ERMT EVAAR?

Konstruktief
halfjaarlijks naslagwerk zestiende jaargang
1|2003#41

‘Konstruktief’ is een uitgave
van Lannoo Drukkerij nv
in opdracht van Ytong nv
en RC System nv
Hoofdredacteur
Ann Baeke
Redactie
Eduard Coddé
architect Christophe Mercier
Vorm, druk en afwerking
Lannoo Drukkerij
Kasteelstraat 97
8700 Tielt
tel. 051/42 42 11
lannoo@lannooprint.be
www.lannooprint.be
Advertentiewerving
Ytong
Ytong nv
Kruibeeksesteenweg 24
B-2070 Burcht
tel. +32 3 250 47 00
fax +32 3 250 47 06
e-mail: info@ytong.be
www.ytong.be
www.industrie.ytong.fr
www.konstruktief.be
RC System nv
Industriezone 11
B-3400 Landen
tel. +32 11 690 311
fax +32 11 832 004
e-mail: info@rcsystem.com
www.rcsystem.com
1|2003#41
halfjaarlijks naslagwerk
zestiende jaargang
In dit nummer:
architectuur
Grijpbare architectuur 4
Wim Van Beeck
Kwaliteit is geen toeval 12
Francis Haulot
Vierkanten, driehoeken en cirkels 24
Kris Devolder
Architectuur zonder compromissen 32
Jean-Luc Marrini
Industriële technieken ten dienste van het
huishoudelijk comfort 38
Pierre Renier
De stad laat architectuur ontkiemen 46
A33 architecten
Zichzelf telkens opnieuw in vraag
stellen blijft de boodschap. 58
Atelier 20
Architectuur vanuit
de dialoog met de klant 66
Jan Gorteman
Stedenbouw tot in de details 74
Architectes Associés
constructie
Complementariteit tussen functiewaarde
en vastgoedwaarde 82
Redevco
Waar wacht men nog op om
te prefabriceren? 90
Quille
Aannemingsbedrijf Pirard 96
Pirard
actua
De overname van Fels (Hebel)
en Ytong door de Haniel-groep is
nu helemaal afgerond. 106
Duurzaam bouwen geen ijdel begrip
bij YTONG 108
Konstruktief

YTONG BESCHERMT
Bij het ontwerpen van een woning moet een architect
verder denken dan vandaag. Want elk gebouw verandert
onze natuurlijke omgeving voor een zeer lange
tijd. De keuze van het bouwmateriaal is dan ook heel
belangrijk. Bij Ytong begint de zorg voor het milieu al
van bij de grondstoffen: enkel ruim voorkomende
natuurlijke elementen zoals zand, water en kalksteen
worden er in verwerkt. De gesloten, energiebesparende
productie-cyclus zorgt ervoor dat de natuur zo
min mogelijk belast wordt. Zowel het productie- als
sloopafval worden gerecycleerd en hergebruikt.
Ook bij het bouwen biedt Ytong onovertroffen voordelen.
De lichtheid van het materiaal beperkt het energieverbruik,
zowel bij het transport als de verwerking.
Maar er is nog meer. Wanden van een woning omgeven
ons als een tweede huid. Het bouwen met één enkel
materiaal en het verwerken met dunne mortelvoegen
vermijden koudebruggen in de wand, zodat er een
gelijkmatige, optimale isolatie ontstaat. Deze hoge isolatiewaarde
vermindert de energiekosten en de CO 2
-
uitstoot van de verwarming. Ytong is een compact
bouwproduct dat de warmte zeer goed vasthoudt.
Zijn cellenstructuur met luchtbelletjes slorpt de
warmte op als het te heet is en geeft deze weer af als het
frisser wordt. Zo blijft een woning heerlijk koel in de
zomer en gezellig warm in de winter. Bovendien creëert
de hoge oppervlaktetemperatuur aan de binnenkant
van de wanden ‘s winters een bijkomend behaaglijkheidsgevoel.
De goede dampdoorlaatbaarheid zorgt
eveneens voor een aangenaam woonklimaat. De wanden
nemen het teveel aan vocht op en geven dit weer af
zodra de luchtvochtigheid binnen afneemt. En doordat
de Ytong-wanden steeds perfect droog blijven kan er
ook geen schimmel ontstaan.
Tot slot is Ytong uiterst duurzaam en brandveilig.
Genoeg kwaliteiten om uw opdrachtgever jarenlang
gezond en probleemloos wooncomfort te verzekeren.
Als u verder denkt, stuurt u onderstaande coupon
vandaag nog terug.
U ontvangt dan een
volledig documentatiepakket.
PROTECTING PEOPLE
vdbn
Ja, ik wil meer info over Ytong-bouwsystemen van kelder tot dak.
Naam
Voornaam
Adres
✂
Tel. / Fax /
Ytong, Kruibeeksesteenweg 24, 2070 Burcht
Tel. 03 250 47 00 • Fax 03 250 47 06 • E-mail info@ytong.be • Website www.ytong.be
KON-7

Duurzaam ondernemen en
duurzaam bouwen zijn thema’s
welke we reeds gedurende enkele
jaren in dit tijdschrift behandelen.
Het is een belangrijk onderwerp
omdat het gaat om een breed
maatschappelijk gebeuren waarbij
men nadenkt hoe men kan
voldoen aan de noden van het
heden, zonder de behoeftevoorziening
van de volgende
generaties in het gedrang te
brengen.
Duurzaam bouwen is ook niet de
exclusiviteit van één discipline uit
de bouwsector maar het vormt
een geheel waar zowel de
ontwerpers van gebouwen,
studiecentra, aannemers en
producenten van bouwmaterialen
bij betrokken zijn. De politiek kan
hierbij een stimulerende rol
spelen door een positief klimaat te
scheppen voor bedrijven welke
innoverend zijn inzake duurzaam
ondernemen. (Het hoeven niet
altijd beperkende maatregelen of
milieuheffingen te zijn …)
editoriaal
ir. Jos Cox, Gedelegeerd bestuurder Ytong
Bouwmaterialenproducenten zijn
meer en meer overtuigd dat de
economische rentabiliteit van hun
bedrijf niet los staat van sociale,
ethische en milieu factoren.
Door minder grondstoffenverbruik,
minder afval (verpakking,
bouw - en sloopafval) en
meer recyclage verlaagt men de
kostprijs en bekomt men een
beter milieurapport. Ons
leefmilieu is onze habitat en
aantasting daarvan ondergraaft het
eigen voortbestaan alsook dat van
een bedrijf.
Deze zorg geldt niet enkel voor
het productieproces maar ook de
ontwikkeling van producten en
diensten moeten kaderen in een
concept van ‘duurzaam bouwen’.
Gebouwen bieden grote mogelijkheden
voor energiebesparingen
(en aldus een verminderde CO 2
uitstoot) waarbij een geïntegreerde
aanpak duidelijk aangewezen is.
Deze aanpak vergt een juiste
inplanting en oriëntatie van het
gebouw, een goede isolatie,
optimale verwarmingsinstallaties,
een gecontroleerde ventilatie,
energiezuinige verlichting, actieve
zonnewinsten en het gebruik van
duurzame energiebronnen.
Hierbij horen uiteraard nieuwe of
verbeterde materialen: isolerende
bouwmaterialen, akoestische
isolatie, speciale beglazingen,
zonnecollectoren en domotica -
systemen …
1|2003#41
Duurzaam ondernemen,
Duurzaam bouwen,
geen ijdele begrippen voor
bouwmaterialen-producenten
Voor de professionelen uit de
bouwsector wordt het begrip
‘duurzaam bouwen’ stilaan een
evidentie. Men mag echter de
belangrijkste partij voor het slagen
van dit concept niet uit het oog
verliezen nl. de woonconsument.
Indien deze al een associatie maakt
tussen ‘duurzaam bouwen’ en
milieu hecht de consument
(terecht) in de eerste plaats belang
aan wooncomfort en
betaalbaarheid. Bovendien wordt
het begrip duurzaam bouwen vaak
gelinkt aan een nostalgische
terugkeer naar het verleden met
materialen en bouwwijzen uit een
ver verleden. Een goede communicatie
welke de particuliere bouwheer
aanspreekt is dus zeker nodig.
Het in 2002 geopende ‘Centrum
Duurzaam Bouwen’ in Heusden-
Zolder gaat juist in deze richting.
Dit centrum wil op een
wetenschappelijk wijze een
communicatief en didactisch
middel zijn voor zowel
vakmensen, kandidaat-bouwers en
scholen. Dit initiatief verdient dan
ook alle steun vanwege alle
disciplines uit de bouwsector
Met constructieve groeten,
Jos Cox
3

Voor architect Wim Van Beeck
is het belangrijk te kunnen
werken vanuit een zelf
opgedane ervaring. Hij steekt
dan ook graag de handen uit
de mouwen om zelf te leren
omgaan met bouwmaterialen
en technieken, alvorens ze
anderen voor te schrijven!
Wim
tekst
Eduard Coddé
fotografie
Van Beeck
Dries Van Den Brande
Grijpbare
architectuur

architectuur
Aandacht voor budget
Wim Van Beeck studeerde in
1983 af te Hasselt en begon
meteen een zelfstandige carrière.
‘Het was crisis in de bouwsector en
de mogelijkheden om stages te lopen
waren minimaal’, vertelt hij.
In 1987 werd de eerste steen
gelegd voor de eigen woning, een
Ytong-blok wel te verstaan! Op
dat ogenblik was het een vooruitstrevend
project, temeer omdat de
architect het bouwmateriaal aan
de binnenkant van de woning
zichtbaar wou laten. Bovendien
zou de woning met eigen handenarbeid
worden opgetrokken…
‘Aandacht voor de kosten – al dan
niet uit noodzaak – heeft me altijd
bezig gehouden’, verklaart hij. Voor
de eigen woning werd het aantal
benodigde blokken minutieus uitgerekend.
Het ontwerp werd zelfs
20 maal herbegonnen om tot een
minimaal materiaalgebruik te
komen! ‘Toen ik de woning
gebouwd had, restten mij nog amper
1,5 blok op de werf!’, krijgen we te
horen. ‘Dat de Ytong blokken geen
verdere afwerking behoefden, sprak
me ook meteen aan. Ik hou trouwens
van materialen die toelaten ze
puur te gebruiken. Een eventuele
afwerking kan dan tot later worden
uitgesteld of als opfrissing worden
opgevat’.
Wim Van Beeck geeft zelf aan
wat ‘lui’ te zijn geweest bij het
ontwerpen van zijn eigen woning.
Hij tekende slechts één helft en
spiegelde die symmetrisch om
het plan volledig te maken. De
strakke architectuur was ook
handig om een zelfde stijl door te
trekken in het interieur.
Bij het opmaken van de plannen

architectuur
werd een strikte maatvoering
gevolgd: de deuren zijn 90 cm
breed, doorgangen 180 cm en de
tussenruimte tussen de steunpunten
meet telkens 360 cm.
De voorgevel is naar het zuiden
gericht en wordt ingeleid door een
uitspringend glazen deel, dat als
inkom fungeert en tevens heel wat
natuurlijk licht in de woning
sluist. Van hieruit stapt men direct
in de leefruimte, waarachter een
6 m hoge ruimte volgt, met centraal
neergepote, doorzichtige trapstructuur.
Hier rond zijn de eetkamer
en de werkruimte van de
architect gespiegeld. Achter aan de
Wim Van
Beeck
woning is er een wasplaats, keuken,
technische ruimte en toilet.
Op de verdieping liggen twee grote
vertrekken achter elkaar. Ze worden
gedeeld door de centrale as
van de woning. Het eerste
vertrek is de ouderlijke kamer,
door de in de as van de woning
neergezette dressing opgedeeld in
een slaap- en badkamerhelft.
Daarachter ligt een oorspronkelijk
als ‘multifunctioneel’ ruimte
ingetekend vertrek, dat nu als
jeugdkamer een nieuwe bestemming
kreeg. Een uitgekiende
bemeubeling zorgt voor een
compartimentering en draagt bij
De eigen woning onderging door
de jaren al drie gedaanteverwisselingen.
Momenteel zijn de
Ytong-blokken bekleed met
metaalplaten, die een sinusvormig
golfpatroon vertonen, dat
horizontaal is verwerkt.
tot de nodige privacy voor de
jongeren.
Nog een bijzonder kenmerk, dat
het gevolg is van een minutieuze
kostencalculatie, is het gebruik van
trekschakelaars in de woning. ‘De
schakelaars werden op de vloerplaat
gemonteerd, wat mij heel wat slijpwerk
bespaarde’, licht de
architect toe. ‘Het gebruik van trekkoorden
aan de schakelaars, zorgt
bovendien voor een ludiek accent’.
Overigens werd het ganse elektriciteitsplan
door de architect zelf
bepaald en extreem vereenvoudigd,
door gebruik te maken van
een kringloopsysteem.
6

De voorgevel is naar het zuiden gericht
en wordt ingeleid door een uitspringend
glazen deel, dat als sas fungeert tussen de
buitenwereld en de daarachter gelegen
leefruimte.
Eigen huis versie 1.0 tot 3.0
Architect Wim Van Beeck slaagde
met glans in de zichzelf opgelegde
uitdaging: in amper 6 weken
was de ruwbouw voltooid.
Tot op heden heeft het oorspronkelijke
concept van de woning de
tijd goed doorstaan. Heel bijzonder
is dat het uitzicht van de
eigen woning in de loop der jaren
een aantal aanpassingen onderging,
waardoor het ging lijken
alsof de architect al driemaal een
nieuwe woning heeft gebouwd.
Bij de eerste fase werd de gevel
helemaal niet afgewerkt, zodat de
witte blokken zichtbaar bleven.
Later volgde een ‘groene periode’,
waarbij klimop werd voorgezet
en het huis achter een groene
schil verdween. In de actuele
‘versie 3.0’ fase is de gevel
bekleed met een metaalplaat.
Het betreft een product van het
Finse Ranila, met een sinusvormig
golfpatroon als oppervlak en
RAL 9006 kleur. Dergelijke platen
worden normaal slechts voor
industriële projecten toegepast.
Architect Wim Van Beeck zag er
een uitdaging in voor een nieuw
experiment met bouwmaterialen.
Zo werd het golfpatroon van de
platen niet verticaal gebruikt
zoals initieel bedoeld, maar wel
horizontaal.
Het oorspronkelijke dak uit
Eternit-platen werd vervangen
door vlakke metaalplaten, verzinkt
en afgewerkt met polyesterlak,
die met een staande naad
aan elkaar zijn gezet.
Het gedeelte boven de living, dat
geniet van een rijkelijke bezonning,
werd aangewend als afgesloten
dakterras, met een oppervlakte
van 24m 2 . Voor de afwerking
koos de architect Bankirai,
een materiaal dat ook nog mooi
contrasteert met de plaatafwerking
van de gevel.
7

Het gebruik van Ytong stelt
geen enkele beperking in stijl.
Getuige hiervan deze
‘romantische’ woning in
Amerikaans/koloniale stijl.
architectuur
De woning bleef niet onopgemerkt
en kreeg vrij snel navolging.
Wim Van Beeck bouwde in
zijn onmiddellijke omgeving nog
een aantal woningen met Ytong
en minder voor de hand liggende
gevelafwerking.
Gevoel voor karakters
Na de eigen ervaring met zowel
ontwerp als realisatie van een
woning met Ytong-materialen,
was er een band ontstaan, die
uitnodigde om de mogelijkheden
verder te ontdekken.
‘De aard en de het karakter van het
ontwerp bepalen in niet geringe
mate de keuze voor Ytong’, verklaart
de architect. ‘Toch moet de
klant er ook zelf rijp voor zijn.
Hem dwingen is uit den boze’,
leert zijn ervaring. ‘Anderzijds hel
ik proefondervindelijk vastgesteld
dat eigenlijk heel veel stijlen een
uitvoering met Ytong toelaten’,
krijgen we te horen. Op de referentielijst
van Wim Van Beeck
staan een ‘romantische’ woning
in Amerikaans/koloniale stijl,
evenals een realisatie in
Pastorijstijl met voorgemetselde
gevelsteen.
Een favoriet terrein voor het toepassen
van Ytong is renovatie.
De architect houdt van dergelijke
opdrachten en heeft er ook een
eigen visie voor ontwikkeld. ‘Bij
een renovatieproject dient het verleden
van het pand herkenbaar te
blijven, om het aan te vullen en te
actualiseren met nieuwbouw.
Integratie van het bestaande oude
deel in het nieuwe deel, is veelal de
beste oplossing. Men mag zich echter
niet laten verleiden om kost wat
kost te willen bewaren. Panden die
gewoon geen of te weinig waarde
hebben om ze te renoveren, dienen
gesloopt en vervangen te worden
door nieuwbouw’, argumenteert
onze gastheer. ‘Ze toch willen
behouden kost veel energie en investering,
terwijl het sop de kool niet
waard is’.
Voor Wim Van Beeck is bewaren
van bestaande woningen geen
dwingend gegeven. Hij is niet zo
te vinden voor het bouwen van
woningen met de bedoeling ze
400 jaar te kunnen gebruiken.
8

Wim Van
Beeck
De strakke buitenarchitectuur biedt een
goede basis voor het uitwerken van de
interieurinrichting in eenzelfde stijl.
‘In de Verenigde Staten bouwt men
gemiddeld voor een periode van
amper 20 tot 30 jaar’, merkt hij op.
‘Zelfs na die relatief korte tijd, blijft
er vaak niet veel bruikbaars meer
over voor de volgende generatie
bewoners’, vult hij aan.
Voorrang aan structuren
Voor Wim Van Beeck zijn de
indeling en de structuur van de
woning primordiaal voor het ontwerp.
Het uitzicht aan de buitenkant
is daaraan ondergeschikt.
‘Het is in essentie het kleedje rond
de functies en relaties tussen vertrekken’,
verduidelijkt hij zijn
visie. Hij heeft een voorliefde
voor compact bouwen, ontwerpen
op mensenmaat. ‘Kinderen
mogen niet worden opgeslokt door
de woning waarin ze leven.
Immense ruimten hebben vaak een
beangstigend effect’, klinkt het
overtuigend.
De keuze van de materialen is
een gevoelig punt voor Wim Van
Beeck. ’Men moet de materialen
gebruiken waarvoor ze gemaakt
zijn en er niet teveel van verwachten’,
stelt hij. ‘Als architect draag
je een verantwoordelijkheid die verder
gaat dan de creatie. Je slaat de
brug tussen het ontwerp en de realisatie
en mag daarom geen risico’s
nemen door te experimenteren met
materialen waarvan je onvoldoende
kennis en/of ervaring hebt’. De
architect verwijst in dat verband
ook graag naar het verleden, toen
een architect ook ‘bouwmeester’
was. In deze uitvoerende functie
verwierf de architect automatisch
de praktische ervaring met de
voorgeschreven materialen.
Vandaag wordt een architect
teveel gedwongen zich bezig te
houden met juridische aspecten,
waardoor de aandacht voor
materiaalkennis enigszins op de
achtergrond wordt gedrongen.
Hij heeft evenmin een afkeer van
zelfbouwers, integendeel. Wim
Van Beeck helpt vaak mensen die
het realiseren van hun woondroom
zelf willen aanpakken.
‘Doe-het-zelvers zijn heel erg
gemotiveerd en gaan zorgzaam te
werk’, weet hij. ‘Hun aanpak staat
los van een noodzakelijk te behalen
9

Bij dit renovatieproject
werd het onmogelijke waar
gemaakt: een natuurlijke
lichtdoorstroming doorheen
de ganse woning. Toch werd
de band met het verleden
niet doorbroken.
rendement en daardoor nemen ze
de tijd om alles zorgvuldig uit te
voeren’. De architect verzorgt niet
alleen het ontwerp en de administratieve
afhandeling, maar staat
ook bij met praktisch advies en
verzekert de werfopvolging.
Architect Wim Van Beeck heeft
80% van zijn activiteiten in de
particuliere woningbouw en de
eengezinswoningen in het bijzonder.
Daarnaast komen er
steeds meer opdrachten voor
openbare gebouwen. Zo werkt
hij aan de uitbreiding van een
school, een gefaseerd project,
waarbij losse units worden
toegevoegd en een sporthal
geïntegreerd wordt. Er komen
aparte vleugels voor kleuterschool
en basisonderwijs, elk op
maat van de kinderen getekend.
Zonder stijldwang
‘Hoewel een bepaald ontwerp vrijwel
automatisch naar het gebruik van
Ytong als bouwmateriaal leidt, is het
toepassen van Ytong helemaal niet
dwingend voor de stijl’, ontdekte
architect Wim Van Beeck. Zo is
het ‘verplicht’ gebruik van pleisterwerk
voor de gevelafwerking
voor hem volstrekt uit den boze.
Een typisch bewijs van de
ongedwongen omgang met
stijlen, is een woning in
‘Amerikaanse’ stijl. Heel
typerend zijn de oversteken ter
hoogte van de verdieping, die
gedragen worden door houten
kolommen. De ruwbouw werd in
Ytong-blokken uitgevoerd en
afgewerkt met ‘sidings’ van
Eternit.
De uitdaging van het
onmogelijke
De opdracht voor het renoveren
van een woning daterend uit
1929, hem goed bekend daar ze
had toebehoord aan zijn
10

Wim Van
Beeck
grootmoeder, betekende een
grote uitdaging.
‘De woning was destijds verkeerd
georiënteerd – de tuin ligt aan de
noordkant – en daardoor “gedoemd”
om van veel natuurlijke lichtinval
verstoken te blijven’, wist de architect
maar al te goed. De oorspronkelijke
achterbouw werd gesloopt,
terwijl het hoofdgebouw bewaard
bleef, als band met het verleden.
Om de lichtdoorstroming mogelijk
te maken, werd de 3-delige
deur tussen de eerste twee
kamers verwijderd. Boven de
derde kamer werd een vide uitgewerkt
voor een versterkte lichtinval.
Tenslotte werd achteraan een
nieuwbouw opgetrokken uit
Ytong-blokken. De woning is nu
17m diep – de maximum toegelaten
bouwdiepte – en heeft niet
langer een tekort aan daglicht.
Als verwijzing naar het verleden
werd de oude kerselaar in de tuin
geaccentueerd met een voetlicht.
Dit project illustreert duidelijk de
visie van Wim Van Beeck op
renovatie: respectvol bewaren wat
waardevol is uit het verleden en
consequent aanvullen met nieuwbouw
voor een optimale balans
tussen kosten en baten.
Voor de architect vormt nieuwbouw
een uitstekend complement op het
gerenoveerde verleden.
Wim Van Beeck
Septakkers 119
3920 Lommel
T:011/54 28 53
F: 011/54 28 53
architectuur
11

tekst: Christophe Mercier
fotografie: Jean-Luc Laloux en
Jean-François Piersotte
Het verleden respecteren,
meegaan met de tijd en half
werk vermijden. Zo luidt het
motto van dit Naamse bureau,
dat onlangs twee projecten
realiseerde in samenwerking
Francis
met RC System.
Haulot
architect
Kwaliteit is geen toeval
texte:
Eduard Coddé
photographie:
Dries Van Den Brande
13

