verslag - Circuscentrum

Met de ladder naar Moskou
Jan Haegens over de Nationale Circusschool van Rusland
Jan Haegens begon zijn circuscarrière op 14-jarige leeftijd in de Gentse Circusacademie van
Roger Novaro en Circusplaneet. Daarna trok hij naar Brussel voor een jaar Espace
Catastrophe en drie jaar Ecole Supérieure des Arts du Cirque (ESAC), waar hij zich
specialiseerde in ladder. Na enkele jaren actief als circusartiest in Zuid-Amerika en Frankrijk
besloot hij zich nog verder te verdiepen in de ladderkunsten. In het schooljaar 2009-2010
volgde hij hiervoor een intensieve stage aan de Nationale Circusschool van Rusland. Dit is
zijn relaas. Helemaal op het einde vind je enkele praktische tips.
Gelobby en gemail
Midden oktober. Ik stap de trein op in Gent Sint Pieters, nadat ik een week ervoor een
verbaasde NMBS-medewerker de vraag gesteld had hoeveel een enkel ticket Gent-Moskou
kostte. Ik kijk nogmaals de tickets na als ik op het perron sta, en voor de laatste keer de
herfstwind rond mijn oren voel, en ik denk terug aan zijn antwoord: “We zullen eens zien hoe
ver ge geraakt.” Het hoofd licht schuddend maar met pretlichtjes in de ogen. Het was mijn
laatste hindernis na maanden gelobby en gemail, ochtenden die ik voor het Russische
consulaat had doorgebracht om de nodige documenten bij elkaar te zoeken. Blijkbaar klopt
het dat je met de trein echt overal geraakt, want na enkele uren sporen rijden we Keulen
binnen, om daarna de nachttrein te nemen die rechtstreeks naar Moskou rijdt.
Wat volgt is een tweedaagse rit dwars door Europa. Slechts met enkele stops, die vaak
gepaard gaan met (grondige) douanecontroles, een wissel van de wielen in Wit-Rusland,
omdat de sporen nu eenmaal 10 centimer kleiner zijn dan in West-Europa (welkom in de ex-
Sovjet-Unie!) of groepjes vrouwen die snel enkele kranten of maaltijden komen verkopen,
waarbij ik in mijn beste Russisch te kennen geef dat ik boterhammen voor drie dagen bij me
heb. Uiteindelijk rijden we na twee nachten Moskou binnen.
Het is koud, heel koud, en als verwelkoming lacht een fotomodel op een enorme affiche op de
overkant van de straat me toe. Ik klappertand terug en trek mijn muts wat dieper over mijn
oren. En ik zet koers naar de jamskoga polja straat nummer 24, het uiteindelijke doel van de
reis, mijn thuishaven voor enkele maanden, en een van die plekken waar al zoveel
circusgeschiedenis geschreven is. De Nationale Circusschool van Rusland.
Terugkeren in de tijd
Al snel wordt me duidelijk hoe Moskou een stad is van veel contrasten. Het kleine
wandelingetje van het station langs de enorme boulevards, met megalomane affiches, dure
winkels en de chique restaurants tot de djynamobuurt waar het straatbeeld wordt overheerst
door enorme, grauwe appartementsblokken, sommige niet voorzien van ramen (het vroor die
dag al -5!) en kleine winkeltjes die zich steeds in de kelderverdieping bevinden. In het
centrum van dit alles, een wel heel bijzonder gebouw, opgebouwd uit gele zandsteen en bijna
perfect rond, met een klein torentje erbovenop. Een verademing in deze desolate omgeving,
‘eindelijk thuis’ denk ik, en vol goede moed duw ik de zware stalen deur open.
Alsof je terugkeert in de tijd. Dat is mijn eerste gedachte als ik de deur zachtjes probeer te
sluiten achter me, een hopeloze zaak trouwens, na maanden oefenen lukt het je nog niet om
het roestige zware geval elegant achter je dicht te doen. Dit tot groot ongenoegen van de
bejaarde man, een acrobaat op rust blijkt later, die zachtjes aan het indutten was in een hoekje

van de inkom. Die inkom is gevuld met kamerplanten van het type waar ik enkele oudtantes
dolblij mee zou kunnen maken, en enkele heel mooie oude circusaffiches.
