Circus & Theater: Johan Heldenbergh - Circuscentrum

circus & theater
Circus als inspiratiebron
Johan Heldenbergh over Massis, circus en goesting
Johan Heldenbergh ken je misschien van de bioscoop (Aanrijding in Moscou,
De helaasheid der dingen), televisie (Jes, De Ronde), de planken (Trouwfeesten
en processen, Massis the musical, The Broken Circle) of als regisseur en bezieler van
de waterzooiwestern 1919. We ontmoeten hem in de KVS, Brussel, waar hij volop
repeteert voor Vorst-Forest, de nieuwe theatervoorstelling die hij samen met Titus
De Voogdt maakt. Het denkstof zweeft nog rond als we de ruimte binnenstappen.
“CircusMagazine?” vraagt De Voogdt hem met een vleugje ongeloof. Geen gefrons
bij Heldenbergh even later in de bar, enkel pretlichtjes. “Circus is één van de redenen
waarom ik ooit naar de toneelschool ben geweest.”
Massis tijdens de opnames van
Leeuw van Vlaanderen kwaad
werd toen hij er achter kwam dat
Jan Breydel hem in de film ging
doodsteken. Hij zou geroepen
hebben: “Er is hier niemand die
John Massis zal dood doen, dan
John Massis zelf!”. Dat was in
1982, in ’88 pleegde hij zelfmoord.
Dat tegengestelde beeld van
Massis, de sterke man, en Massis
die zelfmoord pleegt, dat
fascineerde me.”
Massis II?
circus & theater
circusmagazine NR. 26
maart 2011
4
Helden
“Ik heb veel jeugdherinneringen
aan circus. Het bedrijf waar mijn
vader werkte, was sponsor van AA
Gent. We kregen altijd VIP-kaarten
als Bouglione in de stad was. We
gingen ook altijd kijken naar het
Wiener Circus. De clowns, vooral
© Kurt Van der Elst
de muzikale clown vond ik
geweldig. Dat waren helden, want
die konden én muziek spelen én
grappig zijn én acrobatische
toeren uithalen. Die typische acts
van Pierrots en Augusten vond ik
heel grappig, die zijn me altijd
bijgebleven. Eigenlijk is circus wel
één van de redenen waarom ik
ooit naar de toneelschool ben
geweest. Toen was circus ook echt
wel iets, iets wat wij nu misschien
ouderwets zouden noemen. Je
had heel veel circusfilms uit de
jaren vijftig en zestig, zoals
Trapeze met Tony Curtis en Burt
Lancaster en The Greatest Show
on Earth. Ik hou nog altijd heel erg
van Nino Rota (filmcomponist,
gekend van o.a. Fellini’s circusfilms,
red.). Mijn vader dronk graag
een pint en we gingen alle
braderijen van Gent en omstreken
af. Zo heb ik John Massis, Joe
Alcatraz en al die variétémensen
nog bezig gezien.”
Massis
De krachtpatser John Massis
maakte toen diepe indruk op
Heldenbergh. Jaren later, in 2004,
besloot hij een theatervoorstelling
over hem te maken. “Ik was een
jaar of zeven, acht toen ik Massis
zag op de braderij in Ledeberg.
Het was aan het motregenen.
Ann Christy mocht zingen in de
tent. Massis moest buiten staan.
Hij was razend. Hij riep de hele tijd,
heel zijn show door (roept met
luide ‘Massis-stem’:) “De echte
artiesten staan buiten!” en
“Iedereen kan zingen!” Ik keek op
naar Massis. Hij was sterk, kon
treinen voorttrekken met zijn
tanden. Hij was superman, kon
alles aan (leeuwenbrul). En dan…
pleegt hij zelfmoord. Dat klopte
niet. Jan Decleir vertelde ooit dat
Anderhalf jaar lang speelde hij
Massis, the musical in alle
uit hoeken van Vlaanderen. “Ik wou
de tour doen die Massis ooit deed,
langs de kleinere zalen. Daarnaast
had de voorstelling ook een
politiek luik. Ik wou niet in de
cultuurcentra spelen, waar
iedereen toch al aan je kant staat.
De meeste theaterbezoekers
stemmen eerder links. Je moet
niet preken voor eigen parochie.