Detail van een trapleuning. Het
bureau van architect Haulot
houdt eraan haar architectuur
te verzorgen tot en met het
kleinste detail.
FrancisHaulot
architectuUR
Vooraleer hij de eerste schetsen
op papier zet, observeert en
analyseert Francis Haulot grondig
alle facetten van een project.
Daarmee is hij eerder een
uitzondering in een sector waar
alles draait om winst. Geduldig
ontleedt hij het programma, de
stedenbouwkundige en
architecturale context, de
technieken en materialen die zich
lenen voor het project. Vervolgens
gaat hij op zoek naar het juiste
antwoord, naar de beste
oplossing, waarbij hij een
hedendaagse objectarchitectuur
als te gemakkelijk afdoet, zonder
echter te vervallen in goedkope
imitaties van het verleden. ‘Wij
werken veel in stedelijk gebied’, legt
de architect uit. ‘Wij willen
rekening houden met de context.
Kwaliteitsarchitectuur moet
evolueren, haar kracht en wortels
vinden in de bestaande omgeving.
Door een grondige analyse te maken
van de context willen wij een
hedendaags antwoord formuleren.
Dat is een boeiende uitdaging.’
De uitbreiding van het Naamse
stadhuis, in samenwerking met
J.P.Ledoux, illustreert deze
filosofie uitstekend. De nieuwe
structuur moest een rechtlijnig,
recent gebouw verbinden met een
rijkelijk bewerkte gevel uit de 19 e
eeuw. ‘Ons bureau legde zich toe op
de studie van de gevel aan de
straatkant. Deze gevel moest
ongetwijfeld de nieuwe ingang van
het stadhuis worden. Voorts wilden
we een harmonieuze, eigentijdse
schakel creëren als natuurlijke,
naadloze overgang tussen twee sterk
verschillende architectuurstijlen. We
wilden een “vloeiende verbinding”
maken door in de nieuwe gevel de
meest significante elementen van de
aanpalende architectuur te
integreren en te herinterpreteren.
Aan de recente constructie
ontleenden we het systematische
ritme van de stenen kolommen. Hoe
dichter we bij het oude gebouw
komen, hoe luchtiger de stijl wordt
om ruimte te maken voor glasramen
en balkons met metalen spijlen die
de balkons en vensters van vroeger
oproepen.’ De architect koos voor
steen en metaal omdat deze
materialen zich makkelijk laten
integreren in het verleden, maar
tegelijkertijd uitstekend bij onze
tijdsperiode passen. Voor de
regionale OMOB-zetel die de
benedenverdieping van het
gebouw inneemt, konden de
architecten hun ideeën vrijuit
vorm geven: van het meubilair tot
de keuze van de afwerking. Een
totaalproject, van stedenbouw tot
het kleinste detail, dat in 1997 de
prijs ‘La Pierre Naturelle dans
l‘Architecture’ in de wacht
sleepte.
14

15
Gebouw ‘Bibot’ te Namen -
zetel van de provinciale
stedenbouwkundige administratie.

FrancisHaulot
architectuur
Kantoorgebouw ‘rue Dewez’
en ‘rue Namèche’, te Namen.
Twee vergelijkbare
aangezichten voor één en
hetzelfde gebouw dat
toegankelijk is vanuit 2 straten.
RC SYSTEM voor slanke en
elegante raampartijen
Architecture et Urbanisme heeft
voor twee recente projecten een
beroep gedaan op RC SYSTEM.
Het bureau mocht de nieuwe
studio’s voor Canal C en een
kantoorcomplex in Namen
tekenen. ‘Wij appreciëren het
product, de slanke aanzichtbreedte
van de profielen’, legt Francis
Haulot uit. ‘De raamopeningen
zijn luchtig en elegant dankzij de
profielsystemen van RC SYSTEM.
We zijn zeer tevreden over het
gamma, het beantwoordt aan de
verwachtingen en is goed ontworpen.
De technische follow-up is uitstekend
en het Project Team bekwaam,
vanaf het ontwerp tot op de werf.’
Inzake afwerking kozen de
ontwerpers van deze werven voor
gemoffeld antraciet. Een
geslaagde en esthetisch
verantwoorde kleurenkeuze
omdat de donkere kleur van het
raamwerk vervaagt in het glas en
de gevulde ruimtes en vides goed
doet uitkomen. Een lichte tint zou
het raamwerk te veel
benadrukken omdat ze zou
contrasteren met de donkere
opening. Daardoor zou het
luchtige effect dat men met de
gevelelementen wil bereiken,
verloren gaan.
Het kantoorcomplex in de rue
Dewez en de rue Namèche
(waarvan het buitenschrijnwerk
gerealiseerd werd door de firma
Dinjart uit Meux) bestaat uit twee
gebouwen die tot hetzelfde blok
behoren, maar in andere straten
liggen. Ze zijn met elkaar
verbonden door twee
ondergrondse verdiepingen en
een patio-tuin. ‘Wij kozen bewust
voor gebouwen die dezelfde stijl
uitademen’, begint de architect,
‘zodat men kan zien dat ze tot
eenzelfde geheel behoren. De
ingangen zijn bijna identiek.
Volgens de stedenbouwkundige
voorschriften moesten we de percelen
17

FrancisHaulot
architectuur
gescheiden houden. Dankzij het
niveauverschil van de straat konden
we aan deze eis voldoen en toch de
eenheid van het geheel benadrukken.
Om het complex mooi te integreren
sluiten de ramen aan bij de ramen
van de bestaande huizen. Maar
naarmate men zich verder van het
gebouw verwijderd, verzwakt de
nabootsing en wordt plaats gemaakt
voor hedendaagse ramen.’ Deze
aanpak past perfect in de
architecturale visie van Francis
Haulot en zijn medewerkers.
Televisiearchitectuur
Een droomopdracht kunnen we
wel zeggen: televisiestudio’s
bouwen voor de communautaire
zender Canal C in Namen.
Omdat het terrein minder
stedelijk gelegen is, heeft de
architect een grotere uitdrukkingsvrijheid.
Het gebouw is
bestemd voor twee uiteenlopende
functies en biedt onderdak aan
drie televisiestudio’s, per definitie
gesloten ruimtes waar geen
daglicht of omgevingsgeluid kan
doordringen, en aan een
administratief gedeelte dat veel
opener is. Dit omvangrijke project
beslaat zo’n 2500 vierkante
meter. De hoofdstudio heeft een
volume van 15 op 15 meter bij een
hoogte van 10 meter. Op vlak van
akoestiek worden hoge eisen
gesteld. Daarom beslist het
bureau samen te werken met
onderzoekers van de Faculteit in
Bergen. De bijzondere ruimtes en
delicate technieken moeten
immers met de nodige
omzichtigheid aangepakt worden.
18

De studio’s van Canal C te Namen.
De blauwe muur, grenzend aan de
ingang, fungeert als signaal en
ondersteunt terzelfdertijd het
balkon uit gegalvaniseerd staal.
De studio’s van Canal C te Namen.
Een gebouw dat er niet voor
terugschrikt haar moderniteit
openlijk te tonen.
architectuur
Het gebouw is opgevat als één
compact volume. De verticale
verbinding doet dienst als schakel
tussen de administratieve en de
televisiefunctie. Aan de ingang
krijgen bezoekers een markant
signaal in de vorm van het blauwe
muurvak dat hen naar de
ontvangstbalie in bepleisterd
metselwerk leidt, waarboven zich
een HEA schraagbalk en een
gezandstraald glastablet bevinden.
Het geheel werd in neutrale tinten
gehouden: een donkergrijze vloer,
zichtbaar wit metselwerk, een
gladde, zichtbare, geverfde
vloerplaat. Achter het onthaal
contrasteert een rood volume met
de rustige tinten van de ruimte.
Hier bevindt zich ook de lift.
Ingewikkelde signalisatie is
overbodig: de architectuur drukt
glashelder uit welke functie de
volumes hebben. De gevels zijn
bepleisterd, terwijl de ‘doos’ met
metalen bekleding de technische
ruimtes en decoropslagplaatsen
huisvest. Voor het aluminium
buitenschrijnwerk, geplaatst door
de firma Vermeire uit Achet, werd
gekozen voor een thermisch
onderbroken tweekamersysteem.
De keuze voor aluminium
schrijnwerk van RC SYSTEM lag
voor de hand: doordachte
conceptie, onderhoudsvriendelijk,
duurzaam en robuust!
Kortom, een geslaagd project dat
uitstekend afgestemd is op zijn
hedendaagse functie, zonder te
ontaarden in nutteloos
formalisme.
19

architectuur
Axonometrisch
perspectief van het B.E.P.
gebouw: renovatie- en
nieuwbouwproject te
Namen dat weldra van
start gaat.
Timmeren aan
architectuurwedstrijden
Het bureau neemt regelmatig
deel aan architectuurwedstrijden
die in Francis Haulots ogen
belangrijk zijn, ook al leiden ze
soms tot teleurstellingen. In
samenwerking met de
gerenommeerde Zwitserse
architect Mario Botta en het
Atelier de l’Arbre d’Or werd
Architecture et Urbanisme in 1995
uitgeroepen tot laureaat voor de
constructie van het Waals
parlement op de Grognon-site in
Namen. Echter, onder druk van
de publieke opinie ziet men
enkele maanden later af van het
project, jammerlijk te wijten aan
een gebrek aan ambitie bij de
politieke klasse. In Parijs, Londen
of zelfs Vlaanderen zou een
dergelijk scenario gewoon
ondenkbaar zijn. Wallonië kan
niet met trots terugblikken op
deze gemiste kans. De oplossing
die vervolgens uit de bus komt –
het onderbrengen van het
parlement in het oude Saint-
Gilles-gasthuis – versterkt het
beeld van een gewest dat alleen
oog heeft voor zijn verleden en
niet voor de toekomst.
Over de algemene problematiek
rond wedstrijden zegt Francis
Haulot: ‘De wetgever streeft met
deze wedstrijden de lovenswaardige
doelstelling na om de kwaliteit van
de architectuur op te drijven door
ideeën te vergelijken en uit te wisselen.
Helaas moeten we vaststellen
dat deze doelstelling zelden bereikt
wordt. Architecten worden vaak het
slachtoffer van wedstrijden die slecht
georganiseerd zijn. Of, de investeringen
die bij de deelname komen
kijken, zijn aanzienlijk. Voor de
toekomst van ons beroep, evenals
voor de culturele toekomst van de
architectuur is het dan ook van
wezenlijk belang dat de organisatie
niet mank loopt, dat er duidelijke
toekenningscriteria gehanteerd
worden, dat men een beroep doet op
een bekwame en zo objectief mogelijke
jury, dat de deelnemers een
billijke beloning krijgen en ten slotte
dat de organisatoren het bekroonde
project ten uitvoer brengen.’
20

FrancisHaulot
21

Een molen uit de
17e en 18e eeuw die
onlangs werd
gerenoveerd tot
woonhuis voor de
architect en zijn
gezin.
architectuur
FrancisHaulot
Een molen om bij weg te dromen
De architect toont ons nog enkele
foto’s van opvallende realisaties
van het bureau.
De zetel van de Waalse regering
in 1989-90 en de kantoren van de
Waalse Executieve. Een mooie
renovatie van een herenhuis
tegenover de Grognon, langs de
Maas. De uitbreiding van het
museum Félicien Rops in 2000-
2001 die zich mooi laat inpassen
in het straatbeeld, ook al heeft ze
onmiskenbaar een eigentijdse
uitstraling. ‘Het museum ligt in het
oude hart van Namen, in een straat
die oorspronkelijk alleen een woonfunctie
had. Wij wilden de culturele
functie van het museum onderstrepen
door ondubbelzinnige architectuur.
Omdat het museum maar
weinig natuurlijk licht nodig had,
kozen we voor een zachte, zijdelingse
verlichting door twee gleuven
die langs een gekromde muur lopen.’
En dan, te midden van de talrijke
grote projecten zoals in 1999 de
restauratie van het geklasseerde
Bibot-gebouw om er de thuishaven
van de provinciale
stedenbouwkundige administratie
van te maken, eindelijk toch een
woonhuis…
Op de foto’s zien we een molen
uit de 17 e en 18 e eeuw die onlangs
werd gerenoveerd tot woonhuis
voor de architect en zijn gezin.
‘Omdat het gebouw een nieuwe
functie kreeg, moesten er meer
ramen gemaakt worden om licht
binnen te laten stromen. Ik wilde
het oorspronkelijke gebouw echter
geen geweld aandoen en de schaarse
getuigenissen uit het verleden tot
hun recht laten komen. Aan het
plafond van de benedenverdieping
Architecture et Urbanisme
Francis Haulot BVBA
Luiksesteenweg 564
5100 JAMBES
Tel.: 081/30 90 70
Fax: 081/30 86 04
arch-urb.f.haulot@online.be
waren drie molenstenen bevestigd
samen met de as van het schoepenrad.
Vaak vraagt men me waarom
ik een halfcirkelvormig raam achter
deze overblijfselen plaatste. Met dit
visuele effect wil ik het grote rad
suggereren dat vroeger boven het
water gedraaid moet hebben. Je
hoeft je ogen maar een beetje te
sluiten, en het lijkt of je het ziet
rondwentelen…’
Hoewel geen enkel architecturaal
element lukraak gekozen is, heeft
de creatie een dromerige en
poëtische uitstraling. Ze verraadt
de verborgen passie die Francis
Haulot voor zijn vak en de
architectuur in het algemeen
koestert. ‘Zonder passie en zonder
dromen zou mijn vak zijn menselijk
karakter verliezen en zouden
architecten niet opgewassen zijn
22

tegen de hoge eisen en de groeiende
verantwoordelijkheden die
architectuur met zich meebrengt.
Maar wanneer een project wordt
afgerond, hoe moeilijk het ook
geweest is, voelt het altijd alsof je
afscheid moet nemen van iets
dierbaars. Dan is het tijd om het
potlood weer op te pakken en je in
een nieuw architectuuravontuur te
storten, meestal bijzonder boeiend
en vol nieuwe ontmoetingen.’
En dat doet Francis Haulot met
het uitbreidingsproject voor het
Economisch Bureau van de
provincie Namen en het
tentoonstellingscomplex, een
project dat Architecture et
Urbanisme momenteel bestudeert
in samenwerking met bureau
SOMVILLE – PRESCIUTTI, naar
aanleiding van de Europese
wedstrijd die ze wonnen in 2000.
De molen ‹Haulot›,
zicht vanuit de
woonkamer. Een
werk van Félix Roulin
sluit perfect aan bij de
inrichting van het
interieur.
23

architect
25

Het streven naar eenvoud in
de buitenarchitectuur legt de
basis voor een interieurinrichting
die rust en harmonie
uitstraalt.
KrisDevolder
architectuur
Kiezen voor zelfstandigheid
Architect Kris Devolder studeerde
af aan Sint-Lucas, waar hij naast
architectuur ook nog een opleiding
stedenbouw doorliep. Na
zijn studietijd volgde hij stages te
Brussel en te Brugge, terwijl hij
parallel ook al heel snel zijn eigen
projectjes wist op te starten. Zo
kwam hij 11 jaar geleden op een
keerpunt, waarbij gekozen werd
voor een verdere carrière als zelfstandig
architect.
Hij toont een breed geïnteresseerde
aanpak in zijn projecten’.
Inmiddels heeft Kris Devolder
een goede samenwerking ontwikkeld
met collega Luc Dedeyne,
eveneens uit Torhout, die zich
vooral heeft toegespitst op de
techniciteit van de architectuur;
met bovendien diepgaande studies
aangaande energie, verwarming,
ventilatie, isolatie,…
Gevarieerde portfolio
In de voorbije 11 jaren heeft onze
gastheer aan een opvallend breed
gevarieerde waaier projecten
gewerkt. ‘Elke klant is voor mij
belangrijk, ongeacht of hij met een
kleine opdracht en dito budget komt,
dan wel met grootschalige projecten’,
klinkt het.
Bij de particuliere woningbouw
ontdekken we zowel eengezinswoningen,
villa's als appartementsgebouwen.
Kleinere en grotere
industriële projecten worden
evenmin geschuwd. Zo wordt
thans gewerkt aan de beschutte
werkplaats ‘Tordale’ te
Lichtervelde. Het betrof het centraliseren
van verspreid gelegen
werkplaatsen naar één enkele site.
Het project werd een mix van
conversie van een bestaand
26

Voor zichzelf renoveerde de architect een bestaande woning, die aan de achterzijde een zuidgerichte halfronde uitbouw kreeg aangezet,
waardoor veel licht naar binnen wordt gehaald. Ideaal voor het ontwerpatelier!
fabriekspand, renovatie en uitbreiding
met nieuwbouw met een
oppervlakte van 6000 m 2 .
Heel uitzonderlijk is de betrokkenheid
van de architect bij de
(her)aanleg van kampeerterreinen.
Het gaat dan over integratie
in het omgevingsplan en het optimaliseren
van de functionaliteit
aan de normen van vandaag en
morgen.
Niet alleen de variatie in schaalgrootte
en aard van de projecten
zijn opvallend, de belangstelling
voor restauratie is dat niet minder.
Eén voorbeeld: het pand ‘De
Bisthoven’ in de Nieuwstraat te
Brugge, dat in opdracht van
Familiehulp Brugge door Kris
Devolder samen met de architecten
Philip Cardinael en Luc
Dedeyne werd getransformeerd
tot kantoorruimte. Het pand werd
grondig gerestaureerd met bijzondere
aandacht voor het historisch
interieur. Naast bewaring en restauratie
van het waardevolle
kunstpatrimonium, moesten
moderne technieken worden
ingebracht voor de nieuwe
bestemming van het gebouw. In
functie van toegankelijkheid van
het gebouw voor gehandicapten
werd een lift ingeplant en dienden
de brandveiligheidsvoorschriften
te worden toegepast
zonder afbreuk te doen aan de
historische waarde en karakter
van het pand. ‘Restauratie is een
bijzonder boeiende aangelegenheid
en krijgt steeds meer belang binnen
onze activiteiten’, verklaart de
architect. Het is ook duidelijk verschillend
van ‘renovatie’. Kris
Devolder doet beiden. ‘Bij renovatie
wordt eveneens tewerk gegaan
met diep respect voor de authenticiteit
uit het verleden, maar dat
behoud is niet altijd dwingend’,
licht hij het verschil toe.
Analytische vormgeving
Architect Kris Devolder houdt van
eenvoud in architectuur en heeft
een diepe bewondering voor de
bouwkunst uit het verleden.
‘Historische gebouwen zijn meestal
zeer goed geordend en sterk symmetrisch
opgebouwd, wat op zich een
vorm van eenvoud en duidelijkheid
insluit’, merkt hij op. ‘Wij, jonge
architecten kunnen daar heel veel
uit leren!’.
Zelf tracht hij zijn ontwerpen ook
altijd te herleiden tot eenvoud.
Waarschijnlijk was het ook zijn
specialisatie stedenbouw, die bij
27

Aan de straatzijde zorgen twee,
parallel achter elkaar geplaatste lange
muren voor de gewenste privacy.
architectuur
KrisDevolder
Kris Devolder de liefde voor geometrische
vlakken liet ontkiemen.
Vierkanten, rechthoeken, cirkels
en driehoeken vormen de bouwstenen
die hij in zijn architectuur
assembleert tot een geheel dat
veel meer is dan de samenstellende
delen.
Dit streven naar eenvoud in zijn
architectuur laat zich goed combineren
met Ytong als bouwmateriaal.
Bovendien heeft hij een uitgesproken
voorliefde voor hout en
pleister. ‘De Belg – en de
Vlamingen in deze streek in het bijzonder
– zijn met de spreekwoordelijke
baksteen in de maag geboren’,
weet hij al te goed. Voor de architect
zijn de weerhouden vormgeving
en een eventuele voorkeur
voor pleisterafwerking bij de
klant, vaak doorslaggevend voor
het kiezen voor cellenbeton van
Ytong.
Voor de presentatie van zijn ontwerpen
aan de klant, zweert Kris
Devolder bij maquettebouw; zijn
collega is dan weer gewonnen
voor driedimensionale computersimulaties.
‘Vooral de kleinere studiemaquettes
betekenen een zeer
waardevolle hulp’, voegt hij nog
toe. Eventuele fouten in de architectuur
komen direct tot uiting na
het bouwen van een maquette.
Klanten koesteren een maquette
ook heel lang nadat hun woning
voltooid is.
‘Ontwerpen is een driedimensionaal
denk- en werkproces. Het uitwerken
van een ontwerp naar een bouwplan
is echter een zuiver tweedimensionaal
gegeven. De tekentafel wordt
alleen nog gebruikt om te schetsen of
maquettes te maken en werd voor
nauwkeurig tekenwerk verdrongen
door de computer’, verklaart de
architect. ‘Eigenlijk is het vooral een
kwestie van het beoogde doel, dat
bepaalt welke middelen best worden
ingezet. Bij specifieke wedstrijden en
28

De liefde voor geometrische
vlakken resulteert zowel aan
binnen als buitenzijde in
geslaagde optische effecten.
projecten worden steeds meer driedimensionale
computervoorstellingen
gevraagd, doch dit is een arbeidsintensieve
aangelegenheid die voor de
meeste projecten vaak economisch
niet verantwoord is’, vernemen we
nog.
Wonen & werken versmolten
Architect Kris Devolder en zijn
echtgenote advocaat Hilde Crevits
werden voor hun woning en kantoor
aangetrokken door de centrale
ligging, de fraaie gevel (daterend
van tussen de twee wereldoorlogen)
en de daarachter gelegen
tuin van het bestaande pand
in de Kortemarkstraat 30 te
Torhout. Veel verdere kwaliteiten
bezat het gebouw niet echt… De
grond was slecht en het geheel
bevond zich in een vrij bouwvallige
staat. Het was in de loop der
jaren geteisterd door de zo typische
Vlaamse ‘expansiedrang’,
gekenmerkt onder de vorm van
diverse minderwaardige bijgebouwen.
Maar als architect zag Kris
Devolder daar doorheen en in
zijn hoofd rijpte het beeld van een
nieuwe toekomst voor dit pand
met karaktervolle façade.
Aanpalend was er ook nog een –
zij het smalle – bouwplek
beschikbaar, die toeliet de
gewenste bijkomende woon- en
werkruimte te scheppen.
De oorspronkelijke voorgevel is
wel een halve meter dik!
De vroegere waterdoorlatende
buitenmuren aan de zijgevel en
achteraan werden na de werken
binnenmuren. Men realiseerde
aan de achterzijde een zuidgerichte
halfronde uitbouw met grote
dakoversteken, die heel veel licht
naar binnen haalt en een aangename
plek werd geboren voor het
ontwerpatelier. Boven de halfronde
uitbouw ontstond een terras
voor het privé-gedeelte.
29

30
Een indrukwekkende cirkelvormige
waterpartij vervult
de rol van draaiplateau tussen
de woning, het tuinhuis en de
tuin. Het tuinhuis met
driehoekige doorsnede, werd
ontworpen als kantoor en
tentoonstellingsruimte.