Zijn blik kruist die van de bewakingsagent rechtover hem. Blij dat hij even mag opkijken van
zijn controlescherm lacht hij enkele gouden tanden bloot. Wat volgt is een Babylonische
spraakverwarming tussen mij, de acrobaat en de bewaker, het weinige Russisch dat ik beheers
kan niet vermijden dat de ganse discussie uitmondt in een grondige controle van mijn bagage.
Controleren, een sport waar ze in Rusland bijzonder gedreven in zijn,
Deur als bed
Uiteindelijk word ik toch doorgelaten, en kom ik terecht bij het secretariaat van de school. Na
een korte uiteenzetting over de werking van de school wordt me de weg uitgelegd naar de
absjacha, het woonhuis in de buurt waar personeel, studenten en circusartiesten uit Moskou
samenleven. De absjacha is een overblijfsel van het uitstekend werkende circussysteem in het
sovjetimperium. Vanuit het centraal bureau van circusaangelegenheden (letterlijke vertaling)
werd beslist welke circusartiest waar zou optreden, hiervoor waren er in elke grote stad met
een circusgebouw ook aangepaste hotels gebouwd, de absjachas, De meeste van deze hotels
bestaan nog steeds en worden nu verhuurd als goedkope appartementen.
Het is al vijf uur in de namiddag als ik de kamer betreed. Het schemert buiten en ik wil het
licht aandoen. Het werkt niet, en in het halfduister glijden mijn ogen over de kale witte muren,
ik ga liggen op het bed, dat na enige verificatie een deur blijkt te zijn dat op een stalen kader
ligt, met als matras twee dubbel gevouwen dekens. Ik mijmer even weg en denk aan zovele
generaties acrobaten die insliepen in deze kleine kamer, en vreemd genoeg slaap ik zelf heel
snel diep in…
De dag erop is het weekend en neem ik de tijd om de stad te verkennen, op zondag neem ik de
tijd de enige vriend die ik in Moskou heb te bezoeken. Ik besluit de metro te nemen. Volgens
elke reisgids op zich al een bezoekje waard, in realiteit doet de geur van pis aan de ingangen
toch al enige afbreuk aan de grandeur. Na dik twee uur vind ik het juiste adres. Geen letter
Engels te vinden eenmaal je ondergronds gaat, de weg vragen is een hopeloze zaak, mensen
bekijken je onbegrijpend, soms zelf een beetje argwanend aan. Eenmaal aangekomen bij Alex
besluit ik om zoveel mogelijk Russisch te spreken, kwestie van de woordenlijsten en
grammatica die ik al maanden op voorhand had gestudeerd zo snel mogelijk in spreektaal te
kunnen verzilveren.
Het is laat in de nacht als ik de hoek van de Raskovoj boulevard met het historische sovjetski
hotel insla en Igor, de conciërge, me na enige verificatie binnenlaat. Enigszins fier dat ik me
direct correct kon voorstellen in het Russisch wandel ik achter hem het halfverlichte gebouw
binnen. Hij neemt weer plaats in zijn controlepost, een duf kamertje met een 14-tal
computerschermen, waar hij minutieus elke beweging op de gangen in de gaten houdt, en
waar nodig de micro neemt en de bewoners tot de orde roept… Welkom in de Moskouse
samenleving, denk ik stilletjes als ik op mijn deur plaatsneem en Igor door de micro hoor
roepen dat het nu wel welletjes is geweest, kamer 15 gang nr. zoveel. Ik slaap in, een beetje
opgelaten voor morgen, de eerste dag op school.
Tussen balletpose en militaire groet
De dag erop sta ik stipt op tijd in de centrale trainingsruimte. Een piste van 13 meter omtrek,
bedekt met zaagsel en daarbovenop een vaalgroen tapijt, omringd door een vrij kleine tribune
en als je omhoogkijkt een enorme houten koepel. Alles is oud, maar prima onderhouden. Ik

overdenk even hoe verschillend dit gebouw is met ESAC, de circusschool die ik gevolgd heb
in Brussel, als net op dat moment Michael binnenkomt, een wat gedrongen vijftiger, trotse
eigenaar van een prachtige walrussnor. Hij kijkt me onderzoekend aan en zegt dan
gedecideerd ‘Stoicka na deux mains’. Michael heeft er een carrière opzitten bij circus
Bouglione, en heeft hierdoor een beperkte kennis van de Franse taal overgehouden. De les zet
zich verder, zwijgend, maar met zekere hand correcties uitvoerend. Even stipt als we
begonnen zijn, stoppen we weer. De rest van de ochtend zal ik zoals zo vaak tijdens mijn
verblijf hier wijden aan vrij oefenen op toestelturnen, een prima basis voor mijn specialiteit,
evenwichtsladder.
