downloaden - Gemeente Amsterdam

2 0 0 7
nr.
3
PlanAmsterdam
Studenten onder dak

Studenten en de stad 2
Tijdelijke verhuur van kantoren 6
Wonen in een Chinese container 8
Verbouwde Berlageblokken aan Javaplein 10
‘Studentenhotel’ Casa 400 vernieuwd 12
Science Park: campus in wording 14

De gezamenlijke keuken in het voormalig
stadsdeelkantoor Slotervaart. Tot de sloop in
2011 biedt het gebouw tijdelijke huisvesting
aan vijftig studenten. Foto: Dirk Verwoerd
The communal kitchen in the former Slotervaart
borough council offices. The building will
provide temporary accommodation for 50
students until its demolition in 2011.
Magda Rensburg
Rozemarijn de Heer
Juliane Kürschner
Studenten onder dak
Studenten geven kleur aan Amsterdam. Zowel overdag als ’s nachts dragen ze
bij aan de sfeer in de stad, maken veel gebruik van culturele en sportvoorzieningen
en zorgen voor verjonging van de bevolking. Maar studenten betekenen
meer. Ze zijn de kenniswerkers van morgen waaraan de arbeidsmarkt steeds
meer behoefte heeft. Sterker nog, de aanwezigheid van studenten in de stad
bepaalt in hoge mate het vestigingsklimaat voor bedrijven.
Hoewel hun belang voor Amsterdam groot is, kunnen studenten hier maar
moeilijk woonruimte vinden. Al jaren is sprake van een groot tekort aan studentenhuisvesting.
Studenten zijn vooral aangewezen op hun creativiteit bij de
zoektocht naar een woning, zoals antikraak, onderhuur of soms de camping.
Wil Amsterdam ook in de toekomst aantrekkelijk blijven voor studenten, dan is
zij gebaat bij een spoedige oplossing van dit probleem. Het College van B en W
stelt zichzelf dan ook ten doel voor 2011 het tekort aan studentenhuisvesting
weg te werken. Maar dat kan de gemeente niet alleen. Samen met woningbouwcorporaties,
marktpartijen en onderwijsinstellingen hebben de centrale
stad en de stadsdelen al allerlei maatregelen getroffen die tot extra tijdelijke
en permanente studentenwoningen hebben geleid. Welke oplossingen zijn er
bedacht Waar hebben studenten een nieuw onderkomen gevonden En wat
zijn de ervaringen van de studenten, verhuurders en omwonenden

Studenten en de stad
7600 extra studentenwoningen In de periode 2006-2010
wil het college van B & W het tekort aan studentenwoningen wegwerken.
Dit tekort is eind 2005 vastgesteld op 7600 studenteneenheden.
Samen met universiteiten, hogescholen en studentenhuisvestingcorporaties
heeft de gemeente beleid uitgewerkt dat moet leiden tot
het halen van deze doelstelling. In de Visie Jongeren- en studentenhuisvesting,
tot stand gekomen in 2006 na de komst van wethouder
Herrema van Volkshuisvesting, geeft het College een algemeen beeld
van hoe zij het huisvestingstekort van studenten denkt op te lossen.
Hoe de ambities in de praktijk moeten worden gebracht staat in het
Uitvoeringsplan Studentenhuisvesting 2006-2010, dat inmiddels door
de gemeenteraad is vastgesteld. Het heeft de volgende hoofdpunten:
n
n
n
n
Daadwerkelijk 2500 nieuwbouw- of gerenoveerde woningen realiseren
die tot nu toe slechts in plannen voorkwamen;
Realiseren van 1000 studentenwoningen uit de verbouw van leegstaande
kantoren en bedrijfspanden;
Stimuleren van de uitstroom van niet-studenten in studentenwoningen.
Dit kan 120 woningen opleveren;
Uit de reguliere woningvoorraad komen 800 kleine woningen
beschikbaar voor studenten. De verhuur is tijdelijk, op basis van
campuscontracten. Dit zijn huurovereenkomsten voor de duur van
de studie;
In de Houthavens in stadsdeel Westerpark
doen 192 units uit een opgeheven asielzoekerscentrum
dienst als tijdelijke studentenwoningen.
Op de achtergrond is de schoorsteen zichtbaar
van het cruiseschip de Rochdale I, met daarin
196 kamers. Foto: Dirk Verwoerd
In the Houthavens (former Timber Port) in the
borough of Westerpark, the 192 units of a
former centre for asylum seekers now serve as
temporary student dwellings. The smokestack
of the Rochdale I cruise ship, which provides
an additional 196 rooms, is visible in the
background.
PlanAmsterdam

n
De gemeente stelt alles in het werk om de tijdelijke containerdorpen
tot 2015 te behouden.
Bij een aantal maatregelen is nog niet duidelijk hoeveel extra studenteneenheden
ze zullen opleveren. Deze zijn:
n
n
tijdelijk beschikbaar stellen van toekomstige sloopwoningen,
grond en gebouwen van universiteiten;
stimuleren van de doorstroming van woningen door afsluiten van
campuscontracten.
Studenten en hun woonwensen Hoe lang moeten studenten
in Amsterdam gemiddeld wachten op een woning En
welke eisen stellen ze aan hun huisvesting De Landelijke Studenten
Vakbond (LSVb) concludeerde in 2002 dat de wachttijd in het centrum
van de stad 5 jaar bedroeg. Andere rapporten becijferden een
wachttijd van 2 tot 3 jaar. Verder wees onderzoek uit dat het tekort
aan studentenwoningen niet alleen meer speelt in het begin van elk
studiejaar. Het hele jaar door blijkt sprake te zijn van grote tekorten.
De omvang van die tekorten werd 2 jaar later door een consultingbureau
vastgesteld op 7600 eenheden. Dit bureau onderzocht ook
de woonwensen van de Amsterdamse studenten en kwam tot de volgende
conclusies:
n
n
n
Amsterdamse studenten wonen vaker thuis dan hun collega’s in
Delft of Leiden;
Particulieren zijn de belangrijkste verhuurders of eigenaars van
woningen waarin studenten wonen;
Een derde van alle studenten in Amsterdam was in 2005 op zoek
naar een andere woning.
Visie Jongeren- en studentenhuisvesting
Ambities van het College In de Visie Jongeren- en
studentenhuisvesting verwoordt het College zijn ambities
ten aanzien van huisvesting voor starters op de
woningmarkt. Uitgaande van hun verschillende woonwensen
worden drie groepen onderscheiden: studenten
(voltijdopleiding aan MBO, Hogeschool of Universiteit),
afgestudeerde hoogopgeleide jongeren (afgeronde studie
aan Hogeschool of Universiteit) en lager opgeleide
jongeren (MBO als hoogst afgeronde opleiding). Voor
elk van deze groepen heeft de gemeente een aparte
aanpak geformuleerd.
Voor studenten staan in de Visie de volgende maatregelen:
n
n
herbestemmen van kantoren door inzet van de
gemeentelijke kantorenloods;
benoemen van een concreet aandeel studenteneenheden
in de afspraken over sociale woningbouw
n
n
n
n
n
op grote bouwlocaties en in de stedelijke vernieuwingsgebieden;
optimaal gebruikmaken van de leegstandswet om
zo toekomstige sloopwoningen tijdelijk beschikbaar
te stellen voor studenten;
bevorderen van de doorstroming van studentenwoningen
door het opstellen van campuscontracten
en verplichte inschrijving bij Studentenwoningweb;
behouden van de tijdelijke containerdorpen en
zoeken van nieuwe locaties voor deze dorpen;
het toewijzen aan studenten van een deel van de
bestaande voorraad corporatiewoningen op basis
van campuscontracten;
betere informatievoorziening voor buitenlandse
studenten.
Deze maatregelen zijn geconcretiseerd in het
Uitvoeringsplan Studentenhuisvesting 2006-2010.
PlanAmsterdam

