Met de stroom mee; beeldenboek voor ... - Leven met Water

3.2 De onderdelen van een
sprengenbeek
23
Bovenloop
De sprengen zijn aangelegd door vrijwel horizontale sleuven
te graven in de stuwwalhelling om grondwater af te tappen.
Het allereerste begin hiervan heet de sprengkop, deze
is vaak rond van vorm. Hier treed grondwater aan de oppervlakte
door het aansnijden van de grondwaterschijf. Om
erosie door het grondwater tegen te gaan zijn de sprengkoppen
beschoeid. De sprengkop en het eerstvolgende deel
van de beek (de spreng) liggen onder het grondwaterniveau,
het grondwater loopt hierdoor de beek in. Waar de grondwatervoeding
stopt wordt het geen spreng meer genoemd.
Hier bereikt het water de helling van de stuwwal.
sprengkop
Door grondwaterwinnningen leveren de koppen van de Eendrachtsprengen
te weinig water. Vroeger voorzagen pompen
met kleine zijgreppeltjes en betonnen bakken de beek van
extra water voor de papierfabriek Van Gelder.
Het grondwater van de Veluwe is zuiver en zacht. Het heeft
een constante temperatuur van 10 graden celsius en heeft
een constante afvoer.
Een deel van de koppen kent een rode kleur water als gevolg
van ijzeroxide. Het ontstaat doordat ijzer, dat in de bodem
aanwezig is, in zandkorrels in grondwater oplost.
Middenloop
Middenlopen zijn transporterend en bestaan uit opgeleide en
niet opgeleide delen.
Sprengenbeken die zijn gegraven om molens aan te drijven
werden zoveel mogelijk horizontaal gelegd om hoogte te
houden. Daartoe werden beken (bovenbeken) op de helling
gelegd en waar nodig opgeleid. Bij het opleiden wordt de
beek tussen wallen gelegd. De bodem en zijkanten werden
vaak dichtgemaakt met leem. In andere gevallen gebeurde
dit niet en slibde de zandbodem na enige tijd vanzelf dicht.
Aan de zijkant werd beschoeiing aangebracht. Dit om te
voorkomen dat water weglekte of wegstroomde over de
lager gelegen omgeving. De wallen werden voorzien van
bomen. De schaduw voorkwam het dichtgroeien van de
beek, de bomen verstevigden de wallen en leverde eventueel
extra inkomsten op.
Waar voldoende hoogteverschil was opgebouwd kon een
bovenslagmolen worden gebouwd. Voorbij de molen kon de
onderbeek opnieuw worden opgeleid om bij een volgende
molen weer voldoende hoogte te hebben.
Onderdelen van middenlopen zijn dus molens, opgeleide
beektrajecten met beschoeiing, beleming en beplantte wallen
en niet opgeleide beektrajecten.
bovenloop
de middenloop is transporterend
cultuurhistorie het systeem en de opgaven