S Onderwijs in thema's - Onderwijsraad

5 De aanpak van het voortijdig schoolverlaten
In de loop der jaren heeft de bestrijding van het voortijdig schoolverlaten telkens andere
accenten gekend: preventief of curatief, categoriaal of individueel, in het licht van emancipatie
of van tekorten op de arbeidsmarkt. Zoals hierboven uiteengezet is de maatschappelijke
context en meer bepaald het gevoerde beleid grotendeels bepalend voor de
wijze waarop de aanpak wordt ingevuld. Daarnaast is er echter sprake van een voortdurende
zoektocht naar werkzame oplossingen. Een zoektocht die nu geleidelijk de contouren
lijkt op te leveren van een ‘sluitende aanpak’.
De complexiteit van het verschijnsel voortijdig schoolverlaten, zowel op collectief als
individueel niveau, leidt als vanzelf tot een zeer breed palet van aanpakken en maatregelen.
In feite is dat palet sinds het midden van de jaren negentig steeds breder geworden.
Tot het einde van de jaren tachtig leek voortijdig schoolverlaten – toen nog ongediplomeerd
schoolverlaten – voornamelijk een zorg van het onderwijs zelf, met dien verstande
dat de aanpak voornamelijk bestond uit het zo goed mogelijk opvangen van uitvallers
en spijbelaars in speciale door de rijksoverheid bekostigde projecten en voorzieningen.
Na het verschijnen van de nota Een goed voorbereide start in 1993 trad een scherpe
omslag op. Elke afzonderlijke school werd nu zelf verantwoordelijk voor het voorkomen
van uitval. Preventie werd het sleutelwoord en er werd radicaal gebroken met een reeks
van curatieve voorzieningen, zoals de randgroepjongerenprojecten, de spijbelopvangprojecten,
het vormingswerk en het oriënteren & schakelen in het mbo. De invloed van
de nieuwe definitie (startkwalificatie) op de aanpak is hierboven al aan de orde geweest.
Minstens zo relevant was de veranderde visie op de rol van de overheid in de bestrijding
van uitval. De rijksoverheid koos vol overtuiging voor een vergaande decentralisatie:
de school werd het inhoudelijk middelpunt van de aanpak en de gemeenten kregen een
taak toegewezen in de regie. De decentralisatie paste in de overtuiging dat een ingewikkeld
en hardnekkig maatschappelijk probleem als voortijdig schoolverlaten niet met landelijke
beleidsmaatregelen, maar slechts door maatwerk en samenwerking op lokaal en
regionaal niveau opgelost kon worden. De rijksoverheid stelde zich tot taak om doelen
te stellen en om faciliterende kaders te creëren. Beide taken hebben onder meer geleid
tot de RMC-wetgeving en tot aanscherping van de leerplicht, de toekenning van subsidiemiddelen
aan de gemeenten (met name in het kader van het goa, het gemeentelijk
onderwijsachterstandenbeleid) en de prioritering van voortijdig schoolverlaten in het
zogenaamde grotestedenbeleid. Verder heeft het algemene beleid om in het onderwijs
meer vrijheid en verantwoordelijkheid bij de scholen zelf te leggen, bijgedragen aan de
decentralisatie.
De decentralisatie is, ook door de inbreng van gemeenten, vooral regionalisering geworden.
Scholen werden – soms ook letterlijk, denk aan de samenwerkingsverbanden voortgezet
onderwijs-vso – gedwongen samen te werken en allengs werden daarbij ook andere
partijen betrokken. In belangrijke mate is vooral ook de jeugdzorg mede-probleemeigenaar
geworden. De jeugdzorg heeft organisatorisch en beleidsinhoudelijk een wending
180 Onderwijsraad, januari 2005