Rechten - UHasselt

.
Wat recht was, is en moet zijn …
Door Hendrik Vuye
Wie herinnert zich niet de geschiedenislessen uit zijn jeugd over
de strijd om de macht tussen Vorst en Paus in de Middeleeuwen?
Daar werd steevast bij verteld dat beide kampen beschikten over
een leger van juristen die argumenten zochten -en vonden- om
hun gezagsdrager toch maar tot de hoogste macht te verheffen.
Voor velen onder ons was dit de eerste maal dat we in contact kwamen
met het werk van de jurist. We begrepen eertijds niet goed
wat de taak was van deze middeleeuwse juristen, maar eigenlijk
is dit een van de kerntaken van de jurist: juristen organiseren de
maatschappij, ze graven de kanalen die de macht verspreiden.
Met de woorden van de Franse filosoof Michel Foucault kan men
stellen dat juristen machtsproductieschema’s opstellen.
Juristen zijn architecten met woorden
De Franse Revolutie (1789) is hiervan een treffend voorbeeld. Tevoren, onder het Ancien Régime,
oefende de Koning de macht uit “par la grâce de Dieu”. Juristen omschreven de Koning
aldus als een vertegenwoordiger van God op aarde, wat een sluitende verklaring moest zijn
voor de Koninklijke almacht. Wanneer de Koning de macht uitoefent “bij de gratie Gods”,
dan is meteen iedere politieke handeling van de Koning gerechtvaardigd. De Franse Revolutie
moest breken met dit machtsproductieschema. In de Franse Grondwet van 1791 werd een
nieuw schema ingeschreven: “tous les pouvois émanent de la Nation”. Op deze wijze werd
gebroken met de Koninklijke almacht. Wanneer immers alle machten uitgaan van de Natie, dan
betekent dit dat ook de Koninklijke macht uitgaat van de Natie en dus onderworpen is aan de
Natie. Door deze ene magische zin verloor de Koning zijn almacht. We vinden ze overigens nog
steeds terug in artikel 33 van de Belgische Grondwet.
Wat is dan de Natie? Vaak wordt dit begrip gelezen als synoniem van “volk”, “bevolking” of
“kiezerskorps”. Dit is fout. In 1791 was er nog geen sprake van democratie of van algemeen
stemrecht. Het volk werd helemaal niet betrokken bij de politieke besluitvorming. Toen kende
Frankrijk ongeveer 24 miljoen inwoners, maar uiteindelijk kozen slechts 43.000 burgers de
leden van de Assemblée Nationale.
De betekenis van het woord “Nation” was
radicaal anders. Eertijds werd hiermee
verwezen naar een abstract concept,
namelijk de burgers uit het verleden, de
burgers uit het heden en de burgers van de
toekomst. Met andere woorden het begrip
Natie beantwoordt aan geen enkele concrete
realiteit, het is een fictie. En toch heeft
dit begrip verregaande politieke gevolgen:
de Koninklijke almacht werd gebroken.
Architecten laten huizen bouwen met stenen.
Op een gelijkaardige wijze werken juristen
constructies uit met woorden. Wat de jurist
doet, is dan misschien niet materieel tastbaar,
maar zijn taak is nog veel belangrijker
dan deze van de architect. Juristen bouwen
voortdurend aan de maatschappij.
april 2008 | UHasselt Magazine | 13