Azulejos, de kleurige siertegels van Portugal - Hieke Voorberg

More documents

Recommendations

Info

Cristina Pina is kunstenares. Al meer dan 25 jaar ontwerpt en restaureert ze azulejos (spreek uit: azoelèsjos). Een jaar geleden opende ze zelfs haar eigen keramiekwinkeltje in de bekende volkswijk Alfama in Lissabon. Het merendeel van haar klanten is toerist, maar erg druk is het nog niet, dus ze heeft genoeg tijd om uit te leggen hoe ze kale terracottategels omtovert tot azulejos. ‘Ik giet eerst tinglazuur over de tegel’, zegt ze. ‘Als hij droog is, pak ik een dun stuk papier waarop ik een tekening heb overgeprikt. Daar ga ik met een spons met kobaltblauwe verf overheen, zodat ik het motief van de tekening op de tegel overbreng.’ Terwijl ze praat, sponst ze op een tegel het schip van ontdekkingsreiziger Vasco da Gama. ‘Als ik hiermee klaar ben, kan de tegel de oven in. Natuurlijk wel met een stuk of veertig andere tegels. Daar moeten ze ongeveer acht uur in blijven op 980 graden Celsius, en dan zijn ze klaar.’ De ambachtelijke manier waarop Cristina werkt, tegeltje voor tegeltje, is heel uitzonderlijk. ‘Er zijn nog maar weinig mensen met een eigen azulejos-winkel’, weet ze. ‘De tegels worden tegenwoordig vooral in de fabriek gemaakt.’ Cristina knoopt aan bij een eeuwenlange traditie. Wie door de nauwe straatjes van een willekeurige wijk in Lissabon loopt, maakt onvermijdelijk kennis met de typisch Portugese decoratiekunst van de azulejos. Gepolijste tegels van ongeveer 13 bij 13 centimeter die een meerkleurige, maar vaak ook een witblauwe opdruk hebben gekregen. Azulejos vormen al sinds de vijftiende eeuw de belangrijkste kunstdecoratie van Portugal. Vooral in ‘porseleinstad’ Lissabon bepalen ze het straatbeeld. Sterker nog, omdat azulejos eeuwenlang werden beschilderd met mythische, politieke en religieuze opdrukken, kun je zelfs de complete geschiedenis van het land van de panelen met azulejos aflezen. Compleet bedekken De eerste kennismaking van de Portugezen met de voorlopers van de azulejos gaat terug tot het jaar 711, toen de Moren het Iberisch schiereiland binnenvielen. Spanje en Portugal kwamen onder de invloed te staan van een nieuwe cultuur. In Noord-Afrika, het gebied waar de Moren vandaan kwamen, werden complete paleizen en woningen bedekt met gepolijste tegels die de Wie door de nauwe straatjes van een willekeurige wijk van Lissabon loopt, maakt onvermijdelijk kennis met de typisch Portugese decoratiekunst van de azulejos Moren al zulaydj noemden. Daar zou heel goed het woord ‘azulejo’ vandaan kunnen komen. De Moorse tegelkunst getuigde van een duidelijke horror vacui, ofwel ‘angst voor de leegte’. Alles moest vol, waarbij de Moren volgens de leer van de islam alleen abstracte motieven mochten gebruiken en dus geen mensen of dieren mochten afbeelden. Vanwege deze ‘bedekkingsdrang’ van de Moren, duurde het niet lang voordat heel Portugal was versierd met panelen van ˜ azulejos. Elk leeg plekje werd bedekt met kleurige tegels zoals je die vandaag de dag nog in Marokko kunt bewonderen. Toen de Moren verdreven waren, kozen de Portugezen ervoor hun tegeltraditie voort te zetten. De Portugezen waren gehecht geraakt aan het esthetische aspect, maar ook aan de praktische kant van de tegel: de bescherming van de woning tegen vocht en kou. Er was alleen een klein probleempje: de Portugezen wisten zelf niet goed hoe ze de tegels konden maken. Zo kwam het dat ze aanklopten bij hun Spaanse buren in Valencia en Sevilla, waar de ambachtslieden met gemak de Moorse stijl en productiemethodes hadden gekopieerd. Alleen de Portugese upper class kon zich de geïmporteerde azulejos veroorloven, naast de kerk en de regering. Niet lang daarna vestigden zich steeds meer ambachtslieden in Portugal die onder andere azulejos maakten voor overheidsgebouwen en kathedralen. Twee goed bewaarde voorbeelden daarvan zie je op de oude