jan wagenaar.

VADERLANDSCHE
HISTORIE.
V E E R T I E N D E
DEEL.

VADERLANDSCHE
H I S T O R I E ,
V E R V A T T E N D E DE
GESCHIEDENISSEN
DER NU
VEREENIGDE
JAN
INZONDERHEID
NEDERLANDEN,
DIE VAN
HOLLAND,
VAN DE VROEGSTE TYDEN AF:
Uit de geloofwaardigfte Schryvers en egtc
Gedenkftukken famengefteld,
DOOR
WAGENAAR.
Met Plaaten en Kaarten.
VEERTIENDE
DEEL,
J.EGINNENDE WÉT DEN OORLOG DES JAARS
EN EINDIGENDE MET DE NIEUW-
MEE GS CUE VREDE, IN 'T JAAR 1678.
TE A M S T E R D A M , BY
JOHANNES'
ALLART.
M D C C X C I V .
Met Privilegie van de Ed. Gr. Mog. Heeren Statten
van Holland en IVestfriesland.

VADERLANDSCHE
HISTORIE.
DRIE-ENVYFTIGSTE BOEK.
I N H O U D .
1. Aanvang des oor logs. Beweegingen derFranfds
troepen. De Groot keert te rug,uit Frankryk. II.
Oorlogsverklaringen van Frankryk en Groot-Br i-
tanje. Gedrag van Keulen en Munfter. III. De
Smirnafche Vloot aangetast, door de Engelfchcn ,
voor V verklaar en des oor logs. Toerusting der Staaten.
IV. Verbond met den Keurvorst van Brandenburg.
V. Voorzorgin Holland, tot beveiliging
der grenzen. Zeegtvegl voor Soitlsbaai. VanGend
fneuvelt. VI. Orfoi, Burik, Wezel, Rynberk,
iEmmerik, Rees en Deutichem veroverd, door de
Franfchen. DeKeulfchen en Munfterfchen bemag-
•tigen veele Plaat/en in Gelderland en Overysfel.
VIL Voor/lag van deWitt. Be/luit der Staat en
van Holland. VIII. De Franfchentrekken, by het
Tolhuis, over den Ryn. De Staatfchen wyken naar
Utrecht. Arnhem, Schenkenfchans, Knodfenburg,.
Zutfen en Doesburg verhoren. Merkwaardige
Brief van d' Estrades. IX. Oranje trekt van-
Utrecht, om Holland te dekken. Rochefort neemt
Amersfoort en Naarden in. Utrecht onderwerpt
zig aan den Koning van Frankryk. X. Gezantfchap
aan den Koning van Groot-Britam'e. 's Prin-
XIV. DEUL. A fen

s VADERLANDSCHE LIÏI.BOEK.
fen handeling met de Engelfchen. XI. Handeling
der Staaten met den Koning van Frankryk De
Groot raadt hen tot verdrag. Raadpleegingen hierover,
in de Vergaderifige van Holland. Amjlerdam
maakt zwaarigheid om te fluiten. Leiden dringt
'erop. XII. Zeelandflemt de handeling af. Men
befluit'er toe. Amjlerdam bewilligt, onder zekere
bepaaling. XIII. De Prins van Oranje verzoekt,
ook voor zig, in 't byzonder, te mogen handelen.
XIV. Oorzaaken der oproerigheid in verfcheiden
HollandJ'che en Zeeuwfche Steden. Vonnis over
Montbas en anderen. XV. Befchuldigingen der
Regenten. Argwaan op de handeling met Frankryk.
Leiden en Haarlem vorderen, dat men den
Prinfe meergezagsgetve. XVI. DeRaadpenflonaris
de Wilt wordt, by nagt, aangevallen en gewond.
Aanflag op't leeven van den Ruwaard van
Putten. XVU.'t Gemeen dringt de Wethouders,
0/72 den Prins tot Stadhouder teverklaaren: eerst
te Veere: toen te Dordrecht. XVIII. Opfchudding
te Rotterdam. XIX. Beweeging te Gouda.
Te Haarlem. Te Delft. Te Leiden. Te Amjlerdam.
XX. Het eeuwig Edicl wordt vernietigd.
WILLEM DE DEU.DE, Prins van Oranje,
wordt Stadhouder van Holland en Zeeland, en Kapitein
Generaal derUnie. XXl.Hyfchryfteenen
brief, tot verontfchuldiging der tegenwoordige Regeeringe.
XXII. De Franfchen bemagtigeiiG ennep,
Ravejlein, Graave, Nieuwmegen, Crcvecoeur,
de Engelenfchans en Bommel. - Turenne be
legert 's Hertogenbosch. XXIII. Staat der verde
digingevan Holland. XXIV. Vervolg der handelinge
met Frankryk. EischvanLodewykdenXIV.
Raadpleegingen op den zeiven. Leiden wil fluiten.
Amfterdam de handeling afbreeken. De Prins
neigt

LÜJ. BOEK. H I S T O R I E . %
neigt hiertoe, insgelyks. XXV. Eisch van Karei
den II. Handeling met de Engelfchen. XXVI.
De Staaten laat en de handelingmet Frankryk en
Groot-Britanje aan den Prinfe. XXVII. Last
aan de Kuiter, om't gevegt met de Engelfchen te
fchuwen. Oproer te Rotterdam. Kievit komt weder
indeezeStad. De Groot inlyfsgeyaar. XXVIIL
Handeling tusfchen de Franfchen en Engelfchen.
De laatflen komen den Prins van Oranjefpreeken<
XXIX. Overeenkomst tusfchen de twee Koningen.
Hunne nieuwe voor/lagen aan de Staaten. Dé
Groot, in verdenking geraakt by den Prinfe, Wykt
ten Lande uit. XXX. Handeling te Brusfel.
XXXI. Landing der EngelfcheVloote, dooreene
ongewooneebbe, belet. XXXII. Koever dm verkoren.
Groningen vergeef sch belegerd door de Munfterfchen.
XXXlII. Verbond met den Keizer. De
Franfchen verlaaten 's Hertogenbosch.
Nu leidt ons de draad der gefchiedenisfe
tot het verhaalen van den felften en
gevaarlykften oorlog, die den Staat immer
getroffen hadt; en die den zeiven, in korten
tyd , uit eenen tamelyken weldand , op 1
ling toe
iet verïaal
van
't punt van zynen ondergang , gebragt heeft, i
De Vereenigde Gewesten hadden , veele jaa- « len oor"
ren , konnen oorlogen met Spanje , om dat j ng met
r
rankzy
Frankryk en Engeland, te gelyk of beurts- \
wyze , te vriend hadden ; en om dat de Duit- c !rootritan},
fche Vorften , of hunne zyde hielden, of niet I
in ftaat waren , om hun eenig nadeel van be- 1 Leulen
n Munter.
lang toe te brengen. Maar, in den tegenwoor- J
digen oorlog, zagen zy beide Frankryk en Engeland
, de twee magtigfte Ryken van Europa
ten deezen tyde , de wapenen tegen hen op-
A 2
vat-
I.
Itnlei-

4 VADERLANDSCHE LIII.BOEK.
vatten, en hun, te water en te lande, beoorloogen.
Zy werden, daarenboven, aangetast, door
twee Duitfche Vorften, zonder dat zy, in 't eerst,
éénen Bondgenoot hadden , op wien zy ftaat
maaken konden , hunnen ouden vyand, den Koning
van Spanje, alleenlyk uitgenomen: by wien
zig, nogtans, eerlang, de Keurvorst van Brandenburg,
en wat laater, ook de Keizer voegde.
'sLands Zeemagt, 'tis waar, was in redelyken
ftaat gebragt; maar nimmer tegen de vereenigde
Vlooten van Frankryk en Groot-Britanje gebruikt
geweest: en't was hagchelyk, of zy nu
•daartegen beftandzouzyn. Maar't Leger te lande
was zwak : de grensfteden waren flegt voorzien,
de vestingwerken kwalyk onderhouden
(V), na't fluiten der Vrede met Spanje: federt
welken tyd, men naauwlyks anders dan ter zee
geoorloogd hadt. De tweedragt der Gewesten
over de bevordering des Prinfen van Oranje hadt
veroorzaakt, dat men eikanderen, over 't verfterken
der Landmagt, en over 't voorzien deigrenzen,
niet hadt konnenverftaan naarbehooren.
Ook ontbrak het den Staat aan ervaareiv*
Krygsbevelhebbers: waarvan eenigen, die zig,
voorheen , by de Staaten hadden aangediend ,
ziende, dat zy, zo lang men dus oneenig bleef,
niet werden aangefteld, federt, dienst in Frankryk
genomen hadden (/>). Hier kwamen binnenlandfche
beroerten by, waarmede Holland inzonderheid,
eenen geruimen tyd, gekweld werdt.
Al het welke den ftand der dingen in zo groot
eene verwarring bragt, dat de vyand in 't hert
(a~) VU Aanr. van deii Penf. VIVIKN van 31 tort 1672- MS
(i) P.A. SAMSON 11$. Je Cuil). m. Tm. 11. ^-8o, 81.
van

LUI. BOEK, H I S T O R I E . 5
van't Land gerukt wassen driegeheeleGewesten
van 't Bondgenootfchap afgeicheurd hadt,
eer men eenigekans zag, omhemtegenteftaan.
Wonder, voorwaar! dat zo geweldig een verloop
zo fpoedigherfteld werdt, door eene vereeniging
van oorzaaken , welker ujtwerkzels elk, dïeze
met opmerking gadeilaat, billyk ontzetten moeten.
Wy bereiden ons dan, om den aanleg, voortgang
en uitflag van deezen kryg, omftandiglyk
en met de vereischte naauwkeurigheid, te ontvouwen;
waartoe ons zonderling te llade zal komen
eene groote verzameling van ongedrukte
aantekeningen, brieven en ftukken, de gewigtigfte
voorvallen van het merkwaardig jaar 167a
betreffende,.
Met den aanvang des jaars, begonden de Fran-. I
fche troepen te trekken naar het Keulfche en het ^
Munflerfche (c). De Keurvorst van Keulen en de
f(
Bisfchop van Munfter, van ouds, gebeeten op de
p
Sraaten, en nu., door Frankryk, bewoogen, om
de wapenen tegen hen op te vatten, fcheenen
geen geheim meer te maaken van hun voorneemen,
om zig, door middel der Franfche hulptroepen
, te helpen a an regt, welk hun, zeiden ze,
in den Haage, geweigerd werdt (£). In Frankryk
, hieldt men niet op van werven, tot eene
Vloot van zestig fehepen , en tot het Leger te
lande, welk, zo men voorgaf, op tweehonderdduizend
man zou gebragt worden (e). In Engeland,
rustte men zig ook fterktoe, ter zee. In
beide de Ryken., poogde men de gemoeden te
( O Wrvü. Merc. van i6~n. bl 6. IJ.
C d) Mi^fiuevan een Corresp uit Keulen ven \ljart.
ont-
1672. fljKSj
( e ) M^five va» den Amb us GiUior aan den. Rsadpcnf. o*.
WrtT mn ij jftm, i(,jz. MS.
A s,
i5 7>
ev/e*.
ingeri
r Fraii'
hetro&<
:n.

Schampere
pen
ninien,
in Frank
ryk gemum.
6 VADERLANDSCHE LUI. BOEK.
ontftceken tegen de Vereenigde Staaten. TeParys,
werden penningen gemunt, voerende fommigen
eene zon, die de dampen uit de moeras-
' fen om hoog trok, metditbyfchrift: EVEXI SED
DISCTJTIAM , dat is, ik hebze om hoog getrokken ;
maar ik zplze wederom verftrooijen: anuereneene
maan, lchynende in de zee: waarby liondt: Mini
SOLI OBTEMPERAT AEQUOR : datis, Myalleen
is de zee onderdaanig. Met de eerften, werdt op
Frankryk en de Vereenigde Gewesten; met de
tweeden, op Groot-Britanje gezinfpeeld (ƒ). Op
het einde van Sprokkelmaand, verwagtte men
reeds eene oorlogsverklaaring beide van Frankryk
en Engeland (g). Doch zy bleef nog eenige
weeken agter. De Ambasfadeur de Groot ondertusfchen,
geene kans ziende omietmetvrugtte
handelen aan het Hof van Frankryk, keerde in 't
D« Groo tlaatst van Lentemaand herwaards. De Ambasfadeur
Boreel bleef zig, nog eenige maanden, ont-
keert uil
Frankryl • houden in Engeland; fchoonhy 'er niet veel verrigten
kon, ten dienfte van den Staat. Ook keerde
w mg.
Joan Meerman, die, ten deezen tyde, buitengewoon
naar Engeland gezonden was (Jï), na vier
weeken,onverrigter zaake,terug. DeGroot deedt,
in't affcheidneemen, de ernlligfte betuigingen,
w
dat de Staaten, altoos, 's Konings vriendfchap,
j, op't hoogst, gewaardeerd hadden, en dat hy
a in 't byzonder 's Hemels zegen bleef affmees)
ken over'sKonings oogmerken, zoverzeniet
„ ftreeden met de welvaart en 't belang zyns Va-.
„ derlands (*')•" Hy fchreef, federt, dat de Koning
(f) Ü W D T de Ruiter, H- 643.
I M"fi>e van rkn Ainb. DE GROOT ya 26 Fehr. ifiyi. MS.
(TA) Ster. Hel Holl, U\Jan. 3 Maart 167a. IIUJÜJ.I, tl 305,247.
Co|»e manuftrite

LUI. BOEK. H I S T O R I E . >
ning hem geantwoord hadt „dathyvandeStaa-
„ ten , zyne Meesters , niet fpreeken wilde ;
„ doch voor hem dezelfde achting hadt, als te
w
vooren: 't welk by, by gelegenheid, zou doen
ö
blyken
Weinige dagen na zyn vertrek, op den zevenden
van Grasmaand, werdt Rompf, Geheimfchryver
der Ambasfade, die toen de zaaken der Staaten
, aan 't Hof van Frankryk, waarnam, ontbooden
by Pompone, die hem bekend maakte, dat de
Koning den Staaten den oorlog aan zeide, omredenen
, begreepenin de Oorlogsverklaring, welke,
dien zelfden namiddag, openlyk, afgekondigd
werdt. Rompf vraagde, of hy verph'gt zou
zyn te vertrekken Doch Pompone antwoordde,
daartoe geenen last te hebben; maar dat hy
weldoen zou vangeenebriefwisfelingte houden
(l). Karei den II, Koning van Groot-Britanje,
aan 't Parlement kennis gegeven hebbende van
zyn voorneemen om de Staaten te beoorloogen,
werdt hun de oorlog verklaard, op den zelfden
zevenden van Grasmaand, als zulks, in Frankryk,
gefchiedde. 'tZal niet ondienftig zyn, dat
vvy hier den inhoud deezer twee oorlogsverklaringen,
beknoptelyk, te boek ftellen.
De Koning van Frankryk verklaarde „ dat
„ hy , federt eenigen tyd , misnoegd geweest
„ zynde, over het gedrag, welk de Staaten der
n
Vereenigde Nederlanden, tenzynenopzigte,
„gehouden hadden ; zyn misnoegen, zonder
8
krenkinge van zynen roem , niet langer ont-
„ veinzen kon: waarom hy, befiooteu en vast-
IÖ72.
II.
De Koning
van
Frankryk
verklaart
tien Staaten
den
oorlog.
De Koning
van
Groot-
Britanje,
insgelyks.
rnhoud
ier Oor»
ogsverklaaringo
/an
Frankryk.
C* ) M'ffl '• van den Arnb. DE GROOT ven IK Maart 1672. MS»
{J) Misfiv. vct\ KOMPF ven 8 4pi-H loju. MS.
& 4

1672.
Aanmerkingen
o

•LUI. BOEK. H 1STORIE. 9
geven hadden, zonder iet byzonders te willen 1672.
noemen. Maar alzo hy'er by voegde, dat hy,
zonder zynen roem te krenken, zyn misnoegen
niet langer ontveinzen kon, kreeg by, federt, by
veelen, den naam, dat hy eenen zwaaren en kostbaaren
oorlog, enkel uitroemzugt, hadtaange.
vangen (p) : fchoon hy, als men zyne Oorlogsverklaariug
, onpartydiglyk, inziet, niet zyne
-roemzugt, maar het misnoegen, welk hem de
Staaten gegeven hadden , voor de oorzaak des
oorlogs fchynt te willen gehouden hebben. De
Staaten antwoordden niet op deeze Oorlogsverklaaring
; waarin niets byzonders, ten hunnen
laste, bygebragt werdt.
De Koning van Groot - Britanje gafbreeder Inhoud
opening van de oorzaaken, waarom hy, tegen iler Oorogsver.
zyne genegenheid, en gedrongen, zo hy voorgaf,
door den uiterften nood, de wapenen hadt e van,
Itlaarin.
opgevat. „ Hy hadt," zeide hy „ terftond na < ïroot-
w
zyne herlteliing op den troon , zyn best ge- ]
„ daan, om een vast Verbond te fluiten met de
„ Staaten, en het, van zynen kant, heiliglyk,
„ gehouden. Doch, al van 't jaar 1664 af, hadt
n
hem 't Parlement geklaagd , dat zyne onder-
„ daanen, in de Indien, voor de verongelykin-
„ gen en verdrukkingen der Nederlanderen ,
„bloot gefteld waren; waarvan, doorminzaa-
„ me onderhandeling, geene vergoeding te be-
„ komen was. Hierop was de oorlog gevolgd,
„ die, met de Bredafche Vrede des jaars 1667,
„ geëindigd was. Doch deeze Vrede was maar
„ pas geilooten, of zy werdt gefchonden door
„ de Staaten, die, in plaats van een behoorlyk
»Yer r
(/O 2ic TEMPLE Mtinor. II. 293. w yuh anierxii,
A 5
Jritanje.

io VADERLANDSCHE LUI. BOEK.
1672. „ Verdrag te maaken op den handel in Oostin-
„ die, voortgingen in de gewoonlyke verdruk-
„ kingen des Engelfchen Koophandels aldaar.
^ De Koning hadt hun Suriname te rug gege-
„ ven, en zy weigerden den Engelfchen, die zig
„ aldaar onthielden, verlof, om met hunne goe-
„ deren de Volkplanting te verlaaten. Na twee
„ jaaren handelens, hadt de Engelfche Ambasfa-
„ deur, eindclyk, dit verlof verkreegen \ doch
„men wist het, dooreen tegenbevel, vrugte-
„ loos te maaken, zo dat de Engelfchen alleen-
„ lyk eenigen van de armfte Huisgezinnen uit
„ Suriname hadden konnen voeren, 's Konings
„ onderdaanen waren niet flegts verongelykt ;
„ maar men hadt zig niet ontzien, 's Konings
„ perfoon te beichimpen , door fchilderyen ,
„ gedenkpenningen en opfchriften , waarmede
„ fchier alle de Steden pronkten. Men hadt, in
„ den voorleden Zomer, het regt der Vlagge,
„een der oudfte voorregten van 'sKonings
„ voorzaaten, openlyk gefchonden, en zulk be-
„ dryf, daarna, nog verdeedigd in den Haage,
„het Koningklyk regt, daarenboven, als on-
„ gegrond , ten toon ftellende , aan vreemde
„ Hoven. In plaats van hem hierop voldoening
„ te geeven, hadt men gezogt, den Koning van
„ Frankryk tegen hem op te ftooken. Eindelyk ,
„ hadt men 's Konings Ambasfadeur een Papier
„ willen ter hand ftellen, waarin men aanboode
„ voor 's Konings fchepen teftryken, midshy,
„ hieruit, geen gevolg trok, ten nadeele van den
„ vryen handel, en den Staat tegen Frankryk
^ byftondt. De buitengewcone Ambasfadeur ,
„ door hen, federt, naar Engeland gezonden ,
JJ hadt verklaard, niet meer te konnen uitbieden ,
., voor

LUI. BOEK. HISTORIE. n
„ voor hy zynen Meesteren nader gefchreeven 1672.
„ zou hebben. De Koning dan, wanhoopende
w
aan eenen goeden uitflag van verdere hande-
„ linge, hadt zig genoodzaakt gezien, de wape-
„ nen op te neemcn, en den Staaten den oorlog
„ te verklaaren; gelyk hy, by deezen, deedt. Hy
n
verboodt, wyders, allen handel met de ingew
zetenen der Vereenigde Gewesten; aanondern
zaaten van den Staat, inzynRyk zyndc en zig
„ wel gedraagende, beloofde hy volkomen'vei-
„ ligheid voor hunnePerfoonen en goederen,wel-
„ke ook genieten zouden zulken, die, zig, om
„ dat zy, hier te Lande, verdrukt werden, of uit
„ liefde tot de Engelfche Regeeringe, derwaards
M
zouden willen begeeven. Eindelyk,alzo de Ko-
„ ning zig verpligthieldt, om de Akenfchc Vre-
„ de te handhaaven, beloofde hy, den waaren
n
inhoud en meening van het Verdrag te zullen
„ onderhouden , ten ware hy tot het tegendeel
„ mogt getergd worden Qf). n Kort na het af kondigen
deezer OorlogsverKlaaringe, werden alle
Engelfchen, die zig in de Vereenigde Gewesten
bevonden, op 't fpoedigfte, t'huis ontbooden,
by een openbaar bevel des Konings (r).
De Oorlogsverklaring des Konings van Groot- Aanmerking
»p
Britanje gaf, zodrazein'thchtkwam, gelegenheid
tot verfcheiden' aanmerkingen. Doch de dezelve.
gewigtigften zyn begfeepen in het antwoord der
Staaten, welk, eerst in 't jaar 1673, uitgegeven
werdt. Wy zullen 'er, op dat jaar, den korten
inhoud van melden. In 't voorbygaan, merken
we flegts, met een enkel woord, aan, dat de En-
gel-
(1) i'tt Holl. Merc. van iCyz. W. as.
(O 2ie IIoll. Merc. yan ICJZ. bl. 35,

I6>2.
Byzondere
reden
van
den oorlog
tegen
de
Staaten.
Gedrag
vaiij Keulen
en
Muufler,
12 VADERLANDSCHE LEE. BOEK.
gelfche Verklaaring of algemeene befqhuldigingen
behelsde, welker gegrondheid of ongegrondheid
niet dan na een moeilyk en onpartydig onderzoek
blyken kon; of zulke byzonderheden,
die, van den kant der Staaten , te vonren, dikwils,
wederlegd waren. Ondertusfchen, is 'er
een brief des Konings voor handen, waarin hy
nog eene andere reden geeft van het opvatten
der wapenen tegen de Staaten, in deeze woorden
: „ De verongelykingen, my aangedaan,
„ door ibmmigen, die, federt eenigen tyd, het
„voornaam bewind ovcrdeRegeeringderVer-
„ eenigde Nederlanden in handen hebben ge-
„ had, hebben my genoodzaakt tot het aangaan
„ van een Verbond met den Allerchristelykften
„ Koning, die dezelfde redenen van misnoegen
„ tegen hen heeft : welk Verbond geen ander
„ oogmerk heeft, dan het onderbrengen der onö
verdraaglyke grootschheid van den Loeve-
„ fteinfchen aanhang , en de beveiliging van ons
,
zeiven voor het toekomende, tegen diergely-
„ ke beledigingen (Y)."
De Keurvorst van Keulen en de Bisfchop van
Munfter zogten, nog eenigen tyd, denfchynte'
geeven, dat zy zig onzydig wilden houden. De
eerfte beval, by openbaar Plakaat, gedagtekend
den zestienden van Grasmaand , dat zyn Krygsvolk
en de Franfche hulptroepen zeiven geene
vyandlykheden tegen iemant zouden hebben te
pleegen (f). De tweede, die in 't voorleeden jaar
nog over een naauw Verbond met de Staaten gehandeld
hadt(a),hieldt zig ook nog eene poosftil.
Ka-
(s~) CnSTERü' Hifi Verh. Bylaag. U. 431. T!otl. Merc va»
1(172. tl 117- S;e alfo LUDLOW* Memoirs Vol. lil. p. 202.
lt) Zie Hol'. Merc. van 1672 M 39.
C«j Secr. Refol. Holl. 6, 7 Fcbr. to>t III. Ded, U. 1x2.

1*111. BoEK. HISTORIE. 13
Karei de II. was de eerfte, die de Vrede openlyk
verbrak, veertien dagen voor hy den oorlog
verklaard hadt. Robert Holmes, die, naar men
't hier te Lande begreep, ook de eerite gelegenheid
tot den voorgaanden oorlog gegeven hadt,
kreeg nu wederom bevel, om, metagtOorlogsfchepen
en drie Kitten, te kruisfen, op de Koopvaardyvloote,
die van Smirna en andere Plaatfen
in de Middellandfche zee verwagt, en omtrent
anderhalf millioen waardig gerekend werdt. Zeilende
naar het Eiland Wight, alwaar hy de Smirnfche
Vloot dagt te onderfcheppen, ontmoette hem
de Engelfche Bevelhebber Spragge, met eenige
Oorlogsfchepen, die, eenen tyd lang, met de
SmirnfcheVloote, gezeild hadt, en aan Holmes
verhaalde , datzy wel haast zou opdaagen. Doch
Holmes, den buit voor zig zeiven willende houden
, gaf Spragge geene kennis van zynen toeleg,
en liet hem voortzeilen. Holmes baatzugt
Was, federt, meent men, de behoudenis der
Koopvaardyvloote (V). Hy tastte haar aan, op
den drie-entwintigften van Lentemaand; doch
zy verweerde zig zo dapperlyk, dat hy, na eenige
uuren vegtens, afwyken moest. Maar, den
volgenden dag, werdt hy, met vier kloeke Oorlogsfchepen
en eenig minder vaartuig, verfterkt.
'tGevegt werdt toen hervat; doch met gelyken
uitllag. Na den middag, viel Holmes ten derde
maale aan, omringde toen 't Oorlogsfchip van
Kapitein Jan van Nes den Ouden, welk, nevens
vier anderen, tot geleide der Koopvaardyvloote
, diende; en befchoot het zo fel, dat het, na 't
fiieuvelen van den Kapitein, veroverd zynde, te
gron-
(v) BÜRNBT Kift, of his owu Tiaic Vol I. p. 307.
1672»
III.
De Engelfchen
tasten de
S mimiek
e
Vloot
aan, eer
nog de
oorlog
verklaard
was.
Zy worden
walr-
Iterlykafge
(hagen.

De Komman
deur
de Hanze
fbeuvelt.
. ]
• J
r, ^
J
]
14 VADERLANDSCHE LUI. BOEK,
gronde ging. Drie of vier Koopvaardyfchepen
vielen toen den Engelfchen in handen. Doch de
overigen kwamen behouden in't Vaderland aan.
De Nederlandiche Oorlogs- en Koopvaardyfchepen
hadden zig ongemeen gekweeten, inditgevegt.
Doch Adriaande Haaze, die'topperbevel
hadt, was gelheuveld (w). Men hieldt deeze
vyandiykheid, zonder Oorlogsverklaring, vierkant
te ftryden met een punt der Bredafche Vreie,
waarby, zo men wil, bedongen was, dat, in
;eval van Vredebreuke, geene Koopvaardyfchepen
zouden aangetast worden, dan zes maanden
ia 't verklaaren van den oorlog (x). Doch ik beien
zulk een punt, in het Verdrag van Breda,
liet te hebben konnen vinden. Het twee enderi
•igfie Lid van dit Verdrag zegtalleenlyk „ dat,
, m geval van openbaaren oorlog, geene fche-
J ,pen of goederen, aan de eene ofaandeande-
:
, re zyde, verbeurd verklaard zullen worden ;
, maar dat de wederzydfche onderzaaten zes
, maanden tyd zullen hebben, om, met hunne
! , fchepen en goederen, uit het gebied der te-
, genpartye, te vertrekken (j)." Doch of dit
umt, by gevolge, zoveeliniluit, alsfommigen
J er uit fchynen te willen trekken, laat ik bekwaaner'
luiden oordeelen. Anderen vernaaien, dat
iarel de II. veifcheiden'Nederlandfche fchepen
n Engeland aanfloeg,'twelkduidelykerftreedt,
i net het gemelde punt der Bredafche Vrede. In
i
rlolland, volgde men zyn voorbeeld,deEngelche
Koopvaardyfchepen in bellag neemende;
I
doch
/
f*0 Holl- Merc. van 1672. VI. 18. BIMWVT de Ruiter, M. 045.
(*) HUMII'T Hift. of liis ovvn Time. Vol I. p. o< 7.

LUI. BOEK. H I S T O R I É . 15
doch eenige Leden der Regeeringebragten , eerlang
, te wege, dat zy wederom vry gegeven werden:
waarop de Koning van Groot-Britanje ook
eenige Nederlandfche fchepen ontlloeg(V). Wyders,
wilde men, in Engeland, het aantasten der
SmirnfcheVloote gaarne doen doorgaan voor
toevallig, en als ware het veroorzaakt, door eene
weigering van ftryken, aan onze zyde. Doch fommigen
verzekeren, dat 'er zo veele ooggetuigen
van het tegendeel waren, dat Holmes deeze onwaarheid
niet lang durfde Maande houden (a).
Karei den II. dus de vyandlykheden begonnen •
hebbende, verzuimden de Staaten niet, vlytigte 1
doen arbeiden aan het uitrusten hunner Vloote. 1
Men fprak ook van 't fterken van Naarden, Brie-
Ie , Hellevoetfluis en Texel, en van de grenzen
der Provincie van Utrecht: doch hiervan kwam
weinig. De werving te lande ging ook traaglyk
voort, fchoon 'er de Raadpenfionaris de Witt
ernftelyk op aanhieldt (b~). Maar 't Verbond met
den Keurvorst van Brandenburg, waarover men,
federt eenigen tyd, gehandeld hadt, werdt, eerlang,
gellooten, en bragt niet weinig toe, om
aan de zaaken der Staaten een beter aanzien te
geeven.
De bevordering des Prinfen van Oranje tot
Kapitein-Generaal baande den weg, tot het Hui- \
ten van dit Verbond. De Prins deedt zyn best, ^
om den Keurvorst, zynen Oom, die, tot hiertoe,
v
gefcheenen hadt, onzydig te willen blyven, te 1
be- b
(•O RJPIN Tom. IX- p- 3». ÜRWDT de Ruiter, hl. S45.
f«) BtiRNitT Hift. of tiis own Time Vol. I. p. 307.
(A) Refol. Huil. 19 Jan. 6, 1C1, zsFehr. 1672 W. 72,5,2T,

ï6 VADERLANDSCHE LIIL BoEKi
beweegen, om zig openlyk te voegen by de Staaten.
Ook vaardigden de Staaten GodardAdriaan
van Reede, Heer van Amerongen, in Louwmaand
, af naar Berlyn (c), om met den Keurvorst
te handelen. Zy hadden, eenigen tyd te vooren,
Keulen, met Krygsvolk, in de Stad, ten hunnen
koste, geworven(d), bygeftaan (e), zo'theette
, tot verdediging der Stad, tegen haaren Aartsbisfehop,
met wien zy, doorgaans, en ook ten
deezen tyde, over hoop lag; doch inderdaad, om
den Franfchen den doortogt door deeze Stad,
over denRyn, te beletten. Doch by't Verdrag,
ledert, getroffen tusfchen den Keurvorst en de
Stad, was bedongen, dat de Stad het vreemd
Krygsvolk uit haaren dienst moest doen gaan (ƒ):
De Kolonel Jozef 'Bamphield, die over deStaatfche
bezetting geboodt, hadt de Staaten, federt,
zo geloofd werdt, fterk gcraaden, om meer bezetting
in Keulen te werpen. Zelfs bragt men - 9
eerlang, een affchrift van eenen brief te voorfchyn,
waarin hy aan den Raadpenfionaris de
Witt zou gefchreeven hebben „ dat den Staaten
„ veel gelegen was aan het bezetten eener Stad,
„ waarin veel volks gelegd kon worden; welke,
„aangevallen zynde, tcgenftand zou konnen
„ bieden, of den vyand, van agteren, aanvallen,
, zo hy voorby trok. Dat hy de poort in zyné
^magt hadt, en kans zag, om eenen grooten
„ hoop volks in de Stad te brengen, zonder dat
„ 'er zig iemant tegen verzetten zou. Dat zulk
„ eene
(e - ) Holl. Merc. yen 1671. bl. 8.
(/O Rero). Holl. 24 April 1671. 1,1. 59.
f«) Noml. Ztei, 1 May 29 Jidy igSept. 24, 28 OSo^. 1671.
*/. nó, 1^9, 173, aio, 2j.o.
(fj Volei Uu MUNT Corps Diplom. Tem. Vil, P.l. p.l&6*

tni. BOEK; H I S T O R I E . V
j , eene onderneeming Frankryks oogmerken zou
„dwarsboomen; en ftrekkentotverfterkingvan
„ 't gezag der Staaten aan den Rynkant (g)."
Doch ik vind niet; dat men zynen raad gevolgd
heeft. Ook werdt de brief, door de Witt, ter Vergaderinge
van Holland, voor verdigt verklaard
De bezetting, die reeds in Keulen lag, ruimde,
federt, de Stad (i). De Heer van Amerongen
hadt last om den handel der Staaten, in't byftaan
der Stad Keulen tegen den Aartsbisfchop, te verdedigen
aan 't Hof van Berlyn, alzo de Keurvorst
yan Brandenburg met dien van Keulen in verbond
ftondt. Doch 't voornaamfte van zynen last
beftondt, in den Keurvorst, Fredrik Willem,
over te haaien, om zig, ten behoeve der Staaten,
en tot befcherming van zyne eigene Landen, te
wapenen, en om, ten dien einde, een nader Verbond
met de Staaten te fluiten. Op den eerften
voorflag ten deezen einde, antwoordde de Keurvorst
„ dat men, inderdaad,'t ge vaar, welkderi
„ Staaten dreigde, moest zoeken af te weeren,
„ en, of den oorlog, door handeling, voorkoken,
of den Staaten, op hunne kosten, by-
„ ftaan met de wapenen. Dat hy, tot het eerfte *
„ zyn best reeds gedaan hadt, en verder wilde
„ doen; doch dat hy verlangde te weeten, wel-
» ke voldoening de Staaten den Koning van
„Frankryk zouden willen geeven ; of zy, by
„voorbeeld, zulken, die den Koning beledigd
„ hadden, wel zouden willen ftraffen of zy 't
„ verbod der Franfche Waaren wel zouden wü-
„len
Cj) Misfiven van BAMPHIELD aan din Raadp, D£ WITT van
% Decemb 1(571. MS.
C'ij Rcfol. H)H.
9
jan. 1672. bl. at,
{tj Omroerde Leeuw I. Déél, bl. 5
XIV. DEEL. B

i3 VADERLANDSCHE LUI. BOEK.
K>72. „ len intrekken ofzy wel zouden willen beloo-
B
ven, dat zy den Koning niet beletten zouden,
„ zig te Hellen in 't bezit van 't gene hem waarlyk
)
toekwam en of zy, eindelyk, 's Konings Bond-
„ genooten, den Koning van Groot-Britanje en
# den Keurvorst van Keulen, wel zouden willen
„ te vrede ftellen " By deeze vraagen, voegde
de Keurvorst „ dat hy zorg moest draagen „
e
dat hy geenen vrugteloozen dienst deedt, wan-
„ neer hy zig ftak in deezen oorlog : dat het
0
Duitfche Ryk , vooral, buiten den kryg ge-
„ houden moest worden:" eindelyk, vraagende
„ welke hulpe de Staaten van hem begeerden
p wat zy hem, daartegen, van hunne zyde, aanij
bocden en of zy hem wel immer de Steden
„ zouden inruimen, welken zy, totnogtoe, be-
„ zet hielden " De Heer van Amerongen antwoordde
w
dat hy alleen gekomen was, om een
„ naauw Verbond van onderlinge befcherming
p te fluiten. Dat de Staaten reeds fterk bezig
„ waren met werven, en een aanzienlyk Leger
„ in't veld dagten te brengen: waartoe Holland
0
geld verfchaffen zou. Dat men zig noodzaakelyk
wapenen moest, om aan de Franfchen
9
niet te veel vooruit te geeven ; doch dat de
„ Staaten anders overboodig waren, om de ge-
„ fchillen, by verdrag, af te doen; waartoe zy
„ wenschten, dat de Keurvorst een middel vinden
kon. Dat de Staaten niet zouden weigeren
te ftraffen zulken, die overtuigd werden ,
ö
dat zy den Koning van Frankryk gehoond hadij
den. Dat men 't verbod van de Franfche Koopmanl'chappen,
insgelyks, intrekken zou. Dat
9
'er geene reden was, om met Groot - Britanje
j vrede te breeken: en hadt de Keurvorst van
9,Keu-

LIII.BoÉk. H I S T O R I E . i§
„ Keulén, wegens Rynberk, iet te vorderen van
„ de Staaten; zy hadden ook eifchen ten zynen
„ laste. Midlerwyl, was 't voor den Keurvorst
n
van Brandenburg niet veiligs ongewapend te
B
blyven , tervvyl zyne nabuuren , de Koning
„ van Zweeden, de Keurvorst van Keulen, de
„ Bisfehop van Munfter en de Hertog van Brunsj,
wyk zig fterk wapenden. Zo't DuitfcheRyk
^ in den kryg betrokken werdt; was zulks den
„ Franfchen te wyten, die een Verbond met den
Keurvorst van Keulen hadden aangegaan."
Éindelyk, verzogt Amerongen, uit den naam der
Staaten „ dat de Keurvorst, boven de troepen i
„ welken hy, volgens voorgaande Verbonden,
onderhouden moest, zestienduizend man op de
j, been bragt, die, voor de helft, doordeStaa-
M
ten, betaald zouden worden." Men hernam ^
hierop
a
dat de Keurvorst niet gehouden was ,
g hulptroepen te leveren, zo lang de oorlog niet
3, begonnen was :" voorts klaagende „ dat de
Staaten, by het fluiten van het drievoudig Verbond,
niet met den Keurvorst ge handeldhad-
„ den, als zy, met zulk een' ouden en getrouwen
j, Bondgenoot, hadden behooren te handelen.
w
Dat zy, in het maaken van dit Verbond, hem
niet vroeg genoeg gekend hadden $ entefchiew
lyk met Zweeden overeengekomen waren. Dat
n
men hem , naderhand , in dit Verbond hadt
willen trekken, zonder hem de geheimepun-
„ ten van het zelve te toonen , en zonder hem
„ een woord te fpreeken van onderftandgelden.
„ Dat, zo men hem toen in ftaat gefteld hadt,
„ om , met het geld van eene andere Mogend-
„ heid, een Leger te onderhouden; men nu hulpö
troepen genoeg zou vinden. Dat het, einde-
B 2 „lyk 5

1572.
Vebrond
tusfchen
de Staaten
en
denKeurvorstvan
Urandenburg.
zo VADERLANDSCHE LUI. BOEK;
,
Iyk , verdrietig was , de zaaken derwyze te
j, hebben zien beleiden, door eenigen, die vrees-
„den, datdemagt en het aanzien vandenKeur-
„ vorst te groot zouden worden:" waarmede de
Witt en die 't meest met hem eens waren, niet
donkerlyk, betekend werden. Doch Amerongen
loste alle deze bedenkelykheden op, zo goed
als hy kon, onder anderen, den Engelfchen de
wyt geevende van 't gene met Zweeden gehandeld
was. De Keurvorst, door zyn eigen belang,
genoeg genoopt wordende, om den Staaten by
te ftaan, tradt, eindelyk ,heimelyk, in onderhandeling
over een nader Verbond, terwylhyzig,
voor den Franfchen Gezant, hieldt, als of hy onzydig
dagt teblyven. In deeze onderhandeling,
vorderde Fredrik Willem, dat hem, na't fluiten
der Vrede , Orfoi en Emmerik zouden ingeruimd
worden, benevens den tol te Gennep, dien
de Staaten, anders, nogzesjaaren, zouden hebben
mogen heffen. Van der Staaten zyde, werdt
hem alleenlyk Orfoi aangebooden, mids hy toeftondt,
dat zy Duisburg en Roeroord veriterkten,
en inhielden, zo lang als zyde andere Plaatfen
in't Hertogdom vahKleeve zouden inhouden.
Voorts, zouden zy hem, na't fluiten der
Vrede, honderdduizend Ryksdaalders doen aantellen
(k~). Doch de Keurvorst hadt geene ooren
naar deeze aanbiedingen.Eindelyk, werdt,op den
zesden van Bloeimaand, een Verbond geilooten,
waarby de Keurvorst beloofde „ zo dra de Staa-
„ ten, binnen de Vereenigde Gewesten of daaraan
„ grenzende Landen , vyandlyk aangetast wern
den, te zullen op de been brengen een Leger
„ van
f O PHFFENDORP deReb. Gert. Frid. Wilh, Livr, XI. §• 47>
p t
616, 627.

LIIL BOEK. H I S T O R I E . fii
5, van twintigduizend man , waarvan hy egter 1673.
p drieduizend knegten en zeshonderd paarden
w
zou mogen gebruiken, tot dekking zynerWestp
faalfche Vestingen. Het werfgeld'en onderw
houd deezer manfchap zou , voor- de helft,
door de Staaten, en voor de wederhelft, door
w
den Keurvorst, betaald worden. Het Leger
„ zou, van nu af, by voorraad, geworven., en
„ vier maanden agtereen onderhouden worden,
7
al ware't fchoon, dat de Staaten, binnen dien
M
tyd , niet vyandlyk werden aangetast. De
M
Keurvorst zou'er't opperbevel over hebben;,
n
doch de Generaal over het zelve zou zig, byn
eede, verbinden moeten, om de punten van
w
dit Verdrag naar te komen. De beweegingen
j, des Legers zouden , tusfchen den Keurvorst
„ en de Gevolmagtigden der Staaten, by raade
n
van den Prinfe van Oranje, als aangefteld tot
„ Kapitein-Generaal voorden aanftaanden veldw
togt, geregeld worden, 't Zou den Keurvorst
„ vryftaan, in eene der Kleeffche Steden, met
w
der Staaten Krygsvolk bezet, een magazyn
, op te regten." Doch van 't herleveren deezer.
Steden, na 't fluiten der Vrede, werdt, in di&
Verdrag, geen gewag gemaakt. „ Eindelyk, zou
w
men de Hertogen van Brunswyk, of, ten minw
fte, George Willem en Rudolf Augustus, zoaw
ken over te haaien, om zig ook te begeeven
„ in dit Verbond (/):" welk eerst op den elfden
van Zomermaand door den Keurvorst, en
op den eerften van Hooimaand, door de Staaten,
bekragtigd werdt
Mid»
( l ) Zie het in de Holl. Merc. 1672. van bl, 9,
(,«1) I'UFFENUORF IAor. IX. §. 4S. f. 62S.
B 3

1672.
v.
Voorzorg
in
Holland
tot fter-
Iting en
beveiliging
der
grenzen.
as VADERLANDSCHE LUI. BOEK.
Midlerwyl, hadden de algemeene Staaten en
die van Holland in't byzonder, naar tyds gelegenheid
, gezorgd , voor 't verfterken en bezetten
der grenzen (V). 'Men maakte verandering, in
de bezettingen van Wezel, Rynberk en andere
Plaatfen in dien oord, of in't bewind der zei ven.
Men befloot de burgery, in verfcheiden' Steden,
te voorzien van kruid, lood en geweer. De Staaten
van Holland maakten hun werk, om de grenzen
van hun Gewest lïerker te bezetten., en de
burgery der binnenfteden te doen trekken naar
Plaatfen, die meer waren blootgelteld. Men hadt,
al voorlang, vernomen, dat de Franfchen, over
den Ysfel, naar Utrecht zouden zoeken te komen;
in welk geval, Holland in blykbaar gevaar
gebragt zou worden (V). Men befloot, hierom,
voor Holland in't byzonder te zorgen. En naardemaal
men ook voor eene landing der Engelfchen
bedugt was, werdt'er eenig gel chut naar Hellevoetfluis
gebragt. Nog gaf men bevel, om de
tonnen opteneemen, en fchuitjesindeplaatste
leggen; ook om de kaapenen bakens aftebreeken
, en een' looze kaap op te regten, om den
vyand te misleiden; ten welken einde, ook de
toorens en molens , zo veel als doenlyk ware,
vermomd en onkenbaar gemaakt moesten worden.
Om de aankomende Koopvaarders te waarfchuwen,
deedt men eenige Galjoots en Lootsfchuiten
kruisfen voor de zeegaten Q>). I Iet kleine
Leger der Staaten onder Prinfe JoanMaurits
lag, ten deezen tyde, by Doesburg aan den Ysfel
Qi). De algemeene Staaten, den vyand, van
dag
i (H~) Zie DediiiSe i!c Sw•
CO Uit Aantek rand:;:Vcntt>n. VIVIEN van J Jan tf.72. MS,
| (p) Uit Aantek van den Penfion. VIVIEN van UutPTÏl MS,
IJ) Holl. Merc. van 1672. bl. 33, 4Ö,

LIII.BOEK. H I S T O R I E . 23
dag tot dag, tegemoet ziende, fchreeven eenen
bededag uit, tegen den vierden van Bloeimaand:
en in Holland begon men, ten zelfden tyde, des
Woensdags, weekelykfche bedeftonden te houden
, om 's Hemels zegen over de wapenen van
den Staat, en tot afweuding des oorlogs, ernftelyk,
af te fmeeken (/), In deandere Gewesten,
werdt ook eenige voorzorg gebruikt, naartyds
gelegenheid; met naame in Zeeland. Onder anderen,
vind ik, dat men te Veere, al federt eenigen
tyd, ernftelyk, gearbeid hadt aan het Herken
der vesten: waartoe niet alleen de Kerkenraad;
maar zelfs ieder Regent, om den vierden
dag, verpligt werdt, de hand te leenen (V).
's Lands Vloot, over welke de Ruiter wederom
het opperbevel kreeg, raakte, gedeeltelyk, in
zee, voor het einde van Grasmaand. De overige
fchepen volgden, in't begin van Bloeimaand.
De Ruwaard van Putten, Kornelis de Witt, was,
nevens eenige anderen , wederom gemagtigd,
om denzeetogt bytewoonen, en hadt zig begeven
aan 't boord van den Luitenant-Admiraal-
Generaal de Ruiter. Men hadt hem, eer hy vertrok,
toezegging gedaan, dat zyn zoon hem in
't Ruwaardi'chap opvolgen zou, indien hy, onverhoopt
, fneuvelen mogt in 's Lands dienst (7).
De Vloot was omtrent zevenenzestig zeilen
fterk, onder welken vyfendertiggroote fchepen
waren. Zy werdt, daarna, nog met agtkloeke
Zeeuwfche fchepen verfterkt, en ontving, van
tyd tot tyd, meerder verfterking; zo dat zy, eindelyk,
op eenennegentig fchepen en fregatten
van
CO Holl. Merc. van 1672 bl. 3., 43, tfi.
CO Eytr. tut de Notul van Wette en Rae

24 VADERLANDSCHE LUI. BOEK,
pSfi. van oorloge, behalve het minder vaartuig, be-
• groot werdt. De Franfche en Engelfche Vlooten
, die zig reeds met elkahderen vereenigd had­
Haare
fterkte
en die den , werden honderd en dertig zeilen fterk gerekend.
\ Liep aan, tot den zevenden van Zo­
der Vereenigdmermaand
, eer's Lands Vloot de vereenigde vyandlyke
Vlooten, van naby, in't gezigtkreeg,
Franfche
en Engelfche
daar zy, in Soulsbaai, ten anker lagen. Zy fielden
zig egter, terftond, in flagorde. 't Gevegt
Vlooten.
Gevegt
begon, des morgens ten zeven of agtuuren. De
voor
Soulsbaai.
ftryd tusfchen deeze twee was hevig, en duurde
Ruiter viel aan op den Hertogc van Jork. De
twee uuren, met merkelyk verlies van wederzyde.
De Ruwaard van Putten hicldtzig, geduurendc't
gevegt, by de bovenhut, daar een kogèl,
zyn hoofd digt voorby gonzendé, drie der twaalf
helbaardieren, hem door den Staat toegevoegd,
het leeven benam, en twee of drie anderen, doodelyk,kwetste.
Twee jonge Heeren en eenRegtsgeleerde,
van Amfterdam herkomftig, hadden
zig, vrywilliglyk, op'sLands Vloote begeven,
en ftreeden'er, aan't hoofd van eenige matroozen,
op eigen' beurze aangenomen. Een der twee
eerften, GerardHasfelaar, uit het Burgemeesterlyk
gellagt der Hasfelaaren gefprooten,hadt veertig
matroozen onder zig; doch liet, van een'kogel
getroffen, het leeven in 's Lands dienst. De
andere, Koenraadvan 'Heemskerk, Zoon van den
Raadsheer Joan van Heemskerk, was, metvyftig
matroozen, in de Vloot gekomen, en bragt
'er't leeven af: gélyk ook deedt de Regtsgeleerde
Joan Bergh, die agt matroozen by zig hadt.
De Luitenant-Admiraal van Nes raakte, insgelyks,
in een hevig gevegt met den Vice-Admiraal
én Schout bynagt der roodevlaggé, aiver-
* over-

UIL BOEK. H I S T O R I E . 25
overde een Engelsch Oorlogsfchip, welk egter,
daarna, door onagtzaamheid van'tNeêrlandsch
Bootsvolk, wederom verlooren werdt. Kapitein
Jan van Brakel, onder 't fmaldeel van van Nes
behoorende, klampte den Admiraal der blaauwe
vlagge, Montaigue, GraavevanSandwich,aan
boord, en ftak, eerlang, den brand in 't vyandlyk
fchip, by welke gelegenheid, Montaigue, zig in
een floepwillende bergen, verdronk. Doch Brakels
ftoutmoedigheid die een'gelukkigen uitflag
gehad hadt, werdt mispreezen, om dat hy den gegeven
last overtreden, en de blaauwe vlag aan-
etast hadt^ daar hy de roode beftreeden moest
f
ebben. De Luitenant-Admiraal van Gend, die
zig gewend hadt tegen de blaauwe vlagge, werdt,
na een half uur ftrydens, doorfchooten. Tegen
de witte vlagge, meest uit Franfche fchepen beftaande,
(treedt de Luitenant-Admiraal Blankert;
doch de Graaf van Estrées hxtl&t, eerlang, van
hem af; waaruit vermoeden rees, dat de Franfchen
den ftryd fchuwden. Na 't omkomen van
van Gend, ontzonk zyn Esquader den moed meer
of min, waardoor de Ruiter, by 't geweld der
roode, ook dat der blaauwe vlagge op den hals
kreeg, en in groot gevaar raakte. De Schout
bynagt der roode vlagge, Joan Hermans, zondt
twee branders op hem af, die, door den kapitein
Filips van Almonde, zo gelukkiglyk, werden afgekeerd,
dat de eene vrugteloos verbrandde, en
de andere op de vlugt gejaagd werdt, Van Nes
wendde't, federt, naar de Ruiter, en hielp hem
tegen de fchepen der blaauwe vlagge. 't Gevegt,
den gantfchendag geduurd hebbende, mettwyfelagtigen
uitflag, werdt, eindelyk, gefcheiden
$00 den nagt, zonder dat men weet, wie eerst
B 5
af-
1673.
De Lui­
tenant-
Admiraal
van Gend
fneuvelf...
De aagt
maakt
een einde
van 'c
gevegt.

VL
Optogt
der Franfche
Kry/rs-
IDagt.
De Franfchen
veroveren
Orfpi,
srS VADERLANDS CHE LIILBoaic.
afhieldt. 't Verlies van volk was groot, aan de
eene en aan de andere zyde. Maar de Engelfchen
hadden, behalve Montaigue, wel agttien Kapiteinen
verlooren. Ook waren 'er verfcheiden'van
hunne fchepen verbrand, of in den grond gefchooten.
Doch ook eenigen van onze zyde. Op
den tweeden dag na't gevegt, toendevyandlyke
Vlooten reeds afgeweeken waren, keerde de Ruiter
, met 's Lands Vloote, ook naar de Zeeuwfche
kusten, en kwam ten anker in 'tgezig: van Walcheren,
daar hy eenigen tyd leggen bleef (V).
Dus hadt men, van der Staaten zyde, tot,
hiertoe, niet ongelukkiglyk geoorloogd ter zee.
Doch te lande, viel de veldtogt flegter uit. De
Koning van Frankryk was, reeds voor 't einde
van Grasmaand, te Charleroi gekomen, alwaar
zyn Leger verzameld werdt. Van hier, zondt
hy den Maarfchalk van Turenne, met vyftienduizend
man, vooruit naar Luik en Maastricht,
Tusfchen Aath en Kameryk, bleef Gasfan leggen
, met vyfduizend man, om op de Spaanfchen
te pasfen. De Koning volgde Turenne, met het,
gros des Legers, en vertoonde zig, op den dertienden
van Bloeimaand, voor Maastricht, welk
de Staaten rykelyk voorzien hadden van volk
en voorraad, in verwagting, dat deeze Stad den
eerHen aanftoot zou te wagten hebben. Doch de
Koning, Mazeik hebbende doen inneemen, door
den Graave van Chamilli, toogMaastricht voorby,
naar Nuis (y), en ondernam, op 't einde van
Bloeimaand, 't beleg van Orfoi, de eerfte plaats
O) Refol. 9 Juny 1672. bl. 105. BRANDT de Ruiter»
tl. 046^78. RAPIN Turn IX. p 318, 319.
r Hu». Meic. van 1672. bl. 40, 5*. P. A. SAMSON Hift.
•ie Gu.U. Tem. II. p. 115.

LUI. BOEK. H I S T O R I E . 27
in deezen oord, die Staatfche bezetting inhadt.
Zy werdt, in 't eerst, wakkerlyk verdedigd; doch
zig te zwak bevindende, om de Franfche rnagt te
wederftaan, op den tweeden van Zomermaand,
by verdrag, opgegeven. Ten zelfden tyde, werdt
B urik, door Turenne, bemagtigd (w). De Prins
van Condé hadt zig ook nedergellaagen voor
Wezel, welke Stad, na dat hem de Lipperfchans
in handen gevallen was, ook aan hem overging,
op den vierden (Y). Toen werdt Rynberkopgeé'ischt,
welk op den zesden werdt ingenomen.
Des anderendaags , gaf Emmerik zig over aan
Condé, en Rees aan Turenne. De bezetting van
alle de Plaatfen, behalve die van Emmerik, welke
, te vooren, ter Stad uitgetrokken was (y),
werdt krygsgevangen gemaakt (V). 't Bevel over
Wezel werdt opgedraagcn aan den Graave d'Estrades
, weleer Ambasfadeur des Konings van
Frankryk by de Staaten Qa). De Prins van Condé,
of eigenlyk de Heer van Beauvezé, met zeshonderd
man, door hem afgezonden, hadt zig,
midlerwyl, geflaagen voor Deutichem, welk zig,
den negenden, overgaf, by verdrag, waarinde
bezetting, uit vier vendels beftaande, vryenuittogten
de gewoonlykekrygseer bedong (F).
t Franfche Leger was zo dra niet in aantogt
herwaards, of de Keurvorst van Keulen en de
Bisfchop van Munlïer verklaarden den Staaten
den oorlog, op 't einde van Breimaand. De
eer-
O") Refol. Gener. Lun/t 5 jfuny 1772.
(rj Mémoires de GUJCIIE p. 302.
(y) VALKKN'ER Verw. Europa, l. ÏJetl, 11. 430.
(•O Holl. Merc. van 1672. bl. 64. VALKENIER I. Deel, bl.
góf, - 434.
(a~) Holl. Mjrc van lrt 7a. II. 59 enx.
(i) VALICEMER l.IJeeljbl. 434, Memoir. A Mom BAS /J.34.
1672.
Burik,
Wezel,
Rynberk,
Emmerik
en Rees.
Condé
neemc
Deutichem
in.
Keulen
en Mun*
fter verklaaren
den Staa-

ï6yz.
ten den
oorlog,
cn be
magtigen
Eafchede,
01-
denzeel,
Ootmarfum,
Almelo
,
Borkelo,
Lochetn,
Grol,
Ureèvoort,
Deventer
,
2woI,
Kampen,
ïlasfeit,
Kwarta8
VADERLANDSCHE Lm. BOE;
eerfte klaagde, dat de Staaten hem Rynberk
onthielden, en onlangs krygsvolk in zyn Aartsbisdom
gezonden hadden. De andere gaf den
Staaten na, dat zy gezogt hadden zyneAmptenaars
en Krygsoverften om te koopen (c). Beide
deVorften voegden hunne magt byeen in Westfaalen,
vielen in Overysfel en in 't Graaflchap
Zutfen, en bemagtigden, ligtelyk, Enfchede,
Oldenzeel, Ootmarfum, Almelo, Borkelo en Lochem,
Plaatfen allen, die buiten ftaat waren, om
tegenftand te doen. Grol werdt, heviglyk befchooten
zynde, by verdrag, overgegeven, op
den negenden yan Zomermaand (d). Breêvoort
werdt, op den agttienden, bemagtigd (e). Toen
eischten de Vorften Deventer op, voorgeevende,
de Stad wederom onder 't Ryk te willen brengen,
waaronder zy oudtyds behoord hadt: en
moedeloosheid of kwaade trouw van fommigen
bragt tewege, dat zy zig, op den eenentwintigften,
overgaf (ƒ). Zwol volgde 't voorbeeld
van Deventer. Doch ik lees, in eenen brief van
deezentyd, dat, toen hier de eed ged-an werdt,
door de bezetting en burgerye, wel een vyfde
deel de vingers nietopftak (g). Hierop, verliepen
de bezettingen uit de overige Overyslelfche Steden
en Sterkten, zig voegende by den Kolonel
Ailua, die, met eenig volk, op de Friefche grenzen
lag. De Munfterfche maakten zig toen ligtelyk
meester van Kampen, Hasfelt, Zwartfluis,
Blok-
Cf ) VALKENIER Vctw. Europa, I. Deel, Bylaaa N. qs, 36.
bl. 07, 02.
O') VALKENIER f. heel, bl. 438.
ie) VALKENItR 1. Deel, bl. 444.
( f ) VALKENIKR. I. Deel, hl. jsy.
S^al!l"/,T.5*r ,E, ' D ^297 " lC ' 2 ' MS ' VAl "

LÏÏI. BOEK: H I S T O R I E ; A£
Blokzyl, Steenwyk en de Kuinder. De Benningwolder-
en Langakker-fchanfen zeiven, verlaa-
167 $1
ten van de Staatfche bezetting, Werden, zonder luis,
moeite, overmeesterd, door de Munfterfchen Blokzyl i
Steenvyk,
de
't Schielyk ontflaan der Overysfelfche Steden
werdt, door de bezetting van eenigen, ge- ; iuinder
weeten aan de Wethouders; en door deezenaan :n ver-
't Krygsvolk, zonder dat men, in deezen verwar- ; 'cheiden'
"chanfen,
den ftaat der dingen, lchuldigen en onichuldigen
wist te onderfcheiden, naar behooren. Men
wil, dat de meerderheid der Staaten van Overysfel
zig, kort hierna, verdroeg met den Bisfchop
vanMunfter, hem aanneemende voor Heere,
onder beding van vrye oefening van den Hervormden
, zo wel als van den Roomfchen Godsdienst,
en van eenige andere punten (/). Doch
ik weet niet, ofophetftuk, waaruit ditblyken
zou, genoegzaame ftaat te maaken zy.
De eerfte tyding van 't overgaan van Orfoi, VIL ''
Wezel en Rynberk veroorzaakte groote ongerustheid
in den Haage. De Gemagtigden te vel­
Voorflag
van de
Witt, ter
de hadden, daarbenevens, gemeld, dat men voor Vergade.
Schenkenfchans en voor Nieuwmegen bedugt ringe
was. DeRaadpenfionarisde Witt lloeg hierom, van Hol>
ter Vergaderinge van Holland, voor, op den agtften
van Zomermaand „ dat de Franfchen, van
land.
w
Nieuwmegen meester zynde, ligtelyk, door
j, de Betuwe, in Holland, of over den Ryn, by
95
Reenen, in 't Stigt, zouden konnen rukken j
w
dat Delft, Haage en andere Steden dan aan-
„ ftoot zouden lyden; dat men, hierom,' s Lands
w
Krygsgereedfchap en Schatkist, by tyds, in
„verf
ft) Holl. Merc. van 1672. bl. 80-84. VALKENIER ï.üeel, bl 508.
(i) VALKENIER I. Deel, Hylaag. N. 44. bi. 107, Du Motlï
Corps DipJoiu, Tom. VU, P. I. f. 307.

Befluit,
hierop
genomen.
vnr.
De Franfchen
rrekken ,
by het
Tolhuis,
over den
Ryn.
30 VADERLANDS CHÈ LUI. BOEK.
„ verzekerheid moest zoeken te brengen, best
„ in Amfte'rdam, dat fterk van gelegenheid was ,
„ en de zee voor zig hadc; dat men, daarenbon
ven, het Krygsvolk, welk ter betaalinge van
„ Holland ftondt, van den Ysfelkant, herwaards-
„ moest doen komen, om dit Gewest te dekken;
en dat men de Vergadering der algemeene
Staaten,niet, gelyk voorgeilaagen was, naar
„ Utrecht, maar ook naar Amfterdam behoor-
„ de te verleggen (£)." In gevolge van een belluit
der Staaten, op deezen voorflag genomen
(/), werden 's Lands penningen naar Amfterdam
gebragt. Doch onaangezien men naauwlyks
kans zag,om den Ysfel, met het geringe
Leger der Staaten, welk maar twee-entwintigduizendmanfterkgerekend
werdt, en nu onder
den Prinfe van Oranje ftondt, te befchermen,
beflooten de Staaten egter deeze post te verdedigen,
en niet, dan in den hoogften nood, af
te trekken (ni) naar Holland: welk Gewest men ,-
door hetinlaaten van 't water (V), en door het
leggen van fchanfen op de toegangen, daarenboven
, ongenaakbaar dagt te maaken, voor den
vyand (0).
De Franfchen, midlerwyl, na 't inneemen
van Emmerik, bedagt, om in 't heit van 't Land
te dringen, zogten, hier of daar, over den Ryn
te geraaken. De ftroom was, door de groote
droogte van den Voorzomer, op eenige plaatfen
, waadbaar. Doch de Prins van Oranje lag
nog,
f*) Aantek. van deezen tyd. MSS-
(l ) Secr. Refol. Holl. 14 Jany 1672. III. Deel, bl. 2s

Lilt BOEK. HISTORIE. 31
nog, by Arnhem, langs den Ysfel, en hadt,
over eene fchipbrug, toegang tot de Betuwe, die,
daarenboven, befchérmd werdt, door eenig voeten
paardevolk, onder Jan Barton de Montbas,
Kommisfaris - Generaal der Ruiterye van den
Staat, die de Betuwe, op drie plaatfen, tusfchen
Heusfen en het Tolhuis, bezetten moest (ƒ>). De
Prins van Condé deedt den ftroom, tegen over
deeze posten, bezigtigen, door Saint Abre, die ,
met het volk van Montbas,fchutgevegt hieldt,
én daarna te rug keerde, zonder zyn oogmerk
bereikt te hebben. Condé befloot toen,vanagt:
perfoonen verzeld,zelf de diepte der Rivieretë
onderzoeken. Doch op den elfden van Zomermaand,
gekomen tegen over de eerfte post, dié
door Montbas bezet geweest was, vondthy dezelve
verlaaten, zo wel als de tweede en derde
, zonder dat hy 'er de reden van bevroeden
kon. Voor 't naast hieldt hy, dat men flegts geweeken
was, om, naderhand, met te meer magt,
op hem aan te vallen, als hy den overtogt 011-
derneemen zou. Dit gefchiedde, den volgenden
dag, onder 't gefchut van eenen zwaaren tooren,
by het Tolhuis. De Graaf van Guiche, wiens
aantekeningenwy hier doorgaans volgen, reedt
eerst in den ftroom, geleid door eenen Roomschgezinden
boer, Jan Pieterszoon genaamd
dien, fchryft hy, dikwils, de moed ontzonk, zo
dat men hem, geduuriglyk, met brandewyn,
het hert fterken moest. Naderhand, raakten de
Jonkers Barreveld en Bentink van Kemnade, béfchuldigd
den vyand den weg over de ftroomen
te
(fi") Vokz Memoir. du Comie de MONTBAS p, itf,
Ci) VALKENIER l. Deel, tl, 454.
l6i.

32 VADERLANDSCHE LIII.BOE£3
te hebben aangeweezen, teMaaftricht, in hegtenis.
Doch zy Werden, eerlang, onder borgtogt,
gehaakt (V),zonder dat my gebleeken is,
wat 'er, verder, omtrent hen ; voorviel. Guiche
bevondt den ftroomwaadbaar, op twee plaatfen;
op de eene, voor agt en tien man, en op de andere,
voor een gansch Esquadron naast eikanderen.
Men Was in de nöodzaaklykh'eid gebragt, om de
Rivier te doorwaaden; alzo 'er, ten deezen tyde ,
geene brug, noch gereedfchap om 'er eene toe
te Hellen, in 't FranfcheLeger Was. Omtrent veertig
man, meest Franfche edelluiden, reeden voortik,
onder 'tfchieten der onzen uit den genoemden
to'oren, en raakten de eerften over. Doch
zy werden ontmoet van eenen grooten hoop
Staatfche Ruiters, die hen eerst te rug in 't water
dreeven, doch zei ven, eerlang, door het grof
gefchut der Franfchen, welk van eene batterye
aan de overzyde op' hen los brandde, óp de vlugt
gejaagd werden. Ondertusfchen, waren'er veelë
Franfchett, in 't Overtrekken, gefneuveld, doordien
de paarden, verfchrikt voor'tfchieten, van
't pad geraakt Waren. Guiche kreeg, nogtans 3
eindeIyk,zo veel volks over, dat hy post vatte
£n de Betuwe, hebbende den Ryn tér regter-, het
Dorp aan't Tolhuis ter linkerzydc, en de Betuwe
voor zig. Koning Lodewyk zelf toonde zig
begeefig, om den ftroom, te paarde, te door-
Waaden; doch hy werdt wederhouden, door Condé
, wien de jigt verhinderde te water te gaan s
'twelkhy,zo de Koning hein voorgegaan was,
nogtans, niet zou hebben durven nalaaten (s).
De Koning bleef dan aan de linkerzyde der Ri<
(r~) Refol. Holl. 13 Aug. 167,2. bl. 107.
(ï. ÜB Ciioisv JIciaor, Tom. I. p. 13,
viergi

X>TII- BOEK. H I S T O R I E ; 33
yiere. Condé, zig daarna over den ftroom hebbende
laaten zetten , viel aan op éenen hoop
Staatfche Ruiters, onder den Generaal Wirtz (t),
en raakte 'er mede in een hevig gevegt, waarin
hy gekwetst werdt, entekoitgefchootenzou
zyn, ware hy niet bygeiprongen door Guiche.
Wirtz nam toen de wyk. De Franfche Ruitery
raakte, eerlang, over den ftroom. Ook hadt men j
nog voor zeven uuren des avonds 5 eene brug gereed
gekreegen, langs welke, de knegten, insgelyks,
aan de overzyde kwamen. Het Franfche
Leger trok toen, langs den dyk, naar den kant
van Heusfen, den weg inflaande naar hetDorp
Elden , by welk , twee bruggen lagen , eene
houten en eene fteenen, over de vaart tusfchen
Nieuwmegen en Arnhem. Doch de voortogt des
Legers onder den Prinfe van Oranje, die nu nog
te Arnhem was, hadt zig meester gemaakt van
de fteenenbrug 5 en de houten afgebroken. Men
was bezig pm ook de fteenen brug af te breeken,
toen men den voortogt des Franfchen Legers zag
naderen. Het Staatfche voetvolk nam, terftond
hierop, de wyk, vlugtende herwaards en derwaards.
De Ruitery lloeg den weg op naar Arnhem.
Guiche, haar derwaards volgende, langs
de overzyde der vaarte , raakte, door misverftand,
op den weg, die, langs den Ryn, naar Wageningen
leidt, De Prins van Oranje en Wirtz ,
die deeze ongewoone beweeging uit Arnhem
zien konden, meenden, fchryft Guiche, dat men
den Ryn andermaal dagt over te trekken, eri
voort te rukken, langs de Veluwe, naar'tStigt
en naar Holland. iDe Prins en de Gernagtigden
. . te
CO M;moir. de MONTBAS, p. 38.
XIV. DEÊL,
C
Het Leger
d«E

Ié2,
Staaten
trekt van
Arnhem
naar
Utrecht.
Arnhem
verloeren.
Ook
Knodfenburg,
Schenkenfchans
eti
Doesburg.
Zmfen
geeft zig
ook, over.
U VADERLANDSCHE LIILBOEJE.
te velde , vryheid hebbende van hunne Hoög-
Mogendheden, om, naar de opkomende gelegenheid,
ftand te houden, of af re trekken (u) 9
beflooten nog dien .zelfden nagt op te breeken
met het Leger, van by Arnhem, om Utrecht en
Holland, of het laatfte Gewest ten minfte te dekken.
Turenne eisehte, terftond hierna, Arnhem
op. De Stad gaf zich over, op den veertienden,
by verdrag, volgens welk, de bezetting krygsgevangen
bleef (y). Doch die van de fchans
Knodfenburg, tegen over Nieuwmegen, welke ,
op den zestienden, overging, bedong de gewoonlyke
krygseer (w). Van hier, rukte Turenne
voor Schenkenfchans, welk zig, opdeneenentwintigften,
onder gelyk beding, overgaf (sc).
Ten zelfden dage, ging Doesburg aan den Ysfel
over. De Koning hadt zig, in perfoon, nedergeflaagen
voor deeze Stad, op den zestienden. Zy
was tamelyk verfterkt, en beter dan de meeste
Steden in deezen oord voorzien van volk en voorraad.
Ook fcheen men 'er zig, in 't eerst, te willen
verdedigen. Doch de onwil der foldaaten en
\ kermen der vrouwen was oorzaak, dat men ,
al fpoedig, tot de overgaave befloot. De bezetting
bedong de gewoone krygseer, de Stad behoudenis
van Godsdienst en voorregten (y~). Eer
Doesburg nog over was, hadt de Koning Zutfen
doen berennen. De Hertog van Orleans deedt,
federt, eenige tomben i n
de Stad werpen. En
zo groot was de fchrik onder de weinige Wethou»
ders,
fa) SScr. Refol. Holl. 7 Juny 1672. III. Deel, k. 259
(v Merooir- ile GUICHÏ398-423. VALUtmEU I. Deel,
Oplaag, bl. 879-901.
( w) VALKENIER I. Deel, bl. 471.
(x') VALKENIER I. Deel, bl. 476.
Xy) Zie VALKENIER. I. Deel, bl. 496", 49^

LIir.BoEK. H I S T O R I E . 35
ders, die niet gevlugt waren, en onder de meeste
ingezetenen, dat men de Stad overgaf, op den
drie-entwintigften van Zomermaand. De bezetting,
die zig, met uitvallen * nog eenigszins te
weer gefteld hadt, bleef hier krygsgevangen ,
wordende in de Kerke opgeflooten, tot dat zy
haar losgeld voldaan hadt (z).
Een andere hoop Franfchen, onder den Mark- i De
graave van Aspremont, door de Betuwe, neder- chanfe»
!
Voorne
waards trekkende, maakte zig, by verdrag, mees-,
ai S. An-
ter van de fchanfen Voorne en S. Andries,die liegt 1
voorzien waren. Tiel,Kuilenburg,Buuren,Leerdam,
Ysfelftein (a) en andereSteden hieromtrent,
niet te verdedigen zynde, namen * vrye hoede
van de Franfchen (ê>); die, door den voorfpoed
hunner wapenen aangemoedigd , federt eenige
dagen , geenen anderen ftaat gemaakt hadden,
dan om, over Utrecht, in Holland te dringen,
en dit aanzienlykfte der Vereenigde Gewesten,
zo wel als de overigen, te overweldigen.
Men kan van hunne oogmerken oordeelen ,
uit eenen Brief van den Graave d'Estrades, den
zeventienden van Zomermaand, uit Wezel, aan
den Koning van Frankryk gefchreeven, waarin
hy zig, onder anderen, dus uitlaat.
})
Zoeven 1
„ ontvang ik berigt, dat het gemeen, te Utrecht,
„ de wapenen opgevat heeft, tegen zulken, die
„ hunne kleederen en huisraad ter Stad uit wil-
2> den fchikken: ja, dat men hun zelfs van hun-
„ ne goederen beroofd beeft, in deeze Stad,
„ zyn meer dan zesduizend Katholyken , welaker
(2) Zie V/ILUENTEK. r. Deel, bl. 508.
Cs ) Uit Aantek. van «Vtf Perifion. VIVIEN vnnit 'Juvy 1675. M$.
(*) Detluct. der Sfaaien van Utrecht, gedr. 1&73. tik 15,
VAIKSNIEK i. Üetl, H. 4Üo-4(.7. .
C 3
Iriesgaan
over.
Verfchei"
3eti' Stelen
neenen
vrye
hoe de
van de
Fïanrchen.
* Sauvei
'arde,
VTerkivaardi'
5e Brief
/an den
Sraave
rEstra»
les.

36 VADERLANDSCHE LIII.BOEK;
l6>2. » ker voornaamften my bekend zyn ; die , zig
» ziende onderfteund, door het Leger van uwe
» Majefteit, niet zullen nalaaten , het overige
» deel des volks te doen omflaan : het zelve
» doende begrypen, dat 'er, uit Holland, geest»
ne hulp te wagten is, zonder dat men zwaaa
re lasten op zig neeme , die de Provincie in
„ den grond helpen moeten. Men zal, derhal-
» ve, gaarne willen handelen met uwe Majefteit,
» zo men zyne vryheid en goederen behouden
„ kan. Utrecht overmeesterd zynde, zal uwe
n Majefteit Holland naar zyne hand konnen
„ zetten, door 't afzenden van eenige troepen ,
„ die zig meester moeten maaken van Muiden,
„ waaromtrent de iluizen zyn : waarna men ,
,5 zonder iet te vreezen te hebben, tot voor de
„ poorten van Amfterdam , komen kan, endeew
ze Stad zelve dwingen tot verdrag. Een an-
JJ dere hoop kan Woerden inneemen , en van
„ daar, over Zwammerdam, naar Leiden trek-
„ken, welke Stad zig liever, by verdrag, zal
„willen opgeeven, dan het omgelegen land laa-
„ ten verwoesten. - - Utrecht en de andere
„ genoemde Plaatfen bemagtigd zynde, zal uwe
„ Majefteit den Vereenigden Staat konnen ver-
.„ nietigen, en, in twee maanden tyds, verrigten,
„ 't gene de magtigfte Vorften der weereld niet
„ hebben konnen doen. - - Het inneemen van
n Utrecht ftelt de Provinciën van Gelderland ,
w
Utrecht en Overysfel in'sKonings magt. Fries-
„ land en Groningen konnen overmeesterd wor-
„ den , door zyne Bondgenooten - - waarna
„ Holland en Zeeland alleen zullen overfchie-
„ten. Holland kan ligtelyk verdeeld worden,
„ door het belang der Steden zei ven. - - Am-
» tor-

Lm. BOEK. H I S T O R I E . v
„ fterdam heeft gefchil met Haarlem en Leiden,
„ over de dykaadjen en wateren. Rotterdam
„ met Dordrecht over den Koophandel en an-
„ dere dingen. - - De Steden zullen zig dan
„ Ügtelyk beweegen laaten, tot onderwerpinge
„ aan zyne Majefteit, zo men haar haare Wet-
„ houders, inkomften, koophandel envoorreg-
„ ten laat behouden ; het belagchelyk regt op
„ de zee uitgenomen, welk, door den Koning,
„ naar zyn welgevallen , zal konnen geregeld
„ worden. - - De Noordhollaudfche Steden
„zullen Amfterdam volgen. Zeeland zal, zon-
„ der den Franfchen en Engelfchen koophandel,
„ niet lang beftaan konnen. De andere Steden
„ der Staaten, 's Hertogenbosch, Graave, Bre-
„ da, Bergen op Zoom, Maastricht, zullen 't
„ niet houden konnen, wanneer de bezettingen
„ niet meer betaald worden, door de groote Hol-
„landfche Steden. - - Op deeze wyze, zal de
„ Vereenigde Staat en deszelfs Regeering t'ee-
„nemaal vernietigd zyn (c)." Dus fchreef
d'Estrades: en 't gevolg heeft getoond, dat de
Koning van Frankryk niet vreemd was van
diergelyk oogmerk; fchoon de uitkomst geheel
niet beantwoordde aan zyne verwagting.
D'Estrades hadt egter te regt voorzien, dat IX.
Utrecht het niet zou konnen houden. Het ber- (
)nt(lelgen
van den besten huisraad, naar Holland, en {;nis te
Itrechu
vooral naar Amfterdam, was aldaar begonnen,
op de eerfte tyding van het overgaan van Orfoi,
Wezel en Rynberk, endeplondering, van welke
d'Estrades gewaagt, viel voor, op den negenden
van Zomermaand. Doch, op de maare van
O) D'ESTRADES Tm. 1. 431.
C 3
het
1672.

De Prins
verlast
de Stadj
om Holland
te
dekken.
38 VADERLANDSCME LUI. IÏOEK,
het doorbreeken des vyands by het Tolhuis,
werdt het vlugten algemeen , met bystere ontfteltenis
der gemoeden. De Prins van Oranje,
opgebroken met het Leger der Staaten van by
Arnhem, iloeg zig, den vyftienden, neder onder
de Stad , langs den Daalfchen dyk en de
Vegt, en dus aan de Hollandfche zyde, onaangezien
de Staaten 'sLands van Utrecht gaarne
gezien zouden hebben , dat zyne Hoogheid
zig boven de Stad nedergeilaagen hadt
De aankomst van 't Leger deedt, nogeans, de
verbaasdheid een weinig bedaaren, Zyne Hoogheid
verfcheen ook, des anderendaags, in de
Vergadering der Staaten van 't Gewest, daar men
hem den nood der Stad en der Provincie zo leevendig
vertoonde, dat hy en de Gemagtigden te
velde aannamen, de Stad tot het uiterftetoe te
verdedigen. De Prins floeg ook voor, dat men
de bemuurde Waard en de vier voordeden be-r
hoorde aftebranden (e) : waartoe de Afgevaardigden
der Staaten van Utrecht verklaarden
niet te konnen beiluiten, zonder naderen last(/),
Doch kort hierop, bragten de Afgevaardigden
der algemeene Staaten een beiluit van den zestienden
, te Utrecht, waarby den Prinfe van
Oranje belast werdt, met het Leger, te trekken
naar Holland, zonder eenige Steden, met een
gedeelte van het zelve, te bezetten. Die van U-
trecht hielden vergeefs aan, om eenige bezetting
(g). Men verftondt, dat de Stad toch niet te
houden zou zyn, en dat'er meer aan de bewaaring
van Holland gelegen ware, f Iet Leger der
Staaft}
Refil. Utrecht iTcercur. J;my ibyi.
(O Dc'duét. der Staal, van Utietbt gei'.:: 1673. bl. 7, 3j 9.
(f) Relol. Utrecht Joris S~Ju>y 1Ö72.
igj Dfduftie als boyen , bC 14.

Uil. BOEK. H I S T O R I E . 39
Staaten brak dan op van Utrecht, op den agttienden
(Ji), en floegzig, ten zelfden dage, op .
Ï672.
vyf byzondere toegangen naar Holland, neder.
De Prins zelf legerde zig aan de Nieuwerbrugge,
by Bodegrave , met drie regementen te paarde
en twee te voet. Prins Joan Maurits van Nasfau
bezette Muiden , met drie regementen ruiters
en een regement knegten. De Veldmaarfchalk
Wirtz floeg zig neder te Gorinchem, met twee
regementen paarden, en twee regementen knegten.
De Graaf van Hoorne legerde zig aan de
Goejanverwellen-fluis, met vier regementen ruitery
en een regement knegten, en de Markgraaf
vanLouvigni, te Schoonhoven, met twee regementen
ruitery en een regement knegten (/).
Midlerwyl was de Markgraaf van Rochefort, DeMark-
'rsaf van
met eenige Franfche troepen , den dertienden I
lochevan
Zomermaand, by Ysfeloord, over den Ryn :on trekt
getrokken (k), met kist, omzigvande Veluwe te Vcluve
langs.
en van't Stigt meester te maaken. Wageningen,'
Reenen, WykteDuurftede en Amersfoort na-
: ïeemi
men terftond vrye hoede van den Markgraave, . ^.raersdie,
op den negentienden, in perfoon, binnen j 'oort en
Waardes
de laatstgemelde Stad kwam: vanwaar hyhon- ;
a.
derdenzestig man afzondt, omNaarden in Holland
op teeifchen. Der Regeeringe en bezettinge
ging hier zulk een fchrik aan, dat elk naar een
goed heenkomen zogt, en de Franfchen, zonder
verdrag
ter Stad in gelaaten werden. Eenige
Gemagtigden der Stad kwamen, nogtans, op dea
twintigften, met Rochefort, te Amersfoort, o-
vereen, dat Naarden zynen Godsdienst, voorreg-
Ch") VALKENIER f- Deel, 11. 620. S27.
(

4° VADERXANDSCHE LUI. BOEK
ten en goederen behouden zou. Muiden, opgeeischt
door vyf Franfche Dragonders, was reeds
met Rochefort in onderhandeling getreden, toen
Prins Joan Maurits van Nasfau aldaar post vattede,
en de Franfchen, afgezonden om de Stede
te bezetten, noodzaakte te rug te keeren (/).
De Stad De Staaten en Stad van Utrecht, het'Leger
Utrecht
van den Staat hebbende zien aftrekken naar Holland,
en den vyand, van uur tot uur, tegemoet
onderwerpt
zig
aan den ziende, waren in de noodzaaklykheid gebragt,
Koning om met hem te verdraagen. Van hun belluit
van ïiertoe gaven zy den algemeenen Staaten
Frankryk. i
tennis , op den een-entwintigften van Zomernaand
(«). Midlerwyl, hadden zy eenen Trom-
1
3 >etter afgezonden aan den Koning van Frankyk,
die toen in't Leger voor Doesburg lag, en
]
i erftond vrygeleide verleende, voorde Utrechti
'cheGemagtigden, welken, zonder uitftel, aan
3 ïem werden afgezonden. Terwyl zy uit waren,
vertoonde Rochefort zig, met het Leger, voor
le Stad. Men tradt, terftond, met hem in onderhandeling,
bewoog hem, het Leger buiten
>m te laaten trekken, èn liet hem toen, verzeld
/an honderd muskettiers, binnen. De fleutels
Ier Stads poorten werden hem, op het Stadhuis,
wergeleverd, op den drie-entwintigften (o).
Des anderendaags, keerden de Gemagtigden te
•ug, met berigt,dat de Koning van Frankryk vrye
1 ïoede aan 'tGewest geweigerd hadt,en begeerde,
i lat men zig aan hem onderwierpe. Men moest
hun
f /) VALKENIER I. Deel, bl- 477-4R0.
C»Ü Ilelol. Utrechl Sahüathi T| Juny 1(575.
C») V A U.ENIKR I. Heel, Bylaag. N. 45. U. 100. D-diiëkie
t er Staot. van Utrecht gedr lor» bl. 16,17, en Bvl. N. yw \\ Juny 1672.

LUI. BOEK. H I S T O R I E . 41
hun dan nieuwen last geeven, om, op deezen
voet met den Koning, te verdraagen, en bedong
, op den yolgenden dag „ tegen de gevorw
derde onderwerping, behoudenis van Gods-
^ dienst, Regeering en Voorregten, midsgaöders,
dat het Gewest niet aan eenen byzonn
deren Heere zou gefchonken, en begreepen
n
worden in het Verdrag, welk de Koning met
w
de algemeene Staaten zou mogen fluiten (p). n
'tStigt raakte dus geheel in de magt van Frankryk,
wordende Montfoort ook, op denvyf-en.
twintigften, bezet met honderd en vyftig muskettiers
Het Leggen van eenen dam aan de Nieuwerbrugge
in den Ryn hadt de Hollandfehe Steden den en
Woer-
Oudewater
nee-
Woerden en Oudewater reeds doen befluiten,
datmenongeraaden vondt, haar te befchermen, men vrye
hoe zeer zy 'er op aangehouden hadden. Zy zagen
zig, derhalve, inde noodzaakelykheidge­
hoede.
bragt, om ook vrye hoede te verzoeken van den
Koning van Frankryk. Rochefort werdt, op den
vier-entwintigften, met eenige honderden paarden
in Woerden ontvangen (f). Des anderendaags
, zondt hy ook eenig Paardevolk in Oudewater.
Beide deeze Steden bedongen de gewoonlyke
vryheden (V).
De ongelooflyke fpoed, met welke de vyand
byna drie Gewesten, Gelderland, Utrecht en
Overysfel, en drie Steden van Holland, Naar-
«ien, Woerden en Oudewater, overweldigd hadt,
vervulde Holland in't byzonder met verflaagenheid
rp^ Refol. Utrecht Vener. J* Jmiy 1673. VALKENIERI. Deel,
lil. 030.
(q~) VALKENIER I. Deel, bl. 633.
(r ) COSTERUS Hifi. Vcrh. bl. ififj. 177, 178, XS5, O
%4-J VALHENrER I. De:l, bl. 634 enz,
Q 5
I6>»,
X.
De Staa.
ten doen
scne bezending
lan de
Konin-

l62.
gen van
Frankryk
en van
Grootliïjtanja.
Uitflag
der bazendinge
aan Karei
den U,
*Gëeligcerde».
4* VADERLANDSCHE LUI. BOES-.
heid en fchrik. De Staaten zeiven en de Raadpenfionaris
de Witt waren byna radeloos. De
Prinfesfe Weduwe van Oranje deedt, ter Vergaderinge
van Holland, verlof verzoeken, om
voor haar Huis en goederen in den Haage vrye
hoede te mogen neemen van den Koning van
Frankryk. Doch't werdthaar, duidelyk, geweigerd
(7). Ondertusfchen, neigden de Staaten
zei ven tot handeling. Men hadt, al terftond, en
eer'er zo veele Steden over waren, beflooten
een buitengewoone bezending te doen aan de
Koningen van Frankryk en van GrootBritanje,
om te onderzoeken, op welke voorwaarden a
men met hen zou konnen overeenkomen
Naar Groot - Britanje, vertrokken Frangois Teereftein
van Halewyn, Raad in den Hove van Holland,
en Fverardvan ffeede, Heer van Dykveld
9
uit het Lid der * Gekoorenen van Utrecnt die,
nevens den Ambasfadeur Boreel, terftond in onderhandeling
zogten te treeden; doch eeen ander
antwoord ontvingen, dan dat de Koning,
zonder Frankryk, niet met hen handelen kon.
Boreel fchreef dit, terftond, herwaards over,
daarby voegende „ dat men nu het oogmerk
„ der twee Koningen, met zekerheid, meende
0ontdekt te hebben, hebbende Frankryk zig
„ zeiven Holland; Groot-Britanje, Zeeland en de
„ Hollandfche Zeefteden toegelegd (v)." Doch
hierop is luttel ftaatste maaken. De Groot vernam
, naderhand, uit de Franfche Staatsdienaars ,
Jat, volgens het Verdrag tusfchen Frankryk en
Groot-Britanje, waarvan maar zes perfoonen in
:
N
i • Franke
(() Refol. Holl. 20 Juny 1671, bl. 160.
(a ) Secr. Refol. II ,11 14 J u< y In
> 2
. m. D eei, bl.
S V ).
OJ Mishv. van den Amb. UOREEL van 20,21 Ja»y 1672. aflj.

WIL BOEK. H I S T O R I E . 43
Frankryk kennis hadden, elk bezitten zou,'t 167%,
gene hy overmeesterde O). Voorts, fchreef
Boreel ook „ dat Karei de II. den Nederlanda
ichen Koopluiden hadt doen aanzeggen, dat
„ hunne vrienden, uit den Vereenigden Staat,
„in Engeland, willende overkomen, aldaar
M
het regt van inboorlingfchap en alle andere
n
vryheden genieten zouden: ook > datgeheele
„ Steden of Gewesten, zig willende begeevei
ponder Groot-Britanje, de voorregten genien
ten zouden, weiken de meest beguniligde Ste-
„den en Gewesten in Engeland genooten (V)."
De Afgevaardigden naar Engeland hadden, zo
fommigen melden, heimelyken last mede, om
den Koning aan te bieden , dat men den Prins
van Oranje Stadhouder maaken zou; waarop
Aiiington,tevooren,dikwils, gedrongen hadt,
by Boreel. Doch deeze aanbieding, zo ze anders
gefchiedzy,want ik vind'er niets van, in de SecrecteRefolufien
van Holland, vondt nu geenen
ingang ten Hove (j). Men hieldt de Afgevaardigden
der Staaten egter, nog eenigen tyd, in Engeland,
om 't volk, welk zeer morde over den
oorlog, in den waan te houden, dat men nog
zogt te verdraagen (V).
De Prins van Oranje handelde, omtrent deezentyd,
oqk, in't heimelyk, met den Koning,
(wO Uit Asnt. rf:'rPenf.ViviENOT H )P van I Jnly 167a- MS'S.
( x) Misfl '6 van den Amh. BOREEL van 21 "Juny 1672. MS.
(yj feimwF Hift. of own Time. Vul, I. p. 324.
Izj Mi-fiv. der Oedep. in Engel, rm 30 Jüfy 1672- MS.
zynen Oom, hem door Gabriel Silvius en dooiden,
Heere van Reede, eenige voorflagen doende,
waarop, zyns oordeels, de Vrede met den
Staat zou konnen getroffen worden, Sommigen
mee-
Handeling
des
Printen
van O-
ranje met
den Koning
van
Groot-
Briianje.