In functie tot het terreinverloop,
werden twee driehoeken in elkaar
verweven: één horizontaal in het
grondvlak en één verticaal in de
doorsnede van het hoofdgebouw.
KrisDevolder
Gezien de slechte toestand van de
grond, werd uitgekeken naar licht
bouwmateriaal. In combinatie
met het verlangen naar goede isolatie-eigenschappen
vormden
metaal, hout en Ytong de beste
keuze.
De achterzijde en de voorgevel
van het nieuw aangebouwde
gedeelte – hierin is ook een garage
opgenomen – werd met cederhout
bekleed, dat een natuurlijk
vergrijzingproces ondergaat.
Lange muur
Het verlanglijstje van de bouwheer
vermeldde veel ruimte,
afscherming van de straatzijde en
de integratie van een werkruimte
voor informaticus voor informaticus
Niko Vervenne en zijn
echtgenote Diane Embo. Het was
de bedoeling zelf zoveel mogelijk
werken uit te voeren. Voor de
afwerking was het gebruik van
bepleistering een
uitgemaakte zaak.
Vanuit dat lijstje volgde haast
automatisch de keuze van Ytongblokken
voor de realisatie van de
woning. De architect bepaalde
een eenvoudige, horizontaal
gelijnde vormgeving met heel veel
woonruimte. Teruggebracht naar
de favoriete geometrische vormen,
gaat het om drie rechthoeken,
waarvan twee verticaal zijn
geplaatst. Door het optrekken van
twee achter elkaar liggende
muren, die uit de gevel ontspringen,
wordt de complete afscherming
aan straatzijde als niet
brutaal ervaren.
Het dak in pagodevorm en opgebouwd
uit tegelpannen, lijkt
boven de woning te zweven als
gevolg van de t.o.v. het basisvolume
inspringende verdieping.
Opwaardering
Voor Architect een bestaande Kris Devolder laagbouwwoning
kreeg de architect de
Kortemarkstraat 30
8820 Torhout
opdracht T: 050 21 75 een 27 tuinhuis te verbouwen
F: 050/22.10.12 tot tentoonstellings- en ont-
architectuur
31

vangstruimte en meteen ook het
tuinplan te herzien.
Onze gastheer tekende een
indrukwekkende cirkelvormige
waterpartij uit, die als een draaiplateau
fungeert tussen woning,
het tuinhuis en de tuin. Om het
geheel nog meer uitstraling te
geven, werd een glazen as ingezet
in de cirkelvorm – parallel verlopend
aan de woning – die een
boven het watervlak zwevend pad
en vijverterras laat ontstaan.
's Avonds accentueert de vloerverlichting
van het terras nog meer
de bijzondere uitstraling. Haaks
hierop zijn vanuit het terras achter
de woning stapstenen uitgezet
in het watervlak. Het watervlak
wordt afgeboord door een optisch
verruimende kiezelrand.
Het tuinhuis zelf kreeg een driehoeksvorm
als doorsnede. De
bouw met veel glas en staalconstructie-elementen
resulteert in
een luchtige indruk. De bouwheer
Geert Denoo-Vandenbroucke,
gespecialiseerd aannemer voor
binnenhuisinrichting, heeft het
interieur volledig zelf uitgevoerd.
Geknoopte driehoeken
Zo zou men de analyse van dit laatste
project voor anesthesist Dr.
Stefaan Gouwy en Mevr. Lieve
Verfaillie kunnen
omschrijven. Kris Devolder vertrok
vanuit twee driehoeken: één in het
grondvlak en één in de doorsnede
van het hoofdgedeelte. Het verloop
van het bouwperceel, dat schuin
van de straat wegloopt, geeft de aanzet
tot deze benadering. Boeiend is
verder het vormenspel van de
ramen in de zijgevel: rechthoeken
voor gelijkvloers en eerste verdieping,
vierkanten voor de tweede verdieping
en een cirkel als kroon.
‘Er was een grote eensgezindheid tussen
klant en architect’, blikt Kris
Devolder terug op dit project. De
keuze voor Ytong-blokken werd
mede bepaald door de ondergrond
van het terrein en de zware belasting
door het grote gebouw. Voor
de nog niet voltooide afwerking
worden geel en grijs pleisterwerk
tegenover elkaar gezet: de kleur
van de zon voor de verticale driehoek
en de kleur van blauwe steen
voor de horizontale.
‘De keuken heeft een driehoekig
grondplan en ik zou het fantastisch
vinden als de eigenaars zich lieten
verleiden tot het plaatsen van een
driehoekige tafel!’, geeft de gastheer
ons mee als afscheid.
32

Hij is tegelijk ontwerper van
gezinswoningen en hoofd
projecten in een groot bureau.
Deze architect is verliefd op
zijn vak en houdt niet van
Jean-Luc
halfslachtige oplossingen.
Marrini
Architectuur
zonder compromissen
tekst: Christophe Mercier
architect
Jean-Luc Marrini zegt van zichzelf
dat hij nog een groentje is als
architect. Nochtans stapelt hij
sinds hij Saint-Luc in Luik in
1991 verliet, verrijkende professionele
ervaringen op. Eerst op
stage bij Philippe Frère die hij als
zijn peter in het vak beschouwt.
Van hem heeft hij een zekere
filosofie van het beroep overgenomen,
een compromisloze attitude
die hem ertoe brengt slechts de
projecten te aanvaarden die hem
bevallen. Met Frère ontwikkelde
hij de School van Jupille.
Ondanks zijn statuut als stagiair
genoot hij van een grote vrijheid
van handelen. Al snel komt hij de
rangen van het architectenbureau
AUDEX van François Louwet in
Luik versterken. Een bedrijf dat
grote zaken aanneemt en met
budgetten goochelt tot
25 000 000 euro. Hoewel hij projectverantwoordelijke
is, behoudt
hij zijn zelfstandigheid en ontwikkelt
hij daarnaast zijn eigen architectuur.
Het gaat om de bouw of
de renovatie van eengezinswoningen
met bescheidener budgetten
en andere doelstellingen.
Hoe slaagt architect Marrini erin
deze twee facetten van zijn
activiteit te rijmen? ‘Het zijn twee
verschillende benaderingen. Bij
AUDEX moeten we rekening
houden met verschillende partijen:
projectontwikkelaars, quantity
surveyors, project managers, allerhande
studiebureaus enz. Het is
niet eenvoudig ze op één lijn te krijgen.
Iedereen heeft zijn esthetische,
technische of commerciële visie op de
33

Woning Paulet in Wezet – Voorgevel.
Een eenvoudig volume dat de interne
functies onderstreept.
Woning Paulet in Wezet –
Achtergevel. Brede openingen naar
de tuin toe.
architectuur
bouw. Het is niet makkelijk onze
esthetische argumenten tegenover
pure rentabiliteitsbegrippen te plaatsen.
Voor het plan van een gezinswoning,
speelt het emotionele een
hoofdrol. De klanten zijn vooral
gevoelig voor de ruimten en voor het
beeld van de woning die ze tientallen
jaren gaan bewonen. Uiteraard
bestaat het financieel aspect, maar
het is minder aanwezig in het ontwerp.
Maar ook bij de projectontwikkelaars
bestaat emotie. Ze zullen
fier zijn op een gebouw dat goed in
elkaar steekt en zijn bekommerd om
het kwaliteitslabel dat het uitstraalt.
Toch is het in de eerste plaats een
investering en moet het geld opbrengen.’
zegt hij. Een betere samenvatting
van deze dualiteit die
typisch is voor de bouwindustrie,
is moeilijk denkbaar.
Jean-Luc
Marrini
Ytong: een goed plan
Bij verschillende recente ‘emotionele’
projecten, maakte de architect
gebruik van Ytong-blokken.
Een materieel dat hij in hoge
mate waardeert. Hij vertelt ons
zijn ervaringen: ‘Drie jaar geleden
werkte ik voor het eerst met cellenbeton.
Dat was voor de woning Paulet
in Wezet. Het technisch kwaliteitsen
montageniveau zijn uitstekend.
Ik was onmiddellijk gewonnen voor
dit materiaal. De aannemer – met
wie ik in vertrouwen werk voor de
meeste van mijn plannen – had
nooit met Ytong gebouwd. Op mijn
aanraden, heeft hij er zich aan
gewaagd. Nu is hij overtuigd van de
techniek.’ Het zal niet bij deze ene
test blijven. In de rue du Pressoir
in Luik is zonet een woning
annex bureau uit de grond gerezen.
Marrini ontwierp het in
samenwerking met architect
Oberge. Het is zo’n succes dat het
werd weerhouden bij de finalisten
van de prijs van Stedenbouw van
de provincie.
‘We zijn vertrokken van een vaststelling’,
zegt Jean-Luc Marrini. ‘De
evolutie van de maatschappij en de
bouw is dusdanig, dat de gebouwen
steeds minder het vaste uitzicht hebben
dat ze vroeger bezaten. Men verbouwt,
renoveert, recycleert, men
wijzigt bestemmingen. Met de bouwheer
hebben we dus getracht volumes
te creëren die makkelijk kunnen verbouwd
worden. Op dit ogenblik
biedt het gebouw plaats aan kantoren,
maar het is ontworpen om op
termijn een eengezinswoning te worden’.
Deze vooruitstrevende visie
is vooralsnog marginaal in een
sector die nog altijd zweert voor
de eeuwigheid te willen bouwen.
Door hun lichtheid, maken de
Ytong-blokken deze aanpak
mogelijk. Een wand van 10 cm
cellenbeton kan makkelijker verplaatst
worden dan een muur van
beton. En zal ook makkelijker
gerecycleerd kunnen worden.
34

Apotheek en woning in Saint-Rémy.
Harmonische verhoudingen,
verzorgd ontwerp
Het ontwerp van de woning in de
rue du Pressoir is simpel. De
ruimte wordt in twee zones verdeeld.
Een smalle ruimte bevat de
diensten: inkom, trap, stookplaats
enz. Het tweede deel, een bijna
vierkant plan van 7 meter bij 10,
bestaat uit kantoorruimten die
kunnen omgebouwd worden tot
woonzones en slaapkamers. Het
terrein helt sterk. Het stijgt vanaf
de straat. De garage op de gelijkvloerse
verdieping zit dus half in
de grond. In de toekomst moet
een loopbrug de eerste verdieping
met de tuin verbinden. De gevels
zijn zeer verzorgd. De zeer mooie
verhoudingen worden nog beklemtoond
door de materialen: donkergrijze
en lichtgrijze betonblokken.
Men kan de twee zones, waarvan
het dienstengedeelte lichtjes achteruit
gebouwd is, duidelijk onderscheiden.
De gevel, die gemeenschappelijk
is en aan een nog niet
bebouwd stuk grond paalt, zit vol
kleine glasbouwstenen. Een effect
dat overdag voor het nodige ritme
zorgt en de blinde muur’s nachts
een eigen taal geeft.
Een recente verbouwing deed de
architect eens temeer teruggrijpen
naar Ytong-blokken. Het gaat
om de woning van zijn aannemer.
Dit gebouw uit het begin
van de eeuw, dat aan de rand van
een nationale route ligt, heeft een
lange lijdensweg achter de rug.
Het stond lang leeg, werd
gekraakt, raakte in verval tot het
compleet onbewoonbaar werd. De
beslissing werd vlug genomen:
het huis werd volledig ontdaan
van alle binnenelementen, de
vloeren inclusief, om binnen de
bestaande enveloppe van nul te
herbeginnen. De gelijkvloerse verdieping
heeft een volledig commerciële
bestemming. Op dit
ogenblik bevindt er zich een
apotheek in.
De woning bevindt zich op de
eerste verdieping en kijkt helemaal
naar de achterkant uit. De
badkamer, wc en keuken, zullen
aan de straatzijde worden
geplaatst en doen dienst als
buffer. Zelfs de ingang bevindt
zich aan de achterkant, teneinde
hem te onderscheiden van de
toegang tot de winkel. Sinds het
nieuwe terras er ligt, heeft men
een onbelemmerd zicht op het
platteland van Blegny-Trembleur.
Kwaliteitsvolle architectuur laat
niets aan het toeval over
Jean-Luc Marrini is niet alleen
een liefhebber van Ytong-producten.
Hij is ook een onvoorwaardelijke
voorstander van de
aluminium profielsystemen van
RC system. ‘We moeten
toegeven dat aluminium ramen
lange tijd een slechte reputatie
35

Bureau/woning in Cointe, in
samenwerking met architect
Oberge. Een gebouw dat de
evolutie van de markt volgt
door van bij zijn ontwerp, een
flexibiliteit in te calculeren die
aanpassingen toelaat voor
verschillende toepassingen.
36

architectuur
Binnenzicht van het
bureau/woning in Cointe.
Ruimtes die baden in het licht
en een dynamisch ontwerp.
hebben gehad’, stelt hij vast. ‘Maar
sinds enkele jaren zijn deze producten
zo geëvolueerd dat de nadelen
van weleer niet meer zijn dan slechte
herinneringen. De thermische
onderbrekingen zijn doeltreffend en
de slanke aanzichtbreedte van de
profielen maakt er een uitgelezen
materiaal van voor de eigentijdse
architectuur.’
Zich vragen stellen over zijn vak,
daarmee is architect Marrini constant
bezig. Men voelt bij deze
ontwerper de behoefte meer in de
richting van de efficiëntie, van
juistheid in de architecturale keuzes
te gaan en van harmonie tussen
alle betrokken partijen op de
werf. ‘De aannemer is meer dan een
uitvoerder. Hij is uiteraard belast
met de uitvoering, maar tegelijk een
volwaardig partner in het creatief
proces. Hoe beter de verstandhouding,
hoe verder we kunnen gaan in
de methodiek.’ Deze nood aan uitwisseling
is goed voelbaar in de
wil zich, zolang het project duurt,
met de collega’s voor hetzelfde
Jean-Luc
Marrini
doel in te spannen. ‘Ik vind het verrijkender
met twee te werken. Dat
leidt tot een openheid van geest. Men
leert toegevingen te doen. Wanneer
men alleen is, loopt men het gevaar
hersenschimmen na te jagen en uit
te monden in weinig interessante
projecten.’ Die goede verstandhouding
zoekt de architect in zijn
omgeving: zijn beste vriend of de
peter van zijn dochter die hetzelfde
beroep uitoefenen als hij...
Het imago en de ruimte
De conversatie gaat verder over de
bevoorrechte relaties met zijn
klanten: ‘Het is soms moeilijk de
boodschap te doen overkomen. De
mensen zijn gevoelig voor twee
zaken in hun huis: de ruimte en het
imago. De ruimte, dat is wat ze
gaan beleven. Het imago, dat is wat
ze zien wanneer ze binnen- of buitengaan.
Wanneer we ons richten op
het imago, bestaat het gevaar dat we
ons zelf niet gaan afvragen wat de
mens als ruimte wil beleven.
Iedereen ziet die anders. Voor nietingewijden,
valt dat moeilijk te
bevatten, zeker als we met nieuwe
begrippen afkomen, zoals split-levels
bijvoorbeeld. Klanten zien de ruimte
niet in een plan. Aan ons om de
boodschap te laten aankomen,
zoniet zullen de kandidaat-bouwers
er misschien de voorkeur aan geven
de fermette van de buurman te
kopiëren. Dat mag dan banaal zijn,
verrassingen zijn er niet.’ Wanneer
Jean-Luc Marrini bijna klaar is
met zijn werk en de bewoners in
verrukking hun voltooide woning
ontdekken, is het genoegen zijn
vak zonder compromissen te hebben
beoefend, er slechts groter
op. ‘Ik denk aan één klant in het
bijzonder. Soms vraag ik hem: En,
bevalt uw huis u nog altijd zo?’
Dan antwoordt hij: ‘Het bevalt me
nog steeds evenzeer!’ Is dat niet de
mooiste beloning die je als architect
kunt dromen?
Bureau Audex
Jean-Luc Marinni
Rue Raikem 8
4000 Liège
T: 04 253 51 00
F: 04 252 38 73
37

PierreRenier
tekst: Christophe Mercier
Hoe een loft ontwerpen
zonder in koele soberheid te
vervallen? Hoe de recentste
technieken aanwenden die op
de markt zijn? Pierre Renier
geeft ons enkele denkpistes.
Industriële technieken
ten dienste van het
huishoudelijk comfort
‘Wat me aan de Ytong-blokken
bevalt, is de snelheid waarmee
gebouwd kan worden. De delicate
verbindingen die typisch zijn voor
dubbele muren, worden vereenvoudigd.
Men heeft de eigenschappen
van twee materialen samen in één:
structureel en isolerend. Voor
gevelbepleistering is het de ideale
basisstructuur.’ Pierre Renier kent
de producten in cellenbeton. De
architect is voorstander van
industriële technieken en heeft ze
onlangs toegepast in twee interessante
projecten, allebei gelegen in
Andrimont: de grondige renovatie
van een apotheek en een klein
industrieel gebouw. We ontdekken
samen deze twee, zowel vanuit
technisch als esthetisch standpunt,
geslaagde bouwwerken.
Een apotheek in Ytong:
rendabiliteit en imago
De bouwheren vroegen de architect
de ruimte voor het publiek in
het bestaand gebouw te vergroten
en een klein bureau te maken. In
de kelderverdieping komt een
show-room, waar verpleegmaterieel,
een specialiteit van de zaak,
wordt opgeslagen. Omdat de kelders
geïsoleerd moeten zijn, heeft
de architect een origineel en doeltreffend
technisch detail bedacht.
Vaak hoort men aannemers en
architecten de efficiëntie van
Ytong als funderingsmuur in
twijfel trekken. Toch zweren de
ingenieurs van de firma uit
Burcht bij hoog en bij laag dat
daar geen enkele reden toe is. Als
oplossing maakt Pierre Renier
een dubbele keldermuur in
zwaarbeton met Ytong-blokken,
gebruik makend van de eigenschappen
van beide materialen.
Het plan draait rond de ingang,
die in een hoek van het volume is
gemaakt. Een spectaculaire
glasgevel trekt de klanten aan.
Bovendien zorgt hij ervoor dat het
bureau en de kelderverdieping in
daglicht baden. De verdeling
gebeurt via een centrale trechter
en een metalen trap. Om een
breuk te maken met de neutrale,
voornamelijk grijze, tinten – die
de voorkeur wegdragen van de
ontwerper – is het linoleum
groen, een kleur die logischerwijs
wordt geassocieerd met de functie
van de plaats. De muren van
39

Apotheek in Andrimont. Gebouwd met
Ytong, met een crepi van neutrale kleur,
een constante bij deze architect.
Apotheek in Andrimont.
Een evenwichtige compositie,
waar gevulde ruimtes en vides
in harmonie met elkaar leven.
Pierre
Renier
architectuur
Apotheek in Andrimont. De
ontwerpers maken van het
hoogteverschil gebruik om
in de kelderverdieping een
showroom te installeren.

Opslagruimte voor de firma Multitra in
Thimister. Eenvoudige volumes waarin
het glazen dak de hoofdingang aangeeft.
Gymnasium in Dison. Omgekeerd
façadisme: men heeft de vloeren en
de binnenvolumes behouden, maar
de gevel gewijzigd.
Ytong-blokken werden bedekt
met een in de massa gekleurde
minerale crépi, een snelle en
rendabele oplossing. Het resultaat
is sober en functioneel.
Commercieel gezien is het een
investering die het imago van de
apotheek ten goede is gekomen.
Een gymnasium en een hal,
gebouwd volgens dezelfde
logica
De firma MULTITRA had nood
aan een opslagruimte. Deze
firma, die gespecialiseerd is in
transport over land, lucht en zee,
bewaart goederen enige tijd in
transit, om ze daarna verder te
vervoeren. Naast de loods – een
metalen constructie – heeft men
een klein volume gebouwd waarin
het bureau is ondergebracht.
Deze ruimte vergde een groter
thermisch comfort. Teneinde
snelle uitvoering en isolatie te
combineren, opteerden de bouwheer
en de architect voor Ytongblokken.
Het spel tussen functies
is subtiel, een schakering van
harmonische volumes. Opvallend
is de klemtoon die op de ingang
werd gelegd, met de grote
glaspartij en de luifel die het
onthaal helder en aangenaam
maken. Zoals voor de apotheek is
de architectuur van het gebouw
vrij van gratuite interventies. En
weer is grijs op het rendez-vous.
Dezelfde esthetische benadering
vinden we voor het gymnasium
van Dison. Dit is omgekeerd
façadisme. Men heeft met andere
woorden de volumes en de
vloeren behouden maar de gevel
ingrijpend gewijzigd. Weer
vinden we de neutraal grijze
kleuren terug maar andere materialen:
zink met stootvoegen en
Betorixblokken. Binnenin overheerst
verzinkt staal op een achtergrond
van onbezette bakstenen
en witgeschilderde, geribbelde
tegels. Net zoals voor de burelen
in de opslagruimte, zorgt de
architect voor contrast via het
linoleum. Hier krijgt oranje de
voorkeur. Een manier om de
ruimte op te warmen zonder dat
de felle kleur van de vloer te
nadrukkelijk aanwezig is.
41

(boven) Woning van de
architect in Ensival.
Een glazen loopbrug laat
het licht van één enkele
halogeenlamp door.
Woning van de architect in
Ensival. De keuken is
bemeubeld zoals de renovatie:
met veel eenvoud. Een ruwe
bepleistering bedekt de
beschadigde of heterogene
plaatsen.
42

Woning van de architect in Ensival. De RC-system ramen passen zich aan alle situaties aan.
Hier een boog, gelijk aan de bestaande.
architectuur
Een interieur met
industrieel design
Het kunstwerk bij uitstek van
Pierre Renier, zijn akte van
geloof, is zijn woning. In deze
oude brouwerij uit het einde van
de XIXde eeuw, heeft de architect
zijn opvatting over de stiel in
praktijk kunnen omzetten, zonder
toegevingen te moeten doen
tegenover een klant. ‘In het kader
van de actie “Mijn huis, mijn architect”,
hebben we hier een indrukwekkende
menigte ontvangen. Niet
iedereen bleek voorstander van de
industriële esthetiek van deze plaats,
maar ze laat in ieder geval niemand
onberoerd. We hebben het karakter
Pierre
Renier
van de voorgevel bewaard, maar de
achterzijde naar de tuin breed
geopend. Er werden praktisch geen
wanden aan de oorspronkelijke
muren toegevoegd. Alle ingrepen
zijn uitgesproken. Zo werden de
bakstenen gewelfjes die voor problemen
zorgden, vervangen door ruw
beton. De schuifdeuren zijn van glas
en onderscheiden zich daardoor van
het bestaand bouwweefsel. Overal
werd deze geest met talent en zuiverheid
gerespecteerd.’
Om de kleuren te laten overeenkomen,
greep de ontwerper terug
naar een weinig gebruikt procédé.
Sommige metalen balken werden
toegevoegd, onder meer om een
mezzanine te creëren tussen de
gelijkvloerse en eerste verdieping.
Er werden vensters gedicht om de
intimiteit te vrijwaren. Sommige
muren werden hersteld. Het idee
was deze ingrepen te doen voor
de zandstraling van de bestaande
muren, die van de verf en bepleistering
moesten ontdaan worden.
De nieuwe elementen ondergingen
daardoor een vroegtijdig verouderingsproces.
Het geheel werd
vervolgens met de hogedrukreiniger
onder handen genomen,
waardoor de metalen balken op
termijn een roestlaag zullen krijgen.
Op de vloer werd overal
dezelfde techniek aangewend: een
43

Woning van de architect in
Ensival. Een XXL-badkamer.
De badkuip rust in een gladde
betonnen kubus, de douche is
‘voor het gezin’.
industrieel polybeton dat een
monolitisch oppervlak geeft met
marmereffecten.
Een XXL-badkamer
De badkamer is een indrukwekkende
plaats in het huis van
Pierre Renier. Om zijn bouwlogica
te respecteren, wilde hij geen
wanden optrekken om aan de
standaardafmetingen te komen
van een klassieke badkamer. Hoe
derhalve deze plaats van 35m 2
gevuld, groot genoeg om er een
salon in onder te brengen? Opdat
de sanitaire toestellen in het groot
volume tot hun recht zouden
komen, heeft men er de grootte
van overdreven. De douche is er
een voor het hele gezin. De
muren zijn bedekt met een
gewoon vochtafstotende pleister.
De badkuip is een XXL-model en
rust in een enorme kubus van
glad beton. Deze opties blijven in
verhouding tot het comfort dat ze
bieden, bescheiden qua prijs.
De ramen van deze restauratie
zijn uitgerust met aluminium
profielen van RC System. Het is
verrassend vast te stellen in welke
mate het profiel precies kan gebogen
worden met respect voor de
bestaande architectuur van de
raamopening in het gebouw.
Zegt de architect: ‘Het is de firma
DETHIER (Henri Dethier NV) uit
Waimes, die het werk heeft gedaan.
Ze hebben eerst een nauwkeurig
patroon getekend en vervolgens de
elementen naar een firma gestuurd
die in dit werk is gespecialiseerd.
Het is een delicate operatie, toch
kan cintrage een ‘kromming’ aan
van een straal van om en bij de 250
à 300 mm afhankelijk van het feit of
het gaat om een twee- of driekamerprofiel.’
Het meest verbazingwekkend
is vast te stellen dat de
keuze voor aluminium, ondanks
de moeilijkheden bij het buigen,
44

Woning van de architect in
Ensival. Dank zij het grote
nieuwe raam baadt de living
in licht.
goedkoper uitviel dan een
oplossing in afzelia. En dat ze
beter paste bij het industrieel
karakter van de plaats.
Grijze gevels met
mooie toekomst
Sinds hij van Saint-Luc in Luik in
1986 afstudeerde, heeft Pierre
Renier een hele weg afgelegd.
Hij werkte tot 1993 voor andere
bureaus. Daarna begon hij op
zijn eentje. Sinds één jaar laat hij
zich bijstaan door een jong
medewerker, wat hem in staat
stelt het hoofd te bieden aan de
groter wordende vraag.
architectuur
Of het nu om eengezinswoningen,
verbouwingen, handelspanden of
industriële gebouwen gaat,
steeds hanteert de ontwerper
dezelfde zin voor ruimte en
brengt hij net die extra
esthetische toets die zo vaak
ontbreekt in de bouwindustrie.
Zonder ooit in vormelijkheid of
vervelend minimalisme te
vervallen, is de architect in de
opmerkelijke verbouwing van zijn
woning, tot volle rijpheid
gekomen. Het is een briljant
bewijs van zijn enorm talent.
Pierre
Renier
Architect Pierre Renier
Rue des Chapeliers 88
4800 Ensival
T: 087/31 31 75
45

A33
architecten
De stad laat
architectuur
ontkiemen
architecuur
tekst: Eduard Coddé
fotografie: Jan Van Goidsenhoven
Voor architect Ludo Bekker is
de stad het uitverkoren
actieterrein. De stedelijke
omgeving brengt architectuur
samen, confronteert ze met
elkaar en laat ze dialogiseren.
De grote verscheidenheid aan
gebouwen en hun typische
functies – wonen, werken,
winkelen, opleiding,… –
maken de stad uitermate
boeiend voor het experimenteren
met nieuwe concepten.

