S Onderwijs in thema's - Onderwijsraad

1.1 Werkwijze en opzet
In deze bijdrage gaan we na wat beschikbaar empirisch onderzoek ons kan vertellen
over effecten van gelijke bekostiging. Eerst volgt hier echter een aantal opmerkingen
over de term publiek-privaat arrangement en onze werkwijze.
Publiek-private arrangementen
Vaak worden de termen publiek en privaat als een dichotomie tegenover elkaar gezet.
Dat suggereert dat altijd duidelijk is wanneer iets publiek is en wanneer privaat. In de
praktijk is echter sprake van tal van tussen- en mengvormen. 1 In wat komen gaat zal nog
verschillende keren blijken dat een simpel onderscheid tussen publiek en privaat onvoldoende
recht doet aan relevante verschillen in de financiering en besturing van scholen.
Bovendien zal blijken dat vormen van financiering en besturing vooral in combinatie
met elkaar aanleiding geven tot bepaalde effecten. Om aan te geven dat er meer is tussen
publiek en privaat, spreken wij daarom liever van publiek-private arrangementen.
Publiek-private arrangementen zijn dan specifieke combinaties van publieke en private
betrokkenheid bij het financieren en besturen van scholen. Die specifieke combinaties
zijn op verschillende niveaus te benoemen, ze kunnen van toepassing zijn op een individuele
school, een groep scholen of zelfs op alle scholen in een staat of land. In deze
bijdrage gaat het om mogelijke effecten van gelijke bekostiging, een kenmerk op het
niveau van groepen scholen. Het is daarom zaak mogelijke effecten ook op het niveau
van groepen scholen te benoemen. Tenzij expliciet anders vermeld, bedoelen wij met
arrangementen daarom de specifieke combinaties van financiering en besturing van een
groep scholen. In die zin kent Nederland drie publiek-private arrangementen voor het
funderend onderwijs: één voor het privaat gefinancierd onderwijs, één voor het openbaar
onderwijs en één voor het bijzonder onderwijs.
De keus van landen
Het Nederlandse onderwijsstelsel bestaat uit een specifieke combinatie van financiering
en besturing van scholen. Onderzoek naar effecten van dit stelsel vraagt om vergelijkingen
van verschillende combinaties van financiering en besturing. Bij de bespreking van
het onderzoek putten we daarom met name uit buitenlandse bronnen. Twee overwegingen
hebben een rol gespeeld bij de selectie van landen. Ten eerste hebben we gezocht
naar landen met financierings- en besturingsvormen die met name interessant zijn voor
Nederland. Zo kennen de Verenigde Staten en Chili scholen die vergelijkbaar zijn met
openbare en bijzondere scholen in Nederland. Bovendien komen in beide landen nog
andere varianten voor, wat mogelijkheden voor vergelijking biedt. Onderzoeksresultaten
uit de Verenigde Staten en Chili komen daarom prominent aan de orde. Resultaten van
onderzoek uit twee heel verschillende landen, zeeën van ons verwijderd, geeft nog weinig
bodem voor uitspraken over het Nederlandse stelsel. Om die reden betrekken we ook
onderzoeksresultaten uit andere landen in onze analyses, met name uit Nieuw-Zeeland,
het Verenigd Koninkrijk en Zweden. Het onderzoek uit de drie laatstgenoemde landen is
vooral benut om er achter te komen of de resultaten die in de Verenigde Staten en Chili
zijn gevonden, ook voor andere landen gelden. Als in alle genoemde landen dezelfde
resultaten worden gevonden, kunnen we weliswaar nog steeds niet met zekerheid zeggen
dat de effecten ook voor Nederland zullen gelden, maar is er wel aanleiding om dat
te veronderstellen. Een tweede overweging bij de selectie van landen was een heel pragmatische,
namelijk de beschikbaarheid van empirisch onderzoek naar dit thema. Onze
1 Onder andere Van Wieringen, 2000; Onderwijsraad, 2001.
16 Onderwijsraad, januari 2005