n
n
Belangrijkste redenen om te verhuizen zijn de wens naar een zelfstandige
woning, minder reistijd naar de onderwijsinstelling en
niet meer bij ouders wonen;
Studenten wonen het liefst in het centrum en omringende stadsdelen
zoals Oud-West en Oud-Zuid, zodat ze de onderwijslocaties
makkelijk en snel kunnen bereiken. Studenten accepteren dus
niet alle aangeboden woningen. Net als andere woningzoekenden
maken ze een afwegingsproces; hoe minder de locatie overeenkomt
met de voorkeur, hoe belangrijker de kwaliteit van de
woning wordt;
Studenten zijn naar verhouding bereid meer te betalen voor een
woning dan anderen.
Aantal studenten in Amsterdam
in 2005 /2006
MBO 26.807 (1)
HBO 36.617 (2)
WO 42.766 (2)
Totaal 106.190
(1)
Met uitzondering van ROC.
Bron: Jaarboek O+S, 2006
(2)
Bron: Van Zeecontainer tot
grachtenpand, Laagland Advies bv,
april 2005
Met het in kaart brengen van de omvang van het tekort en de woonwensen
van de studenten kon het Uitvoeringsplan Studentenhuisvesting
worden opgesteld.
Stad en student: een wederkerige relatie
Onderlinge verbondenheid Stad en student zijn
meer dan ooit aan elkaar verbonden; dat geldt in het
bijzonder voor westerse steden, maar zal te zijner tijd
ook voor andere steden gelden. Het gaat hierbij niet
alleen om een gevolg van de vraag vanuit de economie;
studenten en (hoger) onderwijs in bredere zin lijken
ook een bijdrage te leveren aan het scheppen van een
stedelijk klimaat dat helpt om bepaalde personen en
economische activiteiten aan te trekken.
De behoefte aan hoog opgeleiden De ‘ideale’
transformatie van de hedendaagse westerse stad gaat
onmiskenbaar in de richting van meer aandacht voor
creativiteit, cultuur en kennis. Steden pakken hun
aloude functie als centrum van innovatie, wetenschap en
cultuur weer op. Sommige steden lenen zich daarnaast
als vestigingsplaats voor hoofdkantoren van multinationals.
Die steden vormen dan het toneel waarop
besluiten worden genomen die de reikwijdte van de
landsgrenzen soms ver te buiten gaan. Het is duidelijk
dat dergelijke steden een economisch profiel krijgen
waarin kennis en innovatie de sleutelwoorden zijn. De
daarop gerichte bedrijven kunnen niet zonder hoog
opgeleide werknemers en zullen daarom als een magneet
dergelijke werknemers aantrekken. Het helpt dan
uiteraard als er al een breed scala aan hoog opgeleiden
aanwezig is die kan voldoen aan de vraag van die
nieuwe economieën.
Tentamenvoorbereiding in het Vondelpark. Foto: Katrien Mulder
Swatting for exams in the Vondelpark.
Eerst talent, dan economische activiteit Echter,
niet iedereen is ervan overtuigd dat de vraag naar bijpassend
personeel voor bedrijven slechts van secundair
belang is. Sommigen dichten hoog opgeleide studenten
en pas afgestudeerden een belangrijker positie toe.
Zoals de Amerikaanse wetenschapper Richard Florida,
vooral bekend om zijn boeken over ‘de creatieve klasse’.
Hij stelt dat het er tegenwoordig vooral om gaat
dat het juiste talent aan de stad wordt verbonden. In
zijn redenering geldt dat zelfs als een voorwaarde om
nieuwe economische activiteit aan te trekken. Hij draait
de redenering in feite om: eerst talent, dan economische
activiteit.
PlanAmsterdam