44 VADERLANDSCHE LIIL BOF*.
$672. meenen ontdekt te hebben, dat deeze voorflaagen,
m de volgende negen punten, zouden beftaan
nebben; „ 1. Erkentenis van 't regt der VJagwge,
alomme. e>. Honderdduizend guldens's
„jaars, voor de vrye Visfchery. 3. Suriname
„ in eigendom. 4. Viermillioenen fuldens, bin^
» "f n . z . e k e r e termynen, tebetaalen. 5. De Stad
M
Sluism pandiehap. 6. Deopperfte magt over
„ de zeven Vereenigde Gewesten voor den Prin-
„Ie van Oranje. f.Mids de Koning van Groot-
»Bntanje vrede maakte met den Staat; en
„ Frankryk, op geenerhande wyze, meer by-
„ ftondt. 8. In geval zyne Majesteit deeze voor-
„ waarden aanname, zou men Frankryk onaan-
„ neemelyke vredepunten moeten voorllaan, en,
„ zo ze van de hand geweezen werden, verklaaren,
dat zyne Majesteit niet langer zou kon-
, nen blyven oorloogen. 9. Zo de bovenftaan-
, de voorwaarden omhelsd werden, zou de
1
1
, Prins zorg draagen, dat 'er andere Ambnsfa-
, deurs naar Engeland kwamen, die in 's Prinsen
belang waren, en op welken men zig zou
s
5 , konnen verhaten

LUI. BÖÊK. H I S T O R I E . 45
'er genoegzaame ftaatte maaken zy op de egtheid
deezer ftukken. Meer tekens van egtheid
heeft een Brief van den Koning aan den Prinfe
(i), waaruit blykt, dat hy den Heer van Reede
geiproken,enuit hem, den ilegten ftaatder zaaken
hier te Lande verftaan hadt. Voorts, betuigt
hy zyne genegenheid tot den Prinfe, wiens
belang hy, zelfs in alle zyne handelingen met
Frankryk, verklaart, in 't oog gehouden te hebben.
Ook bedient hy zig, in deezen brief, van
de fcherpe uitdrukkingen tegen den zogenaamden
Loevefteinfchen aanhang, welken wy, by
eene andere gelegenheid (V), aangehaald hebben

xr.
handeling
met
Frankryk.
Opening
der Franfchen.
45 VADERLANDSCHE LlII.BoEia
Graaf van Arlington herwaards te zenden, om
tegelyk met de Staaten te handelen, en met den
Koning van Frankryk, die zig, nog eenigen tyd,
in den Vereenigde Gewesten, bleef onthouden.
De bezending naar den Koning van Frankryk
werdt bekleed door Joan van Gend, Willem van
Nasfau, Heer van Odyk, en Pieter de Groot. De
Afgevaardigden trokken door Reenen, welk geheel
ontbloot was van ingezetenen, en door het
Staatfche Krygsvolk leeg geplonderd; en kwamen,
den een-entwintigften van Zomermaand, op
het Huis te Keppel; daar nog eene tafel en fpyze,
doch geene bedde te bekomen waren. Hier
kwamen Pompone en de Louvois hun, des anderendaags
, uit naame des Konings van Frankryk
, afvraagen, of zv last hadden, om met zyne
Majesteit if handelen'Zyantwoordden „ dat zy
„ van den Koning begeerden te hooren, op wat
„ voet,hy met de Staaten zou willen overeen-
„ komen." De Franfche Gemagtigden hernamen
„ dat zy volmagt hebben moesten,zo men
„ in onderhandeling zou treeden; dat al wat de
„ Koning gewonnen hadt het zyne was, en we-
„derom zou moeten vrygekogt worden; dat
j,men hem, daarenboven, de onkosten van
„ den oorlog zou moeten vergoeden,en einde-
„lyk zynen Bondgenooten genoegen geeven."
Ook vraagden zy „ of men, om de Regeering
ij te behouden, den Koning niet eenige andere
„Plaatfen, in ftede der overwonnen' Gewes-
„ten, zou konnen afftaan " Pompone voegde
hierby „ dat men fpoedig beiluiten moest tot
„ handeling, zo men het uiterfte bederf ontgaan
„ wilde." Hy en de Louvois, toen een' keer
laar den Koning gedaan hebbende, bragren geen
an*

Lïtt. BOEK. H I S T O R I E . 47
ander befcheidterug, dan
n
dat de Koning niet 1572.
„ verftondt te handelen, dan met gevolmagtigw
den; en van de Staaten begeerde te hooren,
„ wat zy hem hadden aan te bieden." De Groot DeGrooï
vertrok hierop naar den Haage, om naderen last. keert
Hy deedt verflag, op de vyf-entwintigften, ter naar den
Haage,
Vergaderinge van Holland (f), op welker raadpleegingen
enbefluiten, delpil derRegeeringe, tot ver­
en raadt
ten deezen tyde, byna geheellyk, draaide; en drag.
gevraagd naar zyn gevoelen, verklaarde hy,
„dat men een van beide befluiten moest, of
„ den Staat s
met de wapenen, te verdedigen,
„ of zig, zo goed als men kon, te verdraagën
„ met Frankryk. Dat de Koning zou konnen
5, bewoogen worden, om de Gewesten veree-
B
nigd te laaten, midsmen de overwonnen' Ste-
„ den vrykogt, en hem de Grensvestingen, ge»
„ legen buiten de Vereenigde Landen, in han-
„den ftelde. Dat men meer bedingen zou, naar
j, gelang dat men meer uitboodt, en dat men,
„ de handeling rekkende, 'tLand zou zien ver-
„ looren gaan: zynde den ftaat der dingen, naar
„ 't hem toefcheen, geheel wanhoopig, en den
B
Koning, binnen een' dag of twee, te wagten
„ in Utrecht, alwaar men zig van den weg naar
„ Gouda en naar Amfterdam hadt doen onder-
„regten." Toen de Groot uithadt, begonden
Raai.
zig de Leden te verklaaren. De Edelen, zynde
pleegingen
hier­
de Heeren van Maasdam en van Duivenvoorde,
zeiden „ dat 'er weinig keur ware; doch dat zy, op, ter
„ nevens de Groot, zouden neigen tot de han- Vergaderinge
vaa
„ deling,en, mids men de vereeniging der Ge-
Holland.
„ westen, den vryen Godsdienst en de behou-
(O S e c f « Ref° J ' H«U. 25 >y i$7s. III, Qtth hl,

48 VADERLANDSCHE LTTLrW.
„ dem's der Regeeringe bedonge, de rest over-
„ ftappen." Dordrecht verklaarde „ ook geene
„ andere uitkomst te zien: doch de vyandlyk-
„ heden behoorden op te houden, geduurendc
„ de handeling. Nogtans, wilde men de andere
toLeden gaarne hooren, en't aanzien, zo
„men befloote, volmagt tot handeling te ver-
„leenen." Haarlem „ zag maar twee middelen
„ overig, verdediging of verdrag. Tot het eer-
„ fte, was geene kans: men moest, derhalve, tot
j, het tweede komen, en zonder uitftel last gee-
„ ven om te fluiten " Delft verklaarde zig, op
gelykenzin. Leiden ftemde ook, met veel drift,
tot handeling „ rekenende het beter de vryheid,
„ gedeeltelyk, te behouden, dan geheel te ver-
„ liezen. Ook moest men de Gevolmagtigden
„ tot de handeling niet binden aan eenige voor.
„waarden; maar ter Generaliteit bewerken,
„dat hun onbepaalde last gegeven werdt." Maar
die van Amfterdam zeiden „dat de Afge-
„ vaardigden ter Dagvaart niet bevoegd waren,
„om, in eene zaak van zo veel gewigt, te ftem-
„men, zonder byzondere last der Steden,
tedatzy, hierom, eerst verilag zouden doen,
„ en, ondertusfchen, de Leden baden, moed te'
„ willen houden." Gouda zou zig voegen naar
de overige Leden. Rotterdam kon niet ftemmen;
doch zou, op 't behaagen der Stad, alles'
toeftaan, houdende „het Land onmogelyk te
„ befchetmen ,en de toegangen aan de Nieuwer-
)3 brugge en by Goejanverwellen fluis niet te be-
„ waaren te zyn." Gorinchem voegde zig met de
Edelen, verklaarende „redekavelingen onnut,
„ daar de nood zo zeer drong, 't Verlies van'
„ vryheid,Godsdienst,goed en bloed was voor

LUI. BOEK. H I S T O R I E . ^
„ geene dapperheid te houden. Men moest
„zoeken te bedingen,,zo veel men kon, en
„ zonder uitftel fluiten*" Schiedam verklaarde,
zig te zullen voegen, zo dra de Leden eenpaarig
waren. Schoonhoven zou het befluit aanzien,
oordeelende „dat men het Bondgenootfchap,
, de Vryheid en den Godsdienst wel verdedi-
„ gen moest, zo veel mogelyk ware; doch dat
„ men 'er nu geen volk toe hadt." Briel verklaarde
zig onbekwaam om te ftemmen; doch
zou openlyker fpreeken, als de Leden eenpaarig
waren. Allernaar durfde ook niet over zig
neemen, op zulk een gewigtig punt, te ftemmen^
doch vermaande de Leden moed te houden, gelyk
Amfterdam gedaan hadt. Hoorn kon ook
niet ftemmen > zonder naderen last* Enkhuizeti
zou zig duidelyk verklaaren, als de andere Leden
zig zouden verklaard hebben. Edam zeide ,
„ dat de posten niet te houden waren; dat Kampen,
Deventer en Zwol waren ingenomen;
„ dat de Zuiderzee reeds onveilig werdt, en dat
ï5
'er een fchip ingekomen was , waarop ver-
„ fcheiden' fchooten gedaan waren," Hemmende
voorts met de Edelen, om zig, zonder uitftel,
te verdraagen. Monnikendam zou zig, by
eenpaarigheid, op het behaagen der Stad, ook
voegen met de Edelen. Medenblik zeide „ dat
„ 'er geene keur was; zynde de zaaken zo verre
„ verloopen, dat zy niet konden gered worden,
„en geheel wanhoopig zouden zyn, zo de Fran-
„ fchen doorbraken in Holland, waarom men
„ zig ook voegde met de Edelen/' Purmeren*
de verklaarde „ dat 'er geen tyd was om rugge-
„ fpraak te houden; dat, naar 't zeggen van de
„ Groot, het Krygsvolk aan de Nieuwerbrug-
XIV. DEEL. D „ge

50 VADERLANDSCHE LUI. BOEK,
1572. ,5 ge zo flaauwhertig was, dat het, naar allen
„ ichyn, de post niet befchermen zou; dat men
Poogingen
der Leden zig verklaard hebbende, werdt het ftuk
„ zig, hierom, ook voegde by de Edelen." De
Leden, in nader beraad gelegd , en toen, door fommigen,
aangemerkt „ dat 'er Steden waren, die
om Ain-
Ilerdam
te doen „zig niet konden verdedigen, en polders, welbewilli­
„ ken men niet kon onder water zetten." Daarna
, zeiden de Edelen „ dat de Leden zig diengen,
in't
verlee-
ïien van „ den te voegen, of aan den Haage toe te Haan ,
volmagt „ om vrye hoede te verzoeken van Frankryk ;
om te „dat men zig zeiven, zyne vrouw, kinderen
fluiten. „ en goederen in geerrgevaar moest ftellen, en
„ dat zy niet aanfpraakelyk wilden zyn, voor
„het nadeel, welk, door draalen, zou konnen
„veroorzaakt worden." Die van Dordrecht
verklaarden „ dat zy de vryheid lief hadden;
y, doch geene kans zagen om ze te behouden."
Zy verzogten „ dat Amfterdam zig wilde voe-
„ gen, alzo deeze Stad niet zou konnen be-
„ houden blyven, zo de andere Steden verloo-
„ ren gingen. Nu was 'er nog middel, om de
„ Regeering en 't Bondgenootfchap te behou-
5,den; 't welk daarna hoopeloos zyn zou."
Haarlem zou zig voegen met de Edelen en anderen
, die van verdrag fpraken, en voor zig
zeiven zorgen wilden. Delft zou anders ftemmen
, zo Amfterdam geheel Holland was, of geheel
Holland binnen Amfterdam beflooten. „ Nu
„ hadt men den vyand voor de deur.. De voor-
„ naamfte Steden waren over. Men hadt, reeds
„ voor eenige dagen, geraadpleegd, om vol-
„magt tot handelen te geeven. Sedert, was
„ het gevaar nog toegenomen. Uit Engeland
„ kwam niets goeds. Doch Engeland zou wel
„vol-

LUI. BOEK. H I S T O R I E . $t
„ volgen, als men zig met Frankryk verdraa-
„ gen hadt. Amfterdam behoorde zig, derhalve,
te voegen." Leiden merkte aan „ dat
„ men, alfchoon Amfterdam en eenige andere
„ Leden by hun gevoelen bleeven, evenwel tot
„ een belluitzou moeten komen. Dat men, over
„ 't punt in gefchil, eikanderen wel niet mogt
„ ovcrftemmen, als men keur hadt; doch dat
„ nood, wet brak. Dat men, weleer, zonder Am-
„ fterdam en Gouda, bellooten hadt, deGraaf-
„ lykheid aan Prinfe Willem den I. op te draa-
» g e n (&)' Dat 'er geen tyd was, om ruggefpraak
„ te houden, zullende alles onherftelbaar ver-
„ looren zyn, zo men langer marde met bef!uiten.
„ Dat de andere Leden zig zo wel nietverdedi-
„ gen konden, als Amfterdam, welk rykelyk van
„volk en krygsbeh oeften voorzien was; daar de
„ andere Steden geene manfchap, kruid noch
„ lood in voorraad hadden. Dat het den Ste-
„den niet mangelde aan moed, maar dat zy
„ allen niet verlooren wilden gaan, om Amfter-
„ dams wille." Amfterdam bleef egter by zyn :
gevoelen. De Afgevaardigden deezer Stad boo- \
den aan „ de andere Leden te willen byftaan, J
Daar
leeze
itad niet
oe bauiten
„ en in perfoon de posten te gaan befchcrmen. f
an.
„ Zy vertrouwden, dat de andere Leden hun 11
„ het ongelyk niet zouden willen aandoen, van
„zig alleen met den vyand te verdraagen, te
„ minder, om dat de voorwaarden onaanneem-
„ lyk waren; dat 's Lands geldmiddelen niet
„ gedoogden, dat men den Koning en 's Ko-
„ nings Bondgenooten voldoening gave. Dat
„ Engeland nog in oorlog bleef enz." Doch
Gou-
(.g) Zie Vil. Ceel, tl. 5*5-
D a

52 VADERLANDSCHE UIL BOEK;
Gouda begreep, dat men voortgaan moest mee
• handelen. Rotterdam zou zig voegen by de eenpaarigheid;
doch kon niet ftemmen, zo lang
Amfterdam niet ftemde: ondertusfehen, zou
het deeze Stad geen' dag houden, zo de andere
Steden verlooren gingen. Gorinchcm herzeide
„ dat, als de Leden by hun gevoelen'
„bleeven, zulken, die eenpaarig waren, zig
„ zeiven moesten zoeken te behouden." Schiedam
hieldt zig by 't gevoelen der Edelen. Briele
zeide „ dat de zwakke Steden zig niet be-
„ fchermen konden, als de fterken 't opgaven.
„Dat men, derhalve, tot handeling komen
„moest, en van de Vryheid, Godsdienst en
„ goederen zo veel bedingen , als men kon."
Maar Alkmaar voegde hierop „ dat men den
„Afgevaardigden niet vergen kon, te fjteni-
„ men»in eene zaak van zulk eene natuur. Dat
„de voorwaarden onmogelyk waren aan te
„ neemen. Dat de Koning van Frankryk ons
„ fchatten zou, en de fchatting invorderen te
fc
gelyk: en dat zy liever van de vyanden dan
„ van de burgers wilden omgebragt worden."*
Hoorn verklaarde zig ongelast. Enkhuizen zeide
, te zullen ftemmen, als de Leden oordeelden,
dat de zaak, by overftemming, was af te
doen: anders zou men wagten, tot dat de andere
Leden zig geuit hadden. Edam ftemde
met Dordrecht. Monnikendam zou zig verklaaren,
als de andere Leden zig verklaard hadden.
Die van Medenblik zeiden „ dat hunne
„ Stad, aan de eene zyde, openlag; dat hunne
„ burgery oproerig was, en dat zy kruid, noch
„ lood, nog eenig middel van verweering had-
„ den; waarom zy verzogten, dat Alkmaar zig
/
„ voc-

'LUI. BOEK. H I S T O R I E . 53
n
voegen wilde." Purmerende kon niet Hemmen
, zo lang de Leden niet eenpaarig waren.
Na deeze tweede omvraage, drong Leiden, nog
eens, op fpoedige handeling. - De Groot, wederom
gehoord zynde, riedt 'er ook ernftelyk
toe. Hy herhaalde nogmaals „ dat men met den
„ Koningmildelyk handelen moest, hem Maas-
„ tricht en de andere Steden buiten de Veree-
„ nigde Gewesten aanbiedende, tegen 't gene
v
hy reeds in zyn geweld hadt, en hem te ge-
Vj
moet komende, in de kosten van den oorlog;
„ luids hy de goedheid hadt van de Leden met
„ eikanderen vereenigd, en hun hunnen Gods-
„ dienst en Regeering vry te laaten." Om
Amfterdam van gedagten te doen veranderen,
zeide hy „ dat de Koning van zins was, hier,
w
den aanftaanden winter, te blyven, en dan
n
deeze Stad aan te tasten : en dat hy 'er den ee-
„ nen fteen niet op den anderen laaten zou, zo
„ zy hem ophieldt(//)." Doch men kwam, ten '
VTen
deezen tyde, nog tot geen befluit. De Leden, !
tomtnof»
die zwaarigheid gemaakt hadden, om te ftem- j ot geoa
men, beloofden, des anderendaags, 'savonds, lefluit.
tenagt, of uiterlyk ten negen uuren, wederom
in de Vergaderinge te zullen wezen, met naderen
last hunner magtigers (/).
Ondertusfehen, hadden de Staaten van Zeeland
, verneemende, dat men, in Holland, raad- * leeland
XII.
pleegde op handeling met Frankryk en Groot- ' erklaart
ig tegen
Britanje, een bezending naar den Haage ge- \
e haneling.
daan, met uitdrukkelyken last, om zig tegen d
de handeling te verklaaren, en op moedigen tegen
ff») Uil Aantek. vnn den Pnfion. Hor van 25 Juny\6yi. AfS,
iO Uit Aam. van denPeaR m. VIVIEN van.i^Jtmy 1672. tUS..
D 3
Leiden
dringt
meest op
fpoedige
handeling.
UeGrooc
raadt'er
ook toe.

Men befiuit
'er,
ter Vergadering
van Holland,
toe,
in afivezendbeid
"van Amfterdam
en vier
Steden,
€>ok ter
Generaliteit.
*4 VADERLANDSCHE LIII.BOEK;
geinveer te dringen. Zy kwam,den zesentwintigften,
in den Haage, fprak met den Penfionaris
van Dordrecht, Nikolaas Vivien, die toen,
in de plaats van den Raadpenfionaris de Witt,
de Vergadering van Holland waarnam, en haar
verfcheiden' redenen gaf, waar door de meeste
Leden tot de handeling waren overgehaald.
Doch de Zeeuwen bleeven de handeling afkeuren
(fc). Des avonds, ten negen uuren of laater ,
tradt men, ter Vergaderinge van Holland, tot
het hervatten der raadpleegingen van den voorgaanden
dag, en befloot toen, inafwezendheid
der Afgevaardigden van Amfterdam, Schiedam ,
Hoorn, Edam en Purmerende, die nog niet te
rug gekeerd waren „ om de zaaken ter Generaö
liteit daar heenen te beleiden, dat den Afgevaardigden
aan den Koning van Frankryk
„ volmagt gegeven werdt, om ten beste moge-
„ lyk te fluiten, zo maar de Godsdienst, Vry-
„ heid en Regeering behouden bleeven." Alkmaar
hadt nu ook in dit befluit bewilligd (ƒ).
Men gaf 'er, terftond, kennis van aan de algemeene
Staaten, daar men, over dit gewigtig
ftuk, reeds eenige dagen, onder den eed van
geheimboudinge, geraadpleegd hadt. Gelderland
bewilligde, in 't verkenen van volmagt tot
de handeling. Holland drong 'er fterk op. Zeeland
verklaarde zig ongelast. Utrecht zeide,
hierin, geene ftem te hebben. Friesland maakte
zwaarigheid. Overysfel en Stad en Lande waren
ff) Secr. Refb'. Ho». 26 "Juny 1672. Itl. heel, bl. 202. Notu'.
Zeel. 23 Juny 13 July 1671. en uit Aiintek. yan denVenf.
VIVIP.N yan ï

LUI. BOEK. H I S T O R I E .
ren afwezig. Toen men tot een befluit zou komen,
weigerde Friesland, welk voorzat, het
T6J*.
zelve op te maaken. Zo deeden ook Utrecht en
Zeeland, die, de twee voorgaande weeken,
hadden voorgezeten. Holland befloot, derhalve,
by monde van den Heere van Duivenvoorde,
tot het verleenen van volmagt ~(m). Doch de
Griffier Fagel weigerde dit befluit te tekenen.
Nogtans, drongen Pieter Burgersdyk en Jakob
van der Togt, Penfionarisfen van Leiden en Gouda,
den volgenden morgen, zofterkop het vertrek
van de Groot,dat hy, op belofte, dat hem
't befluit der Staaten nagezonden zou worden
fn)i op reis ging.
Hy was nog niet of naauwlyks vertrokken uit Misnoegen
van
den Haage, toen de Leden, die den vóórgaanden
dag afwezig gebleeven waren, ter Vergaderinge
van Holland, wederkeerden. Sommigen
Amfterdam
en
eenige
tnonden zig te onvrede, dat men, over zo gewigtigeen
ftuk, in'tafzyn van verfcheiden'Le­
Leden,
andera
den, en vooral van Amfterdam, een befluit genomen
hadt. Doch Schiedam en Edam voegden befluitv
over 't
genome»
zig naar't befluit. Purmerende begeerde, daarentegen
, dat de zaak wederom in omvraage gebragt
werdt. Amfterdam verklaarde, zig niette
konnen uiten, op eene zaak, die reeds beflooten
was; doch zou het doen, zo men ze op nieuws in
omvraage wilde brengen. Hoorn voegde zig by
Amfterdam. Monnikendam en Medenblik,
fchoon by 't befluit tegenwoordig geweest zynde,
verklaarden nu, wel gewenscht te hebben,
dat het, in 't afzyn der vyf Steden, niet geno-
, -> ^ „ „, men
O») Secr. Refol. Holl. art 'juny i6> 2. UT. Deel, tl. cÖ2. Refol.
Gener. homui. 26 funy .672. 's avonds ten tien naren.
f.» > Uit Aantek. van den P^nf. Hop van 26 Juuy 1(72. A££,
D 4

1672.
Gewiütijre
tyding
vit Leiden.
Afflftel-
«lam fTeeft
£et toe.
Aanmer»
kinken
derandergLeden.
56 VADERLANDS Cl IS LUI. BOEK.
men geweest ware. Doch Leiden beweerde,
„dat men wel beüuiten mogt, in 't afzyn ee-
„niger Leden, als 'er dag en uur gelegd, en
„ gevaar in 't uitftcllen was. Ook hadt Vivien,
„niet dan na voorgaande omvraage, willen be-
„ fluiten." Terwyl men raadpleegde, kwam 'er
een brief in de Vergadering, dien morgen, ten
zeven uuren, door Burgemeester Diderikvan
Leiden van Leeuwen, uit Leiden gefchreeven aan
denPenfionaris Burgersdyk, meldende „ dat de
„ Koning van Frankryk, des anderendaags, met
„een aanzienlyk Leger, in Utrecht verwagt
„ werdt; dat hy 't Aartsbisdom van Utrecht aan
„ den Kardinaal van Bouillon opgedraagen hadt;
„ dat hy ftaat maakte, om de post aan de Nieu-
„ werbrugge aan te tasten, en daarna op Leiden
„ en den Haage aan te trekken; dat men, hier-
„om, niet uitftellen moest, tot een befluit te
„ komen." Op 't leezen van deezen brief, ontftelden
de meeste Leden der Vergaderinge. Amfterdam
alleen, welk ook nog verst van \ gevaar
was, bleef hertig, verklaarende, zig gezind, om
't Land te befchermen; niet, om onuitvoerlyke
voorwaarden te omhelzen. De Afgevaardigden
deezer Stad deeden "er cgterby,datzy zig voegen
zouden, zo -t om een gedeelte van 't goed
te doen ware. Hoorn zeide ook „ dat men alle
„ manfehap, burgers en boeren, opontbieden
„ en de posten alomme fterker bezetten moest."
Te noodiger moest dit geoordeeld worden, om
dat die van Leiden aanmerkten „ dat de toegan-
„ gen niet zodanig bezet waren, dat'er de vyand
„ niet zou konnen doorbreeken. Dat het op-
„ ontbieden der manfehap uit beide de Kwai\.
^ tieren, hierom, te meer vereischt werdt. Dat

XIII- BOEK. H I S T O R I E . 5
„ men de béste voorwaarden bedingen zou-, als
„ men op zyne befcherming bedagt was. Doch
„ dat Frankryk, tegenftand vindende, naar geen
„ verdrag zou willen luisteren, en dat zy, zo
„ lang 'er hoop tot een verdrag ware, hunne
„ Stad en burgery niet konden laaten ovenvcl-
„ digen. Dat zy niemant van 't platte land in
g hunne Stad hadden, en geheel geen' voorraad
„ van kruid en lood. Datzyop hunne manfehap
„ niet gerust waren, en dat 'er geen tyd was tot
„ lootinge. Dat de Huisluiden ook misnoegd
n
waren op de Regeeringa. Dat men, om alles
„ met beter orde te doen, den Kapitein - Gene-
„ raai meer gezags moest geeven." Die van
Delft zeiden wdat zy, niet uit lafhertigheid;
„ maar om dat de posten niet verdedigd konden
„ worden, beflooten hadden tot da volmagt.
„Datde Leden, die nu zwaarigheid maakten,
„ aangenomen hadden, op zekeren tyd, behoor-
„ lyk gelast,te rug te keeren." Die van Gouda'
verklaarden, te ver wagten „ dat zy,alle uuren,
„ van den vyand zouden aangetast worden; dat
^ zy egter, zo men hun volks genoeg gave, in
IJ perfoon, hunne post zouden befchermen.
„Dat zy, op een Kanonfchoot yan den dyk,
-„ aan dé Stad, drie traver/e» hadden gemaakt,
„ en op de voorfte, batteryen, bekwaam om
„ gefchut op te leggen. Doch dat het, zo men
„ volk gebrek hadt, nog beter was, iet te be-
„ dingen, dan alles te verliezen." De Edelen ,
toen 't woord herneemende, verklaarden zig ook
vry van laf hertigheid, voorts zeggende „ dat
„ 'er wel groote fchaarshcid van penningen was;
„doch dat Frankryk zig, veeiligt, met eena
n
maatige fomme zou vergenoegen, en dat, in
D 5
„allen
167a.*

53 VADERLANDSCHE
t6/2. „ allen^geval, de oorlog ook veel gelds kosten-
„ zou." Dordrecht, zig insgelyks van blooheid
vry pleitende, en verklaarende, dagelyks, aan
t verfterken der Stede, te arbeiden, betuigde*
niet leedwezen, te zien, dat 'er zo veele hevigheid
ontftondt onder de Leden. „Men moest
„ zig in ftaat van tegenweer ftellen, enmidler-
„ wyl handelen. Men moest burgers en boeren
„ naar de posten zenden, waartoe elk het zyne
„doen moest; gelyk 'er reeds twee Dordfche
„ vendels waren uitgezonden." Haarlem fchouwde
zig ook zuiver van laf hertigheid, was bereid,
zyne burgers uit te zenden, niet dan met de wapenen
in de hand te handelen, en als men de
*upperfte magt en verdere redelyke voorwaarden
niet kon bedingen, zig tot het uiterfte te ver­
rainiteit.
dedigen. Leiden, toen wederom moed grypende,
vraagde, of Amfterdam raad wist, om volk
te bekomen zonder welk, de posten, gewisfelyk,
niette houden waren, te gelyk, verklaa-'
rende,zig ook te zullen kwyten, zo men voorhadt
eikanderen te helpen. Amfterdam hernam,
hierop „ dat men zig, met burgers en boeren,
„ verdedigen moest, en voorts wagten, tot dat
„ 'er meer Krygsvolk geworven zou zyn, waar-
„ mede men dagelyks vorderde, nogmaals her-
»haaiende, dat de Stad niet kon ftemmen, op
„de verleende onbepaalde volmagt; doch zo
» 't gevaar met eene redelyke fomme af te koo-
„ pen was, zou zy daartoe ligtelyk verftaan kon-
Begroo- , , nen." Gouda hernam „ dat'er, wat de fomme
ting der ,
fornme, ', betrof, geene onbepaalde volmagt verleend
welke ', was; dat men dezelve op tien of twaalf milmen
], boenen begroot hadt, waarin de overwonnen'
Frankryk
;
, Gewesten, welken men daarmede zou vry-
, „ koo-

LUI. BOEK. H I S T O R I E . 59
„ koopen, ook zouden moeten draagen." Rotterdam
voegde hierby „ dat de Groot gevraagd
„hadt, of hy tot twaalf millioenen zou mogen
„gaan en dat hem geantwoord was, dat het
w
op een tonne gouds of twee niet zou aanko-
„ men." Voorts merkte deeze Stad aan „ dat
„Amfterdam aangenomen hadt, den zesen-
„ tvvintigften, in de Vergaderinge te zyn; dat
„ wegblyven voor bewilligen genomen moest
„ worden; dat men van den nood eene deugd
„ moest maaken, en de handeling voortzetten,
M
te meer, om dat 'er van burgers en boeren
„ niet te wagten was, en men geen Krygsvolk
„ genoeg by der hand hadt." Rotterdam en alle
de andere Leden verzogten toen Amfterdam ,
zig te willen voegen. Hoorn zelf, het merg van
den last, aan de Groot gegeven, verftaan hebbende
, hadt het reeds gedaan. Doch die van
Amfterdam betuigden, niet te konnen gaan, buiten
't gene zy voorgefteld hadden: 't welk, ter
hunner begeerte (G) , zeer tegen den zin van
Leiden,by het beiluit ophetverleenenvan volmagt
tot de handeling, werdt aangetekendQp).
Leiden deedt, ten deezen tyde , een' voorflag,
die geheim gehouden werdt, hierin beflaande,
„ of men niet, wanneer zig te veele zwaarighe-
„ den in de handeling opdeeden, voor Holland
n
alleen, zou konnen handelen, en de Groot
„daartoe last geeven, 't welk, in allen geval
„ beter zou zyn, dan dat de Hollandfche Ste-
„ den genoodzaakt zouden wezen, elk voor zig
„ zelve, te fluiten." De Edelen en veele Leden
fo> Secr. Refol. Holl. sfi Juny iC>7v~ II'. Deel. bl. 2*4.
f p) Uit Aantek. vaa de Penl. VIVIEN ta Hnv yan z Juny
167a. t\ISS.
1673.
',ou wit,
en welaan.
Amfterdam
doet
aantekening
tegen
de
verleende
volmagt.
Leider»
flaat
voor,
om voor
Holland
alleen t9
handelen.

•xin.
De Prins
van O-
rïnje
verzoekt,
wegen s
zyne by- -
zondere
belan
gen, ook
temogen .
handelen
met
Frnnk.
jyki ,
*/aüvf
g*nk.
6o VADERLANDSCHE LUI. BOEK.
den bewilligden hierin. Dordrecht hieldt het
nog in bedenking. Delft meende , dat men aan
de Groot kennis geeven moest, dat 'er zulk een
voorflag gedaan was (3). Doch ik vindt niet, dat
men, hierop, tot beiluit gekomen is.
[ Wy hebben de raadpleegingen, op dit ge wigtig
ftuk, dus omftandiglyk, uit de Aantekeningen
van twee of drie Leden der Vergaderinge,
willen te boek Hellen, ten dcele, op dat men ze
zou konnen vergelyken, met het gene men, desaangaande,
by anderen (V), vermeld vindt; maar
voornaamlyk, om den Leezer den inwendigen
toeftand van de Vergadering der Staaten van
Holland, ten deezen tyde, van naby, te leeren
kennen; welke kennis alleen genoeg is, om elk
te doen zien, in welk oen' gevaarlyken ftaat,
het gantfche Land thans gebragt was.
DeGroot,den zeven-entwintigften vanZomermaand,
vroegtyds, uit den Haage, vertrokken
zynde, gaf, in't doorreizen, den Prinfe van O-
ranje,in't Leger te Bodegrave, kennis van zy.
ncn last. De Prins zondt, nog dien zelfden nadeniddag,twee
Brieven naar den Haage, aan de
ilgemeene Staaten en aan den Griffier Fagel. By
ieneerften, fchreefhy „verton te hebben,
, dat Graave, welks Heerlykheid hem toe-
',kwam, op last der Staaten, van Krygsvolk
s > ftondt ontlcdigd te worden; waarom hy be«
, geerde, dat hem toegeftaan werdt, * vrye
(*~) Bit Aantel; e,'s lovtn.
ir} VALKENita 1. Deel, bl. f^z^a.
| hoe '-fe te verzoeken van Frankryk: 't welk
, hem te minder behoorde geweigerd te wor-
, den,om dat de Groot hem zyne volmagt gep
toond

LUI. BOEK. H I S T O R I E . 61
„toond hadt, om met Frankryk te fluiten." 167%,
De Staaten van Holland beflooten, dat het
verwerven van vrye hoede voor Graave, by
oogluikinge, zou worden gedoogd (f). En ik
meen, dat men, ook ter Vergaderinge der
algemeene Staaten, een diergelyk befluit genomen
heeft (i). De tweede brief luidde, van
woord tot woord, aldus:
M Y N H E E R ,
Soo aanftondts pas/eer f den Heer DE GROOT
'alhier, die my heeft verthoont dample duthorifatie,
die haar HOOG. M O G. aan hem, de Heer en VAN
GENT en ODYK hebben gegeven, om met den
Con, yan Vrankryk te traciteren, foo als fy, in defe
conjun&ure van tyden, ten meesten dienste van de
Landen, bevinden [uilen te behoor en: *.$ welk my
niet weynich heeft gefurpreneert. Ick meen, dat het
nu mede tydt is, dat ick op myn particuliere interesfen
begin te denken, daarom verfoek ickUEch
haar Hoog. Mog., uit mynen naam, permisfie te
vragen, om mede ymandt van mynen't wegen aan
den Con. yan Frankryk te fchikken, om te trailer en
over myne particuliere interesfen: waarop ten fpoedighfle
antwoordt verwagtende, blyve
MYN
HEER
UE. Dienstwill. Vriend
G. PRINSE D'ORANGE.
Doch
(s~) Refol. TToll. "8 Jimy bl. 20«.
(O Uit AOiiCilejPcni. ViVlENfsliop Yf.n 28 Jt»y l(2. A/5*.

62 VADERLANDSCHE LUÏ. BOEK.
'I672. Doch men was, ter Vcrgaderinge van Holland,
niet zeer gereed, om op het verzoek, in
deezen brief gemeld, te befluiten. De Gemagtigden
tot de Franfche zaaken werden verzogt,
derVergaderinge, daarop, eerst, van kunnen
raad te dienen («). Wat'er verder, by de Staaten
van Holland, en ter Generaliteit, over voorviel
, is my niet voorgekomen. Alleenlyk vind
ik, dat de Edelen en eenige Steden van Holland
den Prinfe wilden toeflaan, wegens zyne domeinen,
te handelen. Doch Amfterdam kon,
hierin, niet bewilligen (v). De Groot vondt zyne
Mede-Afgevaardigden te Reenen; daar zy,
gezamenlyk, fpraken met De Louvois en Pompone.
De Groot was, den eersten van Hooimaand,
reeds wederom in den Haage. Doch eer
ivy 't verhaal zyner handelinge vervolgen,vordert
de orde der gebeurtenisfen, dat wy de merkwaardige
verandering in de Regeering, wel-
] IQ de Staat, omtrent deezen tyd, onderging,
i n haare byzonderfte omflandigheden, te boek
tellen.
XIV.
Oorzaa-
(
ken der
oproerigheid
in
«le Hoi- !
landfche
en
Zeeuw- ;
fche Sce- '
dsn.
De eerfte gerugten van het overgaan der Stelenaan
den Ryn hadden niet alleen de hooge
Regeering,maar ook het gemeen, in alle Steden
van Holland en Zeeland, ontrust. Veelen
jegonden hunne beste goedereii te bergen: 't
ivelk niet flegts te Utrecht; maar ook te Haarem
en elders, geweldiglyk, belet werdt door
t graauw,'t welk niet gchengen kon, datderycen'tLand,
inden nood, verlieten, en hun aleen
voor den opkomenden last lieten zitten. De
] , „ al-
00 RefiiL Holl. s8 Juny ln>», bl. It6.
O ) Cu Aantek. van den Pei.fion. VIVIEN ca HOP tan 29 Ju-,
y i"7i' MSS, ' *"
i

LIII.BOSK. H I S T O R I E , 63
algemeene vlugt veeier in- en opgezetenen van 1672.
Gelderland, O verysfel en Utrecht, die met al
wat zy hadden konnen bergen, naar Holland afkwamen
, vervulde elk met fchrik en ontfteltenis,
en was regt in ftaat, om het gemeen te
doen overiiaan tot geweldige onderneemingen.
Men was, gelyk doorgaans, ingenomen met Vermoeien
dat
hooge gedagten van de fterkte der Grensvestingen
, en kon zig niet verbeelden, dat zo veele ie Steden
door
Steden overgegaan waren, zonder verraad. In
/erraad,
deeze gedagten, werdt het gemeen gefterkt, ivergeraan
wa-
doordien eenige Overften, bevel gehad hebbende
in de verlooren' Steden, na 't overgaan der- 1 en aan
Frankyk.
zeiven,inhegtenis genomen waren. Ook wer- \
den, wat laater, Daniël,Baron van Osfery, Kolonel
van een Regement Paarden binnen Rynberk,
en Akxander dHinyosfa, Kapitein binnen
Wezel, door den Krygsraad, gevonnist, om ' /onnis
onthalsd te worden, wordende den eesten te last' iver Osery,
Hi-
gelegd, dat hy eenen Edelman des Bisfchops j
van Straatsburg, Neef zyn er Huisvrouwe, en ] lyosfa en
Wontas.
eenen vyandlyken Trompetter, geduurendc de 1
belegering van Rynberk, toegang verleend, met
den Hertoge vanDuras,bevel voerende in 't Franfche
Leger, op de brugge voor Rynberk, heimelyk
gefproken, en daarna zeer op het overgeeven
der Stad gedrongen hadt. De tweede werdt veroordeeld
om laf hertigheid, en om 't verlaaten
van zyne post, terwyl de vyand voor Wezel lag
(w). Montbas zelf, wien de Betuwe aanvertrouwd
geweest was, werdt in hegtenis genomen,
en eenigen tyd, in 't Leger by Bodegrave, bewaard.
(w) Zie de Senten:, ty VAIKKIHSR L Deel, Bylaeg. N. s&„
41. II. 94, ico.

1672.
iVTóritbas
verdedigt
zig.
6* VADERLANDSCl IE LIII.BOKK*
waard. Dach hy hadt gelegenheid gevonden,
om te ofltvlugten naar Utrecht (*), en werdt,
eerlang, om 't verhaten van zyne post, om \
verkragtcn zyner hegtenislë, en om 't o verloos
pen tot den vyand, gelyk zyn wyken naar U-
trecht genoemd werdt, gevonnist, om in zyn
beeldtenis opgehangen te worden; welke ftraf
hy zelf te wagten hadt, zo men hem t'ecnigen
tyde, in handen kreege(». Doch hy hicldt zig
buiten 't gevaar; midlerwyl, aanbiedende, te
regt te willen liaan voor onzydige regters, mids
hem veiligheid verzekerd werdt, geduurendede
regtspleeging (2). Ook verdedigde hy zig, naderhand,
fchoon zeer tegen den zin van zynen
Zwager, de Groot (», in openbaaren druk,
over 't verlaaten van de Betuwe, bevveerende,
dathy't niet gedaan hadt dan op uitdrukkelyken
last der Afgevaardigden te Velde (T), dien hy,"
ten allen tyde, toonen kon (c). Zelfs fchreef hy,
tot zyne verontfchuldiging, aan de Staaten en
aan de byzondere Steden van Holland (d), zonder
dat men goedvondt, hem te antwoorden.
Wat laater, daagde hy de Heeren van Zuilenftein
en 's Graavenmoer en de Graaven van
Styrum en Flodorp, die de hand gehad hadden
m zyne te regtftelling, ieder in 't byzonder,
uit tot een lyfgevegt (e>. Doch men liet zyne
brief
» Refol. Gener. Vener. ap-pufy 1672. VALKENIER I. Deel,
II. 419-
(y) Zie Je Sentenc. hy VALKEMIER r. Deel, N 42. hl. IÖI.
O) /lant. reu etn' Re.sent van D.lft 30 Sept. 1072. MS.
j l.ectre de MR. DJ GROOT du 5^. DeteyiHre 1673.
Zie o-ik Rcib'. Gener. Mercnr, 28 Ju y 1672.
. (c) Uit Aantek. van dm Penfion. Hop vin Juny 1672. MS.
Voiez autfi Memor. dn Conite de MONIBAS p. 17, 21, Ï,\,
{d) I.. ttr. de MONIBAS p. 1. tt.
i.e) Leur. .. MÖMT6AS p. 15, u J}
21, 23.

LUI. BOEK. H I S T O R I E . 65
brieven beantwoorden, door den Scherpregter 167a.
van 't Leger, die 't antwoord, door eenen Trompetter,
afzondt aan den Hertoge van Luxemburg
(ƒ). Montbas bleef nog eenigen tyd in U-
trecht. Hy heeft zig, federt, onthouden inFrankryk,
vanwaar hy herkomftig was, fchoon hy,
hier, met eene eigen' Zuster van den Ambasfadeur
Pieter de Groot gehuwd,en lang in Staatfchen
dienstgeweest was. Ondertusfehen, verfterkte
het vatten en teregtftellen van verfcheiden'
Krygsoverften het volk in den waan, dat
de Steden, meest allen, door verraad, waren
overgegaan.
Doch men vergenoegde zig niet metdeKrygsluiden
alleen te verdenken van verraad. De te­
De te­
XV.
ren-
genwoordige Regeering werdt, genoegzaam o- ! voordi-
te Re-
penlyk,befchuldigd, dat zy heulde met Frank- ,
ryk, waaraan zy, zeide men, 't Land verkogt , reering
en verraaden hadt. De ongelukken, die den vordt
ran agteoosheid
Staat, van alle kanten, troffen, werden gewee- J
ten aan de agteloosheid niet alleen, maar aan \ !0 onrouw
de kwaade trouwe en baatzugt der Overheid, op 1
welke 't gemeen gewoon is te verhaalen de rampen
, die dikwils onvermydelyk zyn. De vriend- '
jefchnl.
ligd.
den van het Huis van Oranje, federt lang, getragt
hebbende, den Prins te doen ftellen in 't
bewind, welk zyne Voorzaaten hier te Lande
gehad hadden, verfterkten 't volk in deeze gedagten;
waartoe zy gelegenheid hadden, nadat
de burgers, in verfcheiden' Steden, fterker dan
te vooren, hadden begonnen ter wagt te komen,
't zy tot voorkoming van plondering, die, op
veele Plaatfen, gedreigd, op eenigen, met der
daad,
(ƒ) Memoir. de MONTBAS 55.
XIV. DEEL.
E

1672.
Argwaan
over de
handeling
met
Frankryk.
Eenige
Predikanten
ityven 't
gemeen.
•66 VADERLANDS CHE LUI. BOER.
daad, ondernomen was; 't zy, om de Steden,
die meest bloot lagen, te beveiligen tegen eenen
gevreesden overval. Ook gaf het byeentrekken
der burgeren, om aan der Steden Vestingen
te arbeiden, aan verfcheiden' oorden,
met naame te Dordrecht, te Gouda en te Rotterdam
, gelegenheid, om hun, wien 't werken
dik wils verdroot, misnoegen in te boezemen
tegen de Overheid. Sterk nam dit misnoegen
•toe,nadat het gemeen de ragt gekreegcn hadt
van de aangevangen' handeling met Frankryk,
die men zeer nadeelig hieldt te zyn voor 't Vaderland,
't Huis van Jakob Steyn, Burgemeester
van Haarlem, werdt met plondering gedreigd,
om dat hy gehouden werdt, den eerften
voorflag tot handeling met Frankryk gedaan
te hebben, in de Vroedfchap (g). Te
Hoorn,viel't graauw aan op het huis van Burgemeester
Reinier Langewagen; doch de plondering
werdt 'er, ten deezen tyde, noch belet,
door de gewapende burgerye (/*). Te Amfter ­
dam , werden, op den zes-entwintigften van Zomermaand
, de Afgevaardigden van Edam aangetast
door 't graauw, naar 't Stadhuis gelleept 5
en gedwongen om hunnen last te openen ; waarby
bleek, dat zy in de Volmagt tot handeling
bewilligen mogten: 't welk hen in lyfsgevaar
bragt (/). Eenige Predikanten roeiden hieroiir
der, 't volk ftyvende in de gedagten, dat veele
Leden der Regeeringe den Lande ongetrouw
waren, en dat de zaaken zo liegt gingen, om
dat
(g~) Kort Veiliaa' van de burgerlyke Oproer, in Haailcm MS,
(TyUit Atmt.van den Penllon. HOP van :i Juny 1672. MS,
£ O Aantek, wegen* 't gehandelde in 1671. MS.

LÏIL BOEK. H I S T O R I E . €f
dat men den Prinfe van Oranje te weinig gezags
gaf. Onder de voornaamfte y veraars van
den predikftoel, telde men de Predikanten
Thaddseus de Landman en Simon Simonides
in den Haage, Jakobus Borfiius en Joannes Urfinus
te Rotterdam Ook hadt Samuel Gruterus,
op den negentienden van Zomermaand,
te Haarlem, gepredikt,öto 'er, ouder de Regenten
dier Siad, verraad en kwaad bejiier fchuildet
welk zeggen hy, daarna, ondervraagd zynde,
toepaste op den Ambasfadeur de Groot, dien
hy een vuil ei, op Loevefiein uitgebroeid, noemde(7).
De argwaan op de Regeering en de begeerte
om den Prins van Oranje bevorderd te zien,
nam zo fterk toe onder 't volk, dat 'er fommige
Leden van Holland ook ernftelyk om begonden
te denken. Leiden zeide, op den twintigften, ]
in de Vergadering der Staaten
n
dat de zaaken j n
„ niet wel konden gaan, zo men den Kapitein- ,
n
Generaal geen meer gezags gave, hem ont- i
„ flaande van de verpligting om zig naar t be- <
,
fluit der Afgevaardigden te Velde te gedraa- *
„gen; alzo 't Leger, onmogelyk, geregeerd j;
w
kon worden door zo veele hoofden; en, ten
wbefluite, verzoekende, dat men hem, flegts
„voor drie of vier maanden, grooter gezag
„ wilde opdraagen." Naderhand, floegen deeze
Stad en Haarlem nog eens voor, dat men het
geeven der patenten aan den Kapitein-Generaal
behoorde te laaten (ni). Doch daar verliepen eenige
dagen, eer hierop iet bellooten werdt.
't Mor-
(£) Verhaal der muiterye te Rotterd. in 1672. MS.
(;; Kort Verhaal van de Opro;r. te Haarlem. MS.
lm) Refol. HM. 27 Juny 1671. bl. 187- Vit Aant. van de Pen&
VlViCN t;i HOP van 20, 24 52/ juny 16-72. MSS,
E 2
.eidet*
Haar»
sm vor«
eren,
at men
en Pria-
: meer
ezaj;s
eeire»

Ï672.
XVI.
DeRaadpenfionaris
de
Witt
wordt,by
nagt,aangevallen
en gewond.
Bekentenis
van
een' der
handdaadigeu,
68 VADERLANDSCHE LUI. BOEK.
't Morren en fcbelden op de Regeering hieldt,
ondertusfehen, aan, onder't volk. En gelyk de
Raadpenfionaris de Witt, federt veele jaaren,
't voornaam bewind der zaaken gehad, en, meer
dan anderen, den Prins van Oranje buiten de
Regeeringe en hooge Krygsampt'en gehouden
hadt, zo waren hy, zyn Broeder de Ruwaard
van Putten, en allen, die van zyne maagfehap
waren, of zyne zyde meest gehouden hadden,
by veelen,in den haat geraakt: t welk zo hoog
liep, dat eenigen ondernamen, den Raadpenfionaris
en zynen Broeder, den Ruwaard, van *t
leeven te berooven. Dit droeg zig toe, in deezer
voege. De Raadpenfionaris, op den een-entwintigften
van Zomermaand,tot omtrent middernagt,
in de Vergadering van Holland geweest
zynde, werdt, van zynen knegt, die eene
brandendeflambeaudroeg, naar huis geleid;
doch op de Plaats, by het zogenaamde groens,
zoodje, aangevallen, door vier Mansperfoonen,
die, 't licht hebbende uitgedaan, hem eenen
houw in den hals'gaven, op den grond fmeeten,
en daarna nog een wonde tusfchen de fchouders,
en eene andere tusfchen de ribben toebragten:
ook was hem 't hoofd gekneusd, door
den val. De moorders, hem meenende afgemaakt
te hebben, fielden 't op een loopen. Men
vernam haast, wie zy waren, naamlyk, de twee
zoonen van den Raadsheer van der Graaf, Pieter
en Jakob, benevens Adolf Borrébagh en Kornets
de Bruin. Doch Jakob van der Graaf werdt
alleen gevat,en,terftond, voor 't Hof, te regt
gefield. Hy beleedt hier „datzy, methunvie-
„ ren, ten huize van den Raadsheer, die naar
„Delft vertrokken was, gegeten hebbende,
» ui*

LUI. BOEK. H I S T O R I E . 69
„uitgaande, gezien hadden, dat 'er noch licht
„ was in de Vergadering van Holland; dat zy,
„hieruit, beflooten hadden, dat de Raadpen-
„ fionaris daar nog zyn zou, dien zy uitmaak-
„ten voor een fchelm en Landverraader, en
„ beflooten van kant te helpen; dat de Bruin
„ hem eerst hadt aangetast, en dat hy, gevan
„gen, hem, met een mes, tusfchen de fchou-
„ ders geileken hadt, voorts geene reden wee-
„ tende te geeyen, waarom hy dit ftuk hadt
„ helpen uitvoeren, dan dat hy van God verv
laaten was (»)." De jonge van der Graaf
werdt, op 't flerk aanhouden der Staaten van
Holland,fpoedig,gevonnist door't Hof, welk
hem verklaarde, begaan te hebben misdaad van
gekwetfte Hoogheid, en veroordeelde, om onthalsd
te worden, met verbeurtenis zyner goederen.
Hy ging, den negen-entwintigften, ter
dood, wordende zeer beklaagd, door de vrienden
van het Huis van Oranje, die hem als een'
martelaar voor de belangen van dit Huis aanmerkten.
Ook werdt de Godvrugtigheid van
zynen uitgang, eerlang, in zeker gedrukt fchrift,
hooglyk, gepreezen. De Staaten van Holland
deeden veele moeite, om de andere handdaadigen
magtig te worden. Zy fchreeven'erover,
aan den Prinfe, en aan de Veldmaarfchalken,
op dat men 'er naar zogte, onder 't Krygsvolk.
Ook deeden zy, door 't Hof, vyfduizendguldens
belooven, aan elk, die eenen der fchuldigen
aanbragt, mids deeze fomme, uit deszelfs
goederen, betaald werdt (0). Doch zy wisten
f») Senreut. in de Holl. Merc. van 1C75. II. 88.
Ce) Refel. Holl. 22 sa3 Juny 167a. tl. i63.
E 3
zig
1672.
lle 011Eïalsd
wordt.

1672.
Aanflag
op den
Ruwaan
van Put
7o VADERLANDSCHE LUI. BOEIT;
zig fchuil te houden, tot dat het gevaar over
was: 'twelk, eerlang, gebeurde. Borrebagh,
die Postmeester was, bleef in 't bezit van dit
ampt Wat de Wit betreft,men bevondt,
dat zyne wonden niet gevaarlyk waren, en hy
genas'er fpoedig van. De Vergadering van Holland
werdt,terwylhy'thuishieldt, gemeenlyk,
door zynen Neeve, Nikolaas Vivien, Peniionaris
van Dordrecht,waargenomen.
De Ruwaard van Puitten, geduurende den jongften
zeetogt, aan zinkingen, onpasfelyk geweest
] zynde, was, met verlof der Staaten (q), uit de
' Vloote naar Holland gekeerd, en op den vierentwintigften
van Zomermaand te Dordrecht
gekomen. Hy hadt deeze Stad, op haar verzoek,
drieduizend ponden buskruids, uit de Vloote,
ter leen, toegezonden, 't welk hem, daarna,
tot misdaad toegerekend werdt (r), fchoon 't,
onder bevelhebbers van belegerde Steden, zeer
gebruikelyk, en nu, met overleg van de Ruiter,
gefchied was; behalve dat die van Dordrecht
overboodig waren, het kruid te betaaleii.
De Ruwaard vondt, op zyne aankomst,
de Stad vol beweeging, en't gemeen geweldig
tegen hem verbitterd. Men hadt, eenige weeken
te vooren, zyne beeldtenis, daar 't verbranden
der Engelfche fchepen te Chattam by vertoond
werdt, van 't Stadhuis gehaald, verfcheurd,
de ftukken rondsom de hoofdwagt der
burgerye,en'tuitgefneeden hoofd aan de galge
gefpykerd (i). Doch hierby bleef het niet. Kort
rp) P. A. SAMSOH Hifi. «Ie Grill. III. fbm. II. p. 261.
I q 1 Kerol Hu)!. 21 Juny 1672. bl. 166.
(r) Uefo). Holl. 21 Juny 1672. bl. aö.
isj VALKENIER I. Dttl, bl. 677.
na.

LUI. BOEK. H I S T O R I E . 71
na zyne tehuiskomst, kwamen 'er, op eenen
nagt, ten elf uuren, vier onbekende perfoonen
aan zyn huis kloppen ,begeerendehemte lpreeken.
Men zeide hun, dat hy onpasfelyk, en niet
te fpreekenwas. Doch zy zogten, met geweld,
door te dringen, met oogmerk, zo men vastftelde,om
hem 't leeven te beneemen. Eender
huisgenooten, agteruit geloopen zynde, haalde
toen de burgerwagt van 't Stadhuis: waarop de
geweldenaars zig weg pakten (V). Doch de Broeders
de Witt fcheenen de ramp, die hun dreigde
, flegts ontkomen te zyn, om, eerlang, in
grooter te ftorten.
Midlerwyl,fpatte de zugt om de Regeering
veranderd en den Prins van Oranje verder bevorderd
te zien, in veele Steden van Holland
en Zeeland, tot hevige daadelykheden uit. 't
Volk, famengerot in merkelyken getale, drong
de Wethouders, om in deeze bevordering te bewilligen.
Veelen,die by de verandering voordeel
rekenden, roeiden hier onder, en zogten
zig zeiven, terwyl zy voorgaven, 't belang van
't Vaderland en van den Prinfe te zoeken, On- '
mogely k is 't, hier te verrekenen, wat 'er, in alle
Steden, voorgevallen zy: ook zou een omftandig
verhaal daarvan, ligtelyk, verveelen, alzo
't gebeurde, op verfcheiden' Plaatfen, groote
overeenkomst hadt met eikanderen, 't Zal dan
genoeg zyn, dat wy de voornaamlte en minst
bekende byzonderheden te boek ftellen.
Te Veere in Zeeland, werdt de Prins van O- 1
ranje 't eerst tot Stadhouder verklaard, op 't ^
aanftaan der burgerye, tegen het einde van Zo-
naer-
CO fiUMOT c!e Kuiter, bl. CSi, 63j.
E 4
XVIf.
't Gemeen
dwingt
ie WetlouderSj
ani den
Prins van
Oranje
:ot Stad.
ïouderte
rerklaa,-
en.
lerst se
'eere,in
eeland;

Daarna,
te Dordrecht.
7& VADERLANDSCHE LUI. BOEK.
mermaand: 't zy dat de burgery hier meer
moeds hadt dan elders, om de Wethouders,
die door den Prinfe gefield waren, te beweegen
om zyne Hoogheid te bevorderen ;'tzy dat, gelyk
ik, in gefchreeven' aantekeningen van deezen
tyd,leeze, fommige Wethouders zeiven 't
gemeen hadden opgewekt, om 's Prinfen verheffing
te begeeren. Men fmeet, hier op den
een-entwintiglten, in eenen oploop, de glazen
uit,aan 't huis van Burgemeester Tkysfen; hoewel
'ttot den dertiglten aanliep, eer men deOranje-vlag
van den tooren waaijen liet
VanVeere,floeg de beweeging onder't gemeen
over, naar Dordrecht. Eenige burgers, in den
waan gebragt, dat het magazyn der Stad liegt
verzorgd was, en dat de Wethouders de neutels
verfteken hadden, op dat men 't niet merken
zou; vorderden de fleutels, op't Stadhuis, 0-
penden en bezogten het magazyn, dat beter voorzien
gevonden werdt, dan men verwagt hadt.
Dit was egter, niet zonder veel beweeging, toegegaan.
Zeker Perfoon mengde zig onder den
hoop, der burgeryeinfcherpende, dat men den
Wethouderen vergen moest, van 't eeuwig E-
dicl af te gaan, en den Prins van Oranje tot
Stadhouder te verklaaren, zo men wilde, dat 's
Lands zaaken eenen beteren keer namen (y).
Dit zeggen vondt gereeden ingang by't gemeen,
welk ftraks aan 't hollen raakte, onder een algemeen
geroep van Leeve de Prins van Oranje!
de duivel kaak de Witten! De burgers, die de
wagt op 't Stadhuis hadden, voegden zig by \
graauw.
fa) Extr. uit ite Notul. van Wette en Raerie van Vere 21 **
30 Juny 1672. MS.
tv) VAIXENIER I. Set!, U. 678.

LUI. BOEK. H I S T O R I E . 73
graauw. Men haalde de Wethouders uit hunne
huizen, noodzaakte hen, Vroedfchap te beleggen
, en te belooven, dat zy den Prins Stadhouder
maaken zouden. De Burgemeester Joan
Hallingk, van agteren 't Stadhuis willende afgaan
, werdt met een grooten byl gedreigd, zo
hy weigerde te voldoen aan de begeerte der burgerye.
Hy, en eenige anderen uit de Regering,
Hopluiden en Burgerye werden genoodzaakt
-naar den Prinfe te trekken, en hem naar Dordrecht
te geleiden, om kennis van zaaken te neemen.
De Prins weigerde, in 't eerst, het Leger
te verlaaten; doch befloot 'er eindelyk, toe,
en kwam, op den negen-entwintiglten van Zomermaand,
binnen Dordrecht; daar hy, door
eenige Gemagtigden uit deRegeeringe, ontvangen,
en, tusfchen de gewapende fchutterye
door, onder een algemeen gejuich, naar het
Stadhuis geleid werdt , terwyl de Oranje-vlag
ten tooren uithak. Men verzogt den Prins, de
Stad en Magazynen te willen bezigtigen; gelyk
hy deedt: doch men repte geen woord van het
Stadhouderfchap. Na de maaltyd, deedt men
hem uitgeleide. Maar 't volk, wat anders verwagt
hebbende, floeg aan 't morren, dat men
den Prins en de burgers misleidde. Straks daarop,
vliegen eenige burgers naar'sPrinfen koets,
en vraagen hem, of hy Stadhouder wart Hy
verklaart, volkomen te vrede te zyn. Wy niet, dryft
men hem toe, ten zy wy uwe Hoogheid Stadhouder
zien. In eene aantekening van deezen tyd,
lees ik „dat de Predikant Henrik Dibbets zekeren
„ Wynkooper, en, door deezen, nog tien of
„ elf anderen bewoogen hadt, om, by eede, te
belooven, dat zy den Prins niet ter Stad uit
E 5
„ zou-
167%:

74 VADERLANDSCHE LUI. BOEK,
„ zouden laaten gaan, voor zy verzekerd wa-
„ ren, dat hy voldoening ontvangen hadt van
„ de Wethouderfchap; en dat het deeze luiden
„ waren, die 's Prinfen koets tegen hielden,en
„ Burgemeester Hallingk,zittende nevens zyne
„ Hoogheid, met den gelaaden fnaphaan op de
„ borst, afvraagden , of men den Prins voldoe-
„ ning gegeven hadt; dat de Prins hierop zeide,
mannen, het zal wel gaan; voorts, ver zoeken-
„ de, dat men hem, tot aan de herberg de
„ Paauw, daar hy gegeten had, wilde laaten
„ yoortryden. Dat, den Prins en de Heeren
„ in de Herberg getreden zynde, de voorge-
„ melde luiden, en nog omtrent twintig ande-
„ ren, aangezet door den Predikant Dibbets ,
„ eenen nieuwen eed deeden, dat zy niemant
„ der Wethouderen uit de herberg zouden laa-
„ ten komen, zonder hem den hals te breeken,
„ ten ware hy tot 's Prinfen bevordering ge-
De Wethouders
antzet door dit dreigen, beflooten, derhalve,
„ ftemd en getekend hadt." De Wethouders,
tekenen tiet eeuwigEdiét te vernietigen, enden Prins
eene Akte,
waar-
tot Stadhouder van Holland te ftemmen, by
by de eene Akte van deezen inhoud:
Prins
Wy ondergefchreeven Vroedfchappen, goede maaien
van Agte en bedienden van de Stad Dordrecht
Stadhouder
ver- '
klaard 1 verklaar en, by deezen, te cederen en renuneïeren
word» ,'iet eeuwig EdiB :verklaarende, wegens haare Stad
J yne Hoogheid den Princc van Qrangien tot Stadé
'louder, en confereren op hem alfucke machten,
iigniteytcn en authoriteyt, die fyn Voorvaders hoogojfel.
memorie hebben gehad en befeten. Eyndelyck
i
< 'ntjlaan wy fyn Hoogheyt van den eed, die gedaan
ud van het voorfz. Stadhouderfchap niet te zullen
Wincmea* Geilaen te Dort, den 2y Juny 1672.
i
De

LUI. BOEK. H I S T O R I E . 75
De Prins, het dwingen der burgerye ziende,
zeide, zig tot de Wethouders kecrende, ffi/f
tie Haren, ik beklaag u. Nogtans, aanvaardde
hy het Stadhouderfchap, zo ver het hem,door
de Stad, kon aangebooden worden, na dat hy,
gelyk de Akte meldt, van den eed tentegendeele
gedaan, ontllaagen was. De Vroedfchap en
Luiden van Agte ondertekenden allen de Akte;
ook, naar men zegt, eenige Predikanten (w);
hoewel anderen alleenlyk melden, dat'er twee
Predikanten, by het Hellen en tekenen der Akte,
tegenwoordig waren (V). Doch de Ruwaard
van Putten, nog ziekefyk te bedde leggende,
weigerde te tekenen. Men hieldt hem voor, dat
de gewapende burgery zyn huis omringd hadt,
en hem den dood dreigde, zo hij langer aarzelde.
Doch hy antwoordde, dat hem, in den laat-
Jien zee/lag zo veele kogels over "t hoofd gewaaid
het tekenen
liever dar
waren, dat hy 'er geenen meer vreesde, en
een kogel wilde afwagten, dan dat fchrift tekenen. Ak:«.
Maar zyne Egtgenoote, haare jongfte kinderen
by de hand houdende, badt hem, met traanen,
dat hy van den nood eene deugd maaken, en
zig, zo niet over zig zeiven, ten minften over
haar en haare kinderen, erbarmen wilde. Hy
liet zig dan overhaalen, en tekende, met byvoeging
van twee letters V. C. dat is, Vi Coactus,
of door geweld gedwongen. Doch 't volk, van
de betekenis deezer twee letteren, door eeneu
Predikant, onderregt (jy), was niet te ftillen,
voor
dwingt
den ïln-
H'aard
oolc tot
(tv) RRANIIT de Ruiter, W C«)7.
(x) VALKK'NIER I. jje;l, bl oüi.
(y) rtai.tci.. wegéns 't voorpevailene by de verkU'z. vsn
Xyuc floogh. in 't jnar ió;2. ih$.

i
76 VADERLANDS CHE LUI. BOEK
voor hy er de pen doorgehaald hadt (z\ 't
Werk was hiermede afgedaan te Dordrecht en
de Prins, ondertusfehen naar 't Leger bv Bodegrave,
te rug gekeerd.
XVIIL Te Rotterdam, werdt de Regeering, ten zelf-
OpfchuJ ,den dage,gedwongen,tot hetneemen vandiergelyk
befluit. Ik vind, in fommige aantekenin­
ding te
Rotterdamgen
van deezen tyd, dat de beweeging hier verwekt
werd, door Joan Kievit, voorheen Burgemeester
der Stad; die nog in Engeland was,
doch heimelyk verftand hielde met eenige burgerhopluiden
en voornaame burgers, en nu voltooide,
't gene Buat,inden jaare 1666, begonnen
hadt. De Oud - Burgemeester Herman van
Zoelen ook,dien men hieldt verandering in den
zin te hebben, vervoegde zig,metLeonard van
Naarfen ( » , Willem Bastiaansz, Dominikus
Koosmaale en anderen, van 't begin van Zomermaand
af, dikwils, op 't Stadhuis, om veelerlei
voorflagen te doen, uit den naam der burgerye •
dan eens begeerende, dat men de burgers deede'
(verken aan de Vesten; dan wederom klaagenie,
dat het volk verdriet in 't werk kreeg en
alondering dreigde. Diergelyke bedreiging'aan
llegenten, die, zo voorgegeven werdt, gezeid
ïadden, Liever Fransch, dan Prinsch te willen weien,
was ook, ten aanhooren van den Schepen
Jakob Gaal, gefchied, door Reinier van der Wolf,
( iien Gaal uitdaagde, om zulke Regenten aan te
1 vyzen, alzo hy verklaarde, dat ze hem onbekend
waren. Twee Gekommitteerde - 1
Raaden,
door
i'ÜSÜZtjg. t$fa
H°

LUI. BOEK. H I S T O R I E . 77
door Rotterdam, met eenig geld, naar Gorinchem
reizende, werden,door'tgraauw, aange­
1672.
tast en opgehouden. Twee van de belhamels
werden gevat;doch men moest ze haast wederom
ontflaan. Arend Zonnemans, Vroedfchap dei-
Stad, verzogt, op dén vierentwintigften, dat
men hem toeliete, zyne Vroedfchapsplaats te
mogen nederleggen, alzo hy de verkiezing van
den Prinfe van Oranje tot Stadhouder noodig
hieldt tot welzyn van den Lande; doch geen
middel zag, om ze te bevorderen. Ook verliet
hy, federt, de Stad Den volgenden dag,
kwam van Naarfen op 't Stadhuis, den Heeren
voorhoudende, dat men vrede met Engeland
"hebben kon, zo men den Prins Stadhouder maakte;
alzo de Koning van Engeland alleenlyk oorloogde
, om 's Prinfen verheffing te bevorderen.
Kort hierna, vergde het volk, in grooten getale
voor 't Stadhuis famengevloeid, den Wethouderen
eenen eed af, dat zy de Stad niet aan de
Franfchen overgeeven; maar tot het uiterfte verdedigen
zouden. Hieruit fcheen 't voor 't gemeen
, dat men argwaan hadt op de Regenten,
met naame op JoanPesfer, Adriaan Proezen,
Willem van. der Aa, den Penlionaris de Groot
en eenige anderen: fommigen van welken, op
ftraat, aangerand, gefcholdenen gedreigd werden.
, De Groot oordeelde toen, dat de oproerigheid
te ftillen zou zyn, zo men twee of drie
belhamels by 't hoofd vatte, en ftrafte naarverdienfte;
doch de Regeering hadt geen herts genoeg,
om hiertoe te bell uiten. Ook waren 'er
in de Vroedfchap, die zeiven haakten naar de
(i) lUfoI. Uoti. 10 Juty 167a hl. 279,
ver-

1672.
De burge:
hopluiden
effenen,
oat men
den Prins
to. Stadhouder
helpe
bevorderen.
De Predikant
Uorftius
neemt de
ftemmen
van 't
volk op.
70r VADERLANDSCHE LUI BOEK.
verandering, welke men, uit de oproerigheid 9
te-gemoed zag. Zy duurde dan, tot den agtentwmtigften,
wanneer de Burgerhopluiden,Burgemeesters
gevergd hebbende de Vroedfchap te
beleggen, uitdrukkelyk vorderden, dat men Gemagtigden
naar den Haage zondt, om, vanwege
de Stad, den Prins te helpen bevorderen tot
Stadhouder van Holland. Doch hierop werdt,
dien dag, geen befluit genomen. Maar des anderendaags,
als men de Oranje-vlag van den
tooren te Schiedam, daar de Vroedfchap, Willem
Nieuwpoort, ook, in eenen oproer, gevat
was(c), zag afwaaijen, was'er geen houden
meer aan 't hullend gemeen. De Burgerhopman
Jakob Vosmaar, de groote markt, met zyn vendel
, bezet hebbende, ten tyde van 't uitgaan der
Kerke, deedt elk afvraagen, of hy Staatsch - of
Prinsgezind ware Allen verklaarden ze zig voor
Prinsgezind. Toen trok men, aanhoopen, te
famen: daar de Predikant Boriïius zig byvoegde,
't volk vraagende, of zy niet begeerden dat
de Prins Stadhouder gemaakt werdt P of men liet
eeuwig Edi'ci niet behoorde te vernietigen, of men
den Prins niet behoorde te ontflaan van den eed, by
't aanvaarden van V Kapitein Generaalfchap gedaan
En toen alle deeze vraagen met een ja
beantwoord waren, toog men naar 't Stadhuis,
paste 't Oranje-Vendel op den tooren te krygen,
en noodzaakte de Vroedfchap tot het neemen
van diergelyk befluit, als men te Dordrecht
genomen hadt. Maar Pesfer en Vroezen hadden
, te vooren, hunne ampten nedergelegd.
Pesfer was ter Stad uit geweeken; doch werdt,
(c) Uit Aant van
ag-
Penf. VIVIEN van i'j Juny 1672. MS,

tïïLBoEK. H I S T O R I E . 79
f\d~) Verhaal vin de Muiteryc te Rotterdam, in 1672. MSi
(

en tè
Haarlem.
80 VADERLANDSCHE LEI. BOEK,
Delft
wordt
door die
van
Maasland
en
Maashaald
was, geene nieuwe verklaaring of tekening
van de Wethouderen (g).
Te Haarlem, was het gemeen, op de tyding
dat andere Steden den Prins Stadhouder verklaard
hadden, ook aan 't hollen geflaagen. Eene
Kompagnieruiters, door de Staaten van Holland,
derwaards gefchikt,om de rust in de Stad
te bewaaren, werdt, op het fterk aanhouden
der gewapende fchutterye, door de Wethouders
, wederom gezonden, op den dertigften van
Zomermaand. Terftond daarna, rot de menigte
famen, mompelt eerst, en begeert,eindelyk,
ronduit, dat men den Prins tot Stadhouder verklaare.
Zekere Pieter Maas haalt het Oranjevendel
uit de nieuwe Doele, dat, door Jakob
Aalbertsz van Beverwyk, eerst op het Stadhuis-toorentje,
en daarna, in de plaats van den
windwyzer, op 't kruis van den grooten Kerks
tooren, gezet werdt. De Vroedfchap toen, in
alleryl vergaderd zynde, ftemde, terftond, tot
de verheffing van den Prinfe, wien van dit befluit,
door vier Gemagtigden, Mankus Steyn
en Willem Fabritius uit de Vroedfchap, en Balthazar
Koymans en Abraham Loreyn uit de Burgerye,
kennis gegeven werdt QJk).
Delft raakte, ten zelfden dage, in roere. De
opgezetenen van Maasland en Maaslandsfluis,
aangezet, of door zekeren Predikant, of, zo anderen
willen, door een Lid der Delftfche Vroedfchap
zelve (7), trokken, met den dag, ten getale
(g~) Uit Aantek. van den Penfi.m. Hr>r> van i July 1072. MS.
< ti) Kort Verhaal van de biiruexl. Oproer, in Haarlem MS.
Uit Aanr. van den Penf. Hop van 1 Ju'y 1672 MS. Uit Aant»
van den Peni. BIUIOER«DYK van 1 Ju'y 1672.. MS.
VALKENIER 1. Deel, bl. (534.

LUI. BOEK. H I S T O R I E . (n
tale van agthonderd, waaronder wel honderd 167a.
Schiedaniiners waren, met vliegende vendels
en üaande trom, regt aan op Delft, daar zy, andsmet'
fchuitjes, aan en over den wal raakten. De [luis inireno»
Stad hadt twee vendels burgers uitgezonden, men,
om de post aan Goejanverwellen-fluis te helpen
bezetten, en was hierom minder in ftaat, om
deezen woesten hoop te wederftaan. De Ruitery,
haar door de Staaten toegefchikt, hadt
men ook buiten gehouden, en men durfde ze
nu niet inlauten, uit vreeze voor een bloedbad.
De Visfchers en Dorpelingen, derhalve, mees^
ter van de Stad zynde, bezetteden het Stadhuis,
en noodzaakten de Wethouderiehap, het
eeuwig Edict af te zweeren, en den Prins tot
Stadhouder te verklaaren. De Burgemeester
Kornelis Onderwater, van agteren't Stadhuis afgegaan
zynde, was, terftond, vertrokken naar
den Haage, om den Staaten kennis te geeven
van 't gene 'er gebeurd was. De Vergadering
verftondt dat de twee vendels burgers van
n
Goejanverwellen-fluis te rug ontbooden moesje
ten worden, zo dra de vier vendels zeefol-
„daaten, die men aldaar verwagtte, zouden
w
aangekomen zyn; dat de Ruitery behoorde
n
op te zitten, en dat men eenigen van de
„ fchuldigften by den kop vatten moest (^). "
Doch ik vind niet, dat dit laatfte gefchied zy.
De Dorpelingen,tydingbekomen hebbende uit
den Haage, dat de Prins reeds, ftaatswyze,
tot Stadhouder verklaard was, 't welk egter
nog wel twee dagen aanliep, trokken, den
ÜU Aant. van d:n P;nf. HOP van l Ju!y 1672. MS,
XJy> DEEL, F :
volr

Beweefiing
te
Leitien,
en
te Amfterdam.
8s VADERLANDSCHE LTTT.ïW:
volgenden dag, vergenoegd, naar huis (7),
Het graauw te Leiden was, federt eenige
dagen,ook oproerig geweest, en, by verfcheiden'gelegenheden,
famengerot; doch het liep
aan tot den derden van Hooimaand, eer eenige
burgers, met zydgeweer gewapend, ten
Stadhuize indrongen, en de Wethouderfchap
noodzaakten, om het befluit op het afgaan van
het eeuwig Edift en op de verkiezing van den
Prinfe tot Stadhouder den volke voor te kezen
(m).
In Amfterdam-, waren eenigen onder 't gemeen
wel misnoegd en vol argwaan; doch men
befpeorde'er,vooral in't eerst, geene merkelyke
beweeging tot oproer. Het domme grauw
hadt egter 't hoofd vol van de handeling met
den Koning van Frankryk, wien fommige Regenten
de Stad, zeide men, dagten over te leveren.
Prins JoanMaurits van Nasfau, op den
zeven-entwintigften van Zomermaand , door
Amfterdam reizende, werdt aangerand, en voor
verraader gefcholden. Drie dagen daarna, verklaarde
de Vroedfchap openlyk, dat zy gezind
was, de Stad tot het uiterfte te verdedigen, ten
dien einde, den uitvoer der graanen, waaraan
de vyand groot gebrek hadt, verbiedende; ten
ware men borg ftellen kon, dat zy niet naar
Plaatfen, door den vyand ingenomen, gevoerd
zouden worden. Hierdoor werden de morrenden
geftild. Ik vind niet, dat eenigen fpraken
van den Prins tot Stadhouder te verheffen. Zelfs
werdt de Oudburgemeester Andries de Graaf,
af-
CO VALKENIER I. Detl, bl. 685.
O») VALKENIER I. het\, 11. 085.

LUI. BOEK. H I S T O R I E . 8#
afgevaardigd naar den Haage, om hierin te bewilligen
, op den eerften van Hooimaand, aan
167a.
den postwagen, opgehouden door 't graauw,
welk hem dreigde te doorfchieten, om dat hy,
zo de roep ging, verreisde, om de Stad aan
Frankryk te leveren. Hy werdt, met moeite,
geborgen, en daarna, onder een geleide van
burgeren, ter Stad uit geholpen. Meer dan
•

84 VADERLANDSCHE LIIL BOEK,
1672. alleenlyk vergenoegd te hebben, met het doen
van een verhaal aan de Staaten van 't gene 'er
was voorgevallen, en van 't gene zy, gedwongen
, hadden bellooten; zonder nog eenigen
voorllag te doen: 't welk zy fcheenen aan te
zien,als meer regelregt ftrydig met haaren eed.
Maar Rotterdam hadt zig hiertoe verbonden,
en verzogt den PenfionarisBurgersdyk van Leiden,
die, in afwezendhcid van den Raadpenfionaris
de Witt en van den Penfionaris Vivien,
de Vergadering waarnam, daarvan opening
te doen aan de tegenwoordige Leden;
gelyk hy,op den dertigften van Zomermaand,
des avonds, deedt. Hy vraagde alleenlyk „of
„ men aan eenige Leden geene vryheid behoor-
„ de te geeven, om iet voor te flaan, daar zy
„ verftonden 's Lands welvaart aan te hangen ,
„ alware 't fchoon, dat het voorllaan daarvan
„ ftreede met eenige Ediclak wetten, of vast-
„ gefielde befluiten" Niemant was 'er, die
niet verftondt, waar deeze vraag, die met ja
beantwoord werdt, op zage. Des nagts dan,
tusfchen den tweeden en derden van Hooimaand,
begon een der Afgevaardigden van
Rotterdam eerst bewimpeld te fpreeken van 't
ftuk ,in de volle Vergaderinge, zeggende „ dat
„hy, van wege zyne Stad, iet voor te draa-
„ gen hadt, daar 's Lands welvaart aanhing,
„ en 't gene nogtans de eer, het geweeten en
„de uitdrukkelyke Staatsbefluiten verbooden
„voor te draagen, ten ware, hiertoe, byzon-
„ der verlof gegeven werdt." De Edelen,
naamlyk de Heeren van Duivenvoorde , van
Asperen en van Maasdam, oordeelden, dat
men zig nader verklaaren moest. Dordrecht
item-

LUI. BOEK. H I S T O R I E . 85
ftemde'tverzoek glad af. Haarlem oordeelde,
dat men Rotterdam verlof behoorde te geeven,
om het voorftel te doen. Delft wilde eerst verflag
doen. Leiden zeide, dat men wel merkte,
dat Rotterdam op de vernietiging van 't eeuwig
EdicT zag. Toen veinsde men niet langer. Na
eenig beraad, werdt tot de vernietiging van
't eeuwig Edict, eenpaariglyk, beflooten (_/>).
Men vernietigde zelfs, eerlang het boek, waarin
de naamen ftonden van hun, die dit Edict
bezwooren hadden te Amfterdam, werdt
het, in de Raad-Kam er, verbrand (/). Doch
vreemd is, 't gene ik, in gefchreeven' aantekeningen
van deezen tyd, gemeld vind „dat
„ Burgemeester Gillis Valkenier, 's daags te
„vooren,in de Vroedfchap deezer Stad, nog
„gedreeven hadt, dat men het eeuwig Edict
„ in wezen behoorde te laaten, en den Prins
„ egter tot Stadhouder aan te ftellen, of zelfs,
„ van ftads wege, voor te flaan, om hem tot
„ Graave te verheffen: waartoe de Raaden Nï-
„ kolaas Pancras, Kornelis Geelvink, Jakob Ja-
„ kobszoon Hinloopen en Kornelis Bakker ook ge-
„ zind zouden gefcheenen hebben." Doch
Hans Bontemantel, Raad en voorzittend Schepen,
drong op de vernietiging van 't eeuwig
Edict „ welk, zo hy zeide, door den Griffier Fa-
„ gel, en iemant uit Amfterdam ( hy meende
„ Valkenier ) uitgevonden, en den Raadpensionaris
de Witt overdrongen was, fchoon
„Fa-
(p~) Refol. Holl. 3 jfuly 1072. II. 242. by VALKENIFR T.
Deel, Bylaag N. 51. bl. 117. en uit Aantek. van den Pcnfi )n«
HOP van 1 -jfuly 1672. MS.
(f) Kefol. Holl. 8 July f072 bl. tM.
Qrj Uit Aant. van Schepen BONTEMANTEL. bl. 406. MS..
F s
1673.'
waartoe,
eenpaariglyk,
befloo-
:en
wordt.

1672.
Midsgaders,
tot
het aan-
Itellen
van den
Prinfe
van O-
ranje
tot Stadhouder.
86 VADERLANDSCHE LUI. BOEK.
„Fagel, nog Penfionaris van Haarlem, het,
„ in 't jaar 1670, reeds had willen doen ver-
„ nietigen, zo men den Prinfe geene beilisfen-
„ de Hem in den Raad van Staate wilde toe-
„ftaan: waarom, vervolgde hy, Valkenier ook
„niet tegen deeze vernietiging behoorde te
„ hebben: en te minder, daar de Staaten de Le-
„ den,ongetwyfe.ld, ontheffen zouden van den
„ eed." Men befloot, hierop, tot de vernietiging
van 't Edict, en om den Prins, met eenpaarigheid
der Leden, tot Stadhouder te kiezen.
Doch de voorflag, om hem tot Graaf te
verheffen, werdt, by de meerderheid, van de
hand geweezen (7). Amfterdam floeg, vervolgens,
ter Vergaderinge van Holland, voor, of
men geenen Stadhouder behoorde aan te ftellen'f
waarop Leiden aanmerkte „dat men, hiero-
„ ver, de andere Gewesten, met welken men
„ eene Akte van Overeenftemming gemaakt
„ hadt, eerst behoorde te kennen; dat haasten
„ gevaarlyk was; dat men vooral ook de Ok-
„ trooijen op hetbeftellen der Wethouderfchap,
„ in en na den jaare 1651, aan de Steden verleend,
niet krenken moest." Gouda voegde
zig by Leiden. Doch Andries de Graaf, Burgemeester
van Amfterdam, hervatte „ dat uit-
„ ftel'tvolk verbitteren zou; dat men de zaak
„ook niet ten halve doen moest; maar den
„ Prinfe van Oranje, den eenigften, die tot het
„ bekleeden der Stadhouderlyke waardigheid
„in aanmerking kwam, alle voorregten toe-
„ftaan." Rotterdam, Gorinchem en Schoonhoven
vielen Amfterdam toe, en de zaak werdt
CO Vit Am. van Schepen. BONTEMANTEL. MS,
be.-*

IS. 7Ï1UX7V nxMfe-,

LUI. BOEK. H I S T O R I E . 87
beflooten, op 't behaagen der Principaalen; om
welk te verneemen, eenigen een'keer naar huis
deeden. Ondertusfehen, hadt men, reeds te
vooren, vastgefteld, den Prinfe van Oranje, ter
Generaliteit, te doen opdraagen het regt over
de Patenten, welk zyne voorzaaten gehad hadden
(/). En op den vierden van Hooimaand ,
's morgens ten vier uuren, werdt, WILLEM
II ENRIK,Prins van Oranje en Nas/au, ftaatswyze,verklaard,tot
Stadhouder, Kapitein- en
Admiraal - Generaal van Holland f¥). De tyding
hiervan werdt hem, in 't Leger by Bodegrave,
gebragt, door elf Afgevaardigden uit de Vergadering
van Holland. Hy vraagde, eer hy't
Stadhouderfchap aanname, of men hem ontflaagen
hadt van den eed, by 't aanneemen van 't
Kapitein-Generaalfchap, gedaan waarop ja geantwoord
werdt. Toen deedt zyne Hoogheid
belofte van 't Land te zullen befchermen, de
rustin de Steden te zullen herftellen, en zig,
allenthalve, van eed en pligt te zullen kwyten
(y). De Staaten van Holland bragten, vervolgens,
ter Generaliteit, te wege, dat men den
Prins tot Kapitein-Generaal van de Unie, of 0-
ver de Legers te velde en 't Krygsvolk in de
Generaliteits Landen, aanftelde; doch men gaf
hem de magt over de Patenten, welke zyne
voorzaaten gehad hadden, alleen tot kennelyk
we-
Fiywordr,
ook Kapit
ein-
Generaa!
/an de
Unie,
CO Refol. Holl. 3 Juli *67i. bl. 242.
(.«) Uit Aant. ven den Penfion. VIVIEN yan 3 July io>s. MS.
Refol. Holl. 3 July 1672. bf 242. by VALKENIKK I. Deel.
Byl. N. 53 bl. UK. Zie ook Holl. Merc. yan 1672. ld. ai.

2
1672.
en Stadhouder
van Zeeland.
83 VADERLANDSCHE LIII.BOEÏÏ.
wederzeggen toe (V). En Friesland en Stad en
Lande, eenen byzonderen Stadhouder hebbende
, behielden, gelyk voorheen, het regt der Patenten
aan zig (x). Zyne Hoogheid, op den negenden,
in den Haage gekomen, werdt, in den
ouderdom van omtrent twee-entwintig jaaren,
in de genoemde hooge waardigheden bevestigd
(y), nam ,volgens gewoonte, zitting in de Raadkamer
en op de rolle van den Hove, en keerde,
nog den zelfden dag, wederom naar 't Leger.
Men hadt, te vooren reeds, ter Vergaderinge
van Holland, beflooten, den Prinfe alleen eene
Commisfie, geene Inftruciie te geeven (z). De
Staaten van Zeeland hadden hem, al op den
:weeden van Hooimaand, verkooren tot Stadhouder-Kapitein-
en Admiraal-Generaal van hun
Gewest (0). Doch 't liep aan tot den zestienden,
;er zy hem, in den Haage, den eed lieten afïeemen
(f). Men gaf, zo dra de Prins aangeleid
was, alomme, uitbundige tekenen van
vreugde. De Oranje-vendels waaiden van de
Kerk- en Stadhuistoorens. Elk was met Oranjeinten
opgefchikt. Men fchoot en dronk, ter
;ere van zyne Hoogheid. Zelfs melden fommiren,
dat de Raadpenfionaris de Witt, die aan
1
:yne wonden het huis hieldt, zig geliet, als of
hem
J
i 6^2 Refol. Holl. 16 July 1672. bl. 305
1
i
ruOnofol. Holl. 3 Jaly Iö!-
4 2 - h, VAIKHNIRB !•
Bylaag* N. 52. bi U7- Refol. Oener. /ener. 8 July
(.r) Refol. Genet. Vencr 8 Lmijt 18 July 1772. BRANDT de
.uirer, hl.
(«n.
(y) Rt-roi. Holl. 9 July 1672. bl. 270,
(i) Aant. weaens de aanltell.ng van den Prinfe, MS.
(a) Aant van de Pjnl'. HOP yan 9 July. 1072. Mi>. VAL-
BNIKR I. Deel. bl. 6y6, 61)7, 7- , . , . ' „ „ . , , .
:b) Nutol. Zeef. r, a» jj J'Hy 1672. Hoü. Merc. van 1674
i \% 02.

LIIi.BoEK. H I S T O R I E . 89
hem de tyding van 's Prinfen verheffing verheugde
(c).
Het eerst, welk op den Prinfe begeerd werdt,
na dat men hem zyne aanftelling bekend gemaakt
hadt, was het fchryven van eenen rondgaanden
brief aan de Steden, tot verdediging
eenen
orief, tot
der 'verdagte Regenten, en tot ftilling der ongeruste
gemeente (jf). De Prins fchreef zulk een' ginfi' van
verontfchuldi-
Brief, op den agtiten van Hooimaand. In den de Regenten
zeiven, weet hy 't verlies der Steden, door de
der Steden
en
wapenen des Konings van Frankryk overweldigd
, voor een groot gedeelte, aan de trouwloosheid
en laf hertigheid van zulke Bevelheb­
des
Land.
beren , Overften en Knegten, welken de voornaamfte
posten op de grenzen waaren aanvertrouwd
geweest. „ Hierdoor," voegde hy'er
by „ was ontfteltenis veroorzaakt onder de in-
„ gezetenen, en argwaan op de Regenten, als
„ of deezen de gemeene zaaken niet ernstig
„ genoeg gehandhaafd hadden: en uit deezen
„ argwaan waren, in eenige Steden, zorgely-
„ ke beroerten ontdaan, niet zonder fchen-
„ ding van de agting en gehoorzaamheid, wel-
„ ken onderzaaten aan hunne hooge en wetti-
„ ge Overheden fchuldig waren. Weshalve hy,
„ tot bereiking zyner heilzaame oogmerken,
„ verklaaren moest, aan den eenen kant, ge-
„ zind te ayn, om de trouwloosheid en laf-
„ hertigheid der Krygsluiden te ftraffen naar
„ verdienste; doch ook, aan den anderen, gee-
„ ne kennis ter weereld,en zelfs geen vermoe-
„ den te hebben, dat eenige Regenten van
Holfel
VAÏ.KBNTPR I. Deel, bl. f*>9«!.
C'0 Relui. Holl. 4 Ji:!y 1672. bl. 243-
F 5
1672.
xx T .
Hy
fclrrytt
I

1672.
Die weinitl
«ut
doet
po VADERLANDSCHE LUI. BOEK.
„ Holland, of van de Steden van Holland zig
„ zouden hebben fchuldig gemaakt aan ver-
„ raad, verftandhouding met den vyand, of
„ aan iet anders, welk met den pligt van een'
„ eerlyk' en trouw' Regent ftrydig was: ook
„ veroordeelde hy de oproeren, onlangs, in
„ verfcheiden' Steden, ondernomen: de aan-
„ leiders en begunftigers'derzelven ftrafbaar
„ houdende in den hoogften graad, als ver-
„ Hoorders der gemeene rust. Eindelyk, meen-
„ de hy,dat,tegen diergelyke oproerigheden,
„ behoorde gewaakt te worden, door iïrenge
„ Plakaaten, aan de uitvoering van welken,
„ hy, met allen ernst, de hand wilde houden
„ (e)." Doch dit fchryven deedt zo veel nut
niet, als men 'er van gehoopt hadt (ƒ). Men
verzogt den Prins, eenige dagen laater, om
een fcherp Plakaat, op zynen naam, tegen de
burgerlyke oproeren (g). Doch zyne Hoogheid
, meenende, dat de beroerten haaren oorfprong
hadden, uit Burgerhopluiden en voornaame
burgers, die met geene Plakaaten te
dwingen waren, kon hiertoe niet verftaan. Hy
floeg, daarentegen, eene bezending voor, daalde
Staaten gaarne in bewilligd zouden hebben
2
zo zyne Hoogheid zig aan 't hoofd hadt willen
Hellen. Maar de Prins verklaarde, dat hy, naar
de eene Stad gaande, ook naar de anderen zou
moeten gaan, en dat hy zo lang niet uit het
Leger blyven kon. De bezending bleef dan agter
(//). De oproerigheid hieldt, federt, aan,
(O Zie V/WKENIHR I. Deel, Bylaag. N. r,j. bh ITO.
(f) Aant. van *r voorgevallene in 't jar.r 1672. illS.
ig) Refol. Holl. 8, TI Ju'y ifiji. bl. 263, 273.
( h j Aant. a's boven MS. Uit Aant. van ücn Penfion. VtVtEK
(n HOP van 15 July 1672. MSS.
in

LUI. BOEK. H I S T O R I E . oi
in verfcheiden' Steden. Doch eer wy 'er verder
vcrllag van doen, roept ons de order der
gebeurtenisfe tot het verhaal van zaaken, die
het Land in 't algemeen betreffen.
't Huis te Gennep en Raveftein, op bevel
der Staaten, ontledigd zynde van bezetting,
waren, omtrent het einde van Zomermaand,
ingenomen door de Franfchen, welken Raveftein
deeden llegten, en den Hertoge van Nieuwburg,
die 'er regt op meende te hebben, daarna,
overgaven. Wat laater, beflooten de algemeene
Staaten ook Graave te doen ruimen (*"),
en met de bezetting deezer Stad die van Bom­
(O Uit Aant. van den Penl". Hop van 24 , 2«; juny ifï2. MS.
t(ÉJ 6'« Aant. van dm Pcnf. V1V.1EN K«* 5 JtUy 1671 MS..
mel en 's Hertogenbosch te verfterken. De
Krygsraad der Stad maakte 'er egter zwaarigheid
in, om dat'er de Prins van Oranje geen'
last toe gegeven hadt. Doch, op het herhaald
bevel der Staaten, verliet men de Stad, en trok
naar 's Hertogenbosch. De algemeene Staaten,
midlerwyl, berigt ontvangen hebbende, dat
de Graaf van Monterei eenige Spaanfche vendels
naar 's Hertogenbosch gezonden hadt, bevalen
den Bevelhebber van Graave derwaards
weder te keeren met zyn volk Hy deedt
het; doch de Franfchen, die, midlerwyl, met
de Wethouderfchap, in onderhandeling getreden
waren over het inneemen van Franfche bezetting,
iloegen de bezetting van Graave onder
wege, en maakten verdrag met den Bevelhebber,
die reeds, met tagtig Dragonders, in
de Stad gekeerd was. By dit Verdrag, welk den
vyfden van Hooimaand getekend was , werdt
Graaide.
xxir.
't Huis te
Gennep ,
Raveftein
en
Graave
ingenomen
door
de Franfchen.

1572
Turenen
bemagtigt
Nieuwmegen
,
Crevecoeur
en
de Iingelenfehans.
02 VADERLANDSCHE LUI. BOEK.
Graave den Franfchen geleverd: doch dé Prins
van Oranje, als Heere van Graave en den Lande
van Kuik, bedong de behoudenis zyner regten
en goederen (/).
Midlerwyl, hadt Turenne Nieuwmegen belegerd
van de landzyde, de Waal by het Dorp
Gend, langs eene fchipbrugge, zynde overgetrokken,
op den tweeden van Hooimaand. De
Stad werdt, in den aanvang van 't beleg, wakkerlyk
verdedigd; doch toen de vyand, tot aan
en over de hameye, genaderd was, ontzonk
der bezettinge de moed. Nieuwmegen werdt,
op den negenden, overgegeven. De bezetting
bleef krygsgevangen; doch begaf zig, vooreen
groot gedeelte, in vyandlyken dienst. Van
Nieuwmegen, toog Turenne voor de fchans
Crevecoeur, die, vyf dagen na 't openen der
j oopgraaven, opgegeven werdt, op den negeneenden
van Hooimaand. De Engelen-fchans,
• 1
iog nader aan 's Hertogenbosch gelegen, te
jelyk met Crevecoeur belegerd geweest zynde,
/verdt, na 't overgaan deezer vestinge, verlaavrl
:en van de Staatfche bezetting, en, terftond
< laarna, ingenomen door de Franfchen (»).
Ily Bommel, daar,opdenvier-entwintiglten van
neemt ;
Zomermaand, ook, op 't aanhouden van een
Bommel ,
la, \ gedeelte der burgerye, beflooten was, den Prins
fan Oranje tot Stadhouder te verkiezen, werdt,
1 ioor Turenne, den veertienden van Hooimaand,
)pgeëischt, en op 't ontvangen van weigerend
mtwoord belegerd. De Stad, niet te houden
:ynde,gaf zig, den een-entwintigflen, overby
ver-
CO VALKENIER I. Deel, bl. 50y-;ifj.
C»0 VALKENIER 1. Deel, VI, 510-52!!.