‘s Namiddags maak ik kennis met Alexander Toemafijesjoe, degene waarrond ik uiteindelijk
dit hele project heb opgestart: een minzame, oude man met spierwit haar, een acrobaat ooit
geschoold op de meest pure sovjetleest. Ik geef hem een hand, hij kijkt me lachend aan, een
beetje plagerig legt hij me in vloeiend Russisch uit dat dit eigenlijk niet kan, maar hij knijpt
graag een oogje voor me dicht. Leerlingen hebben een specifieke manier om leerkrachten te
begroeten, iets tussen een balletpose en een militaire groet in. Aarzelend doe ik wat ik al in de
voormiddag zo veel in de gangen heb gezien en lachend zegt hij ‘ah tbi oetjich bistriej’ (je
leert snel!) om me dan aan te manen dat het al goed is… aan het werk!
Trainen in ‘t Russisch
De training verloopt systematisch, volgens een vast stramien, waaraan de eerste maand niet
aan wordt geraakt. De eerste 20 minuten bestaan er simpelweg uit om ladder op, ladder af te
lopen, zo snel mogelijk en zonder oponthoud, met een soort jasje aan dat gevoerd is met extra
gewichten. Gecombineerd met de zachtere ondergrond waar ik absoluut niet gewoon ben om
op te werken, is het bepaald geen lachertje. De oefening combineert snelheid,
uithoudingsvermogen en concentratie. Na een kwartiertje heb je het gevoel alsof je
onderbenen van schuimrubber gemaakt zijn, en toch blijf ik doorgaan. Als Alexander de zaal
na 22 minuten weer komt binnengewandeld, is hij blij en een tikje verbaasd dat ik nog steeds
bezig ben…
Even rust, om dan de basis trucs samen met hem door te nemen, die zitten blijkbaar vrij goed,
en na een halfuurtje besluit hij al verder te doen met meer gecompliceerde oefeningen:
planches, waarbij je je lichaam horizontaal ten opzichte van je ladder legt en zo je balans
houdt, met als doel een perfecte T-vorm, en salto achterwaarts, je omwentelen rond de
bovenste trede, zonder je evenwicht te verliezen en naderhand blijven balanceren op de
ladder. De laatste oefening verloopt moeizamer dan ik gewoon ben, de vermoeidheid door de
doorgedreven opwarming en de zachte staat van de ondergrond spelen me wat parten.
Een pauze, om daarna nieuwe dingen in te studeren: voorwaartse salto, in hetzelfde stramien
als achterwaarts, en balanceren in handstand bovenaan ladder. Alexander is een expert in dit
soort oefeningen en hij legt me al vanaf het begin enkele heikele punten uit die het slagen van
deze oefening sneller zouden moeten doen verlopen. En voorwaar op het einde van de training
lukt het me drie seconden stand te houden, met beveiliging weliswaar, maar toch. Blij met het
resultaat nemen we na dik twee uur en een half repeteren afscheid van elkaar, waarbij hij me
verzekert dat ik ook nog alleen kan blijven repeteren, een aanbod dat ik met veel
enthousiasme aanneem.
Discipline
De dag erop voel ik toch een lichte stramheid die zich aandient bij het ochtendgloren. Het zal
het bed wel wezen, denkt de optimist in me, en goedgeluimd ga ik de deur uit. De korte

wandeling doet me goed, al staat de grauwheid van de buurt in schril contrast met mijn
humeur. Troepen straathonden halen me uit mijn gedachten. Ik sta even stil bij de perkjes van
wat vroeger een keurig onderhouden park was, maar waar nu kolen gepland zijn. Een van de
manieren waarop de verarmde Moskovieten overleven is om zelf zo veel mogelijk voedsel te
telen. Winkelprijzen zijn immers bijna hetzelfde als in België, maar het loon van een gewone
Rus is ongeveer 250 à 300 euro zodat er creatief moet omgesprongen worden om te
overleven.
