S Onderwijs in thema's - Onderwijsraad

nog de klas. In Nederlands onderzoek worden regelmatig indicaties gevonden dat ook in
Nederland sprake is van compositie-effecten, zowel in het primair als in het voortgezet
onderwijs. 85 In relatie tot etnische segregatie tussen scholen moet ook het zwarteschooleffect
worden genoemd. Het zwarteschooleffect is een specifieke vorm van een compositie-effect,
waarbij wordt verondersteld dat leerlingen slechter gaan presteren naarmate
de school meer zwarte leerlingen heeft.
Resultaten van recent empirisch onderzoek in het primair onderwijs laten zien dat inderdaad
sprake is van een zwarteschooleffect, maar dat dit effect niet heel groot is. 86 Het
frappante is nu dat het zwarteschooleffect níet optreedt bij scholen die (nagenoeg) helemaal
zwart zijn. Tesser verklaart dat door erop te wijzen dat de zwartste scholen langer
ervaring hebben met de groep leerlingen die ze bedienen en kennelijk een adequate aanpak
hebben gevonden. Dit zou dan tegelijkertijd kunnen verklaren dat het zwarteschooleffect
ook voor de zwartste scholen wel optreedt voor taal, omdat de school een minder
grote invloed heeft op de taalprestaties van deze leerlingen. Deze resultaten kunnen
erop wijzen dat scholen zich – op termijn – aanpassen aan hun leerlingenpopulatie en
daardoor effectiever onderwijs kunnen bieden. Amerikaans onderzoek naar de aanpassingsproblemen
van charterscholen zou in dezelfde richting kunnen wijzen. 87
Tot slot nog een korte opmerking over mogelijke effecten van segregatie op sociale
cohesie. Het is van belang hier een onderscheid te maken tussen sociale cohesie binnen
de school (microniveau), binnen de eigen etnische of sociaal-economische groep (mesoniveau)
en op het macroniveau van de samenleving. Vooralsnog zijn er geen aanwijzingen
dat de samenstelling van de leerlingenpopulatie van invloed is op de ervaren mate
van sociale gemeenschap door leerlingen. 88 Over de vragen op meso- en macroniveau is
op basis van empirisch onderzoek weinig substantieels te zeggen. 89
6.3 Conclusie
Al met al moet de conclusie zijn dat publiek-private arrangementen inderdaad effecten
hebben op de segregatie tussen scholen. Arrangementen met private financiering lijken
aanleiding te geven tot segregatie op grond van sociaal-economische achtergrond en
mede in het verlengde daarvan ook op grond van etniciteit. Verder lijken arrangementen
met een combinatie van vrije schoolkeuze voor ouders en een zekere autonomie voor
scholen samen te gaan met meer sociaal-economische en etnische segregatie tussen
scholen. Bij de verdeling van leerlingen over scholen blijken zwarte en arme leerlingen
relatief vaker de weg te vinden naar scholen die publiek worden bekostigd én bestuurd.
Uit onderzoek is ook en bij herhaling gebleken dat segregatie tussen scholen gevolgen
kan hebben voor de kwaliteit van het onderwijs. Vooral leerlingen uit lagere sociaaleconomische
milieus lijken baat te hebben bij scholen die gemengd zijn samengesteld.
85 Voor het primaire onderwijs: Guldemond, 1994; Tesser, 2003; Driessen, Doesborgh, Ledoux, Van der Veen & Vergeer 2002;
voor het voortgezet onderwijs: Veenstra 1999; Van der Wal 2004. We laten het economische onderzoek naar compositie-effecten
hier verder buiten beschouwing.
86 Tesser, 2003.
87 Hanushek, Kain & Rivkin, 2002.
88 Kassenberg, 2002.
89 Zie ook Wesselingh, Dijkstra & Peschar, 2002.
44 Onderwijsraad, januari 2005