LIH. BOEK. H I S T O R I E . 03
verdrag, waarin de bezetting de gewoonlyke
krygseer bedong («). Het inneemen van Bommel
bragt het Leger onder Turenne op de utterfte
grenzen van Holland, aan deeze zyde:
gelyk het Leger des Konings, te vooren reeds,
aan de Moordelykfte grenzen van het Zuiderkwartier
van dit Gewest, tot in Naarden, was
doorgedrongen. Men verwagtte, derhalve, van
dag tot dag, eenen aanval op de posten teGorinchem
en te Muiden. Doch Turenne vergenoegde
zig, met het Huis te Loeveftein, vanwaar
de Rotterdamfche burgers, kort te vooren
, verloopen waren (0), Gorinchem enWoudrichem,
alleenlyk, op te eifchen; en,op't bekomen
van moedig antwoord van den Veldmaarfchalk
Wirtz, den Gelderfchen bodem te
verlaaten, en 't beleg te liaan voor 's Hertogen- e
n trekt
foosch Q>). Te Utrecht, werdt ook wel ge- oor * *s
raadpleegd, om dieper in Holland te trekken 5 1
[ertodoch
de vrees voor 't water, welk, aan veele b n-
)sch.
oorden, op 't laage land ftondt, terwyldehooge
wegen of dyken, met fchanfen, bezet waren,
belemmerde, zo men meent,- de Franfchen
in 't uitvoeren van hun voorneemen (q):
om 't welke te beter te doen verftaan, het niet
ondienftig zal zyn, hier, beknoptelyk, te vertoonen,
op wat wyze, men thans voor de verdediging
van Holland gezorgd hadt.
Elk, die dit Gewest eenigszins kent, weet : ixnr.
dat het, van de Maaze tot aan 't Y of de Zui- T egenoordi«
der- w
C») WatlwgHg Veih. gedrukt to> 4. en Auth. Refol. Ach
mz gsdr. 1673. VALKRNIER 1 Deel, lil. 528-539.
O) Uit Aani. vanden Peof. VIVIKN van 22 Juny 1672 MS
(.VJ VALKUNIER I. Deel, U 539, 54o.
pauL^T* 1 * l ' O M i * Ó59 '
6li
'
f
' 6i '
CoSTERüs
Hifl
"

94 VADERLANDSCHE LHLBOËK;
l$72. derzee, van verfcheiden' waters, ftroomen en
rivieren doorfneeden wordt, in en langs welken,
Huizen leggen, waardoor men 't afko­
ge Staat
der vermend-
en binnen-water of naar welgevallen bozen
kan, of, door het tydig digt houden of
dedigin-
ge van
Holland. openen der Huizen, op 'tlaage land laaten ftaan,
of loopen; wanneer Holland niet dan langs dedyken
en hooge wegen genaakbaar is, van delandzyde.
Doch als de rivieren of ftroomen te weinig
waters in hebben , gelyk by drooge Zomers,
veeltyds, gebeurd, en, tegenwoordig,
met der daad, gebeurde, brengt het openen of
digthouden der Huizen geen water genoeg over
't land: waarom men genoodzaakt is, of 't zeewater
in te laaten, of, zo de gelegenheid hiertoe
niet gunftig is, de dyken, hier en daar,
door te delven, wil men 't laage land doen ondervloeijen:
tot welk laatfte middel men egter
noode komt, om de fchade en kosten, die 'er
door veroorzaakt worden, te ontgaan, Ook was
men thans op middelen bedagt, om de landen
onder water te zetten, zonder dat men tot het
doorfteeken van voornaame dykaadjen zou behoeven
te befluiten. De grenzen van Holland
ter linkerzyde der Maaze werden, door 't o-
penen der Huizen by Heusden, onder water gezet.
Het land om Gorinchem liep onder, door
't openen der Huizen by Dalem, door welken
het water, voor 't einde van Zomermaand, reeds
fterk invloeide (r). By Schoonhoven aan de Lek,
lagen ook Huizen, die dienen konden, om de
Krimpenerwaard onder water te zetten, waarover
Cr~) Vit Aanteken, ttn den Peufionar. VJVIEN van 19 Juh
f672, MS.

LIII.BOÊK. H I S T O R I E . os
över, reeds in't begin van Hooimaand, geraadpleegd
was (0- Twee Huizen, aan den Ysfel,
ten einde der groote en kleine Wierikken gelegen,
dienden om het laage land tusfchen den
Ryn en den Ysfel te doen ondervloeijen, en
zelfs hét land benoorden den Ryn; wanneer
de Huis te Bodegrave digt gehouden, of de
Aroom afgedamd werdt; gelyk aan de Nieuwerbrugge
gefchied was fV). Defluizen in en aan de
Vegt dienden om Amltelland en een gedeelte van
Gooiland te doen onderloopen. Wy fpreeken
niet van veele andere voornaame Huizen, die,
meer landwaards in gelegen, ook dienen konden
, om water op de binnen-landen te brengen
ofte houden: waartoe, onder anderen, de Huizen
in Delfland langs de Maaze, reeds in 't begin
van Hooimaand, gebruikt werden. Het Leger
der Staaten, welk nu, op vyf byzondere
toegangen naar Holland, gelegd was, hadt ook
de Huizen, die, digtst aan de grenzen, opdee*
ze toegangen, lagen, bezet. Van 't Hoofdkwartier
te Muiden was eenig volk gelegd aan de
fluizen in den Hinderdam, en ongetwyfeldook
elders aan de Vegt. Aan den Ysfel by de Goeianverwellen-fluis,
ten einde de groote Wierikken,
was een Hoofdkwartier: ook by de Huis
te Bodegrave en aan de Nieuwerbrugge in den
Ryn. Schoonhoven en Gorinchem, waarby
Huizen aan de Lek en Merwe lagen, waren ook
Hoofdkwartieren. Zo lang men nu meester van
de Huizen was, kon men zig van dezelven bedienen
, om 't binnen-land onder water te zetten
CO Uit Aant. van den PeiiGon. VIVIEN van 7 u'v 16-1 »JS
{tj CSTMWS HUI. Verhaal, bl. i 75\ ,Jöf fff * B *
of
H*72.

f
96 VADERLAND S CI IE LUI. BOEK:
1672. of te houden: om 't welk te hooger te doen
bevloeijen, de dyken, ook, hier en daar, werden
doorgefneeden. Al wat binnen de vyf posten
lag werdt gedekt door dezelven, en de vyand, •
in Holland willende dringen, was genoodzaakt,
of 't overftroomd land, daar 't waadbaar zyn
mogt, te doorwaaden, of één der posten te
overweldigen. Voor 't een en 't ander nu, was
reden van vreeze. Het onderwaterzetten van
't laage land gelukte, aan fommigen oorden, niet
zo fpoedig en wel, als men hoopte (li). Elders,
ftelden 'er de huisluiden zig zo heftiglyk tegen,
dat men 't ftaaken moest. Die van de Ketel ondernamen,
het inlaaten van 't water, te Delfishaven
en te Schiedam, gewapenderhand, te
beletten (v). Die van Waddingsveen dwongen
de Afgevaardigden der Staaten, tot het tekenen
eener Verbindtenisfe, om 'c Land niet onder
water te zullen zetten (w). Aan den Rynkant,
wisten de huisluiden, door middel van kleine
gootjes, 't water van 't land in den ftroom af te
leiden (x). De Landmeeter Dou berigtte den
Staaten van Holland, op den twintigften van
Zomermaand, dat het water aan den Ysfel de
landen nevens de wegen niet genoeg zou konnen
dekken, terwyl Beverningk zig geliet, als
of het reeds te hoog ftondt: 't welk, in fommige
Leden, merkelyke agterdogt veroorzaakte
Qf). Alle deeze zwaaiïgheden bragten te wege,
dat het land niet zo hoog bevloeid was, als 't
wel
O) MisBve van zyne Hoo»h. yan ig Juny MS.
{v) Uit Aam. van tien I'eulion. HOP van 6 July 1672 MS.
(vj Uit Aan:, van da Petifion. VIVIEN yan Kt July '672. MS.
(jr) Aantik van 't voorgevalt. In 't jaar 1672. BIS.
{yj Uit Aant. yan den Pei.iiuii. llol> van 20 'jiin. 1672. MS,

Lilt BOEK. H I S T O R I E . «
wel behoorde, en hier en daar doorwaad kon
worden. Doch grooter oorzaak van vreeze gaf,
dat de posten zo zwak bezet waren. Op 't einde
van Zomermaand, namen die van Gouda
reeds in beraad, om zig met den vyand te verdraagen,
alzo de Graaf van Hoorn e, die aan de
GoejanverWellen-Huis geboodt, hun verzekerd
hadt, dat hy zyn leeven wilde waagen; doch
geen vierde deel van 't volk hadt, welk hy behoefde,
om de post te bezetten. De Graaf van
Merode ook, die over Spaanfche Ruiters bevel
hadt, oordeelde, dat de post niet te houden
zou zyn, als 'er de vyand op aantrok. Men
lueldt zig in den Haage niet veilig: en op den
agtentwintigftcn, zeiden de Heeren van Duivenvoorde
en Maasdam, in de Vergadering van
Holland „ dat zy de flegte gefteldheid der pos-
„ ten aanzagen met bekommering3 dat de Ste-
„ den oproerig waren, en veelligt, elk voor zig
„zelve, verdraagen zouden met den vyand;
„ dat zy niet zonder gevaar in den Haage kon-
„ den blyven; waarom zy verzogten, temogen
„ weeten, werwaards zy zig begeeven, of wat
„ zy doen zouden (£)." Doch op deezen voorilag
viel geen befluit. Ondertusfehen,ziet men,
uit dit alles, dat, onaangezienhetinlaatenvan't
water, en 't bezetten der toegangen, Holland nog
groot gevaar liep van overvallen te worden, door
den vyand. Hy ondernam egter niet door te breeken:
't zy dat, gelyk fommigen meenen, de aankomst
der Engelfche Gezanten hem verhinderd
hebbe dieper in 't Land in te dringen: 't zy dat
hy,
O) Ui' Aant. van den P.nC HOP van 27,28 Jutiv 1672. ,V&
XIV. DEEL, Q

93 VADERLANDS CHE LUI. BOEK.
1672. hy, gelyk anderen willen, niet wel onderregt
geweest zy van den ftaat der posten en der ondergeloopen'
landen (a): 't zy, eindelyk, gelyk
ons waarfchynlykst dunkt, dat de tyding der
Duitfche wervingen hembewoogen bebbe, om
zyne meeste magt te fchikken naar den Rynkant,
in Duitschland. De aangevangen' handeling
fchynt egter ook iet toegebragt te hebben,
om den voortgang der Franfche wapenen teftuiten.
De orde des verhaals leidt ons nu,natuurlyk,
tot het verflag van 't gene, beide door de
Staatfchen en Engelfchen, ten deezen tyde, met
den Koning van Frankryk, gehandeld werdt.
XXIV. De Groot, gelyk wy reeds gemeld hebben,
Vervolg te Reenen te rug gekeerd zynde, hadt, aldaar,
der handelinge
de volmagt der Staaten, op den negenentwintigften
van Zomermaand, vertoond aan de Lou­
met
Frankrykhandeling
getreden. De Staatfchen verzogten,
vois en Pompone, en hierop was men in onder­
dat de Koning den Staat vereenigd, en by zyne
Regeering laaten wilde. De Franfchen vm&g-
&tx\,watmen hiervoor wilde af ft aan Maaftr
met het gene 'er onder behoort, was het antwo
En wat, hernamen de Franfchen, begeert gy
den Koning toe te leggen, voor de onkosten
oorlog De onzen antwoordden, dat zyne Majesteit
zig behoorde te laaten vergenoegen m
roem, dien hy, door zyne wapenen, behaald
Daarna, kwamen ze egter tot de uitbieding van
zes millioenen, en zulke Steden uit de Generaliteits
Landen, die den Koning gelegen, en
den Staaten niet hinderlyk zouden zyn: waarop
Louvois, glimlagchende, zeide „ dat 'er niet
„te
. («) Vuiez FEUQUIERKS Mêmoir. Kift. & Milit. Tom. I. p. a.75.

LUI. BOEK. H I S T O R I E . 90
„te doen zou wezen." De Staatfchen booden, 1672.
eindelyk, tien millioenen, nevens alle de Generaliteits
Landen: 't welk in aanmerking fcheen
te komen. Immers, men deedt 'er verllag van
aan den Koning, die 'er egter geen genoegen
in nam. Men vraagde, wat zyne Majesteit toch
meer begeer en kon Waarop Louvois een Papier
uithaalde-van deezen inhoud:
„ De Koning van Frankryk begeert, in ei 1 iifchen
„ gendom 1. al wat de Staat bezit, evenveel ' les Ko»
lingi.
„ op welk eene wyze, buiten de zeven Ge- 1
„ westen. 2, Delfzyl, met twintig van de naaste
„Kerfpelen. 3. Het Graaf fchap en de Stad van
„ Meurs voor den Keurvorst van Keulen, mids
„de Prins van Oranje fchadeloos gefield wor-'
„ de, door de Staaten. 4. De opperfte magt
£ over de Steden Grol, Breêvoort, Ligten-
„ voorde en Borkelo. 5. en, eindelyk, alles
JJ wat gelegen is tusfchen den Ryn en Lek en
„ de Spaanfche Nederlanden." Voorts eischt
de Koning nog de volgende punten: „ i.Vry-
„heid van gaan en keeren, zonder onderzogt
„ te worden, of eenige regten te betaalen. 2.
„ Intrekking van de Plakaaten op den Koop*
„ handel, en herftelling van den zeiven door
„de Staaten, als in den jaare_i662, zonder
„ dat het wederkeerig behoeve te gefchieden,
„ door Frankryk. 3, Ontlasting der Franfchen
„van de vyftig Huivers op 't vat; en dat men
„ ze handele als de meest begunftigde volken,
„ 4. dat men, wegens de belangen der ïndi-
„ fche Maatfchappye,daarna, in 't minnelyke,
„ overeenkome. 5. Openbaare oefening van den
„ Katholyken Godsdienst, zo dat men den Kaft
tholyken, in alle Steden, daar meer dan éé-
G 2
wuts

K
•
i
n
ÏOO VADERLANDSCHE LEI. BOEK.
„ ne Kerk is, eene Kerk inruime; en vryheid
„ geeven, om 'er eene te ftigten, in Steden en
„ Dorpen, daar maar ééneKerkis; dat de Pries-
„ ters uit de Keikelyke goederen onderhouden
„werden, en dat de Katholyken, ook in de
„ Wethouderfchap en openbaare Ampten, wer-
„ den toegelaaten. 6. Algemeene vereffening
„ der g fchillen, tusfchen den Koning van Dee-
„nemarken en de Staaten. 7. Agt millioenen
„ gouds [uitmaakende vierentwintig millioenen
„ Franfche Livrei] voorde kosten van den oorlog,
de drie millioenen, die de Koning nog
„te vorderen heeft, daaronder begreepen. 8.
, Een jaarlyksch buitengewoon Gezantfchap
, of openbaar gehoor, om den Koning te bedanken,
dat hy, voorde tweede reize, het
, Land aan de Staaten wedergegeven heeft,.
, onder 't aanbieden van eenen gedenkpen-
, ning, ter waarde van vyf of zes gouden pis-
, tolctten, vertoonende de reden deezer dank-
, zegginge (£)." In 't handelen over deeze
ifchen, zeide Louvois „dat de Koning zig
(nog zou konnen laaten beweegen, om, van
, 't gene hy tusfchen den Ryn en Lek en de
, Spaanfche Nederlanden gevorderd hadt, de
, Betuwe af te ftaan aan de Staaten, mids men
1
(hem, daartegen, liete Bommel, de Bomme-
M
lerwaard, de fchanfen S. Andries en Voorne,
X
Crevecoeur. Loeveftein en Klundert; en dat
è Schenkenfctuns en Knodfenburg geflegt, en
x
Nieuwmegen ontmanteld werdt. Ook zou hy
zig,in plaats van vierentwintig, vergenoegen
„laafi)
Copie d'un Papier, ccrir de Ia inain de Mr DE GROOT
S. Zit ea; R.ei«»l. Oener Penei* i July 1672, e:i Secr. tteiui»
Jll. 1 'July 1Ö72. UI. Deel, bl. 204.

UIL BOEK. H I S T O R I E . 101
„ laaten met twintig millioenen Fransch geld,
„ die omtrent zestien millioenen HoUandt'che
„ guldens uitmaakten." Om de rykfte Gewesten,
en vooral Holland, te ligter, te doen bewilligen
in 's Konings geweldigen eisch, merkte
Louvois aan „ dat zyne Majesteit handelde,
„ met die Gewesten, welken hem 't gevor-
„ derde geld betaalen zouden, en dat hy aan
„ deezen de overwonnen' Gewesten en de Re-
„ geering over dezelven zou overlaaten." De
Staatfchen, 's Konings eisch verflaan hebbende,
beflooten, dat de Groot naar Holland,en Odyk
naar Zeeland keeren zou, om nieuwen last. De
Groot beloofde, binnen vyf dagen, te rug te
zullen zyn. Op den eerflen van Hooimaand,
deedt hy verflag der handelinge, ter Vergaderinge
der algemeene Staaten en der Staaten
van Holland (>•). Doch 't liep aan, tot op den
p
vierden, eer men 'er, ter laatstgemelde Verga
P
dennge, omvraag op deedt. Intusichen, was°de g
Prins van Oranje tot Stadhouder aangefteld, 't z
welk merkelyken invloed hadt op de raadplee "
gingen der Staaten. De Edelen verklaarden J
1
toen „ dat Frankryk zo veel eischte, dat 'er «
„ geen bieden naar was; dat men, egter, op
„ de voorflagen van den zesentwintiglten van
„ Zomermaand, zou konnen voortgaan, of anders
de handeling gevoeglyk afbreeken."
Dordrecht verftondt „ dat men niet, dan op
„ den van der Staaten zyde voorgeflaagen voet,
„ kon voortgaan met handelen, zo niet voor
„ alle de Gewesten, ten minfte voor Holland
(cj Refol. Gener. Vtntr. i July 1072.
m ui t
Aantek van
V m
(feu PenGvn. Ho ven 1 July 1672. MS.
G 3
1672.
„ al-
.aad-
'eegin-
.'ii op de
;lven,
r Vertriennvan
olland

ïoa VADERLANDS CHE LUI. BOEK.
1672. „ alleen." Haarlem oordeelde 's Konings eisch
- ook onaanneemlyk; doch begeerde, dat men de
handeling aanhieldt, mids de behoudenis der
Unie, Regeeringe en Godsdienst bedingende.
Delft meende „ dat men de geëiscbte punten,
„ op de beleefdfte wyze, behoorde af te liaan;
„ doch de handeling aanhouden, ten minfte
„ voor Holland alleen: ook moest men zig be-
„ roepen opdenzwaaren eisch, dien Engeland
Ldden „ deedt:" waarvan terftond nader. Maar die
1
dringt o] van Leiden, fchoon zy betuigden, zo noode als
hot fluiten
met
iemant, tot eenige laagheid te konnen komen,
Franltryk.
„ ryks eisch wel hard; doch, in de tegenwoormoesten,
zeiden ze, verklaaren „ dat Frank-
„ dige omftandigheden, eenigzins, te billyken
was;dat 'er drie dingen in aanmerking geno-
„ men moesten worden : 1. dat Frankryk reeds
„ veel gewonnen hadt, welk men niet weder
„ zou konnen herwinnen. 2. dat men niet wist,
wat 'er nog verder zou overmeesterd worden:
„ dat 's Hertogenbosch, Breda en Bergen op
Zoom groot gevaar liepen, fchryvende de
„ bevelhebbers, dat die Plaatfen kwalyk voor-
„ zien, en niet, of bezwaarlyk te houden wa-
„ ren. 3. dat de toegangen naar Holland niet
wel te befchermen zouden zyn, by gebrek
„ van water en van volk,hebbende de burgers
de posten verlaaten, terwyl de huisluiden
„ morden en moedeloos waren. Dat hulp van
buiten beloofd; maar nog niet gekomen was.
„ Dat 'er geen voorraad van geld was, terwyl
„ de Soldaaten en Matroozen en duizend an-r
„ dere dingen te betaalen ftonden. Dat de
Landen onder lagen en geene inkomften ga-
„ ven. Dat 's Lands Komtoiren en de Steden
„ t

LIII.BOEK. H I S T O R I E . 103
„ 't geloof kwyt waren. Dat het, daarenboven,
„ aan moed mangelde. Dat de vyand drie Ge-
„ westen weg hadt, en Friesland winnen kon,
., als hy wilde. Dat men wel wat uitlooven
„ mogt, om de Gewesten wederom te krygen,
„ zynde het raadzaamer een gedeelte van den
„ Staat te beveiligen, dan alles in gevaar te
„ Hellen. Dat 'er geene Regeering, Unie noch
„ Godsdienst meer zyn zou, als Frankryk eens
„ meester werdt. Dat zyn eisch groot was:
„ doch dat hy dien, waarfchynlyk, maatigen
„ zou, als men voor Holland alleen handelde.
„ 't Slot van alles was, dat zy oordeelden, dat
„ de Groot volmagt behouden moest, om zo
„ veel te bedingen als hy kon, en ten beste mo-
,, gelyk te fluiten: welk hun gevoelen zy be-
„ geerden, dat in ernftige agtinge genomen
„ werdt." Maar gantsch anders verftondt het ,
Amfterdam, wenfchende „ dat 'er nooit over ;
„ handelinge met Frankryk geraadpleegd ware. ;
„ Hieruit was verwarring en moedeloosheid i
imftertem
ver<
daan
;ig, voor
tafbree.
„ ontftaan. Kans tot redding was 'er nog, als 1 :en der
„ men flegts moed hieklt. Veel te hard was ' : wndeinge.
„ Frankryks eisch. En zo men flootemetFrank-
„ ryk, zou men toch, met Engeland, in oor-
„ log blyven, of niet dan op harde voorwaar-
„ den verdraagen konnen. Zonder voorbeeld
„ was 't, dat men iet ter Generaliteit hadt door-
„ gedreeven, tegen 't gevoelen van alle de an-
„ dere Gewesten: en dat Holland, lafhardg-
„ lyk, alleen zou handelen, (treedt met deU-
„ nie. Best was 'r dan, de handeling, glimpig-
„ lyk, af te breeken." Van Beuningen zeide,
onder anderen „ dat de zaaken nog te herftel-
„ len waren; dat alle de Vorften van Europa be-
G 4
„ lang
1572.

167%.
lod VADERLANDSr.HR I TTT
« lang hadden by onze behoudenis; dat men nog
„ met Engeland handelen kon, waartoe ons be-
„ lang ons thans fterker drong; dat Frankryk de
„ Steden der Generaliteit vorderde, om daar-
„ uit de Spaanfche Nederlanden te overmees-
,, teren, en ons daarna enz." Gouda verklaarde
„ niet te konnen Hemmen, voor dat de Le-
„ den, die naast aan de toegangen lagen, ge-
„ ftemd hadden. Doch dat de Prins van Oran-
» je en de Graaf van Hoorne hadden verklaard,
dat de posten aan de Nieuwerbrugge en aan
, de Goejanverwellen-fluis niet te houden wa-
, ren." Rotterdam „ was zeer bekommerd
, over de flegte gefteldheid der posten, daar'c
, volk moedeloos was , en daar de burgery meer
i
, kwaad dan goed deedt; doch zou liever met
s , den degen in de hand fterven, dan in flaa-
, verny vervallen. Men moest de handeling af-
3 , breeken, zo de Koning ftaan bleeve op zynen
, eisch. Beter was 't, zig dood te vegten,dan
, op fchandelyke voorwaarden te fluiten." Goinchem
hieldt ook de punten nietaanneemlyk,
1
( in verftondt „ dat men zyn best doen moest,
s
, om de toegangen Wel te bezorgen, en om
ï
, geld te verfchalFen." Schiedam ftemde met
! botterdam; doch meende egter, dat men de
1
landeling moest aanhouden. Schoonhoven merk
s aan , dat Louvigni geoordeeld hadt, dat
t
e post aan de Lek wel kon verdedigd worden,
c
remmende voorts met Schiedam. Bnel zeide,
i
dat de zaaken niet zo wanhoopig Honden;
5'
dat men 't oog naar Engeland wenden moest,
5'
en de handeling met Frankryk, volflrekt, afbreeken."
Alkmaar verzogr eerst, dat Gouda
9!
g opende, en na dat deeze Stad zig met Leiden
£

LIII. BOEK. H I S T O R I E . 105
den gevoegd hadt, hernamen die van Alkmaar,
„ datzy niet ftaan konden ,als Leiden flap was,
L en Haarlem volgde ; doch als zy 't oog floe-
,, gen op zulke fchandelyke voorwaarden, oordeelden
zy,dat men eer het uiterfte behoor-
„ de te waagen, dan dezelven aanneemen.
Die van Hoorn wenschten, gelyk Amfterdam,
„ dat men de handeling nimmer begonnen hadt,
, Men moest ze, hierom, fpoedig, doch op
,, de gevoeglykfte wyze,afbreeken,en'tLand
wakkerlyk verdedigen: waartoe zy burgers
„ en boeren en al wat in hun vermogen was
aanbooden." Enkhuizen uitte zig, omtrent
op gelyke wyze, verklaarende „ aan de Stads
„ vesten te arbeiden, en daartoe ook de an-
„ dere Steden vermaanende." Edam meende,
„ dat men den Prins van Oranje hooren moest:
„ houdende, wyders, de voorwaarden onaan-
„ neemlyk." Monnikendam wilde de handeling
nog aanhouden, en zien, of de voorwaarden
niet wat konden gemaatigd worden. Medenblik
ftemde met Monnikendam. Purmerende
verwierp Frankryks eisch , t'eenemaal, zeggende
„ dat het volk de Regenten dood fmy-
„ ten zou, zo zy zulke fchandelyke voorwaar-
„ den omhelsden," voorts, den vierden man
aanbiedende, om de posten te verdedigen.
|)e Leden zig allen verklaard hebbende, beiloot
men 't gevoelen van zyne Hoogheid in te
neemen, en ondertusfehen nader te overleggen,
of men de handeling zou af breeken, of aanhouden
, en, zo 't laatfte, wat men verder
zou uitbieden (d\
De
C«[)
Uit Aant. rffrPenf. VIVIEN«ZUOP van 4 J.uty if

ÏC6 VADERLANDSCHE LUI. BOEK,
1672 E|e Prins verklaarde rondelyk , dat hy de
voorwaarden, door Frankryk voorgeflaagen,
l)e i'.'ins hieldt voor onaanneemlyk. Ook zeide hy, by
boude
deeze gelegenheid „ dat de posten aan deNieu-
Franklyks
„ werbrugge, aan Goejanverwellen-fluis en te
eisch „ Schoonhoven, wel te houden waren, zo zy
voor on-
„ maar wat beter voorzien waren van volk(e)."
anu-
neemlyk,
De Staaten van Holland beflooten, derhalve,
Befluit „ de zaaken ter Generaliteit zulks te beleiden,
der Staaten.
„ om den Koning van Frankryk te
„ dat de Groot te rug gezonden mogt worden,
vertoonen,
dat zyn eisch niet kon aangenomen worden:
voorts, om verflag te doen, in geval de eisch
„ gemaatigd werdt, en anders de handeling af
„ te breeken (ƒ_)."
Hierop werdt, des anderendaags, geraadpleegd
met de Groot, die geneigd fcheen, om
de handeling te agtervolgen. Doch de aanftelling
van den Prinfe tot Stadhouder en de overkomst
der Engelfche Gezanten hadt de zaaken
, clerwyze, veranderd van gedaante, dat de
handeling, op eene gantsch andere wyze, dan
zy, door de Groot, aangevangen was, werdt
voortgezet. Ook melden fommigen, dat de
Groi )t, omtrent deezen tyd, aan P/eter Schaap,
Raad der Stad Amfterdam, in den Haage, gezeid
zou hebben „ dat hy liever fterven wilde
„ dan zig laaten gebruiken, om op zulk een
„ voet, als Frankryk voorfloeg, vrede te maa-
„ken (g)." De Franfchen zeiven hadden ,* naderhand,
berouw, dat zy de aanbieding der
Staat-
(O Uit Aant der p, nf. VIVIEN en H )P van

LUI. BOEK. H I S T O R I E . 107
Staatfchen van de hand geweezen hadden. Men
vindt, dat Pompone geraaden hadt tot het om- •
heizen derzelven; doch dat Louvois, uit byzondere
inzigten, den Koning hadt bewoogen
tot voortzetten des krygs (^).
De Afgevaardigden der Staaten in Engeland,
eindelyk, vernomen hebbende, wat de Koning
begeerde, zonden zynen eisch herwaards over,
die zeer ver ging. Hy vorderde ,, 1. erkeute-
„ nis zyner heerfchappye over de zee, en dat
„ men, daarom,alomme, ftreeke. 2. honderd-
„ duizend ponden fterlings, voor de vrye Vis-
„ fchery. 3. vyf honderdduizend ponden fter-
„ lings,tot voldoening der kosten van den oor-
„ log. 4. Vlisüngen, Briele en Sluis, voor al-
„ toos, inpandfchap. 5. Opdragt vanhetStad-
„ houder- en Kapitein Generaalfchap, 't welk
„ toen nog niet gefchied was, aan den Prinfe
„ van Oranje en deszelfs mannelyke erven,
„ mids, in geval van minderjaarigheid, Groot-
,, Britanje en de Staaten de voogden ftelden (/)."
Wy gaan de overige punten voorby, om dat
toch, in alles, haast verandering kwam, door
de aankomst van Buckingham en Arlington,
die, in 't begin van Hooimaand, in den Haage
kwamen, en, eerlang, door Hallifax, wien egter
't geheim des Konings niet vertrouwd was
(£), gevolgd werden. De twee eerften, zig eerst
hebbende doen onderregten van den ftaatder
afzonderlyke handelinge met Frankryk, die hun
zeer tegen den borst was, vertrokken,terftond
daarop, naar't Leger by Bodegrave, om met
den
(_h:', FnuQUiitims Menioir. Hifi.&Milit. Tom. 1.^.23,112.465.
(/; Misfiverffr Öedep. in Engel, van io'juny 1672. MS,
Qkj iiviiNtr Vol. i. p. 325.
1672.
XXV.
Ëerfle el
fchen dei
Konings
Groot-
Britanje.
I

io8 VADERLANDSCHE LUI. BOEK.
1072. den Prinfe van Oranje te fpreeken. Van daar,
begaven zy zig naar Zeist, daar de Koning van
Frankryk zig thans onthieldt.
Handeling
der hcimhoudinge, beflooten,den Prins van Oranje
De Staaten hadden, onder den eed van ge-
Staaten
met de temagtigen, om, nevens van Beuningen, Beverningk
en Schato Gokkinga, met Buckingham
Engelfche
Gezanten,
en Arlington, in onderhandeling te treeden;
Buckingham
en rug gekeerd was, gezeid hadt, dat de zaaken,
alzo de Heer van Dykveld, die uit Engeland te
Ariington.
daar, niet wanhoopig Monden. Men was gezind,
een befchadigend en verdedigend Verbond aan
te gaan met Groot Britanje; doch geene Gewesten,
Steden of Sterkten over te geeven aan den
Koning: ook wilde men geene jaarlykfche erkentenis
betaalen, voor 't gebruik der zee, of
t
voor de vrye Visi'chery, hoewel men, op dit
laatfte, de handeling niet wilde afgebroken hebben.
Voor de onkosten van den oorlog, begeerde
men alleenlyk eene maatige fommetoete ftaan,
Eindelyk, werdt ook vastgefteld, dat men (ik
volg de eigen' woorden der aantekeningen ,
onder gemeld) de Engelfche 'Heeren wat fmeeren
zou, en eenige Liberaliteit bewyzen aan zulken,
* dienen. die goede * offivien zouden doen by den Prinfe (l).
Ook tekenen iömmigen aan, dat'er, ten deezen
tyde, van wege de Staaten, rvkelyk geld gefpild
werdt, onder de Engelfche Staatsdienaars (m).
In 't gefprek, welk de Prins, eerst alleen, doch,
jaarna, in 'tbyzyn van Van Beuningen, Beveraingk
en Gokkinga, met Buckingham en Arlington
hieldt, drongen zy zeer op Steden van
verlïyVit
*ant. AvPer-jpon Hop en V K U N M W 5 JuxyiO^. MS&,
(#0 MuRJtET Vol. X. f. 325.

LUI. BOEK. H I S T O R I E , iof
verzekerdheid. Men vertoonde hun „ welke on- 167*.
„ gemakken hieraan vast waren : ook, dat 'er -
„geene eigenlyke verzekerdheid in lag; alzo
„men altoos, de Engelfche bezetting zou
„zoeken te loozen; dat de eigenlyke verze-
„ kerdheid voor Engeland van den Prinfe van
„ Oranje komen moest, en dat zyne aanftel-
„ling tot Stadhouder den Engelfchen meer
„ waardig was dan twaalf Steden van verze*
„kerdheid." Waarop zy hernamen „dat 'er,
„veelligt, geen oorlog begonnen geweest zou
„ zyn, zo de Prins eerder Stadhouder geweest
„ ware, en dat het gemeen, op hunne aankomst
„ hier te Lande, overal, geroepen hadt lang
„ leeye de Koning yan Engeland, en de Prins yan
„Oranje!" Voorts, vraagden- zy, wat men
Frankryk hadt aangebooden waarop geantwoord
werdt „ dat het, met die aanbieding, zo wat ta-
„ liter qualiter toegegaan was; doch dat men,
„eindelyk, Maaftricht, de bezetting in de
„ Steden op den Ryn en Schenkenfchans hadt
„ willen overgeeven; en dat Frankryk hierop
„eenen eisch gedaan hadt, die geheel onaan-
„ neemlykwas:" 't welk de Engelfchen toeftonden.
Eindelyk, verzogt men hun „by den Koning
„van Frankryk, te willen uitwerken, dat hy
„ niets bedonge; maar wederom ten Lande uit
„ trokke: alzo hy, anderszins, eerst de Veree-
„ nigde Gewesten en daarna de Spaanfche Nederlanden
overmeesteren zou: 't welk ten
„ hoogfte nadeelig zou zyn voor Engeland."
Voorts, begeerde men „dat de Engelfchen vre-
„ de maakten met den Staat, zonder iet mer-
„ kelyks te bedingen, alzo zy geene reden tot
ö
oorlog gehad,en niets gewonnen hadden dan
„ fche-

1672.
XXVI.
De Staaten
van
Holland
beduiten,
op
den
voorflag
van Am
fterdara,
de handeling
mee
Frankryk
te laaten
aan den
Prinfe en
deEngeli'chen.
iio VADERLANDSCHE LIILBOEK
„ fchepen, die zy behouden konden." Eindelyk,
floeg men voor „of Engeland den Staat
„ niet zou willen byfpringen, als Frankryk wei-
„ gerde vrede te maaken, op voorwaarden, die
„ Engeland billyk oordeelde." Doch de Engelfchen
antwoordden, op dit alles, niets Heiligs.
Alleenlyk, namen zy aan, den Koning van
Frankryk den voorflag, dien de Staatfchen zeiden
hem gedaan te hebben, nog eens te zullen
voorhouden («).
Zo dra,ter Vergaderinge van Holland, verflag
was gedaan van 't gene met de Engelfchen
gehandeld was, fprak men van het aanhouden
of af breeken der handelinge met Frankryk. De
Edelen, Dordrecht, Delft en Leiden Hemden
nog,voor't aanhouden der handelinge door de
Groot; by wien men Van Beuningen voegen wilde.
Maar Amflerdam, voor welke Stad van Beuningen
't woord voerde, deedt alle de Leden
veranderen van gedagten. De Burgemeester
wees aan, in eene wydluftige aanfpraak „ dat
„ de aanbieding der Generaliteits - Landen,
„ door de Groot, aan Frankryk, gedaan, zeer
„ aanflootelyk was voor Spanje; dat men ook
„ Breda en Bergen op Zoom niet kon overgee-
„ ven, in weerwil van den Prinfe, wien men,
„ noodwendig,kennis geeven moest van alles,
„ wat 'er gehandeld werdt. Dat men, daaren-
„ boven, geld uitgeloofd hadt, buiten bewilliging
der andere Gewesten en van Amflerdam.
„ Dat men, met één woord, meer uitgebooden
„hadt, dan men magtig was te volbrengen.
„Dat
CK) Secr. Refol. Holl.7July io>». Hl D:d,U.iUi t
Vit Aaitt*
èit Pcnf. VIVIEN 'is HOP vmi 7 July 1672. MSS.

UIL BOEK. H I S T O R I E . ni
» Dat de Groot, die dit uitbod gedaan hadt,
7) niet wederom naar den Koning van Frankryk
» keeren; maar dat men zig, op zyne ongereed-
» heid, onpasfelykheid of duizend andere veria
hinderingen, verontfchuldigen moest. Dat
» 'er, geduurende de handeling, twee voornaa-
»me Perfoonen uit Engeland hier gekomen
» waren. Dat de Prins van Oranje ook, mid-
»lerwyl, tot Stadhouder was aangefleld; die,
7» niet alleen by den Koning; maar ook by de
n Gemeente van Engeland bemind was,. en
» wien de Engelfchen, om zyne verwagting
» van de Kroon, niet zouden durven bedrie-
» gen. Dat zy ook niet moesten vooronder-
» field worden, te zullen handelen, tegen hun
59 eigen belang. Dat zy geraaden hadden, dat
's Lands Vloot zig van de Engelfche kusten
„ onthielden. Dat zy nog iets gezeid hadden,
„ welk geheim blyven moest. Dat zy, zo hy
„ geloofde, goede oogmerken hadden, en openingen
hadden gedaan, die Frankryk zeer
„ kwalyk neemen zou, als hy ze wist. Dat de
„Prins van Oranje reeds gemagtigd was, om
„ met Engeland te handelen, en dat men, door
„ middel van zyne Hoogheid en de Engelfchen,
„ ook met Frankryk handelen kon. Dat men
w
de rust in de Gewesten, met naame in Zee-
„ land, niet kon bewaaren, zo men niet door
„ den Prinfe handelde. Dat de Groot zeer ver-
„dagtwasby de Gemeente,en gehandeld hadt,
„ op eenen voet, die van de tegenwoordige
„handeling verfchilde, hebbende de Engel-
„ fchenaangebooden, te beproeven, of zy met •
„ Frankryk fluiten konden, op minder voor-
„waarden, dan reeds waren voorgeflaagen.
„Dat

ii2 VADEPvLANDSCflE IJTLïW
„Dat de Groot, hierom, niet gevóeglyk zou
o konnen voortgaan met handelen. Dat de
„ Gewesten zig ook tegen zyn vertrek naar den
„ Koning van Frankryk hadden verklaard. Dat
„ men den Prins met de handeling behoorde
„te laaten geworden, hem bedankende, dat
„hy de zaaken reeds zo vérre gebragt hadt.
„Dat de Leden te vooren, uit verbaasdheid
„en angst,een befluit genomen hadden, welk
„men, bedaard zynde, behoorde te veran-
„ deren." 't Slot was „dat, naar't gevoelen
„ van Amfterdam, van Gend by den Koning
„van Frankryk blyven moest; dat men de
„ Groot niet moest laaten keeren ; dat men met
„ Frankryk niet dan van wege alle de Gewes-
„ten handelen moest; doch de handeling ge-
„ heellyk laaten aan den Prinfe en de Eneelfa
„ fchen."
Wonder was 't, om te zien, hoe fpoedig alle
de Leden Amfterdam toevielen. Haarlem
erkende, rondelyk, te vooren, uit vreeze, in
de volmagt tot handeling bewilligd te hebben.
Hoorn en Enkhuizen alleen zouden gaarne gezien
hebben, 1 dat men de Groot keeren liete,en
van Gend 't huis ortboode. Doch 't befluit viel
volkomen overeenkomftig met het gevoelen
van Amfterdam. Ook zou men aan van Gend
fchryven, dat 'er verandering in den Staat voorgevallen
wasQ)). Ter Generaliteit, werdt diergelyk
befluit genomen. De verandering in den
Staat was te gewigtig, om geenen merkelyken
invloed te hebben op de raadpleegingen der Leden.
Des anderendaags, werdt, ter Vergade -
rin
00
v
'" Aant. van den Puif. Hui- yan 7 "juij IÖ>B.
Ui.

LUI. BOEK.
H I S T O R I E . m
ringe van Holland, beflooten, dat men , eershalve,
de Groot verzoeken zou, wederom naar
den Koning van Frankryk te keeren (p); doch
dat hy zig zou verontfchuldigen (cj): gelyk, federt,
gefchiedde (r).
Terwyl de zaaken dus Honden, en men hoop
hadt, om, door middel der Engelfchen, min 1
fchadelyke voorwaarden te bedingen van Frank- 1
ryk, befloot men ook, op hunne begeerte, be- 1
vel te geeven aan de Ruiter, die thans met 's {
Lands Vloote op Schooneveld lag, om het gevegt
met de Engelfchen, zo veel doenlyk ware,
te vermyden, de Vloot op een' verzekerde post
te houden, en alleen, in geval'svyands Vlooten
iet op de Hollandfche kusten onderneemen
mogten i tot afbreuk derzelven, foldaat- en zeemanfchap
te gebruiken. Men had, inderdaad,
uit Buckingham en Arlington, verftaan, dat de
Hertog van Jork iet zou onderneemen op 's Lands
Vloote, ook op Amfterdam, misfchien door Texel
(7): en hierop iloeg het laatfle gedeelte van 't
bevel aan de Ruiter (t). 't Werdt hem toegefchikt,
door eenige Gemagtigden der Staaten *
die, op den agtften van Hooimaand, met een
Jagt, te Rotterdam gekomen, de Stad vol beweeging
vonden. De burgers, die, aan de Delft- O
fche poortde wagt hadden, zagen 't jagt zo t e
dra niet, of riepen, dat 'er verraaders in waren.
Straks
(p~) Secr. Refol. Holl 8 July 1672. III. Deel, bl. Q67.
(0) Uit Aam. yan den Penfiin. HOP. yan 8 July 1672. MS.
( O Uit Aanr. yan den Pei fion. VIVIEN yan 11 July 1672.
MS- Reiol. Holl. 12 Juy 1672. bl. 274.
'O R eibl. Holl. 5 Juy 1672. bl. 2/16 Uit Aant. van di
V nfion. VIVIRN en Hop yan 7 Juy 1672 MSS,
(r ; JIRANDT de Ruiter, bi. 605.
XIV. DEEL. H
16721
ÏXVII.
)e Ruiïr
kryt
ist om 't
evej>t te
ïyden.
pfoer
Rotrdara.

I U VADERLANDSCHE LUI. BOEK.
Straks vielen 'er eenigen in 't vaartuig, vraagende,
waar de Hcerenheenen wilden 't Antwoord
was, naar de Vloote, om den Generaal de Ruiter
eenen brief der Heer en Staaten te brengen. Doch
dien brief wilden de burgers leezen. Of deHeeren
hun 't gevaar vertoonden, welk hier uit te
wagten was ; 't baatte niet. Zy werden gedwongen,
eenen uit de burgers, die by eede beloofde,
den inhoud geheim te zullen houden, den
brief voor te leezen. Doch hy wist den inhoud
naauwlyks, of 't volk, welk omtrent de poort
was, wist dien ook, en de gantfche Stad, insgelyks.
Men was 'er federt eenige dagen , vol
argwaans geweest, over de handeling met Frankryk
en Engeland, van welke men opening begeerde
, op 't Stadhuis. Zekere Engelschman,
Reye genaamd, hadt de burgery ontrust, voorgeevende,
met Buckingham en Arlington gegeten,
en uit dezelven verftaan te hebben, dat zy
volmagt hadden om vrede te lluiten; doch dat
de Staaten die niet ernftelyk fcheenen te begeeren.
De Vroedfchap befloot, hierop, den Prins
van Oranje te verzoeken, om te Rotterdam te
komen: ook gaven zy den Staaten van Holland
kennis van den toeftand der Stad, daar men,
midlerwyl, het Huis van de Vroedfchap Arend
Zonmans, die ter Stad uit vertrokken was, en
dat van de Vroedfchap Willem van der Aa gedeeltelyk
geplonderd, en verfcheiden' punten
van deRegeeringe gevorderd hadt, waarin zy
gedwongen hadt bewilligd, op't welbehaagen
van zyne Hoogheid. De punten waren „ i. An-
„ dere Afgevaardigden ter Dagvaart in den
„ Haage. 2. Inzigt in de Handeling metFrank-
« ryk;

LUI. BOEK. H I S T O R I E . li*
„ ryk en Engeland,en fpoedige vrede metEn-
*> geland. 3. Nieuwe Vroedfchap, in Zonmans
„ plaats, te kiezen door den Prinfe, uit een
„ drietal, door burgers benoemd, naamlyk,
,, Leonard van Naarfen, Willem Bastiaansz en
„ Samuel Beyer, Schepen. 4. Verandering der
,, verdere Wethouderfchap, door zyne Hoog-
„ heid. 5. Alle voorregten, die de Stadhouders
„ ooit gehad hadden, aan den Prinfe op te draa-
„ gen, zo dat ze ook op deszelfs nazaaten ver-
„ ftierven. 6. Dat de Heeren Pesfer, Vroezen,
,, Gaal, de Visfchen, van der Aa, Paats, de
,, Groot en Voorburg in hegtenis genomen wer-
„ den: die tegenwoordig waren, terftond, en
„ de afwezigen, zo dra men ze bekomen kon,
,, en dat zy, noch derzelver nazaaten, tot in
't vierde Lid, nimmer in de Regeeringe zou-
,, den mogen komen. 7. Dat dit alles onweder-
'99 roepelyk en zonder verwyt zou plaats heb-
„ ben." In gevolge van het zesde punt, werden
Pesfer, Vroezen, Gaal en Gerard Jokobszoon
Visch, op 't Stadhuis, in Schepens-kamer, bewaard,
door de Kapiteins Egidius Groemncx en
HsbrandTsbrandsz en eenige fchutters. Daarna, 1
werdt 'er een brief verfpreid, door Kievit,den h
negenden van Hooimaand, gefchreeven, uit het é
Jagt der Staaten van Zeeland, leggende voor d
Delftshaven, en by den Boekverkooper Joannes
Borftius, des Predikants Zoon, gedrukt. De
fchryver klaagde, in deezen brief, over 't gene
hy, voor den Prinfe, voor 't Vaderland, en tot
bevordering der Vrede geleeden hadt, en beval
zig in de gunst der Rotterdamfche Burgerye.
De Krygsraad beantwoordde den brief; enKie-
H 2
vit
1*7*,
kievit
ome wa»
erom in
ie St«d,

IIÓ VADERLANDSCHE LIII.BOÉX,
1672. vit werdt, terftond, als in zegepraal, terSucl
ingeleid. Te gelyk, werdt door Rotterdam
verfpreid, dat Kievit verklaard hadt, de Landverraaders
te zullen ontdekken, en de Vrede met
Engeland in zynen zak te hebben. Doch hierop
volgde niets. Zyne Hoogheid zondt, midlerwyl,
eenen brief naar Rotterdam, met eenen Trompetter,
waarin hy't vasthouden der Heeren veroordeelde,
en 't volk vermaande tot gehoorzaamheid.
Doch 't volk morde over den brief;
houdende dien voor verdigt door de Regeeringe,
die ook, riep men, den Trompetter opgemaakt
hadt. Nogtans, werden de Heeren geflaakt.
Doch de Groot, die, ten tyde van het
DeGroot
raakt in afkondigen van 's Prinfen brief, in de Stad gekomen
was, werdt, nevens Vroezen van 't Stad­
lyfsgevaarhuis
gaande, door 't graauw, opgehitst door
luiden van meerder aanzien, wederom naar binnen
gedreeven. Een uit den hoop, de Groot
met een' mes gedreigd hebbende,werdtgegrecpen
;doch, ter begeerte van 't volk, kort daarna,
wederom, gehaakt. De Groot en Vroezen
waren, ondertusfehen, door eenige gewapende
fchutters, naar huis geleid (V). De Groot keerde
toen naar den Haage, daar hy zig nog eenige
dagen ophieldt.
XXVfH. Midlerwyl, warenBuckingham en Arlington,
Handeling
der ling geweest. Doch men heeft zulke ftrydige
met den Koning van Frankryk, in onderhande­
Engelfche
Ge­
berigten van deeze onderhandeling, dat men
zanten naauwlyks weet, wat 'er van te gelooven zy.
Som-
(v^ Dit Aantek. der Penfionar. VIVIPN en Hop ytm 8, u
July 1672. MS3. Verh. van de Muiterye binnen Rotterdam MS.

LUI. BOEK. H I S T O R I E . 117
Sommigen (JV) verhaalen „ dat Frankryk en
„ Groot Britanje overeengekomen waren, dat
„ Holland niet eerder door Frankryk zou aan- met
„ getast worden, dan na dat Groot-Britanje in
van
„ 't bezit gefield was van Zeeland, en dat de
„ Engelfche Gezanten nu drongen,op het vol- ryk.
„ brengen deezer voorwaarden." Zy voegen 'er
by „ dat Frankryk zig hierop zou hebben laa-
„ ten beweegen, om den ontworpen inval in
„ Holland te fïaaken, en Woerden en Oudewa-
„ ter te ruimen," welk laatfle, inderdaad,
kort hierna, gebeurde (V). Ook was de Markgraaf
de Nancre, Bevelhebber van Aath, onlangs,
op 's Konings last, tot tweemaal toe,
voor Aardenburg geweest; doch, door de burgerye
en kleine bezetting, geholpen door de vrouwens
en jongens,zo wakkerlyk afgeilaagen,dat
hy, met merkelyk verlies,welk van lommigen wel
op vyftienhonderd man begroot werdt, wyken *
moest (jT). En men meent, dat het bemagtigen van
Aarden burg, en dat van Sluis, welk 'er op gevolgd
zou zyn, gefchikt was, om den weg te baanen tot
het overmeesteren van Zeeland, ten behoeve
van Groot-Britanje; waarop de Engelfche Gezanten
nu verder zouden gedrongen hebben.
Al het welke, zo 'tgronds genoeg hadt, ons de
waare reden aan de hand geeven zou, waarom
men thans niet dieper in Holland trok en de
zwakke posten der Staaten aanviel. Maar an-
de-
(«0 VALKENIER I. Deel, 11. 65i, 662. Zie ook TE.MPLE JMemor.
bl 301.
(x) COSTBRIÏS Hirt. Verhaal, bl. 207.
A. PECJRSSHN Vern. van 't belejr Aardenb- RIS. Hol!,
lifcrc. yan 1Ó72.W 63. VALKENIER I. Deel, il. 728-732.
H 3
den
Koning
Frank­

n3 VADERLANDSCHE LUI. BOEE.
1672. deren fpreeken geheel anders van de onderhandeling
der Engelfchen, ten deezen tyde. Zy verhaaien
„ dat Buckingham enArlington, t'ee-
„ nemaal gewonnen door Frankryk, geen oog-
,, merk hadden, om Frankryk met de Staaten
„ te bevredigen; maar om den knoop tusfchen
Frankryk en Groot-Britanje nog vaster te
„ leggen dan te vooren;" 'twelk by 't gemeen
in Engeland, en by verre de meeste Staatkundigen
van deezen tyd, gehouden werdt vierkant
te ftryden met het belang van Groot-Britanje
(z). Doch by dit verfchillend oordeel over de
handeling der Engelfche, Gezanten, zal ik alleenlyk
voegen,'t gene my, desaangaande,uit
egte ftukken en aantekeningen, gebleeken is.
Brie Engelfchen
drie Engelfche Heeren, Seimour, Germain en
Op den tienden van Hooimaand, kwamen
komen
den Prins Silvius, den Prins van Oranje alleen in 't Leger
van O- fpreeken, hem eenige voorilaagen doende van
ranje alleeop
zy, ten fpoedigfte,zyn gevoelen begeerden
Verdrag met Frankryk en Engeland beide: waar­
fpreeken.
te weeten. De Prins verzogt de voorwaarden
fchriftelyk, en gaf, midlerwyl, den Staaten, door
Van Beuningen, kennis van't gene hem voorgekomen
was. Zo veel was, uit het gene de Engelfchen
vooriloegen, gebleeken, dat men Brie!,,
Vlisfingen en Sluis tot onderpand begeerde.
Nog lieten zy zig, onder 't fpreeken, verluiden
„ dat Engeland gerust was van zyn aan-
„ deel te zullen krygen; al ware t, dat Frankryk
den gantfchen Staat overmeesterde, zynde
de twee Koningen in zulk een goed om
„ der^
Eur.NET Fel. I. p. 327. IIAPIN Tom. IX. p. J2i.

Lm. BOEK. H I S T O R I E . 119
„ derling verftand, dat niemant tweedragttus- 1671.
'„ fchen hen zou konnen verwekken. Ook hadt •
„ Buckingham gezeid, de Franfchen zyn eerlyke
„ luiden; men moet met hen handelen.'" De Prins
fchreef, hierop, terftond, aan Buckingham en
Arlington, om de voorwaarden. Germain en
Silvius namen zynen brief mede, en Seimour
vertrok naar Engeland. Midlerwyl, ontfchoot
het gedrag der Engelfchen den Staaten van
Holland geweldiglyk. Leiden fprak wederom
van, op de fpoedigfte en beste wyze mogelyk,
te fluiten. Doch Amfterdam beweerde , dat
alle Regenten, op den eed, verpligt waren,
hun Gewest, tot den laatften man, te verdedigen
Op het fchryven van den Prinfe aan Buckingham
en Arlington, kwam, in eenige dagen, geen ] Nieuwe
XXIX.
•vereen-
befcheid. De Koning van Frankryk was, op den J
:omst
zelfden tienden van Hooimaand, vertrokken , usfchen
van Zeist, en, met het grootfte deel van zyn ] Tankryk
Leger, getoogen naar 's Hertogenbosch, den < nGrootjritanje.
Hertog van Luxemburg gefteld hebbende tot •
Gouverneur over Utrecht en over de overmeesterde
Plaatfen in Holland (T). Buckingham en
Arlington waren den Koning gevolgd, en 1100-
ten, op den zestienden, in het Leger te Heeswyk,
eene overeenkomst met Frankryk, behelzende
„ dat zy geene Vrede noch Beftandzou-
„ den maaken met de Staaten, buiten elkan-
„ ders bewilliging, noch zig in eenige hande-
„ ling met dezelven inlaaten, zonder 'er elkan-
„ de-
C

1672.
Voorwaarden,
op welken
Frankryk
zig met
de Staaten
verdraagen
Wil.
i
s
' j
5
»
f
5
9
i2o VADERLAND SCHE LIII.IW.
„ deren kennis van te geeven." Voorts, werdt
het Verdrag, den twaalfden van Sprokkelmaand
deezes jaars, tusfchen de twee Koningen, geflooten,
by deeze overeenkomst, bekragtigd.
Eindelyk, kwam men ook overeen, wegens de
voorwaarden, op welken, beide Frankryk cn
Groot Britanje zig zouden willen verdraagen
met de Staaten. Frankryk vorderde „ 1. Dat
„ de Plakaaten der Staaten, verbiedende of be-
„ zwaaiende de Franfche Waaren, ingetrok-
„ ken werden, en dat men, binnen drie maan-
„ den, een Verdrag van Koophandel floote, on-
„ der anderen opzigtelyk op de wederzydi'che
„ Oost- en WestindiicheMiatfchappyen. 2. O-
„ penbaare oefening van den Roomsen-Katho-
„ lyken Apoftohfchen Godsdienst, in de Ver-
„ eenigde Gewesten, en onderhoud voor de
, Priefters, uit de Kerkelyke goederen. 3. Stondt
, de Koning toe, dat de zeven Gewesten ver-
, eenigd bleeven, gelyk zy geweest waren', uit-
, gezonderd 'c gene volgt. 4. Afftand van al-
,, les, wat de Staaten in Braband en Vlaande-
, ren bezaten, uitgenomen Sluis en Kadzand.
, 5. Afftand van Nieuwmegen, Knodfenburg
, enSchenkenfchans, met het gedeelte van Gel-
, derland, welk, ten opzigte van Frankryk,
, aan deeze zyde des Ryns gelegen was, bci
nevens Bommel en de Bommelerwaard, de
, fchanfen Voorne en S. Andries, Loevefteia
, en Crevecoeur. 6. Afftand van de StadGraa-
, ve met het gene 'er onder behoorde, en van
, de Stad en het Graaffchap van Meurs, rmds
, de Staaten den Prins van Oranje fchadeloos
, ftelden. 7. Afftand aan zyne Majesteit van
M
het

LUI. BOEK. H I S T O R I E . 121
„ het regt op de Steden aan den Ryn, doorden 1672.
„ Koning overmeesterd, en aan den Vorst van
„ Oostfriesland, van het regt op Embden,
n
Lieroorden deEiler-fchanfe, waaruit de Staakten
hunne bezetting zouden moeten ligten,
„ 8. Dat's Konings onderdaanen, vryelyk, zou-
„ den mogen gaan naar, en keeren uit de Plaat-
„ fen, aan hem afgeftaan, zonder bezogt te
„ worden, en zonder eenige regten te betaa-
„ len. 9. Herftelling der Ridder-orde van Mal-
„ tha, in 't bezit haarer Kommanderyen in de
„ Vereenigde Gewesten. 10. Den Graave van
„ Bénthem zouden de kinderen te rug gege-
„ ven worden, die, door de Graavinne, ge-
„ bragt waren onder de befcherming der Staa-
„ten(a). ri. Twintig millioenen Ltvres voor
„de onkosten van den oorlog, waaronder be-
„ greepen zouden zyn de drie millioenen, die
„ de Staaten den Koning, reeds in 't jaar 1651,
„ betaald moesten hebben. 12. De jaarlykfche
^ aanbieding , door eenen buitengewoonen
„ Ambasfadeur, van eenen Gedenkpenning, ter
„ zwaarte van een mark gouds; in welks op-
„ fchrift, erkend werdt, dat de Scaaten van 's
p Konings hand hielden de behoudenis der zelfde
(2) Ernst Willem, Graaf van Benthem, hadt, in 't
jaar iö68, den lloomfchen Godsdienst aangenomen.
Zyne Gemaalin, den Hervormden Godsdienst aankleevende,
dien hij ook, eertyds, beleeden hadt, zondt toen
zyne en haare kinderen, vyf in getal, herwaards, onder
de befcherming derStaaten; die,hoe zeer hy 'er op
gedrongen hadt, tot no;.r toe, niet te rug gegjven waren.
Zie AITZEMA VI. Deel, bl. 593, 55,4, 505, 603,
H 5

122 VADERLANDSCHE LUI. BOEK,
1*72. „de vryheid, tot verkryginge van welke, 's
„ Konings voorzaaten ook het hunne hadden
„ toegebragt. 13. De Koning begeerde, aan de
„ aanbieding der genoemde voorwaarden, niet
„ langer dan tien dagen, gebonden te zyn: ook
„ niet te fluiten,zo men den Koning van Groot-
„ Britanje en den Ryksvorften, met Frankryk
„verbonden, geene voldoening gave." Ten
beiluite, gaf de Koning den Staaten keur
ö
om
0
hem, in plaats van het boven gevorderde,
„ af te ftaan 't gene hy reeds bemagtigd hadt,
„ en nog zou bemagtigen, voor het aanneemen
„ deezer voorwaarden , benevens Maaftricht
„ en Wyk, de Landen van Dalem, Valkenburg
„ en 's Hertogenrade, de Stad en Meyerye van
„ 's Hertogenbosch en de fchans Crevecoeur ;
„ mids de Koning dan afftonde van zyn regt
„ op de Plaatfen, door hem bemagtigd, op den
„bodem des Duitfchen Ryks, welker Ves-
„ tingwerken hy egter zou mogen doen lleg-
„ ten. Ook zouden de Staaten hun Krygsvolk
„ uit Oostfriesland moeten trekken. Men zou ,
„daarenboven, den vryen doortogt,door Lui-
„kerland, naar Maaftricht, zoeken te bedin-
„ gen, mids betaalende. Eindelyk, zouden, zo
„ deeze laatfte voorflag aangenomen werdt, al-
„le de boven gevorderde punten, zelfs het
„punt, den afftand van Meurs betreffende,
„ in hun geheel bly ven, de punten, den af-
„ ftand der andere Plaatfen raakende, alleen-
„lyk uitgenomen (T)."
De
fi) Condit. fous les quelles le Roy Tres-Clirestic-n confemiroit
a faire Ia Paix. op Slaat en last 'gedrukt, in 1672. Rnfol.
Gener. Joyis ai July 1672. Secr. ltelói. UoU. 20 July 167a.
%UÜi1l,H,2Jl.

LUI. KOEK. H I S T O R I E . 123
„ op de Hollandiche kust toe. 2. Verlof voor de
„ Engelfchen in Suriname, om zig, een rond
„ jaar geduurende, met hunne goederen, van
„ daar te begeeven, werwaards zy wilden. 3.
„Dat zulke onderzaaten des Konings, die zig,
„ aan misdaad van gekwetfte Hoogheid , of aan
„ oproerigheid, fchuldig gemaakt hadden, voor
n
altoos, zouden gebannen worden uit de Ver-
„ eenigde Gewesten. 4. Een miljoen ponden
„ fterlings, voor de kosten van den oorlog. 5.
„ Tienduizend ponden fterlings 's jaars, voor
„ de Haringvisfchery op de kusten van Engen
land, Schotland en Ierland. 6. De Prins van
„ Oranje en deszelfs nazaaten zouden * de op-
„ perfte magt bezitten over de Vereenigde Gen
westen, zo ver zy den twee Koningen en
„derzelver bondgenooten niet werden toege-
„deeld: of, ten minfte, voor altoos bekleedden
de waardigheden van Generaal, Admi-
„ raai en Stadhouder, op zulk eene voordee-
„lige wyze, als dezelven, door iemant zyncr
„ Voorzaaten, bekleed geweest waren. 7. Men
„zou, binnen drie maanden, een Verdrag van
„Koophandel iluiten, opzigtelykop de Indien,
„ volgens de eifchen, voorheen gedaan, en tot
„ voordeel voor 's Konings onderzaaten, han-
„ delende onder 't gebied van den Staat. 8. Tot
„ onderpand voor de onderhouding der gea
noemde voorwaarden, zouden de Staaten den
»Ko-
De Koning van Groot-Britanje eischte de volgende
punten: „ 1. De eer der vlagge, tot zo
1672.
„ verre zelfs, dat geheele vlooten ftreeken voor Voorwaarden,
„ een enkel Engelsch fchip, 's Konings vlagge
waarop
n
voerende, in de gantfcheBiïtanniiche zee, tot
de Koning
van
Grootftritanje
met de
Staaten
wilde
fluiten.
* La Sou*
veratnitè.

vu VADERLANDSCHE LTTT. Rn**.
„ Koning afftaan Walcheren, de Stad en't Kas-
„ teel van Sluis, en de Eilanden van Kadzand,
„ Goereede en Voorne. 9. Eindelyk, hieldt zig
„ de Koning,even als die van Frankryk, maar
„ tien dagen, aan deeze voorwaarden. Ook be-
„ geerde hy niet te fluiten met de Staaten , dan
„ na dat zyne Bondgenooten voldoening van
„ hun ontvangen zouden hebben (

LIII.BOEK. H I S T O R I E . 125
mede (e): te gelyk, egter, verklaarende „ dat
„ 'er niet één punt onder was, welk hy zou
„ aanneemen; dat men zig liever aan ftukken
„ behoorde te laaten houwen, dan zulke voor-
„ waarden omhelzen; dat de Engelfche voor-
„ waarden niet van den Koning kwamen, maar
„ van de Ambasfadeurs, en dat het geene zy-
„ nen Perfoon betrof, vyanden-geen vrienden-
„ werk was (ƒ)."
De ontwerpen in 't byzyn van den Prinfe gelezen
zynde in de algemeene Staatsvergaderinge,
werdt zyne Hoogheid verzogt, eerst zyn gevoelen
te willen uiten. De Prins was hiertoe
gereed; doch verzogt, dat vooraf, eenige Perfoonen,
by hem te noemen, uit de Vergadering
mogten gaan. De meeste Gewesten bewilligden
hierin. Holland alleen maakte zwaarigheid,
bedugt, dat'er nieuwe opfchudding onder
't gemeen uit ontdaan mogt. 't Stuk, ter
Vergaderinge van dit Gewest, overwoogen zynde
, befloot men, den Prins te verzoeken, dat
hy zyne meening openen wilde aan de Gemagtigden
tot het drievoudig Verbond, of aan zulken,
als hy zelf zou gelieven te kiezen (g).
Doch des anderendaags, veranderden de Staaten
van gedagten, en beflooten, op den voorllag
van Haarlem, op den Prins te begeeren,
dathydeverdagtePerfoonen wilde noemen (h~).
De Prins noemde, eindelyk, de Groot (f). Men
vraag-
(e") Refol. Oener. Joy's 21 July 1672.
(ƒ) Uit Aam. yan den Penf Hup yan 20 July 1C73. MS
(_g) Secr. Refol. Holl. 20 July 1672. UI. Deel. bl. 281 Uit
Aant. van den Peifion. Hop van 00 July 1672. MS.
£A) Uii Aam der Penf. VIVIRN en Hup" yan 21 July 1C72. MSS,
li j ttefol. Holl. 23 July 167*. bl. J3.
1679. 1
De Pnn«
van O-
rauje
vertoont
tekens
van argwaan
op
dtGrOon

126 VADER LANDSCHS LTTT.ÏW.
XXX. Wat de ontwerpen betreft,de Prins oordeelde
„dat men Frankryk moest aanzeggen, dat
Men oordeelt
de
ontwerpen
der „ en dat men den handel met Engeland moest
„ zyn eisch onaanneemlyk was, zonder meer;
twee Ko-
„ leevendig houden." De Leden van Holland
en
f672. vraagde hem naar reden. Hy antwoordde,
„ dat hy,in deezen tyd, niet raadzaam hieldt,
„ dieper in deezen zaak te treeden; doch dat
„ hy meende, dat de Groot zulk een' breeden
„ last van de algemeene Staaten of van die van
„ Holland niet gehad hadt, als zyne uitbiedin-
„ gen wel geweest waren (*)." Weinige dagen
hierna, vraagden die van Haarlem, of men de
Groot nog niet eens nader behoorde te onderzoeken
, op het gehandelde met Frankryk (/) ;
fchoon hy reeds verllag van zyne bezending
gedaan hadt, en 'er, door de Staaten, voor bedankt
geworden was. 't Bleek, derhalve,aan 't
een en 't ander, dat de tyden gevaarlyk voor
hem begonden te worden (ni). Ook kreeg hy
hiervan zo dra de lugt niet, of hy oordeelde,
dat men voorhadt, hem bloot te ftellen voor
DeGroot den haat van 't gemeen. Hy week dan, kort
«rykt ten hierop, naar Antwerpen, geevende den Staa­
Unde uit,
ten van Holland en der Wethouderfchap van
Rotterdam kennis en reden van zyn vertrek,
in twee brieven, die nog voorhanden
zyn (V).
J y i n 7 1
4
(*) Uit Aant. yan den Penfion. VIVIFM yaiim "fuh 1672. MS.
CD Refol Holl. 28 July ,672. bl. 40.
' m
°'
(m I Pleidooi van Mn. SIMON OAN MKMIELGEEST voor ME.
PI ETER DE GISOOT N 2. MS. Uit Aant. yan tien Penf VIVIEN
yan 21 July 1672. MS.
C«) beraad, te Rotterd Maand. 8 Anq. 1Ö73. MS. VALKE­
NIER I. Deel, llyl. N. 61. bl. 135. '

LIII. B O E K . H I S T O R I E . 107
en die der algemeene Staaten voegden zig allen
naar 's Prinfen gevoelen (0). Ondertusfehen,
1672.
fchreeven Halewyn en Boreel, uit Hampton- 1 iin gen
maanïeemlyk.
court „ dat van de handeling met Engeland 1
„ niets te hoopen was; en dat de Koning de
„ overwinningen des Konings van Frankryk
„ hieldt als zyne eigen; fchoon men 't gemeen
„ diets maakte, dat Engeland vrede zogt; maar
„ dat de Staaten zig af keerig van dezelve
„ toonden (>)•" Uit welk fchryven, eemgszins,
op te maaken is, hoe hagchelyk de handel
tegenwoordig ftondt.
Den Koning van Frankryk, midlerwyl, gekeerd
zynde naar S. Germain, hadden de Enling
te
Hande­
Brusfel.
gelfche Gezanten zig begeven naar Brusfel, om
met den Graave van Monterei te fpreeken. De
Staaten, bedugt, dat hier iet mogt gehandeld
worden,tot haar nadeel, zonden den Heer van
Beuningen,inalleryl, derwaards; die wal haast
vernam, dat men, fchoon ongelast, den Graaf
hadt gezogt te beweegen, om zig van de Steden
der Generaliteit meester te maaken; doch
de Graaf hadt verklaard, den Staaten getrouw
te willen blyven. Van Beuningen en Kornelis
yanVrybergcn, gewoonlyke Refident der Staaten,
te Brusfel, ook in gefprek geraakt zynde
met de Engelfchen, vertoonden hun de onaanneemlykheid
der gevorderde punten: onder
anderen zeggende „ dat de geëischte der-
„ tig millioenen guldens aan gereed geld mo-
„ gelyk in 't Land niet te vinden zouden zyn.
„Dat
Co") Uit Aant. van den Penf. Hop van 21 July 167. MS.
0>) Misfive van HALKWÏN en BOREKL ven 21 Jily 1672.
by BRANDT de Ruiter, bl. 703.

1^8 VADERLANDSCHE LUI . BOEIT*
1672. „ Dat ook het bezetten der Zeeplaatfen door
„ de Engelfchen den Hollandfchen en Zeeuw-
„ fchen Koophandel t'eenemaal bederven zou ,
„ vooral, als Frankryk, gelyk men vorder-
„ de, meester was van de rivieren." Germain
zeide toen „ dat men zig wel met mhi-
„ der zou laaten genoegen; doch niet zon-
„ der Frankryk." Maar Arlington dreigde de
Staaten met Engelfche troepen, en met celen
inval der Franfchen in Holland. Van
Beuningen keerde fpoedig naar den Haage te
•ug, bevestigende de Leden in de gedagten,
< lat 'er met handelen niet dan tyd te winnen
1 vare (q). Ook hadden de Staaten van Zeeand
zig onlangs zo ernftelyk verklaard te­
]
ren de ontwerpen, door Frankryk en Groot-
! Jritanje hcrwaards gezonden; dat die van Holmd,
federt de aanftelling van den Prinfe, niet
1
2 0 veel gezags hebbende ter Generaliteit als te
\ •ooren, zig ligtelyk lieten dry ven, daar zy, door
z yne Hoogheid en door de andere Gewesten,
% evoerd werden f>). De handeling met de twee
l loningen werdt, eerlang, zo goed als afgebroen,
en men bereidde zig, om, uit al zyn ver­
k
n logen, den vyand tegenftand te bieden.
XXXT. Midlerwyl, werdt Holland, niet alleen van
Voorge- fj e Landzyde, maar ook van den Zeekant gereigd.
Sedert dat men, uit de Engelfche Ge-
nomen j
Landing
dir En- Z inten, vernomen hadt, dat de Hertog van
Jork
r
q) Vit Aantek. van den Penf. Hop va» 28 July 1G77. flf.1,
M ilisve van VAN REUNINGEN en VAN VRYREI GF.N h ÜRANOT
dl
1
Kuiler. M. 706
Cr> Refol. Holl. 21,23 July 1672. bl. jp, 28. No tul. Zeel.
ij Ju'y 1672.

LHI.BOEK. H I S T O R I E .
Jork eenen aanflag op Amfterdam, door Texel, 1574
in den zin hadt, was men in Holland, in geduurige
ongerustheid geweest voor eene landing. gelfchen,
Tien i'chepen van oorloge waren, den elfden door eene
onge«
van Hooimaand, gezien omtrent den mond der
woone
Maaze (Y). Doch de gantfche Engelfche Vloot ebbe be»
zeilde, kort hierop, noordwaards aan, naar let.
Texel,alwaar zy, zo vastelyk geloofd werdt,
eene landing dagt te doen. Maar ten dage,
beraamd, om, met den vloed, in klein vaartuig,
naar land te zeilen, bleef de ebbe, tegen
gewoonte, wel twaalf uuren duuren,- waarop
een ftorm volgde, die den vyand van de kust
dreef. De ongewoone lange ebbe werdt, van
veelen, gehouden voor een wonderwerk; van
de meesten, voor een zonderling gunstbewys der
Hemelfche Voorzienigheid (t% Watlaater, hadden
de Engelfchen ook een aanflag gefmeed op
Hellevoetfluis, welk, ten deezen tyde, gantsch
onweerbaar was. Doch de Hertog van Buckingham,
den Graave van Osfory de eer van deezen
togt misgunnende, wist dien, zo men wil,
den Koning uit het hoofd te praaten. Ondertusfehen
gaf dit voorneemen,toen men'er, naderhand,
kennis van kreeg, den Staaten gelegenheid,
om Hellevoetfluis te verfterken («).
De Engelfche Vloot, federt, de landing uit den
zin ftellende, maakte haar werk van het kruisfen
op de Oostindifche fchepen.
Het Keulsch en Munftersch Leger hadt, na x
xxn.
'ti< oeveria
d
ings*
O) Refol. Ho». 12 Juh 1672.bl.27t. Uiltent. van de Penf,
yiviBN en HOP van n Juh 1672. MSS.
XIV. DEEL.
J

H30 VADERLANDSCHÊ LHLB01&.
i€72. 't bemagtigen van verfcheiden' fchanfen en
fterkten, in Groningerland en Oostfriesland,
«omen, en na een' vergeeffchen toeleg om de Serkte op
door de de Bourtange in te neemen door verraad, op
Keullchen
en
den twintigften van Zomermaand, het beleg
Mnnfterfchenwerken
zeer vervallen waren, en de voorraad
geilaagen voor Koeverden, daar de Vesting­
van krygsbehoeften gering. Ook ging de Vesting
over,by verdrag, op den elfden van Hooi­
die Groningen
belegeren;
maand. Groningen werdt toen belegerd, op
den raad van den Keurvorst van Keulen (v).
De Stad was vry wel voorzien; doch de bezetting,
ftaande onder 't bevel van Karei Rabenhaupt,
Baron van Sucka, niet boven de twaalfhonderd
man ftèrk. De Burgers en Studenten
weerden zig, daarenboven, wakkerlyk. Schuilenburg,die,
voorheen, uit Groningen geweeicen
was (w), en zig nu by den Bisfchop van
[Vlunfter onthieldt, fchreef aan de Regeering
3er Stad,om haar tot de overgave te vermaanen.
Doch zyn brief werdt, met verontwaardiging,
van de hand geweezen (Y). De vyand
Vertoonde zig, den negentienden, voor de Stad,
diehy, eenige dagen laater, heviglyk, begon
té befchieten. Ook wierp hy 'er veele bomben
;n andere vuurwerken in; doch die vanbinnen
ïadden zulke goede orde gefteld op het blusfchen
van den brand, waartoe zig de Doopsgezinden
gebruiken lieten, dat 'er weinig fchaie
van kwam. Ook deeden de belegerden meer
i
Jan eenen gelukkigen uitval, ontvangende, nu
Cv) VALKKNIPR. I- Ded, H. 6oo5ao.
(w) XIII. Deel, U 67, 175-
(s j Oafol. Gener. Har*. 19 July 167a.
en

Lm. BOEK. H I S T O R I E . 131
en dan, versch volk uit Friesland. De vyand 1672.
hieldt, midlerwyl, aan, met ichieten, met
gloeiende kogels en vergiftigde vuurwerken,
tot op den zes-entwintigften van Oogstmaand,
wanneer hy, geene kans ziende om de Stad te < (och,
bemagtigen,het beleg opbrak, waarin, meent e erlang
men, van zynen kant, meer dan vyf-enveertig ^ Pederor.
•erlaacn.
honderd man gefneuveld waren. Ook was zyn ,
Leger merkelyk gedund, door verloop. Men
wil egter, dat de nadering der Duitfche en Brandenburgfche
troepen hem, voornaamlyk, bewoog
, tot het verlaaten van Groningen. De
voorfpoed der Keulfehe en Munfterfche wapenen
fcheen, met dit vrugteloos beleg, de wyk
genomen te hebben. De Groningers herwonnen
Winfchooten, 't Huis te Wedde, de Benningkwolder-
en Langakker - fchanfen en verfcheiden'anderen,te
vooren bemagtigd door de Bisfchoppelyken.
Ook maakten de Friezen, met
hulp der ingezetenen, opgeftaan tegen de Munfterfche
bezetting, zig meester van Blokzyl en
daarna van de Kuinder en van de fchans op 't
Heereveen (j).
De Keizer en verfcheiden' Duitfche Vorsten x Kxnr.
hadden, niet zonder reden, argwaan opgevat, V srbond
over den voortgang der wapenen van den Ko- ^ sfchen
eizer
ning van Frankryk, en van deszelfs Bondge-
L
eopold
nooten. De Staatfche Afgevaardigden aan het ei 1 de
Hof van Weenen en elders voedden deezen Si aatcn.
argwaan. De Vorften llooten, eerlang, verfcheiden'
Verbonden van onderlinge befcherming,
die van heilzaame gevolgen waren voor
f » VAIKENIKR I. Dtcl, bl. 781-B01,
I a
den

i 3a VADERLANDSCHE LIII.BOEK.
16/2. den Staat der Vereenigde Gewesten. Keizer Leo-
• poldhadt zig,reeds in Sprokkelmaand, verbonden
met den Keurvorst van TrierfV), en in Zomermaand
, floot hy ook een Verbond met des
Keurvorst van Brandenburg («). 't Oogmerk
van beide deeze Verbonden was het handhaaven
der Westfaalfche Vrede. Doch de Staaten
hadden den Keizer, ook, federt eenen geruimen
tyd, aangezogt, om zig met hen te verbinden,
tot het handhaaven der Kleeffche Vrede,
in den jaare 1666, tusfchen hen en den
Bisfchop van Munfter, geflooten. Hy liet zig,
eindelyk, overhaalen. 't Verbond werdt, den
vyf-entwinrigften van Hooimaand, in den Haage
, getekend. Zyne Keizerlyke Majesteit beloofde
, by het zelve „ vyfduizend Ruiters en
„ zevenduizend knegten te zullen voegen, by
„ het Leger, welk toen,onder den Keurvorst
„ van Brandenburg, verzameld werdt, en
„ zelfs, deeze troepen, met een gelyk getal,
„ te zullen vermeerderen. De Staaten zouden
3
„ tot de kosten, vyf-enveertigduizend Ryks-
„ daalers ter maand betaalen, ingeval 'er vier-
„ entwintigduizend man werden geworven ,
„ en indien minder, zo veel minder, naar e-
„ venredigheid. Ook zouden zy, des verzogt
„ zynde, twaalfduizend knegten en agtdui-
„ zend paarden voegen by het Vereenigde
„ Leger Doch 't liep, door de woeleryen
(2) Voiez Du MONT Corps Diplom. Tom. VII. P. I. p. 161.
ia) Secr. Refol Holl. 18 Novemb. 1672. III. Deel, lil. 207.
Du MONT Corns Diplom. Tom. VII. P. I. p. 201. VALKENIEU
J. Deel, Byl. N. 77. bl. 166. PÜFFENIJORF de Rcb. Geil. Fridcr.
Wüb. Likt'. XI. §. 51. p. Ó30
(*) Fokz Ou MONT Corps Diplom. Tom. VII. P. l.p. sc8»
in VALKENIER l. Deel, Hyl. ft. 70. bl. i6y.

LUI. BOEK. H I S T O R I E . i«i
ryen der Franfchen, aan 't Hof van Weenen, I672.
tot laat in 't najaar, aan, eer dit Verbond bekragtigd
werdt (c). Beide de Keizer en de
Keurvorst van Brandenburg vielen nogtans zo
vlytig aan 't werven, dat de laatfte, in Oogstmaand,
gereed was, om, met zyn Leger, op
te breeken. Het Keizerlyk Leger werdt, te
Egra in Boheeme, verzameld, en voegde zig,
ten getale van vier-entwintigduizend man (V),
in Herfstmaand, in 't Bisdom Hildesheim, by
het Leger van den Keurvorst van Brandenk
burg (/). Midlerwyl, verloste de tyding al- ] ïetFranleen
van de werving des Keizers en der Duit- {
:he Leer
trekt
fche Vorsten, de Vereenigde Gewesten van J
Ril
een groot deel des Franfchen Legers, dat, na J 's
lertoïnbosch
't ligten der bezettingen uit Woerden en Ou- g
de water, naar 's Hertogsnbosch toog, daar 11
aar Weel.
Turenne zig reeds nedergeilaagen hadt. Doch 2
de Stad was in zo goeden ftaat van tegenweer
gefteld, dat zy niet fpoedig te-winnen was.
Ook hadtzy, zo wel als Breda, Bergen op
Zoom, Hulst, Sluis en Sas van Gend, eenige
Spaanfche hulptroepen ingenomen. De
Franfchen nu gaven voor, dat zy niets wilden
onderneemen op Plaatfen, die Spaanfche
bezetting inhadden. Turenne verliet, derhalve,
's Hertogenbosch eerlang, en toog, met
het gantfche Leger, naar- Wezel, om de Duitfche
Krygsmagt, die haast over den Ryn verwagt
werdt, tegen te trekken: waardoor het
tooneel des oorlogs gefchaapen fcheen, uit de
Nefc)
Uit Aant. van dsn PanQon. HOP van 17 Sipt. 1671. MS.
[d) Uit Aant. van an' Regent van Delft Aue. irr»i. MS.
(.*) VAUSSWIEU 1. Dal, H, 856.
13

134 VADERL. HIST. LUI.BOEK.
Nederlanden, naar Duitschland, verplaatst te
zullen worden (ƒ). Nogtans, bleef'er, in 't
Stigt en in de andere overheerde Gewesten,
nog volks genoeg leggen, om, in den volgenden
Winter, eenen gevaarlyken inval te doen
in Holland, waarvan wy den uitflag, in 't volgende
Boek, ftaan te verhaalen.
Cf) VALKENIER I. Desl, bl. 716-722 835.
VA-

VADERLANDSCHE
HISTORIE.
VIER-ENVYFTIGSTE
BOEK.
I N H O U D .
I. Haat tegen de Broeders de Witt, en tegen
den zogenaamden Loevefteinfchen aanhang. De
Raadpenfionaris verdedigt zig. Hy fehryft aan
zyne Hoogheid, 's Prinfen antwoord. ïl.DeRuwaardvan
Putten wordt gevat, en van eeiï aanflag
op V leeven van den Prinfe hefchuldigd. Dordrecht
klaagt over de regtspleeging tegen den Ruwaard.
Zyne verdediging. 111. De Raadpenfionaris
legt zyn ampt neder. IV. De Ruwaard
wordt gepynigd. Bekent niets. V.Zynvonnis. Hy
en zyn broeder, de Raadpenfionaris, worden
deerlyk vermoord. Mishandeling der lyken. VI.
Zyne Hoogheid ontraadt het vervolgen der handdaadigen.
Uiteinde van drie der zeiven. VII. Afbeelding
van den Raadpenfionaris de Witt. VIII.
De Griffier Gaspar Fagel wordt Raadpenfionaris.
Zyne Hoogheid wordt gemagtigd, om de rust
in de Steden te herfiellen, zelfs door't veranderen
der Regeeringe. IX. Opfchudding te Rotterdam,
daar de Regeering veranderd wordt. X. Beweeging
te Delft. 'Ie Leiden. Te Gouda. XI. Te
Dordrecht. XII.. Te Haarlem, alwaar byna gee-
I 4
m

Ï36 VADERLANDS CHE LIV.BOEK.
ntverandering gemaakt wordt. XIII. Tegenwoordige
gejieldheid der Stad Amfterdam XIV. Zy
handelt, in'tbyzonder, met zyne Hoogheid. XV.
De Prins komt in de Stad. Gemor aldaar over't
bewaar en der Sleutelen. Verzoekfchriften, om
verandering der Regeeringe te verkrygen. Vergaderingen
in de Doele. Twaalf Artikelen. Wederlegd.
De Prins verandert de Regeering. 't
Lid der Edelen wordt, met drie Heeren, vermeerderd.
XVI. Beroerte in Zeeland. XVII,
Algemeene vergiffenis afgekondigt. Beweegingen
ter deezer gelegenheid. Hollandsch Venezoen,
XVIII. De Ruiter befchermt de Oostindifche
Vloot. XIX. Franfche Krygsbedryven, in en om
Holland. Aan/lagen op Naar den en Woerden gemist.
Zuilejlein fneuvelt. Aan/lag op Zwartjfluis.
XX. 's Prinfen togt naar Charleroi; welk
belegerd, doch kaast 'wederom verhaten wordt
XXI. Zorg voor Holland, by beflooten water.
Last aan Koningsmark. XXII. Togt der Franfchen
over 't ys. Zwammerdam en Bodegrave
•perbrand. XXIII. Pain & Vin verlaat de post aan
de Nieuwerbrugge. Hy wordt onthalsd. XXIV.
Dfi Franfchen trekken te rug. Koever den herwon-*-
Tien. XXV. Beweegingen der Keizerjchen en
Brandenburgfchen. XXVI, Handeling met Spanje.
XXVII. Opening tot eene Vredehandeling.
jWapenfchorfwg afgeweezen door de Staaten,
XXVIII. De Keurvorst van Brandenburg fluit
een Verdrag met den Koning van Frankryk.
'XXIX. Voorflag der Zweedfchen. Antwoord der
Staaten. XXX. Raadpleegingen op de Inftrucfie,
voor de Gevolmagtigden tot de Vredehande-
Ung XXXI. Byeenkomst te Keulen. Voorflag der
Zyeee^

LIV.BOEK. H I S T O R I E . 137
Zv/eedfchen, van de hand geweezen. XXXII.
Ontmoetingen van den gewezen Ambasfadeur
de Groot. De handeling wordt gerekt.
Ï
Tet aanvangen en af breeken of opfchor- 1672.'
7j_ ten der handelingen met Frankryk en
Haat van
Groot-Britanje, het aanltellen van den Prinfe
van Oranje tot Stadhouder, Kapitein- en ;egen de
veelen
Admiraal Generaal, en verfcheiden' andere Broederen
de
gevvigtige zaaken waren , ter Staadsvergaderinge
van Holland, overvvoogen en afgedaan, Witt eti
dèn zo-
zonder dat 'er de Raadpenfionaris de Witt, die genaain-
den
gehouden werdt, deeze Vergaderiuge, federt
veele jaaren , genoegzaam alleen beftierd te Loeveflcinfchen
hebben, de hand in gehad hadt. Zyne wonden
noodzaakten hem, het huis te houden, en
aanhang.
't beleid der zaaken te laaten aan de Leden der
Vergaderinge ; die, door den nood des tyds
gedwongen, andere maatregels, dan hy plag
te volgen , genomen hadden. De verheffing
van den Prinfe van Oranje ftrekte eigenaartiglyk,
om 't gezag, welk de Witt zig hadt weeten
te verkrygen, te doen afneemen. Dit wast
minst. Men fcheen hem wars te willen maaken
yan 't bewind, en hem te willen opofferen aan
den haat van veelen onder 't gemeen, 't Regende,
dagelyks, fchimpfchriften tegen zyn' perfoon
en beleid, Zyn Broeder, de Ruwaard,
deelde in den haat, die den Raadpenfionaris
trof. De boeren van 't Eiland van Voorne hadden
hem, in Hooimaand, wel zes dagen, gezogt,
met mecning om hem dood te liaan;
en eenen Kommis willen vermoorden, om
dat hy, weleer, des Ruwaards knegt geweest
I 5
was

t0>2.
DeRaad •
penfionaris
wordt
in zeker
Gefchrift,
vinnig
beLhul-
* J ïgd.
Hy ver.
dedigt
zig.
3
1
5
5
5
5
. 5
s
138 VADERLANDSCHE LIV.BOEK.
was (a). Op andere Regenten, die men,onder
den naam van Loevefleinjfchen aanhang, begreep *
werdt ook, in fchotl'chriften, vinnig uitgevaaren.
Hierdoor, werdt de weg gebaand tot de
verandering in de regeering der Steden, die
fommigen, ten deezen tyde, zogten, en dienftig
hielden, en die van den val der Broederen,
de Witt werdt voorgegaan.
De Raadpenfionaris, gewoon, de fchjmpr
fchriften, die tegen hem geftrooid werden, te
veragten, werdt egter, terwyl hy het huis nog
hieldt, getroffen door zeker Pasquil, verfpreid,
onder den naam van Waarfchoinving aan alk
edelmoedige en getrouwe Inwooners van Nederlan
(b), waarin hem te last gelegd werdt, dat hy
ongetrouwelyk gehandeld hadt met zekere penningen,
hem, zeide men, jaarlyks, tot geheimedienften
en verftandhoudingen, toegelegd. Hierover
fchreef hy den Staaten van Holland, aanwyzeude
„ dat er, jaarlyks, op den Staat van
„ Oorloge, ten laste van Holland, uitgetrokken
werdt een'post van vier-entwintigdui-
, zend guldens, voor de geheime verftandhou-
, ding; doch dat,niet hyin'tbyzonder, maar^
, of de algemeene Staaten, of der zei ver Ge-
, magtigden tot de geheime onderhandelin-
, gen; fomtyds ook, doch zelden, de Staaten
, van Holland, en ook, voor een gedeelte, de.
, Gekommitteerde Raaden 't befchik overdee-
, ze fomme gehad hadden; dat, naar zyn bes-
, te geheugen, 't gene, met zyne kennislè, door
, Gekommitteerde Raaden, van de genoemde
„ pen-
O) Mi.'five van den Kol. TORSAÏ yan In July 1672. M&>
, ANBr ile Ruiter, bl. 71S.
(.O Refol. Holl. II July i$72. bl. 275.