Ik herneem mijn wandeling en stipt op tijd komt Michael toe. Hij wenkt me, vandaag heb ik
les in het gymnasium, een kleinere trainingszaal achter de piste, roze geschilderd en
rechthoekig van vorm, net als in een écht circus voorzien van banquettes (verhogingen van
ongeveer 50 cm hoog en 40 cm breed, overdekt met rode velourstof). Na een korte groet
hernemen we de les: basisposities, krachtopdruk, één hand…
Michael is een man van weinig woorden, maar hij houdt er wel graag een strak ritme op na,
en na 1 uur en 20 minuten houden we ermee op. Ik neem even de tijd om de groepsles
acrobatiek te observeren die op dat moment begint. De leerlingen zijn een pak jonger dan die
in westerse circusscholen, en allen zijn ze uitgedost in hetzelfde trainingspakje, zwarte korte
broek en wit marcel T-shirt, meisjes compleet in zwarte maillot. Iedereen draagt ook dezelfde
zwarte gymschoenen. Mijn blauwgestreepte Adidasbroek valt dus nogal uit de toon.
De les begint en 20 paar benen zet zich in beweging. Wat volgt is een 30 minuten lange
opwarming die elke dag wordt herhaald, steeds volgens hetzelfde stramien. Hierna wordt er
geoefend op tumbling, ieder volgens zijn eigen niveau en specifieke nood, naargelang de
specialisatie die ze gekozen hebben. Alweer valt de systematiek op waarbij de lessen zijn
opgebouwd. Leerlingen zijn gedisciplineerd, stellen zich weinig vragen over het hoe en het
waarom een training is opgebouwd, dit zijn jongeren die worden getraind om exact en zonder
twijfelen uit te voeren wat van hen gevraagd wordt.
Geobsedeerd door lijnen
In de namiddag volgt er opnieuw een training met Alexander, opnieuw krijg ik mijn speciaal
jasje omgebonden en mag ik mijn kilometers afhaspelen op de ladder. Na drie minuutjes denk
je niet meer na en raakt je lichaam in een soort van automatisme. Zonder de focus te verliezen
krijgt de oefening een bijna meditatief kantje. Alexander komt terug van zijn rookpauze en
vraagt met een lichte grijns hoe het met de benen gesteld is. ‘Fsjo garasjo’ (alles goed)
glimlach ik, en we hervatten de oefeningen van de dag ervoor.
Alexander is geobsedeerd door lijnen. De relatie van de acrobaat ten opzichte van zijn object,
in dit geval ladder, wordt gestroomlijnd wanneer het evenwichtspunt van het lichaam niet
verandert. Daarom is het van enorm belang dat je zoveel mogelijk een rechte lijn aanhoudt bij
de talloze pirouettes die hij met mij reviseert. Ook bij meer gecompliceerde oefeningen, zoals
de salto’s en handstand op ladder, waarbij het zwaartepunt van je evenwicht in het verlengde
van de ladder ligt, herhaalt hij het belang van een juiste positie.
We eindigen de les met een speciaal ‘bord’ dat hij heeft laten maken, een houten plank van
1m50 op 1m50 met zwarte stippen erop geschilderd. Je mag enkel bewegen op de zwarte
stippen, en niet op het vlak ertussen, ‘dit is de afgrond’ geeft hij me als advies. Ik probeer het
uit en sta versteld van de moeilijkheid van de oefening. Je kan immers niet te veel naar
beneden kijken terwijl je manoeuvreert en de stippen zijn slechts 13 cm breed, je slaagt er
enkel in als je eigenlijk die ‘stippen’ vergeet, en je maximaal op je balanceren focust.

Wonderlijk genoeg slaag je er zo veel sneller in om juist te zijn. Een uitstekende oefening
concludeer ik, ronduit irritant, maar o zo doeltreffend.