Bewoonster van het tijdelijke containerdorp aan
de Wenckebachweg. Foto: Katrien Mulder
A resident of the temporary container village
on the Wenckebachweg.
Vijf succesvolle projecten Diverse woningbouwcorporaties
en een vastgoedonderneming zijn – op basis van de maatregelen
uit het Uitvoeringsplan – gestart met projecten die extra tijdelijke
en permanente studentenwoningen hebben opgeleverd. In de volgende
hoofdstukken zien we voorbeelden van vijf succesvolle projecten.
Zo zijn het voormalig stadsdeelkantoor Slotervaart en nabij
gelegen gebouwen omgebouwd tot studentenwoningen. Aan de
Wenckebachweg in Overamstel is een containerdorp voor studenten
gerealiseerd. Verder laten woningbouwcorporaties De Key en
Ymere in Slotervaart zien dat tijdelijke verhuur van sloopwoningen
en verbouw van panden voor studenten waardevolle oplossingen
zijn. Vervolgens zien we bij de bouw van het nieuwe Casa 400 in de
Watergraafsmeer dat ook marktpartijen betrokken zijn bij de totstandkoming
van nieuwe studentenwoningen. En tot slot verrijst op en
rond het Science Park in de Watergraafsmeer een hele nieuwe campus
die plaats gaat bieden aan ruim 700 studenten.
Aantrekkelijk stedelijk klimaat Een stad die studenten
veel te bieden heeft, en vervolgens de hooggeschoolden
als het ware klaar zet voor de nieuwe
bedrijvigheid, lijkt dus een voordeel te kennen in de
concurrentieslag om bedrijven. Maar we mogen niet
uitsluiten dat studenten een nog veel omvangrijker rol
spelen in de huidige stad. Zij kunnen namelijk een aanzienlijke
bijdrage leveren aan de ontwikkeling van een
stedelijk klimaat of een stedelijke atmosfeer die als aantrekkelijk
wordt beschouwd om steeds weer opnieuw
het gevraagde talent aan zich te binden. Studenten
staan bekend om hun uithuizige leefstijl, hun intensieve
gebruik van stedelijke en culturele voorzieningen en
hun frequente ontmoetingen. Deze eigenschappen dragen
sterk bij aan levendigheid in bepaalde stedelijke
gebieden. In het bijzonder stedelijke milieus waarin
veel uitgaansgelegenheden te vinden zijn trekken veel
studenten. Sommige studenten hebben ook een voorkeur
voor woonmilieus die niet al te ver van de meest
dynamische plekken in de stad gelegen zijn. Opvallend
is wel dat dit sterker geldt voor zogeheten alfa studenten
(in de geesteswetenschappen) en minder voor bèta
en gamma studenten (in respectievelijk de natuur- ,
sociale en gedragswetenschappen). Daarnaast staan
studenten vanwege hun leeftijd gemakkelijker open
voor nieuwe ontwikkelingen en andere opvattingen.
Dat impliceert dat studenten kunnen bijdragen aan een
levendige, open, diverse en tolerante atmosfeer in de
stad. Dat zijn precies de eigenschappen die recent veel
aandacht hebben gekregen omdat ze de sleutel kunnen
vormen tot de aantrekking van creatief talent en bijbehorende
bedrijvigheid.
Balans tussen woon- en werkfunctie Het is dus
zaak studenten serieus te nemen in de stad; ze niet op
te bergen in campussen, maar de stad ermee te voeden.
Er moeten in het bijzonder woonmilieus voor hen
beschikbaar blijven niet te ver van de meest stedelijke
plekken van de stad. Studenten zijn zelf echter ook
vaak de starters van nieuwe economische activiteit; er
is zelfs een duidelijke overlap tussen de woon- en werkplek
van deze (potentiële) kenniswerkers. Deze situatie
heeft echter ook nadelige gevolgen. Immers, als hun
economische activiteit succesvol blijkt te zijn, en de
bedrijvigheid groeit, blijft er op bepaalde plekken in de
stad minder ruimte over om te wonen. Echter, omdat
uit het wonen weer nieuwe economische activiteit kan
voortkomen, is het zaak om een zekere balans tussen
de woon- en werkfunctie te behouden.
Prof. dr. Sako Musterd
Universiteit van Amsterdam
Afdeling Geografie, Planologie en Internationale
Ontwikkelingsstudies
PlanAmsterdam

Tijdelijke verhuur van kantoren
Een nieuwe functie voor een oud gebouw Portefeuillehouder
Ineke Ketelaar van Stadsdeel Slotervaart kan nog precies
vertellen hoe de hal er vroeger uitzag. Rechts burgerzaken, links de
rijen stoelen. Nu zijn de loketten gesloten. In het voormalige stadsdeelkantoor
van Slotervaart en het naastgelegen Kliqgebouw zijn
– tijdelijk – tachtig studenten en kunstenaars ondergebracht.
Minimale aanpassingen Na een haalbaarheidsonderzoek,
begin 2005, is het snel gegaan. Duwo Pro Student (een samenwerkingsverband
van woningcorporatie Duwo, Rochdale en de AWV)
kwam uit de selectieprocedure naar voren als beste kandidaat. Met
inschakeling van de expertise van het Utrechtse Bureau Magnus,
gespecialiseerd in het omzetten van bedrijfspanden in studentenhuisvesting,
liet Duwo er geen gras over groeien. Vanwege de tijdelijke
status van de verhuur (tot 2011) waren slechts minimale aanpassingen
nodig. ‘Die hebben we voor een deel samen met de toekomstige
bewoners aangebracht’, vertelt Marcel van de Kolk van Magnus. ‘Dat
vergroot de betrokkenheid.’ Uiteraard zijn voor de natte ruimtes en
keukens reguliere aannemers ingeschakeld.
Het oude stadsdeelkantoor oogt versleten, maar wel degelijk leefbaar.
Gezamenlijke voorzieningen als wasruimte, wc’s en keukens zijn
basaal maar afdoende. Dat vindt ook Marijn (20), die er in november
2005 introk. Voor 283 euro per maand huurt hij 28 vierkante meter,
inclusief gas, water, licht en – natuurlijk – internet. Aan de zonnige
zuidkant. ‘Het is even wennen aan het systeemplafond en de tl-ver-
Om tijdelijke omzetting van leegstaande
kantoren naar woonruimte financieel haalbaar
te maken worden alleen noodzakelijke
aanpassingen uitgevoerd. Zo zijn in de kamers
van het voormalig stadsdeelkantoor Slotervaart
en Kliqgebouw de kantorenplafonds blijven
zitten. Foto: Dirk Verwoerd
To keep down the costs of temporary
conversion of vacant offices into living space
only the essential adaptations are made. The
office ceilings in the spaces of Slotervaart’s
former borough council office and the Kliq
Building have therefore been left intact.
PlanAmsterdam