JLIV.BOEK. H I S T O R I E . 139
}J
penningen uitgegeven was, geene zesduizend 167^*
„ guldens in 't jaar beloopen hadt; en, einde-
„ lyk, dat daarvan nooit heller noch penning,
w
door zyne handen, gegaan was." De Gekommitteerde
Raaden bevestigden hetfchryven van
deWitt,verklaarende „ niet te weeten, dat hy,
„ zo lang zy zitting in het Kollegie gehad had-
„ den, eenige penningen, tot geheime dienften
„en verftandhouding, hadt ontvangen (c)." Hy
fchryft
Den Raadpenfionaris werdt, daarenboven ,
aan zyne
nagegeven, dat hy het Leger kwalyk verzorgd Hoog.
hadt. Hierover en over het punt der penningen, heid.
tot de geheime dienften gefchikt, fchreef hy
ook aan den Prinfe van Oranje, verzoekende,
dat zyne Hoogheid hem, des aangaande geliefde
te regtvaardigen. De Prins antwoordde alleenlyk
„ dat hy niet twyfelen mogt, of de Witt
w
hadt zo veel zorg voor 't Leger gedraagen,
n
als, naar tyds gelegenheid, hadt konnen geschieden;
doch dat de menigte der dage-
„lykfche bezigheden hem verhinderd hadt,
„naauwkeurig naar te gaan, wat aan 't Le-
„ ger zou mogen ontbroken hebben, en aan
„ wien het gehaperd hadt, dat dit gebrek niet
„naar behooren mogt vervuld geweest zyn.
„ Wegens de penningen, tot de geheime ver-
„ ftandhouding gefchikt, beriep hy zig op de
„Gekommitteerde Raaden, fluitende, einde-
„ lyk, met eene verklaaring, dat de regtvaardiging,
door de Witt van hem begeerd, be-
„ ter zou konnen gevonden worden , uit de bly-
„ken van voorzorge,by hem aangewend
r d). n
(O rtefol. Holl. 20, 23 Ju'y H. 10, 24.
(/) Zie Holl. Merc. yan 107a. W. 112.
De
De Prins
antwoordt
hem.

i4o VADERLANDSCHE LI V. BOEK
1672. De brief van den Prinfe werdt, terftond, in 't
licht gegeven; doch deedt, om dat hyzoflaauw
Men befchuldigt
werdt hem, ten deezen tyde, tot misdaad toe­
fprak, de Witt meer kwaad dan goed. Nog iet
liem van gerekend. Hy hadt, federt eenige jaaren, merkelyke
fommen opgenomen tot tweeën een half
baatzugc
in 't verpanden
ten honderd, om, zeide men, de penningen te
van beleggen aan fchuldbrieven op 't Land, waarvan
hy vier ten honderd trok, de fchuldbrieven
fchuld.
brieven
m pand geevendevoor de opgenomen' fommen,
op 't
Land. om de intrest zo veel minder te konnen bedingen
: 't welk voor eene laage baatzugt werdt uit­
Zyne
verdediging.
H
x
X
»
»
9
gemaakt Doch hierop verdedigde hy zig, in
;enen brief aan zekeren zynen Neeve, veelligt,
len Penfionaris Vivien, in deezer voege: „Hy
,had, fchreef hy, by driederhande gelegen-
, heid, fchuldbrieven op 't Land in pand gege-
, ven, eerst, toen hy, als Stadhouder van de
,Leenen, genoodzaakt zynde, eenig Leen-
, goed tekoopen,deHeerlykhedenHekendorp,
> Snehewaarde, Zuid-en Noord-Linfchooten
, en Ysfelveere gekogt hadt; waartoe hy een
,deel der kooppenningen hadt opgenomen,
1 onder verpanding van eenige fchuldbrieven:
R
1 ten anderen, wanneer hem, in den jaare 1668,
i
, aangediend werdt, dat zekere Vrouw van aan­
t:
zien aan 't Hof van Brunswyk-Lunenburg,
hier, tweehonderdduizend guldens wilde uitzetten,
tot drie of mogelyk minder dan drie
ten honderd in 't jaar, op onderpand van
fchuldbrieven, ten laste van Holland; hebbende
hy, toen, te wege gebragt, dat deeze
fomme den Lande, tot twee en een half ten
honderd, aangebooden werdt; doch dezelve
zynde afgefiaagen, om dat men den gemeen-
» neg

LIV. BOEK. H I S T O R I E . 141
„ lien peil der Intrest niet wilde verminderen,
„hadt hy, daarna, een gedeelte der gemelde
„ fomme opgenomen, en daarvoor fchuldbrie-
„ven verpand: en ten derde, wanneer hy; 't
„Land, geraaden hebbende, liever Lyfrenten
„ te verkoopen dan geld op losrente of intrest
„op te neemen, om dat het van de lyfrenten
„eens, zekerlyk, ontlast werdt; zeiven om-
„ trent vyfduizend guldens jaarlyks aan lyfren-
„ten gekogt hadt; waartoe hy,insgelyks,eene
„fomme van zeventigduizend guldens hadt
„ moeten opneemen. Voorts, hadt hy nog wel
„ vyftigduizend guldens aan lyfrenten gekogt,
„ om, fchryft hy „ zyne gantfche welvaart te
„verbinden aan de welvaart des Vaderlands,
„en, ten opzigte zyner tydelyke middelen,
„ met Holland, te ftaan of te vallen , hebbende
„ hy nooit iet bezeten buiten den Staat der Ver-
„ eenigde Nederlanden; en, nog in deezen jaa-
„re, waarin 't Land, by veele anderen, zyn
„ geloof reeds kwyt geraakt was, eene goede
„ fomme aan het zelve verftrekt. Alle deeze
„ handeling was, openlyk, en door makelaars,
„ gefchied, op gelyke wyze, als zy, door an-
„deren, dagelyks, gedreeven werdt: waarom
„ hy verftondt, dat men ze hem ook niet kwa-
„lyk behoorde te neemen («)." Doch de verdediging
van den Raadpenfionaris vondt by
veelen kleinen ingang. Hy befpeurde, dagelyks,
dat de haat tegen hem en de zynen aanwies:
waarvan het vatten van zynen Broeder
, den Ruwaard, hem een nieuw bewys
verfchafte.
Ge-
CO MisüVe van den Raadp. de W«TT van ao Juh 1671. m*

1072.
11.
De Ruwaard
van Putten,
Broeder
van den
142 VADERLANDS CHE LIV. BOEK.
Gelegenheid tot dit vatten gaf de befchuldir
ging van eenen aanflag op 't leeven van den
Prinfe van Oranje, door Willem Tichelaar,Chirurgyn
van Piershil, tegen den Ruwaard , ingebragt,
by den Hove van Holland'; waarop de
Advokaat Fiskaal, Mr. Jüan Ruisck, naar Dordrecht
gezonden was, om den Ruwaard te lig-
Raadpenfionaris
, gekomen, vervoegde zig, op Zondag den vierten.
De Fiskaal, met een Jagt voor de Stad
wordt in entwintigften van Hooimaand, aan 't Huis van
hegtenis
den Ruwaard, zonder Burgemeesters of iemant
genomen.
der Wethouderen te kennen. Ook waren zy
meest in de Kerke, en eer zy byeen konden zyn,
of iet befluiten, was de Fiskaal, met den Ruwaard,
reeds, in eene koets, naar 'thoofd, en
voorts, met het jagt, naar den Haage vertrok-,
ken. Men bragt den Ruwaard eerst in de Kasteleinye
van den Hove van Holland, daar hy*
door Gemagtigden van den zeiven Hove, ondervraagd
werdt. Tichelaar, die ook in de Kas-
;eleinye kwam; doch vryheid van gaan en keeren
hadt; vertrok, daarna, naar huis, zo hy
voorgaf, om nader bewys. Op den zesden van
Dogstmaand, kwam hy wederom , en toen
Ntxóx. de Ru waard, en, op fterk aanhouden der
< legeeringc van Dordrecht, ook hy,opde Voorkorte
van den Hove, in naauwe bewaaring ge­
]
Dor- 1 leld. Midlerwyl, hadt het ligten van den Ruvaard
veel gerugts gemaakt. De Wethouder-
drecht 1
klaagt j
hier chap van Dordrecht klaagde 'er over, ter Verraderinge
van Holland, op den negen-entwin-
o^er,ter J
Vergade- t igften van Hooimaand. „ 't Streedt > zeide zy,
rfnge , met de Privilegiën der Stad, dat men eenen
van
Holland. ' , burger van daar haalde, om hem elders te
r. ,regt te ftellen. Ook wist zy geene reden,
„ waar-

LIV.BOEK. H I S T O R I E . 143
„waarom de Ruwaard dus gehandeld werdt, 1672.
„ ten ware zulks gefchied mogt zyn, om hem
„rekenfchap af'te vorderen van het buskruid,
„ welk hy haar, op haar verzoek, uit de Vloo-
„te, toegefchikt hadt. Doch dit gefchiedde
„ dikwils, tusfchen bevelhebbers van fterke
„ Plaatfen. Ook was 'er de Vloot niet door verzwakt,
alzo men de eerfchooten nagelaaten
„ hadt. Daarenboven, was men bereid,het bus-
„ kruid te betaalen. 't Gene zekere Tichelaar
„gezeid werdt, ten laste van den Ruwaard,
„ verklaard te hebben, hadt geenen fchyn, en
„ ftondt, in allen geval, niet aan 't Hof te be-
„ oordeelen. Ook hadt deeze Tichelaar nog een
„ vonnis ten zynen laste, volgens welk hy ,we-
„gens laster, den Heere en den Schout van
„ Piershil aangewreeven, 't Geregt om vergif-
„ fenis bidden moest. Hy hadt, daarenboven,
„ eene jonge Dogter, by nagt, op't water,gebeld
aangedaan. Men verzogt, derhalve,
„ dat Tichelaar in hegtenis gezet, en de Ru-
„ waard aan den gewoonïyken Regter te rug
„ gezonden mogt worden (ƒ)." 't Eerfte gefchiedde,
federt, gelyk wy reeds gemeld hebben
; doch niet het tweede.
Ondertusfehen, werdt bekend, wat Tiche- \ Villem
"icheïar
be«
laar tegen den Ruwaard hadt ingebragt. Hyhadt,
l
naamlyk, verklaard „ hoehy, op den zevenden ( chuligt
den
„ van Hooimaand, gekomen zynde, aan 't huis c
„ van den Ruwaard, om hem, over zeker ge- 1 Luwaard
an eeen
atn-
„ ding met den Heere en den Schout van Piers- ]
„ hil, te fpreeken, uitgefteld was, tot den volgen- f ag op 'c
M
den l ieven
(ƒ) Refol. Holl. 29 July 1677. H. 54- Uit Aaneen, vtit *t
Penfijn. VIVIEW Hor r

1672.
van den
Prinfe.
!
M4 VADERLANDSCHE LIV.BOEK*
„ den dag; dat hy, toen, den Ruwaard, te bed-
„de leggende, gezien en gefproken hadt; dat
„de Ruwaard beloofd hadt, hem, in het ge-
„ ding, behulpelyk te willen zyn; mids hy zig
„verbonde, den Ruwaard ook zekeren dienst
„ te doen; dat, Tichelaar zig hiertoe bereid ge-
„ toond hebbende, de Ruwaard hem, metveeï
„omflags van redenen, zou hebben voorge-
„ houden, dat de Prins nu Stadhouder gewor-
„den was, en dat men niet rusten zou, voor
„men hem Souverein gemaakt hadt; dat zulks
„bederfelyk voor 't Land was, konnende den
Prins, ligtelyk, met de Dogter van de eene
„of de andere Mogenheid, trouwen, en 't
BLand aan eenen vreemden Heer brengen;
„dat het, eindelyk, onder of over, buigen
„ of barften moest, en het in 't Land niet wel-
„ gaan zou, of de Prins moest van kant. Dat
„ 'er wel dertig voornaame luiden waren, die
„ 't hierop hadden toegelegd ; doch dat Tichelaar
't werk moest uitvoeren, door ver-
„gif, ftaal, of fchietgeweer. Dat Tichelaar
„'er zig ook, by eede, toe verbonden hadt,
„bewoogen, door eene belofte van dertigdui-
„ zend guldens en *t Baljuwfchap van Beyer-
„ land. Dat de Ruwaard hem zes zilveren Du-
„katons op de hand hadt gegeven. Dat hy,
„ hierop, ten huize uit gegaan, en, na verloop
0
van agt dagen, uit wroeging, zo hy zeide,
„over de fnoodheid van 't ftük, waartoe hy
„zig hadt verbonden, naar't Leger by Bodegrave,vertrokken
was, en alles aan denHee-
, re van Albrantswaard, Hofmeester van den
,Prinfe, en daarna aan den Heere van Zui-
,leltein ontdekt hadt; dat hy, toen, met den
» e e r ".

LIV.BOEK. H I S T O R I E . 143'
„ eerften van deezen twee, naar den Haage,
„ gereisd zynde, de zaak aan den Priniè hadt
„ geopenbaard, door wien, 'er 't Hof kennis
„ van gekreegen hadt (g)."
,Van de zyde des Ruwaards, werdt toege- 1
ferdediftaan
„dat Tichelaar ,op den agtften van Hooi- !
;ing des
luiaards.
„ maand, omtrent een vierdedeel uurs, met
„ hem gefproken hadt; doch men beweerde,
„ dat, in dit gefprek, niet de Ruwaard, maar
„ Tichelaar de voorhagen hadt gedaan, die
„ hierop uitkwamen: Eerst, hadt hy gewaagd
„ van de zwaarigheden des tegenwoordigcn
tyds,waarna hy aangebooden hadt, denRu-
„ waard iet te willen openbaaren, mids 't on-
„ der hem bleeve. De Ruwaard hadt hierop
„ geantwoord, dat hy 't zeggen mogt,zo 'tiet
„ goeds ware,in welk geval, hy hem ook wel
„ behulpelyk wilde zyn; doch was 't iets kwaads,
„ dan mogt hy 't wel zwygen, zo hy 't niet 0-
„ penbaar gemaakt wilde hebben. Tichelaar,
„ nog eene wyle, op belofte van geheimhou-
„ ding, aangehouden, en geduurig gelykant-
„ woord bekomen hebbende, was, hierop, met
„ deeze of diergelyke woorden, vertrokken,
„ dewyl 't myn Heer dan niet gelieft te weeten,
9, zo zal ik het zwygen: ik wensch myn Heer goe-
„ den dag. De Zoon en Knegt van den Ruwaard,
„ aan de geopende deur van de Kamer, naauw-
„ lyks eene roede van 't bedde, ftaande, had-
„ den 'c gantfche gefprek gehoord, en het, ter-
„ ftond, eer zy den Ruwaard of iemant gefpro-
„ ken hadden, op deeze wyze, over verteld.
„ De
(g[) Verhaal van 't gepasf. tusfclien W. TiCHELilAR en M«e
jCdRN. DR WITT gedr. 1672.
XIV. DEEL. K
1672;

146" VADERLANDSCHE LIV. Rnrr.
,, De Ruwaard zelf, bedugt, dat dit gefprek,
„ in deezen hagchelyken tyd, ligtelyk, ftof
„ geeven mogt, om hem te lasteren, hadt het
„ terftond verhaald aan den Sekretaris Arend
„ Muts van Ho/y, met verzoek, dat hy 't wilde
„ melden aan den Burgemeester van 't Ge-
„ regt, en dat'er op Tichelaar gelet mogt wor-
„ den (tf)." De Sekretaris Muis verklaarde ook,
uit den Ruwaard verftaan te hebben „ dat ze-
„ kere vent, by hem gekomen zynde, hem ge-
„ zeid hadt,dat zyne Hoogheid mogelyktrou-
„ wen zou met de Dogter van zekere Mogend-
„ heid, en dat men dit moest zoeken te belet-
„ ten: waarop hy hem belast hadt, te zwygen,
„ alzo hy daarvan niet meer hooren wilde:
„ ook, dat de Ruwaard hem niet kende; maar,
„ daarna, van zyne huisgenooten verftaan hadt,
„ dat hy de Barbier van Piershil was (/)." Git
alle deeze omftandigheden byeengevoegd,
meenden de vrienden des Ruwaards, klaarlyk,
te konnen opgemaakt worden, dat de befchuldiging
geenen fchyn altoos hadt van waarheid,
„ 't Was, zeiden ze, gantsch niet te vermoe-
„ den, dat de Ruwaard een ftuk van zo veel
9 gewigts vertrouwd zou hebben aan eenen onbekenden:
ook niet, dat hy, in den tyd van
„ een vierdedeels uurs,den boozen toelegont-
, dekt, en hem tot den zeiven overgehaald zou
, hebben; dat hy daarna onvoorzigtig genoeg
'i
, geweest zou zyn, om van een geheim gei
, fprek, metiemant, dien hy vooronderfteld
i
, werdt, tot zynen wil, bevvoogen te hebben,
9
„ ken-
('O Conliderat. en Vertoog van de Kuisvrouwe en Vrnuderi
an Conrj. DE WITT. gedr. 1672.
CO Vit Aant. reu den Pcnlion. HOP yen 2

LIV.BOEK. H I S T O R I E . 147
„kennis te geeven aan Burgemeesteren van 1672:
„Dordrecht, en zelfs te melden, dat dit ge-
„ fprek den Prinfe van Oranje betrof: dingen,
„die hem gewisfelyk voor de fcheenen moes-
„ ten fpringen, zo de aanflag tegen den Prinfe
„ eens ondernomen geworden was, gelyk men
„onderftellen moest, dat hy verwagtte. By al
„ 't welke,nog kwam, dat de befchiddiger ter
„ kwaader faame ftondt, en dat 'er verfchei-
„den'vonnisfen, over misdaaden van belang,
„ten zynen laste, geweezen waren, door 't
„ Geregt van Piershil, en door de Vierfchaar
„ van Putten (£)•" Doch a l l e d e e z e redenen
fcheenen zo veel by't Hof niet te vermoogen,
dat men den Ruwaard ontfloeg uit de hegtenis.
Terwyl hy zat, werden 'er nog andere nadeelige
gerugten van hem verfpreid, als „dat :en, we­
3aruggens
zyn
„hy, niet om ziekte, maar om dat hy, door ,
;cdrag
„ de Ruiter, in zynen arm, gekwetst was, uit . >p de
„ de Vloote t'huis was gekomen; dat hy, met Vloote.
„'s Lands vyanden, en vooral met de Fran-
„ fchen, niet hadt willen ftryden, en dat hy, 's
„daags na den flag voor Soulsbaai, het her-
„ vatten van den ftryd belet hadt." Doch de : 3e Ruier
ver-
Ruiter verklaarde,ten verzoeke van den Raad- 1
penfionaris (l), in eenen brief aan de Staaten j ledigr,
van Holland, den vierden van Oogstmaand gedagtekend
„ dat alle deeze gerugten verzierd
,em.
„ waren; dat hy in broederlyke eendragt met
„ den Ruwaard geleefd hadt; dat de Ruwaard
„ altoos veel yver getoond hadt, om de vyan-
„ den te bevegten, en dat het hervatten van
(_!/') OnnfiJrr.it. r.n Vertoog
enz.
(I) Zit URANBT Ue Ruiter, bl. 716,
K 2

148 VADERLANDSCHE LIV.BOEK;
Ï6>2 „ 't gevegt voor Soulsbaai, door den wind, be-
„ let geworden was (ra)-"
HL De Raadpenfionaris de Witt, onderwyl herfteld
zynde van zyne wonden, ging, op den
De Raad
penfionalis
de eerften van Oogstmaand, den Prins begroeten,
Witt Jegt en met zyne uitfteekende waardigheden geluk
zyn ampt wenfchen. De argwaan en haat, die 't gemeen
aeder. tegen hem opgevat hadt, trolTen hem, ondertusfehen,
20 diep, dat hy befloot, het Ampt,
welk hy nu negentien jaaren bekleed hadt, neder
te leggen, en, gelyk hem te vooren vergund
was, zitting te neemen in den Hoogen
Raad. Ten deezen einde, vertoonde hy den
Staaten van Holland, op den vierden van Oogstmaand
j, met welk een' yver, hy federt veele
p jaaren, de misverftanden, waaruit de tegen-
„ woordige oorlog gereezen was, hadt gezogt
, weg te neemen ; hoe het Gode egter behaagd
,hadt, de waarfchynlykheid van eenen aan-
, ftaanden oorlog, van tyd tot tyd, te doen verj
, meerderen;hoe hy, den tyd daar zynde, om
, zig in ftaat van tegenweer te ftellen, geduu-
4
, riglyk, ter Vergaderinge van Holland, en
»
,ter algemeene Staatsvergaderinge, geraaden
9
>hadt, om de grenzen te fterken; hoe, on-
5
, aangezien hunne Edele Groot Mogendhe-
.
, den zo veele en fpoedige voorzorg gebruikt
9
,hadden, als, in een ligchaam uit zo veele Le-
>
,den famengefteld, mogelyk ware, de voorzienigheid
egter beflooten hadt, den Staat te
J
Ü
t
dompelen in de tegenwoordige zwaarighe-
9
(den, zo fchielyk en met zo weinig tegenwind,
dat het de nakomelingfchap bezwaar-
9
I
„lyk
C») Zie BRANDT

Z. TjRJOV e.xevdtf' ,

LIV.BOEK. H I S T O R I E . 149
»lyk zou konnen gelooven. En naardemaal,
» vervolgde hy, deeze fchielyk opgekomen' -
» rampen de Gemeente niet flegts vervuld had-
» den met fchrik en ontfteltenis; maar ook met
» argwaan op de Regenten, en in 't byzonder
» op hem, fchoon geen Regent maar alleenlyk
ween dienaar zynde, naar gelang van 't be-
»leid der zaaken, welk aan zyne bedieninge
» vast was, of liever, by veelen, door onkun-
» de, gewaand werdt vast te zyn; zo kon hy,
»in goeden gemoede, niet anders oordeelen,
» dan dat het blyven in deeze zyne bedienin-
» ge der gemeene zaake nadeelig zou zyn, zul-
» lende de bcfluiten der Staaten, opgefteld door
wzynepenne, voortaan, de vereischte aange-
» naamheid by 't gemeen en fpoed in 't uitvoe-
» ren niet konnen hebben. Hy verzogt, hier-*
»om, eerbiediglyk, dat het den Staaten gen
lieven mogt, hem te ontilaan van zyn ampt,
» terwyl hy hun, op 't nederigst, dankte voor
» de gunften, hem, by verfcheiden' gelegenhe-
»den, beweezen, en vooral ook, om dat zy
»hem, in de jaaren 1653 en 1658, toege-
» (taan hadden, in geval hy, t'eenigen tyde,
» zyn Ampt nederleide, zitting te mogen neewnren
in den Hoogen Raade. Ten flot, ben
geerde hy, dat zyn last om in deezen Raa-
» de te zitten, van 't jaar 1658, mogt worden
» opgemaakt,alzo 'themfcheen eenige hardig-
» heid in te hebben,fchoon't hem, en anderen
» voor hem gegund was, dat hy, in zulk een''
«rang, zitten zou, als of hy, in 't jaar 16533.
»toen hy Raadpenfionaris werdt, tot Raads-
59 heer in den Hoogen Raade, aangefteld ge-
K 3
«weestf

1672.
De Staaten
bedanken
hem, en
gunnen
hem zitting
in
den rIor>
gcr.Raad
150 VADERLANDSCHE LIV.BOEK.
„ weest was («)." Den Raadpenfionaris, na 't
doen van deezen voorflag, vertrokken zynde,
raadpleegde men 'er over, in zyn afzyn. De E-
delen, Dordrecht, Delft, Rotterdam en Briele
verklaarden, wel gewenscht te hebben, dat de
Raadpenfionaris, in zynen getrouwen dienst,
hadt konnen volharden. De andere Leden drukten
zig zo kragtig niet uit. 't Befluit viel, dat
men hem, op de eerlykfte wyze, ontflaan zou,
hem de begeerde zitting in den Hoogen Raade
toeftaande. Op de wyze van zyn ontllag,
werdt eerst met den Prinfe gefproken, die twee
of drie dagen tyds begeerde, om 'er zig over
te bedenken, en daarna merkelyke verandering
maakte, in 't ontwerp der Staaten. Men voegde
zig geheellyk naar de inzigten des Prinfen
(0), ftondt den Raadpenfionaris zyn verzoek
toe, ontfloeg en bedankte hem eenvoudiglyk,
en vergunde hem zitting in den Hoogen Raad,
in welken hy egter nimmer gezeten heeft. Ook
vind ik, dat de Staaten van Zeeland zwaarigheid
maakten, om hem hiertoe last te verkenen
(f). Sommigen hebben aangetekend, dat
de Witt, kort voor dat hy zyn ampt nederleide,
van wege den Prinfe, zou aangezogt zyn,
om zig geheellyk te voegen naar de inzigten
van zyne Hoogheid; in welk geval, hy in 't bewind
gebleeven zou zyn; doch dat hy zulks
van de hand geweezen zou hebben, om dat hy
oordeelde, te zeer in den haat van 't volk vervallen
te wezen (#). Maar ik heb geene ge-
noeg-
(0) WtKmi. tto-Pciifion. VIVIEN en HOP W«4> 5> 6
I672. MSS.
I0
(p) Notul. Zeel. 19 Ang- > 2 -
CO p - A ' SAMSON Hilt. .ie GuiU. Hl. Tom, II. p, 285.

UV.BOEK. H I S T O R I E . 151
noegzaame zekerheid van de waarheid van dit
verhaal.
Midlerwyl, was de Ruwaard eens gehoord
tegen Tichelaar, die, vergeefs getragt hebbende
, te Piershil, een Getuigfchrif't te bekomen,
dat hy zig aldaar eerlyk gedraagen hadt, ligtelyk
bevroeden kon, dat zyn bloot getuigenis,
inRegte, voor geen genoegzaam bewys, zou
konnen doorgaan. Hierom hadt hy, zo geloofd
werdt, aangebooden, tegen den Ruwaard, gepynigd
te worden (V). Doch deeze aanbieding,
gelykende naar de aloude wyze van regtspleeginge,
door tweegevegten, heet yzer of koud
water (7), werdt, by 't Hof, van de hand geweezen.
Nogtans, werdt in beraad gelegd, of
men den Ruwaard niet fcherper behoorde te
onderzoeken. Men deedt, hiertegen, van zynen
kant, een ernftig Vertoog, zeer dringende
op de bekende eerloosheid van den befchuldiger,
en dat 'er, gelyk naar Regte behoorde,
geen blyk was van eenig Corpus delifti, dat is,
in dit geval, dat men nog geen bewys hadt van
eenige famenzweering tegen het leeven van den
Prinfe,veel min, dat 'er de Ruwaard aan fchuldig
ware (f). Doch 't bleek langs hoe duidelyker,
dat het Hof bedekte redenen hadt, of
meende te hebben, om ftreng met den Ruwaard
te handelen.
In zekere aantekeningen van deezen tyd, leest
men dat de Ruwaard, nog maar eens tegen
Tichelaar gehoord zynde, hem reeds van twee
valschheden overtuigd, en federt, dikwils, te
ver-
•(O Vertoog Her Huisv.*« Vrundeu van C »E WITT. iZ. IS.
(ï) Zie III. Deel, uo.
Vertoog en Amnliat. li. 16, i,
K4
1672.
IV.
Men
fpreekt
van den
Ruwaard
op de
pleye te
brengen.
Zyne
vrienden
doen
hiertegen
een
Vertoog.
Men verspreidt,
dat de
Ruwaard
rooriceft
uiï

te bree.
ken.
Ï52 VADERLANDSCHE LI V. BOEK.
fchen den zeventienden en agttienden van
Oogstmaand, ontftondt 'er een gerugt in den
De Ge-
Haage, dat de Ruwaard wilde uitbrceken; en
vangen-
poort te bezetten met burgerwagt. Maar 't gerugt zelf
dit gerugt gaf aanleiding, om de Gevangenpoort-
wordt bezet
met was eerst verwekt door den Klapperman, op
ïiunrerwsgt.
men anders ftaat maaken mag, op gefchreeven*
uitdrukkelyken last van zekeren Heer: indien
Aantekeningen van deezen tyd, daar 't verhaald
wordt, uit den mond van iemant, die 'c
zeide van den Klapperman zeiven te hebben,
t Bezetten nu van de Gevangenpoort was eene
Ier voornaamfte oorzaaken van het ongeluk,
i
,velk den Ruwaard en zynen Broeder, kort
] rierna, overkwam. Tot het pynigen van den
1 Ruwaard, werdt, vervolgens, beflooten: en
< >m dat 'er verfchillend van gefchreeven en ge-
»)ordeeld is, zal 't niet ondienstig zyn, uit zekere
byzondere aantekeningen , te boek te ftel-
]
1 en, hoe'tzig, met deeze pyniging, hebbe toe^
;edraagen.
Op
l
vergeefs, aangehouden hadt, om wederom tegen
hem gehoord te mogen worden (V): en uit
het zogenaamd Waaragtig Verhaal, ter verdediging
van Tichelaar, opgefteld, zo men wil
(y), door dm Conreclor Hagius, blykt niet, dat
zy,meer dan eens, in elkanders tegenwoordigheid,
ondervraagd zyn (V). Nogtans, hieldt
men den Ruwaard in hegtenis. 't Schynt zelfs,
dat fommigen hem op de Voorpoorte van den
Hove niet genoeg verzekerd hielden, en hierom
te wege zogten te brengen,dat hy zorgvuldiger
bewaard werdt. Immers, des nagts tus­
O) Gedenk w. StliHk. weg. den moord der Witten, bl. 47.
(v) Gedenk. Srulck. bl. 20.
(iv) Waaragt. Vcili. bl. 17, 1.8,

LÏV.BOEK. H I S T O R I E . 153
Op den agttienden van Oogstmaand, des
avonds, werdt den Ruwaard aangezeid, dat de
Cipier last hadt, hem, dien avond, geen eeten
te peeven. Hy vraagde naar reden, die de Cipier,
zelf deeze boodfchap gebragt hebbende,
niet goedvondt te geeven. Hoe na, hervatte
toen de Ruwaard, willen zy my morgen pynigen
Nogtans, gaf hy geen blyk altoos van ontlleltenis
Qx). Men bragt hem, den volgenden dag,
in de pynkamer, daar hy niemant der Raadsluiden
vondt. De Scherpregter, Jan Christiaans
zoon, hem, vooraf, vergiffenis verzogt hebbende
, wegens 't gene hy hem aandoen zou, begeerde
, dat hy zig, gewilliglyk, in zyne handen
flelde, zyn' nagttabbaard, wambuis,hemdrok
, broek en koufen uittrekkende, zo dat hy
alleenlyk een onderbroekje aanhieldt. Toen,
werden hem de fcheenfchroeven aangedaan:
waarop hy zeide, gy doet my al pyn aan, eer de
Heeren hier zyn. De fcherpregter antwoordde ,
dat hem dit belast was. De Ruwaard, op 't iterker
aanzetten der fcheenfchroeven, ongeduldig
wordende, riep, gy fchelm! is my dat pyn aandoen
, ik zou u wel een klink om de oor en geeven:
waarop de beul hernam, klaagt gy reeds V zal
V nog wel bet op aankomen: ik zou u hierom raaden,
maar te bekennen; want gy zult de pyn niet
konnen weder ftaan. De Ruwaard zeide, hoe kan
men bekennen, 't gene men niet gedaan heeft Toen
werdt, hem, aan ieder teen, vyftigpond gewigt,met
een dun touw vol knoopen, vast gemaakt,
en hy, by de armen, agterover, om
hoog gehaald, tot dat de katrollen aan elkan-
de-
Ct) Aant. ui: ce;i Verh. van ('en Oenrw. KERVEL. MS,
& 5
1672,
De Ruwaard
wordt gs
pynigd.

1672.
Hy bekent
niets.
i

LÏV.BOEK. H I S T O R I E . 155
C z •) (Jeilenkw. Stukken, 11. I,
(fl) Oel'clir. Aant. van deezen tyd. MS.
(2) In 's Lands Gefchiedenisfen, zyn my hiervan
twee voorbeelden bekend, te weetcn de Sententiën van
Uitenbógaard en Trefel, in 't jaar 1619 geveld: doch
deeze Sententien waren niet van 't Hof, maar van ge
delegeerde Regters geweezeu. Zie X. Deel, bl. 374.
en des anderendaags, werdt de Sententie opgemaakt;
die, woordelyk, aldus luidde:
'x HOF VAN HOLLANDT, gefien ende geëxamineerd
hebbende de jlucken ende munimenten, by den
Procureur Generaal van den [elven Hove, overgegeven
, tot laste van MR. CORNELIS DE WITT ,
Oud-Burgemeester der Stad Dordrecht ende Ruard
van den Lande van Putten, jegenwoordigh Gevangen
op de Voorpoorte van den [eken Hove, midts-
ga-
te beduiden gehad hadt, daarby voegende, dat 1^72.
hy die, om een glas wyns, wel doorftaan wilde.
Doch men heeft nog een' brief, door hem,
aan de Huisvrouwe van den Ruwaard, weinige
maanden laater, op zyn doodbedde, gefchreeven,
waarin hy haar vergiffenis verzoekt, wegens
't geene hy haaren man hadt aangedaan,
te gelyk verklaarende, dat hy geene pyn aan
hem gefpaard hadt (z).
Het Hof, geene belydenis uit den Ruwaard V.
hebbende konnen trekken, en egter beflooten
hebbende, hem te veroordeelen, wist niet, welke
misdaad men, in zyne Sententie, zou doen wordt
Hy
verval­
ftellen. Terwyl men hier over raadpleegde,
len verklaard
hieldt de Griffier Adriaan Pots den Raaden voor
(d), dat 'er een voorbeeld was, dat het Hof van zyne
iemant ter ftraffe verweezen hadt, zonder belydenis
of misdaad uit te drukken in de Senten­
ampten,
en ten
Lande uit
tie (2). Dit voorbeeld befloot men te volgen, gebannen.

1Ö72.
i5ö VADERLANDSCHE LTV TW*
Aanmerking
over
Uit deeze Sententie,bleek genoegzaam, dat
zyneSentemie,
3 an de misdaad, met welke hy betigt was, al-
Ie Regters den Ruwaard niet fchuldig hielden
z 0 hy anders zwaarer ftraf verdiend zou heben.
Ook hieldt men 't daarvoor, dat zy,
t
f ïeer om Staatkundige dan om eenige andere
r ïdenen, bewoogen geweest waren, om den
£
ï
gaden fyne examina'tie ende confrontatien, «fc
«icdj t gene van wegen den voorfchreven gevange
ts overgelevert, ende voorts overwoogen hebben
gene ter materie dienende is, ende eenighfints he
mogen moveren; verklaert den felven Gevangen
vervallen van alle zyne Digniteyten ende Ambten,
by hem tot noch toe bedient: Eandt ksm voorts ayl
den Lande van Holland ende West-Friesland, zonder
daeroyt wederom in te komen, op poene van
fwaerder ftraffe, te ruymen defelve Landen met den
eerften, ende condemneert hem in de kasten en mi
fen van Juftitie tot tauxatie ende moderatie van
den voor/'z. Hove. Attum by de Heeren Adriaen
Pauw, Heere van Bennebroek, Prefident, Aelbrecht
Nierop, Willem Goes, Heere van Boeckborftenburgh,Frederick
van Lier, Heere vanSoetermeer,
Cornelis Baen ende Mattheus Gooi,
Raedsluyden van Hollandt ende West-Vrieslandt*
',nde gepronuncieert op de Voor-poorte van den felsen
Hove, op den twintighflen Augufti festien honïerdtwee
en tfeyentigh.
In kennisfe van my
A D R. POTS.
cvangen' uit zyne ampten te zetten en ten
/ande uitte bannen (£).Doch 't leedt niet veele
C &) BUP.NET fat. I. p. 325.

XJV. BOEK. H I S T O R I E . 157
Ie uuren, na 't uitfpreeken deezer Sententie, 1672.
of hem trof zwaarer lot, dan hem de Regters
hadden opgelegd. Men wist zelfs zynen Broeder
Joan in te wikkelen in de ramp, die hem,
bereid was. En de dag liep niet ten avond, of
beide de Broeders verftrekten tot een Schouwfpel,
waaraan de laate nakomelingfchap niet
zonder afgryzen gedenken kan, en waarvan wy,
hier, de merkwaardigfte en minst bekende byzonderheden,
uit egte Aantekeningen, zullen
verhaalen.
Op Saturdag, den twintigften van Oogstmaand,
tusfchen agt en negen uuren des mor- i
Men
gens, begaven zig de Raadsluiden van den Hove
naar de Voorpoorte, om den Ruwaard de eest den
Sententie voor te leezen. Hy begeerde, dat zulks • Ruwaard
ie Seutentie
gefchiedde, ter gewoonlyker plaatfe, de rolle
van het Hof. Doch men gaf hem te verftaan, 'OOI.
dat hy, derwaards gebragt wordende, gevaar
loopen zou van mishandeld te worden, door 't
volk. Hy hernam, dat hy voor 't volk niet vervaard
was, andermaal vorderende, dat men
hem naar de rolle bragt. Doch men ftoorde zig
niet aan zyn verzoek, en voer voort met het
leezen der Sententie. Midlerwyl, hadt, vol- ' richelar
gens zeker gefchreeven Verhaal, een der Reg- 1
teren (3) gezonden om Tichelaar; dien hy, in ] ïordc
een' hoek van de Kamer, daar 'tnogtans be- ' angezet a
im'tvollc
ïuisterd werdt, door een' der Klerken van den ,
egen
Fiskaal Ruisch, die 't, naderhand, verhaald tem op
heeft, voorhieldt „ dat de Ruwaard gebannen :e hitfBB
„ zou worden; dat hy 't niet verder hadt konden
brengen; doch dat Tichelaar nu naar
„buiten gaan moest, en 'c volk ophitfen, om
Q3) Mr Adhrecbt Nier op.

153 VADERLANDSCHE LIV.BOEK,
1672, „ zulk een' fchelm, die den Prins hadt willen
„vermoorden, van kant te helpen." Hierby
moest hy voegen „ dat men hem immers niet
„ los gelaaten zou hebben, zo hy den Ruwaard
„valfchelyk aangeklaagd hadt; doch dat 'er
„ meer aan 't fchelmftuk vast waren, welken
„ men hadt willen verfchoonen (V)" En 'c zal
haast blyken, hoe meesterlyk Tichelaar zig
naar deezen raad wist te gedraagen.
Briefjes, 't Vonnis gelezen en de Raadsluiden vertrokken
zynde, veripreidde zig 't gerugt van
ten zelfden
einde
gcftrooid.
men, ten zelfden tyde, brief jens geftrooid eri
het zelve, wel haast, door den Haage; daar
aangeplakt, hadt, ftrekkende, om 't volk te lokken
naar de Gevangenpoorte, voor welke ik
vind, dat, omtrent half tien uuren, niet meer
dan twee Burgers met hun geweer en twee Ruiters
ftonden.De^ffchriften van twee byzondere
briefjes zyn my ter hand gekomen, die ik
niet weet, dat ergers gedrukt zyn. Ik voeg ze
hieronder (4), op dat men zou konnen zien,
(

LIV.BOEK. H I S T O R I E . 159
waar fommigen, al vroeg in den morgen, op
uit waren. Ondertusfehen, zag men, in deeze
briefjes „ alleen op den Ruwaard, alzo men den
gewezen Raadpenfionaris, toen dezelven geftrooit
werden, nog niet in 't net hadt. Deez' ] vlen lokt
hadt, maar even,uit zyn' knegt, verftaan,hoe « len gevezen
'er gerugten hepen, dat de Ruwaard gebannen j
laad-
was, of de Dienstmaagd van den Cipier kwam ,
lenfiona-
is op de
hem boodfehappen, dat zyn Broeder vry ver- 1
klaard was, en hem terftond eens begeerde te 1
Poorfpreeken.
De Witt bevondt zig, toen, ten hui- 1
'oortc.
ze van zynen Zwager, den Heere van Zwyndrecht,op
den Kneuterdyk, en tradt,terftond,
ter deure uit, verzeld van zyne twee Klerken,
Wolfert Bacherus en Reinier van Omvenaller , en
van zynen dienaar, Jan van der Wisfel. Hy hadt,
eer hy uitging, belast, dat men hem de koets
nazondt, met welke hy zynen Broeder dagt af
te haaien. Zyn Vader, de Rekenmeester de Witt,
toen, in den tuin, bezig met leezen, en verneemende,
dat hy vertrokken was, zonder hem te
waarfchuwen, nam het hem eenigszins kwalyk,
alzo hy verklaarde, dat hy hem gaarne verzeld
zou hebben (d). De Witt, voor de Gevangenpoorte
gekomen, vraagde den twee burgeren,
die hy daar nog maar vondt, of zy niet iets geboordhadden,
ziende, naar 't fchynt, op het
vonnis van den Ruwaard, waarop, met een
ftuursch gelaat, neen geantwoord werdt. Men
liet hem voorts, ongemoeid, ter Voorpoorte
ingaan. De Cipier bragt hem,teritondt,byden
Ruwaard (V), die zig, zo my, uitmondelinge
overleveringe, berigtis, verwonderd toonde,
C.
CÖ Gedenk». Stukk. bl. go, ji.
dat

1672.
"Ficheh.ir
hitsi
liet volk
op, om
de Witten
van
kant te
helpen.
'c Graauw
flreeft
naar de
Voorpootte.
i6o VADERLANDS CHE LI V. BOEK,
dat hy hem zag, verklaarende, hem geenszins
ontbooden, noch hem iets noodzaakelyks te
zeggen te hebben, üok wil men, dat de Broeders,
van toen af,begonden te vermoeden,dat
'er iets kwaad* tegen hen gebrouwen werdt.
Joan de Witt was maar pas op de Poorte gekomen
, of Tichelaar tradt naar buiten. In 't
gaan over 't buiten- en binnenhof, werdt hy,
door fommigen, ftaande gehouden, by welke
gelegenheid, hy verfcheiden' vinnige befchuldigingen
uitfmeet tegen de Witten." Doch gekomen
voor de Kasteleinye, werdt hy ontvangen
van zekeren bekenden Ligtmis , Jonker
van der Moezel in de wandeling genoemd, die
hem, voorts, aan't praaten hielp. Daarna begaf
hy zig voor de opgefchooven' raamen der
Kasteleinye, met luider ftemmen, ten aanhooren
van eene menigte, die, van tyd tot tyd,
aanwies,zeggende „ dat de Ruwaardsilegtsom
„ de leus gepynigd was; dat men hem 't hoofd
„voor de voeten hadt belmoren te leggen;
„ doch dat men hem alleenlyk van zyneampten
„beroofd en gebannen hadt, omdat de Reg-
„ ters zo wel fchuldig waren, als hy." Daarna,
't hoofd ten vensteren uitfteekende, riep hy't
graauw toe „ dat die hond, meenende den Ru-
„ waard, haast, met zynen Broeder, afkomen
„zou; doch dat het nu de tyd nog was, om
„het te beletten; dat men zig eerst aan deeze
„twee fchelmen wreeken, en daarna de ande-
„ ren, meer dan dertig in getal, ftraffenmoest."
t Volk, door deeze en diergelyke redenen,
gaande gemaakt zynde, raakte aan 't roepen,
de Burgers wapen! wapen! 't graauw moord!
moord! verraad! verraad, ftreevende, te gelyk,
naar

tlV.BoEK, H I S T O R I E . t6i
Bogaard en Gillis Valkenier, zitting hebbende
in de Gekommitteerde Raaden, terftond, kennis
van deeze famenrotting. Asperen voerde
het woord, verhaalende, onder anderen „ dat
„het graauw, zo gezeid werdt, eenigenuitge-
„ zonden hadt, om de boeren uit de naaste
„ dorpen naar den Haage te doen komen
welk gerugt egter, naderhand, valsch bevonden
werdt, zonder dat ooit, met zekerheid,
gebleeken is, van wien, of met wat oögmerk^
het verzierd zy. De Staaten vonden, hierop *
eenpaariglyk, geraaden „ de Gekommitteerde
„ Raaden te verzoeken en te gelasten, de drie
„ Kompagnien Ruiters," die toen alleen in den
Haage lagen,, zynde een deel der bezettingen
onlangs, verlegd naar 't Noorderkwartier „ in
„ de wapenen te doen komen, om, door mid-
„ dei derzelven, de famenrotting te doenfchei-
„den, metgemoede, ware 't mogefyk, ofan-
„ders, met fchieten op de wederfpannigen."
Voorts, zouden de Gekommitteerde Raaden
ook bezorgen, dat de Wethouderfchap van den
Haagede vertrouwdfte fchuttery, die hier zes
vendels fterk was „ in de wapenen deedt ko-
„ men : ook zouden ze, tot ftuitinge der boe-
„ren, welken men hieldt in aantogt te zyn,
Cf) Gedcnkw. Stukken, bl, 16, 17.
XIV. DEEL.
L
„de
naar de Gevangenpoorte, en ftrydende, onder 167*.'
ling, wie de eerfte zyn zou
5
om de Witten het
leeven te beneemen Q ƒ).
De Staaten van Holland, ten. deezen tyde, De Staaten
van
vergaderd, om eenen nieuwen Raadpenfionaris
te kiezen, kreegen, uit de Heeren Filips Jakob
van Boetfelaar, Heere van Asperen, Adriaan 'er
Holland
krypèn
kennis
van
en Hellen
'er orde
op.

Een der
Klerken
van joan
de Witt
in gevaar.
t€i VADERLANDS CHË LrV.TW;
„ de valbruggen doen ophaalen , en de fchui-
• „ ten doen leggen aan deeze zyde der Graftv
Eindelyk, befloot men „ zyne Hoogheid, ter-
„ ftond, kennis te geeven van 't gene 'er om-
„ging, hem verzoekende, ten fpoedigfte, in
„den Haage te willen komen, te gelyk eeni-
„ ge Kompagnien te paarde en te voet mede-
„ brengende (g)." Terftondt na 't neemen van
dit befluit, kreeg de Ritmeester, Graaf va»
Tüly, fchriftelyk bevel, uit den naam der Gekommitteerde
Raaden, door den Sekretaris,
Simon van Beaumont, getekend, om zyne en de
twee andere Kompagnien Ruiters,ten fpoedigfte,
te doen opzitten; en om de Kompagnie,
die thans de wagt hadt,te ftellen voor de Corps
de gaarde of Hoofdwagt der Ruitery, en de
twee andere Kompagnien op de Plaats. Voorts,
was hem gelast, aldaar, de nadere bevelen der
Gekommitteerde Raaden af te wagten (Ji). Ten
zelfden tyde, werdt de trom geroerd, om de
fchuttery in de wapenen te doen komen. De
Staaten ook, gereed ftaande om te fcheiden,
hadden, op den voorflag van Amfterdam, beflooten,
allen in den Haage te blyven f0.
Weinige oogenblikken, nadat Joan de Witt
op de Voorpoorte gekomen was, zondt hy zyne
twee Klerken naar beneden, Bacherus, om
een Affchrift van de Sententie te haaien, en
DuWenaller, om te zien, of'er ook veel volks
i/oor de Poorte ftondt. Bacherus, met een omleid
gelaat en wankelenden gang, ter Poorte
uiteg-)
Refol. Holl. 20 Aug. ifyi. bl. 137. Aant. van dun Penf.
I lop van dien zelfden dag MS.
COSTERCIS Hifi. Verhaal, Bylag. bl, 42Ö.
(O Gedenkw. Stukken, li, 18, 45.

LIV.BOEK, HISTORIE. 103
uitgetreden j was maar weinige huizen voort
geraakt, toen hem 't volk agter na zette. Men
hadt hun diets gemaakt, dat een Klerk van den
Verraader de Witt, die al deszelfs geheimen
wist, uit de gevangenis gekomen was. Verfcheiden'
wilden den fchelm te lyve. Doch Bacherus
verhaastte zynen tred niet* waardoor 't graauw
hem voorby liep, zonder hem te ontdekken.
Maar eer hy met de Sententie te rug kwam,
was de menigte voor de Poort reeds zo fterk
aangegroeid, dat hy'er niet doorkon. Of veel
ligt, heeft de vrees hem het wederkeeren belet.
De gewezen Raadpenfionaris, omtrent een uur
naar hem getoefd hebbende, en verneemende,
dat het volk fterk aangroeide voor de Poorte, befloot
, ten half elf uuren, zonder zynen broeder,
af te gaan. Doch de burgers beletten 't hem. Een
onder anderen, van Os genaamd, dreef hem
Joaa de
Witt
zoekt alleen
van
de Poort
te gaan.
't Wordt
hem be­
toe, hier ntag niemand uit. Hy vraagde waarom let.
niet, mannen immers weet gy wel, wie ik ben.
Anderen riepen, wy hebben 'er geen last toe. Wat
last, hernam hy, moest gy hebben Van onzen
Officier, was het antwoord. Hierop, ontftondt
een geroep van fchietl fchiet.'Ds Klerk Ouwenaller
trok toen Heer Joan te rug, en de deur
werdt wederom toegedaan. De Witt, weder
by den Ruwaard gekomen zynde, zeide, een
en andermaal, ik wenschte dat ik hier van daan
was. Hoe kom ik hier nog van daan Kort hierna,
kwam Gerard Ameling, Boekverkooper op
de Zaal van 't Hof, en Vendrig van 't Orange
Manche & bleu vendel, nevens den genoemden
van Os, boven, by de Broeders. De Vendrig
nam aan, met zynen Kapitein, te overleggen,
hoe men Heer Joan best uit het ge-
L 2
vaar

1672.
DeSchut.
tery
komr in't
geweer,
en plaatst
zig omtrent
de
Voorpoorte.
Bitterheid
van
fommigen,
i«4 VADERLANDSCHE LTV.TW**
vaar zou konnen verlosfen. Doch hy keerde niet
te rug, door de fchuttery verhinderd zynde,
Heer Joan onderzogt ook, of er geen gelegenheid
ware, om ergens agteruit te geraaken,
Maar de Cipier verzekerde hem, dat zulks onmogeJyk
was Ck).
Midlerwyl, waren de zes vendels fchutters
in de wapenen gekomen, deels uit eigen' beweeging,
en deels uit last der Burgemeesteren
van den Haage. Sommigen, en onder deezen,
Henrik Verhoef, Zilverfmid op de Vogelmarkt,
hadden eikanderen fterk opgehitst, om zig te
wreeken aan de Witten. Zelfs hadt Joan van
Bankhem, Schepen, en naderhand Baljuw van
's Graavenhaage, eenige Kapiteins, by eede,
doen belooven, om de Witten niet in't leeven te
laaten (/). Het Orange blanche &bleu Vendel,
welk, deezen dag, dewagthadt, plaatste zig
regt voor de Gevangenpoorte. Het witte en het
•ranje-Vendel voegden zig op de Plaats: het
groene en het kolombynen- of appeJbloeifelv^endel
op den Vyverberg. Het blaauwe, gejooden
door Kapitein Zaeharias de Zwart, die,
1
1 laderhand, nevens twee andere Burger-Kapieinen,
tot Vroedfchap van den Haage, 1
werdt
en by-
; .angefteld, vervatte de vinnigfte vyanden der
zonderlyk
van
wee Broederen, en onder deezen, den Zilvermid,
Verhoef, die, naderhand, verhaald heeft,
denZ il- i
verduid ( lat hy zig van een Staaten-roer voorzien hadt,
Verhoef, y vaarop hy twee kogels hadt laaten loopen, en
c athy, des morgens, God hadt gebeden, dat
l iy, tot het van kant helpen der Broederen,
mogt
S^1*"' Smkk -
l
u T !M 32,33, Omaand. Verh. VA>
(/,-Omftandii; Verhaal. MS.

LÏV.BOEK. H I S T O R I E ; 165
mogt medewerken , of zelf omkomen. Dit 1672.
Vendel trok eerst naar den Singel, wordende
ontmoet van eene Kompagnie Ruiters , die
Verhoef toetste, door het roepen van de Prins
hoven! de Witten onder ! wie anders meent, dien
fla de donder : waarop zy antwoordde , dat zy
"t ook zo meende. Maar het blaauwe Vendel,
klaagende, dat hette bekrompen ilondt op den
Singel, trok, eerlang, naar het Huis van den
Ryngraaf, en dus digter aan de Gevangenpoorte.
De drie Kompagnien Ruiters hadden 1 )e Ruiery
vat
ook post gevat. De Graaf van Tilly ltondt, 1
met zyne Kompagnie , op de Plaats , buiten ( 'Ok post.
de Gevangenpoort, voor de herberg de Zwaan :
de andere Kompagnie op den Kneuterdyk, en
de derde op het Buitenhof. Doch de Burgers
van 't Orange blanche & bleu Vendel, daar
zig eerlang , het blaauwe Vendel onder Hak,
plaatsten zig zo digt voor en nevens de Kompagnie
Ruiters onder Tilly, dat de paarden zig
naauwlyks beweegen konden, zonder de burgers
uit het gelid te dringen; waardoor, van we-
'derzyde, nu en dan, eenig gemor ontftondt (m).
Terwyl de burgery hier ftal hieldt, werdt Verhoef,
eerst door den Burgemeester en Kolonel,
Joan Maas , en daarna , door de Wethouderschap
van den Haage, op 't Stadhuis, op eene
vriendelyke wyze, verzogt van zyn opzet af te
ftaan ; doch hy beantwoordde hunne beleefdheid,
bruskelijk, enkeerde, fcheldende, naar
4e Poorte te rug ( n ).
Omtrent den middag, ontftondt 'er een ge- V alsch
rugt g :rugt,
O) Gedenkw. Stukk. 11. e,, 6, 18, 10, 26, 33, 34, 35.
Gedenkw. Siukk. tl. (>, 7, 8, 9.
L 3

i66 VADERLANDSCHE LIV.BOEK.
167*. rugt onder de Burgerye, dat de Witten ontfnapt
waren. Tien of twaalf Burgers uit het Orange
dat de blanche[& bleu Vendel kwamen, toen, boven»
Witten
ontfnapt bydc Broeders; doch gingen, terftond,'wederom
af, om *t graauw te ftillen, en het te verze­
waren.
keren , dat de Heeren nog op de Poort waren.
Men moest, daarna, nog twintig of dertig van
het flegtlte graauw aan de kamer der Broederen
laaten komen, op dat zy 'er door hunne eigen'
oogen van zouden overtuigd worden. Ook waren
'er Burgers, die de naaste huizen doorzogten
, om te zien , of 'er ook kans ware, om
Joan de
Witt, andermaal
,
willende
afgaan,
wordt
door de
burgers
en door
den Fiskaal
Ruijch,
verpligt
re biyveu.
door dezelven te ontvlugten. Een Metfelaar,
Klaptas genaamd, plaatste zig, met zyn roer
%
op het dak der Poorte, van zins om los te branden
op de Witten , als zy ergens mogten uitkomen
(0).
Ten een uure omtrent, zetteden de Broeders
zig aan de tafel. Onder de maaltyd, kwam de
Dienstmaagd van den Cipier den Ruwaard zegden
, dat de Burgers zeer oploopend werden.
Wat willen zy hebben, vraagde de Ruwaard. Zy
willen u doodjlaan, hernam de Dienstmaagd. Is
't om my te doen, zeide toen de Ruwaard, laaz
t
ze komen; hier ben ik. Ook kwamen, tegen 't
einde van de maaltyd, omtrent ten twee uuren,
ie Fiskaal Ruisch, gevolgd van eenige Officiers
iev Burgerye en vyf of zes Burgers, in 't verbek.
De Fiskaal, den Klerk Q uwenaller en den
3ienaar Jan vanderWisfel hebbende doen verrekken
, gaf te kennen, dat de Burgers daar kwanen,
tot bewaaring van den Ruwaard. Heer
foan, toen meenende af te gaan, werdt egter
ook
1
CO Geilenkwa Stiikk. bl, 1S, 2$, 33,

LIV. BOEK. HISTORIE. 167
ook opgehouden, door de Burgers, zeggende,
hola, mijn Heer, gy moet hier mede blyven. Ook
verzogt de Fiskaal hem, nog wat te willen toeven
, om 's volks wille. Hy zag zig dan genoodzaakt
te blyven. De Broeders, de Officiers nodigende
tot eeten, 'twelk eenigen deeden, onderhielden
ze, verder, met een minzaam gefprek,
in welk zy, zo fommigen fchry ven (V),
genoegzaam overtuigd werden van des Ruwaards
onfchuld. Na de maaltyd, fchikte de
Ruwaard zig ter rust op een Ledekantje, en
Heer Joan lloeg den Bybel op, en verkwikte zig,
met leezen in 't Boek der Regteren.
't Oproer voor de deur vermeerderde, mid- ( ïenigc
lerwyl, hand over hand. De Burgers, misnoegd, * an den
dat zy, door de Ruitery, in hun oogmerk be- *»ntogt
r er boe»
let werden, zogten ze te doen aftrekken. Men
r
m naar
drong, van tyd tot tyd, in op eikanderen. De d :n Ha*-
Burgers vielen aan \ dreigen , en men ftondt i e.
nu in vreeze voor een bloedbad, toen 'er fchie.
lyk een gerugt ontftondt, dat een hoop boeren
in aantogt was naar den Haage Cq) Toen begeerden
de Burgers , dat de Ruitery aftrokke,
om de toegangen te bezetten ; doch deeze beriep
zig op haaren last, die haar verbondt, hier,
tot nader bevel, te toeven. Twee Gekommit- T wee
teerde Raaden , de Heeren van Asperen en A- G
ekom-
driaan van Boschveld, hielden, ten deezen tyde, ïtteer-^
i Baa-
de middag .-maaltyd ten huize van den Kommis di
m besten
de
de Wilde, op de Prinfen-graft. Derwaards be- la
given zig eerst twee Serjanten, Duurkant en uitery ^
van Spanje , begeerende bevel aan de Riüterye te *
fp) Holl. Merc. van 1672. U-138.
ij ) Gedenkw. Stukk. M. 33, 34.
om
:kken K
L 4

VADERLANDSCHE
LIV.BOEK.
1672. om af te trekken. Doch zy kreegen geen gehoor.
Wat laater, deeden twee Kapiteinen,
om de
toegan. van Leeuwen en vanReenen, het zelfde verzoek.
gen tebeler.r.en.
Heeren, die op de Poort waren, te befchermen
Men vraagde hun, of zy wilden aanneemen, de
tegen allen overlast. Zy beloofden 't; doch hit-
Hen, te rug gekeerd, hunne vendels nog fterker
op. 't Gerugt van de aankomst der boeren
vast vermeerderende , hielden zelfs Joan Maas
en Jakob van der Hoeve, de eerfte Burgemeester,
de andere Peniionaris van 's Graavenhaage,
aan, byAsperen en Boschveld, op het verzen
den der Ruiterye naar de toegangen. En
hierop kwam mondeling 'bevel aan Tilly, om
den naderenden boeren tegen te trekken. Doch
hy weigerde zyne post te verlaaten , ten ware
het hem fchriftelyk belast werdt (Y). Wat laater,
kreeghyfchriftelykenlast, opgefteld,door
den Kommis de Wilde , en getekend door de
Heeren van Asperen en Boschveld „ om zyne
„ Kompagnie en die van den Ritmeester Steen-
„ huizen , Heere van Malden , in vier partyen
„ te verdeelen, dezelven ftellende aan de Wa-
„ genbrugge, zynde den ryweg naar Delft; by
„de Westbrugge, ftrekkende .naar Loosduï-
„nen; op of omtrent de Scheveningfchebrug,
„en omtrent het Tapythtn's, ftrekkende naar
„ beide de Boschbruggen. "• Wyders , moest
by, „ van tyd tot tyd, een'Ruiter of twee op
„ kondfchap uitzenden, en , eenigen onraad
>
verneemende, terftond, kennis geeven aan de
$ Hoofdwagt en aan de Burgerye Tilly
s
WILDE 0 M N A N D I G V E R L 1 , M s -
u i t d t n
>"°» a ' vanden Commis V$
CO Zie COSTERUS Hift. yeti). Byleag, II. 447,

UV. BOEK, H I S T O R I E . 169 .
ly, deezen last ontvangen hebbende, zeide ik 1673.
zal gehoorzaamen; doch nu zyn de Witten doode
luiden. Hy vertrok dan,met twee Kompagnien:
de derde bleef ftaan op het Buiten-Hof, de gewoonlyke
wagt houdende.
De Ruitery vertrokken zynde, kreegen de
Burgers meer ruimte. Het blaauwe Vendel, opgehitst
door den Schepen van Bankhem, om de
Witten van de Poort te haaien, trok, omtrent
ten vier uuren, voort, tot onder de Gevangenpoorte,
en mengde zig met het Orange blanche
& bleu Vendel, welk daar nog post hieltlt. Kort
hierna werdt 'er geroepen „ dat men de Hee- 1
„ ren van de Poort haaien, en op 't Stadhuis
„in beter bewaaringe brengen moest, tot op
pde komst van zyne Hoogheid." 't Schynt,
dat men nu van geen doodflaan fprak, om de
goedwilligen, te eerder, de hand te doen leenen
aan de toeleg, of ten minste te maaken,
dat zy dien niet hinderden. Weinig laater, • VTen
chiet en
werdt 'er, door den Zilverfmid Verhoef, den j leukt op
Wapenfnyder d'AjJigny, den Pokmeester Adriaan Ie Puor- ,
van Vaalen, den Beeldfnyder Kaspar de Mars, t
den Wynkooper van Dorften, en eenige andere
Burgers, gefchooten op de deur der Voorpoorte,
die haast zo vol gaateh werdt, dat zy een rooster
geleek. Nogtans, ging zy niet open. Verhoef
liep toen, op dén raad van zekeren Koetfier,
naar't Voorhout, by't Leidfche Wagenveer,
onthaalende daar den Smid van zyne
Hoogheid, zyns ondanks, eenige mokers, hamers
en breekyzers. Hierop, werdt de deur,
geweldiglyk, gebeukt, ondereen ysfelyk dreigen,
dat men al vermoorden zou, wat men 'er
binnen vondt, zo zy niet'geopend werdt. De
L 5

. ïo VADERLANDSCHE LIV.Rnp^
1672. Cipier, hierdoor vervaard gemaakt zo 'ticheen
opent, eindelyk, de deur. Straks Huiven Verhoef
en eenige anderen de trappen op, naar t
«iie, eindelyk
,
geopend vertrek, daar de Broeders hun deerlyk lot waren
verwagtende (i). De Ruwaard lag nog op
wordt.
De Ruwaard
hoofd, en een lang dasje om den hals. Zyn
't Ledekant, hebbende een flaapmutsje op 't
wordt
van't Ledekant
Joan ftondt gekleed, met' een fiuweelen man­
paruik en hoed hingen aan het hoofdeinde. Heer
gehaald. tel om, aan eene tafel, aan de andere zyde van
t vertrek, kezende in den Bybel, en hebbende
eenen Deurwaarder of Bode by zig. Zo ras
waren de Burgers niet binnen, of Verhoef vliegt
naar 't Ledekant, fchuift de gordynen, met
beide de handen, open, en dryft den Ruwaard
toe, Verraader, gy moet ft erven, bid God en bereid
u. Waarop de Ruwaard, zeer onrfteld
zynde, zeide, Vrienden, wat heb ik misdaan.
en Verhoef wederom, gy zyt een Prinfenmoorder,
een verraader, een fchelm! haast u. De Ruwaard,
toen opryzende, bleef eene poos zitten,
met gevouwen' hadden, als icmant die bidt;
terwyl één der Burgeren, met de kolf van den
fnaphaan, naar hem floeg, zo geweldig, dat de
ftylen van 't Ledekant tot eikanderen vielen,
zonder dat egter de Ruwaard gekwetst werdt,
Deez', toen de beenen van 't Ledekant fteer
kende, vondt dat één der opgekomen' Burgeren
deszelfs water, in zyne kamermuilen, gemaakt
hadt:waarop hy, het hoofd fchuddende,
zeide, ziet, wat hebben ze gedaan. Maar Verhoef
antwoordde, trek aan maar, 't is vooru ftegts
ipi een korten tyd te doen. Toen hing hemiemant
den
CO Gcdeskw* Stn.lt. bh 7, io, i8 3
i 9i
2», 35, 36, 37,

" & Js. Tnroir vdLr t £/ \ ' 'ff . '

UV. BOEK. H I S T O R I E . 171
den nagtrok om: doch men gaf hem geenen
tyd, om zyne koufen aan te doen. Met ééne
onderkous aan 't linker been, werdt hem, tastende
naar de zwarte bovenkous, met eene
fcherpe pen, naar de keel gelteken. De gewezen
Raadpenfionaris werdt, in 't eerst, niet Raad-
De gewezen
aangeraakt. Hy vraagde dan, of men hem ook penfiona-
riswordt,
meende om hak te helpen waarop iemant zeide,
ja, fchelm,verraader, dief, gy zult den eigen gang met de
kolf van
'van uw Broeder gaan. Heer Joan, toen iet tot cen'fhaphaa'.i,
ge­
zyne verdediging willende zéggen, kreeg zulk
een' geweldigen fiag, met de kolf van een' fnaphaan,
aan 't hoofd, dat 'er 't bloed uit gudsde:
kwetst.
waarop hy, zonder te ontftellen, zyn' hoed en
kalotje afligtte, en zyn' neusdoek op de wonde
lei, zeggende, voorts,de handen over eikanderen
leggende, met een onverbleckt gelaat, mannen,
is 't om myn leeven te doen ;fchietmy dan terftond
maar onder de voet. Verhoef belette dit egter,
dryvende, dat zulke fchelmen in't openbaar
fterven moesten. Den Officieren en Burgeren,
die de Broeders te vooren bewaakt hadden,
en nu iet tot hunne verfchooning zeggen
wilden, werdt toegegraauwd, gy zyt fchelmen 9
gy hebt u al mede laaten omkoopen. 't Leedt niet
'lang, of men ileurde eerst den Ruwaard, dien
eene bedplank naar't hoofd gefineeten werdt,
onder een woest gejuil en getier, de trappen af.
Toen werdt hy by de keel gevat, en gelleept,
tot omtrent vier treden buiten de Gevangenpoort,
rcgts af, naar den vyver toe. Midlerwyl,
was Joan, die, onder'tdringen,zyn' hoed
reeds kwyt geraakt was, zynen Broeder gevolgd,
wordende by de hand geleid, door Verhoef,
wien hy vraagde vroom burger, hoe gaat dit zo P
hem
De Broeders
worden
naar
buiten
gefleurd,

en deerlyl.-
omgebragt.
17* VADERLANDSCHE LIV. BOEK
hem, ondertusfehen, aanziende, met een gelaat,
zo vinnig, dat het hem verbaasde. Nogtans
ondernam hy, de Witt te betigten van Landverraaderye.
Doch terwyl deeze zig, kort en
boncuglyk, verdedigde, begonden eenigen te
roepen, dat Verhoef zig reeds met den Raadpenfionaris
verftondt, en deszeifs goudbeurs
en uurwerk al weg hadt; waarop Verhoef, toornig
wordende, Heer Joan van zig afitiet, met
deeze woorden, neemt den fchelm dan, en kruidt
met kern voor den duivel.
Adriaan van Vaalen, Verhoef en anderen hadden
voor, de Broeders te fleepen naar de gewoonlyke
Strafplaats, het groene zoodje, en ze
daar te doorfchieten : doch hiertoe hadt de woede
geen geduld. De Ruwaard, reeds onder do
voet geraakt, werdt, meest door het liaan mee
de kolven der fnaphaanen, waartoe de Wynkooper
yan Ryp en zekere Vleeschhouwer Louw,
en, in de wandeling, Kapitein van de Hal genaamd,
de hand leenden, ter dood gebragt.
Een bootsgezel,van een'luifel gefprongen,gaf
hem, met zyn' houwer een' houw in 't hoofd
;n een' ander in de hand. Ook heeft Kortelis
iAjfigny, Vendrig van \ blaauwe Vendel,
ïem, met zyn' degen, verfcheiden' fteeken gegeven.
De gewezen Raadpenfionaris, maar pas
1
)uiten de Voorpoorte gekomen, werdt, door
4
len Notaris van Soenen, met de piek in 't aanligt
gekwest. Daaropvoortgeftooten, tot omrent
half weg tusfchen de Poort en 't groene
1
\
loodje, fchoot hem Jan van Vaalen, Broeder
1
ran Adriaan en Luitenant te water, met een
J )istool,in den nek,dat hy op de knieën neder-
2
eeg. Toen, Hoofd en handen hemelwaards heffen-

LIV.BOEK. H I S T O R I E . 173'
fende, werdt hem toegegraauwd, gy bidden!gy 1673,
om God denken! gy gelooft niet, dat'er een God is,
en hebt hem al lang verzaakt, met uwe fchelmery
en en verraader yen (jS). Ten zelfden tyde, gaf
Pieter Verhagen, Waard in den Dolfyn en Schutter
onder 't witte Vendel, hem, met de kolf
van den fnaphaan, zulk een'geweldigen flag op
't hoofd, dat hy ter aarde ftortte, wordende ,
voorts, door den Vleeschhouwer, Chriftoffelde
Haan, en verfcheiden' anderen, afgemaakt. Het
Lyk van den Ruwaard, toen, by dat van zynen
Broeder, gefleept zynde, floegen de burgers
eene halve kring om de twee Lyken, en
fchooten 'er een algemeen Salvo op, welk de
lighaamen aan fleteren geflaagen zou hebben,
zo niet de meefte kogels, door 't nederwaards
houden der fnaphaanen, uit de loopen gerold
waren, eer men vuur geeven kon (y). Voorts, De Lywerden
de lyken, door 'tflegtile graauw en ee- 1 ;en worien
by
nige Burgers, gefleept naar 't groene zoodje,
daarzy, door een Matroos, bydebeenen, aan ie beetien
aan
de wip werden opgehangen, waartoe de Burgers
de lonten leenden. Een knegt van de post­
srehan-
Je wip;
wagens , met den fluweelen mantel van Heere jen,
Joan wegloopende, werdt ontmoet, door den
gewezen Luitenant-Admiraal, Kornelis Tromp,
dien hy toeriep , hier heb ik de fulpen lap van den
Verraader langen Jan: waarop Tromp antwoordde,
dat is goed, mannen, zig voorts ftellende regt
voor de itrafplaats (\v), 't Lyk van den Ruwaard
hing, eene fport hooger, dan dat van
zynen Broeder, welk, merkelyk langer zynde ,
met
(u) Omftamli. Verh. MS.
O') Geilcnkw Stukk. bl. li, ia, IJ, 14., si, 22. 6,9Q,3R, «O.
(wj Gedenkw. Stukk. bl. 22, 23, 29. Omltandig. Verh. MS.

i4 VADERLANDSCHE LIV.BOEK.
1572. met hoofd en fchouders, het fchavot raakte;
De lighaamen waren toen genoegzaam naakt
uitgefchud, en reeds, met houwen en fnyden,
geweldiglyk, mishandeld, waarin, terwyl zy
van alle hingen, werdt voortgegaan. Eerst fneedt men
ledemaaten
be­
Joan de twee voorste vingers van de regterhand,
roofd , met welke hy, riep men, het eeuwigEdiclbezwooren
hadt. Men hadt de leden, die de
en fcliandelyk
fchaamte verborgen houdt, in den Ruwaard,
mishandeld.
met eene doode kat, hier, by toeval, gevonden,
en in Joan, met eene oude lap of ftuk vaneen'
rozynkorf, toegedekt; doch deeze dekfels wer­
Getier
van oen'
Riatroos.
den, welhaast, weg gefmeeten. Een uit den
woesten hoop zette de tanden in des Ruwaards
manlykheid, poogende dezelve af te byten;
dochhyfneedtze, daarna, af. Een ander hokte
een oog in, welk hy hem uit het hoofd geboord
hadt, luidkeels vraagende, of hy het wel
wederom zou kunnen los/en een derde fneedt den
Ruwaard, omtrent de heupen, een ftukvleesch
uit het lighaam, welk hy voorgaf, met zynen
vriend Tichelaar, dien avond, gebraaden, te
zullen opeeten. Geduurende dit ysfelyk fchouwfpel,
vraagde iemant, Tromp ziende onder de
toekykers, wat zegt 'er myn Heer Tromp van
waarop Tromp, naar 't verhaal van eenigen,
antwoordde, dat moet 'er nu zo mede door; doch
anderen melden, dathy, den hoed inde oogen
trekkende, ftilzweeg. Ondertusfehen, geesfelden
fommigen de Lyken, met de handen, onder
't melden der fchelmftukken, welken men
den Broederen te last gelegd hadt. Een matroos
'chreeuwde, dit zyn de fchelmen, die geene Floot
'•egen Kromwel in zee wilden brengen; maar den
mden Admiraal Tromp zo deer lyk vermoorden lieten.

LIV.BOÊK. H I S T O R I E . tf$
ten. Die hond, wyzende op het Lyk van Joan,
meende het den zoon, ons Keesje, ook te Maar en ;
doch dit miste hem. Eyemvel zette hy hem nog af.
Maar toen de Broér van deezen fchelm tegen een
•wettig' Koning zou vegt en, werdt 'er wel voor. de
Vloot gezorgd. En nog durfde die hond niet tegen
de Franfchen aan. Te gelyk eenigen der verfcheurde
klederen over zyn hoofd zvvaaijende,
riep hy, Tromp boven! deWitten onder! die 'tzo
niet wil, dien fla de donder! üe Predikant Simon
De Pra»
[tikant
Simoni­
Simonides, ook onder de aanfchouwers ftaande,
werdt, dooreenen der beulen toegeroepen,
Domine, hangenze hoog genoeg waarop eender des is
ander de
omftanderen zeide , hangt dien grootflen fchelm ian-
nog een fport hooger. Maar Simonides, het af-fchoufchuwelyk
gezigt niet langer konnende veelen, ivers.
begaf zig naar de herberg naast de Gevangenpoort
: vanwaar de Regeering van den Haage
'tftuk ook aanfchouwde. Ook ftondt 'er, ten
zelfden einde, een groot getal van koetfen op
den Vyverberg. Simonides deedt, des anderendaags,
eene Predikaatfie in de nieuwe Kerke,
in welke hy den moord der Broederen eene
wraake Gods noemde , verzekerende , dat de
handdaadigen niet geftraft, maar veeleer beloond
zouden worden.
't Mishandelen der Lyken duurde, van vyf 3 )e ge*
uuren tot aan de fchemering, binnen welken t notte
tyd, zy van genoegzaam alle de ledemaaten, 1 :derhaa-
;n woren
te
vingers, teenen, neuzen, ooren en fchaamte- '
leden, geknot werden. De ledemaaten wer- 1 oop ge»
den, zo wel als de lappen en rieteren van 'tge- > eild.
waad, aan de omftanders geveild en verkogt.
Een vinger goldt vyftien of twintig , een oor
vyfentwintig of dertig, een teen tien ftuivers.
Daar-

E^2.
De Burger
vendels
trekken
af.
276 VADERLANDSCHE LTV.TW*
Daarna, kwamen 'er twee Ruiters om deLykeiï
tebewaaren: een van welken, terftond, op 't
fchavot klom, en den Ruwaard den laatften
teen affneedt, dien aan de omftanders voor
dertig ftuivers te koop veilende (». Ónder 't
ombrengen en mishandelen der Broederen,
waren de kinderen van Heere Joan geborgen,
in 't Huis van de Doopsgezinde Zusters Koster,
op de lange graft, in den Wenteltrap ,• van
waar zy , dés anderendaags, in ftilte , naar
Amfterdam gebragt werden.
Tegen den avond, trokken de Burgervendels,
in goede orde , af. Het blaauwe Vendel'
nam zynen weg langs den Vyverberg, voorby
het Heeren-Logement, daar toen de Heeren
Tromp en Kievit in de venfters, lagen, die égter
't hoofd omkeerden, toen de fchutters, in
't voorby trekken, Lang leeve de Prins! Lang
leéveTromp! riepen. Voor 't Huis van den Raadsheer
van der Graaf, fchreeuwde men Mevrouwe
toe, Wy hebben aws Zoons dood gewrook
Zy hangen al, die 'er oorzaak van zyn. Omtrent
liet Huis van Prinfe Maurits, kreegen de fchutters
Willem van der Aa, Burgemeester van Rotterdam,
in 't oog, dien zy, zo Verhoef naderhand
verhaald heeft, even als de Witten , zouden
gehandeld hebben, was hy niet, fchielyk,
uit hun gezigt geraakt. Men hadt, te vooren
al, gefproken, om 't Huis van den gewezen
Raadpenfionaris en nog eenigen te pionderen.
Doch Verhoef en anderen wederhielden dit,
Ook wilden fommigen den Rekenmeester de
Witt
00 Oder-kw. Smkk. tl. ia. 22, au, eü, 00. 41. Holl'. Merc»
nu 1672. tl.
I 4 0. Ljev. \au C. en J. dc Witt. U. 419.

LfVVBoEK. H I S T O R I E . 177
Witt te lyve. Doch zy vonden geene onderfteuning
genoeg, om dit voorneemen uit te
voeren (y).
Verhoef
Maar omtrent half tien uuren , begaf Verhoef,
voorgeevende, in de zak van Heere Joan, meester
maakt zig
eenen brief aan Beverningk gevonden te hebben
, waaruit het verraad klaarlyk bleek, zig herten
van de
wederom naar de ftrafplaats, om den vermoorden
de herten uit het lyf te haaien , gelyk hy,
derBroederen.
met veel verwoedheid, deedt. Hy zelf heeft
egter, naderhand, verhaald, dathyze eenen
jongen ontweldigd hadt. Vast gaat het, dat
hy ze, terftond hierna, in de herberg van Beukelaar,
aan eenige liefhebbers van zyne Hoogheid
vertoonde, welken hy wist te zeggen, dat
het grootfte dat van den Raadpenfionaris was.
Hy gaf voor, de herten aan den Prinfe of naar
Engeland te willen zenden ; doch hy heeft ze
zelf, in Terebinthyn-olie, bewaard, en federt „
dikwils, vertoond (z). Omtrent den brief aan
Beverningk, weet men nog, dat Verhoef, voorgeevende,
desnagts, by den Prinfe, in't Leger
, geweest te zyn, zig, des anderendaags,
met zulk een' brief, vervoegd heeft aan't huis
van den Prokureur Sterreveld in den Haage, op
hem begeerende , dat hy 'er twee Affchriften
van maaken zou, die, des avonds, dooreen
Paadje van zyne Hoogheid , zouden afgehaald
worden: gelyk gefchiedde (a). Omtrent half
elf uuren, werden de Lyken, door iemant, by
fak-
(ƒ) Gedenkw. Stukk. bl' 14, 15, 34.
(2) Gedenkw. Stukk bl. 14, 24, 26, 41. VALKENIER I.
3W, bl. 768.
(«} Aant uit den mond yan dm Prak. STIMIEVSLB. ili.
XIV. DEEL.
M

i8 VADERLANDSCHE LIV. BOEK.
ï62. fakkellicht, uitgetekend (F). Men vondt toen
de borst van den Ruwaard , met een dwars*
houtj gelyk men de beesten doet, opgefpalkt.
Doch 't lighaam van Joan was , met geopende
borst, blyven hangen. De Staaten van Holland $
kennis van 't gebeurde gekreegen hebbende,
hadden'er, terftond, over gefchreeven aan den
Prinfe, het ombrengen der Broederen noemende
eene zaak, die, voor hun en voor al de weer
* detes-tabel. verfoeilyk was, en zyne Hoogheid verzoekende
, om terftond naar den Haage te komen, en
de verdere onheilen, door zyne tegenwoordigheid,
te fluiten. Ten zelfden tyde, hadden zy
belast, dat de mishandelde Lyken afgenomen
t)e Lyfcen
wor­
:waalf uuren des nagts, door twee dienaars van
zouden worden (c). Ook gefchiedde dit, ten
den afgenomen
[ Ieere Joan, twee dienaars yan den Heere van
en begraavan.
; neester de Witt: waarbyzig, uit loutere lief-
Zwyndrecht, en een' dienaar van den Reken-
Ie tot de vermoorde Broeders, voegden de Adyokaat
Theophilus Nceranus, en zekere Schoen-
.apper. Men bragt de lyken, onder geleide van
;enige Ruiters , naar 't huis van den gewezen
Raadpenfionaris, in wiens graf, in de nieuwe
Kerke, zy, des nagts tusfchen den een-en twee-
^ntwintigften van Oogstmaand, wederom onder
't geleide van eenige Ruiters, doch zonder
dat 'er eenige vrienden by waren, ter aarde be-
[teld werden ( d). De wapens der Broederen
werden, federt, bedektelyk, in 'sKosters huis
gebragt, met meening, om ze, ter gelegener tyd,
naar 's Lands gebruik, in de Kerke, op te hangen.
C*~) Leven van C. en J. ils Witt- hl. 423.
(c) tleTol Htlll. in A>/ff. 1672 U. ';

LIV.BOEK. H I S T O R I E . ïfp
gen. Doch 't graauw, hiervan de lugt gekreegen
hebbende , viel ter deure in , en maakte
zig meester van de wapens, die, terftond, vernield
werden
's Daags na het ombrengen van de Witten,
was de Prins in den Haage. De Staaten van
Holland vaardigden den Heer van Maasdam
aan hem af, om uit hem te verneemen, welke
middelen men tegen de handdaadigen zou behooren
in 't werk te ftellen. 't Scheen, dat zy
neigden tot ftrengheid. Doch zyne Hoogheid
bragt in bedenking, dat hetftuk, doordevoornaamfte
burgers, was uitgevoerd; tegen welken
men zig, niet zonder gevaar, van ftrenge middelen
zou konnen bedienen QQ. Ook heeft
men , federt, geheel geen onderzoek naar de
handdaadigen gedaan. Aanmerkelyk is'tegter,
dat verfcheiden' derzelven een ongelukkig einde
gehad hebben. De Schepen Joan van Bank-
Uiteinde
hem , in Herfstmaand , door zyne Hoogheid, van drie
bevorderd tot Baljuw van 's Graavenhaage, derzelven
: den
kweet zig zulks in zyn ampt, dat hij, op last
Schepen
van't Hof (g), in hegtenis gezet en ftrengelyk Joan van
gepynigd werdt; waarna hy, indenjaare 1680, Bankhem,
wegens menigvuldige begaane misdryven en vuile
handelingen (/£), veroordeeld werdt, om onthalsd
te worden. Hy beriep zig van deeze Sententie op
den Hoogen Raad, en ftierf, terwyl zyn geding
daar onafgedaan hing, in zyne gevangenis, op de
Voor-
CO Holl. Mcrc. van 1672. bl. 140. Leeven van C. en T. de
Witt. bl. 432.
Cƒ) Uit Aant. van den Penf. VIVIEN van 11 Aus. 1672. MSS.
Gedenkw. Stukk. bl. 46.
Cg) Refol. Holl. 31 July 10 Dec. 1672. bl. 317,626.
ik) Zie Art. en eisdi van den Prucur. Gener. tegen Mr. I.
tan Bankhem gedr. i6;y.
M 2
vr.
Zyna
Hoogheid
ontraadt
het
vervolgen
der
handdaa»
digen.

1672.
den Zilverfmid
Verhoef,
la
den Chirurgyn
Willem
Tichelaar.
i8o VADERLANDSCHE LIV.BOEK.
Voorpoorte, na.dat hy verfcheiden' jaaren gezeten
hadt (f). De Zilverfmid Verhoef was van
Woerden geboortig, alwaar zyne Ouders een
glas met zynen naam vereerd hadden in de Remonftrantfche
Kerke, welk, zo ras men 'er kennis
van zyn bedryf gekreegenhadt, veragtelyk, in
Hukken geflaagen werdt. Daarna verliet hy de
Zilverfmids Winkel, en werdt Waard te Voorburg
, alwaar hy, zig, eerlang, aan verfcheiden'ftraatfchenderyen
en andere fchelmftukken
fchuldig gemaakt hebbende, door Baljuw en
Mannen van Rynland, tot openbaare geesfeling
veroordeeld werdt. Dit vonnis werdt, den
zevenentwintigften van Slagtmaand des jaars
1677, te Leiden, aan hem uitgevoerd. De meeste
aanfchouwers verheugden zig, inzynefchande.
Eenige Studenten hadden Vioolfpeelersgeplaatst,
tegen over't fchavot, diezy, terwyl hy
geftraft werdt, wakker fpeelen lieten. Voorts,
was hy voor vyftig jaaren in het Tugthuis gebannen
(T). Ik lees egter, dat hy, na eenigen
tyd, gehaakt zynde, met der woon naar Utrecht
vertrokken is (7). Doch hoe hy daar of elders
aan zyn einde geraakt zy, is niet tot myne kennïsfe
gekomen. Maar van Willem Tichelaar,
den befchuldiger des Ruwaards, heb ik verfcheiden'
merkwaardige byzonderheden aangetekend
gevonden. Niet lang na 't ombrengen
der Broederen de Witt, kwam hy ten huize van
den Heere van Heemftede , toen oudften Rekenmeester
van Holland, begeerende van hem
het
f») Aantek. van deezen tyd. MS. Zie ook DE RIEMER'S G«
renh. II. Deel, tl. cj, 54.
(k) Verhaal der Juftitiè aan den H.Vtrhoef gei. te leyden 1677.
£

LIV.BOEK. H I S T O R I E . r8i
het Ampt, welk hem toegezeid was, voor den
dienst, dien hy aan 't Land gedaan hadt. De
Heer van Heemftede vraagde, wie hem het Ampt
toegezeid hadt De Heer van Zuilenflein , antwoordde
Tichelaar. Ga dan, hernam de Heer
van Heemftede, naar den Heer van Zuilenflein,
en laat die u het Ampt geeven (m). Tichelaar
kreeg, eerlang, een Ampt. Hy werdt Stedehouder
van den Heer Joan Frangois van Schagen,
Heere van Heenvliet, die Ruwaard van Putten
geworden was, in de plaats van Kornelis de
Witt. Doch Johan Boreel, Luitenant-Kolonel in.
Staatfchen dienst, in den jaare 1681, Ruwaard
geworden zynde, gaf den Prinfe te verftaan,
dat hy met Tichelaar niet te handelen wist, en
hem gaarne, met goedvinden van zyne Hoogheid,
zou afdanken. Hy vraagde,, te gelyk, of
zyne Hoogheid zig ook iet aan deezen mensch
liet gelegen zyn De Prins antwoordde, neen:.
daarby voegende, geeft den hondsvot een voet in
't gat, en laat hem hopen (V). Hy werdt ook,
kort hierna, om zeker misdryf, afgedankt, 't
Schynt egter, dat de Prins, ook na dat hy Koning
van Groot-Britanje geworden was, Tichelaar
nog met een jaargeld onderfteund heeft.
Immers, ruim een jaar na 's Konings dood, in
den Zomer des jaars 1703, vervoegde hy zig
by Godard Willem van Tuil van Serooskerke, Heerevan
Welland, toen, wegens Utrecht voorzittende
ter algemeene Staatsvergaderinge, hem.
zeggende „ dat hy ,van wege zyne Koningkly-
»ke
(m) Aantek- uit den mond van Sdiepen Bontemantel, dit 't
hadt van den Hr. van Heem (lede z/ lven A/S.
(«) Aant. uit den mo 'd van Schepen C- Kloek.die 'thadt ven
iep Hoofdofik. Boreel Broeder van den Ruwaard. J. Boicsl. dli,
M 3

»6>2.
VH.
Afbeelding
van
den
Raadpenfionaïis
de
Witt.
ÏS*2 VADERXANDSCHE LIV. BOEK-;
„ke Majesteit, jaarlyks, agthonderd guldens
„ ontvangen hadt, in vergelding van den dienst,
„ door hem, in 't jaar 1672, aan den Lande ge-
„ daan; dat de Akte, welke hy hiervan hadt,
„ egter maar fprak van vierhonderd guldens,
„ willende zyne Majesteit niet weeten, dat hy
„hem, jaarlyks, zo veel gaf." Voorts, verzoekende
„ dat hunne Hoog Mogendheden,als
„ Executeurs van 's Konings Testament, hem,
„ die nu oud en behoeftig was, uit 's Konings
„domeinen, de jaarlykiche agthonderd gul-
„ dens lieten trekken, als te vooren (0)." Doch
men kan ligtelyk denken, dat zulk een verzoek
toen geen' ingang vondt. Tichelaar verviel *
daarna, tot de diepfte elende. Men heeft hem,
in eenen hoogen ouderdom, op krukken, in
den Haage, zien bedelen, zonder dat iemant
byna, die hem kende, zig zyns erbarmde. Ook
heet hy zyne dagen in geduurige ongerustheid,
erkennende, nu en dan, onder vier oogen,dat
hy den Ruwaard valfchelyk befchuldigd hadt,
en oorzaak van den moord der twee Broederen
geweest was (j>). Hy is, volgensfommiger verhaal,
in of omtrent het jaar 1714, in den Haage,
geftorven (q~).
Zo veel hield ik dienstig aan te tekenen, over
het ombrengen der Broederen de Witt,
„ waardoor men," fchryft Burnet „ den Prin-
„ fe meende dienst te doen; fchoon men hem
„ meer nadeels toebragt, dan men ooit magtig
„ was te herftellen. Ook fprak, getuigd hy,
„ zyne Hoogheid nimmer van den moord, dan
„ met
(o) Anm. uit den mond van den H. vsn Welland zelyen MS.
(p) Aant. van Mr. N. N. Adv. MS.
H. J. Z. C. Grondig btrigt van 's Lands Ongeval, tl. 83,

LIV. BOEK. H I S T O R I E . 183
„ met de uiterfte verfoeying (r)." De dood van 167a.
den gewezen Raadpenfionaris werdt ook beklaagd
by veelen, die, met reden, voor voorftanders
van het Huis van Oranje, gehouden
werden (i). Zyn vlug verftand, vaardig oordeel
, inneemende welfpreekendheid, ongemeene
fchranderheid, in 't uitvorfchen van geheimen
(t), en groote ervaarenis in zaaken van
Staat en Regeeringe (V), hadden hem, al lang
doen aanzien, voor het Orakel der hooge Staats^
vergaderingen, 't Beleid der gewigtigfte onderhandelingen,
over uithecmfche en binnenlandfche
zaaken, werdt hem, hierom, doorgaans,
toevertrouwd. Hy ontwierp de Brieven, Inftruétien
en andere Akten van aanbelang, Hy
onderhieldt briefwisfeling met de Gezanten van
den Staat aan alle Hoven, en handelde, daarenboven,
dagelyks, met de uithéemfche Gezanten
in den Haage. De ftaat van 's Lands
Geldmiddelen, was, door hem, in zulk eene
uitfteekende orde, gebragt, dat de Staaten, na
dat hy zyn ampt reeds neder gelegd hadt, nog
op hem begeerden, dat hy hun daarvan eene
fchets zou leveren (y). Hy droeg, gemeenlyk,
een zakboekje by zig , voorzien met tafels,
waaruit hy aanwees, op wat grond en wyze;,
men den Staat aan geld helpen kon, in geval
van noodzaakelykheid (w). Die gefchreeven
hebben, dat hy geene kennis had van den ftaat
en belangen van vreemde Mogendheden, moe-.
ten
f>) TirjRNKT Vol. I. p. 326.
Isƒ Gedenkw- Stukk. bl 47,
ft) D'EsTRAnes Tom. M.D. 01,563. Tom. III.. 22 , 25 4
54C;
Voiez D'KSTrunES Turn. 11. p, 167,
(u j Refol. HoH. 4 Auq. 1672. bl. 73.
W) BuRNST Ifol. 1. $. 22.0.
M 4

t6'2.
i8 4
VADERLANDSCHE LIV. BOEK.
ten zyne Brieven niet hebben gelezen. Temple
getuigt, nimmer iemant gekend te hebben, die
deeze belangen zo wel verftondt (x). Ook is 't
hem, door anderen, als een misilag toegerekend
, dat hy te veel uit der Vorften belangen
redekavelde, en te ligt onderftelde, dat zy,
naar hun wezenlyk belang, te werk gingen. In
den jongften oorlog met Groot-Britanje, hadt
hy zig zelfs op 's Lands Vloote begeven, dezelve,
eens, tot merkelyk voordeel van den
Staat, tegen 't gevoelen der Lootsluiden, met
eenen ongewoonen wind, in zee brengende.
Doch fommigen oordeelden, dat hem de kryg°
niet voegde, en dat hy 'er, uit loutere verwaandheid
, de hand aan floeg: of, veelligt, om
zyn wankelend gezag, door eenen gelukkigen
leellag onder zyn beleid, te herftellen Cy\
I schoon hy zig wars toonde van uiterlykepraal,
I lik wils alleen te voet ging, en maar een' of
1 wee knegts hieldt (z), meent men egter, dat
1 ïy niet vry was van trotsheid en heerschzugt:
< :n dat hieruit ontftondt, dat hy de gewigtigfte
laaken geheim hieldt, en genoegzaam alleen
fdeedt (a). Ook paste hy veel invloed te heb-
1 >en in de Regeeringen der Steden, welken hy f
llengskens, wist te vervullen, met Luiden, die
i :yne zyde hielden. Zeer was hy 'er op gezet»
( >m zyne bloedverwanten en vrienden te bevoreren,
tot eerlyke en voordeelige ampten,
C
V waarover, fomtyds, misnoegen rees, tusfchen
| em en zulken, die anders hooge agting voor
hem
("ar") TEMPLE Memor. bl. c,ef,.
tli Memoir. de GcjtcHE p
7, 2 2,
I e H >
dz) Zie URANOT de Ruit.T, bl. f,i 4.
biuuizr/W. 1.^.319,325. D'ESTRADES Tem. W.f. 5^.