Enkele weken erop geeft hij me nog enkele uitbreidingen: met je rug naar de ladder gekeerd
hetzelfde stramien volgen, al springend, op één been. Uiteindelijk gooit hij zomaar wat dunne
plankjes op de piste en beveelt hij me om enkel op de dunne stroken hout mijn evenwicht te
houden. Het is gigantisch moeilijk, je krijgt het rap ‘zwaar’ in de benen en het ziet er totaal
niet spectaculair uit, maar toch merk ik al na een week of twee dat het heel efficiënt is. Ik
balanceer zoveel netter, zonder onnodige bewegingen te maken die veel energie vragen.
Energie die je nu kan benutten om je concentratie maximaal aan te scherpen bij technisch
moeilijke oefeningen. Samen met de ‘loden jas’-opwarming is dit een van de basispunten
waar Alexanders methodiek op gebaseerd is: een aangescherpt uithoudingsvermogen en
perfectie in het basisbalanceren, efficiënter omgaan met je energie, om zodoende sneller
resultaat te boeken in meer spectaculaire oefeningen.
Een kerst om nooit te vergeten
De tijd vliegt en op kerstmis, dat in Rusland gevierd wordt op drie koningen, nodigt
Alexander me uit om samen met zijn familie te dineren. Bij valavond verlaat ik de absjacha en
loop door de vrieskou naar het metrostation. Het park rond het dynamo voetbalstadion is
bedekt met een gigantisch sneeuwtapijt en ik ben dan ook blij dat ik de -20 graden
bovengronds mag inruilen voor de behaaglijke warmte in de metro.
Bovengronds spoed ik me snel naar het appartementsblok waar Alexander en zijn familie
wonen, een van de vele grauwe appartementsblokken die Moskou rijk is. De lift is kapot dus
wordt het trappen lopen. Een dakloze stelt voor mijn rugzak te dragen tot boven, in ruil voor
enkele roebels. Ik bedank beleefd, ik heb nu eenmaal de gewoonte om trappen op te lopen met
wat extra gewicht, en gezwind rep ik me naar boven. Het kleine appartementje is volgestouwd
met clownbeeldjes, een collectie waar hij bijzonder fier op is. Het mag een wonder wezen hoe
de twee zeer actieve poedels die enthousiast tegen me opspringen er niet in slagen om ze niet
omver te gooien. Toeval, of hier speelt duidelijk de hand van een meester-dresseur…
Na de kalkoen en het dessert, tiramisu waarbij de amaretto vervangen is door wodka, haalt hij
tevoorschijn wat hij me beloofd had: een projector en een doos vol 8-millimeterfilms,
amateurbeelden die geschoten zijn bij de vele circustournees doorheen de voormalige Sovjet-
Unie. Alexander gaat even een sigaretje roken op het balkon terwijl ik met stijgende
verbazing toekijk. Een mix van propaganda-circusfilmpjes, repetities die gefilmd werden,
shows die vanuit het publiek gefilmd werden. Ik moet lachen als ik Alexander zie, jong en
sterk, terwijl hij zonder moeite van het ene minuscule platformpje naar het andere sprint met
zijn ladder, breed glimlachend, salto’s uitvoerend, het geheel afrondend met een perfecte
handstand op ladder, op een sokkel drie meter hoog. Dezelfde man kijkt me nu aan, oud en
iets minder sterk, maar nog steeds breedlachend, het voelt vreemd aan, in dit krappe,
schamele appartementje getuige te zijn van zo iets schoon.
Ik krijg alleen maar meer respect voor de man die me vanuit de deurpost, sigaret in de mond,
glimlachend aankijkt. Wat een verleden, en hoe zo te kunnen eindigen. Het is bijna 1 uur als
ik de laatste metro terug naar huis neem, mijn hoofd vol gedachten, een kerst om nooit te
vergeten.

Pachters van een traditie
Ik profiteer van de kerstvakantie om samen met Alexander en enkele van zijn meest
gemotiveerde leerlingen te gaan trainen in de school. Het is prettig werken in het verlaten
gebouw, normaal gezien is er een constant plaatstekort; als je repeteert vliegen er mensen
soms rakelings over je hoofd aan trapezes, terwijl er rond je constant een legertje jongleurs
aan het oefenen is of mensen zich opwarmen voor een groepsles. Een enorm verschil met de
circusschool in Brussel, waar iedereen zijn vaste plek heeft en er steeds enorme
veiligheidsmarges ingebouwd worden. Het voordeel van het Russische systeem is dat je al
van jongs af leert attent te zijn op onverwachte situaties, ongevallen door botsingen of zo
komen eigenlijk nooit voor, en dat verwondert me een beetje. De twee weken die we samen
met de kleine groep doorbrengen geeft zo een heerlijk ‘eigenlijk mag het niet’- gevoel, dat
alleen maar motiveert om nog harder te trainen.
