Lees verder - mhmobk.nl

Beter dan gerechtheid in de vorm van vergelding,
is gerechtigheid die tot verzoening leidt.
Desmond Tutu

4
7
9
11
ONDER ONS
VAN NON TOT STAATSECRETARIS. (4)
Tijdens de woelige jaren van het schrikbewind van Idi Amin
in Oeganda maakte Albert Abbenhuijs mhm bij toeval kennis
met zuster Rosa Mystica. Deze sterke vrouw had besloten dat
ze iets moest doen voor het schrikbarend groeiend aantal
weeskinderen in het land. “Bij mijn huis aangekomen, wist ik
direct wat er gaande was. Kinderen renden over het terrein, ze
zaten in de bomen. Ik reed voor mijn raam langs. Daar stond ze,
met de handen voor de ogen: zuster Rosa Mystica”.
MENSENRECHTENTULP 2012 VOOR VOORVECHTER VAN
DALITS IN INDIA.(7)
Evenals de held van dit verhaal, Marimuthu Bharatan heeft
Frans Baartmans mhm zich meer dan 30 dertig jaar ingezet voor
de Dalits in India. “Het land is bekend om zijn oude geschriften,
zijn yoga, zijn schaakfenomenen, om zijn dans en muziek, om
zijn filosofieën over bewustzijnsverruiming die “in één oogwenk
het gehele universum kan omvatten “. Zo staat het in de oude
Vedateksten. Hoe valt het dan te verklaren dat een heel groot deel
van de bevolking gediscrimineerd wordt”
PASTORALE UITDAGINGEN IN BRAZILIË. (9)
Brazilië zit in de lift. De Kerk stond lang bekend als de bakermat
van de bevrijdingstheologie. Eelke Piet Mous mhm geeft hier
enkele beelden van wat er plaatselijk speelt in zijn bisdom.“Nog
altijd geïnspireerd door het Tweede Vaticaans Concilie, dat
het begrip Kerk als ‘Volk van God onderweg’ centraal stelde,
worden vele leken hier sterk betrokken bij het wel en wee van de
kerkgemeenschappen”.
VEELZIJDIG DIALOOG. (11)
In de loop van zijn uitgebreid cultureel onderzoek in Congo
en Oeganda is Piet Korse mhm zich meer en meer bewust
geworden van het belang van respectvol dialoog. “In de loop
van het cultureel onderzoek werd het me steeds duidelijker dat
mijn eigen evangelische opdracht bestond uit het aangaan van
een oprechte dialoog met de Congolese en later ook met de
Oegandese bevolking. Deze dialoog vereiste van me een radicaal
andere houding. Ik moest om te beginnen me vol respect opstellen
voor wat Gods Geest me vanuit het Traditionele Afrikaanse Geloof
verkondigde. Ik zag het als mijn roeping om een persoonlijke
dialoog met de Afrikaan aan te gaan”.
RUBRIEKEN
Fons Eppink:
Frans Kwik:
Van Harry en de abdij……..........………..................…………………………..13
Fotogalerij……………………….......................………………………………….16
Fons Eppink: Nieuws uit de Regio……..............................…………………………………..18
In Memoriam: Jan van Leeuwen, Frans Kwik, Jan Nielen…......................................………20
3

VAN NON TOT STAATSSECRETARIS.
Albert Abbenhuijs mhm is thans pastor van het verzorgingscentrum ‘De Vossenberg’
in Kaatsheuvel. Daarvoor was hij vele jaren werkzaam als missionaris in het bisdom
Jinja, Oeganda. In het hier volgende verhaal beschrijft hij een heugelijke ontmoeting
tijdens de woelige jaren van dictator Idi Amin. De heldin van dit verhaal, zuster Rosa
Mystica, is in 2011 overleden.
Zuster Rosa Mystica behoorde tot de
congregatie van de Kleine Zusters van
St. Franciscus. Zij was intelligent. Ze
was een van de beste leerlingen op de
middelbare school. Na haar professie
werd ze naar de universiteit gestuurd.
Er werd haar verteld dat ze dan later
op de middelbare school les zou geven:
Engels, inclusief Engelse literatuur.
De universiteit was in Kampala, de
hoofdstad van Oeganda. Daar zag
ze veel ellende, armoede, honger,
weeskinderen, en nog veel meer.
Toen ze afgestudeerd was, begon ze
blij. Veel medezusters echter gaven
haar morele steun. Van leken kreeg ze
vele giftjes.
Toen kwam Amin aan het bewind op
25 januari 1971. Al heel gauw begon
hij tegenstanders uit de weg te ruimen
en alle Indiërs het land uit te zetten.
Zo kwam het dat Rosa Mystica in 1974
een huis, dat door een Indiër was
achtergelaten, kon betrekken. Begin
1976 had ze meer dan 35 weeskinderen.
De kinderen ouder dan zes moesten
naar school. De vier oudsten naar de
Straatscène in Kampala.
gewetensbezwaren te krijgen over haar
toekomst. Les geven op school, een
relatief onbezorgd leven leiden Nee,
ze wilde liever een weeshuis beginnen.
De leiding van de congregatie was niet
middelbare school. Dus hoge onkosten
voor schoolgeld. Ze nam een baan aan
bij de nationale bank. Omdat ze naast
Engels ook een beetje Frans kende,
kwam ze op de afdeling vreemde
4