Als je iets te zeggen hebt, moet je
durven gaan preken in het hol van
de leeuw. Net zoals we met de The
Broken Circle gedaan hebben. De
herinneringen aan de Massistournee
zijn alleen maar roze. Ik had
echt het gevoel dat ik iets
beduidends aan het doen was. Dat
is meestal de drijfveer in alles wat
ik doe, het moet een betekenis
hebben.”
Toch zit een herneming van Massis
er niet in. “In 2013 is hij 25 jaar
dood, dat zou een mooie gelegenheid
kunnen zijn, maar toch zal ik
het niet doen. Ten eerste zijn we
sinds 2004 zoveel geëvolueerd op
politiek vlak. Ik zou het stuk
helemaal moeten herschrijven.
Een Massis II is onzin. Ten tweede
ben ik ook zelf een beetje bang
geworden van hoe goed de
mensen de voorstelling toen
vonden. Goed theater heeft een
houdbaarheidsdatum, en ze is
overschreden, punt.”
‘Wijs’
Het Circuscentrum kreeg met de
verhuizing naar de Expeditie in
Gent er Cie Cecilia als buren bij.
Samen met Arne Sierens is
Heldenbergh de frontman van dit
opmerkelijke theatergezelschap.
Buiten bakstenen en beton
hebben de buren meer gemeen
dan je op het eerste zicht zou
denken. “Met Cie Cecilia hebben
we heel wat voorstellingen
gemaakt met een hoog circusgehalte.
We gebruiken circus heel
vaak als inspiratiebron. In Maria
Eeuwigdurende Bijstand, de
voorstelling op het ijs, was Titus
De Voogdt de clown, Marijke Pinoy
de acrobate en ik de circusdirecteur.
Van daaruit zijn we vertrokken.
In Trouwfeesten en processen
speelden we in een echte
circuspiste. Ik had toen bijna een
Augustpak aan. Als we met Cie
Cecilia vergaderen, hebben we
soms iets van: “Dat vragen we
eens aan het Circuscentrum”. Arne
is bovendien van plan om niet in
zijn volgende voorstelling, maar in
de voorstelling daarna veel
circusdingen te gebruiken. Via een
contact met het Circuscentrum
© Danny Willems
werken we voor Vorst nu ook
samen met Bert Beyens (docent
Ell Circo d’Ell Fuego, red.). Hij zal
nog wel een paar keer afkomen
om ons één en ander te leren. Ik
weet niet of het voor het Circuscentrum
even interessant is om
naast ons te zitten, maar voor ons
is het in elk geval wijs.”
Met circus in huis is er in ieder
geval altijd wat te beleven. In de
circusmagazine NR. 26
maart 2011
5

circusmagazine NR. 26
& theater
maart 2011 6circus
grote hal van de Expeditie speelde
een tijd geleden het basculeduo
Jasper Dhondt en Joren De
Cooman. Heldenbergh keek vol
fascinatie toe. “Acrobatennummers
spreken altijd het meest tot
de verbeelding. We hebben ook
geprobeerd om bascule in Vorst te
brengen, maar dat is gewoon niet
gelukt, omdat ik dubbel zoveel
weeg als Titus (lacht). Maar
misschien kunnen we daar toch
één grap uit halen.”
Pikken mag
Jonge circusartiesten die net
afstuderen van de circushogeschool
staan te popelen om de
wereld te veroveren met hun
voorstellingen. Net als hun
theatercollega’s stoten ze op een
zelfde complexe mix van uitdagingen:
geld, repetitieruimte,
artistieke besognes, hoe blijf je als
groep bijeen, enz. “Aan jonge
toneelspelers geef ik de tip: “Doe
voort en zie niet om. Doe voort, er
komt wel een dag, want olie drijft
boven.” Je kunt tot aan je
zestigste bij wijze van spreken
blijven groeien. Als acteur heb je
die tijd. Maar als circusartiest, net
als dansers, is dat lijf op een
gegeven moment op. En toch…
olie drijft boven. De olie van de
circuskunst is volgens mij dat je
toch een vertelling maakt.
Misschien zal je eerste voorstelling
niet super zijn, misschien ook niet
de tweede. Maar op den duur ga je
je eigen taal wel vinden. Het is ook
belangrijk om de goede kruising te
vinden tussen dingen pikken van
anderen, en zelf ook dingen
vinden. Je moet niet bang zijn om
je helden te imiteren in het begin.
Maar zoek daar je eigen weg in.”