Het begrip 'kwaliteit' in
architectuur dekt voor Ludo
Bekker zowel esthetiek als
functionaliteit. Een harmonieus
samengaan van renovatie
gecombineerd met uitbreiding
door nieuwbouw, zijn
kenmerkend voor heel wat
A33-projecten.
Sociaal-ecologisch engagement
Architect Ludo Bekker studeerde
in 1978 af als architect en in 1981
als stedenbouwkundige, waarna
hij meteen aan de slag ging in de
Leuvense agglomeratie. Hij heeft
een sterk ecologisch bewustzijn
en wordt uitermate geboeid door
energiebesparing, zonder daarbij
echter de realiteit uit het oog te
verliezen. Villabouw in het
alsmaar schaarser wordende
platteland, is dan ook niet aan
hem besteed.
Het begrip ‘kwaliteit’ in architectuur
dekt voor Ludo Bekker zowel
esthetiek als functionaliteit.
Samen met zijn sociale gerichtheid
leidt dit haast automatisch
tot stedenbouw, een thema dat
hem in zeer ruime mate boeit.
Stadsvernieuwing door renovatie
of nieuwbouw, meer globale
stedenbouwkundige planning,
zijn slechts enkele voorbeelden
van zijn werkterrein.
Sociale woningbouw kreeg van
meetafaan een heel bijzondere
plaats toebedeeld in het portfolio
van de architect. Op de vraag of
hij zich bij dit soort projecten als
architect niet te zeer beperkt
voelt, antwoordt hij: ‘Integendeel
zelfs, want enkel budget en bouwprogramma
zijn voorgeschreven. Daar
staat tegenover dat men als architect
veel meer vrijheid geniet om te
vernieuwen. Men kan ontwerpen
zonder gedicteerd te worden door de
marktwetten en niet gedwongen door
commerciële stromingen aan de slag
gaan. Bovendien steunt de Vlaamse
Huisvestingsmaatschappij vernieuwing
in de architecturale aanpak’.
De architect is vol lof over de
goed gestructureerde en vooruitstrevende
aanpak van de V.H.M.,
met o.a. een coherent programma,
typebestek, een overzicht van
alle normen en wetten, die geactualiseerd
op het Internet worden
gepubliceerd. ‘Het is als een soort
receptenboek, waarin meer dan 80
jaar ervaring en kennis m.b.t. de
sociale woningbouw zijn samengebracht’,
vat Ludo Bekker samen.
Partners in en voor de stad
Toen Ludo Bekker zijn architectencarrière
startte, werd zijn
48

De stad is het favoriete
actieterrein voor architect
Ludo Bekker. Stadsvernieuwing
door renovatie of nieuwbouw,
een globale stedenbouwkundige
planning, zijn slechts enkele
facetten uit de rijk gevulde
portfolio van A33.
A33 architecten
actieterrein afgebakend door de
bereikbaarheid per fiets. Leuven
werd het centrum van waaruit
alles begon. Daar ontmoette hij
ook zijn collega architect Johan
Cockelaere, die amper enkele
straten verderop zijn bureel vestigde.
In 1994 verenigden beide
architecten hun creatieve krachten
en werd A33 geboren. ‘De A
staat voor atelier; 33 was toevallig
het huisnummer van onze beide
kantoren’, luidt de verklaring voor
de naamgeving.
A33 begon met 3 mannen en 2
vrouwen en vormde de logische
voortzetting van de gekozen
stedenbouwkundige richting.
Vandaag is A33 een kantoor waar
uitsluitend architecten werken.
Onder hen een binnenhuisarchitect,
twee afgestudeerden
van Sint-Lucas en verder
ingenieur-architecten. Binnen het
architectenteam hebben 4 op 10
een specialisatie stedenbouw.
‘Het is onze bedoeling een nog
belangrijker aandeel te verwerven in
ruimtelijke vormgeving, van de grote
schaal tot het kleine detail’, licht
Ludo Bekker toe, ‘en om voor
andere specialismen zoals stabiliteit,
technische installaties, bouwfysica,
mobiliteit en landschapsinrichting
een associatie aan te gaan met de
meest geschikte partner’.
Elk van de A33 medewerkers
heeft een bepaalde specialiteit,
maar binnen het team moet
iedereen multifunctioneel
inzetbaar zijn. Het komt er
immers op aan zo flexibel
mogelijk te kunnen inspelen op
de binnenkomende opdrachten.
Eén van beide vennoten treedt
altijd op als projectverantwoordelijke,
bijgestaan door een
projectarchitect en één of twee
assistent-architecten.
A33 is volledig geïnformatiseerd
en elke medewerker heeft een
eigen werkpost. Toch wordt er
nog met de hand getekend.
‘Concepten uitwerken gaat
handmatig vaak sneller’, licht Ludo
Bekker toe. Het driedimensionaal
verfijnen lukt beter op de
computer. Voor de architect is de
wisselwerking tussen ‘traditionele’
werkwijzen – schetsen,
architectuur
49

Onder leiding van architect Renaat Braem (1910-2001) werd tussen 1963 en 1969 in het Leuvense stadscentrum het ‘Sint Maartensdal’ gebouwd.
A33 kreeg de renovatie van de torens met 300 appartementen toegewezen.
maquettebouw of ontwerpen op
de computer – een interessant
gegeven. ‘Het gaat er niet om de
ene werkwijze te verwerpen voor een
andere, het komt er juist op aan
zich als architect in elke situatie van
de meest aangewezen methode te
kunnen bedienen’, verklaart hij.
Zo biedt volgens de architect de
maquette een veel duidelijker
beeld van een complex interieur,
waarbij de relaties tussen de
ruimten en lichtinvallen beter
zichtbaar worden. Bovendien
kunnen driedimensionale details
realistischer onderzocht worden.
Daar staat tegenover dat een
driedimensionale computervoorstelling
vooral geschikt is
voor de buitenkant van een
gebouw. De toeschouwer ervaart
het ontwerp vanuit een meer
realistische kijkhoek, terwijl het
vogelperspectief bij het bekijken
van een maquette ver van de
werkelijkheid verwijderd ligt.
Toch biedt een maquette naar de
opdrachtgever toe een grote
overtuigingskracht.
De portefeuille van A33 bestaat
vandaag hoofdzakelijk uit
overheidsprojecten. Dat maakt
deelname aan architectuurwedstrijden
dan ook
onvermijdelijk. Ludo Bekker
betreurt echter dat het winnen
van een wedstrijd niet betekent
dat men als architectenbureau
ook gelast wordt met de realisatie
van het project. Dit heeft te
maken met het intrekken van
budgetten of wijziging van beleid,
waardoor een project gewoon
weer in de lade verdwijnt. Dat is
jammer omdat deelnemen aan
wedstrijden telkens weer een zeer
zware investering met zich
meebrengt.
Renovatie door de tijd
Het eerste renovatieproject
waarvoor architect Ludo Bekker
tekende, betrof de omvorming van
een oude breigoedfabriek tot 25
sociale woningen. De opdracht
dateert uit 1981, onmiddellijk na
de start van zijn architectenloopbaan.
Het ontwerp werd
uitgewerkt in nauwe samenspraak
met de kandidaat huurders.
50

architectuur
A33
architecten
Elk van de A33 medewerkers
heeft een bepaalde specialiteit,
maar binnen het team moet
iedereen multifunctioneel
inzetbaar zijn.
Voor dit transformatieproject
van een 19e-eeuwse stadsschool,
ontving Ludo Bekker in 1994 de
prijs van de Vlaamse
Gemeenschap. Het integreren van
hedendaagse kunst – de
kunstenaars Guy Rombouts en
Monica Droste (†), ontwikkelden
een eigen alfabet uit lijnvormen
en kleuren – was een persoonlijk
initiatief van Ludo Bekker.
Tussen 1984 en 1987 werkte hij
als medewerker van groep URBA
aan het omvormen van de oude
graanmolen ‘Dijlemolens’ tot een
woon- en werkgemeenschap met
35 appartementen en 15 bedrijfsruimten.
Daarbij werden alle
mogelijke vormen van alternatieve
energie geïntegreerd: o.a. actieve
(zonneboilers) en passieve
zonne-energie, warmtepompen
en maximale isolatie. Het oude
waterrad werd gerestaureerd en
van een alternator voorzien. In de
Dijle werd een waterturbine geïnstalleerd
voor elektriciteitsproductie.
Op dat ogenblik was werken
met alternatieve energie nog heel
‘experimenteel’, een nieuw gegeven
met weinig ervaringrapportering
en waarmee de leveranciers
evenmin vertrouwd waren. Het
werd dus leren met vallen en
opstaan.
Projecten met een ziel
Voor de transformatie van de 19 e -
eeuwse stadsschool nr. 4 tot 28
sociale woningen, waarvan 5 aangepast
voor bewoners met een
fysieke handicap, ontving Ludo
Bekker in 1994 meteen de prijs
van de Vlaamse Gemeenschap.
De aangepaste woningen werden
ontworpen in nauw overleg met
de bewoners zelf, zodat specifieke
aanpassingen in functie van de
handicap konden gebeuren. Het
project stond symbool voor vernieuwing
door de combinatie van
sociale huisvesting, zelfstandig
wonen van gehandicapten, monumentenzorg
en het integreren van
hedendaagse kunst, een persoonlijk
initiatief van Ludo Bekker.
De kunstenaars, Guy Rombouts
en Monica Droste(†), ontwikkelden
een eigen alfabet uit lijnvormen
en kleuren. Met dat kunstalfabet
werden kunstwerken
gecreëerd die tevens woorden of
teksten voorstellen en daardoor
een eigen taal spreken, waardoor
vorm aan inhoud kan gekoppeld
worden.
In een oude school, waar zoveel
generaties het alfabet leerden en
die getransformeerd werd tot
sociale woningen, herleidde men
het alfabet tot kunstvorm.
51

Bij de renovatie van het 'Sint
Maartensdal' koos A 33 voor een
glazen inkomhal die het zonlicht
als het ware volledig binnen in het
gebouw trekt.
Ook de nieuwbouwprojecten voor
sociale huisvesting (Nobelstraat en
Glasblazerijstraat te Leuven) trachtten
een wezenlijke bijdrage te leveren
tot de regeneratie van achtergestelde
buurten.
In samenwerking met de Waalse
architecten Carnoy en Deru ontwierp
Ludo Bekker de nieuwe
locatie van de ‘Zonnewijzer’, de
Leuvense Steinerschool. De oude
theaterzaal van de Remyfabrieken
in Wijgmaal (arch. De Ligne 1933)
werd gerenoveerd en uitgebreid
met een nieuwbouw voor klaslokalen.
De architecten vroegen de kinderen
om zelf hun ‘ideale school’ te
tekenen en inspireerden zich op de
kindertekeningen. Ook de ouders
en leerkrachten werden ruim in het
ontwerpproces betrokken.
Nieuwe uitdagingen
Na een eerste periode, waarin
vooral transformaties werden uitgevoerd,
volgde een nieuwe uitdaging
met het herwaarderen van
bestaande sociale huisvestingsprojecten
als opdracht.
In Kessel-Lo werd het Koning
Albertgebouw (arch. Leon
Stijnen) aangepakt. Ondanks
talrijke herstellingswerken, was
het gebouw 30 jaar na de
oplevering nog altijd niet
waterdicht. Men opteerde voor
het voorzetten van een
gordijngevel, waartoe de
vensterbanken werden afgezaagd.
Deze keuze werd o.a. ingegeven
door een minimale hinder voor
de bewoners tijdens het uitvoeren
van de werkzaamheden, het
positieve effect op de isolatiewaarde
en de gegarandeerde
waterdichtheid. Bovendien gaf het
plaatsen van de gordijngevel een
volledig nieuw uitzicht aan het
oude gebouw.
In 1994 associeerde Ludo Bekker
zich met Johan Cockelaere en
werd A33 opgericht. Johan
Cockelaere had zich voor de
oprichting van A33 vooral bezig
gehouden met kantoorgebouwen
– o.a. Nestlé te Anderlecht (als
medewerker van Archi+I) – en
bejaardentehuizen (als
medewerker van Arch-I).
Het project ‘Casa Blanca’
behelsde de renovatie van 57
sociale woningen van Leon
Stijnen. De gelegenheid werd te
baat genomen om de
52

A33 won de wedstrijd voor het
renoveren van de Antwerpse
‘Silvertoptorens’. Het project
bestaat uit de ontmanteling voor
herstelling van de torens en het
herinrichten van de verdiepingen
met ruimere appartementen als
doelstelling.
stedenbouwkundige context te
vervolledigen. Twee nieuwe
kopgebouwen markeren de
toegangspoort tot de wijk, het
centrale plein en de aanliggende
straten kregen een facelift i.s.m.
landschapsarchitect Pauwels.
A33 verzorgde het uitvoeringsdossier
en de werfopvolging van
het nieuwe kantoorgebouw van
‘De Lijn’ aan het station van
Leuven (een ontwerp van de
Catalaanse architect Manuel de
Solà Morales).
In Bornem is A33 eveneens
betrokken bij de revalorisatie van
de stationsbuurt. Het betreft een
totaalproject, waarin de stad, de
NMBS en De Lijn optreden als
bouwheren. Het plan omvat een
fietsenstalling, een
architectuur
ondertunneling van de sporen,
een busstation, de aanleg van een
parking en stationsplein.
Bovendien zal het ontwerp
fungeren als ‘typeaankleding’
voor een latere verfraaiing van de
Bornemse straten.
In Wijgmaal wordt de
beschermde silotoren van Remy
omgebouwd tot kantoren en
aangevuld met nieuwbouw.
A33 won ook de wedstrijd voor het
renoveren van de ‘Silvertoptorens’
aan de Antwerpse ring. De torens
gaan ontmanteld worden voor
herstelling en krijgen een nieuwe
look. Verder worden de plateaus
‘herverkaveld’, zodat ruimere
appartementen ontstaan. De aanbesteding
van deze werken zal in
2003 gebeuren.
A33
architecten
Stedenbouw
Naast de stadsvernieuwingsprojecten
werkt A33 aan de
Gemeentelijke Ruimtelijke
Structuurplannen van Bierbeek,
Tielt-Winge, Linter, Geetbets en
Machelen. Er is niet alleen
aandacht voor de vernieuwing van
stedelijke kernen en oude
industriegebieden (Wilsele,
Wijgmaal, Machelen), maar ook
voor de kwaliteit van het landelijk
wonen (inbreidingsprojecten in
Bierbeek), versterking van de
ecologische infrastructuur
(herwaardering Getegebied),
recreatieve voorzieningen
(fietsroutenetwerk Tienen) en de
ruimtelijke herwaardering van
oude steenwegen (N2 Leuven-
Diest i.s.m. Langzaam Verkeer).
53

A33
architecten
architectuur
Hommage aan architect
Renaat Braem
Het Leuvense ‘Sint Maartensdal’
is in volle stadscentrum gelegen
naar het ontwerp van architect
Renaat Braem (1910-2001). Het
complex werd in de periode 1963
-1969 gebouwd en bestaat uit
6 gebouwen, waarvan 3 torens en
3 langsblokken. De hoogste toren
meet ruim 60 m en wordt
gekroond met een hoog in de
lucht priemende antenne.
‘Eigenlijk is dit een monument dat
verdient beschermd te worden’,
verklaart Ludo Bekker.
De opdracht die A33 kreeg
toegewezen, bestond uit de
renovatie van de torens met 300
appartementen en hield betonherstelling,
brandbeveiliging en
vernieuwing van de technische
installaties in.
De gebouwen hadden enorm te
kampen met betonrot, die zich
zeer snel verspreidde, dit ondanks
herhaalde behandelingen. De
gevel was opgebouwd uit platen,
die met tegels waren bezet.
Hierdoor ontstond een dubbele
‘vochtaanval’: enerzijds was er het
via de voegen insijpelende water
en anderzijds de condensvorming
tussen tegels en betonplaten. A33
zocht naar een gevelherstelling
met respect voor het werk van
Renaat Braem. Na herstelling
kreeg het beton een 6 cm dikke
isolatie voorgezet. Daarvoor
werden keramische tegels (26 x
60 cm) gehangen, gedragen door
een aluminium structuur. De
oorspronkelijke houten ramen,
voorzien van dubbele beglazing,
verkeerden nog in redelijk goede
staat. De aansluiting met de
ruwbouw veroorzaakte echter
diverse lekkages – de houten
raamkaders waren destijds
ingegoten in het beton – zodat
A33 drastisch te werk ging en de
ramen verving door een
aluminium gordijngevel om
koudebruggen te voorkomen. De
indeling van de nieuwe ramen
werd gekozen met maximaal
respect voor het originele werk
van architect Renaat Braem. Ze
zijn opgebouwd uit aluminium
profielen voor vliesgevels,
Elegance 52 ST, van RC SYSTEM
met een beperkt aantal
indelingen, dit om economische
redenen. De plaatsing ervan werd
toevertrouwd aan de firma
Groven+ uit Puurs.
De opengaande vleugel is
uitgevoerd met profielen met
verborgen vleugel waardoor er
visueel geen onderscheid bestaat
tussen vaste en opengaande
delen. Uit veiligheidsoverwegingen
werd de gebruikelijke draai-kip
constructie vervangen door een
kip-draai werking. Er zijn
ingezette kleurvakken, perfect
integreerbaar in het Elegance 52
ST profielsysteem, waarbij het
toepassen van zonnecellen werd
overwogen, doch dit bleek niet
haalbaar binnen het beschikbare
budget.
In de torens bevinden zich per
verdieping 6 wooneenheden:
2 appartementen met elk 2
slaapkamers, 2 met 1 slaapkamer
en 2 studio’s. Ze zijn 2 aan 2
gekoppeld met centraal de natte
cel en keuken. Op de lagere
verdiepingen werden telkens 2
appartementen gecombineerd tot
één om een aantal wooneenheden
voor gehandicapten te integreren
(13 in totaal).
Het oorspronkelijke gebouw bezat
centraal één hoge trapschacht, die
in geval van brand ongetwijfeld
als een schouw zou werken en
elke evacuatie onmogelijk zou
maken, zoniet sterk bemoeilijken.
Een dubbele traphal met
gekruiste trappen bracht de
oplossing, één trap als vluchtweg
en één als toegang tot de
appartementen. Deze aanpak
werd vervolledigd met 3
ontrokingsinstallaties voor het
wegzuigen van de rook bij brand.
De installaties zorgen ervoor dat
op de bordessen de hoeveelheid
weggezogen lucht gelijk is aan de
hoeveelheid ingeblazen lucht,
zodat de rook wordt afgezogen
zonder het vuur aan te wakkeren.
‘De wetgeving op de brandpreventie
is van toepassing op nieuwe
gebouwen maar niet voor renovatie’,
merkt Ludo Bekker op. In het
geval van ‘Sint Maartensdal’ werd,
in overleg met de Leuvense
brandweer, het KB voor
nieuwbouw zo dicht mogelijk
benaderd.
Van het totale budget voor dit
project ging één derde op aan de
traphal (herindeling en
herinrichting aan de binnenzijde)
en één derde werd opgemaakt aan
de technische vernieuwing
(centrale verwarming,
rookafzuiging,…). De gevelrenovatie
vertegenwoordigde het
resterende derde.
De werken aan toren 1 werden
aangevat in 1998. In 2002 werd
toren 3 voltooid.
54

Het verdiepingsplan van de
torens werd hertekend, met
ruimere wooneenheden tot
gevolg. Een dubbele traphal met
gekruiste trappen – één trap als
vluchtweg en één als toegang tot
de appartementen – bracht de
oplossing voor verantwoorde
brandveiligheid.
55

De torens van het ‘Sint
Maartensdal’ hadden enorm te
kampen met betonrot. A33 zocht
naar een gevelherstelling met
respect voor het werk van Renaat
Braem en opteerde voor plaatsing
van een aluminium gordijngevel
van RC SYSTEM.

A33 Architecten
Fonteinstraat 1A
3000 LEUVEN
T : 016/207200
F : 016/299800
info@A33.be
www.A33.be
In de nabijheid van de Leuvense
stadskern gelegen graansilo’s,
werden door A33 nieuw leven
ingeblazen als kantoorgebouw,
aangevuld met enkele
horecazaken.
architectuur
A33
architecten
Silo-T
De voormalige graansilo’s,
gunstig gelegen t.o.v. de Leuvense
stadskern, vielen bij diverse
projectontwikkelaars die ze
wilden ombouwen tot lofts, niet
echt in de smaak. A33
bewandelde een andere weg en
zag een nieuw leven als
kantoorgebouw, aangevuld met
enkele horecazaken. ‘Omdat
bedrijven de BTW kunnen
recupereren, gaat het kostenplaatje
er al heel anders uitzien’, licht
Ludo Bekker toe. A33 pakte de
zaken aan in eigen beheer en
nam een aannemer onder de arm
voor de ombouw tot casco
eenheden. Elk werkplateau telt
360 m 2 bruikbare oppervlakte.
Via mond-tot-mond reclame
waren 4 op 7 eenheden snel
verkocht. Het architectenbureau
nam zelf 1 plateau in gebruik.
In de betonnen silo’s werden
ramen gezaagd. De zaagsnede
werd zichtbaar gelaten en
gevernist. Om de dwarsstijfheid
van het gebouw te verzekeren,
werden de wanden alternerend
weggebroken. Hierdoor zijn
werkcellen ontstaan, die
geïsoleerd of in groep als
landschapskantoor kunnen
worden gebruikt.
Het enthousiasme voor
architectuur in een stedelijke
omgeving is uitgegroeid tot een
hoge graad van specialisatie. Het
is dan ook niet verwonderlijk dat
steeds grotere projecten aan A33
worden toevertrouwd.
57

Atelier 20
Zichzelf telkens
opnieuw in vraag
stellen blijft
de boodschap.

Met de renovatie van het
SOPIMA-gebouw, in de
Regentschapsstraat, bewijst
Atelier 20 nog maar eens zijn
vakmanschap voor het
realiseren van omvangrijke
projecten. Dit in samenwerking
met RC System met de keuze
voor slanke raamprofielen.
tekst: Christophe Mercier
fotografie: Jan Van Goidsenhoven
Met de restauratie van een villa
van ‘De Koning’, de bouw van
kantoren, appartementen,
sportinfrastructuur, theaters,
scholen, ziekenhuizen,
restaurants of
eengezinswoningen, heeft het
bureau zich een specialisatie
toegeëigend: eclecticisme. ‘Een
middelgroot kantoor zoals het onze
kan niet altijd keuzes maken, we
moeten ons aanpassen aan de
vraag’, legt Patrick De Simpel
uit. Dertig jaar geleden koppelde
hij zijn professionele toekomst
aan die van Christian Lechien.
Soms in barre, maar vooral in
goede tijden. De samenwerking
heeft immers de jaren getrotseerd
door aan zeer diverse opdrachten
een antwoord te bieden, zonder
ooit te tornen aan de kwaliteit van
de geleverde inspanningen. De
gevels van het bureau zijn bedekt
met roestkleurige crepi wat doet
denken aan de herfstkleuren van
het nabijgelegen Zoniënwoud.
We worden er door de architect
onthaald en ondergedompeld in
het verhaal van zijn rijk gevulde
en afwisselende loopbaan.
De renovatie van de Kruidtuin
‘Na de renovatie van de Kruidtuin,
het culturele centrum van de Franse
Gemeenschap in Brussel, kregen wij
de smaak te pakken. Het project was
erg boeiend en omvatte diverse
zaken: theaterzalen, café-restaurant,
bioscoopzaal, museum, kantoren,
bibliotheek, ateliers, tropische
plantentuinen, enz.’ Een opdracht
die kadert binnen de ‘alles-inéén’-trend
van de ontwerpers.
Een moeilijke opdracht ook, want
de originele architectuur van de
site moest ondanks het
aanbrengen van hedendaagse
elementen gerespecteerd worden.
Patrick De Simpel en Christian
Lechien namen de uitdaging aan
en creëerden met succes als het
ware een dialoog tussen heden en
verleden. Zo vind je in de
kantoren een bestaande, vervallen
muur naast een hedendaagse
trap. Bovendien slaagden zij erin
om op een geniale manier
gebruikscomfort te geven aan
ruimtes die aanvankelijk niet
waren bedoeld om ooit als
cultureel centrum te dienen. Al
59

SOPIMA gebouw,
Regentschapsstraat te
Brussel. De aluminium
vliesgevel van RC SYSTEM is
bestudeerd geweest om een
onovertroffen luchtigheid te
creëren.