★
lichting’, vertelt hij, ‘maar het is hier gezellig en spotgoedkoop. Voor
Amsterdamse begrippen… Je hoort wel eens minder leuke verhalen
over deze buurt, maar ik merk er niets van. Ik voel me hier prima.’
Voormalig stadsdeelkantoor
Slotervaart en Kliqgebouw
Locatie: Jan Tooropstraat 15a, b
stadsdeel Slotervaart
Opdrachtgever: Duwo Pro Student
Uitvoering: Bureau Magnus,
zelfwerkzaamheid bewoners
65 onzelfstandige studentenkamers
11 atelierruimtes
Start verbouw: juni 2005
Opgeleverd: september 2005
Gebruik: tijdelijk voor 5 jaar
Buurtimpuls In het nieuwe stadsdeelkantoor van Slotervaart
tempert Ineke Ketelaar even later al te hoge verwachtingen van de
invloed van studenten en kunstenaars op de buurt: ‘Er zijn geen protesten
gekomen van buurtbewoners. Dat vind ik al mooi. Het wordt
rond de Jan Tooropstraat niet ineens een andere buurt door de
komst van deze groep, vergeet niet dat het een tijdelijke voorziening
is.’ Ze is blij met de komst van de studenten, maar die hebben een
druk studieprogramma. Als ze een impuls voor de buurt betekenen,
juicht ze dat uiteraard toe.
Maar hun aantal is relatief gering. Ketelaar verwacht daarom meer
van de geplande stedelijke vernieuwing. ‘Dan kunnen mensen hier
een echte wooncarrière maken. Er is nu trouwens al veel belangstelling
voor nieuwe koopwoningen, ook van mensen uit het stadsdeel
zelf. In de tussentijd is het verhuren van leegkomende gebruikspanden
natuurlijk een uitkomst voor studenten. We zouden verder veel
meer woningen met voorrang aan hen kunnen toewijzen. Ook voor
andere jonge inwoners natuurlijk. Laten we die niet vergeten.’
Annelies Musch (54) werkt tegenover de twee gebouwen bij
Eigenwijks, een organisatie van samenwerkende wijkbewoners in
Slotervaart. ‘Blij dat die gebouwen een woonbestemming hebben
gekregen. Nu wordt er tenminste niets vernield. Ik hoor helemaal
geen klachten en gelooft u me, hier aan de balie horen we alles.’ En
de heer Kuiken (80): ‘Wij zijn als buurtbewoners nooit ingelicht. Ze
waren al bezig met verbouwen toen ik er achter kwam. Maar ik heb
er niets op tegen. Studenten moeten ook wonen. Voor mijn eigen
kinderen was het indertijd al moeilijk iets betaalbaars te vinden.
Of het iets voor de buurt betekent Dat zou mooi zijn. Maar als ze
niet meteen een binding hebben met de buurt, is dat voor mij geen
punt.’
Eén van de gangen in het voormalig stadsdeelkantoor
Slotervaart. De structuur van de
gang is gehandhaafd. Foto: Dirk Verwoerd
One of the corridors in Slotervaart’s former
council offices, where the circulation routes
have been retained.
Voormalig stadsdeelkantoor Slotervaart (rechts)
en Kliqgebouw. Foto: Dirk Verwoerd
The former offices of Slotervaart borough
council (right) and the Kliq Building.
PlanAmsterdam

Wonen in een Chinese container
Een draagbare buurt voor studenten De eerste aanblik
van de honderden gestapelde rode containers is even wennen.
Overal dezelfde gordijnen en balkons die doen denken aan de Bijlmerbajes
er vlak naast. Maar de duizend studenten die er wonen zijn
tevreden. Een eenheid die leegkomt vindt snel een nieuwe bewoner.
Impressies van de binnen- en buitenkant van de
wooncontainers, basketbalveldje en wasserette.
Foto’s: Edwin van Eis (linksboven) en Hans Haijtema
Impressions of the interior and exterior of the
residential containers, the basketball court and
the launderette.
Gemeenschapszin Wim de Waard, portefeuillehouder studentenhuisvesting
van initiatiefnemer De Key, is evenmin ontevreden. Het
project is, hoe kan het anders, uitkomst van veel denkwerk en leren
door schade en schande. Zo hebben alle woningen doelbewust een
glazen voor- en achterkant. ‘Dat zorgt voor gemeenschapszin’, zegt
De Waard. 'Het is zien en gezien worden.’ Gemeenschappelijke ruimtes
zijn er niet. De gemeenschap krijgt vorm op het web, maar natuurlijk
ook door de bijbehorende voorzieningen, zoals een restaurant, een
goedkope supermarkt, wasserette of een sportterreintje. Er ontstaat
iets van een campusgevoel. Er zijn altijd, dag en nacht, gelijkgestemde
jonge mensen op straat. De sociale controle is groot. Dat merken ook
de ondernemers in de buurt. Er wordt minder ingebroken.
De containers, die in China op bestelling worden gemaakt, zijn niet
al te hoog en meten zo’n 2,5 bij 12 meter. In het midden is een natte
cel, waardoor een indeling ontstaat tussen voor en achter. Studenten
wonen er tijdelijk, met een campuscontract. Inschrijving vindt plaats
via het Studentenwoningweb. Maximaal 6 maanden na het afronden
van de studie houdt het contract op.
‘Geen probleem’, zegt Jolande Klijn (21, studente psychologie), die
lid is van de bewonerscommissie, daarover. ‘Het is goed dat deze
PlanAmsterdam

wooneenheden beschikbaar blijven voor de doelgroep. Maar het
is nog maar afwachten of ik zelf kan doorstromen straks.’ Over het
wonen in het studentendorp is ze tevreden. ‘Je woont zelfstandig en
je went aan de beperkte ruimte. Het is te doen. Ik zoek in ieder geval
niet actief iets anders.’
De bruto huur is 390 euro per eenheid (incl. gas, water, licht en internet).
Omdat het zelfstandige eenheden zijn is huurtoeslag mogelijk.
‘Jammer dat de Belastingdienst een achterstand heeft’, zegt Klijn.
'Veel studenten krijgen die huurtoeslag maar niet uitbetaald. 1300
euro jaarlijkse huurtoeslag is veel geld voor ons.’
De containerformule De formule slaat blijkbaar aan en De
Key ontwikkelt plannen voor meer containerdorpen voor studenten.
Zo plaatst De Key binnenkort 528 containers bij de Hogeschool
InHolland in Diemen-Zuid. Het voordeel van juist deze voorziening is
dat het hele dorp verplaatsbaar is. Als de grond eronder een definitieve
bestemming krijgt zou het dorp op een andere plek opnieuw
– tijdelijk – kunnen ‘neerstrijken’. De levensduur van de containers
(20 jaar) wordt dan volledig benut en er valt zo voor de Key na een
jaar of tien zelfs nog wat winst te behalen. ‘Permanente tijdelijkheid’
noemt De Key dit concept, vertelt De Waard.
★
Studentenketen Wenckebachweg
Locatie: H.J.E. Wenckebachweg 1000
t/m 2998
Stadsdeel: Oost/Watergraafsmeer
Opdrachtgever: Keetwonen/
Woonstichting De Key
Architect: Architectenburo JMW uit
Tilburg
975 zelfstandige studentenwoningen
25 zorgwoningen
840m 2 bedrijfsruimte
Start bouw: mei 2005
Oplevering: oktober 2005 -april 2006
Gebruik: tijdelijk
Tijdelijke verhuur in de reguliere voorraad Niet alleen
voor de wooncontainers, ook voor tijdelijke verhuur van woningen
uit de reguliere voorraad is de animo groot onder studenten, merkt
De Waard. ‘Vroeger, toen het aanbod klein was, werden deze tijdelijk
leegstaande woningen in het zogenaamde neven en nichtjescircuit
toegewezen, tegenwoordig gaat ook dit via het Studentenwoningweb.’
De doelgroep is mobiel en flexibel weet hij. Dat past prima bij de eisen
van de Leegstandswet die een maximale termijn stelt van 2 jaar, plus
verlenging van maximaal 3 jaar onder voorwaarden (zoals vertraging
van bouwplannen). Lastig organiseren, beaamt De Waard, maar het
lukt. ‘De meeste overeenkomsten duren 6 maanden tot 3 jaar, daarna
kunnen we eventueel nog bewoning zonder huur toestaan, tot de
echte sloop begint.’
De voordelen zijn evident. Studenten krijgen een woning, corporaties
voorkomen leegstand en – mogelijk – achteruitgang van de leefbaarheid
in met name de vernieuwingsgebieden. Zie de straten met dichtgemetselde
huizen in Rotterdam voor je.
Maar hoe kijken de oorspronkelijke bewoners aan tegen de komst
van die tijdelijke huurders met hun dynamische leefstijl ‘80% van de
studenten woont al in de normale voorraad’, vertelt De Waard. ‘Je
zou pas problemen kunnen krijgen met overlast als ze erg geconcentreerd
wonen, en dat is meestal niet het geval. Overigens stellen wij
vast dat er juist vaak leuke contacten ontstaan tussen verschillende
bewoners, en onderling kunnen studenten heel veel verdragen.’
In het Uitvoeringsplan Studentenhuisvesting 2006-2010 is sprake van
1000 extra zelfstandige studenteneenheden die tijdelijk verhuurd kunnen
worden in de stedelijke vernieuwingsgebieden.
PlanAmsterdam