valuta. Een Duitse dame die bij de
Volkswagen garage werkte, gaf haar
een spoedcursus Duits.
Ondertussen werd de oppositie tegen
Amin steeds sterker. Met de economie
kazerne in het centrum van de stad.
Nyerere had al de beschikking over
langeafstandsraketten. Van de andere
kant van het Victoria Meer bestookten
de Tanzanianen de kazerne. Kleine
groepjes soldaten van Nyerere
Demonstrerende motorrijders in Kampala.
ging het snel bergafwaarts. Het geld
ontwaardde en de ontevredenheid in
het leger groeide. In mei 1978 trokken
Oegandese soldaten de grens met
Tanzania over om vee te stelen en
zinken golfplaten van de huizen af te
halen. Dus was Nyerere, de president
van Tanzania, woest. Amerika en ook
Engeland gaven - in het geheim - steun
aan Tanzania. Ze wilden dat Amin ten
val kwam. Met de steun van buiten kon
Nyerere zijn leger versterken.
In oktober 1978 trokken legereenheden
van Tanzania richting Oeganda. Bij
de grens was er geen weerstand. In
Oeganda kregen ze steun van het
rebellenleger, opgericht om Amin ten
val te brengen. Begin januari waren
ze dicht bij Kampala. Het Oegandese
leger had zich verschanst in de
gingen de stad binnen, geholpen door
rebellen. Oegandese soldaten, die
slecht bewapend waren en bijna geen
munitie hadden, werden snel gevangen
genomen. De soldaten in de centrale
kazerne werden steeds banger en steeds
meer van hen sloegen op de vlucht.
Voor zuster Rosa Mystica werd het
steeds moeilijker om het weeshuis
draaiende te houden. Het weeshuis
lag vlakbij het parlementsgebouw, ook
dicht bij het hoofdkwartier van Amin
en ook vrij dicht bij de centrale kazerne.
Door het oorlogsgeweld, inslaande
granaten, het constante geweervuur,
deden de kinderen ‘s nachts geen oog
dicht en zaten allemaal te huilen. In
maart 1979 wist zij dat zij weg moest -
met de kinderen - uit Kampala. Maar
waarheen
5

Op zondag 25 maart was ik naar één van
de 38 buitenposten van mijn parochie
gegaan voor een eucharistieviering.
Wel lag die dicht bij de hoofdstatie, op
slechts 9 km afstand. De mensen daar
hadden hun kerk jaren geleden “Maria
Boodschap” genoemd. Ze hadden die
dag dus feest. Ondanks de malaise in
het land vonden zij dat ze de dag toch
moesten vieren. Misschien juist voor
de afleiding. Na de Mis werd er zoals
gebruikelijk gedanst, gezongen en tot
slot was er een gemeenschappelijke
maaltijd. Het was half drie voor ik terug
naar huis reed. Toen ik de zandweg
naar de hoofdstatie op reed, vielen
me direct de diepe bandensporen op.
Het waren vele sporen, dikke banden,
van auto’s of waren ze heen en weer
gereden, volkswagen busjes of zoiets
Voor zuster Rosa Mystica werd
het steeds moeilijker om het
weeshuis draaiende te houden.
Bij mijn huis aangekomen, wist ik direct
wat er gaande was. Kinderen renden
over het terrein, ze zaten in de bomen.
Ik reed voor mijn raam langs. Daar
stond ze, met de handen voor de ogen:
zuster Rosa Mystica. Zij was met haar
weeskinderen naar mijn missiepost
gevlucht.
Kampala werd ingenomen op 10
april 1979, dinsdag na Pasen. Op
vrijdag 13 april hoorde het plaatselijk
districthoofd over de radio een
bericht dat een zekere zuster, Rosa
Mystica Muycinza, zo vlug mogelijk
naar Kampala moest komen. Ze zou
verblijven in Kiyunga, Busoga.
Zaterdags heb ik haar naar Iganga
gebracht. De politie stond bij elke
invalsweg. Ik legde uit waarom ik met
haar naar Jinja wilde (Jinja is de 2e
stad van Oeganda en hoofdplaats van
het gelijknamig bisdom). De politie
vertelde me dat tot vlakbij Jinja het
wel goed zou gaan, maar de brug over
de Nijl: onmogelijk! Terugtrekkende
soldaten hielden daar auto’s aan en
namen ze in beslag. De inzittenden
werden doodgeschoten en in de Nijl
gegooid, zo werd ons verteld!
Bij de zusters in Iganga heeft Rosa toen
een paar mensen in Kampala gebeld,
die uit moesten vinden wie haar via
de radio had opgeroepen. Vier dagen
daarna kwam iemand uit Iganga, per
fiets, ons vertellen dat het een mijnheer
Andrew Adimola was. Op de BBC had
ik al gehoord dat deze was benoemd
tot Minister van Wederopbouw in de
voorlopige regering. De zaterdag erna
heb ik haar weer naar Iganga gebracht.
Maar de politie waarschuwde dat er
nog steeds voortvluchtige soldaten in
Jinja rondliepen met hun wapens. Ik
kreeg de raad naar het districtshoofd
in Iganga te gaan. (Ik wist dat deze man
allang een tegenstander van Amin was.).
Ik heb de zuster bij hem afgeleverd.
Hij heeft gezorgd dat zij naar Kampala
kon reizen met een politieauto. Hij had
namelijk op de radio die oproep voor
zuster Mystica ook gehoord. Rond 4
uur was ze in Kampala.
Wat bleek Andrew Adimola wilde haar
als staatssecretaris! Hij zei tegen haar:
“Naast Engels ken je een beetje Frans
en Duits en je kunt met vreemd geld
omgaan; en je bent een non, dus ik
denk dat ik je kan vertrouwen”.
Ze is 10 maanden staatssecretaris
geweest.
Albert Abbenhuis mhm
6

MENSENRECHTENTULP 2012 VOOR
VOORVECHTER VAN DALITS IN INDIA.
Sinds jaar en dag zet Frans Baartmans mhm zich in voor de Dalits (kastelozen) in
Benares, de Indiase heilige stad aan de Ganges. Hij is voor de lezers van dit blad geen
onbekende. In deze bijdrage vertelt hij het verbijsterende verhaal van Marimuthu
Bharathan, zelf een Dalit, die de Mensenrechtentulp 2012 kreeg toegekend.
Frans Baartmans met vrienden.
Dagblad Trouw kopt op 9 januari
2013: ‘Een Dalit verdient geen prijs,
vindt India’. ‘Voorvechter van
‘onaanraakbaren’ krijgt niet de kans
om Mensenrechtentulp in ontvangst te
nemen’
De directe aanleiding tot de bijeenkomst
was de geplande uitreiking
van de Mensenrechtentulp 2012 door
minister van buitenlandse zaken
Frans Timmermans aan Marimuthu
Bharathan. Hij woont en werkt in
India’s zuidelijke staat Tamil Nadu. Ik
heb hem nog niet ontmoet, wel veel
over hem gehoord. Jammer genoeg
kon de feestelijke uitreiking van de
prijs niet plaatsvinden. Bharathan kon
de uitreiking zelf niet bijwonen. De
Indiase overheid weigerde hem een
paspoort te geven. Maar de Indiase
mensenrechtenverdediger kreeg op 9
januari toch de Mensenrechtentulp.
Er is een bedrag van 100.000 euro
aan verbonden voor projecten. In
een telefoongesprek liet Bharathan
weten dat hij met het bedrag een
In de Volkskrant van die dag
staat: ‘Geweld tegen vrouwen ook
kastenkwestie. Marimuthu Bharathan,
voorvechter van de onaanraakbaren
in India krijgt de Mensenrechtentulp
2012.
Begin januari dit jaar ontving ik een
uitnodiging van de organisatie Justitia
et Pax om een bijeenkomst bij te wonen
in Den Haag. Samen met Elle Franssen,
bestuurslid Stichting Benaresfonds,
ben ik er heengegaan. De bijeenkomst,
ook bijgewoond door Gerard Oonk,
voorzitter van de Landelijke Werkgroep
India, ging over de beklagenswaardige
situatie waarin India’s Dalits nog steeds
verkeren.
Bewoonster van Benares.
7