Atelier20
architectuur
twintig jaar is de Kruidtuin een
niet te miskennen onderdeel van
het culturele leven in Brussel.
Een bewijs dat Atelier 20 de juiste
architecturale keuzes maakt.
In dezelfde wijk genoot ook een
ander project van de architecten
internationale aandacht: hotel
Siru op het Rogierplein. Het
gebouw ligt tegenover de
teloorgegane Martini Toren en is
een buitenbeentje in het
Brusselse architectonische
erfgoed. Al in de 18 de eeuw
brachten koetsen de gasten naar
Hotel Saint-Jean, waar ook de
geliefden Rimbaud en Verlaine
nog hebben gelogeerd. In 1932
werd het gebouw in een nieuw
kleedje gestoken: Art deco met
een exotisch tintje. Pittig detail:
het hotel beschikte toen over zijn
eigen warmwaterbron. Ongeveer
tien jaar geleden wilde de
eigenaar het hotel nieuw leven
inblazen. Hij speelde met een
bijzonder idee en vroeg een aantal
Belgische kunstenaars om elk de
inrichting van één kamer op zich
te nemen. Zo kunnen de gasten
er een nacht doorbrengen tussen
de werken van Ravel, Somville,
Sweetlove of zelfs François
Schuiten. Een briljante inval die
veel meer is dan een slimme
marketingzet: op deze manier
kan kunst temidden van de
mensen en niet uitsluitend in
kunstgalerijen worden beleefd.
RC SYSTEM, slankheid troef
Onlangs voltooide Atelier 20 een
opmerkelijk project waarbij
aluminium ramen van
RC SYSTEM werden geplaatst.
Het gaat om een kantoorgebouw
voor de onderneming SOPIMA,
in de Regentschapsstraat, vlakbij
het Poelaertplein en het
Justitiepaleis te Brussel. Het
gebouw dateert uit de jaren
zestig. Het diende opgefrist en
groter gemaakt te worden. Zoals
vaak het geval is, werd de
architecten een totaalopdracht
toevertrouwd. Zodoende kon het
concept van de ruwbouw in detail
uitgewerkt worden, en werd de
klant een quasi coherent geheel
aangeboden. De voorgevel werd
enkel voorzien van een glazen
overkapping, inclusief nieuwe
inkomhal. Achteraan werd
grondiger ingegrepen. Een
verticaal glaselement omvat 4
panoramische liften. Op elke
verdieping brengen armen het
gewicht van de gordijngevel over
op de interne metaalstructuur die
losstaat van de gevels. Dankzij de
goede conceptie en finesse van de
aluminium gevelconstructie
Elegance 52 ST door RC SYSTEM
geeft het geheel een lichte en
luchtige indruk.
Voor het kantoorgedeelte werd
het driekamer profielsysteem met
‘verborgen vleugel’ van
RC SYSTEM, Excellence 65 HV,
gebruikt. Waar standaardramen
een aanzichtbreedte hebben van
minimaal 10 centimeter, bedraagt
deze bij dit profielsysteem slechts
77 millimeter. Bovendien valt er
visueel geen verschil te merken
tussen vaste en opengaande
delen. De hele technologie van
thermische onderbreking, EPDM
dichting, decompressiekamers,
enz. zit nl. in de vleugel vervat.
‘Vaste ramen zijn niet langer de
trend, zelfs niet wanneer er airco
aanwezig is’, benadrukt de
architect. ‘De mensen voelen zich
niet graag opgesloten, dat is gewoon
een psychologisch gegeven.’
Om aan de brandveiligheidsnormen
te beantwoorden, moet
het onderlicht tussen de
raamopeningen van de burelen
minstens een meter hoog zijn. In
plaats van deze naar de hoogte toe
op te trekken, hebben de
ontwerpers ervoor gekozen om ze
lager aan te brengen. Zo krijg je
meer uitzicht naar beneden toe
en is er een betere afscherming
van direct zonlicht. Daarmee is
het bewijs geleverd dat ook een
eenvoudige kantoorinrichting de
creativiteit van een studiebureau
op de proef kan stellen.
We bladeren verder door de
plannen en foto’s van het
SOPIMA-project. Patrick De
Simpel loodst ons doorheen de
complexiteit van de opdracht en
de verwezenlijking ervan:
‘Vandaag de dag zijn er haast geen
kantoorgebouwen meer waar nog
voor alle gevels gewoon dubbel glas
wordt gebruikt. Naargelang de
oriëntatie wordt berekend welke K-
waarde nodig is voor het beste
rendement. Die denkpiste zie je veel
minder bij eengezinswoningen.’ Ook
hier zorgen de Excellence 65 HV
ramen van RC SYSTEM dankzij
hun isolatieklasse 2.1 (DIN 4108)
voor een passende oplossing. Ook
de firma Cartoflex uit Sint-
Amandsberg welke instond voor
de plaatsing van het aluminium
schrijnwerk is zeer tevreden over
de verwerking en de
61

Atelier20
SOPIMA gebouw,
Regentschapsstraat te Brussel.
De glazen gevel zorgt voor
een zachte overgang tussen
de twee volumes van het
pand.
SOPIMA gebouw,
Regentschapsstraat te Brussel.
De medewerkers van het
bureau willen geen vaste
ramen meer. RC SYSTEM biedt
opengaande systemen aan
met ‘verborgen-vleugel’
waarbij er aan de buitenzijde
geen visueel onderscheid te
bemerken valt tussen
opengaande en vaste delen
van de raampartijen.
architectuur
62

63
SOPIMA gebouw,
Regentschapsstraat te Brussel.
De inkomhal, met vervolgens
het volume van de vliesgevel,
verzekeren een volledige en
vlotte distributie doorheen
het gebouw.

Renovatie van een oude
brasserie naar een
landschapsbureau,
Kazernenlaan te Brussel.
Een ludiek samenbrengen
van architecturale
elementen.
mogelijkheden van dit
profielsysteem.
In de gangen onttrekken fijne
roestvrijstalen roosters het
ventilatiesysteem aan het oog en
filteren ze het kunstlicht. Een
eenvoudig, minimalistisch detail,
dat duidelijk maakt dat men hier
niets aan het toeval heeft willen
overlaten en op zoek is gegaan
naar een elegante oplossing voor
alle afwerkingdetails van het
gebouw.
Steeds op zoek
Spelen met licht, dynamische
ruimtes creëren en toezicht
houden over elk hoekje van de
werf, dat zijn de kenmerken die
je in het landschapsbureau aan de
Kazernenlaan, nog steeds in
Brussel, terugvindt. Naast het
legendarische, intussen
verdwenen, ‘Do Brasil’, wachtte
een oude brasserie om
opgesmukt te worden. Op drie
verdiepingen, geschikt rondom
een atrium, wisten de ontwerpers
met beperkte middelen heel wat
effecten te creëren. Een grote,
schuine zwarte muur bevindt zich
naast een reeks loopbruggen en
een draaitrap. Metaal overheerst,
er wordt gespeeld met de
oorspronkelijke onderdelen van
het gebouw: stalen structuren,
een fabrieksvloer. Een
buitengewone werkplek die,
ondanks een zeer uitgesproken
design, niets aan functionaliteit
inboet.
Toch blijft Atelier 20 ook
aandacht hebben voor woningen.
Enkele eengezinswoningen,
gebouwd met dezelfde
nauwkeurigheid en dezelfde
vindingrijkheid, maken hun
orderboek compleet. Voor de
dienst Ruimtelijke Ordening van
Etterbeek hebben de architecten
zopas een reeks opvallende
woningen gerealiseerd. Het
project omvat 17 appartementen,
4 nieuwe en 4 gerenoveerde
eengezinswoningen.
‘Bij het ontwerp van een woning,’
64

SOPIMA gebouw,
Regentschapsstraat te Brussel.
Snedes.
vertelt architect De Simpel, ‘is het
onze eerste zorg om de volumes
minder alledaags te maken en te
komen tot een eclectisch resultaat.
Ook voor de binnenkant zijn we op
zoek naar verrassings- of
lichteffecten. Dat is een duidelijke
vraag vanwege de promotoren die
zich willen onderscheiden van de
rest door alternatieven aan te bieden
voor de traditionele Brusselse “drie
opeenvolgende kamers”. We
ontwerpen dan ook gebogen of
schuine muren, niveauverschillen,
muren met levendige kleuren en
schuifdeuren.’ Sommige mensen
vergeten het wel eens, maar
originaliteit en kwaliteit van een
ruimte dragen bij tot een vlotte
architectuur
verkoop.
Kwaliteit en rentabiliteit
We hebben in dit artikel
onvoldoende ruimte om dieper in
te gaan op dertig goed gevulde
jaren waarin uiteenlopende
projecten gerealiseerd werden.
We keren toch nog even terug
naar een gebouw uit de
beginjaren van het duo De
Simpel-Lechien, een reeks
rijwoningen in Kraainem. We
moeten toegeven dat het design
in 30 jaar tijd toch wat verouderd
is geraakt. ‘Dat is het mooiste
compliment dat we kunnen
krijgen. Uiteraard evolueren we,
volgen we technische en esthetische
invloeden. De filosofie van ons
Atelier20
bureau is dan ook om ons niet te
richten op een welbepaalde stijl,
maar om onszelf voortdurend
opnieuw in vraag te stellen’. Als je
de eclectische werking van het
bureau bekijkt, blijkt ook dat die
keuze loont. Het werk van Atelier
20 valt op in de Brusselse
bouwwereld, waar rentabiliteit en
kwaliteit niet altijd hand in hand
gaan.
Atelier 20
Kouterlaan, 2
1160 Brussel
T: 02/660 43 73
F: 02/672 87 48
a20@pophost.eunet.be
65

Atelier 20
Zichzelf telkens
opnieuw in vraag
stellen blijft
de boodschap.

Met de renovatie van het
SOPIMA-gebouw, in de
Regentschapsstraat, bewijst
Atelier 20 nog maar eens zijn
vakmanschap voor het
realiseren van omvangrijke
projecten. Dit in samenwerking
met RC System met de keuze
voor slanke raamprofielen.
tekst: Christophe Mercier
fotografie: Jan Van Goidsenhoven
Met de restauratie van een villa
van ‘De Koning’, de bouw van
kantoren, appartementen,
sportinfrastructuur, theaters,
scholen, ziekenhuizen,
restaurants of
eengezinswoningen, heeft het
bureau zich een specialisatie
toegeëigend: eclecticisme. ‘Een
middelgroot kantoor zoals het onze
kan niet altijd keuzes maken, we
moeten ons aanpassen aan de
vraag’, legt Patrick De Simpel
uit. Dertig jaar geleden koppelde
hij zijn professionele toekomst
aan die van Christian Lechien.
Soms in barre, maar vooral in
goede tijden. De samenwerking
heeft immers de jaren getrotseerd
door aan zeer diverse opdrachten
een antwoord te bieden, zonder
ooit te tornen aan de kwaliteit van
de geleverde inspanningen. De
gevels van het bureau zijn bedekt
met roestkleurige crepi wat doet
denken aan de herfstkleuren van
het nabijgelegen Zoniënwoud.
We worden er door de architect
onthaald en ondergedompeld in
het verhaal van zijn rijk gevulde
en afwisselende loopbaan.
De renovatie van de Kruidtuin
‘Na de renovatie van de Kruidtuin,
het culturele centrum van de Franse
Gemeenschap in Brussel, kregen wij
de smaak te pakken. Het project was
erg boeiend en omvatte diverse
zaken: theaterzalen, café-restaurant,
bioscoopzaal, museum, kantoren,
bibliotheek, ateliers, tropische
plantentuinen, enz.’ Een opdracht
die kadert binnen de ‘alles-inéén’-trend
van de ontwerpers.
Een moeilijke opdracht ook, want
de originele architectuur van de
site moest ondanks het
aanbrengen van hedendaagse
elementen gerespecteerd worden.
Patrick De Simpel en Christian
Lechien namen de uitdaging aan
en creëerden met succes als het
ware een dialoog tussen heden en
verleden. Zo vind je in de
kantoren een bestaande, vervallen
muur naast een hedendaagse
trap. Bovendien slaagden zij erin
om op een geniale manier
gebruikscomfort te geven aan
ruimtes die aanvankelijk niet
waren bedoeld om ooit als
cultureel centrum te dienen. Al
59

SOPIMA gebouw,
Regentschapsstraat te
Brussel. De aluminium
vliesgevel van RC SYSTEM is
bestudeerd geweest om een
onovertroffen luchtigheid te
creëren.

Atelier20
architectuur
twintig jaar is de Kruidtuin een
niet te miskennen onderdeel van
het culturele leven in Brussel.
Een bewijs dat Atelier 20 de juiste
architecturale keuzes maakt.
In dezelfde wijk genoot ook een
ander project van de architecten
internationale aandacht: hotel
Siru op het Rogierplein. Het
gebouw ligt tegenover de
teloorgegane Martini Toren en is
een buitenbeentje in het
Brusselse architectonische
erfgoed. Al in de 18 de eeuw
brachten koetsen de gasten naar
Hotel Saint-Jean, waar ook de
geliefden Rimbaud en Verlaine
nog hebben gelogeerd. In 1932
werd het gebouw in een nieuw
kleedje gestoken: Art deco met
een exotisch tintje. Pittig detail:
het hotel beschikte toen over zijn
eigen warmwaterbron. Ongeveer
tien jaar geleden wilde de
eigenaar het hotel nieuw leven
inblazen. Hij speelde met een
bijzonder idee en vroeg een aantal
Belgische kunstenaars om elk de
inrichting van één kamer op zich
te nemen. Zo kunnen de gasten
er een nacht doorbrengen tussen
de werken van Ravel, Somville,
Sweetlove of zelfs François
Schuiten. Een briljante inval die
veel meer is dan een slimme
marketingzet: op deze manier
kan kunst temidden van de
mensen en niet uitsluitend in
kunstgalerijen worden beleefd.
RC SYSTEM, slankheid troef
Onlangs voltooide Atelier 20 een
opmerkelijk project waarbij
aluminium ramen van
RC SYSTEM werden geplaatst.
Het gaat om een kantoorgebouw
voor de onderneming SOPIMA,
in de Regentschapsstraat, vlakbij
het Poelaertplein en het
Justitiepaleis te Brussel. Het
gebouw dateert uit de jaren
zestig. Het diende opgefrist en
groter gemaakt te worden. Zoals
vaak het geval is, werd de
architecten een totaalopdracht
toevertrouwd. Zodoende kon het
concept van de ruwbouw in detail
uitgewerkt worden, en werd de
klant een quasi coherent geheel
aangeboden. De voorgevel werd
enkel voorzien van een glazen
overkapping, inclusief nieuwe
inkomhal. Achteraan werd
grondiger ingegrepen. Een
verticaal glaselement omvat 4
panoramische liften. Op elke
verdieping brengen armen het
gewicht van de gordijngevel over
op de interne metaalstructuur die
losstaat van de gevels. Dankzij de
goede conceptie en finesse van de
aluminium gevelconstructie
Elegance 52 ST door RC SYSTEM
geeft het geheel een lichte en
luchtige indruk.
Voor het kantoorgedeelte werd
het driekamer profielsysteem met
‘verborgen vleugel’ van
RC SYSTEM, Excellence 65 HV,
gebruikt. Waar standaardramen
een aanzichtbreedte hebben van
minimaal 10 centimeter, bedraagt
deze bij dit profielsysteem slechts
77 millimeter. Bovendien valt er
visueel geen verschil te merken
tussen vaste en opengaande
delen. De hele technologie van
thermische onderbreking, EPDM
dichting, decompressiekamers,
enz. zit nl. in de vleugel vervat.
‘Vaste ramen zijn niet langer de
trend, zelfs niet wanneer er airco
aanwezig is’, benadrukt de
architect. ‘De mensen voelen zich
niet graag opgesloten, dat is gewoon
een psychologisch gegeven.’
Om aan de brandveiligheidsnormen
te beantwoorden, moet
het onderlicht tussen de
raamopeningen van de burelen
minstens een meter hoog zijn. In
plaats van deze naar de hoogte toe
op te trekken, hebben de
ontwerpers ervoor gekozen om ze
lager aan te brengen. Zo krijg je
meer uitzicht naar beneden toe
en is er een betere afscherming
van direct zonlicht. Daarmee is
het bewijs geleverd dat ook een
eenvoudige kantoorinrichting de
creativiteit van een studiebureau
op de proef kan stellen.
We bladeren verder door de
plannen en foto’s van het
SOPIMA-project. Patrick De
Simpel loodst ons doorheen de
complexiteit van de opdracht en
de verwezenlijking ervan:
‘Vandaag de dag zijn er haast geen
kantoorgebouwen meer waar nog
voor alle gevels gewoon dubbel glas
wordt gebruikt. Naargelang de
oriëntatie wordt berekend welke K-
waarde nodig is voor het beste
rendement. Die denkpiste zie je veel
minder bij eengezinswoningen.’ Ook
hier zorgen de Excellence 65 HV
ramen van RC SYSTEM dankzij
hun isolatieklasse 2.1 (DIN 4108)
voor een passende oplossing. Ook
de firma Cartoflex uit Sint-
Amandsberg welke instond voor
de plaatsing van het aluminium
schrijnwerk is zeer tevreden over
de verwerking en de
61

Atelier20
SOPIMA gebouw,
Regentschapsstraat te Brussel.
De glazen gevel zorgt voor
een zachte overgang tussen
de twee volumes van het
pand.
SOPIMA gebouw,
Regentschapsstraat te Brussel.
De medewerkers van het
bureau willen geen vaste
ramen meer. RC SYSTEM biedt
opengaande systemen aan
met ‘verborgen-vleugel’
waarbij er aan de buitenzijde
geen visueel onderscheid te
bemerken valt tussen
opengaande en vaste delen
van de raampartijen.
architectuur
62

63
SOPIMA gebouw,
Regentschapsstraat te Brussel.
De inkomhal, met vervolgens
het volume van de vliesgevel,
verzekeren een volledige en
vlotte distributie doorheen
het gebouw.

Renovatie van een oude
brasserie naar een
landschapsbureau,
Kazernenlaan te Brussel.
Een ludiek samenbrengen
van architecturale
elementen.
mogelijkheden van dit
profielsysteem.
In de gangen onttrekken fijne
roestvrijstalen roosters het
ventilatiesysteem aan het oog en
filteren ze het kunstlicht. Een
eenvoudig, minimalistisch detail,
dat duidelijk maakt dat men hier
niets aan het toeval heeft willen
overlaten en op zoek is gegaan
naar een elegante oplossing voor
alle afwerkingdetails van het
gebouw.
Steeds op zoek
Spelen met licht, dynamische
ruimtes creëren en toezicht
houden over elk hoekje van de
werf, dat zijn de kenmerken die
je in het landschapsbureau aan de
Kazernenlaan, nog steeds in
Brussel, terugvindt. Naast het
legendarische, intussen
verdwenen, ‘Do Brasil’, wachtte
een oude brasserie om
opgesmukt te worden. Op drie
verdiepingen, geschikt rondom
een atrium, wisten de ontwerpers
met beperkte middelen heel wat
effecten te creëren. Een grote,
schuine zwarte muur bevindt zich
naast een reeks loopbruggen en
een draaitrap. Metaal overheerst,
er wordt gespeeld met de
oorspronkelijke onderdelen van
het gebouw: stalen structuren,
een fabrieksvloer. Een
buitengewone werkplek die,
ondanks een zeer uitgesproken
design, niets aan functionaliteit
inboet.
Toch blijft Atelier 20 ook
aandacht hebben voor woningen.
Enkele eengezinswoningen,
gebouwd met dezelfde
nauwkeurigheid en dezelfde
vindingrijkheid, maken hun
orderboek compleet. Voor de
dienst Ruimtelijke Ordening van
Etterbeek hebben de architecten
zopas een reeks opvallende
woningen gerealiseerd. Het
project omvat 17 appartementen,
4 nieuwe en 4 gerenoveerde
eengezinswoningen.
‘Bij het ontwerp van een woning,’
64

SOPIMA gebouw,
Regentschapsstraat te Brussel.
Snedes.
vertelt architect De Simpel, ‘is het
onze eerste zorg om de volumes
minder alledaags te maken en te
komen tot een eclectisch resultaat.
Ook voor de binnenkant zijn we op
zoek naar verrassings- of
lichteffecten. Dat is een duidelijke
vraag vanwege de promotoren die
zich willen onderscheiden van de
rest door alternatieven aan te bieden
voor de traditionele Brusselse “drie
opeenvolgende kamers”. We
ontwerpen dan ook gebogen of
schuine muren, niveauverschillen,
muren met levendige kleuren en
schuifdeuren.’ Sommige mensen
vergeten het wel eens, maar
originaliteit en kwaliteit van een
ruimte dragen bij tot een vlotte
architectuur
verkoop.
Kwaliteit en rentabiliteit
We hebben in dit artikel
onvoldoende ruimte om dieper in
te gaan op dertig goed gevulde
jaren waarin uiteenlopende
projecten gerealiseerd werden.
We keren toch nog even terug
naar een gebouw uit de
beginjaren van het duo De
Simpel-Lechien, een reeks
rijwoningen in Kraainem. We
moeten toegeven dat het design
in 30 jaar tijd toch wat verouderd
is geraakt. ‘Dat is het mooiste
compliment dat we kunnen
krijgen. Uiteraard evolueren we,
volgen we technische en esthetische
invloeden. De filosofie van ons
Atelier20
bureau is dan ook om ons niet te
richten op een welbepaalde stijl,
maar om onszelf voortdurend
opnieuw in vraag te stellen’. Als je
de eclectische werking van het
bureau bekijkt, blijkt ook dat die
keuze loont. Het werk van Atelier
20 valt op in de Brusselse
bouwwereld, waar rentabiliteit en
kwaliteit niet altijd hand in hand
gaan.
Atelier 20
Kouterlaan, 2
1160 Brussel
T: 02/660 43 73
F: 02/672 87 48
a20@pophost.eunet.be
65

ureau architecture architect
an Gorteman
Architectuur vanuit
de dialoog met de klant
tekst
Eduard Coddé
fotografie
Dries Van Den Brande
Architect Jan Gorteman kijkt
realistisch aan tegen architectuur:
het beroep van
architect wordt alsmaar
complexer, heeft hij geleerd
en bouwen doe je niet voor
jezelf. Ontwerpen blijft echter
een boeiende bezigheid, al
wordt de creatieve vrijheid van
de architect beperkt door zijn
klant. Juist daarom is de
dialoog met die klant zo
belangrijk, om de eigen
creatieve grenzen toch te
blijven verleggen.
Beroep in evolutie
Architect Jan Gorteman studeerde
architect
in 1985 af aan het Gentse Sint-
Lucas. Naast de creatieve inhoud
van het beroep, dient de architect
vandaag een steeds groter deel
van zijn tijd te besteden aan andere
taken als bv. de regionaal vaak
sterk verschillende wetgeving, het
berekenen van isolatiewaarden,
de integratie van nieuwe technieken,
veiligheidscoördinatie, enz.
Maar ook opvolging en begeleiding
nemen een steeds groter
aandeel van de tijdsbesteding op.
Jan Gorteman ziet daarin enigszins
een bedreiging van de
creatieve vrijheid, die de eigenlijke
basis vormt voor het beroep
van architect.
Toen hij zijn carrière als zelfstandig
architect aanvatte, was de
vraag naar ‘fermettes’ nog zeer
groot. Vanuit zijn creatieve ingesteldheid,
stelde hij in die periode
aan zijn klanten altijd een –
hedendaags getint – ontwerp als
alternatief voor. Soms lukte het
om de klant te overtuigen een
andere richting te kiezen, doch
veelal komt de toekomstige bouwheer
met een vast stijlidee aanzetten,
waar nauwelijks of niet wordt
van afgeweken. Jan Gorteman
stelt ook vast dat de hedendaagse
klanten gaan ‘shoppen’ bij architecten
en collega’s tegen elkaar
uitspelen. Zelf geeft hij hen graag
een referentielijst mee, alvorens
echt aan de slag te gaan.
‘Voor wat hoort wat, zeker in de
bouwsector’, verdedigt hij.
‘Goedkoop bouwen kan slechts voor
zover de klant aanvaardt dat hieraan
onvermijdelijk beperkingen
gekoppeld zitten. Goedkoop bouwen
is bijgevolg niet altijd een uitdaging,
maar veeleer een pijnlijke beperking
van de mogelijkheden’, licht Jan
Gorteman toe.
De bouw van eengezinswoningen
vormt het zwaartepunt in de activiteiten
van Jan Gorteman.
Hoewel de meeste van zijn projecten
traditioneel worden uitgevoerd
– de klanten bouwen nog
altijd zeer conservatief – zitten er
jaarlijks toch een aantal met
67