Talent is goesting
Heldenberghs devies ‘gewoon
doen’ is misschien wel het
opmerkelijkst in het project 1919,
een waterzooiwestern. Bij veel
mensen blijven dromen aan de
toog plakken. Heldenbergh
daarentegen veegde alle ‘maars’
van de cafévloer en begon eraan.
Hij draaide de langspeelfilm vorige
zomer in zijn dorp Schellebelle
met duizend vrijwilligers. “Ik had
heel weinig zelfvertrouwen als
jonge gast, en als beginnend
studentje op school. Met de jaren
is er een soort vertrouwen
ontstaan in de zin van ‘talent is
goesting’. “Gast, je hebt goesting
om dat te doen, dus heb je talent,
twijfel daar niet aan.” Dat is waar
het hele project in Schellebelle om
draaide. “Wat wil je spelen? Wel, je
kunt dat, aangenomen! Wil je
kostuums ontwerpen? Aangenomen!”
Dat vertrouwen schenken
aan mensen is ongelooflijk.”
Deze zomer staat de verfilming
van zijn zelfgeschreven theaterstuk
The Broken Circle op het
programma. In deze ontroerende
countryvoorstelling zien we hem
als Monroe, die anders omgaat
dan zijn vrouw Alabama met het
verlies van hun kind. “Felix Van
Groeningen belde me op en vroeg
me om de filmrechten. Mieke
Dobbels en ik hebben ja gezegd.
En voilà. Het is alsof uw kindje naar
de universiteit gaat. Ik schijt in mijn
broek, want ik wil Monroe niet
verknallen. Het zal helemaal
anders zijn, maar ook ongeveer
hetzelfde. Maar dat laat ik aan
Felix over. Hij schreef het scenario
en zal regisseren.”
Mini en Maxi
Dezelfde zenuwachtigheid borrelt
bij Heldenbergh op als we het over
Vorst-Forest hebben. “Het loopt
zeer moeilijk, zoals elk creatieproces.
Op dit moment was ik met
The Broken Circle ook in paniek. De
eisen die we ons nu stellen zijn nog
groter. Een voorstelling die geen
mime is, geen dans, zonder
woorden, en dat voor twee
mensen die heel graag met elkaar
babbelen.” Titus De Voogdt doet
teken aan de bar. “We moeten
binnen een minuutje weg.” We
knallen er nog een laatste vraag
uit, over Titus. “Hij is mijn beste
maat, naast mijn madame Joke
(Devynck, red.) natuurlijk. We zijn
complementair, vullen elkaar aan.
Waar ik mankementen heb, daar is
hij meester in, en omgekeerd. We
zijn een beetje mini en maxi.”
Gwendolien Sabbe
Première Vorst-Forest 30/03-
10/04/2011 in de KVS, Brussel
www.compagnie-cecilia.be
John Massis, 1940-1988
John Massis, geboren Wilfried
Morbee (Brugge, 1940), was
een aparte verschijning. Hij was
stuntman, tandatleet en
krachtpatser. Massis was een
krak in het opzetten van stunts
met heel wat mediabelangstelling.
Hij kreeg ook meermaals
een eervolle vermelding in het
Guiness Book of Records.
Dankzij de mediabekendheid
kreeg hij aanbiedingen uit de
circuswereld. Hij trad o.a. op in
‘Circus Broadway’, ‘Circus
Jhony’, het Zweedse ‘Circus
Scott’, het Italiaanse ‘Circus
Orfei’, het Franse ‘Cirque Amar’
en het Nederlandse ‘Circus
Boltini’.
In 1977 huurde hij de tent van
Circus Ronaldo en trok met
‘Circus John Massis’ langs de
Vlaamse kust. Het eerste deel
van het programma werd
verzorgd door de Ronaldo’s,
het tweede deel door Massis.
De tournee werd een flop. Hij
ging terug de straat op als
stuntman, wat hem opnieuw
tijdelijk wat roem gaf. Maar de
hoogdagen van de ‘Hercules of
Flanders’ waren geteld.
Uiteindelijk haalden teleurstellingen,
eenzaamheid, financiële
problemen en suikerziekte zijn
geest en lichaam onderuit. In
1988 zette hij zelf een punt
achter zijn leven.
Uit: André De Poorter, “Belgische
circussen en Foortheaters”,
p.72. Jaak A. Rau,
“Circus Magie, Tweehonderd
jaar circusbezoek in Brugge
19e–20e eeuw”, p. 61–63.
Gwendolien Sabbe