voegt eraan toe dat de Indiase regering
internationaal zo weinig mogelijk
aandacht wil voor de zaak van de Dalits:
“Elke internationale gelegenheid geeft
kracht aan de strijd voor de rechten
van de Dalits. De uitreiking zou ook
door media in India zijn opgepikt, maar
dat zal nu helaas minder zijn”.
Het behoeft geen betoog dat de Indiase
overheid zich lelijk in de kaart heeft
laten kijken door Marimuthu Bharathan
niet naar Nederland te laten komen.
Bewoonster van Benares.
trainingscentrum gaat opzetten waar
mensen zullen worden opgeleid die
Dalits kunnen helpen hun legitieme
rechten met vreedzame en wettige
methoden op te eisen. Laten we hopen
dat het hem lukt.
De 51-jarige Bharathan vertelde ook
waarom hij het paspoort niet kreeg. Na
zijn nominatie voor de prijs, drie jaar
geleden, kreeg hij extra tegenwerking
van de Indiase autoriteiten. Hij werd
opgepakt toen hij na een moordzaak
binnen de Dalit-gemeenschap opkwam
voor de rechten van de verdachten. Een
‘verdachte Dalit’ is een gemakkelijke
prooi. Bharathan werd gearresteerd
en moord ten laste gelegd. Hij kreeg
geen toestemming om te reizen. De
zaak sleept nog steeds. Bharathan
zegt: “Het is doorgestoken kaart! Dat
weet iedereen die echt met het welzijn
van India’s Dalits gemoeid is ! Een Dalit
verdient geen prijs, vindt India”.
Volgens Bharathan: ‘India zegt: hoe kan
Nederland een prijs geven aan iemand
die van moord verdacht wordt
Maar ik ben alleen verdachte en geen
veroordeelde, en iedereen weet dat deze
aanklacht is verzonnen. Bovendien zijn
er tal van hoogwaardigheidsbekleders
in India die ook vervolgd worden, maar
wel de hele wereld over reizen”. Hij
Het land is bekend om zijn
oude geschriften, zijn yoga, zijn
schaakfenomenen, om zijn dans
en muziek, om zijn filosofieën over
bewustzijnsverruiming die “in één
oogwenk het gehele universum kan
omvatten “. Zo staat het in de oude
Vedateksten.
Hoe valt het dan te verklaren dat
een heel groot deel van de bevolking
gediscrimineerd wordt Alsof India
haar bewustzijnsverruiming een
lange tijd geleden eventjes verloor
Ondervindt Marimuthu Bharathan
daar nu de gevolgen van Het zijn een
paar van de vele vragen die hij met de
andere 200 miljoen Dalits stelt.
Frans Baartmans mhm
Frans Baartmans in Benares.
8

PASTORALE UITDAGINGEN IN BRAZILIË.
Brazilië staat internationaal flink in de kijker. Het land organiseert de
Wereldjongerendagen, de Wereldkampioenschappen Voetbal en de Olympische
Spelen, allemaal binnen het tijdsbestek van enkele jaren. De economie groeit,
maar de tegenstellingen tussen arm en rijk verscherpen. De Katholieke Kerk staat
voor grote uitdagingen. Eelke Piet Mous mhm vertelt enkele ervaringen.
de deelstaat van Minas Gerais, welke
17 keer groter is dan Nederland. De
vallei waar we wonen en werken wordt
gezien als “platteland”: kleine plaatsjes
met wat veeteelt, kleine landbouw,
handel en als “platteland” vergeten
door de regering. Het resultaat is dat
de meest ondernemende en meer
welgestelde mensen naar de grote
steden trekken.
Eelke Piet Mous
Sinds 1975 zijn enkele Millhillers
werkzaam in de Rio Doce vallei in het
bisdom van Governador Valadares in
Nog altijd geïnspireerd door het
Tweede Vaticaans Concilie, dat
het begrip Kerk als ‘Volk van God
onderweg’ centraal stelde, worden vele
leken hier sterk betrokken bij het wel
en wee van de kerkgemeenschappen.
Daardoor komt het dat wij goede en
leidinggevende mensen overdragen
aan de kerk in de grote steden. Het
is dus zo dat wij mensen hier in het
“binnenland” vormen om voorgangers
te zijn in de pastorale zorg en werk
in de stad. Hier beginnen we altijd
Feestelijke viering in kerk.
9

Gezicht op Turmalina.
maar weer opnieuw met het vinden
en vormen van goede leiders voor
onze 23 gemeenschappen (kleinere en
grotere) verspreid over onze parochie
van zo’n 1300 km2.
Een van de kenmerken van onze streek
is dat er niet veel huwelijken kerkelijk
worden ingezegend. Samenwonen is
de regel. Als er dus eens ‘n trouwerij
is, betekent dat een groot feest dat
uitbundig wordt gevierd met veel eten
en drinken.
waren. We hebben hen met de auto van
de parochie naar het feest gebracht
dat enkele kilometers verderop aan
de gang was, tot grote verbazing van
iedereen.
Eelke Piet Mous mhm
Enkele weken geleden was er hier
in de Matriz (moederkerk) van
Aimorés ook eindelijk weer eens ’n
huwelijksinzegening. De kerk was
stampvol. Na de viering help ik
meestal om alles op te ruimen en de
kerk te sluiten; dat was die avond ook
het geval. De kerk was al op slot en
de lichten uit. Vóór de kerk zag ik in
het donker nog twee schimmen. Dat
bleek het pas getrouwde echtpaar te
zijn!!! De “honger” van de genodigden
en familie was blijkbaar zó groot dat
ze het jonge paar gewoon “vergeten”
10