In de achteraan de woning breed
uitgewaaierde woonvertrekken,
wordt een wijds uitzicht op de tuin
en het terras geboden.
JanGorteman
architectuur
Ytong uitgevoerde woningen bij.
Renovatieprojecten nemen een
steeds belangrijker plaats in voor
de architect. ‘Dat is enerzijds te verklaren
door de sterk gestegen grondprijzen
en anderzijds doordat de
bouwheer bij renovatie kan kiezen
voor een gespreide aanpak in tijd en
budgettaire besteding’, ervaart Jan
Gorteman. ‘Ik ontmoet twee soorten
klanten: diegenen die voor een
totaalaanpak kiezen en slechts na de
voltooiing van de werken verhuizen,
of zij die voor een gefaseerde aanpak
kiezen, terwijl ze het pand al bewonen.
In dit laatste geval is het
belangrijk als architect betrokken te
worden om een totaalvisie te kunnen
projecteren op de renovatie’.
Ytong ontdekt
Heel wat stijlrichtingen zijn
gebonden aan een periode in de
tijd; ze zijn ‘trendgevoelig’ en
tegen die stroom kan men als
architect slechts moeilijk tegenin
roeien…
Zo ontdekte architect Jan
Gorteman Ytong in 1996, een
periode waarin het gebruik van
bepleistering als gevelafwerking
populairder werd in België.
Aanvankelijk stond hij enigszins
sceptisch tegenover het gebruik
van Ytong, omdat hij vreesde dat
zijn stokpaardje – de creatieve
vrijheid – niet verenigbaar zou
zijn met het gebruik van cellenbeton.
Dat veranderde echter snel,
toen hij ontdekte dat er naar
vormgeving geen beperkingen
worden gesteld. ‘Zelfs cilinders
stellen geen probleem’, klinkt het nu
enthousiast.
Vanzelfsprekend ontdekte hij al
snel de thermische en geluidsisolerende
kwaliteiten van Ytong.
‘K55 wordt gemakkelijk haalbaar
met het gebruik van 30 cm blokken’,
vult hij aan.
Architect Jan Gorteman werkt in
zijn ontwerpen graag met geometrische
volumes – balken, cilinders,
kubussen – die hij combineert
door ze aan elkaar te zetten
of in elkaar te laten versmelten.
Het samenspel van vormen levert
boeiende effecten op voor zowel
buiten- als binnenkant van de
woning. De gevels van Jan
Gorteman laten een opeenvolging
van open en gesloten vlakken
zien, waarmee een naadloze overvloeiing
van buiten naar binnen
wordt benadrukt.
Buitenarchitectuur kan voor Jan
Gorteman niet zonder een visie
op het interieur, al beperkt hij
zichzelf wel tot het uitzetten van
de grote lijnen, met het accent op
oriëntatie, inplanting en basisinrichting
van de vertrekken.
Techniek in dienst van de mens
De complexiteit van het architectenberoep
heeft ook te maken
met het snel toenemend aanbod
materialen en technieken, waarin
voor de architect ook een boeiende
uitdaging schuilt.
Door het bestuderen van dergelijke
nieuwigheden kan men de
klant een woning voorstellen met
meer comfort tegen een gunstiger
gebruikskost en beter in harmonie
met de omgeving.
Architect Jan Gorteman heeft
zich grondig verdiept in verwarmings-
en verluchtingstechnieken.
Hij is een fervente voorstander
van het Masser-systeem, dat
op heel natuurlijke wijze de
woning verwarmt en dat met
minimale inbreng van energie.
De Masser-verwarming onttrekt
met behulp van een buizenlabyrint,
dat een 60 cm diep in de
tuin ligt, warmte aan de grond.
De oppervlakte waarover de bui-
68

69
De centrale cilinder, waarrond
een paar boogvormig toelopende
volumes zitten, werd
opgevat als scharnierpunt
voor de woning. Een glazen
draaitrap accentueert deze
functie nog extra.

Het reliëf in de
gevels verhoogt de
uitdrukkingskracht
van het geheel.
De beide rond de
centrale as gezette
woonvolumes staan
tevens voor een
functionele opdeling in
‘dienstenblok’ en
leefzone.
JanGorteman
architectuur
zen verspreid liggen, dient gelijk
te zijn aan de te verwarmen
woonoppervlakte. Via een compressor/circulatiepomp
en vloermatten
wordt de warmte gedistribueerd
in de woning. Tot de bijzondere
pluspunten rekent de
architect het overbodig worden
van een schouw, de afwezigheid
van verbranding en daarmee
gepaard het uitsluiten van onderhoud
en controle voor verwarmingsketels
en schouwen. De
enige energie, die dient toegevoerd
te worden, is deze voor de
circulatiepomp.
Tegenover ‘domotica’ staat architect
Jan Gorteman niet onverdeeld
positief. ‘Zodra de lichtfuncties
in een woning bepaald zijn, blijven
die meestal behouden en heeft
men niet de behoefte ze om de
haverklap opnieuw te gaan programmeren’,
weet hij uit ervaring.
Heel wat door ‘domotica’ vooropgestelde
functionaliteit laat zich
vandaag ook realiseren met de
geavanceerde producten van
bekende merken voor ‘traditioneel’
elektrisch schakelmaterieel.
Zo is het automatisch aanspringen
van de verlichting bij het
betreden van een ruimte best nuttig,
in het bijzonder bij transitzones
als gang en overloop. Ook de
beveiligingsfunctie door het simuleren
van bewoning is haalbaar
met het actuele aanbod schakelmateriaal,
zonder daarvoor beroep
te moeten doen op complexe
computersturingen.
Compositie met vormen
Wanneer architect Jan Gorteman
voldoende creatieve speelruimte
wordt gelaten, gaat hij aan het
experimenteren met geometrische
vormen, die hij telkens opnieuw
tot een verrassende en unieke
compositie weet te assembleren.
Een zeer geslaagd voorbeeld van
70

Met deze dubbele half
open bebouwing, die
bovendien in twee fasen
werd gebouwd, wist de
architect individuele
eigenheid en harmonische
verbondenheid maximaal
tot uiting te brengen.
deze werkwijze is de tweewoonst,
een dubbele half open bebouwing,
die in twee fasen werd gerealiseerd.
‘Met dit soort projecten
moet het altijd wat meezitten, dat de
tweede bouwheer in dezelfde stijlrichting
wil meegaan als de eerste,
zoniet kijkt men aan tegen twee
woningen die elkaar vervloeken!’,
geeft Jan Gorteman aan. ‘In dit
geval kwamen we tot een eenheid
van stijl, terwijl toch twee verschillende
woningen werden gebouwd’.
De vormgeving kan herleid worden
tot een cilinder, waarin een
kubus werd gezet, waarna delen
van de cilinder werden verwijderd.
Bij de linker woning is het
volledige woongebeuren op het
gelijkvloers uitgezet. Boven is er
enkel een logeerkamer. De tweede
woning wordt gekenmerkt
door een boogvormige wand in
glasdallen. Gezien de beide
woningen op een relatief klein
terrein liggen, was het binnenhalen
van veel licht – zonder echter
een inkijk van buitenaf mogelijk
te maken – één van de uitdagingen
waarmee de architect te kampen
kreeg. Voor beide met Ytong
opgetrokken woningen werd een
bepleistering als gevelafwerking
aangewend.
Een tweede voorbeeld van de
geprefereerde werkwijze van de
architect is een ruime eengezinswoning,
waarbij een paar boogvormig
toelopende volumes rond
een centrale cilinder zijn uitgewaaierd.
De cilindervorm wordt
nog eens herhaald in de tuin, als
berging en wordt via een arcade
gekoppeld aan de woning. Het
reliëf in de gevels verhoogt de uitdrukkingskracht
van het geheel.
Als afwerking werd voor pleisterwerk
gekozen, dat mooi harmonieert
met het grijze schrijnwerk
en dito dak.
71

De vormgeving kan ontleed worden naar twee kubussen die in elkaar gezet zijn.
In de centrale cilinder, opgevat als
scharnierpunt voor de woning, is
een glazen trap ingezet. Het ene
volume is uitgewerkt als ‘dienstenblok’,
het andere als leefzone.
De keuken met wijds uitzicht op
de tuin en het terras, zit centraal
achteraan ingetekend.
De harmonie tussen het contrast
Voor de eigen woning, die op het
ogenblik van ons bezoek nog
maar net in gebruik was genomen,
opteerde de architect voor
een strikt doorgetrokken beperking
van kleuren: zwart en wit
kregen het alleenrecht. De
zwart/wit contraststelling werd
consequent doorgedreven naar
zowel bouwmaterialen als meubilering.
Bij het ontwerp werd rekening
gehouden met de aanwezige terreinglooiing.
Zo zit het bouwwerk
deels in een heuvel verwerkt en
werd afgeweken van de traditionele
niveau-indeling, om te kiezen
voor een meerlagig ontwerp. De
vormgeving kan ontleed worden
naar twee kubussen die in elkaar
gezet zijn. De ‘doorsnede’ van
beide volumes vormt een immense
lichtsluis met glazen dakinzet,
die tevens heel wat boeiende
panorama’s laat ontstaan en zorg
draagt voor een hechte band tussen
de omgeving en het woongebeuren.
Toch is er geen doorkijk
in de woning mogelijk van op de
straatzijde. Een trapconstructie en
loopbruggen in glas, zorgen dat
het transparante karakter van het
centrale deel ongeschonden blijft.
Voor de bouw van de woning
werden Ytong blokken (30 cm) en
overspanningen gebruikt. Als
afwerking viel de keuze op een
witte bepleistering.
In de terreinglooiing werden een
dubbele garage, een ontvangst-/
werkruimte, een archief en een
wijnkelder – uitgewerkt in
Ardense steen – verwerkt.
Enkele betonzuilen, die als
72

tekst
Eduard Coddé
fotografie
Dries Van Den Brande
Complementariteit
tussen functiewaarde
en vastgoedwaarde
‘Redevco Europe Services’
constructie
‘Redevco’ staat voor een
bedrijf met internationale
vertakkingen, gespecialiseerd
in projectontwikkeling,
verhuur en beheer van
strategisch sterk gelegen
winkelpanden, industriële
en kantoorgebouwen. We
waren te gast bij de
Belgische tak, waar we
werden verwelkomd door
Dhr. Wim Ghoris, ‘Building,
Maintenance & Development
Manager’.
Internationale speler
met lokaal karakter
‘Redevco Europe Services’ behoort
toe aan de familie Brenninkmeijer
en werd in 1999 opgericht
als zelfstandige vastgoedtak,
afgesplitst van de bekende
Nederlandse kledingswinkelketen
C&A. Daaruit werd 150 jaar
ervaring in vastgoedbeheer
meegebracht.
De Europese hoofdzetel is gevestigd
te Amsterdam en er zijn
talrijke vertakkingen met eigen
lokale vestigingen in Duitsland,
België, Nederland, Frankrijk,
Groot-Brittannië, Spanje &
Portugal, Centraal Europa met
daaronder ook Zwitserland. Elke
vertakking heeft zijn eigen
verantwoordelijkheid en vaart een
lokale koers.
Voor de Belgische markt werd
de vastgoedafdeling van de GIB-
Group – GIB-IMMO – in 2001
opgenomen binnen Redevco
Belgium.
‘Redevco’ is de samenvoeging van
Real Estate Developing Company.
In België toont een overzicht van
de portefeuille aan dat commercieel
vastgoed (winkelruimten)
het overgrote aandeel, liefst 95%,
vertegenwoordigd. Toch zijn de
activiteiten in de retailsector niet
de enige. Als industriële projecten
worden 2 grootschalig opgevatte
distributiecentra gecatalogeerd,
die in opdracht van Carrefour
Logistics te Kontich en Nijvel
werden gerealiseerd. De kantorenmarkt
is een ander actieterrein,
waar Redevco Belgium
vastberaden is zijn naam stevig
door te drukken. Momenteel zijn
twee projecten in ontwikkeling in
hartje Brussel en aan de
Brusselse stadsrand.
Redevco Belgium kan een
respectabele ‘huurderslijst’
voorleggen, met namen als
Carrefour, Brico (behorend tot de
Vendex-groep), Inno (deel van
Kaufhof / Metro), Lunch Garden
(recent opgenomen door
Carestel), C&A met ook Marca,

Redevco
Er werd gekozen voor een modulaire
invulling van de bouwwensen.
Aldus is op elk ogenblik een
herindeling mogelijk en kan elke
module als een zelfstandige unit
worden verhuurd.
constructie
Auto 5 (behorend tot Nordauto),
enz. In totaal worden in België
ruim 200 commerciële
eigendommen beheerd. De
verhuurcontracten bepalen veelal
dat de huurders zelf instaan voor
de onderhoudswerken, wat door
Redevco nauwlettend wordt
gecontroleerd.
Rentabiliteitsberekening
stuurt groei
‘We willen evolueren naar een
herschikking van onze Belgische
portefeuille tot 75% activiteiten in
de retailbranche, 10% in industriële
projecten en 15% in de
kantorenmarkt’, verklaart Wim
Ghoris. ‘Toch zullen de
winkelpanden altijd onze
kernactiviteit blijven’, voegt hij er
aan toe.
‘Omgaan met commercieel vastgoed
betekent dat we de markt zeer
scherp in de gaten moeten houden’,
weet Wim Ghoris. ‘Deze markt is
wetmatig eng begrensd, maar biedt
anderzijds voortdurend nieuwe
mogelijkheden. Socio-economisch is
de markt beslist niet dood.
Uitbreiding van bestaande panden
met 1 tot 2000 m 2 behoort tot de
reële mogelijkheden’, leert ons
Wim Ghoris.
Voor de komende 3 jaar worden
investeringscijfers van 185
miljoen Euro genoemd, waarvan
110 miljoen al in de eerstkomende
2 jaar. Redevco Belgium is
voortdurend op zoek naar
geschikte, commerciële oppervlakten
in en rond de belangrijkste
stadskernen en werkt
daarvoor de noodzakelijke
vergunningsaanvragen uit.
Redevco Belgium handelt op
vraag van de klanten en promoot
vastgoed met een stevige
realiteitszin. ‘Een grondige
rendementsberekening is in deze
specialisatie essentieel’, zweert Wim
84

Redevco Belgium werd de realisatie
van 3 regionale – Vlaanderen, Wallonië
en Brussel - centrale opslagruimten
toevertrouwd voor Carrefour Logistics.
Ghoris. Er worden ook zelf
opportuniteiten gezocht, vooral
op het vlak van industriebouw,
die dan worden voorgesteld aan
potentiële klanten. ‘Ook andere
projecten – hotel, restaurant,
appartementen,… – worden niet
geschuwd voor zover de rentabiliteitsberekening
groen licht geeft’,
vult onze gesprekspartner nog
aan. Wat de rentabiliteit betreft,
zijn de resultaten van een door
Wim Ghoris uitgevoerde
vergelijkende studie voor de
bouwkosten van een magazijn in
1990 t.o.v. 2000 veelzeggend.
Terwijl de kosten voor de
ruwbouw slechts lichtjes stegen –
2 à 3% – namen de kosten voor
speciale technieken met wel 15 tot
20% toe! Dat is vooral toe te
schrijven aan meer aandacht voor
veiligheid, ergonomie, klimaatbeheersing,
enz. Het navolgen
van de actuele milieuwetgeving
veroorzaakt eveneens een
meerkost van 2 tot 3% in
vergelijking tot 10 jaar terug.
Ontwikkeling in sneltreinvaart
Nadat het Franse Carrefour met
internationale activiteiten in de
grootdistributie het Belgische GB
had overgenomen, werd het plan
opgevat om 3 regionale –
Vlaanderen, Wallonië en Brussel
– centrale opslagruimten te
creëren. Er zou gebruik gemaakt
worden van de bestaande sites.
Dat bracht Carrefour Logistics bij
Redevco Belgium, dat in
september 2000 aan de slag ging
met het denkwerk voor twee van
de voorgenomen 3 centra.
Amper vier maanden later
konden de definitieve plannen
worden voorgelegd en vergunningen
aangevraagd voor de
bestaande sites van Kontich en
Nijvel. Na aanpassing van de
hydraulische studie – er zou
85

De brandwanden, die het gebouw
in 6 verschillende compartimenten
verdelen, zijn geplaatst in
betonnen H-kolommen.

Redevco
constructie
Door het toepassen van Ytongwandplaten
kon in zeer hoog tempo
worden gebouwd. Dagelijks werden
tot 400m 2 gerealiseerd!
gebouwd worden in een gebied
met aanzienlijk overstromingsgevaar
– en het herzien van de
mobiliteitsinfrastructuur werden
de vergunningen voor Kontich
afgeleverd in september 2001.
Voor het Waalse distributiecentrum
werd tot februari 2001
gewacht op de onontbeerlijke
vergunningen. De werken werden
uiteindelijk op beide sites vrijwel
simultaan aangevat. Ondanks een
winterperiode, die ruim 3 maanden
voor waterproblemen zorgde, werd
Nijvel al eind 2002 opgeleverd;
Kontich moet eind januari 2003
operationeel worden. Voor de
algemene aannemingswerken
tekenden IBO NV uit Mechelen en
IMW voor de staalstructuren.
Polyvalent ontwerp
‘De klant vroeg een aantal vierkante
meters opslagruimte te creëren en hun
exploitatienormen te respecteren’,
blikt Wim Ghoris terug. ‘Als
vastgoedmaatschappij moet je de
functionele verwachtingen van de
klant inlossen, terwijl anderzijds een
maximale vastgoedwaarde dient
nagestreefd te worden’. De
architecten Johan Van Dorpe (site
Nijvel), Geert De Ridder en Ignace
Vermeire (site Kontich) werkten
een polyvalent ontwerp uit – hallen
met groot volume dat niet
verstoord wordt door kolommen –
voor beide distributiecentra, terwijl
de respectievelijke aanpak heel
verschillend was. De beschikbare
oppervlakte in de hallen is
moduleerbaar, wat een positieve
invloed heeft op de vastgoedwaarde.
‘We opteerden voor een
modulaire invulling van de door de
klant gestelde vraag’, licht de
gastheer toe. ‘Waar nodig, kunnen
de modules ten allen tijde opgesplitst
worden en als zelfstandige units
opnieuw worden verhuurd’. Redevco
Belgium stelde een alles omvattende
‘sleutel-op-de-deur’ formule
voor.
In Nijvel bestond het project in een
uitbreiding van de bestaande gebouwen.
Voor de afdeling ‘droge
voeding’ werden 16.000m 2 opslagruimte
bijgevoegd, met een stapelhoogte
van 11,2 m. Er kwam een
gekoelde hal met 6.700m 2 oppervlakte
en 9 m stapelhoogte. De
87

Redevco
constructie
controleafdeling voor het leeggoed
werd met 800m 2 vergroot en er
kwamen verder een nieuwe portiersloge
en expeditiekantoor bij.
Voor het 570 leden tellende personeelsbestand
werd 15.000m 2 parking
aangelegd.
In Kontich opteerde men voor het
slopen van 4 van de bestaande 5 gebouwen.
De oude beenhouwerij, de
waterzuivering (die uit de zeventiger
jaren dateerde) en de technische
centrale verdwenen meteen.
De leeggoedcentrale wordt in 2003
neergehaald. Enkel de hal ‘droge
voeding’ werd behouden.
In de plaats verrees een nieuwe hal,
35.976 m 2 groot, en omwille van de
brandveiligheid samengesteld uit 6
eenheden die elk minder dan
6.000 m 2 netto vloeroppervlakte
tellen. De netto overspanning is
45,20 m, wat resulteert in een totale
gevellengte van ruim 270 m.
De nuttige stapelhoogte bedraagt
11,2m.
Er werd een logistiek complex getekend,
dat is opgebouwd uit 2 bouwlagen
van telkens 2700 m 2 . Op het
gelijkvloers zijn een laadzaal voor
de vorkheftrucks en technische
ruimten ingetekend. De verdieping
wordt ingenomen door de exploitatie,
kantoren, vergaderzalen en
faciliteiten voor het personeel.
Het initiële plan voor Kontich werd
teruggefloten uit vrees voor mobiliteitsproblemen.
Liefst 15.000 m 2
terrein werden heraangelegd om
de nodige infrastructuur te voorzien,
waaronder 8.000 m 2 wachtparking
voor de vrachtwagens van
de toegangsweg tot het complex.
Spectaculair was het uitwerken van
een 4.100 m 2 vattende buffer voor
het opvangen en opslaan van regenwater,
om het nadien vertraagd
te lozen in een open sloot.
‘Het totale complex telt 20 hectare
verhard oppervlak’, licht Wim Ghoris
toe. ‘We kregen te maken met een
regio met groot risico voor overstromingen
en een wettelijke bepaling, die
de te lozen hoeveelheid hemelwater tot
2,5 l/s/hectare beperkte!’.
Magazijn voor de 21e eeuw
‘Het was niet onze bedoeling de
gebruikelijke paden te bewandelen en
een ontwerp neer te zetten met een
levenscyclus van gemiddeld 10 jaar’,
verklaart Wim Ghoris. ‘Redevco
wou een soort modelconcept tonen,
dat zich over een veel langere periode
– 20 tot 30 jaar – zou weten te
bewijzen’. Daarom werd er ook heel
wat geïnvesteerd in
studiewerk en techniek.
Voor beide projecten werd een
vloerbelasting van 4 ton/m 2
gehanteerd en een puntlast van 12
ton voor een vlak van 10 x 15 cm.
Een grondverbetering was dan ook
onvermijdelijk. In Nijvel gebeurde
dat door het infrezen van
ongebluste kalk. In Kontich werd
‘Geogrit’ ingebracht.
Elk van deze projecten met
vergelijkbare opslagoppervlakte –
65.000 m 2 voor Kontich en
70.000 m 2 voor Nijvel – wordt
gedragen door 2200 palen.
Voor de bouw maakte men
gebruik van beton voor de onderbouw
en de kolommen, gecombineerd
met ruimtelijk vakwerk in
spanmetaal voor het dak. De binnenwanden
bestaan uit YTONGblokken.
De brandwanden, die het
gebouw in 6 verschillende compartimenten
verdelen, zijn uitgevoerd
met YTONG-wandplaten, geplaatst
in betonnen H-kolommen.
‘De keuze is gegroeid vanuit een
positief overleg tijdens de voorstudie
tussen REDEVCO, ERGON en
YTONG’, verklaart onze gastheer.
‘Het gebruik van de YTONGplaten
betekende een groot
voordeel naar bouwtijd. Er werden
wel 400 m 2 per dag gerealiseerd!’.
De inplanting van de rekken werd
door Carrefour Logistics bepaald.
Er werd een tussenruimte van
3,20 m gedicteerd. Redevco opteerde
voor een ‘in’ en ‘uit’ opvatting
van de opslaghallen. Het plan
omvat een in- en tegenoverliggende
uitkant, die zo ingetekend werden
dat de poort telkens in de as
van een gang tussen de stapelrekken
zit. In totaal beschikt het distributiecentrum
over 94 laad/loskaden,
terwijl de algemene norm
slechts 1/1000 m 3 opslagruimte
voorschrijft! Elke laad/losplaats is
uitgerust met een afstandsbedienbare
EIB-brug.
Voor de brandveiligheid ging de
voorkeur naar een sprinklerinstallatie
van het ESFR-type. De
planning werd gebaseerd op de
Amerikaanse NFPA-norm en de
hoogste beveiligingsgraad (K25).
‘Vooral de opslag van PET-flessen
verplicht tot een zeer hoge graad van
brandbeveiliging’, merkt Wim
Ghoris op.
‘Het perfecte samenspel van alle
partners die bij deze projecten
betrokken waren, heeft ons
toegelaten de distributiecentra in
een absolute recordtijd operationeel
te maken. Zij verdienen alle lof en
mijn grote dank!’, besluit Wim
Ghoris, ‘Building, Maintenance
& Development Manager’ bij
Redevco Belgium.
88