Het laatste weekend neemt Alexander me mee naar het Nikouline-circusgebouw in het
centrum van Moskou, een prachtig gebouw, perfect onderhouden, in het centrum van de stad,
en een icoon wat de Russische circusgeschiedenis betreft. De naam is ontleed aan zijn eerste
directeur, de clown Nicouline. Vrij verwonderlijk omwille van hun sterke reputatie in
acrobatie, houden Russen ervan om de clowns uit hun circusgeschiedenis te vereeuwigen met
de naam van een gebouw. Mijn school draagt ook de naam van een andere beroemde clown,
namelijk Karandasch, wat letterlijk ‘potloodje’ betekent. Ik maak kennis met de directeur en
krijg een rondleiding door het gebouw, gevolgd door de voorstelling.
Net zoals bij mijn bezoek aan het bolshoj-circus (letterlijk vertaald ‘groot circus’) enkele
weken ervoor moet ik eerlijk toegeven dat het hedendaagse Russisch circus me maar matig
weet te boeien. De enkele nummers van hoogstaand technisch niveau kunnen het geheel niet
redden. Er zit weinig dynamiek in de voorstelling, té veel dieren, té veel clowns waarvan je de
grapjes al kan voorspellen, wat het wel jammer maakt, want de mogelijkheden van het
gebouw en ook van de artiesten zijn enorm. Helaas wordt er sinds tientallen jaren niet meer
gesleuteld aan het concept van hoe een circusvoorstelling er hoort uit te zien.
Tijdens de voorstelling dwalen mijn gedachten af. Hoe we in het westen continu proberen om
wat we doen opnieuw uit te vinden, in een poging om onszelf steeds te herontdekken, terwijl
hier er alles aan gedaan wordt om inhoudelijk zo weinig mogelijk te veranderen, een soort van
angstige reflex om hun identiteit niet te verliezen. Het publiek denkt er duidelijk anders over,
want het eindapplaus is laaiend! Een avondje circus blijft nog steeds een populaire
tijdsbesteding in Rusland. Ook al is het vaak hard om als artiest te overleven in Rusland, nog
steeds hebben circusartiesten een bijzonder hoog aanzien bij de gewone man in de straat. Een
erfenis van het Sovjetregime, waarbij circus vaak gebruikt werd als propagandamiddel en
artiesten als voorbeeldburgers werden voorgesteld.
Op de terugweg vraagt Alexander me mijn mening. Voorzichtig leg ik hem uit dat ideeën over
circus in het westen nogal afwijken van deze in Rusland. Hij glimlacht begrijpend. Vreemd
dat ze zo goed op de hoogte zijn van de nieuwe evoluties in het circus en toch zo halsstarrig
blijven vasthouden aan hun tradities. Na enige aarzeling vraag ik hem waarom ze het niet eens
wat anders aanpakken, en ik krijg het simpele maar ook logische antwoord terug, ‘Eta obrason
rabotal i rabotat bsjegda’, deze manier heeft altijd gewerkt en zal altijd werken. In Rusland
beschouwen ze zichzelf blijkbaar als de pachters van een traditie die ze koste wat kost in
stand willen houden, en ergens is dat misschien wel goed.

Circusbibliotheek
De tijd vliegt en al te vaak ben ik voorbij het bescheiden schoolbibliotheekje gewandeld
zonder er binnen te stappen. Eind februari doe ik dit uiteindelijk; de verantwoordelijke kijkt
nerveus op als ik de deur openzwaai. Russen houden niet van verrassingen, het beste wat je
kunt doen is je uitvoerig excuseren voor het ongemak dat je zogezegd veroorzaakt, dan
worden ze vanzelf wat inschikkelijker. Het wordt een gezellige babbel en terwijl we samen de
rekken overlopen, vertelt ze me over Lenisgradska, de centrale bibliotheek in Moskou. Er zou
een afdeling circusliteratuur te vinden zijn. Ik kijk verbaasd op, en enthousiast krabbelt ze het
adres op een ongebruikte bibliotheekkaart.