VEELZIJDIG DIALOOG.
De rijkdom van de Afrikaanse religieuze traditie wordt nog vaak onderschat. Piet
Korse mhm wandelt al vele jaren rond in deze schatkamer. In zijn boek ‘In Gesprek
met Afrika’ houdt hij een pleidooi voor een openhartige dialoog met gelovige mensen
van andere tradities.
De volgende tekst is een greep uit mijn
nieuwste publicatie: In Gesprek met
Afrika. Met de benoeming van Paus
Franciscus horen we vele stemmen
die hoopvol naar een nieuwe beleving
van het evangelie uitzien, weg van de
kerkelijke regelgeving en betutteling,
weer terug naar de inspirerende
barmhartigheid van de man van
Nazareth. In Jezus ben ik in de loop van
de jaren de grote man van de dialoog
gaan zien. In de loop van het cultureel
onderzoek dat ik twintig jaar lang in
vol respect opstellen voor wat Gods
Geest me vanuit het Traditionele
Afrikaanse Geloof verkondigde. Ik
zag het als mijn roeping om een
persoonlijke dialoog met de Afrikaan
aan te gaan. Ik zag al gauw dat ik alleen
een oprechte dialoog aan kon gaan als
ik ervan overtuigd ben dat de ander
net zoveel te geven en te bieden heeft
als ik hem. Ik kan dit als missionaris
slechts oprecht doen als ik de
overtuiging bezit dat Gods Geest zowel
vanuit mijn eigen geloof alsook vanuit
Uit de kapel van het Ggaba Centre Eldoret.
Afrika mocht ondernemen, werd het
me steeds duidelijker dat mijn eigen
evangelische opdracht bestond uit
het aangaan van een oprechte dialoog
met de Congolese en later ook met de
Oegandese bevolking. Deze dialoog
vereiste van me een radicaal andere
houding. Ik moest om te beginnen me
het Traditionele Afrikaanse Geloof tot
mij spreekt. Voor de dag van vandaag
moet ik ook mezelf die vraag stellen:
Vind ik Gods Geest actief en werkzaam
alleen maar in onze eigen kerk of
misschien ook in andere Christelijke
kerken en in Pinkstergemeenten Is het
Woord Gods slechts te vinden in de
11

ijbel Of misschien ook in de koran
En misschien ook onder de Hindoes
In het Boeddhisme En misschien ook
in de mondelinge overlevering van de
Bantoes In onze globaliserende wereld
zijn dit vragen van levensbelang! Als
ik naar Amsterdam ga, naar Den Haag,
naar New York of naar Chicago, dan
ontmoet ik mensen uit alle volkeren,
met vele geloven, religies en heilige
teksten. Onze benauwde westerse
wereld ligt opengebarsten voor ons.
Wat doen we met de geestelijke rijkdom
van zovele volken, genieën, profetenfiguren,
personen zowel vrouwen als
mannen Schrijven we ze af als niet ter
zake doende Of zijn we bereid om ook
daar Gods Geest te herkennen en onze
In Jezus ben ik in de loop van
de jaren de grote man van de
dialoog gaan zien
sandalen uit te trekken omdat we ons
op heilige grond weten
Wat zou Jezus gedaan hebben Het is
mijn overtuiging dat Jezus ook vandaag
gezegd zou hebben over al die vreemde
snuiters: ‘Zo’n groot geloof heb ik
in de kerken niet aangetroffen!’ (Zie
Matt.8,10). Als Jezus zo zou spreken,
wat moet voor mij, een volgeling van
Jezus, dan mijn houding zijn
Ik denk dat Jezus die houding niet
zomaar aannam. Hij kwam uit een
snertdorpje. In Afrika zeggen ze: De
man die beweert dat zijn moeder de
beste kok ter wereld is, is nog nooit zijn
dorp uit geweest. Jezus leefde ook zeer
afgesloten van de rest van de wereld,
maar toch had hij die open Geest met
een hoofdletter. Het was Gods Geest die
zijn geest, zijn mentaliteit en inzichten
zo open en groots maakten. Dat vonden
mensen inspirerend en bevrijdend.
Voor mensen van de gevestigde orde
was Jezus juist bedreigend; hij haalde
‘alles’ onderuit. Hij sprak relativerend
over het toen gebruikelijke recht, over
de gangbare rechtvaardigheids- en
heiligheidsnormen. ‘Niet iedereen die
“Heer, Heer” tegen mij zegt, zal het
koninkrijk van de hemel binnengaan,
maar alleen wie handelt naar de wil van
mijn hemelse vader’ (Matth. 7, 21). Als
ik erken dat mijn kanarie niet de enige
is die goed fluiten kan, word ik ertoe
gebracht om ook naar andere kanaries
te luisteren. Dat luisteren deed Jezus.
Jezus had een open Geest en zou,
naar mijn mening, vandaag een
grote voorman geweest zijn van een
ware interreligieuze dialoog. Geen
dialoog over leerstellingen, over
geloofsstandpunten, over theologische
hoogstandjes, maar een dialoog hoe in
het leven te staan, hoe we als betere
mensen onder de mensen kunnen
zijn. Hoe ga ik met mensen van andere
culturen om Hoe sta ik open voor
anderen Hoe kan ik leren om Gods
aanwezigheid in anderen te vermoeden
en te bespeuren ‘De geest van anderen
in ons eigen leven toelaten geeft ons
meer oog voor wat we kunnen en
verlegt onze grenzen’ (Sobonfu Somé).
God is groter dan wijzelf, God is groter
dan onze kerk zich voor kan stellen,
dan onze cultuur en onze westerse
samenleving kunnen vermoeden; God is
groter dan de God van de Bijbel, Allah is
groter dan de Allah van de Koran, God is
groter dan de wijsheid die de Afrikaanse
cultuur ons aanreikt. Gods Geest nodigt
ons in deze wonderbaarlijke tijd uit om
van de rijkdom van anderen kennis te
nemen, daarvan te proeven, en andere
volken met hun erfgoed te feliciteren.
Piet Korse mhm
West-Afrikaans symbool.
12