LIV. BOEK. H I S T O R I E . 185
hem hadden (bj. Voor 't overige, is hy den Vaderlande
altoos getrouw gebleeven, zonder dat •
men, wat hem ook, by monde en gefchrifte, moge
nagegeven zyn, ooit ontdekt heeft, dat hy
zig, door vreemde Mogendheden, heeft laaten
omkoopen, om iet te onderneemen, ten nadeele
van den Staat. De Prins van Oranje zelf
hieldt hem, fchryft Burnet, voor eenen der
grootfte mannen zynereeuwe, en geloofde, dat
hy den Staat getrouwelyk gediend hadt (c).
Dezelfde fchry ver noemt hem een opregt, openhartig
man, die geene konstftreek oefende, dan
die van ftilzwygendheid, aan welke hy de weereld
zo gewend hadt, dat men naauwlyks wist,
of hy, met voordagt, of uit gewoonte zweeg (dj.
Doch 't gene wy, te vooren, van zyne handelingen
met den Franfchen Ambasfadeur, d'Estrades,
te boek gefteld hebben, heeft denLeezer
konnen leeren, dat hy, ook fomtyds, al
fpreekende, zyne waare meening wist te verbergen.
Terftond na zynen dood, werden alle
zyne papieren, en zyne byzondere brieven zeiven
in beflag genomen door de Staaten, endoor
endooronderzogt (Y), zonder dat "er iet in gevonden
werdt, welk zyner gedagtenisfe oneer
aandoen kon. Een der Gemagtigden tot dit onderzoek
, gevraagd zynde, wat hy in de Witts papieren
gevonden hadt, antwoordde, wat zouden
wy gevonden hebben niets dan eerlykheid'Cf"). Al­
leen-
C&) D'ESTRADES Tom. VI. p. 155. Lettre dc Mn. DE GROOT
iu 20. May 1673.
(e) BURNET Vol- I. p. %it.
Ca") BURNET Vol. I. p. 220.
(Y) Relbl. Holl. 23, 25 Aug. 27 Stpt. 20 Diccmi. 167*.
I4T, 99, 104.
Cf) G.'Jenk.w. Stukk. bl. 50
M.5
K

IS>3.
186 VADERLANDSCHE LIV. Rnp.tr.'
leenlyk, kan niet geloochend worden, dat hy,
door eene onverzettelykheid , die fommigen
grootheid van ziele (g), andere ftyfzinnigheid
en wraaklust noemden al zyn gezag gebruikt
heeft, om den Prins van Oranje, zo veel
hem mogelyk ware, buiten bewind te houden,
tegen 't gevoelen van alle de Gewesten en van
verfcheiden' voornaame Leden van Holland!
zeiven, die niet veelen konden, dat iemant»
die hun gelyk ftondt in rang en geboorte, zig
't voornaam bewind der Regeeringe aanmaatig-
3e(/). Ook fchynt men, aan deezeonverzetteykheid,
een groot deel der rampen van deezen
:yd te moeten toefchryven. Zy bragt hem ook
n den haat van zulken, die 't belang van den
Staat 4 of hunne eigen'grootheid zogten, door
sPnnfen verheffing (#). Zy was oorzaak, dat
] ry verdagt gemaakt werdt van Landverraaderye
< » ontrouw, by'tonverftandig gemeen, welk,
jeene paaien weetende te ftellen aan zynewoele,
en, door luiden van meerder aanzien, eeri
(
« Ier opgehitst zynde dan nedergezet (/), hem
.an zyn einde hielp, op eene wyze, die fomnigen
heeft doen twyftlen, of de Hollanders
1
1
net wel met reden befchuldigd werden van,
wreedheid Qn), en die de meesten, zonder onierfchëid,
heeft doen oordeelen, dat zynenec
;entienjaarige diensten een beter lot waardig
eweest waren. Zyn Vader, de Rekenmeester
e Witt, ontiloeg zig wat laater, ook van zyn
c
C|0 ï-ettr. de M«. DE GROOT du 12 Sett. 167%.
(* ) B'lcmoir. de GUJCIIB p 30, •51.
ampt
O) HORNET Fok U p. 221. 32y. DORADES Tom. II. p, 37&I.
W
( * J Méaiott de GmciIE p. 22f».
( /) IHJU.MET ('ol. I. p. 326.
(w| Set ÏEMI>LE Qbferv. u]>on the Nctherl. Ch. IV.

Tïïümri.

LIV. BOEK. H I S T O R I E . 187
ampt («), en overleefde het ongeval, welk
zynen Huize overgekomen was, nog geen anderhalf
jaar (g).
Het deeiiyk omkomen der Broederen de Witt
baande den weg tot verandering in de Regeeringe
der Steden, die, kort hierna, voorviel;
doch niet zonder merkelyke opfchudding toeging.
De Heer van Maasdam gaf, opdentweeentwintigften
van Oogstmaand, ter Vergaderinge
van Holland, in bedenking, of fommige
Regenten , die by 't gemeen verdagt waren,
fchoon de Prins hen onfchuldig hieldt, zig niet
behoorden te ontÜaan van de Regeeringe (V).
Doch hierop werdt toen nog niets beflooten,
Midlerwyl, hadden de Staaten, op aanpryzing
van zyne Hoogheid, den Griffier Gaspar Fagd,
verkooren tot Raadpenfionaris, op de Inftructie
yan den jaare 166 3, die den Prinfe wel geviel
, mids men "er by beval, dat de voornaam*
fte zaaken den Stadhouder moesten bekend gemaakt
worden (j>). Fagel aanvaardde het gewigtig
Ampt, na dat hy verklaard hadt „ dat hy in
„ zig niet vondt de hoedanigheden, welken, in
„ zynen voorzaat, hadden uitgemunt, en die dee-
,5 zen, fchoon hy wel gediend hadt, egter niet
hadden konden hoeden voor de rampen, wel-.
„ ken hem waren overgekomen; dat het Ampt
v
ook veel opfpraak onderworpen was, en dik-
» wils.
QK) VU Aant. van d>n Penf. Hop van 17 Sepu 1672- AAS.
(_o ) Uit Aant. van den Penf. VIVIEN van 22 Aug. 1672.MS<
fialenkw- Stukk. bl. 46.
f>) Refol. tl/lil'. »fi, 10 jUig, \f\71. bl. 122, 127, Aantek. van
A'Penf. VIVIEN en Hop van 16, 17, io.U), 2oA.ug. 167'i.MSS,
(3) ft' er f- den tienden, van kouwrnnand des jaarj
Zie Twcejaarige Qejchiedenifen , bl. 67.
VIII.
De Grif»
fier Gaspar
Fage!
wordt
Raad-,
penfio;
naris..

$3 VADERLANDS CUE LIV. BOEK.
» wils, zelfs by Regenten, in 't oog liep; en dat
• „ hy het aannam-, om de Staaten te gehoorzaa-
„men(
)." Op den voorflag der Edelen (V),
werden hem, in de plaats van zesduizend, gelyk
zyn voorzaat genooten hadt, twaalfduizend guldens
, 111 't jaar , toegelegd (x). De nieuwe
Raadpenfionaris, fchoon hy, voorheen,de zyde
van de Witt gehouden, en zeer gearbeid hadt,
om Friesland te beweegen, tot het omhelzen
der Akte van Overeenftemming (V), was, federt
eenigen tyd, geworden een yverig bevorderaar
der belangen van den Prinfe , zonder
wiens hulp, hy, zegt Temple (a), meende,
dat het Land niet kon behouden worden. Ook
verliet de Prins zig geheellyk op zynen raad,
die, fchryft de Groot (V), omtrent deezen tyd,
ftrekte, om zyne Hoogheid te doen begrypen,
„ dat deszelfs gezag niet onafhangkelyk genoeg
„ zyn zou, zo lang 'er geene verandering kwa-
„ me in de Regeeringe der Steden, en zo lang
„zy, die de maatregels van de Witt gevolgd
„hadden, zitting behielden in de Staatsverga-
„ deringen." De oproeren in verfcheiden'Stelen
gaven, ten zelfden tyde, den Raadpeniiopris
aanleiding, om den Staaten, die nu op 't .
iheiden ftonden, af te vraagen „ hoe de Gecommitteerde
Raaden zig, in der Staaten af-
, zyn, omtrent deeze oproeren, zouden hebben
te gedraagen" Men verftondt, dat de
De Ge- ]
komrait- ] jekommitteerde Raaden zeiven, desaangaande,
teerde
Cf") Vit Aant. van den Pcnfion. V/VFPN van 23 AUP. \(f2.VS%
(r~) Uit Aantek. van tleezen tyd. A/S.
(f) Refol. Holl. 20 Aug. 1672. 'tl. 137.
(tj HURKGT '/al. I p. 327.
f « > Memor. bl 294.
00 Lettre dc 29 Uty. 1S63. ecrite d'Anveis.

LIV. BOEK. H I S T O R I E . 189
de, eenigen voorflag zouden doen: die, hierop,
in 't breede, verklaarden „ dat zy, ernftelyk
„geraadpleegd hebbende, op eenig middel,
„ om de verkeerde indrukfels, door de gemeen,-
»te, opgevat, tegen de Regenten, weg te nee :
„men, maar twee wegen open zagen; of de
„ oproerigen, geregtelyk, aan te tabten, en te
„ ftraffen, of den weg van zagtheid en toegee-
„ vendheid met hen in te liaan. Dat de eerfte
„ weg niet was te houden, zynde de Regters,
„ zelfs gefterktmet het weinig Krygsvolk, welk
„in de Steden lag, nietbeftand, tegen de ge.
„ wapende burgery. Ook hadt men den vyand
„ op de grenzen, die zig ligtelyk bedienen zou
„ van de gelegenheid,om eenige Steden tever-
„ rasfen, als hy zag, dat Regeering en Burgery
onderling overhoop lagen: en als 't volk
eens magtiger werdt dan de Wethouders,
" zou ook 't gezag der onverdagten en dat des
^Stadhouders zeiven eenen onherftelbaaren
19
krakgekreegen hebben. Zy oordeelden ,hier-
!oin, eenpaariglyk, dat men den zagten weg
behoorde te kiezen, en zyne Hoogheid verzoeken
en magtigen, om alomme onderzoek
' te doen naar de oorzaaken van het mistrou-
„wen op de Wethouders, en de gemeente,
door redenen, te overtuigen van haar onge-
„ lyk; of zelfs, om, zo men anders de rust niet
„ herftellen kon, de verdagte Wethouders, op
de beleefdfte wyze, over te haaien, om zig
te ontdaan van 't bewind, zonder de minste
krenking der Privilegiën, of van den goeden
„naam en faam der Wethouderen; die ook,
„hierom, niet zouden mogen geagt worden,
„zig ergens in vergreepen te hebben. Dat men,
Raaden
oordeelen,
dat
men den
Prins behoort
te
magtigen
om de
rust in de
Steden,
zelfs
door't
veranderen
der
Regeeringe,
te
herftellen.

ïoo VADERLANDSCHE LTV R,
' ï6>a. „by Titus Livius c», las, hoe Pakuvius, te
„ Capua, daar 'tvolk, oproerig ge worden, den
„ Raad dreigde te vermoorden, gezag gekree-
„ gen hebbende van den Raad en 't volk, om
„ den twist te beflisfen, middel gevonden hadt,
„ om den Raad in wezen te laaten, en 't volk'
„ te ftfflen} en dat zy God bidden zouden, dat
„ het hier ook zo gaan mogt." De Staaten, de
Gekommitteerde Raaden gehoord hebbende,
beflooten, op den voorflag van Haarlem , derzeiver
gevoelen den Prinfe aan te dienen en zynen
raad daarop te hooren. Doch zyne Hoogheid
vondt niet dienstig, zig te uiten. Alleenlyk
verklaarde hy zig gereed, tot het gene de
Staaten heilzaam zouden oordeelen, daarby
voegende, dat hy van meening was, dar veele
Wethouders, tenonregte, verdagt werden genaakt
f». De Edelen, Dordrecht, Haarlemen
De meeste
Leden
vallen 3e meeste andere Steden fchiktenzig, federt,
hun toe. ïaar den voorflag der Gekommitteerde Raaien.
Delft en Leiden meenden, dat de veran-
IJedenkelykheilering
der Regeeringe, niet dan op den gevoonlyken
tyd, en volgens de Privilegiën, be-
van fommigen
j '
ïoorde te gel'chieden. Leiden merkte aan „ dat
,men't meest gelaaden hadt op zulken, die,
i
, voorheen , tegen de bevordering van den
!
, Prinfe , geftemd hadden." Ook begeerde
i
ieeze Stad en Briele, dat zyne Hoogheid zo
<
vel last kreege, om de Gemeente te itraffon,
»
vanneer zy bevonden werdt, ten onregte, te
daagen, als om de Wethouders te verlaatcn
opgelost '
ran hunne ampten. Doch de Raadpenfionaris
door den 1
Fasel
b
O) XXin. Cap. 2, 3'.
H)
Rf'"
i
L H ""- »« A"S> ifi» V. lV.«*'«. Uit Aant. dtr
euüjii. Viv.tN en üoi> yan Ji Aug. i(ni, MUS.

LIV.BOEK. H I S T O R I E . 191
Fagel merkte aan „ dat de verandering der Re-
„geeringe, buitentyds, en door den Stadhouder,
behoorde te gefchieden, om dathetvolk
„anderszins niet te vrede zou zyn, hebbende
men, hier, toen het * verfoeilyk ftuk aan de
„Witten uitgevoerd werdt, voorgegeven, dat
„ de Prins te goed was, en dat men daarom 't
„ werk verrigten moest, eer hy in den Haage
„ kwame. Dat de voorgeuaagen' verandering
„ wel aanliep tegen de gewoone orde der Re-
„geeringe, mogende de Vroedfchappen zelfs
„niet verlaaten worden; maar dat het beter
„ware, dit, voor ééne reize, door de vinge-
„ren te zien, dan af te wagten, dat het volk
„ zelf orde ftelde. Dat zyne Hoogheid , onge-
„twyfeld, befcheidelyk handelen, en de Re-
„ geering zoo veel in ftand houden zou, als
„ mogelyk ware. Dat 'er ftof genoeg was, om
„ fcherpe Plakaaten te maaken; doch dat de
„tyden zulks niet gehengden, zullende het
„volk maar hardnekkig worden, zo men 't
„ door ftrenge middelen, dagt te verbaazen."
Door deeze redenen, lieten zig de drie Steden
overhaalen fj)> en de Staaten verzogten enmagtigden
zyne Hoogheid, by een Beiluit van den
zevenentwintigften van Oogstmaand „ om, in
„ zulke Steden, daar reeds agterdogt en gemor
wontftaan was, aanftonds, en zonder af te
„wagten, dat de zaaken aldaar tot verdere
„ oproerigheid voortliepen, op het verzoek van
„de Burgemeesteren enRegeerderen,ofvande
„Burgeren en Ingezetenen, of anders ook uit
„eir
00 Uit Aantek. van de Penfion. VIVIEN in Hor van v; Jug.
{«73. MSS.
167a.
Raadpenfionaris
Fa;; el.
"execrabel
fat fa
Zyne
1 ioogheid
wordt ge.
magtigd ,
om, des
noods,
de Regeering
te veranderen.

19» VADERLANDSCHE LTV
5*73.
» eigen beweeging, onderzoek te doen, op de
•»oorzaaken der agterdogt, dezelven, ware 't
„mogelyk, weg te neemen, en de Wethouse
ders en Ingezetenen met eikanderen te her-
* eenigen, ook, door aanwyzing van de on-
„ gegrondheid der agterdogt, en door vermaa-
» nmg tot fchuldige eerbiedenis aan de Wet-
» houderfchap. Doch zo dit niet mogt willen
„ gelukken, werdt de Prins ook verzogt enge-
„magtigd, om de meest verdagte Wethouders,
op de befcheidenfte en bekwaamfte
„wyze, tebeweegen, over te haaien, en des
* obUgeren.
„noods, te *verpligten, om zig van de Re-
„ geennge over Stad en Land te ontflaan: voorts,
» ook, om zulke orde te ftellen, als zyne Hoogheid,
ten meesten dienfte van den Lande,
„ zou noodig oordeelen: alles flegts voor dee-
0
ze reize, en zonder in gevolg te konnen getrokken
worden; ook zonder benadeelinge
9van de Privilegiën, vry- en geregtigheden
9
m u ° o k z o u d e n de voornoemde
J , Wethouders,om dit ontflag, niet moogen ge-
1 , agt worden, zig in den dienst van den Lan-
J , de kwalyk gekweeten te hebben, of in huni
, nen goeden naam en faam gekrenkt te zyn :
I ,zelfs zouden zy, nevens hunne Huisgezin-
), nen en goederen, genomen worden in deby-
J ,zondere befcherminge van zyne Hoogheid,
s , met waarfchuwing aan elk, op verbeurte van
a jlyfen goed, om hun, in geenerlei opzigt,
> , te beledigen. Eindelyk,.werdt verklaard, dat
I , tot de voornoemde magtiging alleenlyk bei
.flootenwas, op infchryven, zodanig dat de
x , i>teden, die goedvinden mogten, zig van de-
• , zelve te bedienen, zulks terftond zouden mo-

JMV.BoÉk. H I S T O R I E . 103
n- gen doen ; doch de Steden, die ooïdeelden, 167a.
s
dezelve niet nootüg té hebben ; zouden 'er
JJ niet mede bezwaard worden, mids zy haare
ö
bewilliging in dezelve, binnenagtdagen, op-
„fchreeven (z)." 'tWelk, nogtans, door geene
der Steden , dan door Enkhuizen , gedaan
Werdt (dj.
Doch eer zyne Hoogheid , op deeze wyze s
IX,
)pfchudding
te
gemagtigd was , tot herftelling der ruste in de '
Steden, hadt hy reeds verandering gemaakt in Rotter-
en
de Regeering van Rotterdam } al waar de oproe­tlamrigheid
en het wantrouwen, federt het wyken verande-
•ing der
van de Groot naar Antwerpen, merkelyk waren
Regeeringe
a§«.
toegenomen. Eenige Leden der Vroedfchap (6),
afgevaardigd naar 't Leger by Bodegraave, om daar.
zyne Hoogheid te bedanken voor't fchryven
van den Brief van den negenden van Hooimaand
(F), hadden zelfs befpeurd, dat zy den
Prinfe niet aangenaam waren, alzo hy, hun, te
paarde en met gedekten hoofde , gehoor ver^
leend hebbende, zo dra zy uit hadden, voortreedt
, hun, op hun verzoek, om de Stad met
zyne tegenwoordigheid te vereeren, over fchouder,
toeroepende, ik heb u zo dikwils laaten zeggen
, dat ik niet komen kon i ik kan niet komen.
Sedert hadt men zyn best gedaan, om's Prinfen
gunst te herwinnen. Men vernam zo dra niet,
dat zyne Hoogheid Joan Kievit * uitwisfching 1
1
Aboll*
van de Sententie, tegen hem geveld, verleend i ie.
hadt,
f z) ReM. Holl. *7 Aug. 1672. tl. 17U VALKENIER I. Dtel,
Bylag- N- ft*, tl. ,
(a) Verhaal der Muitery'e te Rotterdam. MS.
(I) Lili. Boeit, 11. 116.
(f) Adriaan Froezen , Gerard Gaal en Gtrari Fm
denburg.
XiV. DEEL. N

ïp4 VADERLANDSCHE LIV. BOEK,
hadt, ofmenboodtaan, 'sPrinfen oogmerk, op
de beste wyze, te willen helpen bevorderen Cc)
Doch 't baatte luttel. Zo haast men, in de Stad ,
tyding gekreegen hadt van het ombrengen der
Broederen de Witt, werdt de Schuttery in de
wapenen gebragt. Twaalf voornaame Burgers,
in eene herberg byeengekomen, beflooten de
Regeering te doen veranderen, en vaardigden
eenigen af aan Burgemeesteren, om te verzoen
ken, dat de Vroedfchap belegd mogt worden:
't welk gefchied zynde, verzogten zy, fchriftelyk,
dat twaalf Vroedfchappen, die hun, zeiden
ze, verdagt waren, afftand deeden van'hunne
Ampten : onder deezen waren Paats en de
Groot uitlandig, en nog drie anderen afwezig.
Alle de overigen voldeeden, opftaande voet,
aan de begeerte der Burgerye, en den volgenden
dag, zynde den drie-entwintigften van Oogstmaand,
werdt 'er, op den voorflag der Burgeren,
een driedubbel getal genoemd, waaruit zyne
Hoogheid, op den vyf-entwintigften , de
verkiezing deedt: onder de verkoorenen waren
Kievit, Willem Bastiaansz, van Naarden, Roosmaale
en anderen, die deel aan de jongfte beweegingen
gehad hadden. De plaatfen der afwezende
Vroedfchappen werden , wat laater,
ook door zyne Hoogheid , uit diergelyke benoeming,
vervuld. Kievit werdt Penflonaris,
in de plaats van de Groot. Doch hy bekleedde
dit ampt niet lang. De Groot fchreef, wat
aater „ dat, onder de genen , die , ten dee-
, zen tyde, te Rotterdam , in de Regeeringe
9
kwamen , maar twee Perfoonen waren, die
!
CO Vergader. S Au£. 1671. MS.
» ee-

LIV. BOEK. H I S T O R I E . 195
B
eenig goed hadden ; daar de verbaten' Rej
, genten, te faraen, meer dan drie millioenen
167^.
ö
ryk geweest waren ( dj." De Burgers j die
deeze verandering bewerkt hadden , vorderden
, daarna, verf cheiden' punten van de nieuwe
Regeeringe. Doch een groot getal anderen
van de voornaamfïen der Stad kanteden zig tegen
dit verzoek, zeggende, dat zy 'er nooit in
bewilligd hadden. Ook hadt het verzoek geen
gevolg, en Rotterdam geraakte, allengskens,
in rust (s).
Te Delft, was 't graauw in beweeging geraakt
op den negentienden van Oogstmaand, 1 Jewss*
x.
by gelegenheid, dat 'er eenig fchietgeweer ge- *•in te
bragt was in twee herbergen by de Rotterdamfche
Poorte, waarvan 't gemeen de reden niet
)«lft j
bevroeden kon. Eene deezer herbergen werdt
geplonderd (f). 't Morren hieldt, federt, aan
onder de Schutters, die, eindelyk, op den dertigften,
een Gefchrift ontwierpen, waarby zy,
onder anderen, begeerden, dat de Regeenng
mogt gezuiverd worden van den Loevenjleinfchen
aanhang, en niemant dan die den Hervormden
Godsdienst beleedt, tot dezelve werden toegelaaten.
Met dit Gefchrift, trok men, van
twee Leden uit de Vroedfchap verzeld, naar
den Prinfe, die 't der Regeeringe van Delft toe -
zondt, door welke het, van punt tot punt, wederlegd
werdt. De Vroedfchappen zagen zig
egter, op het aanhouden van eenige Burger-
Officieren, voorgeevende te fpreeken uit den
naam
Cd 1 } L-ttre dt MR. m GÜOOT du 30. Jgsff: ïfop
(O Verhaal der muiterye ie Rotterdam. US. Zit tak VAL»
(TPNTER. I Belt, bï. 75' énZ.
Cf) VALKBNtlll 1. Deli bl- 739-
N a

167%.
te Leiden,
i
t§6 VADERLANDSCHE LIV. BOES;
naam der Burgerye, en door het dreigen der
boeren uit de Veenen, genoodzaakt, afftand
te doen van hunne ampten. D> Prins ftclde
toen, by eenen brief, nieuwe Vroedfchappen,
Burgemeesters en Schepens, zonder voorgaande
benoeming, onder welken 'er verfcheiden'
waren , die het eerfte Verzoekfehrift getekend
hadden (g). De Vroedfchap van Delft floeg,
omtrent het einde des volgenden jaars, terVergaderinge
van Holland, voor, of 't ook geraaden
zou zyn , eenigen der ontflaagcn' Regenten,
van nieuws, te benoemen. Men gaf'den
Prinfe kennis van deezen voorflag, die verklaarde,
voor als nog, ondienftig te vinden, dat 'er
in bewilligd werdt (/;): doch toen, in 't jaar
1679 , diergelyke voorilag gedaan werdt, betuigde
hy, dat by'er gaarne zyne toeftemming
toegaf (>). Ook werden'er, federt, eenige
onttlaagen" Regenten herfteld.
ïe Leiden, daar men zig, federt eenigen tyd,
wakkcrlyk in ftaat van tegenweer gezogt hadt
te ftellen tegen den naderenden vyand
ontftondt ook eenige beweeging, op den drie-
:ntwintigften van Oogstmaand; begeerende eenige
Burgers, dat de Kapiteins, die Leden van
3e Vroedfchap waren , hunne Vroedfchapsplaatfen
zouden nederleggen. Ook rees'er twist
i iver't begeeven eener Vendrigs-plaatfe, by
welke gelegenheid, iemant in 't been gefchoo-
1 :en werdt. Eindelyk, kwam men ook met een
Ver-
(g) Aantek. van een' Regent van Delft 30, 31 slvg. K, Sepi.
679. MS. Zie ook VAUV'NJKR I. Dal, Byl. A'.66. bl «5-140.
; Refol. Hoö. 23 A'ny. r.| Dec. ifrr\. W.'S4, «.
C * J Refol. Holl. zo, 22 Dtc. if,7

JLIV.BOEK. H I S T O R I E . 197
Verzoekfchrift aan den Prinfe voor den dag(Z),
waarby begeerd werdt, dat eenigen, die men
zeide Anniniaanen, of van den Loevenfteinfchen
aanhang en liever Franse h danPrinsch te zyn, ook
fneest gedrongen te hebben op de handelinge met
Frankryk, ja V Land aan Frankryk te Mbbeiwillen
ovei geeven, verhaten werden van hunne
ampten. De gantfehc Vroedfchap nam, hierop,
een befluit, om de agtingderverdagte Heeren
te handhaaven; ten dien einde, den elfden
van Herfstmaand, eene bezending doende
aan zyne Hoogheid. Dc ontftelde Burgers begaven
zig, ten zelfden tyde, naar de Doele,
alwaar een gefchrift werdt opgefteld, vorderende,
benevens andere punten, dat de gantfche
Regeering ontflaagen werdt. Zelfs benoemden
zy tagtig Perfoonen, uit welken zy
begeerden, dat zyne Hoogheid nieuwe Regenten
kooze. Onder deezen tagtig, waren vyfentwintig
oude Regenten, die de Prins, by voorraad,
in dienst hieldt, zendende, daarna, Aelbrecht
Nierop, oudften Raad in den Hove van
Holland, en Joan Wierts, Raad en Rekenmeester
van zyne Hoogheid, naar Leiden; die, onderzoek
en verüag gedaan hebbende, verder
gemagtigd werden, om de vyf-entwintig benoemden
Vroedfchappen, benevens de overigen,
die de Prins daarby flelde, den eed af te neemen.
Voorts, maakte zyne Hoogheid ook fchikking
op de verdere punten, uit den naam der
Burgerye gevorderd (pi).
Te Gouda, wèrdt een papier geileken onder t ! Gouu
de *
CO VALKENIER I. Ded, tl. 741 enz.
(m) VALKENIER I. Deel, liylaag. N. 67. tl. 150.
N 3

tó>2,
XI.
Te Dordrecht.
198 VADERLAM)SCHE LIV. BOEK.
de dèfir van eenen der regeerende Burgemeesteren,
vervattende de naamen van eenige Regenten,
welken men voorgaf verdagt te houden
, en door den Prinfe wilde doen afzetten.
De Vroedfchap, Burgemeesters en Schepens
beflooten, hierop, hunne Ampten te ftellènter
befchikkinge van zyne Hoogheid, die, by eenen
brief, zes Heeren ontfloeg, zes anderen in der
zeiver plaats Hellende («).
Grooter baldaadigheid werdt te Dordrecht
gepleegd. De Burgemeester Joan Hallingk, nevens
Joan Meerman,Burgemeester van Leiden,
en Kornelis Geelvink, Heere van Kastrikum, Raad
en Oud-Schepen van Amfterdam, gemagtigd
geweest zynde, om de Huisluiden in de wapenen
te brengen, hadt zig, hierdoor, zo zeer in
den haat van 't Landvolk gebragt, dat het ondernomen
hadt, zyn Huis te Dordrecht en nog
eene wooning in Beverland te pionderen, waarby
hy rekende, ten minste twaalfduizend guldens
fchade geleden te hebben (o). De Regeering
nogtans, de gunst van den Prinfe zoekende, floeg,
eenige weekenlaatervoor,, datmenzynerHoogf
)
heid Hellebaardiers behoorde toe te voegen,
„ en hem aan te moedigen, om te trouwen; of
„ om, zo hy ongetrouwd lïierye, orde te ftellen
„ op zyne nalaatenfchap;" welke voorflag o-
i/ergenomen werdt, door de Leden (fi j. De
oproerigheid onder de Gemeente nam egter ,
federt, zo zeer toe, dat het vendel Schutters,
welk,
f »5 VAIICBNIBII I. j)ctl, ll. 751-
(o~ Rrfor. Holl. 16, 2 Jut) 167a. H. jc8, 31. WVAant.
> fik de:, Penf Ui p yan 6 Aug. 1672. MS
CO Rifol II II. n Auq. J«54. bl. ioli. Uit Aant yan dem
ï ppf. IJop jvr.7 IJ Aug. i(,j2. MS.

LIV. BOEK. H I S T O R I E . 199
welk,in 'tbegin van Herfstmaand,dewagthadtj
op 't Stadhuis, alle de kusfens der Heeren aan
ftukken fneedt. Ook werden de wapens der Burgemeesteren
uit de Kerke genomen. Hierby
bleef het niet. Op den vyfden, liep de Schuttery
te hoop, verklaarde alle de Heeren ontflaagen
van hunne Ampten, om dat zy het eeuwig E-
dicï bezwooren hadden, en bragt eene bezending
aan den Prinfe te wege, om eene nieuwe
aanttelling te verzoeken. Midlerwyl, hadt men,
by een aangeplakt briefje, den dood gedreigd aan
cien Heer Matthys Pompe, Baljuw van Zuidholland,
indien hy, in plaats vanAdriaanvanBIeyenburg,
Heer van Naaldwyk, die, door den Prinfe,
in de Gekommitteerde Raaden geroepen was, tot
Burgemeester mogt verkooren worden. Daarna
, kwamen de Gemagtigden van zyne Hoogheid,
Nierop en Wierts, te Dordrecht: ten
overftaan van welken, zeventien Leden van de
Vroedfchap of Oud Raad bedankt werden ((f).
Te Haarlem, was, op den vierden van Hooi-, xrt
re Haa
maand, geplonderd het Huis van Askanius van \
Sypefteiti, Baljuw van Brederode en Neeve van
den Raadpenfionaris de Witt, op een valsch
gerugt, dat de Witt zig daar binnen verfteken
hadt. Veele oude ftukken, den Huize van Brederode
aangaande, werden hier vernield. Doch
de plonderaars, wel drie- of vierhonderd fterk,
lieten zig, na verloop van twee uuren, door
omtrent twintig gewapende fchutters, verjaagen.
Vier werden 'er gevat, die, tot op den
een-entwintigften van Oogstmaand, in hegtenis
bleevenj doch toen, op 't fterk dringen van
twee
(.O VALKEN:FR I. Deel, bl. 735.
N 4

167a.
* Sanvcguarde.
üoo VADERLANDSCHE LIV. BOEK.
twee vendelen Schutters, het bonte en het O-
ranje vendel, moesten gehaakt worden, 't Schelden
op de Regeeringe, en het dreigen van moord
en plondeiing hieldt, federt aan,tot opdendertiglien,
wanneer eenige Burgers, die, gelyk naderhand
gebleeken is, agterraad hielden met luiden
van meerder aanzien, in zekeren herberg,
vergaderd zynde, op den voorflag van den Pro-,
kureur Pieter van RixteL, een Verzoekfchrift
ontwierpen , waarby eenige punten begeerd
werden, welken men hieldt te «rekken, tot herftel
van 't verval in 't beftier van de Stad en
van 't Land f» Zes Perfoonen, die ten deele
benoemd waren, ten deele zig zei ven opgeworpen
hadden, werden gemagugd, om dit Verzoekfchrift
te behandigen aan de Vroedfchap,
die gedwongen werdt, af te kondigen, dat zy
de Burgery, in derzelver Voorregten, handhaaven
zou, en de overige punten verbleef aan
den Prinfe. Aan deezen zondt men Gemag-'
tigden uit de Vroedfchap en uit de Burgerye:
welke laatfte, door zyne Hoogheid, vermaand
werdt tot gehoorzaamheid aan' de Regeeringe ,
terwyl hy haar verzoek in bedenking hieldt.
Voorts, werdt zy ook beftraft, om dat zy, kort
te vooren, eenige Ruiters, met's Prinfen patent,
naar'de Stad gezonden, geweigerd hadt
te ontvangen, onder voorwendfol, dat zy eene
Franfche * vrye hoede waren, 't Morren hieldt,
ondertusfehen, aan, in de Stad. Jozef Koymews >
wiens Broeder, Baltkazar, naderhand" Vroedfchap
werdt, zogt den Prefident Burgemeester
van Teffelen te beduiden, dat de Regenten, toj:
ClO VALKBIOBB, I. Ptel, Bylaag, Ai 6j. H 137,
vopr=

LIV. BOEK. H I S T O R I E ,
voorkoming van oproer, zig van hunne ampten
behoorden te ontflaan. Doch hy vorderde niet.
Tegen den avond van den agtilen yan Herfstmaand
dan , trok een groote hoop Schutters
naar de nieuwe Doele, daar verwardelyk beflooten
werdt
v
's Prinfen Ruitery, die weder-
„ om voor de Stad gekomen was, in te laa-
^ ten; doch te gelyk de gantfche Regeering af
^ te zetten, en eene nieuwe benoeming te doen,
„ waaruit men de keuze wilde laaten aan zyne
n
Hoogheid." De gantfche Krygsraad werdt ook
buiten bewind gefield. Veele Burgers begaven
zig, dien zelfden nagt nog, naar de huizen der
Vroedfchappen, die allen, onder een groot gejuü
engefpot, naar't Stadhuis gebragt, en gedwongen
werden, hunne ampten neder te leggen. Den
volgenden dag, traden vier-entwintig gemagtigde
Burgers tot de benoeming van eenen nieuwen
Krygsraad, die, op tweeKolonellenna, federt,
bevestigd werdt, door den Prinfe. Men benoemde
ook een dubbel getal'tot Vroedfchappen,
waaronder de twee-endertig ouden begreepen
waren. Agt van'de vier-entwintig Burgers
bragten deeze benoeming aan den Prinfe, terwyl
de Stad zonder Regeering ftondt. Doch de
zestien overige Gemagtigden begonden, den
elfden, op 't Stadhuis te vergaderen. Hun bewind
duurde egter maar korten tyd. Op den
twaalfden, kwamen Nierop en Wierts, van wege
den Prinfe, in de Stad, om onderzoek te doen.
Veelen verklaarden zig toen rondelyk, tegen den
bjnciel dervier-entwintigen. Wierts, een'keer
naar zyne Hoogheid gedaan hebbende, kwam,
den vyftienden, wederom in de Stad, en den
volgenden dag werden alle de oude Vrocdfchap-
1672.
alwaar
byna
geene
veranda
ring in

Z
%m VADERLANDS CHE LIV. BOEK
IO>2. pen, op Mr. Jan Everswyn na, in wiens plaats
Balthazar Koyinans kwanj, herfteld in de Regeeringe
(/). Voorts, werden de meeste pun­
ce Reword:ten
van het verzoek der Burgeren, openiyk of
bedektelyk, afgeflaagen, en eene algemeene
vergiffenis van 't bedreevene afgekondigd Cf).
Dus werdt, te Haarlem, tegen veeier verwagtin
g.» byna geene verandering gemaakt in de
Regeering. Sommigen fchryven dit toe aan "fc
beleid van den Raadpenfionaris Fagel, die,
voorheen Penfionaris van Haarlem geweest
zynde, veel invloed hadt in de Stad, en zyne
Hoogheid hadt doen verftaan, dat zy volkosnenlyk
gezind was te treeden in de maatregels,
welken hy voor dienstig hieldt. Eenigen uit
feBurgerye bleeven nog al morren; doch alzo
ïy 't gezag van den Prinfe vreesden, raakte alres,
eerlang, in rust («).
Wy agten ondienftig, byzonderlyk te veriaalen,
hoe 't, omtrent- deezen tyd, ook in
]
< le meeste Hollandfche Steden (7), met het
\ veranderen der Regeeringen , toegegaan zy.
1 Jit de bovengemelde Haaltjes, is ligtelyk op
t e maaken , op welk eene wyze, dit werk*
e indelyk, zyn beflag kreeg. Alleenlyk, konicnwyniet
voorby, kortelyk, te melden, wat.,
j
1 deromtrent, te Amfterdam, voorgevallen zy.
xm. De Regeering deezer groote Stad hadt zig zo
eeen-
verig verklaard, tegen den handel met Frankryk,
aardt-
O") VAIICKNIER I. Deel, Bylaag. N 65. bl. 140.
CO VALKENIER. X. Deel, Uylaag. N 64. bl. 140.
iuj Kort Verhaal der Burgen. Oproeren te Haarlem. MS.
ie ook VALKENIER. J. Deel, bl. 735. enz.

LIV. BOEK. H I S T O R I E . £03
ryk, dat zy, in dit opzigt, geheel buiten kwaad
'vermoeden behoorde gebleeven te zyn, by de
Burgerye. Ook hadt men 'er, om 'tLand aan
gereed geld te helpen, by voorraad, fchoon zeer
tegen den zin van Dordrecht en van de Westfriefche
Steden (y), eene Munt opgeregt, waar
in veel ongemunt goud en zilver, welk voorde
CapitaleLeeninge opgebragtwas, en niet zonder
gevaar naar Dordrecht kon gezonden worden
, fpoedig tot geld gemunt werdt (wj. Men
hadt, daarbenevens, om de Stad, tegen den naderenden
vyand, te verzekeren, de Diemer- en
Bylemer - meeren onder water gezet: de Stadsiluizen
werden met den vloed geopend: de drie
voornaame toegangen naar de Stad , van Haarlem
, van Amfterveen en van Muiden, waren
doorgefneeden, by 't Huis ter Hart, aan den
Overtoom, en by Jaap Hannes; en de doorfnydingen
verzekerd met fchanfen. De Amftel
was met eenige Uitleggers belegd, en de weg
ter wederzyde den Omval ook doorgefneeden
en gcfterkt. De boomen om de Stad werden
afgehakt: 't hout en de zeilen van de Zaagmolens
naar binnen gebragt, hebbende de molenaars
zig verbonden, de molens in den brand
te zullen fteeken, zo dra de vyand zig voorde
Stad vertoonen zou. Het Y, het Pampus en de
Zuiderzee was ook voorzien van Uitleggers;
waardoor de Stad , aan den zeekant, gedekt
was. Zestienhonderd matroozen, voorzien van
geweer , bezetteden de voornaamfte posten
langs den Waterlandfchen dyk. De Stads Wallen
,
( y) Refol. Holl. $jfug% Ij Sept. st-Dee, i r >7* V. 74, >> 4

Ï672
f fri'JCreignty.
2o 4
VADERLANDSCHE LIV. BOEK,
len, waaraan de Doopsgezinden wakkeriyk
werkten , werden , alomme , opgemaakt: de
Haarlemmer en Leidfche Poort, met nieuwe
werken , van buiten gedekt. Voorraad van
krygs- en mondbehoeften was overvloedig in
de Stad, zelfs gcheele Fluitfchepen met zoet
water, om by nood, bier te konnen brouwen,
en tot ander gebruik, alzo de groote droogte
de meeste regenbakken ledig liet. In deezen
ftaat, hadt men de Stad gebragt , toen de Prins
van Oranje Stadhouder werdt fjx) : 't welk men
aan bet beleid en den moed der 1 leeren Gcrard
Hasfelaar, Hoofdofficier, en (3) Uenrik Hooft
en Jan yan de Poll, Burgemeesteren, inzonderheid,
te danken hadt (3/): waarby fommigen
ook den Burgemeester Gillis Valkenier
voegen (V). 't Land was toen in grooten nood:
en men vcrwagtte , van uur tot uur, den
vyand in 't hert van Holland. De Jiegeering
van Amfterdam deedt, kort daarna, eene be^
zending aan zyne Hopgheid, die hem, fchryft
Burnet (a), de * opperfte magt over de Stad
lanboodt. Doch hy is, desaangaahde , niet
laar behooren ondeircgt geweest, en de zaak
s gewigtig genoeg, om'er hier eenig omftanliger
verflag van te doen.
XIV. Burgemeesteren en Regeerderen van Amfterdam,
terftond na's Prinfen aanfteiling, uit de
Haare
(
byzondejf£
haude- ' Afgevaardigden der Stad in den Haage, verftaan
Cr) VALUFNIPR 1. D el, U. 70* enz.
( S'''7> 630-O40.

LIV.BOEJC. H I S T O R I E . 205
ftaan hebbende , dat zyne Hoogheid gezind
was, Amfterdam in 't byzonder, met raad en
daad, by te fpringen, en tegen vyandlyke aanvallen
te verdedigen, gaven hem, in eenen be­
den Prin­
lingmec
fe van
leefden brief, den agtften van Hooimaand ge Oranje.
dagtekend , de gelegenheid der Stad ,• omftandiglyk,
te kennen, onder anderen, zeggende ,
„ dat hunne Burgery beftond uit zestig vendels,
„ uitmaakende tienduizend koppen; hun Krygs-
„ volk , uit twee- entwintighonderd koppen ,
„behalve vier Kompagnien paarden, waaronn
der twee Kompagnien vrywilligen waren van
n
de jongkheid der Stad , famen uitmaakende
„ tweehonderd en zestig ruiters, en dus, in alles,
„twaalfduizend vierhonderd en zestig man."
Voorts betuigden ze, een en andermaal „ datzy
w
zig volkomenlijk verlieten op 's Prinfen wys'
w
beleid en edelmoedigheid , waarvan zy ver-
„ trouwden dat hun heil, naast God, geheellyk
„ afhing." Zy voegden'er by „ dat zy's Prinfen
n
raad noodig hadden, in veele gevvigtige zaa-
„ ken, waarvan hun verftand, by mangel van
„ ervaarenis, ftil ftondt." Ten befluite, verzogten
ze „ dat de Prins de Stad Amfterdam, met
„ zyn bezoek, geliefde te vereeren, onder ver-
„ zekering , dat hy aldaar vinden zou genege-
„ ne herten, die hunnen roem ftelden in onver-
„anderlyk te zyn zyner Hoogheids ootmoedige
dienaars (£)." Te gelyk met deezen
brief, of eenige dagen na't afvaardigen van den
zeiven , werdt de Burgemeester Henrik Hooft
gezonden aan den Prinfe, met last
n
om hem, in
% eeiï
(J) Misöve van rturgciuect. «n Regeerd. van Amtl. aau zyne
Huogli. van 8 July lOx. MS.

2o6 VADERLANDSCHE LIV. BOEE.
„ een afzonderlyk gehoor , de waare gefchaa-
„ penheid van de Stad en van derzelver geld-
„ middelen open te leggen, en in 't byzonder
„ 's Prinfen raad, goeddunken en oordeel te be-
„ geeren over deeze gewigtige vraage , of 'er,
„na dat men alles, ook goed en bloed, zou
„ opgezet hebben bij de gemeene zaak , ook
„ eenig middel zou konnen bedagt worden ,
„ waardoor 't gene nog in wezen was zou kon-
„ nen behouden, en verdere verderfelyke kos-
„ ten gefpaard worden: 't zy dat zyne Hoog-
„ heid zelve zulk een middel wist in 't werk te
„Hellen, of, door zyn Vorftelyk aanzien en
„ vermogen , by zyne Koningkiyke Majefteit
„ van Groot-Britanje, of op eenige andere wy-
„ze, wist uit te werken (c)" De Heer Hooft,
met deezen last vertrokken zynde, hadt, op den
zeventienden, tot tweemaalen toe, gehoor by
den Prinfe. Hy vertoonde hem , in 't breede
„ den ftaat van de Krygsmagt en Vcstingwer-
„ ken der Stad , en vooral de flegte gefteltenis
„haarergeldmiddelen, en het volkomen verval
• Creilyr.
9
van haar * geloove." Hy verzogt, wyders,
, dat de Prins zyne gedagten geliefde te laaten
, gaan , over de wyze, waarop men 't Land
, best zou konnen redden, uit den tegenwoor-
I , digen nood, met verzekering, dat Amfter-
, dam lyf en goed veil hadt, zo de Prins oor-
, deelen mogt, dat de Staat, door de wape-
, nen , wederom te herftellen waren. Doch
s , hieldt zyne Hoogheid de zaaken zo verre verj
, loopen, dat zy, niet dan by verdrag, op aan-
3 > neemlyke voorwaarden, te redden waren ,
„en
CO Ejstr. aiVARef.dcrVrocdf.vanAmft. yan6Ju!y i6;2.A'-y.

LIV. BOEK. H I S T O R I E . 20
Ben was het noodig , ten dien einde, hoger
n
waardigheden aan zyn Perfooti te doen opdraat)g
e " •> en zyn gezag , magt en aanzien te doen
„ vermeerderen; de ótad was genegen, daartoe,
, het haare , van goeder herte, te helpen aan-
„ wenden." De Prins antwoordde beleefdelyk
op deezen voorflag, den Heere Hooft verzekerende
n
dat hy zig het belang van Amfter-
„ dam zeer ter herte liet gaan ; dat hy een' ;
„ Edelman gezonden hadt aan den Koning van \
„ Groot-Britanje, van wiens handeling hv zig
„ iet goeds beloofde; dat hy den Ingenieur Du '
„ Mant, met den eerften , naar Amfterdam
n
fchikken zou: ook zyne gedagten laaten gaan
„ over goede Bevelhebbers , en zo 't hem ee*-
„ nigszins mogelyk ware, zelf in de Stad ko-
„men." De Raad of Vroedfchap nam genoegen
sn 't gene Burgemeester Hooft gehandeld hadt
(dj: 't welk egter niet blykt beftaan te hebben
m eene aanbieding van de opperfte magt over
de Stad, gelyk Burnet fchryft; maar in eene
aanbieding van de medewerking der Stad, om
den Prinfe meerder gezag over 't Land in 't gemeen
te doen opdraagen. Dezelfde Schryver
sneldt ook, hoe de Prins zelf hem verhaald hadt,
j, dat de Stad Amfterdam hem zulke aanbie-
5, dingen deedt, om dat zy alles voor verloo-
„ ren hieldt, en de fchande van haaren ondera
gang liever over hem dan over zig zelve wiln
de brengen." Hy zou'er bygevoegd hebben,
» dat hy zig verzekerd hieldt, dat de Landzaawten
geenen Souverain verdraagen konden, en
0
meer tot den oorlog zouden opbrengen om
„ hun-
50 Extr.wV/öHcf. derVroc-df.van taalt, *fM\^Jul ri6jiMS.
* digrii*
t ei ten.
Zy biedt
de be-
'ïuljazaa-
;ue hand,
om den
Prinfe
neerder
rezag te
ioe-n
iraagea.,

XV.
Zyne
Hoogheid
koirlt te
Amlrer-
«o3 VAD ERL ANDS CUE UV.Böèk.
„ hunne eigene vryheid te befchcrmen , dan
JP voor eenigen Vorst, wie hy ook ware. 'c
„Welk hem, bewoogen hadt, om de aanbie-
„ ding van Amflerdam , zonder beraad, af te
„ liaan (e). Doch van deeze byzonderheden,
die egter zeer wel waar konnen zyn, vindt men
niets, in de aantekeningen der Amllerdamfche
Vroedfchap.
't Liep aan , tot den twaalfden van Oogstmaand,
eer de Prins binnen Amilerdam kwam,
daar hy in den vollen Raad ontvangen werdt,
en dc vestingwerken en magazynen bezigtigde.
De Vroedfchap befchonk hem met dertigduizend
guldens, te korten van't gene men zynen
Heere Vader, in den jaare 1650, verftrekthadt
(ƒ). Voorts, deedt hy, vandaar, een'keer
naar Muiden, Weesp, 't Huis te Abkoude en
den Hinderdam , en vertrok, op den vyftienden,
wederom naar 't Leger, beloofd hebbende,
in perfoon, in de Stad te zullen komen bevel
voeren, indien de vyand zig van Muiden mogt
meester maaken (g). Doch kort na 's Prinfen
vertrek , begonden eenigen toe te leggen op
verandering in de Regeeringe. Twee dagen na
's Prinfen aanftelling, op den vyfden van Hooimaand
, hadt zekere Govert Outvbrst, Koperflaager
en Serjant onder 't vendel van den Kapitein
Jakob de Graaf, zig vervoegd in Burgemeesters
Kamer, den Heere Hooft, die zig toen alleen
aldaarbevondt, met gcdekten hoofde, ftoutelyk,
afvraagende, hoe men't met de Stad voor-,
hadt Daarby voegende, dat hy, en weldriedui-,
zend
Cf)
Iinr.NET VóK I. p. 32f>.
(/') Uit Aanr. v«/z Schei>en '

LIV. BOEK. H I S T O R I E . 209
zend met hem ongerust waren, en gerust 167$*, gefield
wilden worden. Men nam in overleg, om hem,
terftond, agter af te leiden. Doch eenigen hielden
't tegen, en hy badt Burgemeester Hooft,
des anderendaags, om verfchooning; zo dat de
zaak geen verder gevolg hadt (Jij. Sedert, was
(
jemor
'er gemor ontftaan, over 't bewaaren van de \
n de
ileutels der Stads poorten, welken men voor- : itad,
gaf niet langer te vertrouwen aan 't huis der ' »ver 't
Burgemeesteren, alwaar zy plagten bewaard te lewaarets
ier flei».
worden : 't welk zo veel invloed gehad hadt op , elen.
Burgemeester Lambert Reinst, dat hy befloot,
by de ileutels, op 't Stadhuis, zyne nagtrust
te neemen. Daarna, werdt egter goedgevonden
by Burgemeesters, dat de ileutels wederom,
gelyk voorheen, door eenen der Burgemeesteren,
bcurtswyze, bewaard zouden worden, ten
zynen huize. Doch de Burgers, hiervan delugt
gekreegen hebbende, trokken, des avonds, in
merkelyken getale, naar 't Huis van den Burgemeester
Jan van de Poll, die toen de ileutels
van de Nieuwe-brugs boom in huis hadt, zynde
de Ileutels der poorten op 't Stadhuis gebragt.
Men viel hier itraks aan 't dreigen, zo
de ileutels niet geleverd werden, waartoe de
Burgemeester, eindelyk, befloot. Zy werden
toen ook naar 't Stadhuis gebragt, alwaar, van
deezen tyd af, tot heden toe, de ileutels van
Poorten en Boomen, in eene yzeren kist, bewaard
worden; van welke kist de ileutel is aan
't huis van den Prefident- Burgemeester (i) 't
Ge-
(A) UH Aant. van Stkepen RONTBVIANTEL, bl. 492. MS.
(;') Uit Aant van Schepen II'INTSMANTEL, bl. 53'Jt540.MS.
VALKENIER, h Deel, bl. 746 enz,
XIV. DEEL.
O

lf2.
Eenige
zoeken
verandering
in
de Regeering,
Inhoud
van een
Verzoekfchrift,
ten dien
einde,
aangeplakt,
ftio VADERLANDS CHE LIV. BOF*-;
Gemor, om 't bewaaren der Stads Hemelen ontftaan,
veranderde, daarna, in eene beweeging,
om hervorming der Regeeringe te wege
te brengen. Op den drie- en vierentwintigften
van Oogstmaand, vondt men een Verzoekfchrift
aangeplakt, op verfcheiden' plaatlbn der
Stad, waarby, uit naam der Burgerye, gevorderd
werdt i. „ herftelling der oude Privile-
„ gien. 2. aanftelling der Kapiteinen en Luitenanten
uit de Burgerye, niet uit de Regeer>
ringe. 3. dat geene Regenten Bewindhebbers
„ waren der Oost- en Westindiiche Maatfchapr>
PY e > volgens kinnen eed, in de Unie befloote
„ 4. Afftand der Doelen aan de Burgerye. 5.
0
Dat der Steden Vesten niet meer verhuurd
„ werden. (en 6. dat de zesendertig Raaden uit
„Burgers of fatfoenlyke Koopluiden werden
„gekooren, op dat men verzekerd mogt zyn,
„ dat het geld van de fchattingen aan 's Lands
ff getrouwen Stadhouder, of daar hy 't be veelen
„zou, befteld werdt, en hy Heer wave en geen
9
knegt." By dit verzoek, was eene bedreiginggevoegd
„ dat men op zyn Haags huishouden zou,
„ zo 't van de Heeren niet werdt ingewilligd .*
0
ook zou men hem , die 't Gefchrift affcheurn
de, ten zynen tyde, een kogel vereeren.'''' 't
Slot van alles was
Oranje moet groot,
De Witten zyn dool,
Tot Borgers glory,
Brant Vi&ory.
Dit 's kort befcheyt, de Borgers houden V Landt,
De opperdieven behalen oneer en fchandt (k).
Ten
C/O t* «» Afftbrife van het Qorlprongkclyket MS.

LIV. BOEK. HISTORIE. sn
Ten zelfden tyde , Maken fommigen den
luiden een briefje in de hand, welk ook te
Rotterdam, en vermoedelyk in meer andere
PRINCE VAN ORANGIEN.
167a;
;n van
Steden verfpreid werdt, en, woordelyk, dus ;en anlerBriefe,
welk
luidde:
j
i aadt üert
3
Voor de Liefhebbers yan H Vaderlandt 'rins tot
en den Heere
ïraaf
an Hol«
ind ta
Ï erkie
en.
'Alfoo om onfer fonden wille, en den haet van eenige
quaetwillige Regenten tegen den perfoon yan
fyn Hoogheit den Heere Prince yan Orangien, het
lieve Vaderlandt bynaer in d'uit erft e ruine is geraekt',
en dat het felve (naer menfchelyk oordeelj),
niet lichtelyk door de wapenen wederom kerftelt fal
konnen worden; te meer alfoo fyne Hoogheit daer
toe geen genoeghfaeme maght ofte authoriteyt en
heeft als Stadhouder; foo werden alle goede Patriotten
verfocht (uit liefde tot het Vaderlandt^ fyn
Hoogheit tot Grave van Lf ollandt (door de magiftraeten
van de Steden, met alle beleeftheid) tt
doen verklaeren: mits dat de Graejfelyke waerdigheit
by fuccesfte fal vallen op de wettige lyfserven
en nakomelingen van fyn Hoogheit, die als Graven
(in der tyd) binnen Holland,tfuilen gehouden fyn te
reftderen.
Daer werdt niet getwyffelt (om veele gewichtige
redenen), of Godt almaghtig fal ons, door dit
middel, in 't korte eene gewenschte Vrede met dm
Koning van Engelandt geven.
Komt ook in groote confideratie, dat de Heer
Keurvorst van Erandenborgh (by 't worfz. geval)
Os'
uh

De Regeering
van Amflerdam
befluit
Jinare
Ampten
te (tellen
ter befcheidenheid
van
•den Prinfe.
ai 2 VADERXANDSCHE LIV. BOEK.
als Oom van fyn Hoogheit, met des te meerder
drift, onfe faeken fal bshertigen.
God bewaere het lieve Vaderlandt,
en fyn Hoogheit Cl).
Den Prinfe, kort hierop, door de Staaten ,
gemagtigd zynde, tot herftelling van de rust
in de" Steden, raadpleegde men, in de Vroedfchap
van Amfterdam, of men zig in de Regeeringe
handhaaven, of zyne ampten Hellen zou
ter befcheidenheid van zyne Hoogheid: en op
den agtentwintigften van Oogstmaand, ten elf
uuren des nagts, werdt tot hetlaatfte beflooten.
Doch de Akte, hiervan ontworpen, werdt,
niet voor den vyfden van Herfstmaand, getekend
, en aan den Prinfe gezonden, door den
Sekretaris Dirk Schaap Cm). Terwyl hy uit was,
Oproer
omtrent /ergadcrde, op den zesden,fchielyk, eene geweldige
menigte van 't flegtfte graauw, om-
het Huis
van den tent het Huis van den Luitenant - Admiraal de
Luite­
tluiter, welk met plondering gedreigd werdt.
nant-Ad­
miraal de - Doch dit ongeluk werdt afgeweerd, door 'tbeeid
van den Burgerhopman Wesfel Smit, die
Ruiter. ]
syn vendel in de wapenen bragt, en 't graauw
1 leeJt verftuiven. Ook fchooten andere vendels
:oe, en zekere uitlegger, daar, by geval, voorjy
vaarende, haalde 'tgefchut te boord: 't welk
3en fchrik bragt, onder den woesten hoop. Men
meende dat deeze oploop, voorbedagtelyk ,
verwekt was, door luiden, die, gebeeten op
de Ruiter, 't graauw hadden diets gemaakt,
dat hy 's Lands Vloot verraaden hadt. Doch
zy-
(Z) Uit een AffcIiriTt van het Oorfprongke'yke. MS.
un) 7.ie Lyst der XXXVI. Raad. yóor de Ilandv. van Aiuli
*p 7 t jaar 1672.

LIV. BOEK. H I S T O R I E . 113
zyne Hoogheid nam hem, zyn huisgezin en 1672.
goederen, daarna, in zyne byzondere hoede (»).
Nogtans, liep hy, inWynmaand in Amfterdam
zynde, nog wederom gevaar van't leeven, wordende,
door zekeren onbekenden, met een
broodmes gedreigd (0). Maar"s daags na den ,
/ergadeing
ee-
oploop voor zyn huis, kwamen'er omtrent hont
derd Burgers, meest Handswerksluiden, by- r iger
een in de Kloveniers Doelc in de nieuwe Doe- J (urge-
n in de
leftraat,die, eikanderen, met geflooten' deure,
1
)oele.
aanmoedigden, om, in deezen tyd, op het herkrygen
der oude Voorregten, aan te houden.
Midlerwyl, werdt 'er, als by toeval, eene me- ï lieuw
nigte afdrukfels van een Verzoekfchrift gevon- 'erzoekrhrift
f
den onder een ftoeikusfen. Terftond klom Gerv
an
rit Klaaszoon Fruit, Scheepstimmerman, op de vaalf /
tafel, en las het Verzoekfchrift, welk aan de ^ .rtilce»
e n twaaI
Regeeering der Stad gerigt was f :n»
Artikelen behelsde: 1. „ Dat alle verdagte Re-
„ genten zig ontfloegen van 't bewind. 2. Dat
„ de Burgery herfteld werdt in haare Voorreg-
„ ten. 3. Dat geene Regenten, tot Sekretaris-
„fen ingeflooten, Leden zouden zyn van den
„ Krygsraad. 4. Dat elk Regement zyn' eigen
„ Kolonel hebben mogt, uit dat Regement ge-
„ kooren. 5. Dat de Kolonellen, en niemant
„ anders in den Krygsraad zouden mogen vooruitten,
en dat zy den Krygsraad, naar hun
„ welgevallen, zouden mogen famenroepen. 6.
„Dat niemant tot Kapitein, Luitenant, Ven-
„ drig of Serjant zou mogen verkooren wor-
„ den, dan die voorheen als Adelborst gewaakt
fn) URANDT de Ruiter, bl. 740-745.
(c 1 HRANIIT de Ruiter, bl- 762.
O) VALKENIER. 1. Deel, bl. 750*
O 3
fchads,

«572.
Schrp
fchrift
tegen
zestien
Regenten.
Ander
gefchrift
£14 VADERLANDS CHE LIV. BOEK.
„ hadt. 7. Dat de Stads Artillerymeesters uit
>, den Krygsraad mogten verkooren worden.
„ 8. Dat de Stads ileutels altoos op 't Stad-
5, huis bewaard werden. 9. Dat de bedieningen,
wtot den Krygsraad behoorende, met naame
e
ook de drie Doelen, door de Leden van den
ro
Krygsraad, zouden begeven worden. 10. Dat
5, geene Ampten zouden worden gegeven dan
w
aan gebooren' Burgers, of ten minsten aan
„ Hollanders, die zes jaaren in de Stad ge-
P,woond hadden, n. Dat de Koliegien van
w
Schepenen, Kommisfarisfen en Sekretarisfen
w
gezuiverd werden , en geen Burgemeester
w
het Schoutsampt meer bekleedde. 12. Dat de
w
Gildenkeuren en Voorregten werden gehand-
„ haafd Cqj." Na 't leezen van dit Verzoekfchrift
, vraagde men, oft niet wel ingejleld wa
re en of de Burgers niet begeerden gehand
te worden in derzelycr Voorregten 't welk me
beantwoord zynde, werdt 'er een kort gefchrift
vertoond, waarby alleenlyk dit laatfte verzogt
werdt. De meesten tekenden dit. Eenigen, die
't in beraad namen, hepen gevaar van mishandeld
te worden Cr). Ten zelfden tyde, werdt
'er een fcherp fchrift geftrooid, waarin de verdagte
Regenten, tot zestien in getal, by naame,
genoemd, en over 't fmeeden van 't eeuwig
Edicl, over 't verraaden van't Land aan
Frankryk, over 't famenfpannen om in de Regeering
te blyven, en over andere dingen, heviglyk
, befchuldigd werden. Daarentegen,
kwam 'er een antwoord op het zogenaamd Burger-
CJ> Zit VAitnmw I. Mjlang. N. 681 bl. 15»»
VALKENIER I. Dtel, U. 750,

LIV. BOEK; H I S T O R I E . 215
ger-verzoek in 't licht, welk voorgaf te fpreeken, 1671.
uit den naam van de*redelyke Gemeente, beftaende
in Lutherfchen, Catholyken, Kemonftranten, tegen de
befcheydene Gereformeerden en de meeste Doopsgezinden,
den blaauvtburgwalfchen fleyloor uitge­
twaalf
Artlke,
len.
nomen , famen uitmaakende zeven agtfte der Burgerye.
't Verklaarde voorts „ dat 'er geene ver-natle.
„ kiezing der Wethouderen gefchieden zou,
'raifon-
„dan op den gewoonlyken tyd, en dat men
w
geene andere Regeering zou gehoorzaamen
„dan de tegenwoordige, al werdt zy fchoon
„aangefteld, door den Stadhouder," dien men
zig niet ontzag, eenen Mas-Anjello en eedbreeker
te noemen (7). Doch ditfchimpen enfchryven,van
wederzyde, hielp luttel. Vier Gemagtigden
der Vergaderden in de Doele, Doktor
Abraham vanPoot,zyn Broeder Henrik,Elias No/et
en Jan Bruinenburg traden naar 't Stadhuis (V) ;
doch lieten zig eerst overhaalen,om het getekend
Verzoekfchrift te vernietigen, en kreegen toen
zulk antwoord van Burgemeesteren, dat zy zig
te vrede fcheenen te houden. De Regeering
hadt nu reeds vastgefteld, haare ampten neder
te leggen. Ook zag men haast een' lyst in druk,
vervattende de naamen der Heeren, in welker
plaats, de Prins, zeide men, anderen verkiezen
zou. De Vergaderden op de Doele maakten
eene nieuwe benoeming van Vroedfchappen.
Doch alzo zy, hieronder, eenigen hunner
voornaamlte hoofden geplaats hadden,
bragten zy zig zeiven in de gemeene veragting,
en werden, derwyze, befpot, in openbaare
fchirap-
CO Uit een Affcbrift van liet Oorfprongkelyke. B/S.
IO Uit Aant, van Schepen BONTE MANTEL,, el. 630 ens. M$ K
O 4

ai6 VADERLANDS CHE LIV.EOEK;
ttr*<
fchimpfchriften, die men, voor hunne huizen,
te koop liet fchreeuwen, dat zy't hoofd naauwlyks
ter deure uit ftceken durfden (u). Ook hadt
De Prins
verandert
de
zyne Hoogheid, reeds te vooren, twee regeerende
Burgemeesters, Joan van de Poll enLam-
Regeering
te bert Reinst, drie regeerende Schepens, tien
Arafterdiin.
van den tienden van Herfstmaand, ontflaagen
Raaden en vyf Oud Schepens, by eenen brief
van hunne waardigheden: welker plaatfen, op
verzoek der Regeeringe, by eenen gelyken
brief van den vyftienden, door den Prinfe, vervuld
werden. Koenraad van Beuningen en Joannes
Hudde werden, in de plaats van Van de Poll
en Reinst, aangefteld tot Burgemeesters. Onder
de nieuwe Raaden was 'er maar één, die
ook door de Burgers benoemd was (v). Eenige
dagen na deeze verandering, vondtmen, aan
den Jan-Roodenpoorts-tooren, een gefchrift
aangeplakt, waarin de ontflaagen' Regenten »
driftiglyk, verdedigd werden, ende verandering
toegefchreeven aan den Burgemeester Gillis
Valkenier, die, zeide men, alleenlyk beoogd
hadt, zyne vrienden ter Regeeringe in
te dringen (w). Doch hierop kwam geen verier
gevolg, en Amfterdam geraakte, eerlang,
in rust.
Vermeerdering
legeeringe in de Steden, het Lid der Ridder­
Zyne Hoogheid zou, na 't veranderen der
van't ge- ] schap ook gaarne met eenige Heeren gefterkfc
tal der :
be'cliree- ' lebben. Doch 't werdt verl'chooven, ter gelegenheid
van het afzyn des Heeren van Wer-
Ten' li- j
ken-
(u~) Uit Aant. van Schepen UONTEMANTEL , iïtS.
Cv) Zie Lysr der XXXVI. Raaden voor de Ilandv. van Amft.
4
f "i jaar 1I75
Uit een AfTchrift van liet Oorfproiigkelyke M&,

LIV.BOEK. H I S T O R I E . 217
kendam, die in Gezantfchap vertrokken was 1672.
naar Deenemarken. Ook hadden de Heeren
van Duivenvoorde, van Maasdam, van Heenvliet,
van Wasfenaar en van Zevender, op den van irlol-
delen
lantl»
drie-entwintigften van Louwmaand deezes jaars,
een heimelyk Verbondfchrift getekend, waarin
zy, by adelyke eere en trouwe, beloofden,
niet te zullen toeftaan, dat het Lid der Edelen,
in den tyd van vier jaaren, met eenige nieuwe
Heeren, buiten de Zoonen der agt tegenwoordig
befchreevenen, vermeerderd werdt ; ten
ware zy 't, onderling, ccnpaariglyk, anders
mogten goedvinden, 't Verbondfchrift bleef,
toegezegeld, in bewaaringe van Filips de Zoete
de Laeke van Villers, Heere van Zevender
1
(V). Doch men hieldt zig niet aan 't eerfte lid
van't zelve, en veranderde, zo'tfcheen, na
dat zyne Hoogheid Stadhouder geworden was ,
eenpaariglyk, van gedagten. Het afzyn des
Heeren van Werkendam ftremde ook het vermeerderen
van 't getal der Edelen wel voor eenen
tyd; maar verhinderde het niet. De Heeren
Wolf er t van Brederode, Heer van Brederode,
Maurits van Nasfau, Heer van de Lek, en Fredrik
van Reede, Heer van Lier, werden , op 'e
begeerenvan zyne Hoogheid, in Sprokkelmaand
des jaars 1674, in de Orde befchreeven (j).
't Bleef niet by de veranderinge der Regeeringe
in Holland. In Zeeland veroorzaakte de EWoep-
XVf.
oproerigheid der Gemeente ook nieuwe Wet- .:en In
Zeeland
houders, in verfcheiden'Steden. Huisluiden en \ [eeven
Burgers waren, hier, al in Hooimaand, op de < lok ,^eegiii-'
been
Cr) Uit esn AfTchrift van het O.orrpronelce'ylse. 3fS.
Xy) IlelQl. Ridderl'di. 20 ft»*. IÜM> WÜ.
O 5

1672.
heid tot
verandering
der
Regeeringe.
ai8 VADERLANDSCHE LIV. BOEK.
been geweest. TeZierikzee, hadden de boeren
al de glazen van 'tStadhuis ingeilaagen. Daar,
te Middelburg en te VJisüngen, waren de Burgers
ook, metVerzoekfchriften, inde weer geweest
(2), die egter, door de Wethouders, niet
naar den zin der Burgeren , beantwoord waren
Ca). TeVlisfingen, beflooten,eindelyk,negen
Vroedfchappen, zig van de Rêgeering te outflaan,
in welker plaats, de Prins anderen aanftelde.
Te Veere, werdt de Regeeriug verdagt
gemaakt by de Gemeente, door den Raad en
Penfionaris honorair, Serooskerke, als hadt zy
zig , in 't raadpleegen op de handeling met
Frankryk, fchuldig gemaakt aan kwaade trouwe.
Doch Serooskerke werdt, hierover, fcherpelyk
beftraft, door de Staaten, die de Regeering
van Veere regtvaardigden (b). Nogtans
werdt'er, in Herfstmaand, ook verandering in
de Regeering bewerkt; door eenigen uit de Burgerye,
die 't oor van den Prinfe wisten te winnen
(c). Te Middelburg, raakte het graauw-
:>pdebeen, op een valsch gerugt, dat de Franchen
bezig waren met landen. Burgemeester
I >an den Brande werdt, van eenen hoop wyven,
i rit zyn huis gehaald, endeerlykgedaagen. Kort
) nerna, rukten de boeren gewapend ter Noord-
>oorte in, haalden van den Brande van 't
i
1 stadhuis, daar hy, door de Schutters, geborgen
was, en voerden hem en de Burgemeesters
r
J .eSage, Brouwer, Fry bergen, den Penfionaris
( ie Huybert en den Sekretaris Reigersbergen,
fz) VAIKFNIE* I. Deel, Bylaag. N. 55, *6, bl. 120, 122,
(aj VALKENIER jj c,i t b l i rt9J5j 6
t b Norui. Zee!. i

LIV. BOEK. H I S T O R I E . 210
gevangkelyk, ter Stad uit, dezelven, in hunne
bierkroegen, bewaarende. Toen zondenze
om Gemagtigden uit de Burgery, die, nevens
hen, de Verraaders, want beter naam kreegen
de Heeren niet, zouden onderzoeken. Dit gefchiedde
ruwelyk: waarna de Burgers de gevangenen
wederom naar de Stad voerden, en,
eerlang, onder borgtogt, ontiloegen. Doch.
de oproerigen lieten zig niet {tillen, voor dat
de Prins, die, te vergeefs, door de Regeering,
verzogt was, in de Stad te komen (V),
ook hier, eenige verandering in de Regeeringe
gemaakt hadt (é). Hy kwam, ten deezen einde,
in de Lente des volgenden jaars, in perfoon,
in Zeeland (ƒ).
Ondertusfehen, waren, zelfs naar't oordeel
van zyne Hoogheid in laater'tyd, door deeze
algemeene verandering in Holland en in Zee- j
»en der
•rcrande»
land, veele bekwaame luiden uit het bewind , iage in
geraakt. Veele driftige en geringe luiden, die < Ie Re-
zig's Prinfen vrienden noemden, hadden zig, 1
daarentegen, by deeze gelegenheid, ter Regeeringe
weeten in te dringen. Deezen verlooren
haast al hunne agting, alzo zy kleine befcheidenheid
en geheel geen aanzien hadden. Zy regeerden,
zo getuigd wordt, zeer eenzydig, en
verdrukten zulken, die de zaaken wat anders
inzagen. De Prins befpeurde den misllag, waarin
hy vervallen was, eerder, dan hy kans zag,
om dien te herftellen. Doch allengskens kwamen
zy, die te vooren den kant van de Witt
ge-
(rf) Notul. Zeel. 16 Aug. 5 Sept. 1(172.
CO VALKEN.ua I. Biel, U. 755 enz. Kd fif I. Br.RONïcu
GeorgarcliontoiiKicIiia-
(ƒ, Notul. Z«A. 14, !8 April 1673. 87, 9U
XVIL
Sevol-

2=o VADERLANDSCHE LIV.BOEJT;
ÏSeweegittgen
jp 'terniligst, aanbevolen Doch eer'tnog
omtrent ' ifgekondigd was, hoewei 't reeds was vastgeteld,
viel 'er, in den Briele en te Medenblik,
den tyd '
van 't af- 1 ïieuwe beroerte voor. Eenige Leden der Rcjeeringe
leedengeweld, in hunne perfoonenen
kondi- (
]
goederen. In den Briele fmeet men de glazen
n, aan 't huis van den Burgemeester van der Pot,
1672. gehouden hadden, tot zyne zyde over volgende
zyne maatregels, in het wederftaa'n der
franfchen en in het verdedigen van 't Vaderland
(g). Ook werden fommigen, die men
bevonut, op eene onbehoorlyke wyze, in de
Regeeringe gebragt te zyn, daarna gemyd. Te
Gorinchem , waren eenige Vroedfchappen ,
door geld, aan hunne ampten geraakt: waarover
zy, federt**, door den Fiskaal, in rekten
betrokken werden (h~).
Algemeene
Kort na de verandering der Regeeringe in
vergiffenis
af,e- op't aanhouden van zyne Hoopiieid, eene al­
Holland, beflooten de Staaten van dit Gewest,
Jcundigd. gemeene vergiffenis van al 't voorleedene te
laaten afkondigen, 'twélk egter, niet voorden
agtftenvan Slagtmaand, gefchiedde, fchoon't
Plakaat, reeds op den zevenentwintigften van
Herfstmaand, getekend was (V). By ditPlakaat,
werdt de gehoorzaamheid aan de Overheden
en de gewillige betaaling der gemeene lasten,
j :yne Huisvrouw, met ilagen, mishandelende.
Fe Medenblik wilde het volk twee Regecrings-
>erfoonen dwingen, hunne ampten af te leggen
1
Cs ) RtTRHET f-'ol. T. f,. S 4 0.
(>'i) P.eidooi v.iu MR. SIM»» VAR MIOOEXCBBST vuor Mteii
JE IER ÜK. GUOOT N. 3. MS.
(O f«efo.. Holl. i 7'Se,i. ,C,n. ld.
5 5.
1 (*J VALKSNIER i. lijintg. M. 26. II. 164.

j
LIV. BOEK. H I S T O R I E . 221
gen (/). Men onderzogt, of deeze daadelykheden
onder de algemeene vergiffenis begreepen
167a
waren; doch 't befluit viel, dat'er regt over behoorde
te gefchieden, om dat zyne Hoogheid,
in deeze Steden, reeds orde op de Regeering
gefield hadt (in). Een weinig anders Mep het af, DrieNa>
met Theophilus en Samuel Nctranus, in den "anen in
noeilykicid,
ter
Haage, en met den Boekverkooper Izaak Nesram/s,
te Rotterdam, die verdagt waren, de • jorzaake
hand gehad te hebben in het famenftellen, of an zeiter
in het verfpreiden en verkoopen van zeker 'cherp
r
fcherp Gedigt, genaamd Hollands Venezoen, in ers. \
Engeland gebakken, en in Holland geopend, voor
de Liefhebbers van 't Vaderland. De twee eerften
werden voor 't Hof gedagvaard. De Boekverkooper
werdt, door den Hoofd-officier, buiten
kennis van de bank van Schepenen, op den
zeventienden vanHerfstmaand, in hegtenis genomen,
en onder 't Raadhuis naauwkeurig bewaard.
De gewezen Ambasfadeur de Groot
werdt, meen ik, als de maaker van dit Gedigt
befchuldigd (n). Joachim Oudaan Franszoon, [oachün
Tegelbakker te Rotterdam en vermaard Digter, Duilaan
ook verdagt, dat hy 't vers gemaakt hadt, Frans-
:oon
werdt, ten zelfden tyde , boven ontbooden. :
oopt
Doch hy verfcheen niet: en my is niet bekend, >ok in *c
dat men hem, federt, gemoeid heeft. Hy liep, <
nogtans, ten deezen tyde, zeer in *t oog by 't
oproerig gemeen, welk, reeds op 't einde van
Zomermaand, verfpreid hadt, dat hy van zins
was, de Staatfche Ruitery, welke men toen
buiten wilde houden, door zeker Waterpoortje
(f) Refol. Holl. 18 Mv. '672. II. 24, 27.
f>0 Uit Aant. van den Refllïon. Hoi' van >S Nov. 1672. MS.
, ^-ojArtio,»wrej>Mi'.P.BBOftO(iT2t May iü7C,jiekaordis. MS.

222 VADERLANDSCHE T.TV Ï*„
1672. je, aan de Vest nevens de Goudfche poorte
van welk poortje hy een' fleutei hadt, ter Stad
in te laaten. De Boekverkooper zat wel drie
weeken in hegtenis: doch alzo de Schout geen
regt bewys tegen hem hadt, en verfcheiden*
Schepens hem genegen waren, werdt hy, onder
borgtogt, gehaakt (V). De zaak van den Advokaat
Theophilus Nsranus bleef fieepen, tot
in Wintermaand des volgenden jaars. Hy bekende,
het vers uitgelchreeven; doch niet gemaakt,
of verfpreid te hebben: en verzogt,
eindelyk, begreepen te worden onder de algemeene
vergiffenis: 'twelk hem en den drukker
Jan Franken, te Leiden, op de goedertieren'voorfpraak
van zyne Hoogheid Werdt toegeftaan, mids
het op de rolle werdt afgekondigd (p). Wat'er,
omtrent Samuel Nau-anus, verder, gebeurde,
vind ik niet aangetekend. Na 't afkondigen
der algemeene vergiffenisfe, vielen er, op verfcheiden'Plaatfen,
beweegingen voor, daar onderzoek
en ftraf op volgde (q). Doch, fomtyds,
leeden ook deontilaagen'Regenten overlast,
die niet geftraft werdt. InSlagtmaandvan
dit, en in Sprokkelmaand van 't volgende jaar,
iverden de dienstboden en het Huis van de
Groot, te Rotterdam,' nog aangevallen (>),
:n meende hy te konnen toonen, wie de pioniertekens
aan de dolle wyven gegeven, en be-
:aald hadt. Doch niemant werdt, om deezen
noedwil, geftraft. Op eenige mishandelingen,
ge-
Co) Verhaal Her inuirerye te Rotterd. MS.
(p ) Relol. Holl. aaDectmt. 1673. U, 8y Uit Aant. van den
1 'erlion. Unn van 21 Maart 1673 MS.
C*J Zit Ontroerd. Leeuw II. Deel, bl. 23.
CO Interrog, voor 'tGeregt van Knol,

LIV. BOEK. HISTORIE. 22c
gepleegd aan den gewezen Rotterdamfchen Burgemeester
van der Aa (Y), was wel onderzoek .
gedaan; doch niets verder gevolgd. Daarentegen
, was een der plonderaaren van het Huis
van Burgemeester Hallingk, te Dordrecht, met
geesfeling, geftraft (7). Een Delftsch Burger
werdt, om oproerige taaie, door het Hof van
Holland, veroordeeld, om onthalsd te worden
(V). De ongeregeldheden werden door de
vingeren gezien, of niet, naar dat zy, die gefteld
waren, omze te onderzoeken, zig niet of
al gelegen lieten zyn aan de luiden, die 'er by
geleeden hadden.
De binnenlandfche zaaken van Regeeringe
hebben ons lang bezig gehouden, 't Wordt tyd
datwy wederkeeren, tot het verhaal der zaaken
van oorloge.
's Lands Vloot onder de Ruiter, in 't begin 3 :vin.
van Oogstmaand, nog leggende voor Goeree- 1
>e Rul*
de, kreeg last, om op de t'huiskomende Oost- £ X
indifche Vloote te pasfen: waarop men wist, dat a •engt
2 Oost»
de vyand het oog hadt. Zy was toen, veertien h difche
fchepen fterk zynde, gekomen omtrent de f ' hepen
Eems, werwaards de Ruiter ook zeilde, om ! r
bemden
haar, ware 't mogelyk, in behouden haven te J
iven.
brengen. De Staaten van Holland waren van
meening, dat de Ruiter eerder een' flag met
de Engelfchen waagen moest, dan gedoogen,
dat de Oostindifche fchepen hun in handen vielen
(v): doch zyne Hoogheid oordeelde, dat
CO Attest, en Interrog. MSS.
CO Pleidooi van MR."SJMON VAN MIDDELGEEST voor Mr P
»E G .oor N. 2. MA.
(.u Sentent. van den Hove yan 2 Feir. 1671. MS
5
»/. AfSifS'.
* °' 7 ' " d u s -*- «*

e«4 VADERLANDSCHE LIV. BOER;
hy 't gevegt eerder moest zoeken te ontwyken.
De algemeene Staaten belastten hem, hierop,
de Oostindifche fchepen te beveiligen, zonder
's Lands Vloot te zeer te waagen. Midlerwyl,
waren de Oostindifche fchepen, gelukkiglyk,
in de Eems geraakt, van waar zy, door de
Ruiter, afgehaald en behouden in 't Vlie en in
Texel binnen gebragt werden, voor 't einde van
Oogstmaand (V). 's Lands Vloot ging, daarna,
wederom op Schoonevcld leggen. Doch
ziekte en gebrek van mondbehoeften noodzaakten
de Staaten, haar , in Herfstmaand , in
's Lands havens te doen invallen (V). Ter zee,
viel dus niets meer voor, dit jaar. Alleenlyk
hadden de Hollandfche en Zeeuwfche Kaapers
den Franfchen en Engelfchen beide een groot
getal van fchepen afgenomen (j).
XÏX. Te lande, werdt ook niet veel verrigt van
Frf.nfche belang. De Franfche bezetting van Utrecht,
Krygsbedryven
,
het Huis te Kroonenburg by Loenen , welk
iu en om Staatfche bezetting ophadt, in 't begin van
UoHtcd. Oogstmaand, hebbende ingenomen, veroverde ,
terftond daarna, de Huizen teLoenerfloot en te
Jaarsveld, en pionderde Loenen. Omtrent het
einde van Herfstmaand , beroofden de Franfchen
Lopik, Leksmonde, Kapelle, Benskoop,
Loosdrecht, Hilverfom en Emmenes. Waverveen
en Botshol werden, in 't begin, Abkoude ,
in 't einde van Slagtmaand, jammerlyk, verbrand.
De meesten deezer Dorpen hadden Franfche
vrye hoede in. Doch men toonde 'er geene
' fw) ISBANDT de Ruiter, U. 721-733.
11. 810 enz.
Qx) BRANDT de Ruiter, bl. 757.
tJ'J VALKEN!!» I. Deel, bk 814.
VALKENIER. I. Deel,

LIV. BOEK. H I S T O R I É . 225
ne agting voor, van 's vyands zyde: 't welk
die van Willis bewoog, hunne vrye hoede, gevangkelyk,
aan den Prinfe te zenden, en de
toegangen naar het Dorp zo fmal af te fteeken,
en zo fterk te bewaaken, dat 'er de Franfchen
niet by konden (s). Te vooren, in Wynmaand,
hadt de vyand een fchansje, by 'sGraavcnland,
aangetast; doch de Veldmaarfchalk,
Prins Joan Maurits, van Muiden derwaards getrokken,
dreef hem toen, en nog twee maaien,
in Slagtmaand en Wintermaand, te rug (0).
Op den zesentwintigften van Slagtmaand, overvielen
de Franfchen de fchans by het Dorp
Ameide, die den Kolonel Bamphield toevertrouwd
was. Doch de bezetting verliet haare
post, op de aankomst van den vyand, die ligtelyk
meester werdt van de fchanfe, en het Dorp,
daarna, deerlyk pionderde (b~). De Veldmaarfchalk
Wirtz fchreef, dat de Franfchen, by deeze
gelegenheid, wel veertig gevangenen naakt
uitgefchud, en naar Utrecht gebragt hadden,
en dat Bamphield, om 'tverlaaten van de post,
van de wyven van Ameide, mishandeld was(c).
Bamphield werdt, naderhand, in hegtenis genomen,
en zat, tot in Wynmaand des volgenden
jaars, wanneer hy, kosteloos ontilaagen
werdt (d). Ook hadt hy, reeds te vooren zyn
gedrag, in openbaaren druk, verdedigd (e).
De onderneemingen der Staaten , onder 'tbe- A
leid»
C-O VAIKENJER r. Deel, bl. 813-823.
C«) Mi>fiven van Pr. J MAURITS yan aüiVsy. as£«. ït»7a.
filSS. VALRENIER 1 Deel, bU 825.
CO VAIKENIBR I. D>el, bl ftao.
f O Misfive yan den Velum- WIRTZ yan 30 Nvy. 167a. Atf*
(d) VALKBNICR II. Dee', bl. 177. *
CO Veiez Keflect & Rciar. du Colon. BAMPNBI».
XIV. DEEL, P
infl«.
:n op
aarden.

•n Woer
den.
De Heer
van Zui
*z6 VADERLANDS CHE LIV. BOEK.
leid van zyne Hoogheid, haagden ook, dit najaar,
gantsch nietgelukkiglyk. DePrins ondernam,
op 't einde van Herfstmaand, Naardenin
te neemen, door verrasfing, waartoe eenige bezettelingen
van Muiden en Weesp, en eenig
Krygsvolk, welk, tefchepe, van Amfterdam,
verwagt werdt, gebruikt ftondtte worden. Doch
de vaartuigen waren, doorftilte, opgehouden.
Anderen fchryven, dat het bootsvolk onwillig
was; en dat men, met veel moeite, niet meer
dan twintig man hadt konnen bekomen (ƒ).
Midlerwyl, was het fchoon dag geworden: 't
welk den aanflag verydelde (g). In Wynmaand,
zogt zyne Hoogheid Woerden te verrasfen;
doch de Stad raakte, vroegtyds, in beweeging,
op den elfden, wanneer de aanflag ftondt te
worden uitgevoerd. Men fchoot, om die van
Utrecht te waarfchuwen, en vuurde zo fterk van
den tooren, dat hy in brand raakte, en, eerlang,
(f) BHANDT . 57»
op de Kerk nederftortte. Een gedeelte der bezettinge
van Utrecht onder den Hertog van
Luxemburg, waarby Montbas zig bevondtfT),
trok uit, om Woerden te ontzetten, en viel aan
op de post van den Heere van Zuileftein aan de
Grevenbrugge, tusfchen Utrecht en Woerden,
terwyl de bezetting van Woerden een' uitval
deedt op de troepen onder den Prinfe, die nu
voorde Stad gekomen was. Zy werdt, metmerkelyk
verlies, te rug gedreeven. Doch de post
aan de Grevenbrugge werdt, in den tweeden
aanval, overweldigd, door de Franfchen. Fredrik
van Nasfau, Heer van Zuileftein, natuurlyke

LIV. BOEK. H I S T O R I E . 22
lyke Zoon van Prinfe FredrikHenrik, fheuvelde,
in deeze gelegenheid, 't Beleg van Woer­
1672.
den werdt, daarna, opgeflaagen, door de Franfchen.
De Prins keerde, met zyn volk, we­
(heuvelc*
leftein
derom naar de post omtrent de Nieuwerbrugge,
alwaar hem het Lyk van den Heere van Zuileftein,
van Woerden, toegezonden werdt (/).
De Franfchen hebben, naderhand, gefchreeven,
dat zy vyf-entwintighonderd, en de onzen
vyfduizend man, in deeze ontmoeting, verlooren
hadden. Ook meenden zy, dat men,
van onzen kant, zekere post te Harmeien; die,
door vyftig Franfchen, bezet was, en hun den
weg naar Woerden opende, verzuimd hadt,
te bemagtigen. Voorts, hadt men de brug in
t Dorp Kameryk niet afgebroken, en onbezet
gelaaten: 't welk den Hertoge van Luxemburg
gelegenheid gegeven hadt, om de onzen, die
langs de Kameryker Vaart lagen, van vooien
en van ter zyde, te overvallen (Ji). In Herfst­
Aan r )ïg
maand en in Slagtmaand, ondernam men Zwarthuis
te verrasfen: de eerfte reize te fchepe, uit
Amfterdam, de tweede reize, door de Friezen,
uk de Kuinder en Blokzyl; doch beide deeze
•onderneemingen mislukten, insgelyks (/).
De Prins, de Franfchen van de Hollandfche XX.
grenzen willende trekken, werdt, na 'tmislukken
van den aanflag op Woerden, te raade, de Hoog­
Togt var.
zyne
wapenen te voeren in de Franfche Nederlanden: heid naar
d och't geheim van den toeleg bleef bedekt voor Charlerpi;-
de
(i) COSTERUS Hifi. Verh. II. 273-aStf. VALKENIER I. Deel,
U. Üzn-Sjo.
(k) FmournRHs Msinoir. Hifi. & Milit. Tm. 1L p. 5 (ï fuiy.
Qi) VAWCENISR I. Deel, bl. 823.
P s
opZwartfluia.

157a.
we'k belegerd
i
doch wederom
vcrlaaten
wordt.
j
1
238 VADERXANDSCHE LIV. BOEK,
de Staaten (V). De posten in Holland dan,
naar vermogen, bezet, en de zyne omtrent Bodegrave
den Graave van Koningsmark toevertrouwd
hebbende, verzamelt hy een Leger by
Roozendaal indeBaronye van Breda, en trekt,
met het zelve, in 't begin van Slagtmaand,
naar Maaftricht, en, van daar, over de Maaze
, naar de Roer , van waar hy den Graaf
van Dtiras de wyk deedt neemen (V). Daarna,
Valkenburg hebbende doen veroveren, op den
zesden van Wintermaand, toog hy fchielyk te
rug, en lloeg zig, den zestienden, onverhoeds,
neder voor Charleroi, daar weinig volks, en
geen bevelhebber binnen was (p). De Graaf
van Montal, die over de bezetting geboodt,
2ti uitgetoogen was, om Tongeren te befchermen,
wist 'er zig egter, door list, binnen te
werpen (cf), en moedigde de zynen fterk aan,
ioor zyne tegenwoordigheid. Men wil, nog-
:ans, dat de Stad het niet zou hebben konnen
louden; doch een fchielyke en felle vorst verhinderde
den Prinfe, het beleg voort te zetten.
!Iy verliet dan de Stad, deedt, in 'taftrekken^
3inch inneemen en pionderen, en zondt toen
i
iet Leger naar de Winterkwartieren (rj.
Doch dezelfde vorst, die den Prins verhinlerde,
Charleroi te bemagtigen, en zyn opogt,
met een goed deel van 's Lands 1
Krygsnagt,
onder welk byna alle de Ruitery was,
;averi den Hertoge van Luxemburg gelegenheid
,
(») Refol- Ocner. Mart. 8 Nov 1671. en Uit Aant. van der.
etiC. HOP van 15 Nov. f172. MS.
( e ) (VJisfive yan den Graave van Waldek vr.n 28 Nov. 1672. MS.
Cp MiKlvc yan den Raa.lp. F/ioL van 21 Dec. 1072. MS.
() Wufive van VBYHFROEN uit Rrusïd yan 21 Dec. 1672. MSi
Qr) VAIK.UNIER 1. Deel, tl. ^1- 037.