Verleenden hun medewerking
Nijvel, Kontich
Architecten
Johan Van Dorpe
Geert De Ridder
Ignace Vermeire
Infrastructuur
TRAMO
Hens
Voorgespannen beton
Ergon
REDEVCO
Wim Ghoris,
‘Building, Maintenance
& Development Manager’
Leopold Plaza
Troonstraat 108 B6
1050 Brussel
T: 02/645 37 00
F: 02/645 37 11
Studiebureau stabiliteit
RIBEL engineering
Algemene
aannemingswerken
IBO (Mechelen)
IMW (staalstructuren)
Cellenbeton-brandwanden
YTONG
Verwarming & klimaatregeling
De Clercq (Izegem)
Elektriciteitswerken
VNA
sprinklerinstallatie
Le Sprinkel Rationel
89

Enkele betonzuilen, die als
ondersteuning in de tuin zijn
ingeplant, verstevigen de
band tussen woning en tuin.
Architect
Jan Gorteman
Bredeweg 67
1790 Affligem
T 053/67 04 39
JanGorteman
ondersteuning in de tuin zijn
ingeplant, verstevigen de band
tussen woning en tuin.
De living zit in de zuidelijk georiënteerde
zijkant van de woning
en is voorzien van een in het terrein
uitspringende ‘glaspunt’.
Aan de tegenoverliggende zijde
van de lichtsluis bevinden zich de
keuken – van waaruit men een
uitkijk heeft naar de leefruimte –
en de eetkamer, gescheiden door
een centraal ingetekende berging.
In de zuidelijke vleugel werd op
een hoger niveau ruimte gereserveerd
voor een Tv-kamer. De
andere vleugel herbergt de slaapkamers
en badkamer.
Opvallend is dat het zeer lichte en
luchtige karakter van de woning
hier geen aanleiding is tot een
‘aquariumgevoel’. De witte wanden,
waaraan de architect absoluut
geen decoratie wenst op te
hangen, contrasteren met het
zwart van de natuurstenen vloeren.
Opmerkelijk origineel is het
gebruik van glazen boorden aan
vensterbanken en afboordingen.
Waar enigszins mogelijk, werden
binnendeuren weggelaten.
Vanzelfsprekend viel de keuze
voor de eigen woning op een
Masser-verwarmingssysteem,
aangevuld met ventilatie. Centraal
in de woning wordt verse lucht
ingezogen en, eventueel voorverwarmd,
net boven de vloer uitgeblazen
in de woonvertrekken.
Voor Jan Gorteman is ‘creatie’ de
kern van zijn bestaan als architect.
Hij heeft een persoonlijke
vormentaal ontwikkeld, die – hoewel
transparant als gevolg van het
componeren met in essentie eenvoudige
vormen – toch steeds
weer verrassend nieuwe realisaties
oplevert. Ze zijn gegroeid
vanuit een dialoog tussen klant en
creatieve geest van de architect en
lokken op hun beurt ook steeds
weer nieuwe dialogen uit met
omgeving en toeschouwers.
architectuur
73

Stedenbouw tot
in de details
Architectes
associés
Het Parijse bureau
‘Architectes Associés’,
verenigt architecten die
met hetzelfde talent, heel
verscheiden programma’s
kunnen opmaken.
Het heeft zich onlangs onderscheiden
door het ontwerp en
de realisatie van de sociale
zetel van de ‘Mousquetaires’.

Warenhuis te Rambouillet (dpt 78),
cellenbeton en harspanelen
Ook de industrie en de grootdistributie
doet beroep op zijn
diensten, om het even of het gaat
om kantoren, handelscentra,
entrepots, logistieke platformen
of fabrieken van landbouwproarchitectenbureau
tekst: Christophe Mercier
ARCHITECTES ASSOCIES SARL
werd in 1988 opgericht door
Alain-François BUREL en Daniel
VIAL, architecten DPLG, waar
zich later Pascal GUILLEMET en
Olivier BUREL, respectievelijk
architect en burgerlijk bouwkundig
ingenieur, bijvoegden.
Sindsdien stapelt het architectenbureau
de belangrijke projecten
in Frankrijk en Europa op. Of het
nu om private of openbare, ingewikkelde
of eenvoudige bestellingen
gaat, steeds slagen ze erin die
kwaliteit te brengen die het verschil
maakt tussen architectuur
en bouw. Een ontmoeting met de
sympathieke Parijzenaars, die
open kaart spelen en zeker zijn
van de deugdelijkheid van hun
werk.
Eclecticisme en
architecturale kwaliteit
‘Het is niet eenvoudig architecturale
kwaliteit uit te drukken aan de
hand van een programma zoals bijvoorbeeld
een entrepot’, zegt Pascal
GUILLEMET.
‘Voor de meeste klanten zijn deze
volumes in de eerste plaats functioneel
en economisch. Aan ons aan te
tonen dat het mogelijk is met weinig
middelen hun imago te verbeteren.
Een overdachte inplanting, eenvoudige
volumes in combinatie met een
zeer bijzondere aandacht voor de
verhoudingen en een strakke
aanwending van de materialen,
zorgen ervoor dat het gebouw het
gewenst effect krijgt.’
Deze filosofie wil het architectenbureau
toepassen op alle sectoren
die het bestrijkt. Over het hele
spectrum van zijn activiteiten.
Sinds 14 jaar hebben deze
Parijzenaars immers alles aan
gepakt: collectieve en individuele
gebouwen, stadswoningen,
stedenbouw tot zelfs binnenhuisinrichting.
In de woningbouw
vinden we residentiële gebouwen,
verkavelingen, sociale woningen,
herstellingen in onderaanneming
van gebouwen in het centrum van
Parijs, tot enkele originele villa’s
toe.
75

Commercieel centrum Selestat
(dpt 67). Het gebouw, gesitueerd in
het centrum van de stad, doet
denken aan tabaksilos uit de Elzas
(hout)
Appartementsgebouw aan Front de Lac
‹Les Philippines› te Creteil (dpt 94)
Architectes
Associés
architectuur
Grootwarenhuis te Compeigne
Ytong, glas en aluminium

School ‹Gaston Deferre› te
Creteil (dpt 94)
Logistiek platform
te Moulins
Appartementsgebouw
‹Coteaux du Sud› te Creteil (dpt 94)
ducten. Zoals een conservenfabriek
van foie gras in de Gers,
een industriële bakkerij in
Beuvry, een atelier voor verpakking
van olie in Tourcoing of een
bedrijf gespecialiseerd in machinefabricatie
in Laval.
Het bureau is niet bang om de
problematiek van de renovatie en
de restauratie, zoals die van commerciële
centra of een gebouwencomplex
uit de XVIII de eeuw,
waar 13 woningen in moeten
komen, aan te pakken. Zo kregen
de vier verschillende stedenbouwkundige
ontwerpstudies toevertrouwd:
vernieuwing van het historisch
centrum van Maisons-
Alfort, inrichting van de universiteitscampus
van Orléans of renovatie
van stadswijken. Verder nog
verschillende openbare gebouwen,
opdrachten in het kader van
ontspanning en binnenhuisarchitectuur
voor verschillende handelscentra.
Deze – onvolledige –
lijst geeft een idee over het
gamma dat het agentschap
bestrijkt. Een ruim aanbod dat
inspeelt op een heel verscheiden
vraag.
De sociale zetel van de
‘Mousquetaires’: een origineel
programma
Het gaat om het Park van
Tréville, een speciaal programma
besteld door de groep van de
‘Mousquetaires’, een grote
Europese distributiemaatschappij.
Dit consortium – dat onder meer
de bekende warenhuizen INTER-
MARCHE, BRICOMARCHE,
VETIMARCHE, STATIONMAR-
CHE groepeert, wenste een sociale
zetel van een nieuw type te
creëren. Waar ze van droomden,
was een plaats te vinden die door
alle Europese leden in minder
dan drie uur kon bereikt worden.
Daarom lieten de verantwoordelijken
van de groep hun oog vallen
op dit grote beboste stuk grond
op 40 km ten zuiden van Parijs,
niet ver van de luchthaven van
Orly. En al wordt ze nog niet
benut door vrachtvliegtuigen, was
de aanwezigheid van een start- en
landingsbaan in de nabijheid van
de site onder meer één van de
belangrijke elementen die de
keuze bepaalde.
Alain-Fraçois BUREL herinnert
zich goed hoe het plan gestalte
kreeg. ‘We hadden het geluk dat we
heel vroeg in het vormingsproces van
het programma konden ingrijpen,
iets wat eerder uitzonderlijk is in de
bouwsector. De bedrijfsleiders hadden
de grote lijnen van het programma
getrokken: kleine kantoorgebouwen,
duurzame constructie, alle
werkposten op de eerste verdieping.
Het zou eenvoudiger geweest zijn
zich in een toren van La Défense te
installeren, maar dat beantwoorde
niet aan de bedrijfscultuur. Ze wensten
iets horizontaals, zonder piramidale
structuur.’
77

78
Het Parc de Treville,
Bedrijfscampus, hoofdzetel
van de Mousquetaires
- groep te Vert - Le - Grand en
Plessis - Pate (dpt 91)

Het Parc de Treville, gebouw
van de Holding (dpt 91)
architectuur
Dat is de reden waarom de
‘Architectes Associés’ een groot
bedrijfspark hebben uitgedacht
dat qua concept en in werkelijkheid
mijlenver staat van de
clichés van de pronkerige en
gecentraliseerde sociale zetels in
de stad.
Stedenbouw als initiatie
Op de 80 ha van de site, worden
er 30 ha ingenomen door een
geklasseerd bos. De ontwerpers
willen er gebruik van maken door
er een wandelweg en een gezondheidsparcours
voor het personeel
in aan te leggen. De gebouwen
van één of twee verdiepingen,
Architectes
Associés
bedekt met zink en bekleed met
baksteen, herbergen alle filialen
van de groep. Ze liggen rond een
kunstmatig meer. Het gebouw
van de holding (de directie) ligt
aan de oevers. Het water weerspiegelt
het silhouet van het wit
volume. Alle perspectieven
komen in deze waterpartij samen.
Het paviljoen van de hoofdingang,
dat tot in de details is
bewerkt, staat vooraan, met in
perspectief het gebouw van de
holding, het verdwijnpunt van dit
geheimzinnig parcours.
Het park van Tréville omvat andere
functies. Een oude boerderij
werd gerestaureerd en doet dienst
als ‘club’, een gezellige ontvangstplaats
dat het hotel van 80
kamers aanvult. Ietwat achterin
bevindt zich een vormingscentrum
met 8 zalen, waar de toekomstige
bedrijfsleiders worden
opgeleid. Het hotel biedt plaats
om ze comfortabel te herbergen,
met vrouw en kinderen. Twee
tentoonstellingshallen werden
voorzien om er de nieuwste producten
voor te stellen.
Verschillende malen per jaar trekt
deze plek ter gelegenheid van de
algemene vergaderingen en allerhande
manifestaties, de grote
familie van de ‘Mousquetaires’
79

Het Parc de Treville,
de tentoonstellings -
en vergaderruimte.
(dpt 91).
aan, wat de parking van 3.000
wagens voor deze gebouwen
verklaart.
‘De oppervlakte van deze parking
bestaat uit stevig gras, gezaaid op
een keienstructuur’, verklaart
Olivier BUREL. ‘Het zou doodzonde
geweest zijn zo’n enorme oppervlakte
met asfalt te bedekken voor
het occasioneel gebruik dat we ervan
maken.’ Een esthetische en ecologische
bekommernis die het perfectionisme
illustreert waarmee
het studiebureau dit project heeft
geleid.
In maart 2000 ontving deze realisatie
de ‘EQUERRE 91’, de eerste
prijs voor architectuur van de
werf, die de bouwheer en de
architecten wil bekronen die erin
geslaagd zijn een kwaliteitsvol
bouwwerk neer te zetten in het
departement van de Essonne.
Op zoek naar nieuwe
oplossingen
Architectes Associés SARL heeft
grote interesse voor nieuwe
bouwtechnieken. Op de site van
Tréville hebben de
‘Mousquetaires’ een soort van
reusachtige, experimentele
maquette ontworpen om de schikking
binnen hun magazijnen te
testen. Het architecturaal antwoord
op dit specifiek programma
beantwoordt helemaal aan dit
avant-garde idee. Het gaat om een
gebouw zonder funderingen,
gebouwd met lichte materialen:
aluminium voor de structuur en
een dak in opgespannen zeilen.
Eerst wordt gewoon de bodem
gestabiliseerd, vervolgens wordt
de infrastructuur ‘gespijkerd’.
Men kan het gebouw, dat niet
bedoeld is om de eeuwen te trotseren,
verplaatsen, een beetje
zoals tijdelijke tentoonstellingen.
‘Het zijn technieken die vooral interessant
zijn voor de Oostbloklanden
waar we mee werken, zoals Polen of
Bosnië’, zegt Daniel VIAL.
‘Vermits het er zeer moeilijk is
grond in volle eigendom te verwer-
80

Het Parc de Treville, een
bedrijfscampus op een terrain
van 80 hectare (dpt 91)
ven, heeft men daar infrastructuur
nodig die snel kan worden opgebouwd
en eventueel afgebroken. Of
ze blijft bestaan is nooit zeker’.
Ytong, de ideale brandwerende
oplossing
Het was logisch dat een bedrijf
dat zoveel belangstelling heeft
voor toekomstgerichte bouwoplossingen,
ook interesse zou betonen
voor Ytong-producten. In het bijzonder
de brandwerende panelen,
waarvan de nieuwe Franse wetgeving
inzake brandbeveiliging, tot
een ware boom op de markt heeft
geleid. Voor de winkels van
Intermarché in Checy, Saumur
en Benfeld, werd deze techniek
architectuur
met succes toegepast.
Opmerkelijk is de verfijning waarmee
deze volumes werden getekend.
In Benfeld heeft men
geverfde Ytong-panelen vermengd
met een bekleding in
hout. In Saumur werd gepleisterd
cellenbeton gecombineerd met
tufsteen, wat een interessant
effect geeft. Het bureau slaagt
erin met hetzelfde gemak stedenbouwkundige
oefeningen als
detailontwerpen tot een goed eind
te brengen. Met inbegrip de materialen
van morgen, zoals de
Ytong-panelen of demonteerbare
infrastructuren.
Architectes
Associés
Architectes Associés
Rue Benoît Malon 12
92150 Suresnes
France
T: 0033 1 41 38 82 00
F: 0033 1 41 38 82 10
81

Quille, filiaal van
Bouygues in Rouen
constructie
tekst: Christophe Mercier
fotografie: Quille
Waar wacht men
De bouwsector heeft er alle
belang bij zich de principes
van de prefabricatie eigen
nog op om te
De bouwsector heeft er
maken. Bij Quille bereidt
alle belang bij zich de
men zich voor op een
principes van de
toekomst waar men almaar
prefabricatie eigen te
sneller zal bouwen…
maken. Bij Quille bereidt
prefabriceren?
men zich voor op een
toekomst waar men almaar
sneller zal bouwen…

Dankzij zijn brandwerende
eigenschappen, is Ytong een
onmisbaar materiaal geworden
voor de bouw van industriehallen.
Hier zien we de heropbouw van
een hal voor de ‘lampes Berger’,
nabij Rouen.
De oorspronkelijke gebouwen
gingen... in vlammen op.
Bouygues. De naam alleen al is
een legende. De reusachtige
Franse bouwonderneming is
mondiaal geworden en heeft haar
activiteiten gediversifieerd. Zoals
een kleine aandeelhouder er
belang bij heeft niet al zijn eieren
in dezelfde mand te leggen, heeft
de groep zich met andere sectoren
verrijkt: beheer van openbare
diensten, communicatie (TF1),
telecommunicatie (Bouygues
Télécom), vastgoed, wegenbouw.
Maar opgelet: men houdt het
hoofd koel.
Rouen, 300.000 inwoners. Een
stad in het Noord-Westen van
Frankrijk, op 1u15 van de hoofdstad
langs de autosnelweg van
Caen. Tegelijk te dicht en te ver
van Parijs. Het filiaal van de
streek heet Quille, maar het ovale
en oranje logo is hetzelfde als dat
van het moederbedrijf. Noël
Gardie, ‘koper West’ voor Byefe
(Bouygues entreprises France
Europe) ontvangt ons: ‘30.000
mensen werken voor de bouwsector
van de groep’, zegt hij. ‘Alleen al
hier, zijn we met 1600.’ Hoewel de
firma een sterke hiërarchie heeft,
is ze niet gesloten. De communicatie
tussen de verschillende
niveaus is makkelijk tijdens de
vele vergaderingen of informele
bijeenkomsten.’ Men voelt dat
deze man een scherp beeld heeft
van zijn vak, een verlangen om de
kwaliteit in zijn sector op te voeren
en vooral, om vooroordelen te
laten varen, om de manier waarop
de bouw moet gezien worden, te
moderniseren.
De prefabgeest, van
bij het ontwerp
Eén van de grote betrachtingen
van Noël Gardie, is zijn collega's
te overtuigen zoveel mogelijk
gebruik te maken van prefabricatie.
Dit concept bestaat sinds het
begin van de vorige eeuw, maar
lijkt slechts moeizaam tot de
gewoonten van de ondernemingen
door te dringen.
‘Handenarbeid wordt steeds zeldzamer’,
zegt dit kaderlid van Quille.
‘Anderzijds zijn de klanten veeleisend
als het op termijnen aankomt.
92

Bij Quille is men voorstander van
snelle en rendabele technieken
zoals de Ytong-brandwanden.
Quille
Vaak is het de snelste die de zaak
binnenhaalt. Als men bijvoorbeeld
voor Carrefour bouwt, lopen de vertragingsboetes
in de duizenden franken
op.’
Voor een koper is de taak vaak
moeilijk. ‘Neem het voorbeeld van
de automobielindustrie’, gaat
meneer Gardie verder. ‘Bij
Renault wordt een achteruitkijkspiegel
ontworpen vijf jaar voor de auto
op de markt komt. De leverancier
heeft ruimschoots de tijd om het ontwerp,
de fabricatie enzovoort, te
optimaliseren en dus de productiekost
te drukken. In de bouwsector
tekenen de architecten een plan en
hebben de fabrikanten enkele weken
om de materialen op de werf te leveren.
Het is moeilijk om te doen
begrijpen dat wanneer men van de
norm afwijkt, door bijvoorbeeld een
paal te wijzigen, de prijs van het element
niet in m 3 kan berekend worden.
Dat is een voorbijgestreefde
manier om de kostprijs van een
bouw in te schatten. Vorig jaar heb
ik een bestelling gedaan van 1600
palen van 50 x 50 cm. Elke dag 20
elementen. Het is duidelijk dat de
prijs en de leveringstermijnen van
deze palen niet voordelig zullen zijn
wanneer men ze voor elke werf wijzigt.’
Vandaar het belang om de
contacten tussen leveranciers en
ontwerpers te intensiveren. De
fabrikanten maken niet om het
even wat om het even hoe. Het is
door met dit gegeven aan de basis
rekening te houden dat de aannemers
hun productiviteit zullen
kunnen verbeteren.
Ytong: koning van de brandwerende
muren en de termijnen
Een recent contract bewijst heel
het belang van de timing in de
huidige bedrijfswereld. Het gaat
om de gebouwen van de ‘Lampes
Berger’, niet ver van Rouen, waarvan
de oude structuren op…11
september 2001 vuur vatten. Het
is geen grapje. Men begrijpt
onmiddellijk het belang dat in dit
project werd besteed aan brandbeveiliging
en brandwerende
muren. Quille vraagt een offerte
aan gespecialiseerde firma's die
ze goed kent. Ytong is reeds een
constructie
93

In combinatie met een betonskelet
van palen en balken,
kunnen de Ytong-panelen
moeiteloos op deze
onvervormbare structuur
worden geplaatst.
betrouwbare partner. De industriële
vloeren hebben hun gelijke
niet op gebied van brandveiligheid
met een brandweerstand van
6 uren. Maar opgelet, er moet
heel snel gebouwd worden en dus
moet er binnen zeer korte termijnen
gefabriceerd en geleverd worden.
‘We hebben ons antwoord moeten
geven in november’, herinnert
zich Noël Gardie. ‘De zaak werd
op 1 december beklonken. De werf
moet beginnen eind januari. Het is
een echte challenge. Er bestaat geen
andere mogelijkheid dan de prefabricatie,
de traditionele methode is te
traag.’
Ytong haalt de zaak binnen door
een leveringstermijn van 5 weken
vanaf de bestelling te beloven. Een
uitdaging! De fabriek in Burcht bij
Antwerpen stelt alles in het werk
om deze zeer strakke kalender te
respecteren. Uiteindelijk zal de
ruwbouw van dit moeilijk gebouw
van 5000 vierkante meter gerealiseerd
worden op één maand en
enkele dagen. Ondanks de druk,
zullen de gebouwen zonder problemen
worden opgetrokken.
Boven een betonnen sokkel, die
noodzakelijk is omwille van de
schokken, volgen de Ytong-wandplaten
elkaar netjes op. Een techniek
die de firma Ytong goed
onder de knie heeft. De technische
raadgevers staan de bouwvakkers
permanent bij. Met een
record aan brandweerstand, is de
fabriek thans gewapend om de
jaren probleemloos te trotseren.
Nieuwe verhouding
constructeurs/leveranciers
Teneinde voorzorgen te nemen
en geleidelijk aan de verhoudingen
tussen producenten en constructeurs
te laten evolueren, nam
Quille het initiatief om haar leveranciers
op een aanbesteding te
laten inschrijven vertrekkend van
een algemeen bureaumodel. Het
gaat om een plan van algemene
principes dat van toepassing is
voor alle logistieke platforms die
de firma realiseert. Niets dwangmatigs
tot daar, maar een schema
94

Quille
Quille Industrie
18 Rue Henri Rivière
BP 1048
76172 Rouen Cedex
France
T 0033 235 14 49 92
F 0033 235 14 49 67
constructie
Flexibiliteit – betrouwbaarheid
van de offerte – respect van de
termijnen. Drie basiselementen,
die de bouwprijs doen zakken,
die door Ytong gegarandeerd
worden.
dat dagelijks geactualiseerd zal
worden volgens de specifieke
omstandigheden van een project.
Een basis en een referentie voor
alle realisaties van kantoorgebouwen
van de groep.
Drie regels moeten strikt gevolgd
worden:
1 De modulariteit die aan de basis
ligt van elke prefabricatie. Het is
nutteloos te werken op een typeplan
wanneer aan deze voorwaarde
niet voldaan wordt.
2 De betrouwbaarheid van de
offerte. Een essentieel economisch
gegeven dat onontbeerlijk
is in elke stap die men zet om
de leveranciers stroomopwaarts
te raadplegen. Het komt erop
aan een geloofwaardig partnerschap
op te bouwen.
3 Het respect van de termijnen.
Elke vertraging van de levering
heeft haar weerslag op de bouwtermijnen.
‘Time is money’, zegt
het bekende spreekwoord. Het
is meer dan ooit van toepassing
in onze huidige economische
wereld, waar de concurrentie op
mondiaal vlak gevoerd wordt.
Het typeplan omvat de goed
gekende en beheerste standaardafmetingen.
De overspanningen zijn
een sleutelelement en sommige
materialen hebben hun eisen. Het
is ook door van bij het ontwerp
deze gegevens te verwerken, dat
men de prijs van de bouw drukt.
Een vloerplaat van Ytong bijvoorbeeld
heeft een overspanning van
5 en niet van 6 meter. Ten allen
koste de eigenschappen van de elementen
willen doen overeenkomen
met een een plan dat zonder
bouwfilosofie is ontworpen, valt
veel duurder uit. Bij Quille heeft
men dat ingezien. Bij de afrekening
zal deze evolutie alle deelnemers
aan de bouw winst opleveren.
De bouwheer wiens termijnen
men zal kunnen respecteren. De
aannemer van de ruwbouw die tijd
en geld zal uitsparen. De leverancier
die de fabricatie van de elementen
zal optimaliseren. Wat
wacht men nog om dit elementair
principe dat men al zo lang kent,
in daden om te zetten?
95

Verbouwing van een oud station
voor Forem in Hannuit, een plan
van architect Greisch.
De gevelbekledingstechnieken
in cederhout en zink gaan heel
goed samen.