VAN HARRY EN DE ABDIJ.
Personen met psychische problemen of psychiatrische aandoeningen staan vaak
helemaal aan de rand van de samenleving. De multifunctionele psychiatrische
instelling van Wolfheze behoort tot onze ‘buurtschap’. De Zusters Trappistinnen zijn
onze buren. Hieronder het verhaal van een bijzondere ontmoeting.
In juni 2010, nog maar een paar
maanden terug uit Kenia en volop
bezig te wennen aan een nieuwe leefen
werksituatie in Missiehuis Vrijland,
kreeg ik op een dag een telefoontje.
Aan de lijn was Lisa Böll, lid van het
team van geestelijke verzorgers bij Pro
Persona, de psychiatrische instelling
zijn een kloosterbejaardenoord, maar
monniken… Na enige aarzeling heb ik
ja gezegd. Ik zou zelf komen. Over wat
toen volgde gaat dit verhaal.
Hij heette Harry, een boom van een
kerel van rond de vijftig, zwaarlijvig,
met een constant afzakkende
Deskundige uitleg over behandeling.
in Wolfheze. Of ik iemand zou kunnen
vinden die bereid zou zijn om zo nu
en dan eens op te trekken met een van
de bewoners van de psychiatrische
instelling Hij wou graag eens naar een
klooster, een hele dag optrekken met
een monnik, werken in de tuin, samen
wat schoffelen in de aarde en tussen
de middag lekker samen een boterham
eten. Er kwamen allerlei voor de hand
liggende bedenkingen bij me op. Wij
broek die meer bloot onthulde dan
fatsoenlijk was. Zijn forse gestalte en
zachtaardige inborst deden me denken
aan de goedhartige reus Lennie in John
Steinbeck’s bekende novelle ‘Of Mice
and Men’. In het begin van zijn opname
in Wolfheze was hij zo zwaar gehavend
dat hij nauwelijks in staat was een
gesprek aan te gaan. Maar toen ik
hem ontmoette ging het al wat beter.
Geregeld, zo om de veertien dagen,
13

klopte ik bij hem aan voor een babbel
in het huisje dat hij deelde met nog zo’n
vier andere cliënten. Van lieverlede
leerden we mekaar beter kennen. Hij
vertelde van zijn jeugd in Almelo, hoe
het allemaal misgelopen was in zijn
familie, van zijn verlangen om eens nog
weer zelfstandig te kunnen wonen met
een hondje als huisdier, en vooral ook
van de ‘stemmetjes’ in zijn hoofd.
Op zijn voorstel gingen we samen
naar de abdij voor de vespers om de
andere week op donderdag. Soms
lukte dat niet wanneer de ‘stemmetjes’
in zijn hoofd te luidruchtig werden en
zij geantwoord: “Wat zou je ervan vinden
als we eerst eens een keer de vespers bij
de zusters in Arnhem gingen bijwonen
Ze zijn net daar naartoe verhuisd”. Met
z’n tweeën zijn ze toen naar de kapel
van abdij Koningsoord getogen. Ze
voelden zich als vanzelf opgenomen
in de gezangen en meegenomen in de
gebeden. Maar toen het getijdengebed
werd afgesloten en iedereen stil bleef
zitten voor een periode van woordeloos
gebed was er even paniek. Zou Harry
dit wel aankunnen Het bleek loos
alarm. Sinds die dag is er een groeiend
groepje ‘pelgrims’ van Wolfheze naar
Koningsoord. Om de week trekken
Lisa Böll in gesprek met enkele zusters.
hij helemaal van de kaart in bed bleef
liggen. Maar hij ging graag. Was het de
mooie zang Of de rustgevende stilte
Was zijn oorspronkelijk verlangen niet
om naar een klooster te gaan en een
dag op te trekken met een monnik
Het was allemaal begonnen, die gang
naar de abdij, net voordat ik Harry
leerde kennen. Toen hij indertijd zijn
verlangen aan Lisa bekend maakte, had
zo’n acht tot tien mensen, begeleiders
inbegrepen, naar de abdij voor de
vespers. “En telkens weer voltrekt
zich hetzelfde wonder, zo vertelt Lisa
Böll, het wonder van de stilte. Uit deze
stilte is vriendschap gegroeid. Zonder
woorden, zonder communicatie. Er is
iets gegroeid dat ten diepste met heelzijn
te maken heeft, zonder dbc’s ofwel
diagnosebehandelingcombinaties”.
14

Maar vriendschap vraagt wederkerigheid.
En zo is het gekomen dat
op 11 juli 2013, het feest van de heilige
Benedictus, vader van het westerse
kloosterleven, voor één keer de rollen
werden omgekeerd. Op de fiets en in
auto’s toog de voltallige communiteit
van zusters Trappistinnen naar
Wolfheze. Het werd een middag om
niet te vergeten, met rondleidingen en
uitleg over de veelzijdige behandeling
en zorg voor mensen met psychische
problemen en psychiatrische aandoeningen,
daarna onder veel belangstelling
de gezongen vespers in de
plaatselijke kerk. En de middag werd
afgesloten met een heerlijke picknick
in de open lucht.
Helaas heeft Harry, die aan de wieg
stond van dit initiatief, dit niet meer
mogen meemaken. Hij zou ervan
hebben genoten! Maar hij is in juni
2012, veel te jong, overleden. Ik ben
hem vóór de picknick nog even gaan
groeten. Een eenvoudig naambordje
geeft de plek aan waar hij begraven ligt.
Zonder gedenksteen. Daar gaan we iets
aan doen, Harry, dat beloof ik je!
Fons Eppink mhm
Gezamelijke picknick.
Milieuvriendelijk vervoer.
15

DE FOTOGALERIJ.
Tijdens zijn verblijf in Missiehuis Vrijland heeft Frans Kwik de afgelopen tien jaar
een serie rake ‘columns’ geschreven waarvan hij de publicatie in boekvorm niet
meer heeft kunnen realiseren. Als eerbetoon aan hem voor zijn inzet als redacteur
van het Contactblad volgt hier een van die pennenvruchten van zijn hand.
Als ik in de gang loop in de buurt van de
eetzaal, kom ik voorbij de fotogalerij.
Die is drie meter lang en bestaat uit 24
grote panelen die je als bladzijden van
een boek kunt omslaan. Daar hangen
foto’s in paspoortformaat van alle Mill
Hill Missionarissen vanaf 1866, het
begin van onze congregatie, tot aan het
1980 slechts vijf. Sindsdien een paar
wijdelingen per jaar.
Onder elke foto staan de naam en
de voornaamste gegevens van die
persoon. Het zijn foto’s van mannen en
vrouwen genomen op de dag dat zij tot
priester gewijd werden, de eeuwige eed
Even een kijkje in het verleden.
jaar 2010. Dat zijn er in totaal 2080. Voeg
daarbij de 126 leken missionarissen die
bij Mill Hill werken of gewerkt hebben,
en je komt op 2206.
De foto’s zijn gerangschikt volgens het
jaar van de priesterwijding of intrede
in de congregatie en een groepsfoto
van de wijdelingen van dat jaar. De
groepsfoto van het jaar 1938 telt
vierenveertig wijdelingen. Die van
aflegden of zich bij Mill Hill aansloten.
Jonge mensen dus. Die van vroegere
data kijken heel plechtig en zij allen
dragen keurig een boordje en toog. Die
van latere data zien er wat vrolijker uit.
Zij dragen een stropdas en kruisje.
Bezoekers staan meestal versteld als
zij door de panelen bladeren. Zoiets
hebben zij nog nooit gezien: zeven
generaties missionarissen in één
16