LIV. BOEK. H I S T O R I E . 229
lieid, tot het doen van eenen inval in Holland,
die tot den wintertyd was uitgeiteld, en gevaarlyke
gevolgen gehad zouhebben, zo'tweêrden
vyand, by aanhouding, hadt willen dienen.
Men was, in Holland, allang, bekommerd
geweest voor deezen inval, en 't Hoogheemraadfchap
van Rynland hadt, in 't begin van
Slagtmaand , eenige middelen voorgeüaagen,
tot befcherming van Rynland by beflooten water,
beftaande in het open byten van de groote
en kleine Wierikken tot aan den Ryn, en van
de onder water ftaande Mye - Polder tot in de
Miert of Mydrecht, die ook open zou moeten
gehouden worden tot aan het Woerdfche Verlaat;
van waar het byten voortgaan moest, langs
de kromme Mydrecht tot in deDrecht, byden
Llithoorn, alwaar Atnftelland begint, welk zelf
op het yzen en byten orde zou moeten Hellen (Y).
Voorts, hadden de Gemagtigden der Staaten van
Holland, die voor de vyf posten zorg droegen,
en zig te Alfen onthielden, geraadpleegd met
Prinfe Joan Maurits en den Baron Wirtz, beide
Veldmaarfchalken van den Staat, en met
den Graave van Koningsmark, Luitenant - Generaal
van 't Voetvolk, over de wyze, waarop
men zig, in zulk eene ongelegenheid, van't
Krygsvolk zou konnen bedienen: waarop, beflooten
werdt, de vyf posten te befchermen,
en eikanderen te hulp te komen, zo een van
allen aangetast werdt (V). Doch 't ontbrak, op
verfcheiden* van deeze posten, nog aan volk en
aan
tfm.
O") A-Ivys van Dykgr. en Hooghccinr. van Ryn!. van
MS
nNov.,
(J) Secr. ReW. H»1I
2 2
;Voy. in> 2. III. D'd, tl. 103. GU
Aaücek. van den Penfionar. HOP van den zelfden tlug. M$ ti
p
a
1572;
XXL
Zorg
voor de
befcherming
van
Holland,
by beflooten
water,

«6>2.
Last des
Prinfen
san den
Graave
van Koningsmark.
S30 VADERLANDSCHE LIV. BOSJE,
aan verfcheiden' noodwendigheden: ook hadt
men 'er genoegzaam geene Ruitery, en de post
te Bodegrave, op welke de Graaf van Koningsmark
geboodt, was wel naar den kant van Woerden;
doch niet binnenwaards verfterkt, alwaar
zy egter zou konnen aangetast worden, wanneer
de vyand, over 't ys, in 'tLand gekomen
zou zyn. Koningsmark, 't gevaar hiervan bezeilende,
hadt den Prins, voor den optogtnaar
boven, gevraagd, hoe hy zig, in zulk een geval
, zou moeten gedraagen waarop zyne Hoogheid
, met deeze woorden, geantwoord hadt:
Als men daer wel van verfeeckert [oude fyn,
in
zulcken gevalle, fich te retireer en binnen Leyden
en de ordre van Vorfl Mauritz, ofte den Heer Veldtmarfchall
Würts af te wachten (»)• Doch uit nader
fchryvens van den Prinfe, bleek, dat zyn
oogmerk was, dat men Bodegrave niet verhaten
zou, dan in den uiterftennood(y): 'twelk
ook, by een' brief van den Raadpenhonaris Fagel
, bevestigd werdt (wj. De Staaten van Holland
vernieuwden, derhalve, hun befluit, om
de post by Bodegrave te befchermen, zo lang't
mogelyk ware (V). Voorts, werdt'er ook orde
gefteld op 't yzen en byten, in geval van vorst:
waartoe de huisluiden zouden gebruikt worden
(JJ. Doch fommige Ambagten, gelyk dat van
Zevenhoven en Noorden, hadden geen volk te
misfen (z). Zelfs ontbrak het, in Amftelland,
aan
(«O Extraft uit de Inftr. van zyne Hoogh. aan den Graay»
van K'iningsm. fub dato i Nov. ibyj MS.
(r j Mufivc van den Prinfe van Oianje van iSDec. 1672. MS.
I w) Mi>five ven den Raadp. F/IGEL van 18 Dcc. 1672. MS.
Qx) Secr. Refol. Holl. 21 Decemb 1672. III. Deel, bl. 312.
Mislive van hunne Ed. Gr. Mog van 23 Deo. 1672. MS.
(y~\ Refol. Holl. 15 Decemb. 1672.
(z) Brief van die van Zevenh. en Noorden van 17 Det;mK
1672. MS.

LIV. BOEK. H I S T O R I E . £3 r
aan manfehap en gereedfehap, om 'tystebreeken
(«). Het Krygsvolk op de posten, met •
IÓ72;-
naame, op die van Bodegrave, zogt zig ook,!
volgens 't berigt van de Gemagtigden der Staaten
, met eene ongelooflyke wrzigtigheid, te hoeden
voor den vyanü, federt dat Koningsmark
zig hadt laaten verluiden, dat hy naar Leiden
dagt te wyken (V).
Midlerwyl, was de fchans aan hetWoerdfche
Verlaat, op den dertienden van Wintermaand
(V), verlaaten van de onzen, zonder
dat zy den vyand gezien hadden. Doch zy
werdt, naderhand, wederom bezet (dj. Kort
hierna, begon het te vriezen, waarop de Her-'
tog van Luxemburg de bezettingen der Gelderfche
en Stigtfche Steden byeen trok, om den
ontworpen inval te doen. Hy hadt, omtrent
deezen tyd, eenen {troop laaten doen, tot by
het Dorp Kameryk, niet verre van Woerden,
voornaamlyk, om nette kennis te krygen van
de gelegenheid des Lands in deezen oord, en
zig daarvan, by den voorgenomen inval, te
bedienen (e). Op en na den zeventienden van
Wintermaand, vroor het zo fel, dat men, binnen
weinige dagen, overal, over het ys kon.
De Graaf van Koningsmark gaf toen, in verfcheiden'
brieven aan de Gemagtigden der Staaten,
te verftaan, dat men 't, met zulk weder,
zonder Ruitery, niet zou konnen houden tegen
den vyand, zo deeze, over 'tys, als over
een
Ca) Brief weg. Dykgr. en Hcemr. van Amftell. yan 19 Dec*
1672 MS.
(A) Uit Aant van tien Penf, Hop van 23 25 1672. MSS.
f c : Refol, Holl 14 Dec. 1672- bl 79.
( d) Mi.'fiven van J M- vanFro4tlrr)Yjal8f» l^Dic. 1672.MSS.,
(O CoiriROS Hist. Verh. bl 322.
P4
xxn.
De vorst
brengt
het Land
in groot
gevaar.

t
1072.
Optogr
der Franfchen.
* Vader- *
lind,
'1
33a VADERLANDSCHE LIV. BOEK.
een vlak veld, ten lande introk. De Mye, de
groote en kleine Wierikken en de Ryn omtrent
Bodegrave lagen, op den twintigften, reeds zo
vast toe, dat men 'er te paarde over kon. De
huisluiden kwamen niet op, om te byten, en
t ontbrak, in de fchanfen hieromtrent, zeer
aan mondbehoeften (ƒ> Ondertusfehen, kreeg
men, van alle oorden, tyding van den optogt
der Franfchen, die allen naar Utrecht trokken.
Men vernam, dat zy 't op Leiden en den Haage
gemunt hadden (g) s uit welke laatfte Stede,
irie of vier Roomschgezinde Burgers, zo geseid
werdt, in Utrecht gekomen waren, aani
Medende den Franfchen den wegnaar denHaaj«e
te willen wyzen, mids men hun de groote
i
3 ierk afftondt (h): welke tyding zo zwaar woog
1 >y de Staaten, dat men beiloot op deeze burgers
tepasfenfV). Ook heb ik een affchriftge­
I
ï ien van een' brief zonder naam, omtrent eene
naand eerder , gefchreeven aan den Kolonel
j Vlozes Pain & Vin, die te Bodegrave lag, hem
1 >erigtende, dat'er, dagelyks, brieven gedraa-
;en werden, van Utrecht naar Holland , en
1 -an Holland naar Utrecht, door luiden, die't,
< lus fpreekt de Schryver, niet wel met het rechte
• Patria meenden , noch met Willem Willem/en,
ïen rechten en echten huysvader. Tot welk brief-
< Iraagen, zig, onder anderen, gebruiken liet
lekere Timmerman van Utrecht, Jan Kees
ge-
Cf) Misfïve van den Gr. van Koningsm. van 17, 18, 10, 20
0
J )ec. ^72.
fl/v.y.
Ce) Mifisve van Pr. J MAUIIITS van 23 Decemb. 1672. MS*
r net van N N uit Utrecht van 22 Die. 1072. MS-
(h) Andere fSrief' uit Utrecht van 12 D-. 1672. MS,
l» j Reiol. HnU. 25 Deo. 107:. ./. 127. uk Aantek. yan den.
I aii:on. Hop ra: 25 Dcc. 1672. MS.

LIV. BOEK. H I S T O R I E . £233
genaamd, die als een bedelaar gekleed ging,in
een rok, waarvan de lappen, aan eikanderen
gefpeld zynde, de brieven dekten (£). Door
zulke briefwisseling, kreeg, meende men, de
vyand ook kennis van de gelegenheid van
Holland. Men vernam nogtans, te gelyk, dat
hy,te Utrecht, genoegzaam geen gelchuthadt,
zo dat hy genoodzaakt zou zyn, den inval zonder
gefchut te doen (7). De Graaf van Koningsmark,
uit de aanhoudende gerugten van den
voorgenomen inval, afneemende, dat het zyne
post gelden zou, fchreef, den twee-entwintigften,
aan de Regeering van Leiden „ dat hy
5, last hadt, om, in geval van nood, te wyken
„naar haare Stad, waarom hy verzogt, dat
n
men orde ftelde, om zyne byhebbende man-
„fchap, fterk omtrent drieduizend knegten
n
en vyftig paarden, te voorzien van huisves-
„ ting en turf (/»)."
De Hertog van Luxemburg brak, den zeven- i
entwintigften van Wintermaand, van Utrecht^
op, met een' aanzienlyken hoop volks, die on-
(
gelyk begroot wordt: doch dien fommigen,
met de bezetting van Woerden, die 'er zig,
terftond, by voegde, op negenduizend knegten
en tweeduizend paarden berekenen (»). Hy
trok, dien dag, tusfchen Schoonhoven en Oudewater
door, naar Woerden. Van hier, zondt
by eerst eenige Ruitery, onder Milac, naar de
groote Wierikken bezuiden den Ryn, om te bezoeken
, of het ys van dit water fterk genoeg
Wart
) ".rief van . . . . hry tyru. MS.
(!) Rapnrt van een* Spion v. n Dcc. tCrZ MS.
(m) Misflve van v an K44wifsni. vsn 2a D.c. 1 «r 2 - MS.
(n) COSIERU"; hilt. Verii. W 3*0.
P 5
1672.
1
ïy konen
te-
Voerlen„

- -
verbranden
Zwam-
Eerdam
i
234 VADERXANDSCHE LIV. BOEK,
ware, om 'er met het Paarden volk, over te konnen.
Doch men bevondt het te zwak. Hy zelf
was, midlerwyl, langs de Noordzyde van den
Ryn, getrokken naar Zegveld, en voorts naar
de Mye-Polder by Bodegrave, hatende de post
aan de Nieuwerbrugge een groot half uur gaans
ter linkerhand van zig leggen. De Graaf van
Koningsmark was, op de eerfte tyding van de.
aankomst der Franfchen, van Bodegrave vertrokken;
hebbende hy van de Gemagtigden der
Staaten last bekomen, om, inden uiterften nood,
niet verder dan tot aan de Goudfche huis te
wyken. Doch honderd-envyftig man uit hetRegement
van zyne Hoogheid waren naar Leiden
getoogen (o), zonder in de Stad ontvangen te
zyn; waarop zynaar Alfen gekeerd waren. Aan
de Goudfche huis, ftondt Koningsmark inflagorde,
en men begon'er zig te verfchanfen, toen
de vyand voor de brugge van Zwammerdam
kwam: welke brug, aan den Zuidkant van den
Ryn, opgehaald was, en door eenige weinige
manfehap bewaard werdt. Doch deeze manfehap
verliep terftond. Eenige Franfchen kwamen,
zonder moeite, met vaartuigen, over den
ftroom, die hier open was, lieten daarna de
' brugge neder, en het gantfche Leger te Zwammerdam
(p), dat van de meeste opgezetenen
verhaten was, en terftond geheel aan kooien
gelegd werdt.'t Huis van den Schout, welk het
aanzienlykfte van het Dorp was, werdt ookaangefteken:
doch de vlam fcheen niet te willen
vatten. Immers, het huis bleef behouden. Alle
f/o) Uit Aant. van den Peiifinn. HOP. van 28 Dec l67t. MS,
tfj Rslol. Gcncr. Joyis 29 December 1672.

LIV. BOEK. H I S T O R I E . 235
le de fchepen met leevensmiddelen , welken
men hier vondt, werden, insgelyks,verbrand. .
Van Zwammerdam, toog de vyand, den hoogen
Ryndyk langs, te rug naar de Zuidzyde
van Bodegrave, alzo 't ontlaaten van 't weder,
zynde den wind van oostelyk in westelyk, de
vorst in regen veranderd, hem verhinderde,
dieper in Holland te rukken. Bodegrave werdt <
toen ook, op verfcheiden' plaatfen, in den 1
brand geileken, en, op één huis na, welk te vooren
tot eene Roomfche Kerk gebruikt geweest
was, en aan de Zuidzyde des Ryns ftondt, in
de asfche gelegd. De buitenplaatfen en poldermolens
omtrent deeze Dorpen werden ook allen
in brand geileken en verwoest De Schryvers,
die 't vernielen van Zwammerdam en Bodegrave
te boek gefteld hebben, uit de eerfte
vernaaien, welken, ingegeven door fchielyken
fchrik en ontfteltenis, gewoonlyk de dingen
vergrooten boven de waarheid, fpreeken, omftandiglyk,
van een algemeen vrouwenfchenden,
moorden en verbranden van weerlooze
vrouwen, ftokoude mannen en onnozele kinderen,
en van veele uitgezogte wreedheden, by
deeze gelegenheid, gepleegd (f). Doch anderen,
die, daarna, by de opgezetenen der twee Dorpen
zeiven, onderzoek op 't gebeurde hebben
gedaan, hebben niet boven de drie voorbeelden
van vrouwenfchennis konnen ontdekken:
en niets vernomen van de onmenfchelyke wreedheden,
waarmede fommigen de Franfchen betigt
hebben (f). Ook vind ik, in een' hedendaagse»
ftf) CosTEnns Hift. Verhaal, bl. 330.338.
Qr) Ailvis fi.lelle p. 47. & fuiv. V.ILKENIKR \.D(t! tbl. 841.
JJüd. Merc. van 1C72. bl. 219-
(.O CUSTERUS llilt. Verhaal, 3:2.
m Borle°
;rave.

2 36 VADERLANDS CHE LIV. BOE*.
1672. daagsch Schryver, uit overlevering van oude
luiden, verhaald, dat de grootfte wreedheden,
by deezen inval, gepleegd, beftaan hebben, in
bet naakt uitfehudden van eenige weinige menfchen,
die, daarna, landwaards in gejaagd werden;
en het mishandelen van eenen kranken
Metfelaar van Zwammerdam, en deszelfs onlangs
verloste Huisvrouwe, van welken de eerfte
111 't leeven bleef. Doch de vrouw overleedr,
kort hierna, te Gouda (t). De gewezen Ambasfadeur
Pieter de Groot, omtrent deezen tyd,
over deezen inval der Franfchen fchryvende ,
noemden dien eenen kleinenfiroop in Holland: ook
getuigd hy, dat 'er, in den veldtogt des jaars
1673, in Duitschland, dagelyks, dingen gebeurden,
die niet veel verfchilden van 't gene,
:e Zwammerdam en te Bodegrave, srebeurd
was
XXIII. Na 't verbranden van Bodegrave, zou de
De K oio- •/yand, op zynen hertogt naar'Woerden, de
nel Pain .
& Vin •>ost aan de Nieuwerbrugge voor de borst geïad
hebben: doch deeze'was, kortte vooren,
verlate '
1
de post -erlaaten door de onzen. De Graaf van Koïingsmark
hadt zc, toen hy naar de Goudfche
aan de ]
Nieu- j
werbrug- luizeweek, toevertrouwd aan den Kolonel Moes
Pain & Vin, Kwartiermeester-Generaal van
7
t
e Legers der Staaten, die, zig, door het belagtigen
van Zwammerdam en Bodegrave,
r
z lende afgeföéeden van den Graave van Ko
r. ingsmark, en bezeffende, dat zyn Kwartier
r aar de zyde van Bodegrave, flegts met eenen
h aspd of Friefchen Ruiter gedekt, en derhalve
niet
CO Tegenw. Staat der Vereen- Netterl. vr. n«T, DU

LIV. BOEK. H I S T O R I E . 237
met te houden was, te raade werdt, op't voorbeeld
van Koningsmark zei ven, de Nieuwer- .
167a;
brugge te verkaten, en de wyk te neemen naar
Gouda, daar hy, met open' armen, ontvangen
werdt (v). Doch dit wyken, zonder nadrukkelyken
last van Koningsmark gefchiedzynde,
werdt hem zo kwalyk genomen door zyne Hoogheid
, die, op den dertigflen van Wintermaand ,
wederom, in 't Leger te Alfen gekomen was;
dat Pain & Vin, terftond, gevat, en voor den
Krygsraad te regt gefield werdt. Hy werdt, op
den tienden van Louwmaand des jaars 1673,
ook op 't aanhouden der Staaten van Holland,
gevonnist tot verbeurtenis zyner ampten en goederen,
en tot eene eeuwige gevangenis Qwj.
Maar zyne Hoogheid verllondt, dat dit vonnis
niet overeenkwam met de Krygswetten , die,
in zulk een geval, ftrenger llraf vorderden.
Wirtz en de andere Leden van den Krygsraad ,
het vonnis, op's Prinfen begeerte, herzien hebbende,
bevestigden het egter; met deeze verandering
, dat men den gevangen voor 't Leger
brengen, en met het zwaard over 't hoofd
ftraffen zou. Doch zyne Hoogheid, hiermede
nog niet vergenoegd, trok de zaak aan zig zeiven
•, en aan eene Regtbank , uit Raadsluiden
van den Hoogen Raade, den Hove en den Raade
van Brabant, famengefïeld. Voor deeze Regt- Hj
w c
bank, werdt Pain & Vin, eindelyk, gevonnist, rdt
om onthalsd te worden , welk vonnis, op den o n
drie-entwintigften van Louwmaand , in 't Leger
(v~) COSTF.RUS Hift. Vcth. tl. 334-337.
r672. tl 218, sa'.
!>") Holl. Meic. yau 167:. tl. 210..
Hojl. Mcrc. yan
;hals

1672.
Aanmerkingen
over zyn
vennis.
s 3
8 VADERLANDSCHE LIV. BOEK.
ger te Alfen, aan hem uitgevoerd werdt
Verfchillende werdt 'er geoordeeld over dit
vonnis. Veelen hielden 't voor ten hoogfte
redelyk , alzo zy verftonden ; dat Pain & Vin
zynen last ftipter gevolgd, en den vyand, die,
mids het ontlaaten van 't weder, nergens doorkon,
den weg tot den hertogt niet geopend
moest hebben (yj. Doch anderen oordeelden,
dat de last, aan Koningsmark gegeven, om, in
den uiterften nood, naar Leiden te wyken, Pain
& Vin, in gelyk geval, ook het wyken veroorloofde
, en dat de nood moest geagt worden op
3
t hoogst gekomen te zyn, doordien hy afgefneeden
was van den Graave van Koningsmark,
en op eene post lag, die, van den kant van Bodegrave
, wordende aangevallen, niet te houden
was (z). De Groot, wat laater, fchryvende,
aan eenen vriend , over de ftraffe van Pain &
Vin, bedient zig van deeze woorden „ Gy ge-
„ waagt van de veroordeeling van Pain & Vin.
„ Men fchryft'er my ook over van Rotterdam;
„maar men voegt'er by, dat hy, ftervende,
„ verklaard hadt, dat hy leedt, om dat hy zy-
2, nen last hadt gevolgd : en dat Wirtz niet
„ over hem hadt willen zitten, om dat hy geen
„ Pilatus zyn wilde, en onnozel bloed vergiej,
ten , om 't volk te voldoen. Ik weet niet,
j, vervolgt de Groot, wat 'er van zy ; maar ik
j, ben geen vriend van gedelegeerde Regters ,
„noch van het herroepen van vonnisfen, die
n
door
O ) Refol- Hoü. 5, 11, ii Jati. 1673. bl. 5. 2f, 23. Hoil.
ïterc. va» 167.. bl. 220, 221. VALKENIER ï. Dtel, bl. 843.
II. Deel, H. 172. "
(.y 1 Uur.NBT l'id. I, p. 336.
CO COSTERUS bl. 333
tng,

LIV. BOEK. HISTORIE. 23»
„ door bevoegde Regters geweezen zyn (a). n
De Franfchen, de werken aan de Nieuwerbrugge
geflegt hebbende, kwamen, des avonds,
wederom te Woerden, vanwaar het Leger, terftond,
keerde naar de Steden, daar het in bezetting
gelegen hadt (f). De Staaten van Holland
beflooten, kort hierna, den arbeid aan de
Goudfche fluis wakkerlyk voort te zetten (c),
een Leger van zes- of zevenduizend knegten en
tweeduizend Ruiters byeen te trekken, en nog
zestienduizend man, burgers en huisluiden, op
de been te brengen. Men vondt ook geraaden,
het Krygsvolk van den Staat, in dit koude jaargetyde,
te voorzien van pyrokken, yslandfche
koufen en fterke fchoenen, en de Doopsgezinden
, die niet wel konden verpligt worden, om
aan krygsbedryven deel te neemen, aan te moedigen
, tot het betaalen deezer pyrokken, koufen
en fchoenen (

2 4o VADERLANDSCHE LIV. BOEK»
ïo>a. derwaards af, die, op den dertigften van Wintermaand
, voor de Stad kwam, en des nagts,
tusfchen elf en twaalf uuren, onder eenen dikken
mist, aanviel, op den buitenften wal, die
eerlang overweldigd werdt: waarna de bezetting,
die op de markt byeen getrokken was,
gedwongen werdt, het geweer af te leggen, en
de Stad te ruimen. Over deeze verovering van
Koeverden, werdt een algemeene dankdag gehouden,
in de Vereenigde Gewesten. DeMunfterfchen
verlieten, federt, verfcheiden' posten
in deezen oord , die, nogtans, by gebrek van
volk , niet konden bezet worden, door de onzen
(g).
XXV. De Keizerfche troepen onderden Graave van
Beweegingen
by Halberftad, met de Brandenburgfchen ver-
Montecuculi, die zig, in Herfstmaand reeds,
der Keizerfcheeenigd
hadden (/£), verrigtten weinig, in dit
en Bran­
jaar. Montecuculi bewoog den Keurvorst, om
denburg-
fehen. de Munfterfchen , terftond , getrokken zou
niet regelregt in Westfaale te vallen ; 't welk
hebben uit de Vereenigde Gewesten; maar veel
hooger over den Ryn te trekken , den Franfchen
den toevoer af te fnyden, en zig, daarna
, in Luikerland , te vereenigen met het Leger
der Staaten, onder den Prinfe van Oranje:
waarna 't, meende hy , weinig werks hebben
zou , de Franfchen den bodem des Ryks, en
veelligt ook de Vereenigde Gewesten te doen
verlaaten. Doch deeze raad iproot, zo fommigen
willen, uit een heimelyk Verdrag, in't jaar
1671, tusfchen den Keizer en den Koning van
Frank-
(g^l VALKENIER I. T)cd, II. 845-852.
^'0 Mii-fivc yan den tictie van Amerongen van ia Scpt. 1672,

LIV. BOEK. H I S T O R I E . s 4
x
Frankryk, genooten, waarby de Keizer beloofd
hadt, in 't eerllejaar, zig nier te zullen moeijen
met den oorlog tusfchen Frankryk en de
Staaten. In 't overtrekken van den Ryn, vondt
men merkelyke zwaarigheden. De Keurvoriïen
van Trier, Ments en de Palts wilden 't niet
gedoogen. Zy gaven voor, dat zyde Franfchen
reeds op hunnen bodem hadden, en derhalve
aan andere troepen geenen doortogt vergun--
nen konden. De Staaten vonden, ondertusfehen,
vreemd, dat 'er, van de Duitfche zyde,
zo weinig verrigt werdt. De Prins van Oranje
zelf toonde 'er zig misnoegd over (t). 't Liep
aan tot in Wintermaand, eer het vereenigd
Leger in het Paltfifche over den Ryn trok; doch
het keerde, na weinige dagen, te rug, en toog,
eindelyk, door Westerwald, naar Westfaale,
werwaards Turenne zig ook ylings begaf, met
het Franfche Leger. De Brandenburgfchen liepen,
nog voor 't einde des jaars, verfcheiden'
Plaatfen, in Munfterland, af. De Bisfchop
deedt, ten zelfden tyde, eenen inval in 't Land
van der Mark, alwaar de Keurvorst, eerlang,
de Winterkwartieren betrok, terwyl Montecuculi
zig in 't Bisdom Paderborn legerde (AV).
De Winter werdt, wyders, onder de oor- 5
loogende Mogendheden, geileeten, ten deele H '
met toerustingen tegen het aanftaande jaarge- p
'
tyde, ten deele met handelingen over eene
Vrede en over nieuwe Verbonden; waartoe,
van de Franfche en Staatfche zyde, geene vlyt
gefpaard werdt. De Staaten en de Keurvorst
van
CO PIIFPSHD IRF de Reb. Gefl. Frid. Wilh. Libr'.XU J. 72.
ft. 84, 062.
CO VALKENIER. I. Deel, bl. 856-862.
XIV. DEEL. Q
167a
XVI.
nidel
!t]
in je.

xxvn
Openinj
eener
"Vrede-
liande-
Mng oii
der he-
middc-
Mtjg var
Zweeden.
si42 VADERLANDSCHE LIV. BOEK,
167 n. van Brandenburg hadden, reeds in Herfstmaand,
den Spaanfchen Gezant, Don Emanuel de Lira,
zoeken te overtuigen, dat Spanje Frankryk
den oorlog behoorde te verklaaren; doch
de Lira hadt geoordeeld, dat zulks den Koning,
zynen Meester, niet te raaden ware, ten ware
men zig verbonde, geene Vrede te zullen maaken
met Frankryk, voor dat de zaaken, tusfchen
dit Ryk en Spanje, gebragt waren op den
voet, als by de Pyreneefche Vrede beraamd
was (/)• De Staaten zagen merkelyke zwaarigheid
in zulk eene verbindtenis, fchoon ment
zeer wel bezefte, dat zy van geene kragt zou
zyn, voor dat Spanje Frankryk, met der daad,
den oorlog verklaard hadt. Men zogt Spanje
te voldoen met de belofte, dat men, niet dan
gezamenlyk, met Frankryk fluiten zou. Doch
hiermede was de Lira niet te vrede. Nogtans
beloofde hy, dat de Koninginne Regente den
invoer van alle Franfche en'Engelfche Waaren
cn den uitvoer van krygsbehoeften verbieden
zou, en hieruit zou, hoopte men, van zelve,
eene Vredebreuk ontftaan (m). Doch eer 't zo
ver kwame, verliepen 'er nog eenige maanden.
Midlerwyl, arbeidde de Koning van Frank-
. ryk ernftelyk, om den Keizer en den Keurvorst
van Brandenburg de wapenen te doen afleggen
(»). Ook zogt hy de Staaten te doen verflaauwen
in de krygstoerustingen, door den voorflag
eener Vredehandelinge, die, van wegeden
Koning van Zweeden, als middelaar,gefchiedde,
(

LÏV.BOEK. H I S T O R I E . aaw
de. De Zweedfche Gezanten, Pkter Sparre en
Eduard Ehrenfteen, waren reeds in Frankryk
en m Engeland geweest, alwaar men hunne bemiddeling
-aangenomen hadt. De Staaten hadden
't te vooren gedaan. Zy kwamen, derhalve,
omtrent den aanvang des jaars 1673, in den
Haage, te rug, om nadere voorflagen te doen.
Op den zesden van Louwmaand, kreegen zy
openbaar gehoor (V), en de algemeene Staaten
benoemden, terftond, Gemagtigden, om met
hen m onderhandeling te treeden. Zy ftelden ^
'oorfiïg
voor „ dat Frankryk en Groot-Britanje geneigd e ener
„ waren tot vrede; dat zy Duinkerken tot han- J 'apen-
„delplaats voorfloegen, en dat Groot-Britan- \ :horfim
„ je gezind was, terwyl men handelde, eenen
„ ftilftand van wapenen, voor den tyd van drie
^ maanden, te fluiten met de Staaten." Doch * a da
de Staaten, zig insgelyks genegen verklaard s ! aatesi
hebbende, om van vrede te handelen, weezen Hassk
de handelplaats en den voorgeflaagen ftilftand
van wapenen af (j>> Voorts, begeerden ze te
weeten, op wat voorwaarden, men in handeling
treeden wilde; want naardien de Koning
van Frankryk geene reden gegeven hadt, waarom
hy hun den oorlog verklaarde, wisten zy
niet, op wat voet, hymet hen zoubegeeren te
verdraagen: 't welk onderftelde, dat de Staaten
de eifchen des Konings van Frankryk van
Hooimaand laatstleeden aanmerkten, als niet
gedaan. Eindelyk, ftelden ze agt andere Steden
tot handelplaatfen voor, uit welken zy de keuze
heten aan de twee Koningen. De Koning
van
C*) Refol. Gener. Fmer. 6 Jan. 167%.
W) Secr. Refol. Holl. is. Jan. 167/. ffl. Bed, W. JT K
Q 2

a 44- VADERLANDSCHE LIV.BÓÊK,
1
ï«73- van Frankryk gaf geene hoop, dat hyeene deezer
agt Steden zou goedkeuren; doch hy wees
het ook niet volftrektelyk van de hand. Maar
de Koning van Groot-Britanje was,tenhoogfte,
misnoegd, dat men Duinkerken niet aangenomen
hadt, en dat de wapenfehorfing afgeflaagen
was, in den Haage. De Staaten, hiervan,
Doch uit de Zweedfchen, kennis bekomen hebbende,
daarna,
op «ekere
i/O'ir kelmaand „ dat zy, vooreen jaar of langer,
verklaarden, den een-entwintigften van Sprok­
waarden. „ een Beftand te water met zyne Majesteit van
aanbieden:
die
„Groot-Britanje fluiten wilden; doch zulks
«iet omte!
s,d „ der dezelfde kosten te maaken, die zy zou-
„ niet voor drie maanden konden doen, zonworden.
„ den moeten maaken, al werdt 'er geen ftil-
Kenlen
wovtic ;o
b*ndelplat'.s
vei kooien.
„ftand van wapenen getroffen." Maar Karei
de II. hadt geenen zin, om een lang Beftand te
maaken met de Staaten. Ook ftondt hy 'er fterk
op, dat men te Duinkerken kwame handelen.
Doch, eindelyk, liet hy zig, in Lentemaand,
beweegen om uit twee van de agt Steden,door
de Staaten voorgeflaagen, te weeten Keulenen
Aken, de keuze te laaten aan den Koning van
Frankryk; die eerlang Keulen verkoos. Ten
t zelfden tyde, werden de Gevolmagtigden tot
de Vredehandelinge benoemd. De Koning van
Frankryk benoemde den Hertog van Chandos en
de Heeren Courtin en Barillon. Die van Groot-
Britanje den Graaf van Sunderland en de Heeren
Lionel Jenkins en Jozef' Williamfon (jf). Van
wege de algemeene Staaten werden benoemd
de Heeren Beverningk en van Renswoude wegens
H illand, Odyk,in wiens plaats tgxsxjoan
Cf) KORWBT Vol I. p. 354'
de

LIV. BOEK. H I S T O R I E . 245
de Mauregnault kwam, wegens Zeeland, yan
.Haren, wegens Friesland, en Joan Tsèrands,
wegens Groningen en de Ommelanden (r).
Beverningk en Renswoude waren, door zyne
Hoogheid, voorgellaagen. Doch eenige Leden
van Holland, met naame Amfterdam, maakten
zwaarigheid, om den laatften goed te keuren,
alzo hy uit Utrecht geboortig was, een Gewest,
welk thans in de magt was van Frankryk (j).
De Koning van Frankryk keurde Renswoude,
als zynen onderdaan, insgelyks, af: ook fprak
hy, wat laater, van te Aken, en niet te Keulen
byeen te komen,om dat,in deeze laatfteStad,
nog Keizerlyke bezetting lag, welke hy vernam,
dat men zelfs voorhadt te verfterken. Doch
na dat deeze bezetting den eed aan de Stad
gedaan hadt, bleef Keulen beftemd tot de plaats
van handeling
Ondertusfehen, waren de Staaten in de ver- • ixvm.
wagting, dat de Keizerfche en Brandenburg- 1
ie Keurorst
van
fche troepen iet van gewigt onderneemen zou- g
randenïrg
fluit
den, om der Vredehandelinge klem by te zet- b
ten. Vooral, hadden zy vertrouwd, dat de e< n Ver
Keurvorst van Brandenburg de Franfchen, Keul- j •ag snet
:n Ko.
fchen en Munfterfchen zou hebben genood- „j
ng van
zaakt, om de drie Gewesten van den Vereenig- F: ank.
den Staat wederom te ruimen. Doch de Keur- rj k.
vorst begon, omtrent deezen tyd, tedugten,
dat men hem zyne eigen' Landen afhandig
zou maaken. Ook kreeg hy den beloofden onderftand
niet van de Staaten, die de handen geflooten
hielden, om dat zy niet zagen, dat de
Keurfr")
VALKEN*JEft II. Bel, bl- «7» »6>fl.
(O Vit Aant. van den Penf HOP. van 24 Maart IÖÖJ. Ü/S.
(O VALHSHttR II. ötcl, bl. 671J, 6B6.
Q 3

9*6 VADERLANDSCHE LIV.BOEÈ; •
Keurvorst iet uitvoerde van gewigt. Zyne
Doorlugtigheid leende zelfs, ten deezen tyde,
het oor zo zeer aan de voorflagen van Frankryk,
dat hy den Staaten eene wapenfchorfing
aanriedt. Hy het hun voorhouden „ dat zyne
„ poogingen om hun by te ftaan hem mislukt
w
waren , zynde den vyand verder in zyn Land
n
gedrongen, dan hy verwagt hadt, zig byna
wvan het geheele Graaffchap van der Ma k
„ meester gemaakt hebbende. Dat de meeste
w
poogingen der Staaten ook van kwaaden uit-
„ ilag waren geweest. Dat men, dit voornaam-
„lyk, toe te fchryven hadt, aan de groote
3, overmagt van Frankryk, in geld, in leevensj,
middelen, in fterke Plaatfen en in rivieren.
j^Dat de Duitfche Vorften Frankryk meer dan
„ hem begunstigden. Dat zyn Leger zeer af-
B
gemat was'van den jongften togt, en onbe-
B
kwaam zou zyn, om thans veel dienst te doen.
„ Dat het hem ook mangelde aan geld, om zywne
troepen te betaalen, voornaamlyk, om
„ dat de Staaten vier maanden ten agteren warren,
met het voldoen der beloofde onderga
Handgelden. Dat de Staaten geen Verdrag
j^met Deenemarke noch met den Huize van
wBrunswyk-Lunenburg hadden aangegaan,
„ geene genoegzaame landmagt op de been gebragt,
en zelfs geen behoorlyk aantal van
u volk in Friesland en in Groningerland genhouden
hadden. Dat hy verwagtte , dat zy,
„terftond, vrede maaken zouden, wanneer
„ de Franfchen dieper doordrongen in Holland;
„ dat hy, hierom, noodig hieldt, zelf ook Vre-
„de, of ten minste Beftand te fluiten met
e e n e
» Frankryk
4
en dat hyhun ook aanriedt

LIV. BOEK. H I S T O R I E . 247
„ wapenfchorfing te treffen (»)." Men befpeurde,
aan 't geeven van deezen raad, ligtelyk,
1673-
dat'er van den Keurvorst niet veel meer te wagten
zou zyn. Ook floot hy, terftond hierna,
eenen ftilftand van wapenen met Frankryk, tot
het einde van Bloeimaand: waarop een Verdrag
volgde, den zesden van Zomermaand gedagtekend.
De Koning verbondtzig, by het zelve,
den Keurvorst te zullen ftellen in 't bezit van de
Steden Wezel en Rees, zo dra de Vrede, tusfchen
hem en de Staaten, getekend zou zyn: waartegen
de Keurvorst beloofde/s Konings vyanden,
op geenerhande wyze, te zullen byftaan (y).
Doch lang eer dit Verdrag nog getekend was, XXIX.
en zo dra men, in den Haage,begreepen hadt, * Laad-
dat het den Keurvorst te doen ware, om het 1 leegiti-
en in
herkrygen zyner Steden, raadpleegden de Staa- {
lolland
ten, ernftelyk, of't hun nu niet, meer dan te voo- c p hec
ren, geraaden ware, eenen ftilftand van wape- a
invaaren
of
nen te omhelzen. Eenige Leden van Holland 1
fwyzea
neigden hiertoe. Doch zyne Hoogheid, de raad- ]
er. er
pleegingen bywoonende, deedt hen veranderen v rapenvan
gedagten; fchoon hy, in 't eerst, eene wapen - f :'norfsiü
fchorfing tot den eerften van Zomermaandhadt £
e.
willen toeftaan: waarinhy daarna alleenlyk onder
zekere voorwaarden bewilligde (w). Hy hieldt '1 Gevoed
hun voor,, dat Frankryk, geduurende de wapen- l< ;n van
„fchorfing, de overwonnen' Plaatfen zou in- ' en 1'rin*
„ houden en verfterken, zig op het vermeerderen '>
„ zyner Krygsmagt toeleggen, en, na't eindigen
„der wapenfchorfinge, met grooter magt dan
„ te vooren, vallen in de Vereenigde Gewesten.
("O Uit Aant. van tien Penf. Hop van 29 Maart
„Dat,
1673. MS.
PUFFENDORP deReb. Oeftis Friil. Wilh. Litr. XL §. Ilrt, 87.« 667,
(v} Voiez Ou MOST Corps Uiplom. Tom. VII. P. I. p. 234»
(.w) Aantek. yen ten' Regent va» Delft 24 Maart 1673. ft&>
Q 4

348 VADERLANDSCIIE LIV.EOEK.
«73- „ Dat, midlerwyl, de Duitfche Vorllen zig niet
„ zouden durven verklaaren, en dat hier de Gen
meente flap zou worden, in het opbrengen der
„, gemeene lasten, die, nogtans, zo zwaar zouden
j, moeten blyven, als zy geweest waren. Dathy
„ zelfs flaauwmoedigheid belpeurde in zulken,
„ wien't werk van den oorlog, byzonderlyk,
„ aanbevolen was; dathy zulks, om zyn ge-
„ weeten te ontlasten, moest voordraagen; dat
w
het voor God niet te verantwoorden'was, en
„ dat het niet goed zyn zou, dat 'er 't volk
„ de lugt van kreeg, alzo 't, uit laf heiligheid,
„ of uit kwaataamgheid , ontilondt. Dat hy
„nagt en dag arbeidde; doch 't werk egter,
„ niet alleen, en zonder hulp, afdoen kon."
't Slot was dat hy geene onbepaalde wapenw
fchorfing zou aanraaden. Doch dat men ze,
„ voor een' korten tyd, zou konnen aannee-
„men, mids men de gemeene zaak, ondertusn
fchen, naar behooren, ter herte name." Alle
de Leden in 's Prinfen voorftel bewilligd hebbende,
verzogt men, zyne meening te hooren,
over de bepaalingen, onder welken men de wapenfchorfing
zou mogen aanneemen. De Prins
verklaarde toen
a
dat zy, tot den eerften van
u Zomermaan ', zou moeten duuren, en een
„weinig langer te water, tegen welken tyd,
#
men zig zou konnen in ftaat gefield hebben,
9
en ook zien, hoe de zaaken zig fchikten, te
9
Keulen. Dat de wapenfchorfing eene bloote
, ophouding van vyandlykheden zou moeten
, zyn, zonder toevoer of toegang tot elkan-
, deren. Dat elk, midlerwyl, zyne Plaatfen
j zou mogen vtrfterken; doch dat men, met
ide Vlooten, niet op elkanders kusten zou
mo

JLIV.BOEK. H I S T O R I E . 249
„ mogen komen. Dat men de wapenfchorfing
JJ zou mueten aanneemen, als den Staat aan-
„ gebooden door deZweedf'chen, uit den naam
„ van Frankryk en Groot-Britanje, op dat men
„ den middelaaren te meerder genoegen geeöven
mogt; en dat men, eindelyk, al 't ge-
„ handelde, op den eed zou moeten geheim
„ houden." 't Beiluit viel geheel overeenkom
itig met den raad van zyne Hoogheid (Y).Doch \
de middelaars zagen geene kans, om de twee
Koningen te doen bewilligen in zulk eene wapenfchorfing.
Zy lloegen, in Grasmaand, voor, 1
ö
of de Staaten niet zouden konnen goedvin-
55 den, de wapenfchorfing te doen duuren den
„ tyd van twee maanden, te rekenen van den dag
„ der afkondiging, mits zy zig, te water, ftrek-
„ te tot aan de Kaap S. Vincent of tot de engte
„van Gibraltar Of men, ten anderen, ook
n
zou konnen verftaan tot eene verlenging der
n
wapenfchorfing, ter befcheidenheid der mid-
„delaaren, in geval de twee Koningen daar-
„ toe mogten te beweegen zyn en of de Staa-
„ ten , ten derden, terftond na de afkondiging
„ der wapenfchorfinge, hunne Kaapers zouden
„ wilien t'huis houden (y) " Zy voegden hierby
„ dat zy bedugt waren, dat Frankryk den
w
Staat eenen onherftelbaaren flag zou toebren-
„ gen; dat de Prins van Condé, met eene aan-
„ zienlyke magt, afkwam, en in 't hert van 't
£ Land zou zoeken te dringen; dat de grenzen
„ van den Staat niet al te wel voorzien waren"
en diergelyke redenen meer, ftrekkende om de
Staaf>)
Secr. Refol. Holl. Z) Maart 1I73. IJl. Deel, bl. 325. Uit
Aant. van den Pem HOP. van a

250 VADERLANDSCHE LIV. BOEK;
Staaten in hunnen voorflag te doen bewilligen
(2). Men antwoordde hun, op den negentienden
van Grasmaand „ dat men te vrede was,
Antwoord
„ dat de wapenfchorfing inginge van den dag
der Staaten.
„der afkondiging, mids deeze, binnen veertien
dagen na't fluiten, gefchiedde; dat, in
„ dien tusfchentyd, geene Perfoonen of goede-
„ren, zonder vrygeleide, in elkanders gebied
„ zouden mogen komen, en dat ook de Bond-
„genooten der Staaten in de wapenfchorfing
„zouden begreepen zyn. Dat men, wyders,
„ toeftondt, dat de ftilftand te water zig uit-
„ ftrekte tot aan de Kaap S. Vincent of de
„ Straat van Gibraltar, begin neemende, in el-
„ ke Plaats,zo als, by het Verdrag van Breda,
„beraamd was, en niet ophoudende, dan vol-
„ le twee maanden, na dat zy, op elke Plaats,
„ hadt moeten aanvangen. Dat ook, zo dra be-
„ kend zou zyn, dat de wapenfchorfing by de
„twee Koningen aangenomen ware, al was
„ fchoon de dag der afkondiging nog niet be-
„ paald, de Staaten hunne Oorlogsfchepen en
„ Kapers t'huis zouden houden , mids zulks
„ ook van de zyde der twee Koningen gefchied-
„ de, en men met geene Oorlogsfchepen op
„ elkanders kusten kwame. Doch 't verlengen
„der wapenfchorfinge, ter befcheidenheid der
„ middelaaren, hielden zy voor een punt van zo
„ veel gewigts, dat zy, daarover niet dan met
„ nader kennis der byzondere Gewesten en hun
„ ner hooge Bondgenooten, befluiten konden;
„waarop zy het duidelyk antwoord hierov
„ moesten uitftelien. Zo veel konden zy egter
O} V ! t Aant. van Jen Penfion. HOP yin iZ il-pr 10 », u

LIV. BOEK. H I S T O R I E . 251
„ verklaaren, dat zy , van hunnen kant, tot be-
„ vordering eener goede en verzekerde Vrede,.
„alles wilden toebrengen, wat men van eenen
„ vredelievenden Staat zou konnen verwag-
„ ten; dat zy, om die te toonen, over het laast-
„ genoemde punt, aan de Gewesten zouden
„ fchry ven en met de Gezanten hunner Bond-
„genooten fpreeken s
in zulk vertrouwen, dat
„zy, verftaande, dat de twee Koningen tot
„ het verlengen der wapenfehorfinge neigden';
„dat hunne Bondgenooten daarin ook bewil-
„ ligden, en dat 'er eenige hoop ware op eenen
„goeden uitflag van de Vredehandeling, een
„antwoord aan de middelaaren geeven zou-
„den, waarmede dezelven zig, volkomenlyk,
„ zouden te vrede houden )."
Men zag, uit dit antwoord, onder anderen,
dat de Staaten geen groot vertrouwen hadden
op de Zweedfchen, die men oordeelde, te zeer
in de Franfche belangen te zyn. Ook kwam 'er
niets van deeze handeling over eene wapenfchorfing.
De Koning van Frankryk hadt zig
gereed gemaakt, tot den veldtogt, en wilde de
kosten, hiertoe vereischt, niet vergeefs, gedaan
hebben. Of, veelligt, is hem de voorflag
eener wapenfehorfinge nimmer regt ernst geweest.
In Engeland, hadt men 't Parlement ook
bewoogen, om den Koning merkelyk te onderfteunen,
tot het voortzetten des oorlogs. De
Kanfelier, Graaf vanShafstbury, hadt, by deeze
gelegenheid, eene aanfpraak gedaan,waarin
hy te pas bragt „ hoe 't Parlement, met reden,
„ geoordeeld hadt, qubddeknda esfet Carthago,
„dat

XXX.
Raadplegingen
op de
ïnftructie
voor
de Gemagtigden
tot
de Vredehandeling.
252 VADERLANDSCHE LIV. BOEK.
wdat de Vereenigde Staat moest uitgerooid
.
9
worden." Ook zeide hy „ dat de Staaten van
w
Holland Engelands eeuwige vyanden waren,
ff zo van wege hun belang, als van wege hun-
„ne geneigdheid (£)." Woorden, die regelregt
ftrekken moesten, om de Engelfchen, tot
welken ze gefprooken, en de Hollanders, by welken
ze haast bekend werden, te verbitteren tegen
eikanderen. Ook viel men, „terftond hierna,
aan 't uitrusten eener magtige Vloote. Doch
desonaangezien zondt de Koning zyne Gevolmagtigden
tot de Vredehandeling, in Bloeimaand,
naar Keulen, alwaar zy, eerstin de volgende
maand, aankwamen. De Franfche Gezanten
waren'er, even voor hen, aangekomen.
De Spaanfchen en Keizerfchen volgden hen.
De Zweedfchen en Staatfchen waren 'er de eerften
geweest (c).
Doch eenige weeken voor dat de Staatfche
Gevolmagtigden vertrokken, hadt men, ter Vergaderinge
van Holland, op den voorflag van
den Raadpenfionaris Fagel, geraadpleegd , over
de wyze, op welke de Inftruélie voor de Gevolmagtigden
behoorde opgemaakt te worden,
en of men, daartoe, niet eenige Leden der Vergaderinge
behoorde te magtigen De Edelen
oordeelden van ja; doch verftonden, te gelyk,
2, dat 'er een uit ieder der Leden van het groo-
„ te Befoigne in den Haage behoorde te blyven
„tot agterraad; dat men al 't gehandelde ge-
„ heim moest houden, en op de noodzaakely-
0
ke punten alleen de Staaten famenroepen,
„ Dat men, wyders, op 't gevorderde door En-
M
°ref
O R-VWN Tuin. IX. p- J95. V/LKÏNIIR II. Deel, M. ójï&
(c) VALKÏNIBR U. Deel, b. 682, 685, 6»u, 090.

LIV. BOEK. H I S T O R I E . 253
„ geland, omtrent de Vlagge, de Visfchery en
„Suriname, in onderhandeling treeden kon; ,
„doch dat men moest af wagten, wat de Ko-
„ ning van Frankryk eischte, alzo deeze geene
„ reden gegeven hadt van het beoorloogen der
„ Staaten. Eindelyk, moest men van alles wat
„ 'er gehandeld werdt kennis geeven aan den
„Prinfe van Oranje." Rotterdam verftondt
zelfs „ dat men 't beleid der gantfche handelin-
„ ge behoorde te laaten aan zyne Hoogheid,
„ die alleenlyk drie of vier Perfoonen tot zig
„ zou konnen neemen, welken men de ftiptfte
„ geheimhoudinge aanbeveelen moest." Gorinchem
ftemde met Rotterdam, en dat men zo
weinige Gemagtigden by den Prinfe voegen
moest, als mogelyk ware. Briele voegde zig
met Rotterdam en Gorinchem; doch bedong,
dat de Stad,in allen geval, niet buiten gedykt, of
van den Vereenigden Staat afgefneeden werdt.
Hoorn, Enkhuizen, Edam, Medenblik enPurmerende
ftemden met Rotterdam of de Edelen.
Of zig ook eenige andere Leden, op dit
ftuk, verklaard hebben, vind ik niet aangetekend.
Veelligt waren zy niet tegenwoordig,
alzo de Vergadering, op reces, of om hervat te
worden, gefcheiden geweest zynde, maar even
begonnen was, toen over deeze zaak gehandeld
werdt (d).
De onderhandelingen te Keulen werden, op KXXL
*t einde van Zomermaand, geopend, met eene / anvang
deftige aanfpraak der Zweedfche Gezanten, *j er Vreehandenge
te
ftrekkende tot aanpryzing van de Vrede (e).
V]
De K eulen.
f-d") Secr. Refol. Holl. 13 April. .*•*. lil. Deel, bl.
Vit Aant- van den Penf. Hop van 11 April IÖ73. ilS.
Qe) VALKSNUSK II. Deel, bl. 708.

254 VADERLANDSCHE LIV. BOEK,
De Staatfchen begeerde, daarna, uit de Franfchen,
te verftaan,om welkeredenen, deezen
den Staaten den oorlog hadden aangedaan ;
doch hierop kwam geen behoorlyk antwoord,
Voorfl a- 't Liep aan, tot den twaalfden van Hooimaand,
g-n der eer de Zweedfchen den Staatfchen, in gefchrifte,
verklaarden „ dat men met Frankryk zou
Ziveedfchea.
„moeten overeenkomen, 1. wegens de vol-
„ doening, welke de Koning vorderde. 2. we-
„gens zekere fomme gelds, voor de kosten
„ van den oorlog. 3. wegens de vryheid des
„ Koophandels, en een Verdrag, desaangaan-
„ de te maaken. 4. wegens de herlevering der
„goederen van de Ridderorde van Maltha."
Hierby fcheenen de Franfchen ook te zullen
dringen op vryheid voor de Roomschgezinden,
in den Vereenigden Staat: doch de Zweedfchen
hadden hiervan niet willen reppen. Tot voldoening
van het gepunt, zou Frankryk zig, naar
't oordeel der Zweedfchen, met niet minder
laaten vergenoegen dan met Maaftricht en de
Landen van Overmaaze, Graave en het Land
vm Kuik,Crevecoeur,de Stad en Meieryevan
's Hertogenbosch en de Stad en Baronye van
Breda, tegen de ontruiming van 't gene de Koning
thans inhadt. Het tweede punt zou, meenden
de Zweedfchen ,wel konnen ontweeken worden.
Omtrent het derde, zou men, huns oordeels
, den wederzydfchen vryen handel konnen
bedingen, mids zig voegende naar de wetten,
gemaakt, of nog te maaken. Over het vierde
punt, zou men in der minne konnen handelen.
En 't punt van den Godsdienst zou men tragcen
te ontwyken. Doch Frankryk vorderde,
behalve deeze punten, ook voldoening voor den

UV.BOEK. H I S T O R I E . 255
Koning van Beenemarke en den Hertoge van 1673,
Nieuwburg, en ontruiming der vestingen Emb- •
den en Lieroord, zonder egter, hiernaar, het
tekenen van een Verdrag te willen ophouden.
De Koning van Groot Britanje zou, volgens de
fchriftelyke verklaaring der Zweedfchen, gefield
zyn „ 1. op 'tftukder Vlagge. 2. op 't
„gene den Prinfe van Oranje aanging. 3. op
„de zaak van Suriname. 4. op eene erkente-
„ nis voor de Haringvisfcherye. 5. op 't iïuk
„des Koophandels, met naame in Oostindie
„ en op de kust van Guinea. 6. op eene ver-
„ goeding van de kosten des oorlogs in geld,
„en 7. op Plaatfen van verzekerdheid." De
Zweedfchen hadden den Engelfchen hierop
reeds verklaard „ dat de Staaten hun, op het
„ eerste punt, voldoening hadden gegeven: dat
„ omtrent het tweede, zyne Hoogheid, de Heer
„ Prins van Oranje zig flegts hadt te verklaa-
„ren; dat men wegens het derde, alleenlyk
„hadt te onderzoeken, of 'er nog iet ontbra-
„ ke aan 't volbrengen van 't gene de Staaten,
„ wegens Suriname, beloofd hadden; dat men,
„aan het vierde en zesde, met eene fomme gelds,
„ voldoen kon, welke zy op drie of vier millioenen
begrootten: te gelyk verklaarende,
„datzy, zomin als de Staaten, den Koning
„van Groot-Britanje voor Heer van de Zee
„ zouden konnen erkennen. Wegens het vyf de
„punt, hadden ze voorgeflaagen, dat men 't
„ Verdrag van Koophandel van den jaare 1667,
„zou konnen vernieuwen, en omtrent den
„ handel op Oostindie en op Guinea, door
„ Gemagtigden , overeenkomen." Wegens
Keulen en Munfter, hadden de Zweedfchen ge-
oor-

Antwoord
der Staatfchen.
256 VADERLANDSCHE LIV. BOEK,
oordeeld „ dat men den Keurvorst van Keulen
„ Rynberk laaten moest, zonder dat de Staakten
eenigen eisch hielden op deeze Ves-
„ting, en dat men beiden den Vorften, daar-
„ enboven, eene fomme gelds toeleide, tegen
» de ontruiming van 't gene zy thans inhadden.
Voorts, hadden de Zweedfchen nog te verftaan
gegeven, dat men de Plaatfen, die Frankryk
vorderde,aan Spanje zou konnen afftaan, mids
Spanje daarentegen Plaatfen van gelyke waarde,
die nader aan de Franfche grenzen lagen,
afftonde aan Frankryk. Doch de Staaten, uf
derzelver Gemagtigden tot het werk der Vredehandelinge
vonden, in verfcheiden' deezer
punten, nog merkelyke zwaarigheid (ƒ). Men
kwam egter, binnen weinige dagen, tot een befluit
op 't gene men den Zweedfchen zou antwoorden
(g). Beverningk en van Haren, met de
byzondere Beiluiten der vier Gewesten, Holland,
Zeeland, Friesland en Stad en Lande,
lie niet in alles overeenkwamen, gekeerd zynle
naar Keulen, lloegen, eerlang, den Zweed-
'chen voor „ dat Frankryk de ingenomen'Plaat-
9
fen behoorde te ruimen, en elk te herftellen
in 't gene hy, voor den oorlog, bezeten hadt:
„ in welk geval, de Staaten Orfoi, Wezel, Bu-
„rik, Rees en Emmerik in handen van den
,, Keurvorst van Brandenburg wilden laaten,
0
en Maaftricht, met het gene 'er onder be-
„hoorde, de Landen van Overmaaze, Grol,
„ Breêvoort, Lochem, Deutichem, 's Heeren-
„berg en Ligtenvoordè, benevens het gant-
„ fche
(f) Secr. Refol. Holl. ro Juh i6>3. TIJ. D-el, b'. w
tt;) Secr. Refol, Holl. 28 Jitly 1673. III. Deel, bl. ïAï4>*

LIV. BOEK. H I S T O R I E . aft
„fche platte Land des Graaffchaps Zutfen,
„ eene ltreek van tweeduizend Rynlandfche
'i
„ roeden in de breedte, langs den Ysfel. uit-
„ genomen; en eindelyk ook de Stad en het
„ Land van Hulst,met de onderhoorige Sterk-
„ ten,afftaan aan den Koning van Spanje; die,
„ daartegen, den Koning van Frankryk voldoe-
„ ning geeven zou, uit Artois of eenig ander
„ gedeelte zyner Nederlanden. Dat men, wy-
3
ders, wegens den Koophandel en wegens de
„eifchen der Ridderorde van Maltha, in 't
9, minnelyke, wilde overeenkomen." Doch de ; Zeeland
I leer van Odyk hadt in deezen voorflag niet be- ] >ewilligs
Willigd, alzo Zeeland zwaarigheid gemaakt hadt,' er niet
om Hulst over te geeven. Ten opzigte van 1
Groot-Britanje, boodt men aan „ 't ftuk der
„ Vlagge te willen regelen, naar het dertiende
„ Lid der Bredafche Vrede, zo als men 't, te
„ vooren reeds, verklaard hadt. De Staaten en
„ de Prins van Oranje leefden, zeide men, in de
„ volmaaktfte eensgezindheid, zo dat'er, ten
„ opzigte van zyne Hoogheid, niet te handelen
„ viel. De zaak van Suriname was ook reeds
s, geregeld en afgedaan. De Staaten waren, van
„ ouds, in 't bezit der Visfcherye geweest, en
„ zouden niet konnen befluiten, om 'er eenige
„erkentenis voor te betaalen. Ook was 't
„vreemd, dat men hun, die, driemaal agter-,
„een, onregtvaardiglyk, beoorloogd waren,
„ door de Engelfchen, Plaatfen van verzekerd-.
„ heid afvorderde: zy hadden veeleer reden ,
„ om goede zekerheid te eifchen, voor de onderhouding
van't Verdrag, welk men ilui-
„. ten zou; doch over dit laatfte, en over een
ö
Verdrag van Koophandel, zou men elkande-
XIV. DEEL. R »ren,

1673-
Nadere
voorflagen
der
Zweed'
ichen.
253 VADERLANBSCHE LIV. BOEK.
„ ren, in redelykheid, konnen verftaan. Van
„ vergoeding van kosten wilde men niet hoo-
„ ren, alzo men reeds zulk eene zwaare fcha-
„de ten onregte geleeden hadt."
De Zweedfchen, dit befcheid op hunne voorftagen
ontvangen, en met de Franfchen en Engelfchen
gefproken hebbende, gaven te verftaan,
„dat men, ten minfte, Maastricht, Graave,
„ 's Hertogenbosch, Breda en Crevecoeur af-
„ ftaan moest, zo men vrede begeerde." Doch
Zeeland meende, dat men reeds te veel uitgebooden
hadt, en protesteerde ernftelyk tegen 't
overgeeven van Huist. Ook hadt Rotterdam,
al voorheen, ter Vergaderinge van Holland,
voorgefteld, dat men in de Plaatfen, welken
men overgaf, vrye oefening van den Hervormden
Godsdienst behoorde te bedingen: waarin
de meeste andere Leden bewilligd hadden (Jij.
Maar de Franfchen lieten zig verluiden, dat zy
liet te vrede zouden zyn, ten ware men, bozen
de vyf Plaatfen, door de Zweedfchen geroemd,
Nieuwmegen, Bommel, de Bommelerjvaard,
de fchanfen Voorne en S. Andries, en
le Landftreek tusfchen Nieuwmegen en Graave
jvergaf. De handeling werdt, ondertusfehen,
rerekt. De Staatfchen, de Zweedfchen gedrongen
hebbende, om het uiterfte te mogen weeen,
waarmede partyen zig zouden laaten geïoegen,
ontvingen, eindelyk, tot befcheid,
, dat Frankryk ftaan bleef op Maastricht ,
, Graave, Breda, 's Hertogenbosch, Crevecoeur,
met de Landen en Sterkten, die 'er
, van afhingen of toe behoorden, benevens de
„Ei-
(A) Vit Aant. yanden Pecf. HOP van ig en.27 July 1673- MS»

LIV. BOEK. H I S T O R I E . 259
„ Eilanden en fchanfen van Voorne en S. An-
„ dries, en een klein gedeelte van Gelderland.
„ Ook eischten de 'Franfchen het Graaffchap
„Meurs voor zeker' Duitsch' Vorst [te wee-
„ ten, den Keurvorst van Brandenburg. ] Tot
„ vergoeding der kosten van den oorlog, zou-
„ den zy zig met twee millioenen Ryksdaalers
„ te vrede houden. Wegens den Koophandel,
„ wilden zy overeenkomen: doch de goederen
„der Ridderorde van Maltha, of derzelver
„ waarde, moesten te rug gegeven worden. We-
„ gens de oefening van den Roomfchen Gods-
„ dienst in de Vereenigde Gewesten, zou de
„ Koning redelyke verzagtingen gedoogen. De
„ Koning van Groot-Britanje zou zig,omtrent
„ het ftuk der Vlagge, houden aan de Breda-
„ fche Vrede, mids hetpunt,welk'ervanfprak,
„ werdt uitgelegd, naar zyn welgevallen. Voorts,
„ vorderde hy twaalfduizend jakobusfen 'sjaars
„ voor de Visfchery, en een mülioen ponden fter-
„ lings, voor de kosten van den oorlog: nog, den
„volkomen afftand van Suriname, eene vaste
„ fchikkingop den Koophandel in Oostindie en
„ in Guinea, en een'* Staat voor den Prinfe van •
„ Oranje." Wegens Keulen en Munfter, werdt J
verklaard „ dat zy Zwolle, Salland en Twen-
„ te, en uit het Land van Vollenhove, Zwarthuis
„ en de Kolmfchate om Deventer, benevens de
„ Landftreek,by Kampen, over den Ysfel, ge-
„ legen, begeerden te behouden: ook Lochem,
„ Grol, Borkelo, Breêvoort en Ligtenvoorde,
„ in *t Graaffchap Zutfen; het Graaffchap Lin-
„ gen, en tweehonderdduizend Ryksdaalers iq
„ geld." Zy vorderden, wyders „ vrye oefe-
„ ning van den Roomfchen Godsdienst, door
R a
ö
alle
IÖ73.
Etablitt
sment» '

Ê6O VADERLANDSCHE LIV. BOES;
I63- B
alle de Vereenigde Gewesten, hetilegten van
„ de Bourtange, het ruimen van Embden en
„ Lieroord en van andere Duitfche Plaatfen ,
j, door de Staaten bezet: ook het wedergeeven
van de kinderen des Graaven van Ben-
}J
theim.' 1 Doch alle deeze eilchen fcheenen den
onzen zo hard (9), dat men ze ,na't inneemen
van 'c gevoelen van zyne Hoogheid, als onaannëemelyk
van de hand wees (J). De handeling
vorderde, derhalve, traaglyk. De Zweedfchen
toonden, meer tot Frankryk dan tot de Staaten
genegen te zyn, terwyl deezen zig, door
afzonclerlyke handeling met Groot- Britanje, en
door nieuwe. Verbonden, zogten te fterken tegen
hunne vyanden.
XXXII. Terwyl de Vredehandeling dus ileepende gehouden
werdt, was Pieter de Groot, gewezen •
Ontmoetingen
Penfionaris van Rotterdam, te Keulen gekomen.
Hy was,gelyk wy,in'tvoorgaande boek
van den
gewezen
Amba«fa (k), gezien hebben, in Hooimaand des jaars
deur de 167a, ten Lande uit geweeken naar Antwerpen.
Hier was hy niet lang geweest, of men be-
Groot.
rigtte hem, dat de Graaf van Monterei onderzoek
deedt op zyn gedrag. Ook fchrecf men
hem, uit Holland, dat hem daar iets args gebrouwen
werdt. Hy begaf zig, derhalve, naar
Luik,
C n Secr Refol.Holl. 18,22^. 1673.III.D«e/,W.350.£«^.3S8.
(kj Blttdi. lort.
(9) Wy hebben de byzonderheden der Keulfche Vredehandelingen
, hier, uit de egtfte en geheimlte Be»
rigten, te boek gefteld. Men kan 'er uit afneernen,
hoe kwalyk andeien, die van deeze Vredehandeling
gewaagd hebben, onderrigt geweest zyn. Zie, in 'c
byzonder, VALKENIER II. Deel, bl. 711 enz. Hollandfche
Mercurius van 1673. bl. 121. en zelfs 1'. A. SAMSOS
Hifi. de Quiii. III. p. .sop fluit.

LIV. BOEK. HISTORIE. aGi
Luik, alwaar hy zig ophielde, tot naden moord
van de Witten. Toen, verneemende, dat Luikerland,
door de Staaten, met eenen inval,
gedreigd werdt, keerde hy wederom naar Brusfel.
Hier, verhaalde hem de Graaf van Monterei,
hoewel 't, zo fommigen verzekeren,
itreedt met de waarheid, dathy, door den Prinfe
van Oranje, verzogt was hem in hegtenis te
willen neemen; doch dat hy zig verzekeren
kon van zyne befcherming. Hy zette zig dan,
in Herfstmaand, neder te Antwerpen, alwaar
hy den Winter, volgens zyn eigen fchryven,
fleet,met een verkeertje, eenpyp tabak en een
glas wyns,in'tgezelfchapvanZ« Court van der
£Wófe,Langewagen en Pesfer, die ook derwaards
geweeken waren; zonder zig met eenige zaaken
te moeijen. Doch in of omtrent Bloeimaand
des jaars 1673, ontving hy eenen brief, met
eene onbekende hand gefchreeven, meldende,
dat men in Holland verlpreidde, dat zyn Zwager,
Montbas, eenen aanflag op Sas van Gend
gefmeed hadt, waarvan vermoed werdt, dat
hy kennis hebben zou. Doch hy hieldt dit fchryven
voor eenen trek zyner vyanden, om hem
fchrik aan te jaagen, en floeg 'er geene agt
op. De Graaf van Monterei, wat laater, tev
Antwerpen gekomen zynde, riedt hem egter
ook, te vertrekken, voorgeevende, bedugt te
zyn, voor last uit Spanje, ten zynen nadeele.
Hy verliet, hierop, deeze Stad, den twaalfden
van Zomermaand. Te Mechelen gekomen,
vernam hy uit van der Togt, Penfionaris van
Gouda, dat zyn ongeluk te wyten ware, aan
hem, dien hy zelf voor de oorzaak daarvan
hieldt. Hy reisde, wyders, in 't gezelfchap
R 3
dc$

««73.
fiy kom
te Keulen.
&6z VADERLANDSCHE LIV. BOEK.
der Brandenburgfche en Nieuwburgfche Ge-
• zanten, tot aan S. Truyen, en toen, alleen,
naar Luik, daar hy berigt ontving, dat Monterei
zig verbonden hadt, om hem te doen vertrekken,
of te gedoogen, dat men hem ombragte.
Van Luik, trok hy naar Aken (/), en
: eerlang naar Keulen, alwaar hy, met de Gevolmagtigden
tot de Vredehandeling, vyanden
en vrienden, zonder onderfcheid, verkeerende,
fomtyds, zyne gedagten opende, over de
voorwaarden, op welken men zig, wederzyds,
behoorde te verdraagen; fomtyds ook iet vernam
uit de Franfchen, welk hy den onzen mededeelde
: hoewel Beverningk, zyne verkeering
fchuwde(V). Onder anderen, vind ik, dat hy
van gedagten was, dat de Staaten Maastricht
en nog eenige andere Plaats of Plaatfen aan
Frankryk benoorden af te liaan, en dat hy
dit, nu en dan, in een byzonder gefprek, te
kennen gegeven hadt. Ook blykt,van elders,
dathy zig zo vast overtuigd hieldt van de noodïaakelykheid
om iet aan Frankryk over te geeven
, dat hy, in eenen zyner Brieven, deeze
woorden gebruikt: Si votre P. M. croit que la
Frame fasfe prefentement la Paix, en quita
tout, fans aucum ecl/ange, il est un ignorant
Uien abufe le Gouvernement, il est un imposte
dat is „Zo uw eerfte Staatsdienaar gelooft,
lp dat Frankryk, tegenwoordig vrede maaken-
Bde, alles zal willen te rug geeven, zonder
te
iet in de plaats te ontvangen, ishy een weet-
„ niet: en zo hy 't, tegen zyn beter weeten,
„ den
f* O Letw. de Mn. DE GROUT ter. &*Aix 1* Chttpeïïe 4 Jxilï,
(*) Leur. de M*. »g Gaoo/ it 11 Stpt. 1673»

LIV. BOEK. H I S T O R I E . 263
„den Staaten diets maakt, is hy een bedrie-
„ ger («)•" Doch wy hebben reeds gezien,
dat de Staaten niet ongeneigd waren, om iet
af te ftaan. Voorts, hadt de Groot, uit den
Franfchen Gezant, vernomen, dat Frankrj'k
met Spanje zou willen iluiten op den voet van
het Verdrag van Aken (&), en met de Staaten ,
wanneer men hem Maastricht en nog eene andere
Plaats, welke egter vrygekogt zou konnen
worden, afftondt; en deeze ontdekking
verzuimde hy niet, den Staatfchen Gezanten
mede te deelen (pj. Doch de ftaat der dingen
was, geduurende de Vredehandeling, zo merkelyk
veranderd van gedaante, hebbende de
Staaten verfcheiden' voordeelige Verdragen
weeten te fluiten met den Keizer,Spanje,Deenemarke
en Lotharingen; dat men, eerlang,
hoop kreeg, om Frankryk tot redelyker voorflagen
te beweegen. Ook ftondende Franfchen ,
allengskens, een gedeelte af van hunnen eisch.
De Zweedfchen deeden, insgelyks, voorhagen ,
die nader bykwamen (q): fpreekende alleenlyk
van eenen afftand van Maastricht, Graave,
Hulst,Sas van Gend en de helft van de Meierye
van's Hertogenbosch, en van eene zeker*
fomme gelds, of iet anders, tot genoegen van
den Koning van Frankryk; en ten behoeve van
Groot-Britanje, van den afftand van Suriname,
van zesduizend ponden fterlings in Geld, en
van voldoening aan den Prinfe van Oranje,
we-
(n~) Lette dn rVfn. D» GROOT eer. ie Ctlegne 8 Üec. 1673.
( «) Letrr. du mént de 17 Aytil 1674.
(p) P eii van M«.. SiMn«f VAN M/DDELGESST voor Me.
r>s GROOT N. 4 tn 5. MS.
I 5 .
(3) Secr. Refol. Holl. i3 Sept. 1(573. III» Deel,H. jfio., 370%
R 4
i6rj.

2Ö4 VADERL. HIST. LIV. BOEK .
VAwegens
de penningen, die Karei de II. hem.
fchuldig was. Ook lloegen zy, op 't einde van
Herfstmaand, wederom eene wapenfchorfing
voor, waarop Frankryk zeer gezet fcheen.
Doch hunne voorhagen vonden nog al geenen
De Vre-
ingang, by de Staatfchen (r). De Vredehandeling
werdt gerekt, tot in 't volgende voordehandeling
wordt jaar, wanneer'er iet voorviel, welk gelegenheid
gaf, dat zy plotfelyk afgebroken gerekt.
werdt.
(O Holl. M«rC. VetJll672. il. I9I.au. VAJ.KBNIRR IX, Deslj.
l>l. 74,1.

VADERLANDSCUE
HISTORIE.
VYF-ENVYFTIGSTE BOEK»
I N H O U D .
I. Aanflag op Sas van Gend. Maastricht verlote
ren. II. Staat van Holland. De Priis van Oranje
veroverd Naarden. III. Verhonden der Staaten
m

LV. BOEK. H I S T O R I E . a6>
Karel de II. zoekt de Vredehandeling te doen openen.
Eenige Gezanten komen te Aieuwmegeu.
Terwyl de Vredehandeling te Keulen flaauwelyk
voortging, werden de toerustingen
ten oorlooge, in Frankryk, in Engeland
en in de Vereenigde Gewesten, te
water en te lande, wakkerlyk, voortgezet.
De Koning van Frankryk verfcheen eerst
in 't veld, aan 't hoofd van een aanzienlyk
Leger, met den aanvang van Bloeimaand,
't Leger lag toen omtrent Kortryk.
Terwyl het gemonfterd werdt, broeide 'er
een aanflag, om Sas van Gend te hemagtigen,
door verraad. Launai, een Franschman
in Staatfchen dienst, hieldt heimelyk verftand
met Robsrt de Cerceaa, Heer van Renchamps;
die over de Sterkte S. Antoni geboodt, en dien
hy zogt te beweegen, om tot het overleveren
van Sas van Gend mede te werken. Doch Cerceau
hieldt Launai zo lang op, tot dat de bezetting
van Sas van Gend merkelyk verfterkt
was, door den Veldmaarfchalk Wirtz, waarna
hy alle onderhandeling met hem affneedt (a).
De aanflag op Sas van Gend liep dus te niet.
De Koning van Frankryk, eerst een gedeelte
van zyn Leger hebbende doen trekken naar
Hulst,als hadt hy 't op deeze Stad gemunt gehad,
voerde zyne ganfche magt, in Zomermaand,
op't onverwagtst, voor Maastricht,
welk hy,kort te vooren, door den Graave van
Montal, die in Luikerland lag, hadt doen berennen.
De talryke bezetting deezer Stad hadt
den
(«} VALKENIER II. Ou!, II. ïfaify,.
1(573-
De Franfchen
[rekken
te velde.
Aanflag
cp Sas
van
Gend.
Maastricht
belegerd.

263 VADERLANDSCHE LV. BOEK;
1673. den Franfchen veel nadeels gedaan-hun, nu en
dan, den toevoer affnydende (T), waarom de
Koning raadzaam vondt, zig van deeze Stad,
en daardoor van zyne overwinningeninde Vereenigde
Gewesten te verzekeren. De Stad ftondt
thans onder 't bevel van den Kolonel Fariaux,
zynde den ouden Ryngraave, in Louwmaand
deezesjaars, overleeden. Voordat zy beflooten
was, hadt men 'er nog een Regement Italiaanen,
uit Limburg, weeten in te krygen. Doch
het was nog geene driehonderd man fterk. Eenige
dagen daarna, kwam 'er nog eenige manfehap
binnen. De belegerden deeden twee uitvallen,
in den aanvang van 't beleg, die gelukkiglyk
Haagden. Daarna, deedt de Koning, vlytiglyk,
arbeiden aan de batteryen, aflhydingen
en loopgraaven,en begon de Stad, den vyftiendenvan
Zomermaand, te befchieten, waar mede
dagelyks aangehouden werdt. Op den negentienden,
werdt, voor 't eerst, ftorm geloopen
op een buitenwerk,daar, zo men wil, vyftienhonderd
Franfchen omkwamen. Ditftormen
werdt, daarna, meermaalen, hervat, en, door
die van binnen, wakkerlyk afgekeerd. Nogtans,
naakte de vyand zig, eerlang, van eenige werfen
meester. In den wal, werden verfcheiden'
1 jreuken gemaakt,door 'tgrof gefchut,en aan
le Tongerfche Poort eene van tien roeden
Da Stad 1 >reed. De Stad was ook plat gefchooten, en
le Geestlykheid, Wethouderfchap en Burgery
over. irongen den bevelhebber zo fterk tot de over-
;aave, dat hy'er, eindlyk, toe befloot (V). 't
É*3 TTolI. Mcrc. yü» lf>72. bl. 90, 123,
(O V.UKEtUfiR II. jQcJ, bl. STl-ijt».
Ver-

LV. BOEK. HISTORIE. 269
Verdrag werdt getekend, op den eerften van
Hooimaand (dj. De bezetting bedong de gewoonlyke
krygseer. Doch de Koning wilde
niet toeftaan, dat de. Geestelyke gebouwen en
goederen in de Stad befcierd en bezeten werden,
anders, dan door de gezindheid, die ze geftigt
of gegeven hadt. Na 't bemagtigen van
Maastricht, verdeelde de Koning van Frankryk
zyn Leger in drie hoopen, een van welken, onder
denMaarfchalkdesHumieres, op de beweegingen
derSpaanfchenpasfen zou: een andere,
onder den Markgraave van Rochefort, werdt
naar het Trierlche gezonden: met den derden,
toog de Koning naar Lotharingen, alwaar hy
zig nederfloeg. De Prins van Condé zelf, die
onlangs in Utrecht gekomen was (V),trok met
een goed gedeelte der Franfche Krygsmagt,
welke in Brabant gelegen hadt, naarRysfel,om
de overwinningen van Frankryk, aan deezen
kant, te dekken, 't Jaargetyde verliep, zonder
dat de Franfchen eenig ander beleg ondernamen,
in de Nederlanden (f).
Veelen verwonderden zig over de gemaa- E eden
tigdheid van Frankryk, te meer, om dat de « aarona
2 Frnnhen
Franfchen en Engelfchen, te Keulen, breed j
hadden opgegeven van hun voorneemen, om
n
.sis vet*
den kryg fterk door te zetten, en, in de eerfte d ers onsrnee»
plaats, Breda aan te tasten. Doch de Groot, d
ien,
die, in deezen tyd,te Keulen was, fchryft het J in
: Neftaaken
der verdere onderneemingen in de Ne- d :rlao*
derlanden toe aan een heimelyk gefprek van

1675.
II.
Sir;at var
Holland.
De Fran
feben
neemen
eene
hoogte
by ;Viuitierberg
in.
iiö VADERLANDSCHE LV. BOEK,
den Koning van Frankryk,dien hy voorhieldt,
„dat de Koning, zyn Meester, genoodzaakt
„ zou zyn te breeken met Groot-Britanje, zo
„ zyne Majesteit van Frankryk geene paaien
„ Helde aan zyne overwinningen. Maastricht
was toen nog niét over. En de Groot verhaalt,
dat Lodewyk de XIV. den Zweedfchen Gezant
zyn woord gaf, dat hy, na 't veroveren
van Maastricht, geen nieuw beleg onderneemen
zou. Hy voegt'er by, dat deeze affpraak,
zelfs voor de Engelfchen, bedekt bleef (g). Wat
hiervan zy, zeker is 't, dat de Koning van
Frankryk, kort na 't bemagtigen van Maastricht,
aftrok met zyn Leger.
HetplatteLand van Holland, nog onder water
ftaande, verhinderde de Franfchen zeer, in
hunne aaniïagen op dit Gewest. Zy hadden,
reeds te vooren, eenig Krygsvolk, onder de
Hertogen van Enguien en Luxemburg, van U-
trecht, over Hilverfom, gezonden naar Muiderberg.
Hier hadden ze eene hoogte aan den
zeekant, tusfchen Naarden en Muiden, ingenomen
; by dezelve, eene doorfnyding gemaakt
in den dyk, en daarin eene fluis gelegd, door
welke zy het water, beoosten de Vegt op'tland
ftaande, zogten af te tappen in de Zuiderzee.
Doch zy bedagten niet,dat de onzen, door de
Uitermeerfche fluis, of met het doorfteeken
van den Vegtdam, zo veel waters uit de Vegt,
ten lande inlaaten konden, als door de nieuwe
fluis,afgetapt werdt. De vyand hadt, daarenboven
, de Vegt en andere waters en vaarten
omtrent Utrecht geflopt en toegedamd, de Huizen
Cf) Uur. (te i\iR. DE CRÜOT c.r. de Qgtgtu ipdoufl. i

LV. BOEK. H I S T O R I E . 471
zen ook toehoudende, op dat Holland gebrek 1673.
aan bovenwater krygen, en 'c land dus droog
loopen zou. Doch men hadt altoos gelegenheid,
om het, door middel van 't zeewater,
onder te houden. Ook veroorzaakte het ftilftaand
opperwater zo groot een flank in en om
Utrecht, dat men 't, eerlang, zynen vryen
loop wederom geeven moest. In Zomermaand,
zogten de Franichen, die te Muiderberg lagen,
Muiden te naderen en in te neemen; doch het
grof gefchut, van Amfterdam der waards gebragt,
en dar der Uitleggeren op de Zuiderzee
en in 't Naarder-Meer, vernielde hunne werken
, die zy egter, des nagts, wederom herftelden,
tot dat zy, eindelyk, door 't aanhoudend hevig
fchieten,genoodzaakt werden, Muiderberg
te verlaaten (i). Midlerwyl was op den voor- \ 'erlaaflag
van Amfterdam, de arbeid aan de fchan- «;n ze
fen, die Holland dekken moesten, vlytiglyk, w
'eder-
voortgezet. Onder anderen werdt in de plaats 0
van de verlaaten post aan de Nieuwerbrugge , de
kleine Wierikken verfterkt, met eene aanzienlyke
fchans van vier bolwerken: ook werdt, agter
de groote Wierikken, digtaande Nieuwerbrugge
, een Sterrefchans gelegd. De fchanfen aan
de Goudfche fluis en aan het Woerdfche Verlaat
werden,insgelyks,in beteren ftaat gefteld.
Alles was genoegzaam gereed, in Oogetmaand.
Alleenlyk, bevondt men toen, dat de grond der
Sterrefchans en der fchanfe aan de kleine Wierikken
wat te laag was: waarom men last gaf, om
den zei ven op te hoogen (#*). Op deeze en dierê
e -
CA1 VALIEINISR U. DI.'L bi, 048-250.
f Q Uit Aant van d;n penf. Ilop var. IK Ju'y, %As2.l6s,
MS CosieKus Uit, Veilml, U. 3Ö6.

1(573.
De Prins
van O-
belegen
"Maarden.
272 VADERLANDSCHE LV. BOEK:
gelyke wyze, oordeelde men Hollandbehoorlyk
verzekerd, tegen eenen vyandlyken inval.
De Prins van Condé, ondertusfehen, met een
deel des Franfchen Legers, van Utrecht, vertrokken
zynde, gaf den Prinfe van Oranje fchoone
gelegenheid, om Naarden te belegeren. Het
Leger der Staaten was, te Raamsdonk, byeengetrokken;
doch, op de tyding van eene voorgenomen'landing
der Engelfchen, gedeeltelyk,
naar de kusten gezonden: van waar het Krygsvolk,
geene Engelfchen verneemende, wederom,
naar Raamsdonk gekeerd was. Zeven Regementen,
ook, ingefcheept, om, door Holland ,
naar Friesland gevoerd te worden, kreegen, onder
weg, bevel, om te Amfterdam of te Muiden
te blyven leggen. Midlerwyl, hieldt de Prins
den vyand onzeker van zyn oogmerk, doende
Bommel befchieten, door eenige Uitleggers, die
op de Waale voor de Stad lagen, en Graave berennen,
door vyftienhonderd Ruiters. Ook
meende de Hertog van Luxemburg, dat men 't
op ééne deezer Plaatfen gemunt hadt: waarom
hy vyf-of zesduizend man afzondtnaarïiel, zo
dra hy vernam, dat Oranje van Raamsdonk opgebroken
was. Doch zyne Hoogheid was, door
Loon op 't Zand, naar Werkendam; voorts, over
de bruggen te Hardinksveld en te Schoonhoven,
naar Alfen en verder door Ouderkerk getrokken.
Hierna werdt het Leger, des nagts na den vyfden
van Herfstmaand, in een fchrikkelyk onweder,
met fchuiten, over de Vegt gezet: waarna 't zig
in 's Graavenland nederfloeg. Den volgenden
dag, werdt Naarden berend, en zo dra 't gros
des Legers ende Regementen, te vooren, naar
Friesland gefchikt, voor de Stad gekomen waren,

LV. BOEK. H I S T O R I E . 275'
en, heviglyk, befchooten. De Contrefcarpe
en een Ravelyn, daarna, aangetast en overweldigd
zynde, gaf zyne Hoogheid bevel, om
eenen algemeenen itormte loopen. Doch de belegerden
wagtten dien niet af, maar gaven de
Stad op, by verdrag, op den twaalfden van
Herfstmaand De Franfche Bevelhebber,
Filips de Procé, Heer du Pas, werdt van zyn
krygsampt verlaaten, om dat men oordeelde,
dat hy de Stad te fpoedig overgegeven hadt:
doch hy verdedigde, eerlang, zyn gedrag, in
openbaaren druk (/).Hykreeg, daarna, verlof,
om in Graave te dienen; alwaar hy gefneuveld
is (ni). Geduurende 't beleg van Naarden, voor
welke Stad, 'sLands meeste krygsmagt gebragt
was, hielden fommigen 't Land te zyn in zulk
eèn groot gevaar, als het, in deezen gantfchen
oorlog, geweest was, indien de vyand, de bezettingen
van Gelderland, Overysfel en 'tStigt
byeengetrokken hebbende, 't ontzet hadt ondernomen.
Doch de fchielyke overgaave der
Stad deedt dit gevaar verdwynen
Maar onder 't woelen der wapenen, hadden
de Staaten niet verzuimd, zig, door nieuwe
verbindtenisfen, te Herken, tegen deovermagt
van Frankryk en Groot-Britanje. Willem van
Haren, Grietman van de Bilt, was naar Zweeden
gezonden (o), terwyl Simon van Beaumont,
Sekretaris der Staaten van Holland, aan 't Hof
van Koppenhagen, handelde, 't Oogmerk was,
de
(*) VALKENIER II. Deel, bl, 48c-4.95,
(O Memorie of Verhaal enz. gedr. 1C74.
{m D/VNIEL Journal de Louis XlV. p. C v.
f B ) COSTERUS bl. 37(1.
O) Zie zyne ïnflr. in de Secr. Itefol. Hoi!. 25 My, \f17g*
JIJ. b,ü, bi. 176.
AJV. DÏEL.
S
De Stad
geeft zig
over.
III.
Handeling
der
Staateu
in 't
Noorde».

*T4 VADER LANDSCHE LV. Bos*,
de twee Noordfche Kroonen te beweegen tos
een Verbond, welk Groot-Britanje, inzonderheid
, tot vreedzaame gedagten brengen moest.
Doch Zweeden was te diep ingewikkeld met
Frankryk, om naar de voorllagen der Staaten
te luisteren Q>). Alleenlyk, hadt men, den tweeden
van Bloeimaand, in den Haage, een Verdrag
getroffen met dit Ryk, waarby eenige punten
van Koophandel geregeld werden Qq). Maar
met Deenemarkc, llooten de Staaten een Verbond
van onderlinge befcherming, welk, op
den twintigften van Bloeimaand, te Koppenha­
Verdrag
•an
Koophandel
met
Zweeden.
Verbond
met Deesemarke.
„ ° ZL"J" werden, 1.. by het ïZl TIi" zelve, TT bevestigd; / doch i men
gen, getekend werdt. „ De voorige Verbonden
«emarke. *
„beloofde eikanderen merkclyk meer onder-
„ ftand. Christiaan de V. verbondt zig, om de
,j Staaten, met zesduizend knegten en vierduij,
zend paarden, te onderfteunen, en nog met
j, veertig Oorlogsfchepen, te vooren beloofd.
„ De onderftand te lande zou, des noods, met
„ een gelyk getal van knegten en ruiters, veiv
„meerderd worden. Doch de Staaten moes-
„tcn het werfgeld, en een groot deel van het
5, onderhoud deezer troepen bekostigen. By
„nader beding, werdt egter verftaan, dat de
„ Koning van Deenemarke, tegenwoordig, al-
„ ieenlyk twaalfduizend man en twintig Oorn
logsfehepen vaardig houden zou, en dat de
n
Staaten, in ftede van geld. goede Obligatien
„ zouden leveren. Doch zo eenige nabuurige
^ Mogendheid [naamlyk, Zweeden] haare wa-
„ penen voegen mogt by die der vyanden van
«de
C^"> VALKENIER II, J/. t(tf.
Qaj ftfeaDu MONT Coips Diplom. Tm. VII. P. I. p. eaa.

L V. BOEK. HISTORIE. ar<
„de Staaten,en Deenemarke, daardoor, nood-
„ zaaken, met der daad, deel te neemen in
„den oorlog, zouden de Staaten de beloofde
„penningen, in baaren gelde, moeten opbrengen
(;-)." Wat laater, verbondt zig de
Hertog van Lotharingen, die, door den Koning
van Frankryk, in den jaare 1670, van zyn Land
beroofd was: „ om den Keizer, den Koning van
„ Spanje, en de Staaten, met drieduizend Rui-
„ ters by te ftaan; waartegen deeze Mogendhe-
„den beloofden, hem negenduizend Ryksdaa-
„ Iers ter maand te zullen betaalen, de twee
„eerften in geld, en de Staaten in Obligatien
„ op Holland en Westfriesland.'* Men trof dit
Verbond, reeds in 't begin van Hooimaand;
doch het kreeg zyn beflagniet voor Wynmaand

Verbond
in cc
Spanje.
ztf VADERLANDSCHE LV.BOEK.
„ maand zouden draagen, en daarenboven hun-
„ne landmagt, tot veertienduizend, of, zo 't
„mogelyk ware, tot twintigduizend man verw
meerderen." Men floot deeze overeenkomst,
op dendertigften van Oogstmaand, m den Haage
malwaar, ten zelfden dage, een Verbond
van meer gewigt getroffen werdt, tusfchen den
Koning van Spanje en de Staaten.
De laatften hadden, van den aanvang des
oorlogs af, Spanje gezogt te beweegen, om zig
niet te vrede te houden met het verleenen van
onderftand aan de Staaten; maar om den oorlog
openlyk te verklaaren aan Frankryk. Sommigen
oordeelden zelfs, dat Spanje den oorlog
zou hebben konnen voorkomen, zo 't alleenlyk
verklaard hadt, de zyde der Staaten te willen
houden (v). Om het zo ver en verder te brengen,
was Adriaan Paats, toen Vroedfchap van
Rotterdam, in Bloeimaand des voorleeden jaars,
gezonden naar 't Hof van Madrid (w). Doch
Spanje fcheen niet te willen breeken met Frankryk,
ten ware de Staaten zig verbonden, om
geene vrede te maaken, voor dat de zaaken
herbragt waren in den ftaat, waarin zy , by de
Pyreneefche Vrede van den jaare 1650, waren
gefteld. De voorfpoed der Franfche wapenen,
de overlast, dien 'er de Spaanfche Nederlanden
van begonden te lyden,en boven al hetbemagtigen
van Maastricht deedt het Spaanfche Hof
nu een weinig veranderen van gedagten, en
een Verbond fluiten met de Staaten, voor den
tyd
C«) Voiez Du MONT Corps Diplom. Tom. VU. P. I. p. 243.
(v ; Lertr. de Mr de Oroor ecr.tfAnvtrslt 3 1 Janv. 1675.
f (wj Refol. Gener. Sabb. 9 LunA a$ April 1672. Holl. MUG.
>«« 1672. il. 43»

LV.BOEK. H I S T O R I E . 277
tyd van vyfentwintig jaaren, waarby Spanje beloofde
„ in openbaaren oorlog te zullen treelt7&
„ den met Frankryk. De Staaten verbonden
„ zig, daarentegen, geene vrede met Frankryk
„ te zullen maaken, voor dat zyne Katholyke
„ Majesteit herfteld ware in het bezit der Plaat-
„ feu, hem, federt de Pyreneefche Vrede, bekomen
door Frankryk, ten ware nien V, vn-
„ derling, tot bevordering der Vrede, anders gen
raaden vinden mogt." Voorts, beloofden de
Staaten,, Maastricht, met het gene 'er onder
„behoorde, met naame het Graaffchap van
„ den Vroenhove, te zullen afftaan aan Span-
„ je." By een afzonderlykpunt, verbondt Spanje
zig ook „ om in oorlog te treeden met den
„Koning van Groot-Britanje, zo deeze zig,
„ door geene zagte middelen, mogt willen laa-
„ten beweegen, tot het fluiten eener redely-
„ ke vrede (.*)." Terftond na het treffen van , Spanje
dit Verbond, maakte de Graaf van Monterei < :n Frank»
gereedfchap, om Frankryk den oorlog aan te j yk verbaren
doen: die, den zestienden van Wynmaand, o- ,
lknnde»
penlyk ,• verklaard werdt (y), ten welken dage, t en den
ook de vyandlykheden op de grenzen begon- < orlog.
nen werden. De Koning van Frankryk verklaarde
, drie dagen laater, den oorlog, insgelyks
aan Spanje (V). Paats bleef aan 't Hof van
Madrid, tot in 't jaar 1675: wanneer hy, in
Herfstmaand, te rug keerende, zig van zyne
Vroedfchaps plaats te Rotterdam verhaten
vondt. Doch zyne Hoogheid, die 'er hem
van
Cx") Secr- Refol. Holl t8 Sept 11^73. Hl Deel, bl %7i> enz,
y»tiz Do MONT Corps D'plom. Toni. VII. P. i p. 240,
(y) VALKRNip.a (I. Deel, bl. 592.
is j Du MONT Corps Diplom." Tom. VII. P. I. p. 245.
5 3

15/3-
IV.
Kryïsbe.
1
dryven ii
Duitsclj-
Isad.
Soa belegerd
iptv de
a8 VADERLANDS CHE LV.BOEK.
van ontzet hadt, herftelde 'er hem wederom
in, kurt na zyne te rug komst (V).
De vrees voor de Franfche overmagt was eene
der voornaamfte oorzaaken geweest van het
fluiten van alle deeze Verbonden. Het Huis
van Oostenryk in 't byzonder rekende het van
zyn belang, dat Frankryk geen' verderen voet
kreege, in de Nederlanden en in 't Duitfche
Ryk. De Keizer begon, hierom, in Zomermaand,
zyn Leger wederom te verzamelen onder
den Graave van Montecuculi; die last hadt,
van Egra in Boheeme, te trekken naar den Rynkant.
Doch Montecuculi was, niet voor 't einde
van Oogstmaand, in ftaat, om op te breeken
met het Leger, welk, in verfcheiden' hoopen,
trok naar Neurenberg, en, van daar, her
eenigd, naar Miltenburg, in't Bisdom Wurtsburg,
digt by welke plaats, Turenne, met de
Franfche Krygsmagt, zig hadt nedergeilaagen.
Tusfchen de twee Legers, vielen verfcheiden*
fchutgevegten voor; doch 't kwam tot geen
hoofdtreffbn. Turenne brak, eerlang, op, en
legerde zig by Mariendal. Montecuculi, 't
Stigt Wurtsburg ,insgelyks, verlaatende ,kwam,
in 't midden van Wynmaand, te Frankfort, en
voor't einde der zelfde maand, teKoblents aan.
Turenne was, omtrent ten zelfden tyde, tus«
fchen Heidelberg en Manheim, over de Nekker,
getrokken in 't Paltfifche, alwaar hy zig
nedergeilaagen hadt (F).
Midlerwyl, hadt de Graaf van Montere! eenig
Krygsvolk verzameld. Ook hadt de Prins
O) Twecjaar. Gffcliifd. H- 717,
OJ VAIAEJÜER II. Bse!» W. 4£«» 5ïSs fSfc.