Verbouwde Berlageblokken aan Ja
Van Berlageblokken tot MyPlace Misschien worden de
veelbesproken Berlageblokken – omgedoopt in MyPlace – later als
omslagpunt beschouwd. Ymere koos na ampele overweging niet voor
de eerder geplande sloop, maar voor verbouw. Zo kwamen in de
relatief kleine eenheden drie doelgroepen aan hun trekken: starters
op de koopmarkt, zelfstandig wonende muziekstudenten en niet zelfstandig
wonende studenten.
Bij de renovatie van de Berlageblokken zijn
de oorspronkelijke details zoveel mogelijk
teruggebracht. Onder andere de kozijnen
hebben hun geel/groene kleur terug.
Foto: Hans Haijtema
Original details were reintroduced wherever
possible during renovation of the ‘Berlage
Blocks’, including the distinctive yellow and
green paintwork.
Positieve invloed Sinds 2005 richt Ymere zich ook op studenten.
Die hebben hun eigen woonwensen, maar met het niet onaanzienlijke
bezit van de corporatie en met de nodige nieuwbouw is het mogelijk
★
MyPlace (voormalige Berlageblokken)
Locatie: aan het Javaplein, Javastraat, Benkoelenstraat,
Balistraat en Lankatstraat (stadsdeel Zeeburg)
Opdrachtgever en projectontwikkelaar: Ymere
Architect: buitenkant in oude stijl van Berlage hersteld
127 onzelfstandige studentenwoningen
43 zelfstandige studentenwoningen
63 koopappartementen
Start verbouw: 2004
Oplevering: begin 2006
Gebruik: permanent
10 PlanAmsterdam

daaraan tegemoet te komen. Studenten zijn voor Ymere belangrijk
vanwege hun positieve invloed op de stad. Niet alleen op economisch
en cultureel vlak, maar ook vanwege differentiatie van wijken.
Om studenten aan woonruimte te helpen, verhuurt Ymere nu vooral
tijdelijke woningen (700 per jaar). Dat gebeurt naast nieuwbouw en
transformatie van bedrijfspanden. Ymere kijkt vooral naar mogelijkheden
in het bestaande woningbestand, legt Rosalie de Boer,
portefeuillehouder Student & Wonen, uit. Ymere heeft in haar bezit
namelijk veel geschikte woningen voor studenten. ‘We proberen deze
beschikbaar te krijgen door complexen zoals de Berlageblokken te
verbouwen.’
De Boer heeft zelf een persoonlijke geschiedenis in de studentenhuisvesting.
In de universiteitsstad Utrecht heeft zij als student op
een kamertje van 7 vierkante meter gewoond. ‘Je ziet tegenwoordig
een duidelijke omslag in het denken. Studenten worden als pioniers
verwelkomd. Deze doelgroep is belangrijk voor Amsterdam,
dat wordt nu breed onderkend. Maar we zullen nog een duidelijke
gedeelde visie moeten ontwikkelen op de betekenis van studenten
voor een gebied. Kijk bijvoorbeeld eens naar het effect van de studentenpopulatie
in opkomende buurten zoals de Indische buurt.’
vaplein
Maatschappelijke verantwoordelijkheid Dat de corporaties
hun maatschappelijke verantwoordelijkheid op dit punt veel
actiever oppakken maakt haar enthousiast. ‘Je moet als corporatie
altijd maatschappelijke tegen financiële motieven afwegen. Dure
panden kunnen best geschikt worden gemaakt voor verhuur op de
vrije markt. Dan komt er geld beschikbaar voor minder winstgevende
of zelfs verliesgevende activiteiten.’ Daarbij kijkt Ymere, met andere
ontwikkelaars, ook naar de meerwaarde van het huisvesten van deze
doelgroep bij specifieke gebiedsontwikkeling. Zoals bij de Laan van
Spartaan waar ook Bouwfonds actief is en bij Overhoeks, het oude
Shell-terrein. Daar moeten studenten zich thuis voelen, ook na hun
studie.
In 1 van de 3 blokken wonen 43 studenten
van het Amsterdamse conservatorium.
Om de woningen geschikt te maken voor
muziekstudenten zijn extra geluidswerende
maatregelen getroffen. Foto: Martijn Cieremans
Forty-three students from the Amsterdam
Conservatory reside in one of the three blocks.
Making these units suitable for music students
entailed additional sound-insulation measures.
Doorstromen Op dit moment verhuurt Ymere bijna 1000 onzelfstandige
eenheden waaraan geen campuscontract verbonden is. In
veel van deze eenheden wonen geen studenten meer. Dat maakt een
lastig probleem zichtbaar. Veel afgestudeerden blijven in studentenwoningen
zitten omdat ze moeilijk een geschikt alternatief kunnen
vinden in Amsterdam. Het is de bedoeling, ook van andere corporaties,
deze eenheden als ze vrijkomen alleen nog te verhuren aan
studenten. Om afgestudeerden te helpen bij het vinden van andere
huisvesting, krijgen ze van Ymere voorrang bij een markthuurwoning.
‘Eigenlijk willen we onze huurders een complete wooncarrière kunnen
bieden’, zegt De Boer.
In het Uitvoeringsplan Studentenhuisvesting (2006-2010) staat Ymere
genoteerd voor 1500 studentenkamers. In dit plan staat ook dat 800
woningen van Amsterdamse corporaties met voorrang toegewezen
worden aan studenten. Voor nieuwbouw hebben de partijen een aantal
van minimaal 1000 eenheden in gedachten.
PlanAmsterdam
11