horen vertellen. Een enkele bezoeker
neemt zelfs een foto van heeroom.
oogopslag! Inderdaad de galerij is een
unicum in onze congregatie. Van de
negen huizen die Mill Hill in Europa
telt is Vrijland het enige huis met een
fotogalerij van die omvang. Sommige
bezoekers willen meer weten van hun
overleden ‘heeroom’, die zij als kind
gekend hebben of over wie ze hebben
Ik loop er elke dag wel tien keer langs.
Af en toe stop ik. Ik blader door de
panelen en kijk naar collega’s die ik
goed gekend heb. De meesten herken
ik direct. Zij zijn weinig van gezicht
veranderd. Anderen wel. Velen zijn
overleden. Enkelen zijn nog in leven.
Soms kan ik er niet aan voorbijlopen
zonder dat er vragen door mijn hoofd
flitsen: Waar is de tijd gebleven
De meesten die ik gekend heb zijn
overleden, sommigen op jonge leeftijd.
Waaraan heb ik het te danken dat ik
nog lééf Meer dan 2200 mensen die
zich in geloof hebben overgegeven
aan een onbewijsbaar ideaal, zonder
sluitend argument tegenover mensen
en instanties. Met geen ander houvast
dan het verhaal van Jezus Christus en
wat Hij in ons midden gedaan heeft en
blijft doen. Daar je leven voor geven is
dat geen dwaasheid Voor de een wel,
voor de ander niet. Voor mij is het een
wonder.
Frans Kwik mhm
Gezicht op de complete galerij.
17

NIEUWS UIT DE REGIO
Veranderingen in het bestuur van de
Nederlandse Regio.
Vanaf 15 augustus is Martien van
Leeuwen benoemd tot regionaal
overste van de Nederlandse Regio
van Mill Hill. Hij neemt het stokje
over van ondergetekende die deze
taak de afgelopen drie jaar heeft
vervuld. Tevens zijn René Graat,
Theo Geurtsen, Arie Braak en Toos
Beentjes benoemd tot leden van het
regionaal bestuur. Wij wensen Martien
en de leden van het nieuwe bestuur
veel wijsheid en inspiratie in deze
verantwoordelijke taak. En natuurlijk
een oprecht woord van dank voor de
inzet en toewijding van de leden van
het scheidende bestuur.
Nieuwe Regionaal Martien van Leeuwen.
“Toen ik voorgoed uit Congo naar
Nederland kwam was er één ding
waar ik absoluut geen zin in had en
dat was: redacteur worden van het
Contactblad”, zo vertelde hij wel eens.
Toch heeft hij die taak op zich genomen
toen hij ervoor werd gevraagd, en met
veel toewijding en de nodige flair.
Frans was een geweldenaar, van heel
veel markten thuis. Zijn voorganger
als redacteur, Ben Beemster, schrijft
over hem:
Scheidend Regionaal Fons Eppink.
Eddy Karhof neemt over van
Martien van Leeuwen als conrector
van Missiehuis Vrijland. Aan
alle betrokkenen dank voor hun
beschikbaarheid.
Overlijden oud-redacteur Frans Kwik.
Gedurende acht jaar heeft Frans Kwik
als redacteur letterlijk en figuurlijk
kleur gegeven aan het Contactblad.
“Begin van de jaren 2000 kreeg ik
opnieuw met Frans te maken, nu in
Nederland. Ik had een aantal jaren
de redactie gevoerd van ons Mill
Hill Contactblad, en er was behoefte
aan een frisse wind. Wel, die wind
kwam er. Maar op de manier van het
zachte suizen zoals in de profetie van
Elija. Geleidelijkheid. Rubrieken met
verhalen van heel dicht bij de mensen.
En kleur! Eindelijk mocht het blad in
kleur verschijnen. Frans was zelf een
kleurrijk mens. U weet dat allemaal
zelf veel beter dan ik - een half oog op
zijn verhaaltrant, en je hebt meteen
dat verrassende van zijn kwinkslag te
18

pakken. De overdracht van de redactie was puur plezier. Zijn eigen kundigheid
had hij zelf allang bewezen. Nu was hij naar mij toe nog complimenteus ook. Dat
is prettig, hoor, wanneer je met een collega de wacht wisselt en nog een pluim
krijgt ook!”
Fons Eppink mhm
Frans Kwik.
“Gastvrijheid en dingen zien in hun groter verband staan voor
mij hoog in het vaandel”
De gastvrijheid die mij het meest getroffen heeft en in mijn ziel gegrift staat is
die ik in de dorpen genoten heb, meer dan vijftien jaar lang, bij het geven van
studiedagen over het huwelijk en de documenten van het Tweede Vaticaans
concilie. In die vijftien jaar trok ik eens per maand met het pastoraal team naar
een dorp in het binnenland om daar vier dagen lang te vertellen over ‘de taak
van de Kerk in de huidige wereld’. Ieder dorp kreeg op die manier zijn beurt de
deelnemers te ontvangen en voor hen te zorgen. Wij en de deelnemers kregen
onderdak, drie keer per dag lekker eten. Het ene dorp wilde niet onderdoen voor
het andere!
Frans Kwik in het Contactblad september 2009.
19