LV.BOEK;. H I S T O R I R.
yan Oranje zig, op 't einde van Herfstmaand,
1*7*
begeven naar 't Leger der Staaten, te Roosendaal.
De Spaanfche troepen vereenigden zig Bondge»
«erlang, te lieerentais, met de Staatfchen nooten,
Zyne Hoogheid, wien 't opperbevel over dit' mderbe»
yereemgd Leger opgedraagen was, trok, ter- ]'el des
'rinfsn
ftondt, aan t hoofd van het zelve, by Venlo \ an O-
over de Maaze, en voorts, door Gulikkerïand' * uije,
in net Keullche, zig te Bruel nederflaande.
Montecuculi,daarna,den Bisfchop van VVurtsburg,
die met Frankryk in verdrag ftondt, o-
vergenaald hebbende, om hem doortogt te verleenen
(V), en vervolgens den Ryn te fchepe
zynde afgezakt, tot omtrent Keulen, maakte
zig meester van Nuis, Andernach en eenige
andere Plaatfen. Oranje, Rynbach veroverd
hebbende voegde zyn Leger, met den aanvang
van Slagtmaand,by het Keizerlyke: waarna
het vereenigd Leger 't beleg iloeg voor Bon.
Zyne Hoogheid kwam, den zevenden, in perfoon,
voor de Stad, en voerde, federt, het op.
perbevel oyer't beleg. De loopgraaven geopend
zynde, naderde men de Plaats fpoediglyk. Ook
werdt zy vinnig befchooten. Op den elfden ,
K c
werdt een der buitenwerken veroverd, by wel- £ nïngs*
ke gelegenheid, de Graaf van Koningsmark fneu- ft«
«velt,
velde. Men hadt hem, eenigen tyd te vooren,
te Maaslandsflius, kwalyk bejegend, uit ha*
naar
t
fchynt, over 't verlaatën der post by
Bodegrave, op 't einde des voorleeden jaars,
£Yh rU e r
£ zeer op gedrongen, dat men
de fchuldigen opzogte en ftrafte fV). Doch wat
hier-
$4

ÏÖ73.
Bon
geeft zij :
over.
V.
Be Fran
fchen
verlaatei
de mees
tè overwonnen
Steden,
23o VADERLANDSCHE LV. BOEK.
hierop volgde, is my niet voorgekomen, 's
Daags na 't omkomen van Koningsmark, traden
de belegerden in befprek, en gaven de Stad
op, by verdrag (e). Hierna betrokken de Legers
de Winterkwartieren. DeKeizericheniloegen
zig, in en om Bon en in Gulikkerïand, neder
: de Spaanfchen en Staatfchen toogen, by
Roermonde, over de Maaze, naar de Steden,
vut welken zy getrokken waren. Turenne, vergeefs
gepoogd hebbende, Bon te ontzetten,
maakte zig, daarna, meester van eenige Plaatfen
, en betrok toen de Winterlegeringen in het
Trierfche, inBourgondie en in Lotharingen (ƒ).
In de Spaanfche Nederlanden en op. de grenzen
van Frankryk, vielen, na dat de Koningen
van Frankryk en Spanje eikanderen den oorlog
verklaard hadden, dit jaar, niet dan eenige fchutgevegten
en flrooperyen voor (g). Men verwagtte
de voornaamfte gevolgen der nieuwe
Vredebreuke, niet voor het volgende jaar.
De Verbonden der Staaten met den Keizer
• en met de Kroone van Spanje, en de optogt der
Keizerfchen en Spaanfchen en des Prinfen van
Oranje naar den Rynkant noodzaakten den Koning
van Frankryk, de meeste Steden, welken
hy, in de Vereenigde Ge westen, veroverd hadt,
in deVei . nog voor 't einde des jaars 1673, wederom te
eenijrde " ruimen De bezetting van Woerden kreeg
Gewesten:
als en naar Utrecht te trekken; 't welk egter niet
allereerst bevel, om deeze Stad te verlaaten,
Woerden,
gefchiedde, voor dat de Stad de plondering,
mee
. f

LV.BOEK. H I S T O R I E . 281
met welke zy toen nog gedreigd werdt, voor HÏ73.
vyftien- of zestienduizend guldens,. afgekogt
hadt. De Franfchen verlieten Woerden, op den
zevenden van Slagtmaand, des morgens'; en in
den nademiddag, werdt de Stad voorzien van
Staatfche bezetting (ƒ). 't Huis te Harmeien,
ten zelfden tyde, verlaaten zynde van de Franfchen,
werdt, insgelyks, ingenomen, door de
onzen. Stoupa, Bevelhebber van Utrecht, ook Utrecht,
last gekreegen hebbende, om de Stad te verlaaten
, vorderde vyf tonnen gouds van de Regeering,
zo zy niet begeerde, dat Utrecht verbrand
en verdelgd werdt. Men vertoonde hem „ dat
„de Stad, terwyl zy onder de heerfchappy
„ der Franfchen geftaan hadt, reeds zeer veel
„ hadt moeten opbrengen aan den Koning; dat
„ zy thans ook ontbloot was van haare rykfte
„ingezetenen, die met hunne goederen naar
„ elders waren gevlugt en dat het haar,
„ hierom, onmogelyk was, te voldoen aan den
„ eisch des Bevelhebbers." Doch deeze Vertoogenhielpen
luttel. Men moest, eindelyk,
vierhonderdenvyftigduizend guldens belooven,
waarvan honderdduizend Ryksdaalers, in gereeden
gelde, moesten opgebragt worden. De
Vroedfchap ging, in perfoon, door de Stad,
om de Gemeente te vermaanen, tot het voldoen
van haar aandeel in deeze fomme, by wege
vanLeeninge tegen zes ten honderd in't jaar.
Stoupa verzekerde zig van eenigen der voornaamfte
Burgeren, tot dat hem de beloofde
fomme betaald was. Op den drie-entwintigften
•f j) C'WTERITS tl. 378-3H3.
{,hj Zie VALKENIER II. Deel, tl. 33, 322, 504.
S 5
van

a§2 VADERLANDSCHE LV.ïfcwr
r«8> van Slagtmaand, toog de Franfche bezetting
ter Stad uit. Stoupa leverde den Heeren de ileutels
der poorten wederom over, eer hy vertrok.
Zy werden, terftond na den uittogt der Franfchen,
geflooten. 't Oranje vendel waaide, hierop
, ftraks, van den Doms-tooren. Elk verfcheen,
op ftraat,met Oranje-linten enftrikken,enmen
zondt,zonder uitftel, eenige Heeren af, om den
Prinfe van Oranje het Stadhouderfchap van 't
Gewest aan te bieden. He Domkerk, die, zo
dra de Stad zig overgegeven hadt, door den
Kardinaal van Bouillon, den Roomfchen Godsdienst
toegewyd,en federt, met beelden enaltaaren,
veriierd geworden was, werdt nu, door
't graauw en de jongens, ontbloot van alle fie*
raaden, die, nevens eenige fchildwagtshuisjes„
mor 't Stadhuis, in den brand geileken werlen.
Ook werdt, nog deezen zelfden nademid-
i
< lag, door den Predikant Gentman, gepredikt in
i le Domkerke, daar men, des morgens, de
l nisfe hadt zien doen. Tegen den avond, trok
{ le Staatfche bezetting, onder den Graave van
1 ioorne, ter Stad in, zonder eenigen eed te doen
a an de Staaten van 't Gewest (ƒ)• De Graaf van
1 loorne deedt, twee dagen hierna, de Vroedf
:hap vergaderen, welke hyaanzeide, dat hy
c Ile de Leden derzelve, op een fchriftelyk veroek
der Burgerye, en om beroerte te voorko-
2
r ïen, fchorfte in hunnen dienst. Eenigen fpraen
hiertegen, onder anderen vraagende, hos
k
•enig of vyftig ptrfoonen de burgery vertoonen
4 mdenP Doch Hoorne herhaalde zyn zeggen,
en

LV.BOEK. H I S T O R I E . S83
en vertrok: den Leden der Vroedfchap, die nog 167%.
op 't Stadhuis bleeven, daarna doende aanzeggen,
dat hy begeerde, dat zy mar hunne huizen
gingen («z).Ten zelfden dage, kwamen te U-
trecht vyf Gemagtigden deralgemeene Staaten,
te weeten, Joan Geelvink, Heer van Kastrikom,
deRaadpenüonaris Fagel, Willem van Krommon,
J3. Gemmenich en Scato Gokkinga, die de fchorfmg,
door den Graave van Hoorne gedaan,bevestigden
(V), alleenlyk eenige weinige Regenten,
by voorraad, herftellende, om zaaken, die
geen uitftel lyden konden, waar te neemen:
waartoe ook agt Burgerhopluiden wefÖeri aangefleld.
Sommigen tvvyfelden, of de algemeene
Staaten regt hadden tot zulk eene verandering,
alzo zy Utrecht, no.ch te vooren, met de
wapenen verdedigd, noch tegenwoordig, door
de wapenen herwonnen hadden (0). Doch men
verftondt het anders, in den Haage. De ande- A
rnersort,
re Stigtfche Steden, Amersfoort, Wyk te Duur- tc
ftede, Reenen en Montfoort, werden,ten zelf- )J yk te
den tyde, van de Franfchen verlaaten. In Hol- tj< aurfte-
,Ree.
land, ruimden zy,behalve Woerden, Oudewa- ne
n en
ter, Ysfelftein, Viane, Heukelom, Asperenen W ontort
;
Leerdam; welke Steden vrye hoede ingenomen Q
hadden van Frankryk: doch dit belette niet, te: idewa-
, Ysdein,
dat zy, of fommigen derzelven, nog zwaare fel
brandfehattingen betaalen moesten, eer zy van V i
:ne.
den vyand werden verlost: of, anders gedoogen,
dat zy geplonderd werden. In Gelderland,. 1, As*
ukape:
'cn ea
ver- Lc er-
(«O Meroor. ven 't gepasf. te Urrecht in den iaare 1673. se- da
drukt 1679. il. ds- Verhaal van du verander. lUeccr. te U-
frecht in 1674. MS.
,(n) Sec. Reiol. Gener. Salbatlii 18 Noy. 16-3. Groet l'tr.
£.akaatn. I. Duel, bl m.
C9J L

I«73.
Hatnim,
Elburg,
Wageningen,
Harder.
wyk,
Bommel
en Doe*
burg;
ook
Kampen,
VI.
Munfterfche
Krygsbedryven.
234 VADERLANDS CHE LV.BOEK.
verlieten de Franfchen Hattum, Elburg, Wageningen,
Harderwyk, Bommel en Doesburg.
De Sterkte Crevecoeur, en de Engelen-en Ortenfchans
by 's Hertogenbosch werden ook verwoest
en geruimd. In Overysfel, raakte Kampen
, daar egter een aanmerkelyk getal van huizen
verwoest werdt, vry van Franfche bezetting.
Met al dit Krygsvolk, welk op de Mookerheide
verzameld werdt, lloeg de Hertog
van Luxemburg, in Wintermaand, naar Frankryk
op weg. De Spaanfchen onder den Graave
van Monterei, gevoegd met eenige Staatfche
manfehap, onder den Graave van Waldek verzameld,
zogten hem te onderfcheppen. De
Prins van Oranje zelf vervoegde zig, ten deezen
einde, na 't veroveren van B on, naar 't vereenigd
Leger. Men trof den Hertog aan, omtrent
Maastricht; doch hy hieldt ziginzyn voordeel,
en verdeelde zyn Leger, eerlang, in de gemelde
Stad en in eenige omgelegen' Steden (j>).
't Vertrek der Franfchen uit de meeste Steden
, te vooren, in de Vereenigde Gewesten,
veroverd, veroorzaakte zo groot eene bekommering
in den Bisfchop van Munfter, dat hy,
insgelyks, te raade werdt, eenige Plaatfen te
ruimen, eer 't jaar nog ten einde liep. Hy was,
na dat de Keurvorst van Brandenburg zig verdraagen
hadt met Frankryk, genoodzaakt geweest
het Brandenburgsch gebied in Westfaale
te verhaten, omtrent het midden van Bloeimaand.
Ramdorf) die de Munfterfche en Keulfche
troepen geboodt, lloeg toen op weg naar
Fries-
(70 Zie Memor. van 't sepasf. te Utrecht in 1673. V A LKE-
NTEU lu Deel, bl. 517, 633-052. ISKANDT de Ruiter, bl. 870.
880.

LV.BOEK. H I S T O R I E . 285
Friesland, en bemagtigde, eerlang, het Slot 1673.
Gramsbergen, welk, door eenige bezettelingen
van Koeverden, bewaard werdt. Prins Joan 't Slot
Maurits van Nasfau, die 't bevel voerde over 1 3rams«
jergen
de Staatfche Krygsmagt in deezen oord, deedt. rerloaen.
hem, nogtans, kort hierna, naar Ootmarfum, 1
en, eerlang, naar Steen wyk, te rug keeren. Sedert,
vielen 'ei- eenige fchutgevegten voor, met
wederzydsch nadeel. In Hooimaand, lloeg Ra- l )e
benhaupt "t beleg voor de nieuwe fchans, en j lieuwe
chans
veroverde ze, op den agttienden, ftormenderi
;ewonhand.
Ten zelfden tyde, zogt Prins J oan Mau-1
1CB.
rits Zwartfluis in te neemen door verrasfing;
doch de vyand was op zyne hoede, waardoor
de toeleg verydeld werdt. De Munfterfchen
hadden ook eenen dam gelegd in de Overysfelfche
Vegt, waar door Koeverden veel overlast
van 't water leedt. In deezen toeftand, vernam
men, dat de Bisfchop in aantogt was naar de
Plaatfe. Men beiloot, hierom, langs verfcheiden'
wegen, aan te trekken op den dam, en
dien, met geweld, door te fteeken. Doch eer
dit befluit ter uitvoeringe gebragt werdt, ontftondt
'er, op den eerftenvanWynmaand,zulk
een felle ftorm uit den oosten, dat de dam doorbrak
; waardoor verfcheiden' vaartuigen met
vyandlyke manfehap, tot het beleg van Koeverden
derwaards gezonden, naar Zwol te rug
gedreven, of omgeilaagen werden Dit ongeluk
benam den Bisfchoppelyken den moed,
om iet meer te onderneemen. Hier kwam't ver- I
trek der Franfchen by, welk de Munfterfchen f >e MUIK
erfchera
bewoog, ook Steenwyk,Meppel en eenige an- <
r ïimen
teen- '
de- v ryk,
£) VAIKSNIÏR II. Die!, II. 572-380, 5805S5.

s26 VADERLANDSCHE LV.BOEK.
16 72. dere Plaatfen in Overysfel en Drente te ruimen
(r). De belegering en verovering van Bon, welke
hierop volgde, deedt den Keurvorst van Keu­
Meppe't
en amiere
Plaatlen
en den Bisichop van Munfter, eerlang, de
fen. ooren leenen naar een Verdrag, waarover, federt
eenigen tyd, gehandeld was (7); doch welk,
eerst in de Lente des volgenden jaars, geilooten
werdt.
Zodanig een aanzien hadt de oorlog te lan­
orde des verhaals, datwy, beknoptelyk, ontvouwen,
wat'er, dit jaar, merkwaardigs, ter
zee, voorgevallen zy, en welk een' uitllag de
poogingen der Staaten, tegen de vereenigde
Vlooten van Frankryk en Groot-Britanje, gehad
hebben.
Vit Terwyl 's Lands Vloot,vroeg in 't voorjaar,
Bftnd- gereed gemaakt werdt, raakte, te Amfterdam,
Itigtef te zekere Engelschman, Joan Frafer genaamd,
Amflerdam.
in hegtenis; die, buiten pyne, beleeclt, door,
voornaame luiden in Engeland, gehuurd te zyn,
om 's Lands fchepen, toen nog onttakeld leggende
, in den brand te fteeken : waarop hy geblakerd
en geradbraakt werdt. Een zyner mak­
's LanJs
Vloot
loopt in
zee.
de , op het einde deezes jaars.
Nu vordert de
keren, V/ükmMader, eenige jaaren laater, te
Rotterdam, in hegtenis geraakt zynde, werdt,
insgelyks, met de dood geftraft (f). In 't begin
van Bloeimaand, was de Vloot, uit tagtig zeilen
beftaande, in ftaat, om zee te kiezen. Ook
liep zy, kort hierna, uit. De Ruiter hadt 'er
wederom het opperbevel over: en Tromp, die,
door den Prinfe herfteld was in de waardigheid
van
(V) VALKENIER II. hal, U. (154.
{ij I'oLz Du MONT Corps Dip'. Tm, VII. P, I. p, 23J.
(t t) Holl. Merc. van v>7.f^bl. 232.

IV. BOEK. H I S T O R I E . ag*
van Luitenant-Admiraal onder het Kollegie te
Amfterdam, was, op uirdrukkelvken last van
zyne Hoogheid, met de Ruiter verzoend. Men
hadt eenige zinklchepen by de Vloote gevoegd
welken men voorhadt op den Theems in den
grond te booren. De Vloot zeilde, terftond,
derwaards; doch een zwaare mist hieldt de
zmkfchepen op; waardoor de toeleg mislukte.
Toen keerde de Ruiter, wederom, met de Vloot,
naar Schooneveld, daar van Beuningen en Mauregnault,
als Gemagtigden van zyne Hoogheid,
by hem kwamen. De Vloot werdt,federt, nog
met verfcheiden' fchepen verfterkt, en vondt
zig,eindelyk, m ftaat,om de vyandlyke Vlooten,
welken men, op den eerften van Zomermaanu,
ïn'tgezigt kreeg, flag releveren. Doch
ftute, van hevigen ftorm gevolgd, verhinderde
t gevegt eenige dagen. Op den zevenden, raak- R
ten de Vlooten eerst aan eikanderen. De ver- fl« aafot
ags
eemgde Vloot der Franfchen en Engelfchen be- m
:t de
ftondt uit weinig min dan honderdenvyftig zei- F l
anfche
len, onder welken, men tusfchen de tagtiVen Entfche
negentig groote fchepen van oorloge geteld vi
hadt De Vloot der Staaten was, daarentegen,
met fterker dan twee-envyfrig fchepen van oorloge,
twaalf fregatten, veertien advysjagten en
vyfentwintfg branders; in alles, omtrent honderd
zeilen. Omtrent ten een uure na den middag,
ving de ftryd aan, tusfchen het witte Esquader
onder den Graave d'Estrées en dat van
den Luitenant-Admiraal Tromp. Wat laater,
raakte de Ruiter en Bankert in een heviggevegt
met PnnfeRobert en Spragge. 't Gelukte de Rifiter,
een merkelyk getal van vyandlyke fchepen
at te lnyden van het gros der Vlokte. Doch hy
ver-

288 VADERLANDSCHE LV. BOEIT.
1673. vervolgde ze niet, om Tromp by te ftaan, die
zig, ten deezen tyde, in groot gevaar bevóndt,
en de Ruiter zo dra niet zag aankomen, of hy
riep, tegen 't bootsvolk, mannen, daar is besteyaêr,
die komt ons helpen. Ik zal hem ook niet verlaaten^
zo lang als ik adem kan fcheppen. Ook
hieldt de vyand, kort na de Ruiters aankomst,
af van Tromp. Voorts, werdt'er, van wederzyde,
met ongelyke hevigheid ,gevogten,naar
dat men den wind mede of tegen hadt. Verfcheiden'
Franfche en Engelfche fchepen, in alles
omtrent veertien in getal, werden in den
grond gefchooten, of verbrand. De onzen verlooren
alleenlyk eenige brandfchepen, die vrugteloos
verbrandden: doch geene fchepen van
oorloge. Ook hadden zy weinig dooden: doch
onder dezelven, den Vice-Admiraal Schram en
den Schout by Nagt Vlug. Onder de Franfchen
en Engelfchen, waren, zo veel men weet,geene
Vlag-officiers gefneuveld. De nagt hadt het
gevegt gefcheiden. Doch 's Lands Vloot lag,
des anderendaags, nog buiten de banken, en in
dezelfde zee, daar zy gevogten hadt. De Engelfchen
roemden nogtans op de overwinning.
Doch zy en de Franfchen waren verfteken geworden
van hun oogmerk, welk was, zo men
wil, eene landing te doen op de Hollandfche
kusten («). 's Daags na den ilag,fchreef de Luitenant-Admiraal
Tromp eenen brief aan zyne
Zuster, waarvan my een woordelyk AfTchrift
ter hand gekomen is. In deezen Brief, fteekt
de aart des zeeheids zo blykbaar door, dat ik
vertrouw, den Leezer geenen onaangenaamen
(«O BRANDT de Ruiter, II. 768-810.
dienst

Is. TlRIOK exciï. i 7&.

LV.BOEK. H I S T O R I E . 289
dienst te zullen doen, met heni hier, letterlyk,
in te voegen. Dus luidt hy:
1073.
BEMINDE
SÜSTEÏÏ.,
Gisteren hebben wy den dans aangegaan, en ben
Godt fy gelooft gefondt, en hebben ons hart eens
weder opgehaelt als Keuningen. Ik ben op myn vierde
Schip, de Comeetftar, en meens van daegecn
braven dans te dansfen. Wykrygen de Franfen foo
aen 't loopen,dat fy debramfeils en alles byfetten,
en foo het van daegfoo voortgaet, foo hoop- ik dat
aller vrienden en ons gebedt verhoort fal zyn, en
dat wy van de tyranny verlost zullen wor-den. Adieu.
Couragie.'tSalwaerachtigwelgaen. 8 Juny 1673.
C. T R O M P.
Vyf dagen na't gevegt, was 's Lands Vloot,
die, ondertusfehen, met eenige fchepen, verfterkt
geworden was, wederom in ftaat, om den
vyand 't hoofd te bieden. Ook ging zy, terftond
hierna, onder zeil, om de vereenigde
Franfche en Engelfche Vlooten op te zoeken.
Men raakte, andermaal, flaags, op den veer- '"weeda
tienden van Zomermaand, 't Schip van den < ïevejrc.
Vice - Admiraal Sweers, vooruit gezeild, verviel
in een hevig gevegt met Spragge en den
Vice-Admiraal der blaauwe vlagge, werdt zeer
reddeloos gefchooten, en genoodzaakt af te
houden. De Ruiter, daarentegen, met Prinfe
Robert in gevegt geraakt, deedt de vyanden
wyken. Bankert hadt het gemunt op den Graave
d'Estrées; doch kon niet regt met hem Haags
raaken. 't Gevegt, welk minder hevig geweest
was dan het voorgaande, werdt wederom gefcheiden
door den nagt. Den volgenden dag,
XIV. DEEL. T za^

200 VADERLANDSCHE LV.BOEK.
zag men geenen vyand meer, en vernam, eerlang,
dat de vereenigde Vlooten, onder welken
veele ontredderde fchepen waren, naar de
riviere van Londen waren gekeerd, 's Lands
Vloot kwam toen wederom ten anker op Schooneveld
(y). Tromp befchuldigde Sweers, daarna,
van laf hertigheid, om dat hy,in 't jongfte
gevegt,geweeken was. Doch daar kwamen zo
veele verklaaringen in zyn voordeel, dat zyne
Hoogheid de zaak in ftaate hieldt, en Sweers,
ondertusfehen, zyn ampt behouden liet (w).
Met het begin van Hooimaand, ging 's Lands
Vloot onder zeil naar de Engelfche kusten, en
vertoonde zig voor Harwich, de vyandlyke
Vlooten, die midlerwyl de Rivier de Theems
hooger op geloopen waren, ten ftryde uitdaagende.
Doch zy kwamen niet in zee. De Ruiter
befloot, hierom, en om dat 'er een zwaare
ziekte begon te ontftaan op 'sLands fchepen,
te rug te keeren naar de Maaze. Voor 't einde
van Hooimaand, liepen de vyandlyke Vlooten
egter in zee. De Ruiter, hiervan berigt bekomen
hebbende, zeilde ze te gemoet. Doch zy
hielden af, en fcheenen 't gevegt te willen ontwyken:
't welk de Ruiter nogtans aanzag voor
een' ftreek, om hem af te trekken van de Zeeuwfche
kust. Hy ging, hierom, wederom op Schooneveld
leggen. Ook verftondt men, daarna,
dat 'er een groot getal Landfoldaaten op de
vyandlyke Vlootengefcheept was, met welken
men,ongetwyfeld, eene landing zou ondernomen
hebben, wanneer men 's Lands Vloot hadt
Cv") BRANDT de Ruiter, il. 811-819.
OO liRANDT d= Kuiter, il, 821-807.
kon-

LV.BOEK. H I S T O R I E . 29*
ïconnen aftrekken van onze kusten. De vereenigde
Vlooten vertoonden zig, in 't begin van
Oogstmaand, op de kusten van Holland, om
welken te bezetten en te voorzien, de Gekommitteerde
Raaden de noodige zorg gedraagen
hadden. De Franfche en Engelfche fchepen
geilden tot aan de Helder en Texel, zonder ergens
te landen. De Ruiter was hen gevolgd,
tot voor Scheveningen, daar de Prins van O-
ranjeaan zyn boord kwam; op wiens raad,beflooten
werdt, den vyanden flag te leveren.
Men was, ten deezen tyde, bedugt dat de vereenigde
Vlooten, die niet te rug kwamen, hooger
op zeilen mogten, om de Oostindifche fchepen
te onderfcheppen. Ook viel haar een enkel
fchip, dat van het gros der thuiskomende Oostindifche
Vloote afgeraakt was, in handen. De
Ruiter, geduurig, zo veel hem wind en weder
toeliet, noordwaards aan ftevenende, kwam egter,
niet voor den twintigften, in 't gezigt van den
vyand, omtrent de Helder en Kykduin. Hier
raakten de Vlooten, den volgenden morgen,
omtrent half negen uuren, aan eikanderen. De
onzen hadden 't voordeel van den wind. Bankert,
die den voortogt hadt, viel aan op 'tÉsquader
van den Graave rTEstrées. De Ruiter
raakte,met den middeltogt, ineen fchrikkelyk
gevegt tegen PrinfeRobert. Tromp, de agterhoede
geleidende, ftreedt tegen de blaauwe
vlagge onder Spragge omtrent drie uuren agtereen,
zonder eenige gekwetften te bekomen.
De Ruiter zelf en verfcheiden' anderen fpraken
van diergelyk geluk, welkdegodvrugtigentoefchreeven
aan de kragt der gebeden, die, gedurende
't gevegt, in allekerken van Holland;,
T 2
met
167$.
De
vyandlyke
Vlooten
vertaonen
zig voor
Texel.
Zeeflag
voor
Kykdui&:

VADERLANDSCHE
LV.BOEK.'
met ongemeene beweegenis der gemoederen,
werden uitgeitort. D'Estrées en Prins Robert
begonden eerst te wyken: waarna de Ruiter
Tromp te hulp kwam, tegen 't Esquader van
Spragge, die, overgegaan in een'floep om van
fchip te veranderen, jammerlyk verdronken
was, doordien de floep in den grond werdt gefchooten.
Prins Robert toen de Ruiter gevolgd
zynde, werdt 'er zo grouwelyk gevogten,
dat men weinige voorbeelden van diergelyke zeeflagen
gezien hadt. Tegen den avond, zag men
twee of drie Engelfche Oorlogsfchepen zinken.
Van onzen kant, werdt niet één fchip gemist.
Doch beide de Vlooten waren zwaar befchaügd,
en de Engelfche zo zeer, dat zy, met
Jen nagt, die een einde van den ftryd maakte,
laar haare kust te rug zeilen moest, om zig te'
lerftellen. Behalve Spragge, hadden de Engelfchen
verfcheiden' Kapiteinen verlooren. Van
( Dnzen kant, waren de Vice-Admiraalen Jan de
Liefde en Izaak Sweers en ook ettelyke Kapieinen
gefneuveld. De Engelfchen fchreeven zig,
n gedrukte verhaalen , de overwinning toe,
vaarover, ook hier te Lande, een dankdag geïouden
werdt. Wat laater, kreeg men, by geugte,
tyding, dat de Engelfchen eenige Oostndifche
fchepen, by het Eiland S.Helena, verwerd
hadden (V). De Ruiter ontving, hierop,
ast, om den vyand, op zyne kusten, op tezoe-
:en; doch de aanhoudende ftormwinden veriinderdenhem,iette
onderneemen tot af breuk
c Ier Engelfchen of Franfchen. Men befloot, derlalve,
de Vloot te doen fcheiden: 't welk,
ï
nog
(*0 Zie Ontr. Leeuw III.' Deel, tl. 15.

LV.BOEK. H I S T O R I E .
A O.
nog voor t einde van Herfstmaand, gefchiedde
(yj,
ln de Indien, hadden de onzen, in 't voorleeden
jaar en in dit, eenige fchade geleeden,
waarvan men onlangs tyding gekreegen hadt.
De Sterkten Tnnquenemale op Ceilon en S.
Thomas op Koromandel waren, in Wynmaand
des yoorleeden jaars, op de Nederlandfche
Oostindifche Maatfchappye, veroverd, door de
franfchen, die, in Lentemaand deezes jaars,
ook Curacao zogten te verrasfen; doch onverrigter
zaake te rug keeren moesten. Ook was
net Liland Tabago,in Wintermaand des voorbeden
jaars, door de Engelfchen, veroverd.
Ln maakten zy zig, wat laater, meester van
het Eiland S. Helena (».
Doch deeze kleine voordeden konden het
viir.
nadeel niet opweegen, welk Engeland, ten dee- - Van vang
zen tyde, leedt by den oorlog met de Staaten: ' ier Vre-
die t Parlement en 't volk zeer begon tégen te J lehande'-
inge,
ftaan (V), en, tot het voortzetten van welken,
t
usfehen
mennoode befluiten kou,eenigen nieuwen last < Jfoöt- '
op zig te neemen. Ondertusfehen, konden de 1
iritanje
onderftandgelden, welken Karei de II. van < n de
tasten.
Frankryk ontving, niet toereiken, om de kos- "
ten van den oorlog goed te maaken: 't welk
hem ook wars maakte van den kryg. Hierby
kwam het befluit van Span je, om Engeland den
oorlog aan te doen, welk, fchryft Temple,
meer dan iets anders, medewerkte, om den Koning
te doen haaken naar vrede. De Engelfche
Staatsdienaars,die meest tot den oorlog geraa-
OO BRANDT de Ruiter, bl ;)2g-8 7r;
(z) Ontr. Loanv ïir. Deel, bi. 14, 1*, irf. „ 77
f*J A*w. van een Regent van Delft ao jfpril 1673. MS.
T 3
1673;
Schade
in de
Indien»

De Sta
ten fchi
ven aar
den Kc
ning vi
Groot-
Britanj
204 VADERLANDSCHE LV.BOEK.
den hadden, begonden zig ook huns raads te
• fchaamen,envoor den haat des gemeen en volks
tedugtenrV). Zy rieden, hierom, den Koning,
dat hy Temple wederom naar den Haage zondt,
om over eene byzondere Vrede met de Staaten
te handelen f» De Graaf van Arlington vervoegde
zig zelfs by den Markgraave del Fremo y
Spaanfchen Gezant te Londen, hem aanzettende,
om de Staaten en den Prins van Oranje
over te haaien,tot het begeerenvan de Vrede,
en tot het aanbieden van zekere fomme aan den
Koning,welke hy wederom aan den Prinfeuitkeeren
zou, in voldoening van 't gene deeze
te vorderen hadt van de Kroone van Groot-
Britanje (d). . ,
1- De Staaten kreegen fpoedig bengt van s
Konings gezindheid tot vrede, en, zig te over
bezwaard vindende met den oorlog tegen Frank-
-a ryk, waren zy gereed, om den eerften openbaaren
ftap te doen, tot het verkrygen van de
- Vrede met Groot-Britanje (ej. 't Volk in 't gemeen
neigde, hier, ook fterk tot Verdrag met
de Engelfchen. Zelfs vernam men, dat de Klasfis
van Walcheren heimelyk bezig was ,of reeds
ondernomen hadt, brieven te fchryven aan
den Aartsbisfcbop van Kanterbury en aan den
Bisfchop van Londen, tot bevordering der Vrede
: 'twelk de Staaten van Zeeland egter aanzagen
voor zulk eene groote voorbaarigheid, dat
zv't deeze Klasfis en allen anderen Klasfen van
dit Gewest, uitdrukkelyk, deeden verbieden( ƒ).
(f) T*MM.« Memor. M. «78.
( c) TKMPLK M mor. II. 280.
i t
\ Secr Rel'o). Boll-aa Sept. if,7l- Hl. Bid, H
\f; KAOL Zeel. ». M 2*>V «*73» ** 10 4»
Maar

LV.BOEK. H I S T O R I E .
20<
Maar de algemeene Staaten zonden den Koning
van Groot-Britanje eenen wydluftigen
brief toe, gedagtekend den vyf-entwintjgften van
Wynmaand, waarin zy, opgehaald hebbende,
wat'er, van hunne zyde, gedaan ware, om het
onderling misverfïand weg te neemen; zo wel
voor als na het uitberften van den oorlog; en
hoe ook de Heer Prins van Oranje alle bedenkelyke
wegen ingeflaagen hadt, om hen in de
vnendfchap zyner Majesteit te herftellen, zig
zeer beklaagden
9
dat de oorlog bleef duuren,
„ ook na dat 's Prinfen belangen en de hunnen
„ een en dezelfden geworden waren." In 't byzonder
weezen zy aan „ dat zy den ftempel
m
yan den Gedenkpenning, waarover zyne Majesteit
zig, in zyne Oorlogsverklaaring, mis-
„noegd getoond hadt, reeds te vooren, had-
„ den doen vernietigen; dat zy den Koning ook ,
w
wegens Suriname, voldoening hadden aan-
„ gebooden; dat zy van Beuningen naar Engelland
gezonden hadden, om een Verdrag te
„ maaken wegens de Indien; datzy 't punt van
„de vlagge ook, tot genoegen van zyne Majesteit,
hadden willen afdoen; datzy, zelfs na
,,'t ontftaanvan den oorlog, buitengewoone
„Gezanten hadden afgevaardigd; doch dat
n
men deezen, te Hamptoncourt, in verzeke-
„ ring gehouden, en hun gehoor geweigerd hadt.
„ Al'twelke en 't aanhouden des oorlogs hen,
„ zeiden ze, eindelyk, genoodzaakt hadt, ver-
„ dedigende Verbonden aan te gaan met het
„allerdoorlugtigite Huis van Oostenryk; die,
„ gewisfelyk, van gevolg zouden zyn, en, uit
„ hoofde van welken, Spanje den oorlog reeds
w
aan Frankryk verklaard hadt. Eer egter het
J 4
a
kwaad!
1673.

'Ï Konings
Antwoord.
296 VADERLANDSCHE LV.BOEK.
„kwaad ongeneeslyk werdt, wilden zy zyne
•„ Majesteit• wel aanbieden alle voldoening,
„ welke hy, naar reden, begeeren kon; en alzo
„ eene algemeene Vrede, tegenwoordig, zeer
n
bezwaarlyk te treffen zou zyn, zouden zy
„ zig zeer gelukkig agten, zo zyne Majesteit
„ zig kon laaten beweegen, tot het fluiten van
„ een byzonder Verdrag, en weder keerde tot
„ de gevoelens, waarin zy hem, voorheen,
w
met vreugde, gezien hadden: in vast vertrouwen,
dat de verzoening, eens te wege
„ gebragt zynde,duuren zou, voor altoos (g)."
Men vernam, eerlang, dat deeze Brief den Koning
weinig aanftondt. Ook meenden fommigen
„ dat hy zo nedrig niet moest ingefteld ge-
„ weest zyn, indien hy gefchreeven was, om/t
„ Parlement de onregtvaardigheid des oorlogs
„ te doen zien; of zo men 'er den Koning door
„ wilde vermurwen, moesten 'er minder ver-
„ wytingen in zyn geweest (Ji)." Doch hoe de
brief ook, in Engeland, opgevat mogt worden;
de algemeene geneigdheid tot vrede gedoogde
niet, dat men hem onbeantwoord liete.
's Konings antwoord was, den zeventienden
van Slagtmaand, getekend. Het behelsde eene
uitvoerige wederlegging van al wat de Staaten,
ter hunner verdediging, hadden aangevoerd.
Onder anderen ftondt de Koning wel toe „ dat
„hy,nade verheffing de.3 Prinfen, ernftiger
„ gedagt hadt op 't herftellen der Vrede; doch
„ hy beweerde tevens, dat zyne poogingen, in
weerwil ven den Prinfe, verydeld waren ge-
„ wor-
O) Zit den Brlfï by VALKENIER II Deel, bl. 74$.
\%) Lcttre de Mn. DE GROOT du 24 de Nov. 1673.

LV. BOEK. H I S T O R I E . 297
„ worden, door den Loevefteinfchen aanhang;
„datmen, te Keulen, niet dan afzonderlyke -
„ vrede gezogt hadt; dat de Prins van Oranje
„ hem nimmer eenige voorilagen hadt gedaan,
„ en dat de Staaten zeiven nog niet dan alge-
„ meene betuigingen van geneigdheid tot vre-
„ de deeden." Ten belluite, vermaande hy
hen „ tot het opftellen van redelyke en byzon-
„ dere voorwaarden, en hy beloofde elk te doen
„zien, dat hy de gevoelens van agtinge en
„.vriendfchap, welken zyne Voorzaaten den
„ Vereenigden Staat hadden toegedraagen,
„ gereedelyk, herneemen kon (t)."
De Staaten beantwoordden 's'Konings brief, W eder-
niet voor den negenden van Wintermaand, zig a " r-
)ord
voornaamlyk bezig houdende, om te doen zien, ^
r Staadat
de Koning, zonder zyne eer te krenken, tei !.
een afzonderlyk Verdrag met hen aangaan kon ,
alzo Frankryk zulks, reeds in Zomermaand des
voorleeden jaars, hadt gezogt te doen, en zyne
Majesteit geene grooter verpligting aan
Frankryk hadt, dan Frankryk aan hem rekende
te hebben (k). Te gelyk, zonden de Staaten
aan den Spaanfchen Gezant de voorhagen
over, welken zy den Koning van Groot-Britanje
wilden doen, om de Vrede te verkrygen,
hierop uitkomende „ dat zy hem twee millioe- Hu me
„ nen guldens zouden betaalen, en 't punt der a n
bie-
» Vlagge regelen naar zyn genoegen, mids men d m
3«
„eikanderen, over en weder, herftelde in 't
„bezit der Plaatfen, welken men eikanderen,
„ geduurende den oorlog, buiten Europa, be-
C i) Zie den Rrief iy VALKENIER If. Deel, bl. 75S.
. ihj Zie den Brief iy VALKKNIEK II. Deel, U,j6t,
ï 5
„no r

aooV VADERLANDS CHE LV.BOEK.
f
I73. „ nomen hadt." Doch de Koning hieldt dit
laatfte ondoenlyk. Ook vorderde hy, dat men
den handel in de Indien regelde; den Engelfchen
vryheid gave, om uit Suriname te vertrekken;
en, niet zonder byzonder verlof, op
de Engelfche kusten, kwame visfchen. De
Staaten lieten den Koning ook, door den Markgraave
del Fresno, voldoening, wegens den
handel op de Indien en 't punt van Suriname,
aanbieden; doch te gelyk verklaaren, dat zy
niet afftaan konden van de vrye Visfcherye.
Zelfs fchreeven zy hem, den vier-entwintigften
van Louwmaand des volgenden jaars, eenen
beleefden brief, waarin zy aanbooden „ i.het
„ Verdrag van Breda van den jaare 1667, en
„ dat van Zeevaart van den jaare 166Ö te wil-
„ len vernieuwen en bekragtigen, en het negen-
„ tiende punt van het eerfte zo te willen vern
klaaren, dat geheele Vlooten, zo wel als en-
„ kele fchepen, voortaan, in de Britannifche
„zeeën, ook voor een enkel Konings fchip,
n ftryken zouden. 1. binnen drie maanden na
„ 't lluiten der Vrede, gemagtigden te benoemen,
tot het tegelen van den handel in de
„ Indien. 3. den Engelfchen vryheid te geeven,
„om uit Suriname te vertrekken. 4. Nieuw
„ Nederland af te ftaan aan den Koning, zon-
„ der daarvoor iet, in wisfeling, te ontvangen,
„ 5. Hem zulk eene aanzienlyke fomme te be-
„taaien, als de Spaanfche "Gezant, uit hnn-
„ nen naam, aangebooden hadt (/)."
Door deeze aanbiedingen der Staaten, werdt
de
• -'^ZA- VA LK
1
,'; N,ER
jaar. OdthiCj. bl, 32.
D"l,B }Ufi£. A.XXtt, bl. 68. Twtey

LV. BOEK. H I S T O R I E . 299
de Koning fterk bewoogen om te fluiten. Doch 1074.
hy vondt niet geraaden, hiertoe, der Staaten
Gezanten naar Londen te laaten komen, gelyk
de Staaten, by nader fchryvens van den zesden
van Sprokkelmaand, hadden aangebooden (m):
alzo men vreesde, dat zy zig van 'svolks misnoegen
bedienen mogten, om beter voorwaarden
te bedingen, dan hy begeerde toe te ftaan.
En deeze bedenking hadt het befluit om Temple
naar Holland te zenden voortgebragt. Doch
eer hy vertrok, gaf de Markgraaf del Fresno
hem te verftaan,dat de Vrede, te Londen, zo
wel als in den Haage, geflooten kon worden,
hebbende hy,daartoe, volmagt ontvangen van
de Staaten. Temple en eenige andere Gemag- ])e Vrede
tigden des Konings traden, hierop, in gefprek ' vordt•
met del F^resno : in drie byeenkomsten, werdt 1 ;eflooen.
alles geregeld (V), en de Vrede tusfchen Groot- 1
Britanje en de Staaten, te Westmunfter, getekend
, op den negentienden van Sprokkelmaand.
r
Het Verdrag behelsde flegts twaalf punten, be- } ooraamila
• halven een geheim punt, waarby men beloofde, ;
ïhoud
elkanders vyanden geenen den minften onder- 1
au Wet
ftand te zullen verleenen. De byzondcrften wa- ^ Verdrag*
ren het vierde en tiende. By het vierde, verbonden
zig de Staaten „ om alle hunne fchepen en ;
„vloote, voor een of meer Konings fchepen,
„ die zyne Majesteits wimpel voerden, of het
„ zeil,jacgenoemd, te doen groeten, met het
„ ligten van den topwimpel van de groote
„ mast, en het laaten vallen van het topzeil;
„in de zee, die zig uitltrekt van de Kaap Firn
n h
f m~) Twcejaw. Gefcliifd, tl. 53.'
(ri) TEMPLE Meinor. */. 2S3 c.iz.

goo VADERLANDSCHE LV.BOEK;
„ nis terra,tot voor 't midden van 't punt, ge-
„ naamd Staaten Land in Noorwegen." Jn het
tiende, beioofden de Staaten „ den Koning
„ twee millioenen guldens te zullen betaalen:
„ een vierde terftond, en de overigen drie vierw
den binnen drie jaaren, ieder jaar een gelyk
„gedeelte." Naderhand, nam de Prins van
Oranje deeze drie vierde deelen, zynde vyftien
tonnen fchats, over van Koning Karei, en vorderde
ze in, van de Staaten: daar zy langzaam
voldaan werden (0). De Staaten van Holland
beflooten, eerst in 't jaar 1679,^ hun aandeel,
in deeze fchuld, te betaalen: daarvoor overleemende
fchuldbrieven, ten laste van zyne
Efoogheidloopende, welken zy beloofden, binïendrie
jaaren, te zullen aflosfen (/>). De amlere
Gewesten voldeeden hun aandeel, nog
<
] aater. Voorts, werdt den Engelfchen vryheid
S vergund, om uit Suriname te vertrekken. Men
1 rerbondt zig, eikanderen te zullen herftellen
j n 't bezit van de Plaatfen, welken men elkanleren,
geduurende den oorlog, buiten Europa
< )f elders, ontnomen hadt. Men beloofde, Getiagtigden
aan te Hellen tot het fluiten van een
1
1 lieuw Verdrag van Zeevaart, terwyl men dat
^ •an dén jaare 1668, zo wel als de Bredafche
i
7rede, in kragt het (q). Het Verdrag .werdt,
ïrftond, ter wederzyde, bekragtigd, en de Vree,
daarna,in Engeland en hier, openlyk, aft
c
;ekondigd (f). De Franfche Gezant, Markgraaf
§
de
CO N.-ituI Zeel. 15 Blaart t68r. H. 2

LV.BOEK, H I S T O R I E . 3or
de Ruvi'gm', hadt zich veel moeite gegeven, om
het fluiten der Vrede te voorkomen (7); doch
vrugteloos. Men vindt, dat de Koning 'er hem
kennis van gaf, zo dra zy getekend was, en dat
hy erop zeide „ dat 't gene gedaan Was niet te
„ herdoen ware; doch dat de Koning, zyn mees-
„ ter,geenezwaarigheid maaken zou, om hem
„zyne belangen in handen te ftellen, indien
w
hy befluiten kon de algemeene Vrede te bew
middelen, na dat hy zyne byzondere Vrede
„ gemaakt hadt." Men voegt 'er by, dat de
Koning deezen voorflag, met blydfchap, omhelsde^).
Zeker is 't,ten minfle, dat hy zig,
kort hierna, als middelaar tusfchen de oorloogende
Mogendheden, aanboodtf»: welke aanbieding,
door Frankryk en door de Staaten, gereedelyk,
aanvaard werdt (V).
Niet lang na 't fluiten der Vrede tusfchen D
Groot-Britanje ende Staaten, werdt de Vrede- d e
handeling te Keulen, plotfelyk, afgebroken. Zy J*
was, tot hiertoe, fleepende gehouden, ten-dee- £;
le, doordien de Franfchen weigerden, met den afj
Hertoge van Lotharingen, te handelen , en zy- kei
nen Gezanten Paspoortenteverleenen; ten deele,
om dat men 't, allengskens, meer op het
fluiten van byzondere Verdragen tusfchen de
oorloogendeMogendheden, dan op het bevorderen
der algemeene Vrede begon toe te leggen.
Frankryk wist zelfs de zaaken derwyze te
beleiden, dat 'er, in Wintermaand des jaars 1673,
een
1674!
\
ïVre.
hanliug
ca
luien
irdt
ebro.
1.
L
d» f i°D B " R rir r a ' • 3ie Nfmég. Tom. 1. p. 600.
( t) FlnUMtT Fol. I. p. 3r>7.
C"J Aétes dé la Paix de Nimeg. Tom. 1. p. 1.
M
Qv) R.,z> tN
Tom. IX.p. 358, 359. *
U. S6.Aüi$

302 VADERLANDSCTIE LV. EOEKJ
een Verbond van onderlinge Verdediging geflooten
werdt, tusfchen Karei den XI, Koning
van Zweeden, en Fredrik Willem, Keurvorst van
Brandenburg (w~): waardoor men den aanhang
des Keizers dagt te zwakken. Doch dit oogmerk
werdt niet bereikt, alzo de Keurvorst,
eerlang, wederom andere inzigten kreeg. De
Zweedfchen drongen, midlerwyl, te Keulen»
nog al op eene wapenfchorfing. Doch de voorflagen,
welken zy verder deeden, waren zo voordeelig
voor Frankryk en voor Groot-Britanje,
welk toen nog niet met de Staaten bevredigd
was, dat men 'er niet in bewilligen kon (V).
De Staaten hadden^/gelyk wy boven zagen,
Frankryk de Stad en 't Land van Hulst en een
gedeelte van't Graaffchap Zutfen aangebooden.
Doch de Franfchen vorderden veel meer. De
Zweedfchen en eenige anderen meenden, dat
zy zig met Maaftricht, Breda, en 'sHertogenbosch
, of met Nieuwmegen en de Bommelerwaard,
zouden hebben laaten genoegen (yj.
Maar zo veel wilden de Staaten niet afftaan. In
Sprokkelmaand deezes jaars, kwam de Zweedfche
Gezant Sparre in den Haage, om de Staaten
te be weegen tot de Vrede, of ten minfte tot eenen
ftilftand van wapenen. Doch alzo men toen
tyding verwagtte van de geflooten' Vrede met
Groot-Britanje, vondtzyn voorftelte minder ingang
(;s). W'einige dagen voor zyne aankomst,
was 'er ook, te Keulen, iet voorgevallen, welk gelegenheid
gaf tot het afbreeken der handelinge.
De
f» tktèz tiii MONT Corps Dij)!. Tom. P. VIT. p, 246",
( x) VALKBHIXK II. Deel, l/l. 736-741.
< y) Leur de MR. rrE GROUT du 1, dl Sept, 1S73.
{.zj Tweejaar. Gefchisd. */. 8y enz.

LV.BOEK.
H I S T O R I E
De Keizer hadt Prins Willem van Furftemb»rg
1574;
die gehouden werdt, voor den voornaamften
aanftooker van den tegenwoordigen oorlog en
zig nu, als Gezant van den Keurvorst van Keulen,
op de Vredehandeling bevondt, met geweld,
doen vatten, en naar Bon voeren: daar
hy naauw bewaard werdt. Veertien dagen laater,
hielden de Keizerfchen, te Keulen, ook
eenige vaten met Fransch geld aan, welk voor
Brandewyn aangegeven was. 't Een en 't ander
ontftak den Koning van Frankryk zo zeer, dat
hy zynen Gezanten bevel gaf, om niet voort
te gaan met de Vredehandeling, zo lang Prins
Willem van Furftemberg vast gehouden werdt.
De Zweedfchen zogten den Keizer te beweegen
om Furftemberg te flaaken;dochLeopold
•hieldt hem fchuldig aan misdaad van gekwetfte
Hoogheid tegen den Keizer en't Duitfche Rvk
en het hem, derhalve, in hegtenis. De Franfche
Gezanten te keulen kreegen, hierop, last,
gedagtekend den zevenentwintigften van Lentemaand,
om naar huis te keeren, gelvk zv
kort hierna, deeden. Voor hun vertrek, leverdenze
den middelaaren een gefchrift over, waarby
zy den Keizerfchen de fchuld gaven van 't
afbreeken der Vredehandelinge. als die, door
het vatten van Prinfe Willem, het regt dèr volken
gefchonden hadden. De Staatfche Gevolmagtigden
gaven den Zweedfchen ook eenGelclirirt,
waarbyzy, voor eerst, verklaarden,
geen deel te hebben aan 't gene omtrent Prins
Willem gebeurd ware; doch ook, ten ande-
Jw b we erde d a t h
n
' et vatten van deezen
£We den Franfchen geene genoegzaame reden
gaf»

1674.
Vrede
tusfchen
de Staaten
en
tien Risfehop
van
Munfter.
304 VADERLANDSCHE LV.BOEK.
gaf, tot het afbreeken der handelinge (V).
Doch de Franfchen bleeven by hun gevoelen,
en de algemeene Vredehandeling te Keulen
liep geheellyk te niet.
De Staatfche Gevolmagtigden hadden 'er ,
nogtans, den tyd niet vrugteloos geileeten. Zy
troffen 'er, den twee - entwintigften van Grasmaand,
door bemiddeling der Keizerfchen, eene
byzondere Vrede met den Bisfchop van Munfter
; die, befpeurende, dat Frankryk de handen
langs hoe meer vol werks kreeg, en, door
de Keizerfchen en Staatfchen te gelyk overvallen
wordende, den oorlog moede geworden was.
Ook hadt de Kolonel Rabenhaupt, onlangs,
Nyenhuis overweldigd, welke Plaats egter, wat
laater, herwonnen werdt, door de Munfterfchen
(b~). Doch de vyandlykheden hielden op,
na't fluiten van de Vrede, die, eerlang, bekragtigd
werdt (Y). De Bisfchop verbondt zig,
by dezelve „ tot het' te rug geeven van alle
„ Landen, Heerlykheden en Wooningen, wel-
„ ken hy, geduurende den oorlog, veroverd
„ hadt." Voorts, werdt het Kleeffche Verdrag
van den jaare 1666 bevestigd, en de Graaf
van Bentheim in de Vrede begreepen fV). De
Keurvorst van Keulen hadt de Staaten, reeds
voor 't einde des jaars 1673, doen aanzoeken tot
een byzonder Verdrag. Doch men kon 't niet
eens worden, over de voorwaardcn(e).De Keurvorst
fc) Tweejaar. Gefehied, bl, 8

LV. BOEK. H I S T O R I E . qoe
vorst wilde niet toeftaan, dat de Keizerfchen, 1674*
nevens hem, bezetting hielden in Bon. Ook
vorderde hy, dat hem Rynberk en 't Graaffchap
Meurs overgegeven werden, boven vierhonderdduizend
kroonen, tot voldoeninge der
kosten van den oorlog. Eindelyk, begeerde hy,
dat men den Roomfchen vrye Godsdienstoefening
gave in Overysfel. Doch de Staatfchen
floegen alle deeze punten af, uitgenomen dat
van Rynberk, welk men hem wilde afftaan,
mids hy daarentegen afftand deedt van alle zyne
eisfchen op het Graaffchap Meurs. De handeling
bleef, hierop, eenigen tyd fleepen (ƒ), J usfehen
Vrede
Ie Staaen
en
tot dat de Keurvorst, om gelyke redenen als i
zyn Bondgenoot, de Bisfchop van Munfter, ein- « lenKeurrotst
vat
delyk, bewilligde in een Verdrag, welk, op den '
elfden van Bloeimaand, te Keulen, getekend, Ceulen.
en federt bekragtigd werdt. De Keurvorst beloofde,
by het zelve „ alle Plaatfen te zullen te
„rug geeven, welken hem, geduurende den
„ oorlog, in handen gevallen waren. De Staa-
„ ten ftonden, daarentegen, af van al het regt,
„ welk zy, uit eenigen hoofde, zouden mogen
„ hebben op de Stad Rynberk (&)."
. Op deeze wyze, hadden zig de Staaten, in
IX.
dit voorjaar, weeten te ontflaan van drie vyan-* v erbond
den, Groot-Britanje, Munfter en Keulen. Nog m et de
heten zy 't hierby niet, met handelen. Op den H
ertotwintigften
van Zomermaand, werdt, te Zelle, I' :n vaa
:unsyk-
Lu-
een Verbond geflooten tusfchen den Keizer,
w
Spanje en de Staaten ter eener, en GeorgeWil- u< nburg,
lemenRudolf Christiaan, Hertogen vanBrunswvk-
rf) Tweej.iar. Gefehied. U. 15*. .
*£ƒ T « £ rfefclue%^' ***** T m ' ^ *' l ' *
XIV. DEEL.
V

1674.
en met
den Bisfchop
van Osaiabrug.
Verbond
met der
.Keurvorst
vai 1
brandenburg
306" VADERLANDSCME LV.BÓÊI;
wyk-Lunenburg, ter anderer zyde: vvaarby de
laatften zig verbonden, om vierduizend ruiters,
agtduizend knegten, en duizend dragonders
op de been te zullen brengen; van welken
de eerften tweeduizend ruiters en vierduizend
knegten onderhouden zouden (//). Eenige maanden
laater (1), flooten de drie Mogendheden
een diergelyk Verbond met den Hertoge Ernst
Auguftus, Bisfchop van Osnabrug, die vyftienhonderd
paarden, drieduizend knegten en vyfhonderd
dragonders beloofde te zullen op de
been brengen, welken, op gelyken voet, zouden
onderhouden worden (i). De Keurvorst
van Brandenburg zelf- bedugt, dat Zweeden,
welk zig ten oorloge Wgon toe te rusten, eenen
inval in Pomeren mog¥doen, keerde wederom
tot de maatregels, van welken hy, in 't voorleeden
jaar, afgeweeken was, en iloot, op den
eerften van Hooimaand, te Keulen op deSpree,
een Verbond met den Keizer, Spanje en de
Staaten, tot bevordering eener goede, vaste en
algemeene Vrede. De Keurvorst beloofde,
„vyfduizend ruiters, agtduizend knegten en
„duizend dragonders op de been te zullen
brengen, en voor de helft te zullen onder-
" houden, zullende de wederhelft der kosten
* gedraagen worden, door de drie andere Mogendheden,
die zig, daarenboven, verbonden,
den Keurvorst te hulp te zullen komen,
I! zo hy, in eenigen zyner Landen, werdt aan-
« ge-
(Vokz Du MONT Corps Dip'om. Tom. VII. P. I. p. 263.
(i,Du MONT Corps Diplom. Tom. VU. P. L p. 285.
O) Dtn zesentwintigften van Louwmaand dcj jaar
1675.

LV.BOEK. H I S T O R I E .
„getast (£). Eindelyk, werdt, op den tienden
van Hooimaand, een nader Verbond p-eflooten,
in den Haage, tusfchen den Keizer,
Spanje en de Staaten ter eener, en Christiaan
den V, Koning van Deenemarke, ter anderer 5
zyde, waarby de laatfte beloofde „ vyfduizend
„ ruiters, tienduizend knegten, en duizenddra-
„ gonders te zullen gereed houden; tot het onderhoud
van welke manfehap, veertiendui-
„ zend Ryksdaalers ter maand betaald zouden
„worden, door Spanje en de Staaten, ieder
„ voor de helft. Ook zouden deeze twee Mogendheden,
tot het werf- of aanritsgeld deezer
troepen, eenhonderd en zeventigduizend
„ Ryksdaalers overmaaken (ƒ)."
Alle deeze Verbonden, gefield tegen die, welken
Frankryk, van zyne zyde, geflooten hadt, <
ftonden gefchaapen, eenen algemeenen oorlooin
Europa te veroorzaaken, ten ware de Mo^
gendheden, ter wederzyde, tot eene fpoedige
vrede, befluiten mogten, waartoe, nogtans,na
't af breeken der onderhandelingen te Keulen
weinig hoop fcheen. De Koning van Frankryk' j
tuilenmrg
en
geene kans ziende, om de overwonnen' Ste- ] luurtiu
den in Gelderland langer in te houden, wanneer
de Keizer, Spanje en de Duitfche Vorften
op hem af komen zouden, hadt, reeds te vooren,
bevel gegeven, om alles, wat hy op den
Vereenigden Staat veroverd en nog ingehouden
hadt, op Maastricht en Graave na, te verhaten.
Ook gefchiedde dit, in Gras- en Bloeimaand.
De Franfche bezettingen ruimden toen
(kj Acles

1674.
Ook
Wefel,
Rees,
Emmerik,
Schenkenfchans,
Rynberk
en Nuis.
De Keulfchen
en
Munfterfchen
verlaa-
tenOver-
yifel.
8o3 VADERLANDSCHE LV.BOEK.
Zutfen, Arnhem, Tiel, Nieuwmegen,Kuilenburg
en Buuren, de meeste van welke Plaatfen,
nevens het platte Land, welk 'er onder behoorde,
zwaare brandfchattingen moesten opbrengen.
De fchanfe Voorne en S. Andries werden
ook verlaaten en geflegt. Zelfs Wezel, Rees,
Emmerik, Schenkenfchans, Rynberk en Nuis
werden ontledigd van Fransch Krygsvolk. De
Koning bevondt, dat hy zo veele Steden niet
inhouden kon, en te gelyk een genoegzaam aantal
van manfehap in 't veld te brengen. De Keulfche
bezetting, die in Deventer lag, hadt, eer
de Vrede met den Keurvorst geflooten was,
twee-enveertigduizendRyksdaalders aan brandfchatting
bedongen, en hierop de Stad geruimd.
De Munfterfche troepen verlieten de Overysfelfche
en andere Plaatfen, uit hoofde van het
Verdrag (rn). Zulke gevolgen hadden, terftond
al, de Verbonden der Staaten met verfcheiden'
uitheemfche Mogendheden, en de Vrede met
den Bisfchop van Munfter en den Keurvorst
van Keulen.
X. Doch de Koning van Frankryk en de twee,
Handeling
over
Duitfche Vorften hadden nog maar een begin
de hereeniginden,
in Gelderland, Utrecht en Overysfel, toen
gemaakt van het ruimen der ingenomen' Ste­
der drie men, ter Vergaderingevan Holland, raadpleegde
, op welk eene wyze, men deeze drie Ge­
o verheer
de •
Gewesten
met ze raadpieegingen te beter te verftaan, moeten
westen , voortaan, hadt aan te merken. Om dee­
de vier wy de zaaken, van wat hooger, ophaalcn.
overipen.
Weinige weeken na dat de drie Gewesten in
Dê Afge-
's
(»z) Tweejaar. Ocfchied. VU 141. VALKENIER I. Ssel, il.
I

LV.BOEK. H I S T O R I E .
s vyands magt vervallen waren, hadt men, ter 1674.
Vergadermge van Holland, beflooten „ de zaa-
„ ken ter Generaliteit zulks te beleiden, dat de 'aardig-
„ Afgevaardigden van Gelderland, Utrecht en ' Jeri der
„ Overysfel, by voorraad, op de beleefdile en J >verleerde
„ befcheidenfte wyze, uit de algemeene Staats- <
ïewes-
„ vergadermge en uit de andere Generaliteits t ;n wasn
uit de
„ Koliegicn, mogten geweerd worden: of wel, r
» °" d e r d e h a n d > te wege gebragt, dat deeze , C
ïenerateits
„ Af ge vaardigden zig, vrywilliglyk, en zonder, i
oliegin
ge-
„ aaartoe, eenig befluit der Staaten af te wag- e
„ten, uit de Vergaderingen, hielden (//)." v
'eerd.
L)ie van Gelderland hadden, toen, verzogt,op
dit ftme, met Gemagtigden van Holland,inon-
• tierhanoehng te mogen komen. Doch Holland
weigerde zulks heofchelyk. Ter algemeene
Staatsvergaderinge, werdt, wat laater, een befluit
genomen, overeenkomftig met den voorflag
van Holland ( 0
). En federt onthielden de
Afgevaardigden der overheerde Gewesten zig
uit de Generaliteits Vergaderingen Cp \ Doch
toen deeze Gewesten, op het einde des voorleeden
jaars, begonden verhaten te worden van
den vyand, kwam in overweeging, of, en op
welk eene wyze, men ze, wederom, in 't Verbond
van Vereeniging, aanneemen zou. De rjt
Staaten van Utrecht hadden, den twee-entwin- ve :echc
tigiten van Slagtmaand, aan de algemeeneStaa- w e zoekt
tl erom
ten gefchreeven „ dat de wapenen van den Staat, he ' fleid
„in zo verre, gezegend geweest waren, dat de de, ivoriude
„ mnichen de Stad Utrecht verhaten, en het Un
ie.
„Gev
3

1674.
Raadplegingen
hierover,
ter
Vergaderinge
van Holland.
3ro VADERLANDSCHE LV.BOEX;
5>
Gewest in zyne vryheid herdeld hadden; dat
„ zy Afgevaardigden aan den Prinfe van Oranyy
je hadden gezonden, om hem het Stadhou-
, 5
derfchap op te draagen, en dat zy, voorhun-
„ ne Afgevaardigden, wederom zitting en rang
„ verzogten in de Generaliteits Vergaderingen."
Óp 't ontvangen van deezen brief, was, ter
Vergaderinge van Holland, op den voorllag
der Edelen, en onder den eed van geheimhoudinge
beilooten 't ftuk met kennisfe van zyne
Hoogheid ter Generaliteit zulks te belei-
„den, dat 'er Gemagtigden der algemeene
J 5
Staaten naar Utrecht gezonden werden, om
alle Regenten, by voorraad, in derzelvcrbedieningen,
te doen flilftaan; om de oproew
ren te weeren; en om onderzoek te doen op
n
den ftaat der geldmiddelen van 't Gewest."
Voorts,werdt ookaangemerkt „ dat men,daarwna,
met Gelderland en Overysfel, zou moe-
„ ten fpreeken, en dat men, ter deezer gelen
genheid, in gedagten diende te houden, dat
„ Holland tusfchen Gelderland en Utrecht be­
­flooten lag; waaromtrent wel eenige nader
„ ordevereischt werdt.''Eindelyk, werdt goedgevonden
, den brief van die van Utrecht, vooreerst,
aaneen' zyde te leggen (cf). Hierop volgde
het afvaardigen der Gemagtigden naar U-
trecht, en het fchorfen der Regeeringe aldaar,
waarvan wy, hiervoor (Y), kortelyk, gewaagd
hebben. De Raadpenfionaris deedt van 't verrigtte,
omftandiglyk, verflag, ter Vergaderinge
van Holland, op den dertigften van Slagtmaand
,
•'•O Rcfo'. Hot!. 24 Nov. '«73. Hl. Deel, tl. 390. Uit Aaw„.
ftn den Penf. rtop ven 24 Nov. 1(173. MS.
Bl, i.83.

LV.BOEK: H I S T O R I E / 511
maand, verhaalende „ hoe de Gemagtigden, 1674.
„ te Utrecht gekomen zynde, Burgemeesters
„ en Vroedfchappen der Stad, in der Staaten
„ Kamer, ontbooden, en hun den last der al -
„gemeene Staaten geopend hadden; waarop
„ zy begeerd hadden, eikanderen te mogen
„ fpreeken: 't welk, heufchelyk , geweigerd
„ zynde, hadden zy beloofd, ftil te zullen zit-
„ ten. Diergelyke belofte hadden ook de tegenwoordig
zynde * Gekoorenen gedaan: * GeSligeerden
„ do Wethouderfchap van Amersfoort, insge-
„lyks. Voorts, was 'er, door de Gemagtig-
„ den, by voorraad, eenige orde gefteld op de
„ ontvangst der gemeene middelen. Zy had-
„ den het gemeen en de Kerk zeer ingenomen
„ gevonden tegen de Regeeringe, en waren nu
„bezig, met het onderzoek van den ftaat der
„ geldmiddelen en van het beftier der Klooster-
„ goederen. Zy hadden het Verdrag gevonden,
„ welk de Stad met den Franfchen Intendant
„ Robert gemaakt hadt, volgens welk, zyyicr-
„ honderdenvyftigduizencl guldens in geld,
„en tweeduizend malder koorens moest op-
„ brengen; eene algemeene vergiffenis afkon-
„digen; dehuwelyken, voor Priesters gefloo-
„ten, beftendig verklaaren, en den Room-'
„ fchen gelyke vryheid gunnen, alsdezelven,
„ te Amfterdam, genooten. De Franfchen beloofden,
geene fchade te zullen doen aan
„ dyken noch Huizen, en zouden twintig Per-
„foonen tot gyzelaars mogen medeneemen,
„ die, gelyk bleek uit een'brief, welken deGe-
„ magtigden in handen kreegen, toen reeds van
„ Arnhem naar Rees gevoerd waren. Eindep
lyk, befloot de Raadpenfionaris, dat men, in
V 4
«de

XI.
Haarlem
flaat voor
dat men
's Prinfen
hooge
waardigheden
erfelyk
behoort
»e verklaaren
in zyne
312 VADERLANDS CHE LV.BOEK.
„ de eerfte plaats, orde moest ftellen, ten min-
„ fte, by voorraad, op de beftelling van 't ftraf-
„ fend Regt in 't Stigt, en ten anderen op de
„ Geldligting, tot voldoening der Franfchen;
„ 't zy by fchatting, of op eenige andere wy-
„ze (s). n
Ook werdt, hierop, lèdert, zekere
voet beraamd (f). Wyders, tradt men in beraad,
over deeze drie punten. i.Ofmen't Stigt,
welk toen alleen geheellyk van Franfchen ontledigd
was, wederom in 't Verbond van Vereeniging
zou aanneemen 2. Of men ook een
gedeelte van 't platte Land van 't Stigt aan Holland
trekken zou 3. Wat rang dit Gewest,onder
de andere Vereenigde Gewesten, zou hebben
Doch eer, hierop, een eindelyk befluit
kwam, gaf men zyner Hoogheid, den Prinfe
van Oranje, een nieuw blyk van hoogagtinge,
in de opdragt van het Erf-Stadhouderfchap en
het Erf - Kapitein - en Admiraal - Generaalfchap
aan zyne mannelyke nakomelingen, waarvan
wy, hier, de gelegenheid moeten melden.
De Stad Haarlem, bewoogen, zo fommigen
aantekenen (V), door den Raadpenfionaris Fagel,
die veel invloed hadt op de" Regeering deezer
Stad, floeg, op den drie-entwintigften van
Louwmaand, ter Vergaderinge van Holland,
voor „ dat 'er federt het jaar 1650, eene groo-
„ te verwydering ontftaan was, tusfchen het
„ Huis van Oranje en de Staaten. Dat de Ko-
„ ning van Engeland, te rug geroepen zynde
öin zyn Ryk, zynen Neef den Staaten hadt
}J
aan-
(O Uit Aant. van den Penf. HOP ven 30 Nov. 1673- MS.
(i) Uit Aant- van (feaPcnf. HOP van 19 Jan. 1674. MS.
O) Oefclir. Aant. vau du-zen tyd. JLeure de Mn. DE Oaao^
du 29 de Janv. 1674.

LV.BOEK. HISTORIE. *i*
„aanbevolen. Dat de Koningklyke Prinfes, 1674.
„op haar vertrek, haaren Zoon den Staaten,
„insgelyks, aanbeveelende, eene Akte beko- manneiyke
na-
„men hadt, dat de jonge Prins zou aangeno-
„ men worden tot een Kind van Staat, en komeiia-
gea.
„door de Staaten opgevoed worden. Dat de
„opvoeding verwaarloosd was, ondanks de
„ poogingen van Engeland, de Prinfesfe We-
„ duwe en Brandenburg. Dat men, in 't jaar
„ 1664,in oorlog geraakt was met Engeland,
„en veel verlooren hadt; 't welk, door den
„ brand van Londen en den togt op Chattam,
„wederom, eenigszins, herfteld geworden
„was. Dat Frankryk, daarna, genegenheid
„ getoond hebbende tot den Staat, de zaaken
„ zulks beftierd waren, dat deeze Landen in
„ de gedaante van een volftrekt Gemeenebest
„ werden geregeerd, en men afweeke van de
„ oude Regeering, onder de Prinfen van O-
„ranje. Dat Frankryk den Staat, in den jaa-
„re 1671, met oorlog gedreigd hebbende,
„veelen dien oorlog hadden willen voorko-
„ men, of eenen Kapitein-Generaal aanftellen:
„ doch dat de Leden eikanderen niet hadden
„ konnen verftaan, en dat het Land, hierop,
„in eenen jammerlyken ftaat vervallen was.
„Dat men toen eerst gezien hadt, dat deeze
„Staat, zonderuitfteekend Hoofd, niet kon
„ geregeerd worden. Dat Venetië en Genua
„ hunnen Doge of Hertog hadden, en dat En-
„ geland zelf, een Gemeenebest geworden zyn-
„de, eenen Proteftor hadt aangefteld. Dat
„ de Staar, geen uitfteekend Hoofd hebbende,
„in veele oorlogen met Engeland, Zweedan,
„ Deenemarke en Portugal vervallen was. Dac
V
5 „de

«74-
Men befluit
hier
toe ter
Vergade •
ring van
Holland.
Heden,
kingeu
3T4 VADERLANDS CHE LV. BOEJÉ;
„de Stad Haarlem, dit alles in ernftige aan-
„ mérking hebbende genomen, dienftig gevon-
„ den hadt, voor te ilaan, of 't niet best zou
„ zyn, dat men vastftelde, dat, zyne Hoog-
„ heid trouwende en mans oir nalaatende, dit
„ hem, in het Kapitein-Generaalfchap en Stad-
„ houderfchap, zou opvolgen." Zo dra was
deeze voorflag niet gefehied, of de Edelen verklaarden
zig gereed , om 'er op te befluiten, als
de andere Leden gereed waren. Dordrecht betuigde
den voorflag gaarne gehoord te hebben.
Delft durfde wel over zig neemen , om 'er in
te bewilligen, op de oude grondflagen. Leiden
was, insgelyks, genegen tot bewilliging. Amflerdam
zou verflag doen. Die van Gouda, insgelyks,
fchoon de voorflag hun zeer behaagd
hadt. Alle de andere Leden verklaarden ook,
dat hun de voorflag aangenaam geweest was.
Enkhuizen, Monnikendam en Medenblik zeiden,
dat men Haarlem bedanken moest (v).
Op den tweeden van Sprokkelmaand, werdt,
by de Edelen en Steden, eenpaariglyk, beflooten
„ het Stadhouder-Kapitein- en Admiraal-
„ Generaalfchap over Holland en Westfries-
„ land op te draagen aan den Prinfe van Oranje
„en deszelven wettige mahnelyke nakome-
„ lingen; en de zaaken ter Generaliteit zulks
„ te beleiden, dat aldaar diergelyk befluit, ten
„ opzigte van het Kapitein- en Admiraalfchap-
„ Generaal der Vereenigde Nederlanden, ge-
„ nomen werdt (V)-" Eenige Leden hadden,
by 't neemen van dit befluit, nog wel eenige
befv)
Uit A*nt. vmiftn Penf. HUP van 23 Jan. 1674. MS.
(w ) Reli». Ho'l. Jan. 2, 3, tehr. 1674. bl. *

LV.BOEK. H I S T O R I E . 315
bedenkelykheden ingebragt, betreffende den
Godsdienst van den opvolger, en hoe 't gaan
zou, wanneer hy hooger waardigheid buiten's van eenï*
fie Leden.
Lands bekleedde: meenende fommigen, dat
men moest vastftellen, dathy de hooge Ampten
hier te Lande, in perfoon, behoorde waar te
neemen. Doch deeze bedenkelykheden maakten
geene verandering in het genomen befluit.
Delft meende ook, dat men, van nu af aan,
behoorde te zorgen voor de Voogdy der minderjaarigen
Prinfen, en vast te Hellen dat dezelven
tot kinderen van Staat zouden aangenomen
worden (x). Doch hierop viel ook geen befluit.
Men gaf den Prinfe, terftond, kennis van de
opdragt van't Erfftadhouderfchap. Zyne Hoogheid
nam 'er genoegen in, en ging 'er ieder der
Leden van Holland, in''t byzónder, voor bedanken.
Zeeland hadt, ten zelfden dage, een
diergelyk befluit als Holland genomen (y). Doch
de Afgevaardigden van dit Gewest en die van
Friesland ftelden, daarna, voor, dat de woorden
mannelyke nakomelingen eenige duisterheid
inhadden, en of op de nakomelingen van den
Prinfe in't eerfte Lid, of ook op de verdere afftammelingen
van hetzelve konden gepast worden.
Men verklaarde, hierom, federt „ dat
„ men verftondt, het Stadhouder-Kapitein- en
„ Admiraal-Generaalfchap op te draagen aan
„ den Prinfe en deszelfs mannelyke Kinderen,
„ Kinds-kinderen, Descendenten en verdere na-
„ komelingen(s)." Zelfs zeiden Delft en Rotterdam
f » Uit Aznr. van den P nfim. HOP. van 4 Feh. I«74- W.
( v ) Tweojaar. Gcfelii-v. U 71. Gr -I'iakaatb. "1. Dett %
tl. 1*25. Zie «*t Notul. ZCL-I. o 7.7.7. 7,i l'ttir, 1674 th 56, 7»»
Ttvctjaar. Qclcbïcd. tl. 73.
De Prins
worde
Erlfradhouder,
Kapiteiiven
Admiraal
• Generaal.

316 VADERLANDSCHE LV.BOF*
r

l
LV.BOEK. H I S T O R I E . 317
naam en door Gemagtigden der Staaten (ƒ). 1674'.
En om den Prins te meer tot trouwen aan te •
moedigen, floeg Amfterdam voor, dat men zyne
Hoogheid behoorde te ontheffen van eene
:eue
fchuld van twee millioenen guldens, welken dee- \
ze Stad aan Prinfe Willem den II. geleend •
hadt, dezelve brengende ten laste van Holland. 1
De Edelen bedankten Amfterdam hertelyk voor 1
den voorflag, en voegden 'er zig, in allen deele
, naar. Andere Leden bewilligden 'er eenvoudiglyk
in: eenigen alleen, wanneer 't met
eenpaarigheid gefchieden kon. Doch Leiden en
Schiedam verftonden, dat de kommerlyke tyden
zulk eene mildheid niet gehengden. Evenwel,
werdt 'er toe beflooten (g). De Stad Amfterdam
kreeg, door dit befluit, meer verzekerdheid
voor haare fchuld, dan zy te vooren
gehad hadt, alzo zy de Heerlykheden van den
Prinfe, welken 'er voor verbonden waren, nooit
geregtelyk zou hebben konnen aantasten, zonder
groot misnoegen te verwekken. Zeeland
vereerde zyne Hoogheid, ten deezen zelfden
tyde, met driemaalhonderdduizend guldens in
rentebrieven, die egter niet voor 't volgende
jaar werden opgemaakt (//)• De Oostindifche D
3tnheft
ïem van
'chuld
ran twee
tiillioelen,
Maatfchappy gaf, wat laater, ook een merk- in ; Oostiifche
waardig blykvan agtinge voor zyne Hoogheid, f 1
aat-ïappy
hem en zynen mannelyken erfgenaamen toe- \1
ftaande een dric-endertigfte van alle haare uit- ee [t hem
e1 n drie-
deelingen (f). Alle welke bewyzen van gunst
dertig,
en ft . e der
mdee-
(f) Refol. Holl. 10 Haart 1674.. U. 66.
(g) ftelol. Holl. 20, 24 Maart 1674. bl. 02, 13&
C/O Notul. Zeel. 13,23 ApnltOyA. W.00,107.22. Jan. 1675 H.HU
' (O Notul- Zeel. 30 May. 1674. U.' i;i8 en uit Aant. van 'den
fenl. Hop van 10, 20, 24 Maart, 17 'Jidy 1(174. MS. Gelchr.
Aant, van deezen tyd. Tvveejaar. Gelchied. bl, uy.

Staat des
gcfchiis.
3i3 VADERLANDSCHE LV.BOEK.
1-674. en erkentenis het aanzien en gezag van den
Priniè hoog deeden ryzen.
iin^eii Docli de wyze, waarop de overheerde Gewesten
, eerlang, wederom ontvangen werden
toe.
XII.
Toeleg, in 't Verbond van Vereeniging, bevorderde 's
om een Prinfen gezag ook grootelyks. De Staaten van
gedeelte Holland toonden groote genegenheid, om een
van 't gedeelte van 't Stigt aan Holland te trekken.
Stigt aan
Holland Men hadt, terwyl de Franfchen hier meester
te trekken.
doen verpagten(T). Doch de Afgevaardigden
waren, eenige Stigtfche Dorpen onder Holland
Zeeland van Zeeland verklaarden rondelyk, dat men
ftelt 'er
niet een' voet Lands van 't Stigt zou hebben af
zilt tegöB.
te neemen, of zy wilden vorderen, dat hun Briele
en Voorne te rug gegeven werden. Friesland
en Stad en Lande begeerden ook, voortaan ,
rang te hebben, voor de overheerde Gewesten.
Doch Zeeland ftelde zig hiertegen, insgelyks
(/). De groote vraag was, of de drie Gewesten ,
van den vyand verlaaten zynde, moesten geagt
worden, van zelve, wederom geraakt te
zyn in den ftaat en rang, waarin zy te vooren
geweest waren; of, dat zy de voorige voorregten
t'eenemaal verlooren hadden 't Laatlte
fcheen hard,en kwam gantsch niet overeen met
het gemeene Regt der volken, volgens welk,
zelfs Steden, van den vyand verlaaten wordende,
den zelfden Haat envoorregten herneemen,
welken zy,te vooren, bezeten hadden. Doch
zo men flegts toeftondt, dat de drie Gewesten
niet alle de voorregten van het Verbond van
Vereeniging verlooren hadden, fcheen 't, dat
men hun ook niet van eenigen ontzetten kon,
zyn-
(*) nefo'. Huil. »B July II. 51.
Q lj Uit AiHt, van dm P.n£ Hor van 24 Maart 1674. MSt

LV.BOEK. H I S T O R I E . 319
zynde 'er zo weinig reden om hun eenigen, als
om hun allen te beneemen. Het eerfte, zynde
het gevoelen van Zeeland, fcheen, derhalve,
de reden aan zyne zyde te hebben. Men fcheen
den Gewesten alle voorregten te moeten laaten
behouden, om dat men geen regt hadt, om hen
van alle voorregten te ontzetten (m). Den
Raadpenfionaris Fagel en eenige andere Gemagtigden
der Vergadering van Holland, wegens
de herftelling van Utrecht in 't byzonder
in onderhandeling getreden zynde met zyne
Hoogheid; bleek klaar genoeg, dat de Leden,
en vooral Haarlem en Amfterdam, gaarne het
gedeelte van 't Stigt, welk binnen de Sterkten
lag, aan Holland zouden getrokken hebben; zo
om de fluikeryen der gemeene middelen van
Holland te beter te konnen weeren, als om
meester te zyn van 't afkomend water. Doch
zyne Hoogheid,zyn gevoelen openende, over
de drie punten, die, op de herftelling van U-
trecht, in aanmerking kwamen (V), verklaarde,
in 'tbreede „ 1. dar men 't Gewest, met geen
w
regt of reden, buiten 't Verbond houden kon.
„'tWas den ingezetenen leed, dat de zaaken
„ zo verre verloopen waren. De Stad Utrecht
„ hadt, toen 't Leger van den Ysfel kwam, in
„ 't eerst, wel geen volk willen inneemen, en,
„ daarna, hiertoe beflooten hebbende, zwaa-
„ righeid gemaakt, om de voorlieden te ver-
„ woesten: doch, op 't vertrek van 't Leger
„naar Holland, egter geklaagd, dat zy ver-
„ laaten werdt. Zy hadt, daarna, aan den Ko-
^
n N I N S
C m) Vid. C. v. BYNKERSHOEK QuMfl. Jur. pub). Lih, I. C«f>.
XVI. p.
UK.
C») Zit hier voor, */. 312,
1674;
lUadpleeging
met zyne
Hoogheid.
s Prinfea
gevoelen.

320 VADERLANDSCHE LV.ÏW
1674. „ mng van Frankryk gezonden, en hem de fleu-
-„tels der ftad aangebooden; doch hierdoor
„ mogelyk alleen veroorzaakt, dat 'er de Fran-
„fchen wat vroeger binnen getrokken waren,
93 d a f l zy anders gedaan zouden hebben. In
„ Holland, waren ook wel Steden,die zig, op
„de aankomst van den vyand, niet ten beste
„ verdedigd zouden hebben. Hy befloot, derhalve,
dat men Utrecht by 't Verbond van
„Vereeniging laaten moest. 2. Wyders, kon
„ men, zyns oordeels, het Stigt, met geen regt,
„eenig Land afneemen. Het belang, welk
„ Holland hierby hebben mogt, gaf geen Regt,
„ en God zou, wegens zulke onregtvaardig-
„heden, het Land, ligtelyk, ftrafren. Nog-
„ thans, verftondthy, dat men wel eenig regt
„ op de wateren zou konnen bedingen, en de
„ Sterkten behouden, fchoon men den grond,
„ daar zy op ftonden, aan 't Stigt liete. 3. Ein-
„delyk betrof het punt van den rang, welk
„hy voor het tederfle hieldt, niet alleen het
„Stigt, maar ook Gelderland en Overysfel,
„en zou hy, daarover, gaarne eerst de aan-
Gevoelen
der den Prinfe voor zyn prcsadvis bedankt hebben­
„ merkingen der Leden hooren." De Edelen,
Edelen. de, verklaarden zig, op 't eerfte punt, volkomenlyk,
in 't gevoelen van zyne Hoogheid. Zy
merkten aan „dat Utrecht, niet door kwaad-
„ willigheid, maar fchielyken fchrik, overge-
„ geven was: 't welk anderen Steden ook zou
„ hebben konnen gebeuren, zo de vyand haar
„ genaderd was. Ook hadt men, in Holland, be-
9
llooten, met Frankryk te handelen, en eenige
Generaliteits Plaatfen af te ftaan, om de
, zeven Gewesten wederom vereenigd te kry-

LV. BOEK, H I S T O R I E . 341
„ gen.'' Op het tweede punt, ftemden zy ook 1674.
ïnet den Prinfe „ mids Holland behielde de Nieu-
„ werfluis, den Hinderdam en de fchanfen aan
„ de Wierikken en het Woerdfche Verlaat, met
„ vryen toegang derwaards over den Stigtfchen
„ bodem; en daarbenevens 't regt bedonge, om
„ het water te mogen inlaaten, de verfchillen ,
„deswege vallende, onderworpen maakende
„ aan den Hove van Holland. Maar van 't Stigt
„ iet te vorderen, om dat het ons wel gelegen
„ komen zou, hielden zy een kwaad voorbeeld
„ te zullen zyn voor Friesland en voor Stad en
„Lande, die, op gelyken grond, Zwarthuis,
„de Kuinderen andere Plaatfen van Overys-
„ fel zouden konnen begeeren. Over 'tfr.uk der
„gemeene middelen, zou men, met Utrecht
„ en de andere overheerde Gewesten, onder de
„ hand, door tusfchenkomst van zyne Hoogheid,
„ konnen overeenkomen." Op het derde punt,
waarover zyne Hoogheid zig niet hadc geheven
te uiten, oordeelden ze „ dat men den overheer-
„ den Gewesten hunnen ouden rang behoorde
„ te laaten behouden." Alle de Steden Ichik- I
ledeningen
ten zig naar 't gevoelen van de Ridderfchap: »
"hoewel fommigen byzondere bedenkingen in- x
an eeige
bragten. Dordrecht gaf in overweeging „ of l
„ men Utrecht niet buiten 't Verbond behoor- I idëre
„ den te houden, tot dat het in itaat zyn zou, eden.
„ om zyn aandeel in de gemeene lasten op te
„brengen: ook, of men de gemeene middelen
aldaar niet behoorde te verhoogen, om
„ het vertrekken uit Holland naar 't Stigt te
„ voorkomen: en om het aandeel van Utrecht
q in de gemeene lasten te konnen verzwaaren:
„alzo dit Gewest, naar gelang daarvan, meer
XIV. DEÜL. X „in-

1674.
Befluit.
322 VADERLANDS CHE LV.BOEK.
„ inkomften hadt dan Holland, konnende men
„ daar jaarlyks op negen tonnen fchats, of een
„ millioen guldens rekenen." Leiden merkte
aan „ dat men de grensfcheiding van Holland
„ en 't Stigt wel een weinig zou konnen ver-
„ fchikken, tot voorkominge van 't Huiken der
„gemeene middelen," Amfterdam, Rotterdam,
Alkmaar en Hoorn meenden „dat men
„ de gemeene middelen, volgens de Unie, be-
„ hoorde te brengen op eenen eenpaarigen
„ voet." 't Befluit der Vergadermge viel „ dat
„ men Utrecht, en ook Gelderland en Overys-
„ fel wederom in 't Verbond, en op den ouden
„ rang ontvangen zou, en dat men aan 't Stigt
„ zou laaten volgen de Landen, die 'er, van
„ ouds, onder behoord hadden, uitgenomen de
„ Sterkten, op Stigtfchen bodem leggende,
„ over welken, de opperlle magt,zotenopzig-
„ te van de Verpagtinge als van het Regtsge-
„ bied, aan Holland zou blyven behooren: ook
„ zou men den vryen toegang derwaards over
„ dc-n Stigtfchen grond bedingen (0)." De
zaak, naderhand, door den Raadpenfionaris,
in de volle Vergadering der algemeene Staaten
gebragt (J>), en over dezelve aldaar nader geraadpleegd
zynde, namen eerst de Staaten van
Holland een naauwkeuriger en nader befluit op
dit ftuk, op den tweeden van Sprokkelmaand,
hierop uitkomende: „dat Utrecht, en ook Gelderland
en Overysfel, zo dra deeze twee Ge -
„ westen van den vyand verlaaten zouden zyn,
»OP
(t,) Secr. Hefo!. Holl 23 Jan. i Fe*r. 24 Haart lfi74- Hl.
Deel, hl. 411, 414', 423. VU Aantek. run den Penf. HOP van
24 Jan. 1674. MS. • .
(\p) Refol. Ocncr. Lun* 29 Jan. 1Ö74. Tweej^ar. Gefcliie**

LV.BOEK. H I S T O R I E . 323
„op hunnen ouden rang, in 't Verbond van
„Vereeniging, zouden aangenomen worden;
„ dat aan de gemelde Gewesten ook wederom
„ zouden volgen alle de Landen en Plaatfen,
„ welken, voor deezen, onder dezelven be-
„ hoord hadden, uitgenomen, dat de * opper­
' Souve
r
de magt, met de gevolgen en aankleeven ainitcit
„daarvan, over het Land óf de plaatfe, op
„ welke, de Provincie van Holland en West-
„ friesland eenige Sterkte of Sterkten gelegd
„hadt, aan deeze Provincie verblyvcn zou,
„met alles, wat binnen de wallen, graften en
„vestingen van gemelde Sterkten beflooten
„ was, zullende de Provincie van Utrecht niet
„vermogen, binnen de honderd roeden van
„ het uiterflze deezer Sterkten, eenige huizen
„gebouwen of plantaadjen aan te leggen, of
„ iet aan 't gene 'er tegenwoordig ftondt te her-
„ ftellen of te veranderen; al het welke de Pro-
„ vincie van Holland, vryelyk, zou mogen doen
„ flegten. Dat ook de Provincie van Holland
„ vryen heen - en wedergang naar en van de
„gemelde Sterkten behouden zou over den
„Stigtfchen bodem, en datzy, tot haare verdediging,
de Landen, onder Gelderland en
„ Utrecht gelegen, zo wel en zo vry als haare
„ eigen' Landen, zou mogen onder water zet-
„ ten. Dat de gefchillen, betreffende de Lan-
„den en Polders, die met of over Holland
„ uitwaterden, of in gevolg zouden mogen uit-
„ wateren, ter eerfter aanleg behoorende tot
„ de regtbank van Dykgraave en Heemraaden*
„ by gebreke of hooger betrek, zouden moei-
„ ten gebragt worden voor den Hove van Hol-
„land. Dat, wyders, de weggenomen Hinder-
X % ..dam

1674.
t)e algemeene
Scaacen
befluiten
tot de
herftelling
der
over-
1 eerde
Gewesten.
S24 VADERLANDSCHE LV.ÊOEK,
„ dam in de Vegt, in welks plaats, nu de fluis
„ te Muiden gelegd was (2), nooit zou mogen
„hermaakt worden, noch, daar dezelve eer-
„tyds gelegen hadt, noch, op eenige andere
„ plaats; en dat Holland, hiervan en van al het
„voorgaande behoorlyke Akte bekomen heb-
„ bende , de Stigtfche Plaatfen, die thans on-
„ der Holland gebragt waren, aan de Provincie
„ van Utrecht laaten zou. Al het welke de Afgevaardigden
der Staaten van Holland last
„ kreegen , ter Generaliteit en daar 't ver-
„ der behooren zou, ter uitvoeringe te doen
„brengen Q q
y
Doch eer, hierop, iet verder, ter Generaliteit,
behooren werdt, drong Holland by de andere
Gewesten fterk aan, dat zyne Hoogheid gemagtigd
mogt worden, om de Regeering in 't Stigt,
en daarna or>k in Gelderland en Overysfel te veranderen
(f). 't Volk hadt, in deeze Gewesten, zo
wel als in Holland en Zeeland, misnoegen opgevat
tegen eenige Regenten, die zig te zeer gehouden
hadden aan de maatregels der voorgaande
Stadhouderlooze Regeeringe. Men vondt,
derhalve, raadzaam, dat ook, in deeze Gewesten,
(O Refol. Holl. 3 Febr 1674. U, 39. Tweejaar. Oefchied.
il. 4.
CO Refol» Holl. 3 Febr. 1674. bl. 39. Tweejaar. Oefchied.
'•/. 15.
(2) Ditiwas, in't voorieeden jaar 1673, gefehied,
jp den voorflag van Amfterdam, en op 't fterk aanaaden
des Prinfen van Oranje , die den Staaten veroond
hadt, dat men zig, anders, niet vin 't over­
i
moedig Lekwater ontlasten kon. Uit dantek. van den
'>enf. HOP van 28 Maart 1673. MS. Zie ook Refol.
'hll. 23 Sept, 20, 21 Dee. 1672. bl. 33, 110, 114.
< 1 Febr. uo Maart, 13 April 1673. bl, 45> 56, 3»

LV.BOEK. H I S T O R I E . 325
ten, de verandering gemaakt werdt, welke Holland
en Zeeland hadden moeten ondergaan. -
1674.
Ook dagt men, mogelyk, in Holland, dat de
nieuwe Regeering van 't Stigt, ligter dandegefchorfte,
bewilligen zou in de voorwaarden, op
welken, men de Provincie wederom wilde aan.,
neemen in 't Verbond. Wat 'er van zy; de algemeene
Staaten namen, hierop, en op den twist,
tusfchen Friesland en Utrecht, over den rang, en
over de herftelling der drie Gewesten in 't Veerbond
, eerlang een befluit, by welk, 't gefchil
over den rang verbleeven werdt aan zyne Hoogheid
en aan Prinfe Henrik Kafimir, Stadhouder
van Friesland; die, federt, overeenkwamen, dat
Utrecht den rang voor Friesland behouden zou,
gelyk van ouds. Doch eer dit gefchil nog beflistware,
hielden de twee Gewesten, beurtswyze,rang,van
vier tot vier weeken. Wyders,
raamden de algemeene Staaten „dat de drie
„ Gewesten niet wederom in de Unie zouden
„ontvangen worden, voor dat zy ze, van
„nieuws, bezwooren hadden $ waarna de belastingen,
waarmede zy en de vier andere
„ Gewesten eikanderen mogten bezwaard heb-
„ ben, op een' eenpaarigen voet, gebragt zou-
„ den worden. Ten opzigte van het regt van
„opperfte magt over de Sterkten op Stigt-
„ fchen bodem, en van de andere punten in 'e
„befluit van Holland begreepen, gedroegen
„ de algemeene Staaten zig, geheellyk, aan dit:
„ befluit. Ook verklaarden zy, dat Friesland,
„en Stad en Lande, op hunne kosten, eene,
„ fchans zouden mogen leggen op Rooveen in,
„Overysfel, en over dezelve, als mede over
^de Gmmerfchans, het regt van opperfte magt,
X 3
mQïk

ï/574.
mag.
326 VADERLANDS CHE LV.BOEK,
„en van vryen af- en toegang behouden, 't
„ Onderhoud van alle deeze Sterkten zou alleen
komen ten laste van de Gewesten, die
„ ze geftigd hadden, De Landen, op welken
„in Holland eenige penningen waren geligt,
„ zouden niet onder de beheering der drie Ge-
„ westen komen, voor dat deeze fchulden wa-
„ ren afgelost. Gelderland en Overysfel zouden
„ Holland gerust ftellen, wegens de bezitting
„ der Visfcherye in de Zuiderzee en in hetZwar-
„ te water. Ook zouden de drie Gewesten zig
„ verbinden, om den anderen vier het verdie-
„ pen van den Ysfel en Nederryn en het onder
„ water zetten of houden der moeren in Overysfel,
tot afbreuk van den vyand, nimmer
„ te zullen beletten. Binnen 's jaars, na 't ein-
„ digen van den tcgenwoordigen oorlog, zouden
de zeven Gewesten eikanderen leveren
„ eenen netten ftaat hunner inkomsten in goede
tyden, waarnaar men, onderling, elks
„ aandeel in de gemeene lasten regelen zou:
„doch zo men, eikanderen, deswege, binnen
„ zes maanden, niet mogt konnen verftaan,
„ zou de beflisfing van 't gefchil gelaaten wor-
„den aan zyne Hoogheid; die ook een'rede-
„ lyken tyd ftellen zou, binnen welken, Gcl-
„ derland, Utrecht en Overysfel hunne agter-
„ ftallen aan de Kollegien ter Admiraliteit zou-
„ den moeten voldoen. Aan Stad en Lande zou-
„den, om de getrouwe dienften van dit Gee
west in den tegenwoordigen oorlog, twee
„ plaatfen in den Raad vanStaate, in plaatfe
9
van déne , worden toegeftaan : waartegen
„Gelderland maar Céne plaats in dien Raad
„hebben zou, in plaatfe van twee. Eindelyk,
„ mag-

LV. BOEK. H I S T O R I E , 327
agt in getal plagten te zyn, aangefteld.
ftelde de Prins eenige Edelen in de Orde der
Ridderfchap, die, te gelyk,hunne Krygsampten
behielden: X welk niet te wel met "de gewoonten
der Provincie overeenkwam. Doch hy
verklaarde, dat het niet in gevolg zou getrokken
worden. Voorts, maakte zyne Hoogheid
een geheel nieuw Reglement op de Regeeringe
van 't Land en de Steden: weik, terftond (V),
Staatswyze, goedgekeurd, vastgefteld en beeedigd
werdt. By dit Reglement, werdt aan den
Stadhouder in der tyd verbleeven „ 1. de aan-
» ftal-
CO Refol. Oener. Vener 20 April 1674. TweejanrOefrh. H 9»
^CO Zk ook Mi mor. van 't pfm. ce Utrecht gtdruat 1079,.
X 4
„ magtigden de algemeene Staaten zyne Hoogj,
heid, tot het veranderen der Regeeringe in
16-74.
„ 't Stigt en in de twee andere Gewesten,, mids tigen zyne
Hoog-
9i
de ontilaagen' Regenten, hierom, niet ge
heid tot
„ oordeeld werden, in hunnen goeden naam en iet verin
den;n
„ faam gekrenkt te zyn, noch ook van de an-
, dere zyde ontheeven van de verpligting, * ier Re-
„om in regte te verfchynen, zo zy zig, er- i [•eiinge
n den
gens in, vergreepen mogtcn hebben: alles .;dven.
„ egter voor deeze reize alleen, zonder in ge-
„ volg te konnen getrokken worden, en zonn
der benadeeling der Privilegiën (f)."
In gevolge van het laaifte gedeelte van dit XHÏ.
befluit, begaf de Prins zig, inde eerfte plaatfe, 1 )e Prins
e^clt de
naar Utrecht,daar hy,opden zes-entwintigften ] leteeini'e
van
van Grasmaand, eene geheele nieuwe Regee- 1
ring over 't Land en over de Stad aanftelde. De ' c Stigt.
Heer Joan van Reede, Heer van Renswoude,
werdt tot Preiident der Staaten en negende
Lid der * Gekoorenen, die anders maar • 1
' Geêli-
Ook g eerden.

