van zeggen - Fenac

symbolisatie Zij geven onzes inziens aan de handeling
al een symbolisch'karakter. Het is een kinetische
(kinetisch komt van kinein (Grieks): bewegen) representatie
van het denken in een vroeg stadium van de
cognitieve ontwikkeling. Het kind gebruikt daarvoor zijn
motorisch geheugen. Als het kind zijn moeder ziet
naderen, steekt het bijvoorbeeld zijn beide armpjes
omhoog met de bedoeling dat deze hem oppakt. Met het
toenemen van de cognitieve structuur neemt deze
kinetische representatie af, maar verdwijnt niet helemaal.
In noodgevallen namelijk als de verbale codering
tekortschiet, kan de kinetische representatie als primitief
gebaar de leemte soms opvullen. Meer oefening in het
gebruik van kinese als coderingssysteem kan als onder-
Douw dienen voor orthodidactische activiteiten, indien er
zich problemen voordoen. De representatie berust vaak
°P een zekere gelijkenis tussen de code en het object,
Bijvoorbeeld het manuele teken voor wenteltrap, compacte
massa, een bal.
•mitatie
Uit de co-actie van het kind, zoals wij die bij signaal
oeschreven, ontwikkelt zich de imitatie. Deze speelt een
oelangrijke rol bij het symbolisatieproces. Het kind gaat
eerst 'reflecteren' over of spiegelen wat het ervaart,
waarneemt; het gaat onbewust 'meeresoneren'. Dan
gaat het steeds bewuster imiteren of nadoen. En verder
rengt het (panto)mimisch bewegingskwaliteiten van
Personen of dingen tot expressie. Deze laatste imitatieve
expressie wordt ontwikkeld tot 'pictural or iconic representation'.
Er bestaat een uitbeeldende overeenkomst
ussen het teken en waarnaar verwezen wordt. Bijvoor
beeld opspattend water in het bad wordt weergegeven
met wapperende handjes
Als d ē imitatie 's morgens voorgedaan, 's middags
zonder voordoen op verzoek door het kind herhaald
wordt, dan spreekt men van uitgestelde imitatie. Deze
ls v an groot belang. Immers bij een uitgestelde imitatie
wordt het handelingsgedrag geactiveerd en gereguleerd
. oor een intern model of schema. Wij spreken dan van
jnteriorisatie: vanuit uitwendige handelingen ontwikkeen
zicn innerlijke, bewuste activiteiten.
Wijzen en verwijzen
oordat het kind kan verwijzen door middel van symboen,
zal het eerst moeten kunnen wijzen met de wijsvinger.
Dit gerichte wijzen ontstaat uit het reiken, niet het
9 ri JPen. In de interactie tussen moeder en kind komt het
ver wijzende gedrag tot ontwikkeling en wel op drie
niveaus:
• Lichamelijke representatie.
f Het wijsgebaar.
3. De symbolisatie door tekening, gebaar, woord.
a sen in de manuele codering.
'] de ontwikkeling van de manuele codering kan men
'asen onderscheiden:
allereerst het opnemen van het object of het als
ongewenst wegduwen.
- het voorwerp opnemen en het gebruik ervan demonstreren;
bijvoorbeeld een kam pakken en ermee door de
haren gaan.
- met de wijsvinger naar het object wijzen (deixis); een
sub-linguaal element.
- een kamgebaar met de hand maken als het bedoelde
object niet aanwezig is. Men gebruikt een eigen lichaamsdeel
als substituut.
Symbolen
Een symbool verwijst naar iets wat niet aanwezig behoeft
te zijn. Qua vorm komt het niet overeen met het
betekende. Het is een werkelijkheid die in de plaats staat
van een andere en deze waarneembaar voorstelt. Een
symbool maakt deel uit van de menselijke wereld van
betekenissen en heeft een functionele taak. Het kan met
andere symbolen samengaan. Het leren van symbolen
louter langs de weg van imitatie en/of associatie is
gevaarlijk en wordt ontraden. Er is dan een te geringe
verwijskracht van het teken zelf.
Voorop moet staan dat hetgeen het teken (woord,
gebaar) bedoelt, ook in de gedachte van het kind'
aanwezig is. Symbolisatie is immers een cognitief proces.
Daarom moet het verwijzende in vele gevarieerde
situaties en omstandigheden, met steeds nieuwe intenties
en de daarbij behorende gevoelens uitgedrukt/
verwoord worden. Dan wordt het woord/begrip steeds
meer verbindbaar, krijgt diepere betekenis, wordt steeds
minder signaal, en steeds meer symbool.
In situaties waar symbolen gebruikt worden, onderscheidt
men meestal vier componenten: zender, ontvanger,
symbooldrager en object. Voor menselijke communicatie
is dit model onvolledig en simplistisch. Van
intentie, boodschap, interpretatie en onderlinge beïnvloeding
is in deze constructie geen sprake.
De functie van het symbool bestaat uit een representeren.
Om bijvoorbeeld het begrip paard te representeren
kan het symbool o.a. gevormd worden door:
- een aantal geassimileerde spraakklanken bij het spreken
- manuele bewegingen bij gebaren
- vinger- en handstanden bij het vingerspellen
- mondstanden voor het spraakafzien
- lijnen bij tekeningen
- lettertekens bij geschreven of gedrukte woorden
- puntstructuren voor braille.
Media
Als het kind het verwijzende karakter van de symbolen
gaat ontdekken en hanteren, is dat een grote stap vooruit
in zijn cognitieve ontwikkeling. Maar het is geen eindpunt.
Het is een zich eigen maken van een medium, dat
een steeds doelmatiger ordening ondergaat en tot
samenhangender gehelen uitgroeit: de taal, de taaischat,
het gangbare taalgeheel. Het is verbluffend hoe
het kind dit zeer ingewikkelde tekensysteem in een
ongehoord korte tijd en als het ware spelenderwijs
verovert, de ordening ervan overneemt, er iets eigens
mee doet. Ook de taal is geen eindpunt.
31