Geboren op 14 maart 1928
te Haarlemmermeer
Tot priester gewijd op 10 juli 1955
Missionaris in de Filippijnen
Gestorven op 19 mei 2013
KARBOUW VAN GOD
Jan van Leeuwen mhm
Geboren in de bollenstreek is Jan tot
bloei gekomen in de Filippijnen. In
Antique was Jan bekend als “Carabao
sang Dios” – Karbouw van God - een
bijnaam die hij zichzelf gegeven heeft
en die toch goed weergeeft wat Jan
eigenlijk wilde zijn en in feite ook geweest
is. Geen boer kan zonder de
karbouw die de grond klaar moet maken
voor het zaaien of uitplanten van
rijst, en zo moest Jan ook ploegen, hoe
hard de grond ook was en hoe diep
de modder. Hij móest ploegen en het
goede zaad zaaien.
Als ik aan Jan denk, schiet me altijd
weer een ervaring te binnen. Toen ik
nog maar pas in Antique was, werd Jan
op een morgen geroepen om iemand
– ver weg in de bergen - de ziekenzalving
toe te dienen en ik vroeg hem of
ik mee mocht. Jan nam de olie en “ons
Heer” mee en we gingen samen op
stap. Vier of vijf uur lopen. Natuurlijk
begon ik hem het hemd van zijn lijf te
vragen want alles wat ik zag en hoorde
was nieuw voor mij. Ik had hem nog
maar nauwelijks één vraag gesteld of
hij zei: “Harry, houd je mond. Ik heb
ons Heer bij me”. Dat was Jan ten voeten
uit, en zo ging dat destijds!
In de loop van de jaren heb ik Jan
goed leren kennen. Hij was en bleef
een heel eenvoudige man. Héél gemotiveerd,
héél geïnspireerd, héél toegewijd
- hoe kon het ook anders want
de Spiritus, de Geest van God, was in
hem. Hij klaagde nooit, waar hij ook
benoemd werd, wát hij ook moest
doen.
Hij stond aan het bed met troostende
woorden in de ziekenhuizen in Iloilo,
hij stond voor de klas in de scholen
in Antique, geen brug en geen barrio
waren voor hem te ver. Hij stond dicht
bij de mensen, kende hun taal, kon
luisteren met alle aandacht en veel
geduld. Jan was geen man van dikke
boeken, maar het dikke brevier heeft
hij kapot gebeden en de kralen van
zijn rozenkrans glad gevingerd. Hij
was een man van God en hij zou en
moest iedereen vertellen over die God
van wie hij zich zo’n scherp beeld had
gevormd.
De mysticus Willigis Jäger schrijft:
“Wij hebben het ouderlijk huis nooit
verlaten. Ook toen wij elders waren,
waren we thuis. Wat we in wezen zijn
is tijdloos en in tijdloos bestaan zullen
wij terugkeren”
Jan, het is nu tegen jou gezegd dat je
nooit weggeweest bent,
dat je nu thuis bent.
Harry Smithuis mhm
20

LIEFDE HEEFT GEEN EINDE
Geboren op 12 mei 1931 te Roermond.
Tot priester gewijd op 8 juli 1956.
Missionaris in Congo.
Gestorven op 20 juni 2013.
In Congo begroeten volwassen mensen
elkaar dagelijks met een lijfspreuk.
Frans koos als zijn lijfspreuk: “Liefde
heeft geen einde” (“Lolango lófa la
nsúko”). Hij kiest daarmee voor een
liefde die uitgaat naar iedereen, rijk of
arm, jong of oud, engel of bengel.
Frans Kwik mhm
Na zijn priesterwijding in 1956 mag
hij helaas niet direct naar de missie.
Hij moet eerst les gaan geven op een
seminarie in Schotland. Pas 3 jaar later
krijgt hij zijn benoeming voor Congo,
waar hij begint als leraar op een
kweekschool. Daarna is hij jarenlang
secretaris van de bisschop. In 1982
begint zijn mooiste tijd wanneer de
Congolese bisschop Matondo hem
aanstelt als pastoor van Basankusu,
de hoofdstatie. Hij gaat tussen de
mensen in wonen, met het doel
‘kerk’ en ‘wereld’ dichter bij elkaar
te brengen, volgens het ideaal van de
nieuwe bisschop. Door middel van
kleine basisgemeenschappen krijgt
het christelijk geloof zo bij velen voor
het eerst voet aan de grond.
Met zijn oprechte belangstelling voor
mensen en zijn grote waardering
voor details was Frans iemand die
kon genieten van het leven: van
muziek en zang, van films, van lezen
en schrijven, maar toch wel het
meest van een eerlijk gesprek, als
vrienden onder elkaar. Zijn leven
ging niet altijd over rozen. Hij was
pastoraal ingesteld, en niet iedereen
had dezelfde instelling of prioriteiten.
Dat leidde soms tot frustraties, zoals
toen hij in Mampoko te maken kreeg
met koeien en schapen wat ten koste
ging van zijn pastorale inzet. Hij ging
voor een tijd naar Nederland. Gelukkig
kwam zijn humor hem te hulp en zong
hij het lied “Hakúna matáta!” (“Geen
problemen!”), uit de Walt Disney film
“De Leeuwenkoning”.
Na een onderbreking gaat hij in 1993
terug naar Congo en is hij opnieuw
volop pastoraal werkzaam, nu in
de parochie Djolu, tot de politieke
toestand hem in 1999 dwingt om
voorgoed terug te keren naar
Nederland, na bijna 40 jaar Congo. Hij
wordt rector van het St. Jozefhuis, en
verhuist daarna vanwege hartfalen
naar Vrijland. Daar knapt hij zo
goed op dat hij nog 10 jaar actief
blijft, zowel binnen- als buitenshuis,
als een sociaal bewogen iemand,
tegelijk volop genietend. Hij schrijft
boekjes vol leuke anekdotes uit zijn
missionarisleven, maakt limericks
(grappige kleine gedichten) en schrijft
columns waarin hij spits en uitdagend
zijn mening geeft. Een combinatie van
hart- en nierproblemen wordt hem
uiteindelijk te veel, en dwingt hem van
ons heen te gaan. Misschien hoort hij
nu wel de uitnodiging: ‘Kom, dirigeer
ons hemels koor’. Frans, dank voor
alles, geniet van je nieuwe omgeving!
Pierre Spanjers, mhm
21