Aannemingsbedrijf
Mathieu
PIRARD
tekst
Christophe Mercier
fotografie
Jacques Breuer
Het aannemingsbedrijf Pirard
uit Ensival heeft de wind in de
zeilen. Het werkt met
dynamische mensen die houden
van nieuwe technologieën en
een kwaliteitsvolle
architectuur
constructie
Mathieu Pirard, die ingenieur is
van opleiding, heeft zich gedurende
20 jaar kunnen vormen bij
Wust. De man heeft echter teveel
ambitie om heel zijn leven als
bediende te blijven werken. Hij is
dol op avontuur en begin ’95
waagt hij de sprong en richt hij
zijn eigen bedrijfje op. Op dat
ogenblik heeft de aannemer
amper een handvol mensen
rondom zich. We zijn juli, het
begin van de vakantie. Er wordt
een bureau ingericht in de
woning van de baas. Toch wordt
de situatie snel onhoudbaar. Drie
maanden later verhuist het gezelschap
naar Verviers, in een
comfortabelere ruimte. Om te
belanden in Ensival in december
1997, in een gebouw van 320 m 2 .
‘Toen we hier neerstreken vroegen
we ons af hoe we de ruimte zouden
vullen’, herinnert Mathieu Pirard
zich nog. ‘Vandaag de dag hebben
we een bureau tekort om
comfortabel te kunnen werken’!
Het bedrijf telt namelijk, kaders en
arbeiders inclusief, 72 werknemers.
Zeven jaar terug waren ze met vijf.
Die snelle ontwikkeling heeft het
bedrijf niet alleen te danken aan
zijn professionalisme en aan de
goede relaties die het onderhoudt
met zijn cliënteel, maar ook aan het
team van Mathieu Pirard. Deze
laatste heeft zich op alle vlakken
weten te omringen: in de opvolging
van de werven, de commerciële
dienst, de logistiek, het secretariaat
en de boekhouding. Allemaal
eigenschappen waarvoor hij de
‘Gazelletrofee’ in de categorie kleine
bedrijven in de wacht sleepte, van
het magazine Trends. Het cliënteel
beslaat nu de hele oppervlakte van
Wallonië en Brussel. Er is slechts
één hindernis om verder te groeien:
het ontbreken van gekwalificeerd
personeel. ‘Het is niet makkelijk om
jongeren te motiveren voor jobs in de
bouw. Toch is het geen moeilijk werk
meer, dankzij de nieuwe werktuigen
en de nieuwe normen. En het loon is
97

constructie
deftig. Het is jammer, want dit is
een rem op de economische expansie
van onze bedrijven’. Werkzoekenden
weten waarheen!
Onderhoud, moeilijke
technieken
Om zijn plaatsje op te eisen,
bespeelt de aannemer een sector
waar niemand in geïnteresseerd
is: het onderhoud. ‘Het is niet
altijd even leuk als job. Bovendien
vraagt het een zeer grote
beschikbaarheid. Je moet altijd klaar
staan, ook ’s nachts en tijdens de
weekends. Geen sprake van de
activiteiten te onderbreken tijdens
uw werk. De ijzersmelterij
MAGOTTEAUX, de koffiefabriek
Mathieu
Pirard
EDEL, de werktuigenfabrikant
PRECICARB, het katoenverwerkingsbedrijf
ARMA, de
steengroeve GRALEX zijn vaste
klanten. En dan vooral de groep
GB-Carrefour.’ Mathieu Pirard
schetst de moeilijkheden van een
onderhoudsbedrijf in de tertiaire
sector: ‘Het komt erop aan snelle
oplossingen te vinden en ze uit te
voeren zonder de verkoop te
hinderen. Vaak is het een kwestie
van improvisatie. Men moet de
technieken kennen opdat de
herstelling ’s anderendaags niet hoeft
overgedaan te worden. Als een kassei
in een weg loskomt, is er geen sprake
van hem te herstellen door hem in
een vol mortelbad te leggen. Dan
Een appartementsgebouw in
Marche-en-Famenne van
architect Minne. De verzorgde
details zijn een handelsmerk
van het bedrijf.
moet de klus geklaard worden met
snellijm’! Het is een veeleisende
maar rendabele activiteit, op
voorwaarde dat men goed
georganiseerd is.
Onderhoud is niet de enige
bedrijvigheid van het
aannemingsbedrijf Pirard, verre
van. Ook de industriebouw maakt
deel uit van zijn activiteiten.
Hallen of supermarkten, om het
even: het bedrijf beheerst de
technieken. En in het bijzonder
de Ytong-panelen die deel
uitmaken van de materialen
waarmee ze liefst werken. ‘Het is
in de eerste plaats de bevoorrechte
contacten met de firma Ytong die
98

Het veelzijdig bouwbedrijf Pirard houdt zich ook
bezig met infrastructuurwerken. Hier een brug
voor de burgerlijke bouwkunde in Trois-Ponts.
ons het cellenbeton hebben laten
ontdekken’, zegt Mathieu Pirard.
‘Een uitstekende technische service
en uitstekende public relations. Wat
het zo interessant maakt, is dat het
tegelijk een hard en isolerend
materiaal is. Een metalen
gevelbekleding heeft nooit dezelfde
mechanische weerstand en
betonpanelen, zelfs als ze isoleren,
bieden nooit dezelfde prestaties.
Vermits de verwerking niet
moeilijker is, zijn de Ytong-panelen
vaste keuzes van zodra het
thermisch aspect doorslaggevend is.
Zo kan men bijvoorbeeld in een
fabriek waar veel waterdamp of
warmte wordt geproduceerd,
condensfenomenen beperken.’
Van de industriële naar de
subtielere bouw
Onlangs verving het bedrijf het
dak van de papierfabriek
ARJOWIGGINS in Nijvel met
panelen cellenbeton. In Luik
worden voor REDEVCO, een
handelszaak, andermaal de
technieken van Ytong aangewend.
Mathieu Pirard, die van opleiding
ingenieur is, geeft tekst en uitleg:
‘Eén van de kwaliteiten van Ytong is
dat de elementen een afgewerkt
uitzicht hebben, dat ze verfklaar
zijn. Bovendien worden de
problemen met koudebruggen
voorkomen. Er is verder het
brandwerend aspect. Voor
PARCABEL bijvoorbeeld, een
drukkerij in Petit-Rechain, hebben
we via compartimentering twee
hallen gerealiseerd om de
verspreiding van brand te beletten.
De dubbele metaalstructuur is
gescheiden door een wand in Ytongpanelen.
Het daktimmerwerk is er
beurtelings aan bevestigd. Zo blijft
in geval van brand in één van de
twee delen, de muur overeind.’ En
vermits de 6 uur brandweerstand
van de cellenbetonelementen een
plaatsje verdient in het Guinness
book, zijn de kansen dat de
vlammen naar de aanpalende hal
overslaan voor de aankomst van
de brandweer, nihil.
Toch stopt de productie van het
aannemingsbedrijf Pirard niet bij
99

De uitbreiding van
de provinciale
jeugddienst. Een
architectuur die niet
bang is eigentijds
te zijn.
de snelbouw in de industrie. Zijn
ploegen zijn in staat werven met
de meest subtiele details aan te
pakken. Zoals de uitbreiding van
de provinciale jeugddienst in
Grivegnée, een ontwerp van
architect Podgorski. Ook hier
werden weer Ytong-blokken als
bouwsysteem weerhouden. Het
gaat om een soort jeugdherberg
voor toeristen die halt houden in
deze streek waar het prettig
wandelen is. Een architectuur die
niet bang is eigentijds te zijn, met
de ronding waarin de traphal
schuilt en het grote raam.
Opmerkelijk is de zorg die
besteed werd aan de afwerking en
het geslaagd gebruik van ceder als
tegengewicht voor crepi. ‘Wanneer
men besluit een pleister te gebruiken,
is het duidelijk dat cellenbeton de
beste oplossing is’, zegt Mathieu
Pirard. ‘Maar crepi is een delicate
techniek om uit te voeren. Er moet
rekening gehouden worden met een
aantal specifieke details, zoals
verhogingen enzovoort. Wanneer er
twee verdiepingen of een puntgevel
zijn, dient men op te letten voor de
stortnaden. Niet iedereen is in staat
deze techniek op een correcte manier
uit te voeren.’ Bedenkingen die,
voor wie er nog mocht aan
twijfelen, de vakkennis van de
aannemer onderstrepen.
Een afwerkingsgevoelig tijdperk
Mathieu Pirard is meer dan louter
een uitvoerder. Men voelt bij deze
man een scherp inzicht in zijn
vak en de sector waarin hij actief
is. Zijn ideeën bewijzen het. ‘Het
tijdperk van het ruw industrieel
design is voorbij. Vandaag de dag
willen de klanten een afwerking op
hun cellenbetonpanelen. Of het een
handelszaak of een entrepot is,
steeds meer vermijdt men metalen
gevelbekledingen of gewassen beton.’
Tijdens het gesprek overlopen we
de laatste producties van het
bouwbedrijf. Kwaliteitsgebouwen
in Marche en Spa. De verbouwing
van een oud station voor de
Forem, de Waalse VDAB, met de
architect Greish, zoon van de
beroemde Luikse ingenieur. Een
verzorgde architectuur, met een
gevelbekleding van zink en vuren.
Aan de modules van de ramen
herkent men de naam van de
auteur. En dan, als om terug te
100

De uitbreiding van de provinciale jeugddienst in Grivegnée, een ontwerp van
architect Podgorski. Detail van de ‘toren’, waarin de traphal is verwerkt.
construction
Mathieu
Pirard
101

Verbouwing van een oud station voor
Forem in Hannuit, door architect Greisch.
Een eenvoudige constructie die nooit
verveelt.
keren naar meer bedrijfsgerichte
bouwwerken, valt ons oog op een
foto van een
waterzuiveringsstation en een
brug van burgerlijke bouwkunde.
Ze kunnen werkelijk alles aan, bij
Pirard!
Het meest merkwaardig opzet
van de firma Pirard is
ongetwijfeld deze
projectontwikkeling in Louveigné,
de ‘Clos des Doges’. Het gaat om
een geheel van 18 woningen, 16
appartementen en 2 individuele
huizen. Het uitgangspunt is
knap. Vertrekkend van het
principe van de kasteelhoeve,
kijken alle woningen uit op een
binnenhof. Het gebouw valt op
door zijn verzorgde architectuur
en zijn kwaliteitsmaterialen:
Betorixblokken, natuursteen uit
de streek, platte pannen in
terracotta. De toegangen
gebeuren via het binnenhof, waar
een fontein en een groene ruimte
komt. De woonruimtes kijken uit
naar buiten en het landschap. ‘We
willen iets anders bieden, gebaseerd
op de gezelligheid en de veiligheid’,
verklaart de aannemer. ‘Met deze
ruimtelijke indeling worden de
mensen ertoe gedwongen elkaar te
kruisen en een gesprek aan te gaan.
Het is de enige manier om uit de
dagelijkse mallemolen te komen. Ik
dacht dat vooral oudere mensen zich
zouden aangesproken voelen door
het concept, maar de grote
meerderheid van de woningen werd
aangekocht door jonge koppels.’
Misschien gewoon omdat dit
systeem de toekomst voorspelt:
kleinere investeringen, de
densiteit, het gemengd karakter,
het respect voor het milieu. Het
zijn de krachtlijnen van een
doordacht stedenbouwkundig
beleid. Hier heeft men dat al heel
vroeg begrepen.
102

constructie
Mathieu
Pirard
Projectontwikkeling in
Louveigné: de ‘Clos des
Doges’, van architect
Greisch. Een nieuwe
constructie in de geest
van de oude hoeves:
woningen die rond een
binnenhof zijn geschikt,
waardoor de
gastvrijheid in de hand
gewerkt wordt.
103

104
De ‘Clos des Doges’ in
Louveigné. Edele
materialen, eenvoudige
vormen en een geslaagde
integratie in een
landelijke omgeving.

105
Mathieu Pirard Construction
Rue Auguste Dupont, 22
4800 Ensival
T: 087/35 31 41
F:087/35 26 56
constructie
Mathieu
Pirard

106

107
D
o
n
v

Ytong
In het kader van het concept
duurzaam bouwen ontwikkelde
Ytong recentelijk twee nieuwe
producten
Door zijn samenstelling, zijn
fabricatietechniek met laag energieverbruik,
zijn hoge isolatiewaarden
en zijn potentieel integrale
recyclage, is cellenbeton een
van nature duurzaam en ecologisch
materiaal. Innovatie betekent
voor YTONG een constante
zoektocht ter verbetering van zijn
producten, zowel op het vlak van
de duurzaamheid als op dat van
het economisch rendement (engineering
van de levenscyclus).
Ytong is fier twee nieuwe producten
te mogen voorstellen: de
C2/04-blokken en de CC2/400-
panelen. De belangrijkste innovaties
hebben betrekking op de
eigenschappen van het product
en de productietechniek. Deze
blokken en panelen zijn superisolerend
en worden gemaakt van
gerecycleerd cellenbeton.
Blokken van het type C2/04
Isolerende draagblokken die zowel
kunnen gebruikt worden voor
nieuwbouw als voor renovatie binnen
de residentiële, utiliteits- of
industriële bouw. De nieuwe blokken
kunnen verwerkt worden als
buitenmuren, binnenmuren of
brandwerende muren. Deze blokken
worden met lijmmortel aan
elkaar bevestigd.
De YTONG C2/04-blokken worden
gekenmerkt door volgende eigenschappen:
duurzaamheid, thermische
isolatie, akoestische isolatie,
lichtheid, ergonomie, snelle verwerking,
hoge brandweerstand.
Panelen van het type CC2/400
Isolerende draagpanelen die
gebruikt kunnen worden voor
industriële, utiliteits- of residentiële
bouw als buitenmuren,
binnenmuren of brandwerende
muren. Deze panelen worden op
een draagstructuur bevestigd.
De YTONG CC2/400-panelen
bieden volgende eigenschappen:
duurzaamheid, brandweerstand,
thermische isolatie, akoestische
isolatie, lichtheid, ergonomie,
snelle verwerking.
108

Duurzaam bouwen
Geen ijdel begrip
bij YTONG
SAMENVATTING VAN DE VOOR-
NAAMSTE EIGENSCHAPPEN VAN
DEZE TWEE PRODUCTEN OP HET
GEBIED VAN DUURZAAMHEID
De belangrijkste innovaties hebben
betrekking op de kwaliteiten
zelf van het product en op de productietechniek.
1) Zeer isolerend bouwmateriaal
waarvan de isolatiecoëffciënt
nog werd verbeterd:
Het C2/04-blok heeft een λ u,i
-
waarde = 0,10 W/mK. (Ter vergelijking,
het ‘oude’ blok C3/05
heeft λ u,i
-waarde 0,12 W/mK).
Dat geeft de volgende
k-waarden (zonder bijkomende
isolatie):
YTONG
C2/04
- YTONG C2/04 dikte 30 cm
+ crepi aan de buitenkant
k = 0.31 W/m 2 K
- YTONG C2/04 dikte 36,5 cm
+ crepi aan de buitenkant
k = 0.26 W/m 2 K
YTONG
C2/04
- YTONG C2/04 dikte 20 cm
+ spouw + parementsteen:
k = 0.42 W/m 2 K
- YTONG C2/04 dikte 24 cm
+ spouw + parementsteen:
k = 0.36 W/m 2 K
Deze zeer lage k-waarden zorgen
ervoor dat men een perfect geïsoleerde
woning heeft (zonder bijkomende
isolatie) die zeer weinig
energie verbruikt en de CO-2 uitstoot
van de verwarming terugdringt.
109

Recyclage van cellenbetonresten (fabriek te Burcht, België)
2) Materiaal geproduceerd met
gerecycleerd cellenbeton
Er werden aanzienlijke investeringen
gedaan in de recyclage
van afval. Alle afval van cellenbeton
wordt vandaag de dag
gerecycleerd en hergebruikt in
de fabriek. De productie
gebeurt in gesloten kring.
De C2/04-blokken en de
CC2/400-panelen bevatten voor
een groot deel gerecycleerd cellenbeton.
De recyclage van het afgewerkt
product is mogelijk dankzij de
gloednieuwe unit voor de hergebruik
van cellenbetonafval.
Deze unit laat niet alleen toe van
voor 100% de productieafval te
recycleren, maar ook van de afval
van bouwplaatsen of van de
afbraak van gebouwen te recycleren.
De afval wordt vermalen tot
men een fijn poeder bekomt dat
als grondstof in de fabricatie
wordt aangewend ter vervanging
van zand.
Alle afval wordt integraal gerecycleerd
en in het productieproces
opgenomen. We hebben maw een
gesloten kring.
Cellenbeton is een inert product
(steenachtig materiaal) en de afval
is niet milieubelastend. Het kan
op verschillende manieren gerecycleerd
worden.
De volledige recyclage van de
productieafval op de site zelf en
het hergebruik ervan in het fabricatieproces,
biedt nochtans vele
voordelen:
- Geen enkele afval meer.
- Opheffing van de opslag van de
afval op de site, dus minder
hinder voor de onmiddellijke
omgeving van de fabriek
(lawaai, stof).
- Minder grondstoffen nodig
voor de productie.
- Men hoeft de afval niet meer af
te voeren, dus minder transport
door energieverslindende
en hinderlijke vrachtwagens
voor de directe omgeving van
de fabriek.
- Besparing op de kosten voor
het vervoer van de afval en het
storten ervan.
3) Licht materiaal dat nog
minder grondstoffen bevat
De densiteit van de blokken
van het type C2/04 en van de
panelen van het type CC2/400
is kleiner (minder dan 400
kg/m3) dan de blokken en
panelen met een densiteit
C3/05 en CC3/500. Deze
blokken en panelen bevatten
minder grondstoffen.
De voortdurende recyclage bij
de fabricatie laat bovendien toe
van slechts de precieze
hoeveelheid nodige materie te
gebruiken.
110

Autoclaven, fabriek van Burcht.
Nieuwe stoomgenerators, fabriek Burcht.
4) Vermindering met 30% van de
energiehoeveelheid nodig
voor de productie
De productie van cellenbeton
wordt gekenmerkt door een
energiebalans die zeer gunstig
is voor het milieu. De balans
van de C2/04- en CC2/400-
densiteiten is nog gunstiger.
De ontwikkeling van deze twee
nieuwe samenstellingen van
blokken en panelen ging verder
gepaard met talrijke
investeringen in de fabricatieunit
om de milieu- en
economische aspecten te
optimaliseren (engineering van
de levenscyclus).
De ontwikkeling van de twee
nieuwe densiteiten en de
investeringen die gedaan
werden op het vlak van de
automatisering van de
autoclaven en de nieuwse
stoomgenerators hebben een
eneriebesparing mogelijk
gemaakt van 30% (energie- en
milieuwinst).
Energieverbruik bij de productie
Cellenbeton is een geautoclaveerd
materiaal. De licht verharde pasta
die na de vermenging van de
grondstoffen wordt bekomen,
wordt uit de vorm genomen, in
blokken of platen versneden en in
de autoclaven geplaatst.
De producten blijven ongeveer 12
uur in de autoclaven onder een
druk van 10 atm en een
temperatuur van 180° C. Na het
autoclaveren, zijn de materialen
hard en gebruiksklaar.
Dit verhardingsproces door
autoclavering verbruikt weinig
energie.
Er werden grote investeringen
gedaan in de automatisering van
de besturing van de autoclaven.
Deze investeringen maakten het
mogelijk de hoeveelheid
noodzakelijke stoom in de
autoclaven te verminderen en
zodoende het energieverbruik te
drukken.
Vermits de C2/04- en CC2/400-
densiteiten kleiner zijn, is de
hoeveelheid energie die nodig is
voor de productie, eveneens
kleiner.
Stoomproductie van
de autoclaven
Sinds de zomer van 2002,
wordt de stoom die in de autoclaven
gebruikt wordt, geproduceerd
door middel van twee ultramoderne
Clayton-stoomgenerators die
op aardgas werken.
De installatie van deze twee
stoomgenerators maakte een
energiebesparing van 15%
mogelijk ten opzichte van de
oude generators. De gasuitstoot
in de atmosfeer is eveneens veel
zuiverder.
111

Autoclaven, fabriek van Burcht.
Nieuwe stoomgenerators, fabriek Burcht.
4) Vermindering met 30% van de
energiehoeveelheid nodig
voor de productie
De productie van cellenbeton
wordt gekenmerkt door een
energiebalans die zeer gunstig
is voor het milieu. De balans
van de C2/04- en CC2/400-
densiteiten is nog gunstiger.
De ontwikkeling van deze twee
nieuwe samenstellingen van
blokken en panelen ging verder
gepaard met talrijke
investeringen in de fabricatieunit
om de milieu- en
economische aspecten te
optimaliseren (engineering van
de levenscyclus).
De ontwikkeling van de twee
nieuwe densiteiten en de
investeringen die gedaan
werden op het vlak van de
automatisering van de
autoclaven en de nieuwse
stoomgenerators hebben een
eneriebesparing mogelijk
gemaakt van 30% (energie- en
milieuwinst).
Energieverbruik bij de productie
Cellenbeton is een geautoclaveerd
materiaal. De licht verharde pasta
die na de vermenging van de
grondstoffen wordt bekomen,
wordt uit de vorm genomen, in
blokken of platen versneden en in
de autoclaven geplaatst.
De producten blijven ongeveer 12
uur in de autoclaven onder een
druk van 10 atm en een
temperatuur van 180° C. Na het
autoclaveren, zijn de materialen
hard en gebruiksklaar.
Dit verhardingsproces door
autoclavering verbruikt weinig
energie.
Er werden grote investeringen
gedaan in de automatisering van
de besturing van de autoclaven.
Deze investeringen maakten het
mogelijk de hoeveelheid
noodzakelijke stoom in de
autoclaven te verminderen en
zodoende het energieverbruik te
drukken.
Vermits de C2/04- en CC2/400-
densiteiten kleiner zijn, is de
hoeveelheid energie die nodig is
voor de productie, eveneens
kleiner.
Stoomproductie van
de autoclaven
Sinds de zomer van 2002,
wordt de stoom die in de autoclaven
gebruikt wordt, geproduceerd
door middel van twee ultramoderne
Clayton-stoomgenerators die
op aardgas werken.
De installatie van deze twee
stoomgenerators maakte een
energiebesparing van 15%
mogelijk ten opzichte van de
oude generators. De gasuitstoot
in de atmosfeer is eveneens veel
zuiverder.
111