'Studentenhotel’ Casa 400 vernieuw
Casa 400 verhuist 400 meter Frits Bolkestein was als student
ooit een van de initiatiefnemers van Casa 400. Een hotel dat
een deel van het jaar sluit en dan kamers verhuurt aan studenten.
De formule werkt al 50 jaar met succes. Dit voorjaar start de bouw
van het nieuwe Casa 400, iets verderop in het Eenhoorngebied. Wat
bezielt de vastgoedonderneming van het bedrijfspensioenfonds voor
de bouwnijverheid om uitgerekend hierin te investeren
Het ontwerp voor het nieuwe Casa 400 dat,
evenals het huidige Casa (inzet), op het
Eenhoorngebied wordt gerealiseerd.
Beelden: BPF
The design for the new CASA 400 that is being
realized at the Eenhoorn site, close by the
existing CASA (inset).
Hotelkamers en studentenwoningen Voor de deur van
de werkkamer van Roeland Roomer, senior projectmanager van BPF
Bouwinvest, staat de maquette van het Eenhoorngebied, aan de
Wibaut-as. Daarop staan zowel de oude als de nieuwe situatie ter
plekke. Prominent is het nieuw te realiseren gebouw van Casa 400.
In 2 jaar tijd realiseert BPF Bouwinvest niet alleen een grotere – en
permanente – hotelfunctie voor de stichting die Casa 400 beheert
12 PlanAmsterdam

(Casa Academica), maar ook 380 vaste studenteneenheden met
gemeenschappelijke voorzieningen – en een campuscontract.
Met daarnaast, via aparte ingangen, flexibele congres- en vergaderruimtes,
een grand café en wat er verder op een bouwtekening past.
Roomer zocht na een tip contact met het bestuur van de stichting en
na een haalbaarheidsonderzoek werden spijkers met koppen geslagen.
Binnen 2 jaar zou Casa zich totaal vernieuwen.
d
Rentabiliteit De vraag is dan wat het BPF Bouwinvest oplevert.
‘Dat is een eenvoudige rekensom’, zegt Roomer. ‘Stichtingskosten
plus rendement leveren een huursom op. Omdat het contract voor
30 jaar vast ligt hebben wij genoeg aan 8% rendement. Normaal
gaan we uit van een halve procent meer.’ Door die lange looptijd
was maatwerk mogelijk. Het gaat tenslotte om een incourante indeling.
Studenten- en hotelkamers zijn identiek, maar zijn bereikbaar via
aparte ingangen. Voorzieningen moesten gescheiden zijn.
‘We hebben in dit gebied al grond verworven voor de realisatie van
een groter plan. Samen met Ymere willen we hier doorstroommogelijkheden
voor afgestudeerden met een wat ruimere beurs realiseren’,
legt Roomer uit. Hij pakt de tekeningen erbij. De woonwensen zijn
al in kaart gebracht. Het gaat om appartementen van 90 vierkante
meter. Aan het water, langs de Ringvaart, verrijzen de wat duurdere
woonplekken, die een plan als dit rendabel maken.
Marianne van Meurs is directeur van stichting Casa Academica en
besteedt al haar tijd aan de realisatie van het nieuwe pand. Zij is
blij dat het gebied in opkomst is. ‘Vroeger was dit het einde van
de wereld, nu spreken we van de rand van het centrum. We wilden
graag op deze locatie blijven. Nu alleen de bouwvergunning nog!’
In het nieuwe gebouw zal de beherende stichting een minder grote
overgang krijgen van de ene soort gast naar de andere. Hotelgasten
zijn er straks het hele jaar door.
Het oude gebouw wordt verkocht aan de gemeente.
★
CASA 400 Amsterdam
Locatie: hoek Ringdijk en 1e Ringdijkstraat (stadsdeel Oost/
Watergraafsmeer)
Opdrachtgever: BPF Bouw
Ontwikkelaar: BPF Bouwinvest BV
Architect: Van den Oever, Zaaijer & Partners Architecten
369 studentenkamers/hotelkamers
50 hotelkamers en 120 parkeerplaatsen in garage
Publieksruimten met vergader- en bijeenkomstfaciliteiten
Totale oppervlakte nieuwbouw: ca. 26.000 m 2 bvo
Huurder: Stichting Casa Academica
Verwachte start: bouw april 2007
Verwachte oplevering: april 2009
PlanAmsterdam
13

Science Park: campus in wording
Woon-/werkwoningen Op en rond het Science Park in de
Watergraafsmeer verrijzen zoveel nieuwe en grote gebouwen dat
op de tekening en de maquette bijna niet is te zien hoe groot de
Meander eigenlijk wordt. Ruim zevenhonderd woon-/werkwoningen
voor studenten en personeel in een langgerekt gebouw. Met voorzieningen,
zoals kinderopvang. Vlak bij het Wetenschappelijk Centrum
van de UvA.
Achter de Ringdijk in de Watergraafsmeer
verrijst Meander. Foto: Hans Haijtema
Meander is being realized behind the Ringdijk
in Watergraafsmeer.
Kostendekkend op lange termijn Jan Benschop, directeur
van studentenhuisvester Duwo, heeft het oog gericht op de lange
termijn. ‘In eerste instantie zijn veel van onze projecten voor studentenwoningen
en campussen verliesgevend. Pas over 50 jaar komt het
woord kostendekkend in beeld.’ Duidelijke taal. Het geldt ook voor
de Meander (een voorlopige naam, niet te verwarren met het grote
wooncomplex in Westerpark): bij voorbaat 16 miljoen in de min.
Maar zijn partners, in Amsterdam zijn dat de corporaties de AWV en
Rochdale (samen Duwo Pro Student), nemen hun maatschappelijke
Voor de binnentuin komt een geluidwerend
scherm van glas te staan. Dit moet het geluid
van het nabijgelegen rangeerterrein dempen.
Beeld: DKV architecten
A sound-proofing glass screen will be set in
front of the courtyard garden, to baffle the
noise from the neighbouring shunting-yard.
14 PlanAmsterdam