VERKNOCHT AAN DE MAORI
Jan Nielen mhm
Geboren op 31 mei 1932
te Wormerveer.
Tot priester gewijd op 7 juli 1957.
Missionaris in Nieuw-Zeeland.
Gestorven op 4 juli 2013.
Zijn leven lang heeft Jan Nielen het
kruis van ziekte gedragen. Het begon
al één jaar voor zijn priesterwijding.
Jan werd ernstig ziek met longontsteking.
Toen de oversten van Mill Hill
uitvonden dat Jan eerder al eens
dezelfde ziekte had gehad, werd zijn
toetreden bij Mill Hill even in twijfel
getrokken want een missionaris moest
gezond en taai zijn. Besloten werd dat
hij toch zijn eeuwige eed mocht afleggen.
Nieuw-Zeeland heeft een aangenaam
klimaat en goede medische
verzorging, dus werd hij daar naartoe
benoemd. Op de tweede kerstdag 1957
kwam hij in Nieuw-Zeeland aan. Zijn
eerste benoeming was voor Panguru,
een klein Maori dorpje in het noorden
van Nieuw-Zeeland. Het was een totaal
andere wereld dan vanwaar hij gekomen
was.
In 1964 kwam hij op verlof naar Nederland.
Dat jaar begon het Tweede Vaticaans
Concilie. In Nieuw-Zeeland
hadden ze daar amper van gehoord.
De algemene indruk was dat het vlug
voorbij zou zijn en dat de radicalen
op de vingers getikt zouden worden.
Niets was minder waar. Het doel van
het Tweede Vaticaans Concilie was
immers om kerk en liturgie meer ‘bij
de tijd’ te brengen, onder andere door
de deelname van alle gelovigen aan
het kerkelijk leven en de liturgie in
de volkstaal te aanvaarden. Dit alles
sloeg bij Jan aan.
In oktober 1970 werd Jan benoemd
voor Te Kaha, een Maori dorpje aan
de oostkust, honderden kilometers
ten zuiden
vanwaar Jan
tot dan toe
gewoond en
gewerkt had.
In Te Kaha en
omstreken
kende hij
niemand. Er
stond daar
een kerkje en
een pastorie
want de Mill Hill missionarissen
hadden al voor meer dan 100 jaar
Te Kaha gebruikt als centrum voor
missieactiviteit in de wijde omgeving.
Jan deed het normale parochiewerk
zoals de mensen dat gewoon waren,
maar begon ook de mensen warm
te maken voor de besluiten van het
Tweede Vaticaans Concilie. De mensen
van de hele streek kwamen eens in de
veertien dagen bij elkaar om te leren
en tegelijkertijd ook de parochie te
helpen. Allerlei onderwerpen werden
besproken zoals de biecht en de taal
van de vieringen. Het was tot dan toe
de gewoonte de Heilige Mis op te dragen
in het Latijn terwijl de priester,
met zijn rug naar het volk stond gekeerd.
Achter in de kerk zat dan een
catechist die alles hardop vertaalde in
het Maori.
Drieëntwintig jaar lang heeft Jan dit
werk volgehouden. In zijn leven heeft
hij het kruis van ziekte gedragen, maar
hij ging steeds door om mensen te helpen
zo goed als hij kon en was een
inspiratie voor zijn parochianen en
collega’s. In 1993 ging hij in Auckland
rusten, waar hij op 4 Juli 2013 stierf.
Wim Tuerlings mhm
22

ONZE OVERLEDEN VRIENDEN
Nijmegen
Nijmegen
Amersfoort
Alkmaar
Almelo
Hoorn
Doetinchem
Workum
Moergestel
Monster
Utrecht
Raalte
Alkmaar
Pater Piet Palm O.M.I, Missionaries Oblaat van Maria
Dhr. Ton Jansen, ex-Mill-Hill missionaris, Kamaroen.
Dhr. Cornelis Tolboom, tweelingbroer van Br. Ted Tolboom mhm
Dhr. Jan koeleman, zwager van Fr. Karel Heideman mhm
Dhr. Herman van ’t Hoff, ex-Mill-Hiller
Dhr. Godfried van Leeuwen, broer van Fr. Willem en Br. Piet van Leeuwen.
Dhr. Wilhelmus Augustinus Kok, zwager van Fr. Hans Boerakker
Dhr. Jan Bootsma, zwager van Fr. Jozef Boekema mhm
Mw. Jo Raaijmakers-Willems moeder van Fr. Theo Raaijmakers, mhm Bolivia
Dhr. Nikolaas Appelman, broer van Fr. Jan Appelman mhm
Dhr. Eric Snijders, neef van Zr. Nicola F.M.S.J
Dhr. Hendrikus Antonius Borgman, broer van Br. Alfons Borgman mhm
Mw. Ans Takken-Tuerlings, zus van Fr. Wim Tuerlings mhm
Omslag:
Foto’s:
FOTOGRAFIE
Konrad Willeit, Brazilië.
Fons Eppink, Frans Baartmans, Konrad Willeit, Huub de Bij.
UW TESTAMENT IS NOG BETER
WANNEER DE MISSIE DAARIN BEDACHT IS
Maak uw legaat voor Mill Hill aldus:
“Ik legateer, vrij van rechten, aan
De Nederlandse Regio van de Mill Hill Missionarissen
Johannahoeve 4, 6861 WJ Oosterbeek”
WAARHEEN MET UW BIJDRAGEN
Persoonlijke giften voor missionarissen
Giro: 1066957 t.n.v. Missieprocuur van Mill Hill Oosterbeek.
Bank: ABN/AMRO Rek 40.02.36.311 t.n.v. Nederlandse Regio van Mill Hill, Oosterbeek.
Giften voor opleiding van Missionarissen in Afrika en Azië:
ING: 939153 t.n.v. Mill Hill Oosterbeek.
Bij voorbaat hartelijk dank.
De Nederlandse Regio van Mill Hill is een ANBI instelling vallend onder de RK Kerkprovincie in Nederland.
Door de belastingdienst is op 30 november 2007 een groepsbeschikking afgegeven ten name
van de Bisschoppenconferentie van de Rooms Katholieke Kerkprovincie te Utrecht. Uw giften zijn dus
fiscaal aftrekbaar en over uw bedragen hoeft geen schenkings- of successierecht betaald te worden.
23

Retouradres:
Johannahoeve 4
6861 WJ Oosterbeek.
Contactblad van Mill Hill
Administratie & redactie.
Johannahoeve 4,
6861 WJ Oosterbeek.
Telefoon : (026) 339 80 82
E-mail : procuur@mhmobk.nl
Internet : www.mhmobk.nl
Juni 2013
Jaargang 47 - nummer 3
Verschijnt 4 keer per jaar
Drukkerij Voor de Poort - Oosterbeek.