Het weekend erop rep ik me naar de centrale bibliotheek. Niet moeilijk te vinden want het
metrostation dat er vlakbij stopt, heet net zo. Ik wandel naar de centrale balie, en in vrij vlot
Russisch leg ik uit wie me gestuurd heeft en wat ik hoop te vinden. De baliebeambte lacht
even en begint te bellen. Er komt al snel nog een bediende bij die me door het enorme
bibliotheekgebouw loodst: door kale, sombere gangen zonder zonlicht met om de zoveel
meter iemand die in een klein kamertje aan het werk blijkt te zijn.
Uiteindelijk komen we aan bij de juiste afdeling. Mijn gids wisselt enkele woorden met de
verantwoordelijke, die me vraagt wat ik exact zoek. Schouderophalend zeg ik circus. Ze
schudt het hoofd en loodst me een ruim vertrek binnen met talloze ijzeren kasten die tegen
elkaar staan; een ingenieus schakelsysteem zorgt ervoor dat je elke kast kan openschuiven en
de inhoud kan raadplegen. Er liggen zonder overdrijven duizenden boeken over circus in deze
zaal, thematisch gerangschikt en van elke herdruk van een boek, minstens een exemplaar.
Fenomenaal.
Ik bekijk willekeurig een boek en blader door een handleiding over hoe men zelf
circusmuziekinstrumentjes bouwt, wat verder heb ik een handleiding dressuur in de hand.
Stapels boeken over de sovjet-circusgeschiedenis wachten om gelezen te worden, van elk
boek is er minstens een exemplaar van elke herdruk bijgehouden, de laatste uitgaven stoppen
eind jaren 80, het einde van de sovjet unie. Boeken over acrobatiekmethodiek,
evenwichtskunst en biografieën van bekende circusartiesten glijden door mijn handen. Ik
doorblader een fantastisch boek met bouwplannen van de mooiste circusgebouwen in de
Sovjet-Unie… Het houdt niet op en de tijd vliegt voorbij. Bij het afscheid verzeker ik de
bibliothecaris dat ik zeker terugkom. We praten wat en ze vraagt waar ik woon, ik noem het
adres en vertel over mijn stage in de school. Ze glimlacht en vraagt of ik Eugène al ontmoet
heb. Ze krabbelt snel een adres op een briefje en stopt het me toe. Pas in de metro bekijk ik
het, herlees het adres, vervolgens mijn adres: enkel het nummer van de kamer verschilt.
Verzamelaar Eugène
De volgende ochtend klop ik twee verdiepingen hoger op de deur. Een oude man in kamerjas
en met leesbril doet open. Eugène is een van de leraren clownerie op de school en hij
archiveert alles wat hij maar kan vinden over circus. Op zijn eentje is hij sinds twee jaar ook
zijn enorme privéarchief op het internet aan het zetten. Ik val bijna van mijn stoel als hij me
op zijn oude computer toont waar hij mee bezig is. Nadat we wat gepraat hebben en hij me
enkele zeldzame fotoboeken heeft getoond, gaat hij vlijtig weer aan de slag. Minutieus scant
hij pagina na pagina in en geeft duiding waar nodig.
Ik wandel door de kamer. De vier muren zijn bezet met enorme boekenkasten vol
circusdocumentatie, behangen met gesigneerde foto’s, en op de grond en tegen het plafond
liggen of hangen souvenirs uit een rijkgevulde circuscarrière. De grote tafel in het midden van

het vertrek, met een maquette van het Boshoj-circus (originele versie), is beladen met
circustijdschriften van over de hele wereld. Ik vraag hem naar een bepaald boek over
evenwichtskunst, en natuurlijk diept hij het op uit een van de kasten. Blijkbaar kent hij de
bibliothecaris uit de Lenigradska bibliotheek vrij goed, en ik vraag hem of hij eventueel geen
exemplaar voor me kan regelen. Hij fronst even de wenkbrauwen, ‘lees je dan in het
Russisch’ vraagt hij me een beetje plagend. En ik antwoord dat het alleszins een enorme
stimulans zou zijn om me verder te bekwamen in de Russische taal mocht ik dat boek hebben.