taak serieus. Duwo brengt meestal het perspectief van de specifieke
huisvesting van studenten in. Als uitvoerder, adviseur of beheerder, of
in meerdere rollen. De verschillen met reguliere huurders zijn immers
groot. Neem alleen het verloop. Duwo heeft op jaarbasis 8000 nieuwe
klanten.
Campus Begin 2004 werd de studentencorporatie actief in
Amsterdam. ‘Toen wij hier kwamen was er een gigantisch tekort.
Gelukkig kwamen al snel de boot van Rochdale, de containers op het
NDSM-terrein en zo verder. Maar we hebben nog 7600 eenheden te
gaan!’ Grote projecten lopen bij het Amstel Station en bij het Science
Park, waar een campus in opbouw is.
‘Een campus betekent voorzieningen op maat, een meetingpoint,
fitness, een internetcafé. De lijst is lang. En vergeet daarbij ook de
buitenlandse studenten niet, die weer eigen behoeften hebben. Wij
brengen er 5000 per jaar onder. Het worden er meer. Die moet je
echt even wegwijs maken’, zegt Benschop.
Een lastig punt is dat gedeelde voorzieningen niet in aanmerking
komen voor woontoeslag. ‘Een grof schandaal’, meent Benschop.
‘Maar we houden er rekening mee bij het bouwen. Zelfstandige
eenheden hebben de voorkeur.’
★
Wooncarrière Terug naar de Meander, waar verschillende
zelfstandige woningtypen (1, 2 en 3 kamers) komen, grotendeels
geschikt voor studenten, al dan niet short stay. Het plan is zo opgezet
dat een wooncarrière binnen het gebouw mogelijk is. Altijd staat
het vizier gericht op de student. Tot 23 jaar ligt de grens voor huurtoeslag
bijvoorbeeld op 330 euro. Als je daar beneden wilt blijven
als verhuurder heeft dat consequenties voor de uitvoering van de
eenheden.
Natuurlijk zijn de woningen voor de doelgroep. Het campuscontract
is een uitvinding van Duwo. Maar de doorstroming straks ‘Misschien
gaan we wel starterswoningen bouwen tegen een gemiddelde koopprijs,
dan houd je deze mensen in de stad.’
Science Park Studentenhuisvesting
Locatie: sciencepark Watergraafsmeer
(stadsdeel Oost/Watergraafsmeer)
Opdrachtgever: Duwo Pro Student
Architect: DKV architecten, Rotterdam
716 studentenwoningen (1, 2 en 3
kamerwoningen en woonwerkwoningen)
5 woningen voor gastdocenten
Start bouw: februari 2006
Voorziene oplevering: eind 2007
Gebruik: permanent
Tom Looman is voor de UvA betrokken bij de ontwikkeling van het
Sciencepark . Dat betreft stedenbouwkundige ontwikkeling, nieuwbouwprojecten
(zoals de nieuwbouw van de Faculteit Natuurwetenschappen,
Wiskunde en Informatica), infrastructurele projecten en
contact met buurtbewoners. UvA is eigenaar van de grond onder
de Meander, een van de vijf woningbouwplots in het westelijk deel
van het Sciencepark die worden ontwikkeld. Bij de plannen waren er
bezwaren uit de omgeving en van volkstuinders, die hun stukje groen
verloren. De vondst van asbest en de aanwezigheid van een rugstreeppad
zorgden voor vertraging van de uitvoering van de plannen.
Dit alles is gelukkig achter de rug.
‘Voor Amsterdam en de UvA is de komst van studenten belangrijk.
Hopelijk wordt het hier straks zo mooi dat studenten met trots zeggen:
we wonen op het Science Park. Hemelsbreed ligt het tegen de
stad aan, dat gevoel moet echter nog groeien.’
PlanAmsterdam
15

Summary
A Roof for Students
The knowledge workers of tomorrow
Students add depth and colour to Amsterdam. During
the day and at night they contribute to the city’s lively
and dynamic atmosphere, taking full advantage of the
city’s cultural and sports facilities while ensuring constant
rejuvenation of the population. Being the knowledge
workers of tomorrow, students are of even greater
importance to meet increasing demand in the labour
market for highly qualified workers. More importantly,
the presence of students in the city is a major factor in
businesses deciding to establish operations here.
An additional 7,600 student dwellings
Though there is a reliably lively interest in studying in
the Dutch capital, it is difficult for students to find living
space here. There has been a serious shortage of
student accommodation for years already. Students
primarily have to rely on their creativity in the search
for housing, turning to options such as ‘anti-squatting’,
sublets or sometimes even camp sites. If Amsterdam
wishes to remain attractive for students, then it would
be to the city’s advantage to find a swift and effective
solution to this problem. Hence the City Executive’s
desire to eliminate the shortage in student housing during
the current 2006-2010 term of government. In late
2005 the shortfall was 7,600 units. In conjunction with
universities, colleges of higher education and student
housing corporations, the City Council has drafted a
policy that must result in reaching this goal. How these
ambitions should actually be implemented is elaborated
in the Uitvoeringsplan Studentenhuisvesting 2006-2010
(Action Plan for Student Housing 2006-2010), which has
now been ratified by the City Council. It tackles the following
key points:
n Proceed with construction of 2,500 new or renovated
units that have thus far existed only on paper;
n Realize 1,000 student dwellings by converting
vacant offices and business accommodation;
n Stimulate the outflow of former students, freeing up
an additional 120 units;
n Make 800 small dwellings from the regular housing
stock available to students, rented out on a temporary
basis and via ‘campus contracts’;
n Make every effort to retain the temporary container
villages until 2015.
On the basis of the measures in the Action Plan, various
housing corporations and real estate companies have
realized projects that create additional temporary and
permanent student housing. The five successful projects
below are exemplary:
Conversion of Slotervaart council offices
and the Kliq Building Eighty students and artists
are being housed temporarily in Slotervaart’s former
borough council offices and the adjacent Kliq Building.
The temporary nature of the rental agreement (until
2011) meant that the Duwo student housing corporation
was required to make minimal adjustments. Duwo
was able to call on the expertise of a firm specialized in
converting business properties into in student accommodation.
Temporary residential containers in Oost/
Watergraafsmeer Close by the Overamstel
Penitentiary Institution stands a container village that
provides accommodation for almost 1,000 students.
These are self-contained units, without communal facilities
or spaces. The shipping containers, produced in
China for TempoHousing/De Key housing association,
measure approximately 2.50 x 12 metres. Students
have access to a range of amenities, such as a restaurant,
a budget supermarket, a launderette and a sports
park. Students live there temporarily, with a ‘campus
contract’ that terminates within six months of completing
their studies. Students can register online via the
Studentenwoningweb (Student Housing Web). Thanks
to the formula proving popular, De Key is devising
plans for additional container villages for students. The
advantage of this provision is that the whole village
is moveable. If the land where it stands is assigned a
definitive use then the village can ‘settle’ at a new temporary
site.
Conversion of the ‘Berlage Blocks’ in
Zeeburg Since early 2006, 170 students have been
living at the Javaplein in Zeeburg. This is the site of the
‘Berlage Blocks’, a complex of early public housing that
was ripe for demolition. However, the Ymere housing
corporation opted to convert the complex, restoring
the exterior in H.P. Berlage’s original style. Conversion
of the relatively small units within met the requirements
of three target groups: first-time buyers, self-contained
flats for music students and students units with shared
facilities.
A new and expanded 'Casa 400' hotel In
2009 the construction of a new Casa 400 is planned
in the Amsterdam borough of Oost/Watergraafsmeer,
close to the original location. Casa 400 is a hotel that
closes to guests for part of the year, when its rooms
are rented out to students. The formula has been a
success for 50 years already. The new Casa 400 complex
is being financed by BPF Bouwinvest, the property
investment arm of a construction-sector pension fund.
Besides constructing a bigger, permanent hotel facility
for the foundation that operates Casa 400, BPF
Bouwinvest is realizing 380 dedicated student units
with communal facilities. There is also a flexible meeting
and conference centre and a grand café. A project
manager for BPF Bouwinvest explained that this
project was interesting for them because the contract
is fixed for 30 years. This means they are prepared to
accept a return on investment that is slightly lower
than usual.
A campus in the making Construction of the
Meander complex, a campus with more than 700
live/work units for students and personnel, is proceeding
on and around the Amsterdam Science Park in
Watergraafsmeer. Meander is situated close to the
Faculty of Science of the University of Amsterdam
(UvA).
Meander will provide various self-contained types
of dwelling (1, 2 and 3 rooms), largely suitable for
students as well as visiting academics (short-stay or
otherwise). The plan has been devised so it is possible
to ‘negotiate the housing ladder’ within the complex.
The director of the Duwo student accommodation provider
points out that many projects for student housing
and campuses are loss-makers initially, only reaching
the break-even point after 50 or so years, which also
applies for Meander.
16 PlanAmsterdam