kathedraal van de Noord- Portugese stad Coimbra en het Nationaal Paleis van Sintra, het mooie stadje bij Lissabon. Made in Delft Maar het woord azul, Portugees voor ‘blauw’, dat moet toch zeker wel iets met de azulejos te maken hebben En veel van die siertegels zijn toch blauw Is er geen verband met Delfs Blauw Inderdaad, maar het ligt toch iets anders dan je zou denken. Net als de Portugezen hebben de Hollanders een lange traditie in het produceren van blauwwit porselein. Maar het was Portugal dat als eerste Links: Christina Pina in haar winkel; deze pagina: in de werkplaats van Christina. Ze beschildert de azulejos aan de hand van een overgetrokken tekening; In de metro, op straat en in het park: azulejos tref je overal aan. > Joie de Vivre86 87 Joie de Vivre
Links: Caçadas (De jacht) door Willem van der Kloet, formaat: 820x140 cm, Faience blauw over wit; azulejos vind je in uiteenlopende motieven. nu om azulejos. De kunstenaars en ambachtslieden konden de werkdruk niet meer aan. Hulp werd gevonden bij de Hollanders, bekend om hun talent op het gebied van schilderkunst en Delfts Blauw. Zo kwam het dat in de achttiende eeuw de Hollandse ateliers van ambachtslieden Jan van Oort en Willem van der Kloet in opdracht van Portugese klanten grote panelen met tegels maakten met historische scènes. In het Nationaal Azulejos Museum in Lissabon kun je het werk van de Nederlandse kunstenaars terugvinden. Een bijzonder paneel maakteVan der Kloet in 1701 in Amsterdam voor het Paleis van de Markies da Fronteira in Benfica (Lissabon.), een grote voorstelling van 170 bij 400 centimeter, geschilderd in blauw en wit, met als thema ‘dansles’. Aan de vruchtbare samenwerking tussen Portugal en Nederland kwam een eind toen koning Pedro II van Portugal besloot de import van azulejos te verbieden. Hij richtte verschillende opleidingsinstituten op waar ambachtslieden zich konden bekwamen in het maken van azulejos. Een tragische gebeurtenis in de geschiedenis van Portugal betekende een grote verandering in de tegelproductie en in de stijl van de azulejos. In de ochtend van 1 november 1755 vond in Lissabon een zeer zware aardbeving plaats die de stad compleet verwoestte. Staatshoofd Markies van Pombal wilde de hoofdstad zo snel mogelijk weer in zijn oude glorie herstellen. Woningen, paleizen en kathedralen moesten worden hersteld en opnieuw worden bedekt met azulejos. De staatsman maakte duidelijk dat er binnen korte tijd miljoenen nieuwe tegels nodig waren en er dus geen tijd meer was voor tijdrovende beschilderingen. De opdrukken moesten praktisch en > © antonio sacchetti © jose manuel De kunstenaars em ambachtslieden konden de werkdruk niet meer aan. Hulp werd gevonden bij de Hollanders, bekend om hun talent op het gebied van schilderkunst en Delfts Blauw begon met het gebruiken van de blauwe kleur. De Portugezen ontdekten in 1514 China en dus ook het kobaltkleurige Chinese porselein, waarna de ambachtswerkers van de azulejos-ateliers massaal hun penselen doopten in kobaltblauwe verf. Delfts Blauw is net als de azulejos geïnspireerd op het Chinese porselein, ˜ dat de VOC meebracht naar Nederland. De gouden eeuw van het Delfts Blauw was tussen 1650-1750, toen er in Delft wel honderd aardewerkfabrieken actief waren. Daarna nam de productie af vanwege de moordende concurrentie van het goedkope, kwalitatief goede Engelse aardewerk. De productie van de Portugese azulejos daarentegen, nam in die tijd juist toe. De Portugezen waren steeds rijker en machtiger geworden door hun ontdekkingsreizen, zodat steeds meer inwoners hun woning konden inrichten naar de laatste mode. Niet alleen Portugal, maar ook de Portugese kolonie Brazilië vroeg Joie de Vivre88 © jose manuel 89 Joie de Vivre
Page 1: Azulejos De kleurige siertegels van

Azulejos, de kleurige siertegels van Portugal - Hieke Voorberg

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?