Een week later komt hij breed lachend de trainingszaal binnen met een pakketje… ik scheur
het bruine inpakpapier eraf: de laatste druk van de evenwichtskunstenaar Ekvilibristika door
E. Goerevitsj ligt in mijn handen. Ik ben er superblij mee en sinds die dag probeer ik elke dag
een halve pagina te vertalen naar het Nederlands, in de hoop binnen de twee jaar een volledige
vertaling te kunnen schenken aan het Circuscentrum in Gent. Het is een handleiding die elke
student evenwichtskunst te lezen kreeg in vroegere tijden, en naast een algemene uiteenzetting
van alle evenwichtstechnieken bevat het ook enkele hoofdstukken met de constructiewijze en
afmetingen van diverse rekwisieten. Simpelweg fantastische literatuur.
Twee euro
Het is begin april en de dooi zet zich in, de lente breekt eindelijk door. Hetzelfde gevoel van
toen ik hier net aankwam overvalt me, alsof ik me bewust ben hoe waardevol de opgenomen
indrukken wel zijn. De straten, het gebouw, de mensen, ik neem voor de laatste keer notitie
van dit alles, omdat ik weet dat de volgende keer dat ik hier kom er misschien heel wat kan
veranderd zijn.
Alexander neemt me die vrijdagavond mee naar het Kieveskistation, voor de laatste maal
neem ik de enorme boulevards in me op, het gebrom van zijn oude Lada Niva nestelt zich
voorgoed in mijn bewustzijn realiseer ik me. Het afscheid is kort maar hartelijk. Ik heb een
dubbel gevoel. Ik had veel langer willen blijven, maar heb mezelf voorgenomen om het visum
niet te verlengen en door te reizen naar Oekraïne, om vrienden die ik in Moskou gemaakt heb
te gaan bezoeken. Na drie weken Kiev besluit ik de trein te nemen naar Minsk, Wit-Rusland,
om ook daar nog enkele kennissen te gaan opzoeken.
Het is midden juni als ik uiteindelijk via Polen en Duitsland per trein terug in West-Europa
ben. Als ik voor de eerste maal de conducteur in het Nederlands mijn reisdocumenten hoor
vragen, kijkt hij even op bij het zien van mijn biljet. Ik lach beleefd en verwacht me al aan een
uitgebreide verhoring, maar ik kom er met een beleefd knikje en een gaatje extra in het biljet
van af. Het is vreemd om een busticket te kopen met de twee euro die ik negen maanden
geleden speciaal meegenomen en de ganse reis mooi bewaard heb. Wanneer ik plaatsneem
aan het venster en het laatste eindje van de terugreis aanvang, zijn mijn gedachten ver weg.
Jan Haegens
September 2010

Enkele praktische tips van Jan
• Reis met de trein. Voor 134 euro sta je in twee dagen tijd van Gent Sint-Pieters in
Moskou, met slechts één overstap. Goedkoop en ecologisch en je geraakt direct in de
juiste atmosfeer. En je mag zoveel bagage meenemen als je wil (als het door de
gangetjes kan natuurlijk, belangrijk als je beslist om je eigen bascule mee te nemen).
• Indien je toch met het vliegtuig wil, vertrek putje winter: geen mens die dan zin
heeft om op vakantie te gaan in Rusland bij temperaturen van -20.
• Begin op tijd met de voorbereiding, zowel met de visums als de officiële
uitnodiging. Zeker twee à drie maanden op voorhand beginnen checken. Let wel op!
Sommige documenten moeten exact op elkaar afgestemd zijn. Zo kan je geen visum
krijgen zonder uitnodiging en mag je medische controle niet ouder zijn dan één maand
voor je vertrekt. Best maak je dit eerst in orde en koop je dan je treinticket, die zijn
steeds voorradig.
• Leer Russisch. Zo kan je je op een ordentelijke manier door douane en andere
controles lullen. Of nog beter: zoek op de trein een goede vriend die het voor jou wil
uitleggen.
• Telefoneer. De communicatie met de school kan via e-mail (in het Engels) héél stug
verlopen. Bellen is de boodschap, best in het Russisch, zo gaat alles vlot.
• Laatste tip: bel mij. Ik sta kandidaat-Ruslandreizigers graag te hulp.