De auteurs
Magda Rensburg, 1952, Amsterdam [email: m.rensburg@oga.amsterdam.nl]
n
n
n
n
Studeerde sociologie aan de Universiteit van Amsterdam
Werkt sinds 1976 bij de Gemeente Amsterdam
Is sinds 2003 projectleider bij het Ontwikkelingsbedrijf
Trekt sinds 2001 de gemeentelijke projectgroep Studentenhuisvesting
Rozemarijn de Heer, 1978, Hoorn [email: r.deheer@wonen.amsterdam.nl]
n
n
Is in 2002 afgestudeerd als stadsgeograaf aan de Universiteit van Utrecht
Werkte van 2003-2004 als trainee bij Stadsdeel Centrum (afd. Bouwen en Wonen) en
in de staf van de Gemeentesecretaris bij de Bestuursdienst Gemeente Amsterdam
n
Is sinds 2004 beleidsadviseur Stedelijke Vernieuwing & Woonbeleid bij de Dienst
Wonen
n
Is trekker van het project jongeren- en studentenhuisvesting
Juliane Kürschner, 1974, Berlijn [email: j.kurschner@dro.amsterdam.nl]
n
Studeerde van 1994-2001 Raumplanung (vergelijkbaar met planologie) aan de
Universität Dortmund (D) en Université Paris IV - Sorbonne (F)
n
Werkte van 1998-2001 bij het Institut für Landes- und Stadtentwicklung in Dortmund
en het Wuppertal Institut in gelijknamige stad
n
n
Kwam in 2002 in dienst bij DRO
Werkte van 2003-2004 bij het Ruimtelijk Planbureau in het Atelier voor Ontwerp en
Onderzoek aan het thema ‘Tussenland’
n
Is sinds 2005 ervaren planoloog en is betrokken bij diverse projecten (stedelijke vernieuwing,
creatieve stad, regionale ontwikkeling en studentenhuisvesting)
n
Werkt nu in team Metro o.a. aan Europees beleid en het Europees netwerk METREX
Dit themanummer over studentenhuisvesting is een coproductie van het
Ontwikkelingsbedrijf, Dienst Wonen en Dienst Ruimtelijke Ordening.
Met dank aan alle geïnterviewden, Floris Blom, Sako Musterd en Marjolein Lely.
Hebt u vragen over studentenhuisvesting Neem dan contact op met:
Magda Rensburg, Ontwikkelingsbedrijf Gemeente Amsterdam, tel. 020 552 6163 of
Rozemarijn de Heer, Dienst Wonen, tel. 020 552 7505
Verkoop
PlanAmsterdam is te koop in het informatiecentrum
voor ruimtelijke ordening en wonen
De Zuiderkerk.
Zuiderkerkhof 72
Amsterdam
Tel. 020-552 79 87
e-mail: Zuiderkerk@dro.amsterdam.nl
Jaargang 13, nr. 3, augusrus 2007
www.dro.amsterdam.nl
Colofon
PlanAmsterdam geeft in acht themanummers per jaar informatie over ruimtelijke
projecten in de stad. In de afleveringen van StadenGroen, een speciale editie van
PlanAmsterdam, staat het groen in de stad centraal.
Redactie
Hans Haijtema
e-mail: h.haijtema@dro.amsterdam.nl
Tekst pagina 6 t/m 15: Bas Donker van Heel
Basisvormgeving RoVorm b.v.
Fotografie
Tenzij anders vermeld: DRO
Omslagfoto: Martijn Cieremans
Kaarten
Dienst Ruimtelijke Ordening Amsterdam
Lithografie en druk Van Amerongen drukkerij, Amersfoort
Vertaling
Andrew May
Deze uitgave is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Er kunnen echter
geen rechten aan worden ontleend. Mocht ons iets zijn ontgaan bij de vermelding
van de herkomst van de afbeeldingen, neem dan contact op met de redactie.

PlanAmsterdam is een uitgave van
de Dienst Ruimtelijke Ordening
van de gemeente Amsterdam
www.dro.amsterdam.nl
Prijs b 3,00