328 VADERLANDSCHE LV.BÓESE;
1674.. „ (telling zonder benoeming van het eerfte Lid
„ der Staaten , zynde dat der Gekoorenen :die,.
„om de drie jaaren, afgaan zouden moeten*
„ zo zy niet bevestigd werden. 2. het vermo-
„gen , om nieuwe Leden in de orde der Rid-
„ derfchap te befchryven, of tot vermeerde-
„ ring van 't getal der befchreeven' Edelen, of
„ tot vervulling van de plaatfen der afgeftor-
„venen, insgelyks, zonder eenige voorgaande
„ benoeming. 3. de aanftelling van Burgemeesteren
en Schepenen der Steden, uit de be-
„ noeming van een dubbel getal. 4. de jaarlyk-
„ fche verlaating of bevestiging van de Vroedschappen
der Steden en de vervulling der
„ opengevallen' plaatfen,, zonder eenige voor-
„ gaande benoeming ; gelyk zulks, zegt het Re-
„glement, van onbedenkelyke tyden. af, tot-
„ op het jaar 1610, hadt plaats gehad. 5. de ver-
„ kiezing van Schouten en Hoofdofficieren in.
„de Steden, van de Maarfchalken ten platten
„ Lande en van den Sekretaris- der Staaten,
„ insgelyks , zonder voorgaande benoeming,
„ en zonder iemants wederzeggen. 6. het regt,
„ om zulken, die, door de Leden der Staaten,.
„ op hunne beurt, afgevaardigd werden in de:
„ Generaliteits Kollegien, aangenaam of onaangenaam
te verklaaren, zonder gehouden,
„te zyn, daarvan, eenige reden te geven. 7..
„ de verkiezing van- een' Prefident, Advokaat-
„ Fiskaal, Prokureur - Generaal of Griffier van:
„ den Hove van Utrecht, uit de benoeming
„ van een driedubbel getal. 8. de begeeving.
„ van alle Proostdyen, en van de Kanonii'yen,,
„die, in. de zes. zogenaamde Staaten maan-
„den,, openvielen, zullende, de andereDeka-.,
„ nyen.

LV.BOEK. H I S T O R I E . 329
nyen en Kanonifyen, niet zonder des Stadje
houders Inwilliging, mogen vervreemd wor-
1674.,
n
den: ook zou hy het volkomen befehik hebben,
over de inkomsten der Vikaryen. 9,
^ Eindelyk, het regt van beilisfinge der gefchiP
„len, die, onder de Leden van den Staat,
„mogten ontftaan, en die, op geene andere
n
wyze, waren af te doen (ii)." De Regeering
van Utrecht, op deeze wyze, veranderd zynde,
werden de Afgevaardigden der Staaten wederom
in de Generaliteits - Vergaderingen toegelaaten,nadat
zy voldaan hadden aan de voorwaarden,
op welken hun dit vergund was. Midlerwyl,
hadden de nieuwe Staaten van Utrecht,
terftond na hunne aanftelling, zyne Hoogheid
verkooren tot Erfftadhouder van hun Gewest,
op den voet, vervat in 't Reglement, by hem
gemaakt (v). Zo dra Gelderland en Overysfel
van den vyand verlaaten waren, werdt de Regeering
aldaar, alleenlyk by voorraad en door
Gemagtigden, veranderd (w). Doch, in t begin
des volgenden jaars, toog zyne Hoogheid,
in perfoon, derwaards, om nader orde te
ftellen.
Terwyl men dus arbeidde, om de van een gefcheurde
Gewesten te hereenigen, verwagtte J
men, met het voorjaar, en vooral na het af- j
breeken der Vredehandelinge te Keulen, de
r
uitwerkfels van de verfcheiden' Verbonden , 1
door de Staateji, eenigen tyd herwaards., ge- 1
floo-
C «O Refol. Gener. Fejier.. ÏO April rfrM. Refol. U;rcc!ic Jo-
%h Hpril THvccjiar Gefehied. HÉ i- «fcr.
(v) Verhaal van de verand. der Rta-tringe van ft .cht in
»074. MS.
{^wj Treeejaar. Gefichiei'. bl. 111. VALHSNIER IU Dttljl. 8ao*
XIV.
tigc
ie

Veldtogt,
in
Brabant.
De Prins
van O-
ranje
komt in
't Leger.
330 VADERLANDSCHE LV.BOEK.
1674. Booten. Ook vernam men, aan alle oorden
• niet dan toebereidfels ten oorloge; in Duitschland,
in Frankryk, in Spanje, in de Nederlanden
,^in Zweeden, in Deenemarke, en waar niet
al. 't Is ons oogmerk niet, den loop van den
algemeenen oorlog, die, in dit en in eenige volgende
jaaren, in Europa gevoerd werdt, uitvoeriglyk
te vernaaien, fchoon 'er onze Staat
of groot belang by hadt, of met der daad in gemengd
was. 't Zal genoeg zyn, de voornaamfte
Krygsbedryven te lande,die,naast by huis,
en onder't beleid van zyne Hoogheid, den Prinfe
van Oranje, voorgevallen zyn, ifukswyze,
te verrekenen, en den aanleg en uitval des oorlogs,
in afgelegener Gewesten, alleenlyk ter
loops, aan te roeren.
De Graaf van Monterei begon, met het voorjaar,
een Leger te verzamelen, in Brabant. De
Prins van Condé trok in Bloeimaand, insgelyks,
te velde, en lloeg zig eerlang neder, omtrent
Gemblours. DeMaarfchalk de Bellefonds,
geleidende de troepen, die in de Steden van
den Vereenigden Staat gelegen hadden, en omtrent
Wezel verzameld geweest waren, floeg
ook naar Brabant op weg, zig, in 't voorttrekken,
meester maakende van de Stad Eikelens,
en van de Slooten Argenteau en Navaigne aan
de Maaze. De Prins van Oranje, het Leger der
Staaten, ten zelfden tyde, omtrent Bergen op
Zoom, hebbende doen byeen trekken, begaf zig,
omtrent het midden van Bloeimaand, in Perfoon,
lerwaards: en trok, eerlang, naar Duffel by
Mechelen, van zins, om zig met de Spaanfche
Krygsmagt te vereenigen. Eenige Keizerlyke
manfehap onder den Graave de Souches, te
Duu-

LV.BOEK. . H I S T O R I E .
s 3
i
Duuren byeengebragt, toog, in Zomermaand,
doorLuikerland, daar zy zig van Dinant verzekerde
, naar Namen, en vereenigde zig, eerst
in I iooimaand, met het Spaanfche en Staatfche
Leger, die nu, niet verre van Leuven, famengetrokken
waren, en eerlang, onder 't beleid
van den Prinfe van Oranje, optrokken, om den
Prins van Condé, die toen, agter den ftroom
Pieton,die, by Charleroi, in de Sambre valt,
verfchanst lag, tot eenen veldilag uit te lokr
ken. Dochhy hieldt zig binnen zyn voordeel
(V). 't Vereenigd Leger, welk vier-enzeventigduizend
man fterk gehouden werdt, beiloot
toen, op te breeken, en zig voor Binch of eenige
andere Stad neder te Haan, om den Prins
van Condé, die, zo men wil, niet meer dan
vyftigduizend man onder zig hadt, te noodzaaken
tot het verlaaten zyner verfchaniingen. Op
den negenden van Oogstmaand, legerde de
Prins van Oranje zig by het Dorp Senef; vanwaar
hy, den elfden, wederom opbrak, met
oogmerk, om hooger op te trekken tot tusfchen
Mariemont en Binch. Souches hadt den
voortogt met de Keizerfchen. De Staatfchen
volgden, onderden Graave van Waldek, by
wien Oranje zig bevondt. De Spaanfchen hadden
de agterhoede, onder den Graave van Monterei.
De togt was niet zonder groot gevaar,
ter oorzaake der enge wegen, welken men door
moest. De Prins van Condé, dit van eene hoogte
befpied hebbende, befloot, het vereenigd
Leger te volgen, en op de agterhoede der
Spaanfchen aan te vallen: 't welk hem zo wel
167*
SJa< van
Smet.
C*) Tweejaar. Gefehic.!. V, 139,158, i7

332 VADERLANDSCHE LV.BOEK,*
gelukte, dat hy dezelve geheellyk in wanorde
en aan 't wyken bragt. De Prins van Oranje
verzuimde niet, haar drie Battailjons uit de agterhoede
van'tStaatfche voetvolk te bulpe toe
te zenden ; doch deeze werden ook op de vlugt
gejaagd, gedood of gevangen. Condé, hierdoor
aangemoedigd, beiloot met al zyne magt, aan
te vallen op de Staatfche troepen, welken hy de
hegtften oordeelde. Het fchutgevegt veranderde
toen, tegen zyne verwagting, in eenen
volkomen veldhag, waarin de Prins van Oranje
zig, zelfs naar 't oordeel des Prinfen van
Condé, wakkerlyk kweet, doende, met dreigen,
belooven en flaan, zyn best, om zyne wykende
benden aan't ftaan tekrygen, engeevende
zyne bevelen, midden in 't gevaar, met de
lioogfte voorzigtigheid en kloekmoedigheid, 't
pevegt was hevig, van wederzyde, en duurde
nog twee uuren na zonnenondergang,by'tlicht
der maane; waarna het, door den nagt, ge-
[oheiden werdt. Men meent, dat'er, weder*
sydsch, omtrent evenveel volks gefneuveld was ,
tvelk, aan deneen'en den anderen kant, op zes-
)f zevenduizend man begroot werdt. Beide de
:,-artyen fchreeven zig de overwinning toe: de
Bondgenooten, om dat zy 't veld gehouden
j
ïadden, zynde Condé, des nagts, te rug geteerd
naar zyne voonge Legerplaatle; en de
i
franfchen, om datzy de meeste ftandaarden,
}
•endels en gevangenen hadden bekomen. Ook
\
ïadden zy, in den aanvang van '
I
t
gevegt, gesgenheid
gevonden, om de meeste pakkaadje
1
[er Bondgenooten te bemagtigen. Beide in
i :
mnkryk en in Brabant, werdt te Deum Lautemtts
gezongen, over de uitkomst van
!
den
veld--

LV. BOEK. H I S T O R I E . 333
veldilag. 'Doch de onzydigften oordeelden, dat
men 'er, wederzydsch, kleine reden toe hadt (y).
Oranje zogt, terftond, gelegenheid, toreenen
nieuwen veldilag. Doch Condé bleef in zyn
voordeel, zig vergenoegende met de beweegingen
der Bondgenootengadeteflaan;de Steden,
door Frankryk, te vooren, in de Spaanfche Nederlanden,
veroverd, te befchermen, en eenen
inval in Frankryk te beletten (z). De Prins van
Oranje fchreef de onvoordeehge uitkomst van
den flag 6y Senef toe aan de laf hertigheid van
Souches, die zig, dagt hy, zo flegt gek weeten
hadt, dat hy hem door den kopgefchootenzou
hebben, was hy niet wederhouden geweest,
door de agdnge voor den Keizer (V).
't Beleg van Oudenaarden, ia Herfstmaand C
n
ondernomen doordeBondgenooten, lokte Con-
dé, voor eenen korten tyd, uit zyn voordeel. ^
Oranje deedt toen zyn best, om de Bondgeno- %
ten over te haaien tot het waagen van eenen B
tweeden veldilag. De Spaanfchen bewilligden.. 111
Doch Souches bleef weigerig: waarop zo groot V
eene oneenigheid ontftondt, onder de Leger- te
hoofden, dat de Keizerfchen de Loopgraaven
verlieten, en hierdoor te wege bragten, dat het
beleg van Oudenaarden moest opgebroken worden
(//). De Staaten hadden, in den voorzo- D
mer, reeds voorbereidfels doen maaken, om v t
Graave te belegeren,en in Herfstmaand, werdt £
de Stad berend, door den Generaal Rabenvc
haupt. G
O) DANIËL Journal de Louis XIV. p. CXVIT. FKUQUIRRSS
Meraoir. Hifi. & Uttfr. Tom. t p. 3, 0. Tom. II *. lo&fulv.
(z J Tweejaar. Gefehied. U. 252-^79, 2,i, 808. TBUi>tB
ïtfeiiior. bl. JIO-^QQ.
Ca) KORNET Vul. I. p. 377.
C*J Ta^pts Wsmor bl. 330. Tweeji*. GeXota. U, 305 «u.
1674.
uJelarden
sleard,
>or da
Mdge-
>o:en.
rlaa>
n.
i Prina
11 O-
jja
'ome
or
raaye.

1674-
De Stad
gaat o-
ver.
Huy in*
genomen.
XV.
De Franfchen
bemagtigen
het
334 VADERLANDSCHE LV.BOEK.
haupt. 't Beleg werdt flaauwelyk voortgezet,
tot dat de Prins van Oranje, in Wynmaand,
ifi 't Leger voor de Stad kwam. 't Schieten en
ftormen was toen,eenige dagen, zo hevig,dat
de Stad, daar men ook reeds groot gebrek aan
mondbehoeften hadt, zig, den zes-entwintigften,
by verdrag, opgaf. De bezetting werdt
naar Charleroi geleid;. De Prins van Oranje
deedt, na 't overgaan van Graave, eenige manfehap
vereenigen met de Spaanfchen; door
welken, Huy in Luikerland ingenomen werdt,
op den tweeden van Wintermaand (V): waarna
het Leger der Staaten de Winterkwartieren beT
trok. De Prins keerde, in Slagtmaand, naar den
Haage. Van den Franfchen kant, werdt, hieromtrent,
niets meer ondernomen (d). De Stad
Amfterdam, bezeffende, in hoe veel gevaars*
zyne Hoogheid zig, in den flag by §enef, bevonden
hadt, iloeg, kort na den zeiven, ter
Vergaderinge van Holland, voor, of men den
Prins niet behoorde te verzoeken, dat hy zig,
voortaan,zo veel mogelyk ware,buiten gevaar
hieldt, alzo den Lande veel gelegen was aan de
behoudenis van zyn leeven (e). En de Staaten
namen een befluit, overeeukomftig met deezen
voorflag QQ.
Aan andere oorden, waren de wapenen der
Fran fchen, dit jaar, gelukkiger geweest dan in
de Nederlanden. De Hertog van Navailles, in
Lentemaand, in 't Franche Comté gerukt zynde ,
hadt
(c~) DANIFL Jourrnl de Louis XIV. p. CXVIJ.
R
O Tweejaar. Gefehied. bl. 198, 294-301, 32fl-33, 348.
TEMPLE Memor bl. 332.
CO Tweejaar. Gefehied. bl 282.

LV.BOEK. H I S T O R I E . 335
hadt zig reeds van eenige Plaatfen meester gemaakt,
toen de Koning van Frankryk, hem in
Bloeimaand derwaards volgende, aan 't hoofd van
een aanzienlyk Leger, het ganfche Graaffchap
bemagtigde: waarna hy naar zyn Ryk keerde (g).
Turenne, in Lentemaand, Germersheim aan
den Ryn veroverd hebbende, raakte, op den '
zestienden van Zomermaand, by Seintzheim, j
flaags met het Keizerlyk Leger, onder den
Graave Kaprara, waarby zig de Hertog van
Lotharingen gevoegd hadt; en verhinderde de
vereeniging van Kaprara en de Lotharingers,
met de troepen onder den Hertoge van Bournonysftt
Ook viel hem Seintzheim in handen. Op
den vierden van Wynmaand, iloeg hy de Keizerfchen
onder de Hertogen van Lotharingen
en Bournonville, nog eens, byllinsheim. Doch
zy vereenigden zig, eerlang met het Leger,
welk de Keurvorst van Brandenburg, federt dat
hy zig, van nieuws, met den Keizer en de Staaten,
verbonden hadt, op de been hadt gebragt
en leverden Turenne, andermaal, llag by Mulhauzen,
op den negen-entwintigften van Wintermaand.
De Franfchen behaalden hier egter
wederom de overwinning, en vervolgden hun
voordeel, in Louwmaand des volgenden jaars,
wanneer 't hun gelukte, de Keizerfchen en
Brandenbiirgfchen te verdry ven uitdeElfas(^).
In Rousfilloh, was de kryg ook begonnen, tus- in
fchen de Franfchen en Spanjaards. De laatften l o
be-
Cg) Tweejaar. Gefehied. il. 151-134. 146-153. DANUL Teutaal
de Louis XIV. p. CXrj.
(A) Tweejaar. Gefeh. il. 1C1, 181-194, if, 311-316,338,
39S i

in Sicilië.
XVI.
De tUiter
wordt
naar de
Fran "che
Karibiiche
Eilanden
ge/.ouden.
336 VADERLANDSCHE LV.BOEK.
bemagtigden het Kasteel van Bellegarde,in Zomermaand.
Doch omtrent dien zelfden tyd,
werden zy, door de eerften, genoodzaakt, het
beleg voor het Kasteel Los Bagnos op te breeken
(i). Nadeeiiger gevolgen hadt de opftand
der Stad Mesiina, tegen de Spaanfche Regeering
aldaar. De Franfchen roeiden hieronder,
en voorzagen de oproerigen van Krygsbehoeften,
die, met eenige fchepen onder den Markgraave
van Valavoir, derwaards gevoerd werden.
De Spanjaards werden genoodzaakt, een
groot deel hunner Kiygsmagt uit Katalonie te
trekken, om ze tegen de Mesfmeezen te gebruiken
: waardoor de Franfchen gelegenheid kreegen,
om zig verder uit te breiden in dit Landfchap
(k). De Zweeden, opgehitst, door Frankryk,
tegen den Keurvorst van Brandenburg,
bragten, tegen 't einde des jaars, ook een Leger
op de been. De Keurvorst van Brandenburg
en de Deenen hadden zig, al vroeger, tegen
Zweeden gewapend (/). Doch zy ondernamen
niets, voor den aanvang des volgenden jaars.
Ter zee, viel, dit jaar, weinig voor. De Franfchen
hielden hunne Vlooten t'huis, na dat de
Vrede tusfchen Groot-Britanje en de Staaten getroften
was. Maar de Ruiter, nu, door zyne
Hoogheid, aaugefteld tot Luitenant-Admiraal-
Generaal(mj, hadt in bedenking gegeven,of't
niet geraaden ware,' iet te onderneemen op de
Franfche Karibifche Eilanden, Martemque,
Guar-
O') Tweejaar. Gefch. {/. !7,t43.ü»NiSL Journalp. CKVIÏJ.
C*j Twee jaar. Gefcli. bl. 19c-njj, 321, 342, 370. DANIUI
Journal p CXIX.
C/3 Tweejaar. Gefcli. bl. 1C3, 194, 31$, 36$.
URANUÏ de Kuiter, bl. $85.

LV.BOEK. H I S T O R I E . gg-ft
Guardeloupe,de Granades en Nantes, en hiertoe
was,federt,beflooten by de Staaten. Ruim
vyftig fchepen van oorloge en eenige mindere
vaartuigen werden in zee gezonden, onder de
Ruiter,,die, na verfcheiden* tegenfpoeden,
Martenique in't gezigt kreeg, op den negentienden
van Hooimaand. Doch de Franfchen,
meer dan eene maand, te vooren, wegens het
oogmerk deezer uitrustinge, gewaarfchuwd,
waren op hunne hoede. Men zondt, nogtans,
eenige manfehap aan land, onder den Kolonel
Uitenhove, om de Sterkte de Culfac aan te tasten:
doch zy werdt, met groot verlies, afgeflaagen.
De onderneeming op Martenique mislukt
zynde, zag men ook geene kans, om de
andere Eilanden, met voordeel, aan te doen,
en befloot, derhalve, te rug te keeren naar 't
Vaderland, daar de Vloot, op 't einde van
Herfstmaand, wederom aankwam (n). Tromp
hadt, in Zomermaand te vooren, eene Landing
gedaan op het Eiland Belle-isle, aan de
kust yan Bretagne. De Graaf van Hoorne begaf
zig, aan 't hoofd van een goed getal van
Landfoldaaten, naar de Stad; doch hy vondt
ze zo wel verfterkt, en voorzien, dat hy haast
wederom aftrok, en naar de Vloote keerde;
door welke niets verders, op de Franfche kusten
, ondernomen werdt (V).
Een ysfelyk onweder van donder, blikfem, 2 'waare
wind en regen veroorzaakte, op den eerften ü
onu.
van Oogstmaand, eène geweldige fchade door
gantsch Holland. Doch nergens woedde het zo
he-
O) IÏIMNDT de Ruiter, bl. 806-906. Tweejaar. Geithiad,
PI. 323 enz.
Co) Tw-'ejaar. Gefcliied. H. 236-440, 372,
XIV. DEEL. . Y
1674.
Hy
leert onrarigter
.aake
:e rug.
Landing
>p Belleste.

1674.
XVII.
Handeling
der
Staaten
in Engehtnd.
338 VADERLANDSCHE LV. BOEK;
hevig , als te Utrecht, daar de Domkerk inftortte,
en verfcheiden' toorens en kerken zwaar
befchadigd werden. De vreemde uitwerkfels
van de donder en van de rukwinden, in deezen
vervaarlyken ftorm, zyn, breedvoerig, by
anderen, te boek gefteld Q ) ) .
Deeze ramp, komende by de algemeene e-
lenden des oorlogs, deedt de Staaten der Vereenigde
Gewesten tefterker haakennaar vrede,
waartoe,federt de Vrede met Groot-Britanje,-
en federt dat Frankryk de bemiddeling deezer
Kroone aanvaard hadt, de weg gebaand fcheen;
doch zy hadden, tot hiertoe, den Keizer niet
konnen overhaalen, om den Koning van Groot-
Britanje voor middelaar te erkennen, zynde hy
meer genegen, om deeze eer den Staat van
Venetië op te draagen(g). Ondertusfehen, verzuimden
de Staaten niet, een buitengewoon Gezantfehap
af te zenden naar Engeland, zo dra
de Vrede bekragtigd was. Het werdt bekleed ,
door de Heeren van Reede, van Beuningen en
van Haren, die, in 't laatst van Bloeimaand,
te Londen, aankwamen. In Hooimaand, begaven
zig ook derwaards Joan Corver en Gillis
Sautyn, Oud-Schepens en Raaden van Amfterdam,
Samuel Beyer, Penfionaris van Rotterdam,
^«) VALKENIER. II. bed, bl. 1046. enz. Tweejaar.' CeftWed,
il. a8u.
(q ) Tweejaar. Gefehied. II, 310.
(, J 5 Tweejaar. Geléhind. U. »7» W".
1

LV.BOJÈK. H I S T O R I E ;
339
nogtans, niet voor den elfden van Wintermaand,
geflooten werdt. By het zelve, werdt,
onder anderen, vastgefteld „ dat goederen van
„vrienden, in een vyandlyk fchip gelaaden,
„ verbeurdverklaaring onderhevig, en vyan-
„ den goederen, in een vrienden-fchip gelaaid
den, daarentegen, vry zouden zyn, mids
j) geene Contrebande zynde (ƒ)." Wegens den
handel op Oostindie in 't byzonder, kwam men,
in Lentemaand des volgenden jaars, overeen,
„dat eene der twee Maatfchappyen, oordee-
„ lende door de andere beledigd te zyn, haare
„toevlugt niet terftond tot de wapenen zou
„ mogen neemen; maar eerst regt verzoeken
„byde Mogendheid, onder welke de Maat-
„ fchappy ftondt, die geoordeeld werdt de ver-
„ ongelykingbegaan te hebben; welke, hierop,
„ Gemagtigden ftellen zou, die 't gefchil, bin-
„ nen drie of uiterlyk vier maanden, zouden
„ moeten afdoen (V)." Doch eer men 't, met
deeze handeling, zo verre gebragt hadt, was
de Ridder William Temple naar Holland gezonden,
om, in gevolge der aanbiedinge des
Konings, te arbeiden aan de algemeene Vrede
(u). Hy kwam, in Hooimaand, in den Haage (V),
fprak met den Raadpenfionaris Fagel, en ontdekte
wel haast,dat men,hier, in 't algemeen,
geneigd was tot vrede, mids den Bondgenooten^
by dezelve, redelyk genoegen gegeven werdt.
Daarna begaf hy zig naar 't Leger der Staaten,
(O ^ Groot-Plakaatb. III. Ded, U.
3 5 ï. Du MONT Coros
Dipi. Tom. VU. P. I p. 28 2,
J I 0 >
325. T*
J/. C W. 2 ' e H O i ' - M e r C '
V
" n l 6 7 5 '
bl
-
l 6 u
C'0 BURNKT Vol. I. p. 3>7,
CO Tweejaar, GefcMed/W. 23j, 301.
Y a
Twcejaar. GefcliieO,
1674.
Verdrag
van Zee»
vaart.
Overeen»
komst
wegens
den han»
del op .
Oostin- |
die.
Handeling
van
Tempte
n den
rlaage.

Vertrouwen
der
Bondgertooten
op den
Prinfe
van O-
ranje.
De
Zweedfchen
maaken
zig verdagt.
XVIII.
De Prins
fpreelu
met-Tem-
340 VADERLANDSCHE LV.BOEK;
om den Prins van Oranje te polfen. Doch hy
kon deezen niet te zien krygen, voor dat de
veldtogt geëindigd ware, waaruit vermoed
werdt,dat zyne Hoogheid nog niet zeer neigde
tot vrede (w). Ook maakten de meeste
Bondgenooten ftaat, op 's Prinfen begeerte ,
om in den oorlog te volharden, tot dat men eene
redelyke vrede bedingen kon. En verfcheiden'hunner
Gezanten verklaarden, fchryft Temple
„ dat hunne Meesters zig niet in de tegen-
„ woordige Verbonden begeven zouden heb-
„ ben, zo zy geen volkomener vertrouwen ge-
„ fteld hadden op de eer en regtvaardigheid
„van den Prinfe, dan op het gewoon beleid
„der algemeene Staaten, vooral, in 't gene
„ uitheemfche handelingen en Verbonden be-
„ trof(*)."De Zweedfchen, die te Keulen als
middelaars gehandeld hadden, arbeidden, dit
gantfche jaar nog, aan verfcheiden'Hoven, en
vooral in den Haage, om de oorloogende Mogendheden
te beweegen tot de Vrede. Doch
de Staaten en derzelver Bondgenooten hielden
hen, met reden, verdagt van te naauwe geraeenfehap
met Frankryk. Hunne werving en
wapening verfterkte dit vermoeden, en 't leedt
niet lang, of hun inval in Pomeren deedt hen
de hoedanigheid van middelaaren t' eenemaal
verliezen (v\
Zyne Hoogheid, na 't einde van den veldtogt,in
den Haage gekomen zynde, tradt, terftond,
met Temple in gefprek, over 't werk van
de
O) TEMPLE Memor. bl. 30c-315, 3 I( J-}M.
C x) TEMPLE Meinor. bl. S36.
(_yj Tweejaar. Gefehied. bl. 200222, 282, 320, 35C-307.
i"H>3« TEMrLE Mentor, bl, 34£.

LV.BOEK. H I S T O R I E . 341
de Vrede, welke hy, tot nog toe, hoopeloos
ftelde, om dat Frankryk niet zou konnen bewoogen
worden, om zulke Plaatfen in de Spaan- 1 ile, over
fche Nederlanden aan Spanje te rug te geeven, ' c bevoreren
der
die de Vereenigde Gewesten zo zeer zouden be- \ 'rede.
veiligen,als zy,by de Pyreneefche Vrede, beveiligd
geweest waren. Doch hy gaf, daarbenevens,
te verftaan, dat het den Koning van
Groot-Britanje weinig werks zou behoeven te
kosten, om Frankryk hiertoe te noodzaaken,
zo hy zig naamver verbinden wilde met de Staaten.
Temple gaf zynen Meester kennis van deeze
opening, die, ten Hove van Londen, daar
men nog diep ingewikkeld bleef met Frankryk,
aangezien werdt als een blyk van 's Prinfen ongezindheid
tot de Vrede. Arlington, Osfery A
rlingn
komt
enSilvius deeden, kort hierna, een' keer naar t 0
r
Holland, in fchyn om hunne vrienden te be- °' er, om
zoeken; doch inderdaad, om den Prins van O- p, :t den
ins te
ranje te beweegen, tot bewilliging in eene vre- hs ndede,
op de voorwaarden, die Frankryk goed- lei
1.
vinden zou toe te ftaan. Arlington fprak, hierover,
meermaalen, in 't heimelyk, met zyne
Hoogheid. Ook klaagde hy, by deeze gelegenheid,
dat men, in den Haage, onlangs,gehoor
gegeven hadt aan eenigen,die oproer in Engeland
wilden verwekken (V). Een Broeder van Zy
lé
den Heere Howard, gewoon briefwisfeling te H«
ogd
houden met Abraham van Wicquefort, Refident
van den Koning van Poolen en Minister van de En rdt in
Hertogen van Brunsvvyk-Lunenburg, in den ve relanj
Haage, hadt zig, in't begin van den oorlog, ö el dagt
IOU.
herwaards begeven, en zynen dienst eerst den Jj 1 als
Idt hy
Raad- gei neen-
f» TemiB Memor. 3113-3*9.
y 3

IÓ74.
fchsp
met de
oproerige»
aldaar.
3 44 VADERLANDS CHE LV.BOEK.
Raadpenfionaris de Witt, en daarna den Prinfe
van Oranje aangebooden, beloovende, hem
niet alleen te zullen voorzien van heimelyke berigten
uit Engeland; maar hem ook eenen aanhang
in 't Ryk te zullen bezorgen, daar hy, eene
Landing onderneemende, om den Koning te
noodzaaken, tot het beroepen van een Parlement,
zeer veel dienst van zou konnen trekken.
By Ho ward, voegde zig Pief er du Moulia, bediende
van den Graave van Arlington. En
deezen twee voorzagen den Prinfe, door Wicquefort,
federt,van het Hof- enStaat-Nieuws,
welk tot hunne kennis kwam. Doch deeze handel
werdt ontdekt,na'tfluiten der Vrede. Williamfon,
na't afbreeken der Vredehandelinge
te Keulen, door den Haage reizende, bewoog
Wicquefort, om hem de brieven van Howard
ter hand te ftellen; waaruit men eenige zaaken
ontdekte, die vry wat argwaan veroorzaakten
op den Prinfe van Oranje. Howard raakte in
hegtenis: ook zekere Castairs, die, in 't jaar
1672, van Rotterdam naar Schotland gezeild
was, met oogmerk, naar 't fcheen, om aldaar
eenenopftand te verwekken,en'tgemeen, hiertoe,
te voorzien van de noodige Krygsbehoeften.
By deezen, vondt men een Gefchrift, zo
donkerlyk opgefteld, dat 'er de argwaan tegen
den Prinfe door gevoed werdt, hoewel zyne
Hoogheid,hier naar gevraagd zynde, verklaarde,
dat dit Gefchrift alleenlyk zag, op het werven
van eenige Regementen in Schotland, waartoe de
Koning verlof gegeven hadt (a). Maar du Mou-
Un bleef hier zo zeer in de gunst, dat Holland,
BURNET JW. I. p. 34°. 374» 375»
eer-

LV.BOEK. H I S T O R I E . *±*
eerlang, verftondt, dat hem zestienhonderd guldens
's jaars, uit de Secreete Correspondentie- •
1674.
penningen, behoorden te worden toegelegd. Ook
werdt hy, in 't jaar 1676, tot Gouverneur van
Suriname aangebreid Arlington zogt nu
zyne Hoogheid te beweegen tot eene belofte,
om den Koning van Groot-Britanje by te liaan,
tegen alle wederfpannelingen, binnen en buiten
't Ryk,en hem alle zulken te ontdekken, die
deel aan de jongfte beweegingen gehad hadden.
Doch de Prins weigerde zulks, volftandiglyk.
Zelfs wilde hy zig in geene heimelyke Vredehandeling
inlaaten, op den voet, dien Frankryk
voorgeflaagen hadt. Men wil, dat Arlington
hem ook eenige hoop gaf op een Huwelyk
met de Prinfesfe Maria, oudfte Dogter des Hertogs
van Jork: doch dat hy, hierop, geantwoord
zou hebben, dat 'er zyne zaaken nog niet
i aar ftonden ,om op eene Gemaalin te denken. Arlington
keerde,kort hierna, wederom naar Engeland
(c).
De Koning van Frankryk, zig en zyn Ryk 3 :rx.
ook zwaar gedrukt vindende door den last des F f
inkryJc
oorlogs, enbedugt, dat de Koningvan Groot- v e rlangc
ir vra-
Britanje, die egter, ten deezen tyde, nog een' 25
jaarlykfchen onderftand van honderdduizend
ponden fterlings van hem trok (V),door't Parlement
genoodzaakt mogt worden, om zig tegen
hem te verklaaren, begon, tegen 't einde
deezes jaars, door bewerking van Colbert, die
zig, zo men wil,bediende van 'sKonings minjiaares,
Madamede Montefpan, aan wier Neef
Maen
H
« ï (e) £ laWPL.v Menrnr. °"-,f U. 4
asg.
C«0 R A W N
Tom. IX. p.
3 5y:
^4
«S* » «

344 VADERLANDSCHE LV. BOEK.
zyne Dogter getrouwd was (e), fterk tot vrede
te neigen: doch meest tot eene byzondere met
de Staaten; waartoe eene heimelyke onderhandeling
werdt aangelegd, tusfchen den Graave
d'Estrades en eenen gewezen Penfionaris van
Maastricht, die alles, wat hem d'Estrades
fchreef, vertoonde aan den Raadpenfionaris
Fagel (ƒ). Ook floegde Koning, in Wintermaand,
de Stad Breda voor, om van vrede te
's Prinfen handelen (g). Midlerwyl, hadt de Prins van
begrip
Oranje, die alle afzonderlyke vrede van de hand
van de
voorwaardenwaarden
, op welken, men eene algemeene Vre­
wees, met Fagel geraadpleegd, over de voor­
waarop de zou konnen treffen, en zy waren overeengekomen
„ dat de Koning van Spanje behoor-
men ze
zou konnen
fluiten.
„leans, aan welke de Koning van Frankryk
„ de te trouwen met Mademoifelle van Or-
„ de veroverde Plaatfen in de Spaanfche Ne-
„derlanden tot eene Bruidfchat zou afftaan:
„ en dat de Koning van Groot-Britanje, voor
„ zyne goede diensten, in 't bewerken van de
„Vrede, op deeze voorwaarden, beweezen,
w
tweehonderdduizend ponden fterlings genieten
zou." Zulk eene Vrede zou, meende men,
Veilig voor Spanje en de Staaten, eerlyk voor
Frankryk, en voordeelig voor Groot-Britanje
zyn. Ook fchreef'er Temple, terftond, over,
aan den Koning, zynen Meester. Doch men
hadt, aan't Hof van Londen, kleinen moed,
om den Koning van Frankryk, tot het afftaan
van Plaatfen, die hem, by de Akenfche Vrede,
wa-
FeuQurertES Metnntr. Hift. & Mült- Ttmi. I. p. 77,
(ƒ) TEMPLE Memor. bl. 362.
(n) Aftes

LV.BOEK. H I S T O R I E . 345
waren toegeweezen, over te haaien (//). 't Jaar
verliep, derhalve, zonder dat zig nog eenige
gegronde hoop tot vrede opdeedt.
Midlerwyl, arbeidde de Raadpenfionaris Fagel
om den Prinfe meerder gezags te doen op- : 'oogin-
XX.
;en, out
dragen in eenige Gewesten^ met naame in Gel- j
len I'rine
\ van
derland. Zyn Broeder, Nikolaas Fagel, was, te
Nieuwmegen, in de Regeering, te gelyk,met < )ranje
Willem van Hoekelum, beider Zwager, die zeer neer 1
gegezien
was in de Stad. Koenraad'Klerk, Schoon- ;ags\
te
loeii opzoon
van Van Hoekelum, was Sekretaris der « Iraagcn.
Staaten van 't Kwartier, en ging voor een' man
van verftand en vaneere. Deeze hieldt, op den
raad van den Raadpenfionaris, die, onlangs,
met verlof van de Staaten van Holland (/),
een' keer naar Gelderland gedaan hadt, de
Ridderfchap van 't Kwartier voor „ in welk een'
„ flegten ftaat, de geldmiddelen van 't Gewest
„ geraakt waren door den oorlog, en hoe veel
„ voordeels men zou konnen vinden in de be-
„ fcherming van den Prinfe, indien 't hem bc-
„ haagen mogt, de opperfte magt over Gelderland
te aanvaarden." Men wil zelfs, dat
hy aan fommigen te verftaan gaf „hoe men,
„ hierop, fpoedig diende te beiluiten, zo men
„ van Holland niet voorgekomen wilde worden."
In de-Stad,fpraken van Hoekelum en Nikolaas
Fagel dezelfde of diergelyke taal. In de twee
andere Kwartieren, werdt de voorilag den Leden
ook fmaakelyk gemaakt,door eenigen. De
Edelen neigden 'er eerst en gereedst toe. Doch
om'er op te beiluiten, moest men eene Land-
(70 TEMPLE Mcmor. bl. %(>% enz.
{ij Refol. Holl. 9 May 1É74. H. 46V "
V 5
fcliaps

De Prins
magtigt
de Stad
Nieuwmegen
om 't
Kwartier
te belchryven.
De pro-
•vifioneele
Regeering
van
Gelderland
draagt
den Prinfe
het
Hertogdom
Gel-
34

LV.BOEK. H I S T O R I E . 347
K
fen aan te bieden, onder den titel van Her-
„ toge van Gelder en Graave van Zutfen." Vooraf,
hadt men, in de byzondere Steden, de Gilden
en Gemeenten gepolst op deeze verande­
het
der en
ring in de Regeeringe, die'er, eenpaariglyk, zo Graaffchap
ik meen, in bewilligd hadden. Te Arnhem, was Zutfen
zulks gefehied, op den voorflag van den Hoog-
op.
fchout, Alexander Bentlnk (tri).
Prinfe, des anderendaags, kennis van dit befluit
te Zuilenflein, werwaards hy vertrokken
was,om zig met de jagtte verlustigen. De
aanbieding der nieuwe Hoogheid was hem aan­
Men gaf den Zyne
genaam ; doch hy vondt niet geraaden , dezelve
te aanvaarden of af te flaan, voor dat hy
de gedagten der andere Gewesten, hierop, zou
hebben verftaan. Hy verzogt deezen dan, om
hunnen raad (»), en hieldt zig, midlerwyl, te
Zuilenftein, te Amerongen en te Dieren, bezig
met jaagen. De Heeren, die hem verzelden,
dronken, dikwils, over de maaltyd, de gezondheid
van den Hertoge van Gelder; waarop het
gantfche gezelfchap befcheid deedt. Eene enkele
reis, werdt de gezondheid ingefteld van den
Graave van Holland; doch dit fcheen zyne Hoog- 1
Jtreclit
heid kwalykte neemen (0). De Staaten 's Lands 1 aadt
van Utrecht waren 't eerst gereed, met hun be- \ em de
ïoogeid
van
fluit, welk, den zevenden van Sprokkelmaand, l
genomen was, enftrekte,om den Prinfe 't aan- ( ïelderte
vaarden der hooge Regeeringe van Gelder en = anvaar«
Zutfen aan te raaden. Zy gaven'er zyne Hoog- c en.
heid, terftond, kennis van, door vier Gemagtigden,
Pieter Rofa, Zwager van den Raadpen-
,C«0 Veibaalenwaangr. Vrrt. gldr Haagt l^.Syl.-R bifsi.
O 3 Tweejaar Gefehied. bi. „i,-420.
O; Gelch, Aantek. van efcezen tyd.
Hoogheid
pleegt
raad niet
Je andtre
Gewesten.

* Geëligeerden.
Raadpleging
in Holland.
Gevoelen
der
Edelen
en der
Steden
Dordrecht,
Haarlem,
348 VADERLANDSCHE LV.BoEir;
*7S> fionaris Fagel,uit de * Gekoorenen, Karei Valkenaar,
Heer tot Valkenaar - Dukkenburg, Joan
Nelleftein, Burgemeester van Utrecht, en den
Sekretaris der Staaten, Jonathan van Lugtenborgh
O). In Holland, begon men, niet voor
den negenden van Sprokkelmaand, te raadpleegen
op 's Prinfen voorflag. De Edelen oordeelden,
dat zyne Hoogheid de aanbieding der Staaten
van Gelderland aanvaarden moest. Dordrecht
ftemde met de Edelen. Maar Haarlem
verklaarde „wel gewenscht te hebben, dat
„men, over zulk eene zaak, niet hadt behoe-
„ ven te raadpleegen. Ook moest men, voor-
„af, zien, op wat wyze, de eene Provincie
„ afhing yan de anderen', en of zy de magt wel
„ hadt, om haare Souverainiteit af te ftaan.
„Men kon, dagt deeze Stad, den Prinfe niet
„raaden, eene waardigheid te aanvaarden,
„ waardoor zyn Staat niet verbeterd werdt. 't
„ Was beter , Stadhouder dan * Opperheer
* Souverain.
„deezer Landen te zyn. De Prins, den ftaat
(, der geldmiddelen in Gelderland willende her-
„ ftellen,zou zig den haat van 't volk op den
„ hals haaien, en zo hy 't niet deedt, de ande-
„ re Gewesten doen lyden. Gelderland, zig aan
„ Frankryk onderworpen gehad hebbende, was
„ ook niet veel te vertrouwen. Haarlem hadt
„ altoos veel genegenheid getoond voor zyne
, Hoogheid; doch moest nu verklaaren, zul-
„ ken voor'sPrinfen beste vrienden te houden,
die hem rieden, de aanbieding der opperfte
„ magt over Gelderland van de hand te wyzen."
Delft merkte aan „ dat, Holland, Zeeland en
Cf) Tweoj. Gcfchicd. bl. 4a»,

LV.BOEK. H I S T O R I E . 34$
„ Utrecht den Prinfe aanzienlyke waardighe-
16751
„ den, goederen en gefchenken hebbende aan- .
„gebooden, Gelderland ook wel deedt, dat
„ het zig dankbaar toonde, en, niets anders,
„ hebbende, de Opperfte magt afftaan wilde ;
„ doch dat Haarlem, te regt, tot het afflaan dee-
„ zer aanbiedinge, wilde geraaden hebben. Dat
„ Willem de I. de opperfte magt over Holland
„ en Zeeland, op 't ernftig aanhouden van de
„afgevaardigden der Steden, hadt aangeno-
„ men (q): doch dat 'er» na zynen dood, on-
„ der de drie volgende Stadhouders, niet meer
„ van gerept was. Dat eene der voornaamfte
„ Steden (r) zyne Hoogheid, in den jaare 1672,
„ kort na dat hy Stadhouder geworden was,
^ de opperfte magt over Holland aangebooden
„ hadt; doch dat men 'er Arlington en den Ko-
„ ning van Groot-Britanje over ondertast hadt,
„ die 't aanneem en derzelve hadden ontraaden.
„Dat, eindelyk, de meeste Vroedfchappen
„van Delft, ook nu, geoordeeld hadden, dat
„ men den Prins raaden moest, de aanbieding
„van Gelderland af te haan." Leiden ver- L
ftondt „ dat alle nieuwigheden gevaarlyk wa-
„ ren. De Prinfen van Oranje hadden zig, al-
„ toos, met de waardigheid van Stadhouder,
„ te vrede gehouden, en 't was te hoopen, dat
„zy 't, ook in gevolg, zouden doen. Zyne
„ Hoogheid zou meer gezag en gunst by 't volk
„hebben, als Stadhouder, dan als Soimrain.
„ Het opleggen van belastingen, welk dan zyn
„ werk zyn zou, maakte de Staaten meer of
„min gehaat by de Gemeente. Men moest,
« hier-
C) ZU Vir. Deel, bl. 5i a.
CO Zie bier voor, il, 407,

Gouda,
Amfterdam,
Rotterdam,
Gorïnchem,
Schiedam
,
Schoonhoven
,
35°' VADERLANDSCHE LV.BOETC*
„ hierom, den Prinfe raaden, voor zyne eige-
„ gene veiligheid, te zorgen, 's volks gunst en
„agtingtebewaaren, en zig niet verder uit te
„breiden." Amfterdam zeide „dat men zyne
„ Hoogheid bedanken moest, dat hy 't gevoe-
„ len der Staaten hadt begeerd te weeten, hem.
„ voorts raadende, af te zien van het oppergebied
over Gelderland." Die van Gouda
merkten aan „dat 'er, in de Unie, 'iet was,
„waarop de Staaten van Utrecht, ook in 't
„ jaar 1583, gedrongen hadden Qs), en 't welk
„ hem deedt twyfelen, of de eene Provincie
„haare Souverainiteit wel mogt overgeeven,
„zonder de andere te kennen: doch deeze
„ Stad zag anders geene reden, om den Prins '
„ te raaden tot weigering. Daar was groot
„ onderfcheid, tusfchen de Souverainiteit van
„ Gelderland en die van alle de Gewesten. Zy
„ voegde zig, hierom, met de Riddderfchap."
De Stad Rotterdam verklaarde „dat zy zig
„met de andere Leden voegen zou, zo men
„ tot een eenpaarig befluit komen kon: zo niet,
„dan moest zy eerst verflag doen. Anders,
„ftemde zy met de Ridderfchap." Gorinchem
zeide „ dat men 't aanneemen der opper-
„ fte magt over Gelderland den Prinfe ontraa-
„ den moest,en, deedt hy 't egter, dan moest
„ men 't gezag eens Hertogs van Gelder on-
„ derzoeken." Wat Schiedam ftemde, vind ik
niet gemeld, in de aantekeningen, welke ik hier
volge; doch fommigen vernaaien, dat deeze Stad
zig voegde met de Edelen (tj. Schoonhoven
verklaarde zig,insgelyks, voor de aanraading,
ger/O
7At VIT. Deel, il. 514.
CO Twetjaar. üti'cliied. bl. 451.

LV.BOEK. HISTORIE. a«
gelyk de Ridderfchap „ om dat groote Huizen
„toch, doorgaans, groote titels begeerden,
„ en deGraaven van Nasfau, wel tweehonderd
„jaaren, over Gelder geregeerd hadden: ook,'
„omdat de'geldmiddelen, Regtsoefening en
„ Regeering van Gelderland verbetering vor-
„ derden." Briele voegde zig hierby. Alkmaar
merkte aan „dat het volk, liefst, met eenen
„fchyn van vryheid, gemompt werdt. Nog-
„tans, zou deeze Stad zig voegen naar de
„ meerderheid,en naar 't welbehaagen van den
„ Prinfe." Hoorn ftemde voor de aanraading.
Enkhuizen, daarentegen,'voor het afraaden,
zeggende „ dat Gelderland zyn eigen voordeel
n zogt, en een' vergulden pil ingaf, waarvan
„de bitterheid verborgen was. 't Weigeren
„was, hierom, voorzigtigst, hoewel men zig
„ gaarne aan den Prinfe gedraagen wilde." E- '
ïdam
dam voegde zig by de Ridderfchap: Monni- ]
Üontiikendam,
by Haarlem; doch op 't welbehaagen \ :endam,
Hedenililc
en
van den Prinfe. Medenblik was 't met de Ede- \
len eens, en Purmerende gedroeg zig aan 's I 'urmeende*
Panièn genegenheid f». Aanmerkelyk was, 1
dat de Steden, die meest voor de verheffing
yan den Prinfe geyverd hadden, gelyk Haarlem
,Leiden,Enkhuizen en anderen,nu 't aanvaarden
der opperfte magt ontrieden; en dat
de Edelen, wier luister, meer of min, verdoofd
werdt,onder eene eenhoofdige Regeering, en
zulke Steden, die voorheen fterkst op de behoudenis
der onafhangkelykheid en hoogheid
der Gewesten hadden geftaan, gelyk Dordrecht,
Rotterdam en Hoorn, nu voor de aanraading
ftemf
»
Gefth. Aantek. van deezen tyd.
^75'
Briele ,
Alkmaar,
Pïoorrii
Enkhui.
jen,

I)e V/rins
verklnart
zig on-
verfchil-
Raadploegingen
in
Zeeland.
352 VADERLANDSCHE LV.BOEK.
ftemden (V). Sommigen tekenen aan, dat van
Beuningen, toen aan't Engelfche Hof in Gezantfchap,
kennis gekreegen hebbende van de
opdragt der Hoogheid van Gelderland aan den
Prinfe, gezeid zou hebben „ dat de vryheid
„van den Staat in gevaar was, zo men geen',
„ haast maakte met het fluiten der Vrede f»."
Terwyl men,ter Vergadering van Holland,
raadpleegde, hadt men 's Prinfen meening zoeken
te ondertasten, door den Raadpenfionaris,
die voor befcheid bragt, dat. de zaak den Prinfe
onverfchillig was, en dat hy, hierom, zyne
byzondere genegenheid niet melden kon. Men
gaf zyner Hoogheid, toen, by eenen Brief,,
keunis van 't verfchillend gevoelen der Leden,
zonder'er eenig befluit uit op te maaken (V).
Weinige dagen laater, ontving de Prins eenen
diergelyken Brief uit Zeeland, vervattende,
insgelyks, de verfchillende gevoelens der Steden
van dit Gewest, begreepen in de beiluiten
van den vyftienden en zestienden van Sprokkelmaand.
Men hadt hier, in 't raadpleegen
over 's Prinfen voorftel, welk, door den Raadpenfionaris
de Huybert, in 't afzyn van den
Heere van Odyk, gedaan was (y~), in 't breede
overwoogen, welke redenen Gelderland, naar
allen fchyn, hadden overgehaald, tot het opdraagen
der hooge regeeringe aan den Prinfe,
die, meende men, zyn konden „ hoop om, door
„het aanzien van den Hertoge, hun aandeel
„in
fv) Secr. Refol. Holl. o FeW. 1(575. ''I. Deel. bl. 434.
OÓ PuPFENOORF ileReb. Gclt.Friiier. VVilh. Lik/. XI li. §. 66.
f. 821.
( x) Oefen. Aantek. van deezen tv.'.
(y) V'AezV. A. SAMSUN Hilt. de Guiliaum. III. Tom, III. ft
3H0, 3I11.

LV.BOEK. H I S T O R I E . 353
„ in de gemeene lasten te doen verminderen,
„ en de grenzen des Lands beter te zien verde-
„ digen, tegen de Duitfche Vorsten." Maar
hiertegen werdt aangemerkt „ dat Gelderland
» geene magt hadt, om de hooge Overheid af
»te ftaan ; dat zulk een werk ook fchadelyke
» gevolgen haar zig fleepen zou en bewee-
„ ging en onrust veroorzaaken in den Staat,
„ zullende Gelderland , waarfchynlyk , altoos
„ woelen , om de andere Gewesten mede on-
„der eene eenhoofdige Regeering te' bren-
„ gen , terwyl deeze Gewesten zig , met'alle
„ magt, tegen Gelderland verzetten zouden.
„ Ook kon men Gelderlands aanbieding niec
„ voor goed keuren, zonder gelyke aanbieding
„ tc doen , en zyne Hoogheid te verkiezen
„ tot Graave van Zeeland. Men behoorde ,
„ vooral, in agt te neemen , hoe dit werk ,
„by, den gemeenen man, zou opgenomen
„ worden ; ook , dat, onder eene eenhoofdige
Regeering , den Koophandel de rug in--
„ gereeden werdt, de Wisfelbanken hun ge-
„ loof verlooren , en de Oost- en Westindi-
„ fche Maatfchappyen onveilig ftonden. Ein-
„ delyk, waren 'er ook groote zwaarigheden
„ te voorzien, in't ftuk deropvolginge: want,
„ fchoon de zaaken , onder 't opperbewind
„zyner Hoogheid, al wel gaan mogten„ hadt
„ men, nogtans, te dugten, dat de nazaaten,
„ van eenen anderen inborst zynde ,
t
Land
„ zouden konnen ftorten in merkelyke ome-
„ Eigenheden." Ondertusfehen, waren de Laden
der Staaten niet eens , wat men den Prinft
behoorde te antwoorden. De Hüybert, die
den eerften Edele vertoonde , hadt Uitdrukke-
XIV. JjZ£L. z ' i y.
1675.

354 VADERLANDSCHE LV.BOEK.
ÏÖ75- lyken last van zyne Hoogheid , om zig niet te
uiten (z). Middelburg'wilde zig niet verklaaren
, voor men 't gevoelen van' Holland
Middelburgververnomen
hadt. Doch Zierikzee en Goes hielden
dit niet overeen te komen met 's Prinfen
Jtlaartzig
niet duideiyk.
voorftel, waarby 't gevoelen van elk Gewest
gevraagd was , en niet vooronderfteld, dat de
Gewesten , onderling , zouden raadpleegen.
Middelburg ftemde toen „ dat men den Prinfe
„ de redenen tot aanraadinge en afraadinge,
„ in gefchrifte , behoorde over te zenden."
Doch de andere Leden begeerden, dat Middelburg
zig duidelyker openen zou. Midler­
Gevoelen
v.n
Kierik-
«c,
wyl , verklaarden zy zeiven zig ronder. Zierikzee
ftemde tot afraading „ alzo 't zeer te be-
„ zien zou ftaan, of de Unie wel gedoogde, dat
w
een der Gewesten ftondt onder eene byzon-
M
dere eenhoofdige Regeeringe, terwyl de ann
deren, Staatswyze, geregeerd werden. Ook
„ was de naam van eenen Oppervorst, federt
J3
de afzweering des Konings van Spanje, haa-
„ telyk geworden by de Gemeente, daar de
w
Prins , als Stadhouder , hooglyk geagt en
bemind was , en zelfs , in deeze hoedanig-
„ heid, de voornaamfte deelen der opperfte
„ magt oefende, fchoon zy den Staaten der
„ byzondere Gewesten , "in eigendom , bleef
n
toebehooren : waarom men zulken voor 's
„ Prinfen beste vrienden hieldt, die hem rie-
„ den, de aanbieding van Gelderland af te
„Haan, en daarentegen de oude en loffelyke
55 Regeering deezer Landen te handhaaven. "
Goes

LV.BOEK. H I S T O R I E . 555
Goes was volkomenlyk in 't gevoelen van Zierikzee
, en herhaalde dezelfde redenen , daar-
1*75.
byvoegende „ dat de bloote titel van Hertog Goes,
„ of Graaf den Prinfe geen meer gezags gee-
„ ven kon, dan hy reeds hadt; dat de ingeze-
„ tenen , onder den zoeten naam van Vryheid*
„ ook veel meer tot de gemeene lasten zou-
„ den willen opbrengen, dan zy , onder ee-
„ nen Oppervorst, zouden willen doen ; ge-
„ lyk de voorige tyden geleerd hebben ; dat
„ Gelderland , voorgaande, de andere Gewes-
„ ten zou fchynen te trekken , om zig, insge-
„ lyks , te begeeven onder eene eenhoofdige
„ Regeering ; doch dat dit niet zou konnen
„gefchieden , zonder veel onrust te veroor-
„ zaaken ; dat het ook eene ondankbaarheid
„ jegens God zyn zou , zulk eene Regeering
„ te veranderen , die nu , door de oudheid en
„ dooris Hemels zegen , zo zeer bekragtigd
„ was." Thoolen , daarentegen , prees Gelderland
„ over 't aanbieden der hooge Regeeen,
„ringe aan den Prinfe , als een blyk van er-
9y
kentenis zyner uitfteekende verdienften , en
f» van zorg voor de veiligheid van 't Gewest
w
in het toekomende. Ook raakte deeze op-
„ dragt der Unie niet, alzo Gelderland moest
„ aangemerkt worden , als een overwonnen
„ Gewest. De andere Gewesten hadden, der-
„ halve, geene reden, om zig te ftooten, aan
„ 't gene Gelderland gedaan hadt, en Thoo-
„ len zou den Prins wel konnen raaden , tot
„het aanvaarden der opgedraagen' Hoog-
„ heid." Doch op dit avis van Thoolen werdt,
door fommigen , aangemerkt, dat Gelderland
aiet kon gehouden worden voor een overwon-
Z 2 "° n

356" VADERLANDSCHE LV.BOEK.
1675. nen Gewest, ten ware men den algemeenen
Staaten het regt van opperfte magt over het
zelve toeftondt, en , gevolgelyk, de opdragt
van dezelve, door die van Gelderland gedaan,
VlisflHgende
„ deeze raadpleeging zo gewigtig niet aan
voor ongcrymd hieldt (a). Vhsftngen verklaar­
„ te zien , als fommige andere Leden gedaan
„ hadden, 't Was loutere beleefdheid , dat
„de Prins Zeelands gevoelen gevraagd hadt,
„ over eene zaak , die hem en Gelderland al-
„ leen raakte. Dat dit Gewest, immers, pok
„ blyken van erkentenis geeven moest, gelyk
9
Holland en Zeeland gedaan hadden , in de
„ opdragt van het Stadhouder- en Erfftadhouo
derfchap , zonder dat zy, daarover, van ie-
„ mant gemoeid waren. Dat uit de opdragt
„der hooge Overheid in Gelderland geens-
9
zins volgde , dat de andere Gewesten, in
, gelegenheid zeer veel verfchillende van Gel-
, derland , zig ook onder eene eenhoofdige
, Regeering zouden behoeven te begeeven.
, Dat een Hertog Gelderland zou konnen hou-
, den tot eenen voormuur voor den Staat, en
, verpligten , tot het beter voldoen van des-
, zelfs aandeel in de gemeene lasten. Om al-
, le welke redenen , men den Prins behoorde
, te bidden , dat hy de opgedraagen' Hoogheid
geliefde te aanvaarden." Middelburg
;n Veere verklaarden zig, eerst den volgenlen
dag. Middelburg verftondt „ dat men den
1
Middel- , Prinfe , na.de vereischte dankzegging over
burg ;
, het gegeven' berigt, behoorde te kennen te
, geeven , dat men , in de zaak zelve , mer-
O) Gt.kh. Aantek. van tlcczen tyd.
„ke-

LV.BOEK. H I S T O R I E . 357
„ kelyke zwaarigheden zag, zo met opzigt op 1675}
„ de^Unie, als op den perfoon van zyne Hoog-
„ heid , aan wiens hooge wysheid men , der-
„ halve , wel wilde overlaatèn , om hierop te
„ befluiten , 't gene hy , ten gemeenen beste
„ van het Vaderland , zou bevinden te behoo*
„ ren." Maar die van Veere , verklaard hebbende
, voor den Prinfe, zo veele genegenheid
:n Veer©»
als iemant, en hun leeven zelf ten beste te
hebben , rieden egter 't aanvaarden der hooge
Regeeringe van Gelderland af, „ eerst, om
„ dat Gelderland kwalyk gedaan hadt aan het
„afftaan der opperfte magt zonder kennisfè
„ der andere Gewesten , waarby kwam , dat
„ de Regenten , niet zynde , maar alleenlyk
„ verbeeldende , de Souverainen van den Lan-
„ de , gehouden waren , der nakomelingfchap
„ de Regeering over te leveren , in dien ftaat,
^ als zy ze van hunne voorzaaten ontvangen
„ hadden. Ten tweeden , om dat de liefde der
„ ingezetenen , onder de tegenwoordige Re-
„geeringe, den Prinfe meerder waardig was,.
„ dan een bloote titel : en , eindelyk , om dat
„ de rust en welvaart des Vaderlands af hin-
„gen van den tegenwoordigen Regeerings-
„ vorm. Het voorbeeld van Gideon , den
„Regter van Izracl , moest derhalve, i„.en-
„ den ze , gevolgd worden door zyne Hoog.
„ heid." Men zondt deeze verfchillende meeningen
, of liever een affchrift van de Staatsbeiluiten,
waarin dezelven vervat waren, den
Prinfe toe , by eenen beleefden Brief, den
zestienden van Sprokkelmaand gedagtekend ,
waarin, onder anderen, te verftaan gegeven
werdt „ dat de genegenheid en trouw tot den
Z 3
»Prin-

XXI.
De Prin:
tvyst de
hooge
Overhei(
van Gelderland
van de
hand«
Hy herfielt
de
Regeering
vai
35»- VADERLANDSCHE LV. BOEK;
„ Prinfe, op de vaste en gezegende gronden
„ der tegenwoordige wyze van Regeeringe ,
„ nooit ophouden , maar eeuwig duuren zouden."
Wyders , riedt men hem „de aan-
„ bieding der hooge Regeeringe van Gelder-
„ land af te flaan , naar het loffelyk voorbeeld
„ van Gideon, wien Izraël, door hem, uit de
„ ilaaverny der Midianiten, verlost, diergelyk
„ eene aanbieding gedaan hadt (£)."
Midlerwyl, was zyne Hoogheid, ziende de
i voornaamfte Steden van Holland neigen , om
hem het aanvaarden der opperfte magt van
[
Gelderland te ontraaden, en befpeurende, dat
men argwaan hadt begonnen op te vatten , tegen
zynen perfoon en inzigten , op den vyftienden
van Sprokkelmaand , reeds vertrokken
naar Arnhem , met oogmerk om de aangebooden'
waardigheid van de hand te wyzen , en
de Regeering van 't Gewest te herftellen. De
Raadpenfionaris Fagel verzelde hem. De Ridderfchap
en Steden van 't Gewest, hier , tegen
den twintigften, byeengekomen zynde, bedankte
de Prins hun hertelyk, voor het blyk van
agting en vertrouwen , welk zy hem getoond
hadden , in de aanbieding van het Hertogdom
en Graaffchap : waarna hy dezelve, heufchelyk,
afwees. Doch 't Erfftadhouder- Kapiteinen
Admiraal- Generaalfchap , welk hem , den
volgenden dag, opgedraagen werdt, aanvaardde
hy, dankelyk. Hy herftelde, hierop, het
Geregtshof van Gelder, nam zitting op de Rolle,
en bragt, daarna, de Regeering der Provincie
(_i) Notul. Zeel. 12, 14, 15, 16 Fcbr. J675. II. 80,81,883
$7t 91. Twcejaai. Gefehied. bl. 413-431.

LV.BOEK. H I S T O R I E . 35
cie en der byzondere Steden in eene nieuwe
en geregelde Orde. „ De Raaden, Burgemeesn
ters en Schepens zouden, voortaan , aangew
Held worden door den Erfftadhouder , in de
„ meeste Steden , gelyk Nieuwmegen , Bomj,
mei, Zutfen , Doesburg, Deutichem, Low
chem, Grol, Arnhem, Harderwyk, Wagen
ningen, Hattum en Elburg, voor den tyd
„ van drie jaaren ; in Tiel alleen , voor den
„ tyd van een jaar. De Gemeensluiden , te
„ Nieuwmegen, Bommel, Zutfen, Doesburg,
„ Arnhem en Harderwyk , zouden voor hun
w
leeven dienen : doch de openvallende plaatw
fen ook vervuld worden , door den Erfftadn
houder. Alle deeze aanftellingen zouden
v
gefchieden , zonder voorgaande benoeming.
n
De andere Ampten , als het Burggraaffchap
55 des Ryks van Nieuwmegen, de Landdrost-
„ fchappen van Zutfen en de Veluwe , de
py Amptmanfchappen , Rigter- en Scholtamp-
„ ten en diergelyken , die , te vooren , niet
fy door de Stadhouders alleen, begeven waren,
yy zouden , voortaan, alleen en zonder voor-
„ afgaande benoeming , door den Erfftadhou-
,5 der , begeven worden. Ook zou hy de Se-
5, kretarisfen der Kwartieren en der Steden
w
aanftellen. De begeeving der buitenland-
„ fche Kommisfien in de Generaliteits - Kolle-
„ gien en in de Oost- en Westindifche Maat-
„ fchappyen zou, insgelyks, aan den Erfftadyy
houder ftaan : die ook de volftrekte beftclyy
ling over de Krygsmagt der Provincie , en
„de beilisfing der gefchillen tusfchen de Leyy
den en Kwartieren hebben zou." In gevolge
van dit Reglement, werdt de Regeering
Z 4
van
dit Gewest,

tfo VADERLANDSCHE LV.EOEÊ.
van Gelderland gefteld door zyne Hoogheid,,
die, kort hierop , ten zelfden einde, naar
en in Overysfel vertrok. Hier, werdt, na't ftellen:
OverysteL
van Lentemaand,'insgelyks, een Reglement op
der Wethouderen in de Steden , den tweeden
de Regeering vastgelleid, volgens welk „ de
w
Wethouderfchap in de Steden Deventer,
„Kampen, Zwol, Hasfelt en Steenwyk, jaar-
„lyks^, verkooren zou worden door de Ge-
„ meentsluiden, in elke Stad; welke Gcmeents-
„ luiden, voor de verkiezing der Wethouderen,
„ hun eigen getal zouden moeten vol maaken.
„ Doch de Erfftadhouder in der tyd zou het
„ regt hebben om de keuze, zo van Gemeents-
„ luiden als van Wethouders , goed te keuren:
M
of te verwerpen ; ei}, in 't laatfte geval,
, zelf anderen mogen aanftellen. In de.andere
Stedekens der Provincie , zou de Wet-
„ houderfchap gekooren worden , op den ou-
5, den voet. De Drostampten, Landrentmees-
„ terfchappen , Ontvangerfchappen , Schout-
„ fchappen en diergelyken zouden , door den
„ Erfftadhouder, alleen en zonder eenige be-
„ noeming, begeven worden: doch de buiten-
„landfche Kommishen en het Griflierfchap
w
der Staaten zou hy begeeven uit eene benoe-
„ ming van een viertal. Eindelyk, zou de bew
ftelling over 't Krygsvolk en de beflisfing der
j, gefchillen tusfchen de Leden, hier, ook ftaan
„ aan den Erfftadhouder (c)."
De Prins
bedankt
de Siaasen
van
Op deeze wyze, raakten de drie overheerde
Gewesten , eindelyk, veel meer onderworpen
aan het Stadhouderlyk gezag, dan zy, ooit te
vuo-
CO Zie Twèejaar. Gtfcliied. W- 4

LV.BOEK. H I S T O R I E . *6t
vooren, geweest waren: waaruit bleek, dat
zy, eenigzins, als herwonnen, aangemerkt en
behandeld werden. De Prins hadt, op den zelfden
dag, dat hy de aanbieding van de hooge
Regeering van Gelderland van de hand wees,
biervan kennis gegeven aan de Staaten van U-
trecht, welke hy, tevens, bedankte, voor de
blyken van agting, die zy hem, in 't geeven
van hunnen raad, betoond hadden, hebbende
hy, zo hy verklaarde ,, met groot genoegen,
„ gezien, dat zyn voorflag onder hen geen'
„ argwaan verwekt had, geiyk in andere Ge-
„ westen, daar men hadt voorgegeven, dat
„ hy, door den tegenwoordigen oorlog, niet
„ dan zyne eigen' grootheid gezogt hadt (

3

LV.BOEK. H I S T O R I E . 363
„ vaart en middelen te bewaaren. Wien kon
167 S-
„ vergeeten zyn, hoe zeer veele Regenten,
„ toen 't, in den jaare 1672, aankwam, op
„ voorftaan van de Vryheid en den Gods-
„ dienst met goed en bloed; beflooten en ge-
„ tragt hadden, op zeer fchandelyke voor-
„ waarden, te verdraagen met den vyand, en
„ hoe zy, die meest gefnoefd hadden van
't voorftaan der Vryheid, de voorbaarig-
„ ften waren geweest, om een Verdrag te flui-
„ ten, waardoor Godsdienst, Vryheid, Voor-
„ regten en alles, op eens, verlooren geweest
„ zouden zyn Wien was onbekend, hoe hy,
„ zig verlaatende op de gunst des Almagtigen,
„ deeze fchandelyke onderhandeling, zo veel
,, in hem ware, hadt tegengefproken en belet,
„ fchoon hy, door 't aanhouden van den oor-
„ log, in zyne eigen' goederen, voor zo ver
„ dezelven in andere Landen gelegen waren,
„ meer leedt, dan iemant van 's Lands inge-
„ zetenen. Elk wist, dat, toen de vyand,
„ daarna, onder de voorwaarden der Vrede,
„ wilde doen ftellen, dat hem de opperfte magt
„ der Landen zou afgeftaan Worden, hy zig
„ even fterk gekant hadt, tegen zulk eeneVre-
„ de. 'tWas, daarenboven, openbaar, hoe
hy,.in den jaare 1672, toen de Burgery,
„ misnoegd op haare Regenten, dezelven allen
„ veranderd wilde hebben, zyn best gedaan
„ hadt, om de gereezen' onlusten te ftillen,
„ zonder zig te willen bedienen van deeze ge-
„ legenheid, om meerder gezag te verkrygen,
't welk hem, anders, zeer ligt te doen ge-
„ weest zou zyn. Zou hy de Souverainiteit
, dan nu zoeken; daar hy ze afgeilaagen hadt,
„ toen-

364 VADEHLANDSCHE LV.BOEK.
„ toen ze hem aangebooden werdt, en geen
„ meerder gezag begeerd, toen hy 't, ligte-
„ lyk, verkrygen kon Zo hy, door het aan-
„ neemen der Souverainiteit van Gelderland,
„ de andere Gewesten hadt willen opwekken,
„ om hem diergelyke opdragt te doen;kon hy
„ ze, immers, aanvaard hebben, zonder de
„ Staaten, deswege, vooraf, te raadpleegen.
„ Hy wenschte, hierom, wel te weeten, wel-
„ ke daad hy, onweetende, begaan mogt heb-
„ ben, waardoor hy zulk een' argwaan ver-
,, wekt hadt. De Leden hadden hem dienst
„ gedaan, met hem te raaden naar hunne
„ waare meening, en hunnen raad met rede-
„ nen te bekleeden; maar hy beklaagde zig
„ alleen, dat men hem, by 's Lands goede
„ ingezetenen, bezwaard hadt, met haately-
„ ke vermoedens. Immers, hadt hy de aan-
„ bieding der Gelderfchen, zonder aarzelen,
„ en eer hy den brief der Sraaten van Zee-
„ land ontvangen hadt, van de hand gewee-
„ zen, onaangezien hy, tot het tegendeel, ge-
,, raaden was, door zeer veele Leden der an-
,, dere Gewesten. Ook hadt hy nooit genegen-
,, heid tot zulke waardigheden gehad: en hy
„ kon den Staaten verzekeren, dat zyn afkeer
„ daarvan nimmer veranderen zou. Voorts,
„ twyfelde hy, of 't voorbeeld van Gideon
„ wel genoeg op hem paste, 't Ware, zeker,
., te wenfchen, dat al het volk zig zo gedroe-
„ ge, dat het den naam van Gods Folk, met
„ regt, draagen mogt. Maar men hadt,
„ voorheen, doen zien, dat men op die er~
„ fenis des Heeren zo veel ftaats niet maakte,
„ toen men kon goedvinden, de drie Gewasu
ten,

LV.BOEK. H I S T O R I E . 1265
„ ten, die nu zo gelukkiglyk tot het Verbond
„ herbragt waren, over te geeven aan eenen
„ vyand, die een' Godsdienst beleedt, ftrydig
met den waaren Hervormden: minder zwaarigheid
maakende in zulk een' afftand, dan
men nu argwaan hadt opgevat tegen hem,
„ om dat Gelderland hem de waardigheid van
„ Hei rog en Graave wilde opdraagen, onder
„ beding, dat hy dit Gewest by de Unie be-
„ waaren zou. Uit zulk een gedrag, mogt
„ men veeleer dugten, dat eens zou konnen
bewaarheid worden, 't gene Gods Woord
van 't Huis Gideons getuigde, dat, naam-
„ lyk, de kinderen Izraels tiiet dagten aan den
Heere hunnen God, die ze gered hadt yan de •
„ hand aller hunner vyanden van rondsomme, en
,, dat zy geene weldaadigheid deeden by den Hui-
„ ze Jerubaals, dat is Gideons, naar al het goed,
. dat hy by Izrael gedaan hadt: te meer, om
„ dat hy, hiervan, ten aanzien van de dien-
„ ften zyner voorouderen, ook in Zeeland,
„ zulke leevende blyken ondervonden hadt.
„ Doch hy hoopte, liever, dat God zyne goe-
„ de inzigten verder zegenen zou; en dat de
„ kwaJykgezinden , door den tyd , genezen
„ zouden worden van de verkeerde indruk-
„ fels, welken zy opgevat hadden: terwyl de
,, genegenheid , die verfcheiden' goede Re-
„ genten en veele goede ingezetenen hem toe-
„ droegen, hem nooit zou doen verhappen,
„ in den yver, om den Staat wel te doen.
„ Op alles hadt hy zig wat breeder moeten
„ uitlaaten, om dat hy bevonden hadt, dat
„ beide de brief en het befluit der Staaten van
Zeeland, met de verfchülende gevoelens der

De Staaten
van
Holland
verbieden
te
zeggen
of te
fchryven,
dat
de Prins
naar de
Souverainiteit
ftondt.
Aanmerkingen
van Tem
ple, ovei
de opdragt
dei
opperfte
mas;t vat
Gelderland
aan
den Prin
fe.
$66 VADERLANDSCHE LV. BOEK;
„ Leden, door den druk, gemeen gemaakt
„ waren , cn aan kwalykgezinden gelegenheid
» gaven, om 't volk in te boezemen, dat zelfs
„ eenigeRegenten argwaan tegen hem hadden
„ opgenomen (V)."
's Prinfen brief werdt ook gedrukt, en openlyk
verkogt. Doch fommigen werden, door
den zeiven, geheel tegen 't oogmerk van zyne
Hoogheid, verfterkt in de gedagten, dat
hy naar de opperfte magt geftaan hadt (ƒ):
't welk zo ver ging, dat men 't der Gemeente,
by monde en gefchrifte, meer en meer, indrukte;
waarom, by de Staaten van Holland,
eerlang, ernftelyk en op ftraffe des doods, verbooden
werdt, te zeggen of te fchryven, dat
zyne Hoogheid ftondt naar de Souverainiteit:
alzo zy zulke gerugten hielden te ftrekken tot
oproer, en om de Gemeente onlustig te maaken
in het draagen der lasten, welken zy genoodzaakt
waren haar op te leggen (g): welk
verbod den luiden den mond fnoerde.
De Ridder Temple, die zig, ten deezen
tyde, in den Haage, ophieldt, verhaalt „ dat
„ fommigen, uit het werk van Gelderland, in
„ der daad opmaakten, dat de Prins Staatzug-
• „ tig was, en op de oppermagtdef andere Ge-
„ westen toelei; dat anderen oordeelden, dat
„ zyne jonge Raadsluiden hem diergelyke ge-
„ dagten in 't hoofd gebragt hadden, en dat
, „ 'er, eindelyk, ook waren, die meenden, dat
„ de
(e") Zie Tweejaar. Gefcliierl. U. 473-47%.
(/) Gefdhr. Aant. van deezen tyd. P. A. SAMSON Hift. da
Guill UI. Tom. Ml. p. 371, 414, 4i

LV.BOEK. H I S T O R I E . 367
„ de Prins de Staaten flegts hadt willen pol-
„ ten, en zelfs de eer behouden van hunne
„ aanbiedingen afgeflaagen te hebben." Hy
; „ voegt 'er by „dat het eerfte vierkant ftréedt*
„ met het openbaar gedrag en de geduurige
„ betuigingen van den Prinfe, die de Souve-
„ rainiteit, hem door Frankryk aangebooden,
„ afgeflaagen hadt, en altoos verklaarde, dat
„ een fouverain Vorst 's Lands Koophandel
„ en te gelyk de grootheid en 't vermogen van
„ den Staat bederven zou. Dat het ook geene
„ jonge Raadsluiden alleen waren, die den
„ Prins hadden geraaden, de opperfte magt
„ over Gelderland te aanvaarden : dat nie-
„ mant twyfelde, óf de Raadpenfionaris Fa-
„ gel hadt 'er in bewilligd: en dat Beverningk
„ zelf hem gezeid hadt, dat hy den Prinfe
„ hadt geraaden het Hertogdom van Gelder
„ te aanvaarden. Zyns oordeels, moest dit
„ werk, voornaamlyk, toegefchreeven wor-
99 d e n a a n d e Gelderfche Edelen; die, op dee-'
„ ze wyze, hun Hof zogten te maaken by
„ den Prinfe, om tot krygs- en andere bedie-
„ ningen bevorderd te worden. Doch, befluit
s> hy °f dc Prins dit met oogluikinge aanzag,
„ of zelf, of, door zyne vrienden, de zaak be-
„ vorderde, en met hedanige inüm£ikn of oog-
„ merk, kan ik niet zeggen (h)'.X Naderhand,
heeft men, nóch in Gelderland noch in eenig
ander Gewest, gefproken van opdragt der
hoogfte magt aan den Prinfe van Oranje.
In Sprokkelmaand deezes jaars, was de jon- p rins
ge Prins, Henrik Kafimir, aangefteld, tot Erf- fl endriSe
ftad- K afimir
M
t*p TïMPtB Mcmor. bl. 36C-369.
orif

1675.
Erfftadhouder
van Groningen
en Orente.
XXII.
Voorbereidfels
tot de algemeene
Vredehandeling.
368 VADERLANDS CHE LV.BOEK.
ftadhouder van Groningen en de Ommelanden
en van het Landfchap Drente, door de Staaten
van beide deeze gewesten (f).
Na 't eindigen van den jongften veldtogt,
begon men, gelyk wy, te vooren, zagen, ernftiger
dan voorheen, te fpreeken van vrede.
Frankryk zelf werdt den oorlog moede, be r
dugt, zo men meende, voor eenen opftand
onder 't gemeen, wanneer de Bondgenooten,
gelyk 't voorneemen was, een' inval in 't Ryk
zouden doen (k). En deeze kommer was niet
ongegrond. Frankryk Hak, thans, vol misnoegden,
over de zwaare lasten, die de oorlog
veroorzaakte. In Gras- en Hooimaand des
voorleeden jaars, hadden die van Guienne,
Languedoc, Dauphiné en Provence, zig onderling
verbonden hebbende tot handhaaving
hunner oude Privilegiën; met welken, zy 't opleggen
van veele nieuwe lasten hielden te ftryden;
een Verbond gellooten, met de ftaaten
en met de Kroone van Spanje; waarby hun
befcherming en onderftand beloofd werdt (f).
En in deezen jaare, ontftonden 'er verfcheiden'
gevaarlyke opfchuddingen, te Bourdeaux,
te Nantes, te Rennes, en op verfcheiden andere
Plaatfen van Frankryk: waarover de Koning,
eerlang, eene zwaare ftraf oefende (rn).
't Was dan' geen wonder, dat hy vrede zogt.
Midlerwyl, hadden de Staaten Breda tot handelplaats
afgeweezen; doch daarna Hamburg,
(t) Tweejair. Ocfcliied. bl. 478.
(•/(•) TEAIPLE MemiT. bl- 3^'.
(_l) Secr RfO.I. FIoII 20 July to>>;. III Deel, bl. 463, J>9
MONT Corps Diplom. Tom. Vil. P. ï p 277.
Cm) Twcejatr. Gcfchwl. II. S7S'SHt 709, 777.
en

LV. BOEK. H I S T O R I E . aóo
en wat laater, Meurs, welk onzydig verklaard
was, voorgellaagen. Maar Lodewyk de XIV.
hieldt deeze Plaats onveilig, als gelegen in
het Duitfche Ryk , en den Prinfe van Oranje
toebehoorende. Van de zyde van Groot-Bri- :
Nieuwnegen
tanje, werdt toen Nieuwmegen voorgefteld : >
waarin beide Frankryk en de Staaten, en eerlang
ook de overige Bondgenooten genoegen \
rvordt
ot hanielplaats
namen (»). Men tradt, terftond, tot het i
'astgeteld.
benoemen van Gevolmagtigden , om over de *
Vrede te handelen. Frankryk fchikte , tot dit
werk, den Hertog van Vitry, in wiens plaats,
nogtans , daarna , de Maarfcbalk d' Estrades
kwam , benevens de Heeren Golbert en Joan
Antoni de Memes, Graave dJAvaux. Der Staaten
Gevolmagtigden waren dezelfden , die tot de
Keulfche handeling benoemd waren geweest,
te weeten, van Beverningk, Odyk, van Haren
en Ysbrands. De Koning van Groot- Britanje,
als bemiddelaar der Vrede, magtigde John
Berkeley , den Ridder Temple en Lionel Jenkins.
Doch daar verliep nog een geruime tyd,
eer men in onderhandeling tradt. Frankryk
wilde zyne Gevolmagtigden niet afzenden ,
voor men Prins Willem van Furftemberg in
vryheid gefteld , en 't geld , te Keulen aangehouden
, te rug gegeven hadt. Ook ftonden
.Koning Lodewyk en de Zweeden fterk , op
het fluiten eener wapenfehorfinge. Doch geenen
van deeze voorafgaande punten konden ,
door de Bondgenooten, ingewilligd worden (o).
C«) -Achs da la p ai x
de Nimeg. Turn. I. *. 10,
i*.
Ter-
; ("X M i l : s ü e l a paix de Nimeg'. Tem. }. p, 22, 36. Twee-
3 9
3 9 1
Ssra^ïr
U' °' ' +° 7 ' 4 1 2 ' 5 4 5 , TEMPLE Mentor
XIV. DEEL. Aa

3 7ö VADERLANDSCHE LV.BOEI&
Terwyl de hoop tot vrede nog flaauw was ,
bereidde men zig, wederzydsch, tot den veldtogt.
Doch alle zaaken van gewigt bleeven,
De Prins
van Oranje
krygt
met den aanvang van Grasmaand , zo goed als
ftilftaan , ter gelegenheid van de onpasfelykheid
des Prinfen van Oranje, die, ten deezen
deKinder
pokjes.
Doch tyde, de Kinderpokjes kreeg, welken zynen Vader
, omtrent in gelyken ouderdom, doodelyk
herftelt
er, ge
geweest waren. Doch de Zoon herftelde zo
«ukkiglyk,
van. fpoedig en gelukkig, dathy, den negentienden ,
reeds wederom in 't openbaar verfcheen. Tot
lof van den Heere Willem Bentink , Drosfaard
van Lingen en Kamerheer van zyne Hoogheid,
wordt aangemerkt, dat hy , nagt en dag , by
't bedde van den zieken, was, hem alles, wat
hy begeerde , met eigen' hand , aanreikende ,
tot zo verre, dat zyne Hoogheid, naderhand,
verklaarde „ niet te weeten, of Bentink geilaa-
_ pen hadt of niet; maar wel, dat hy-, in zestien
etmaalen , niet hadt geroepen , zonder,
door deezen trouwen dienaar , vaardiglyk,
beantwoord te worden." Doch de Prins was
naauwlyks herfteld , of Bentink ftortte in de
zelfde ziekte, en genas, met veel grooter gevaar,
fchoon fpoedig genoeg, om zyne Hoogheid
nog wederom te verzeilen in't Leger (p).
De Prins kreeg, hierom, en uit andere oorzaaken,
zo groot eene agting voor deezen Heere,
dat hy hem, fchoon buiten Holland gebooren,
in 't volgende jaar , zelfs voor den Heere van
Voorfchooten, dien men gaarne den voorrang
gegeven hadt, in de Orde der Ridderfchap befchryven
deedt (#>
De
U>~) TEMPLW Mcmor M. 37 enz. Twï-ejaar.Gercliied. il 55f-
(Y) Uit verfch. Rrfol. #» Stukken ,

LV.BOEK. H I S T O R I E . gi
De Koning van Frankryk begaf zig, in Bloeimaand,
naar't Leger, over welk hy den Prinfe
van Condé het opperbevel hadt opgedraagen.
Twee andere vliegende Franfche Legers fton- 1
XXlIJi
Dpening
ran den
In Len- • reldtogc
den onder Crequi en des Humieres.
temaand te vooren, hadt de Graaf d'Estrades,
die , kort hierna , tot Maarfchalk van Frankryk
, verheeven werdt, zig meester gemaakt
Van het Kasteel van Luik. Crequi bemagtigde
Dinant, op het einde van Bloeimaand. Hui
ging, weinige dagen laater, over aan den Markgraave
van Rochefort. Een ander gedeelte van ;
Condés Leger was, midlerwyl, gezonden om
Limburg aan te tasten. De Prins van Oranje
maakte , terftond , zyn werk , om deeze Stad
te ontzetten, 'tLeger der Staaten, te Roozendaal
verzameld zynde , was , van daar, opgebroken
en getoogen naar Duffel. Het Spaanfche
Leger, hieromtrent, byeengebragt, door
Karei de Gurrea d'Arragon en de Borgia, Hertoge
yan Villa Her mofa, die den Graave van Monterei,
onlangs , opgevolgd was, in de Landvoogdye
der Spaanfche Nederlanden (f), was,
midlerwyl, ook in beweeging geraakt. De
Prins van Oranje , voorttrekkende tot ontzet
van Limburg, was reeds by Mulheim over de
Roer gekomen , toen hy vernam, dat de Stad
zig, zes dagen na het openen der Loopgraaven,
op den een-entwintigften van Zomermaand,
overgegeven hadt aan den Hertoge
van Enguien, die zig, daarna, wederom voegde
by den Prinfe van Condé, en met hem Brabant
introk. Oranje volgde het Franfche Leger
j,
CO Twccjasr. Gefehied. W. 511, 512.
Aa 2
1675.
Oe fran-
"chen benagtigen
Idmburg»

3~2 VADERLANDSCHE LV.BOEK»
ger, trekkende, by Roermonde, over de Maaze
, en voorts na den kant van Diest. De
Legers naderden eikanderen, tot op twee mylen
, en 't fcheen tot eenen llag te zullen komen
: doch Condé fchuwde dien : en 't jaargetyde
verliep, zonder dat'er iet van belang
meer voorviel. De Legers vergenoegden zig,
met agt geeven op elkanders beweegingen ,
en eikanderen het aantasten en veroveren van
Oranje Steden te beletten. Nogtans, gelukte het den
neemt Prinfe van Oranje , Binch in te neemen , op
Uinch in. den een - endertigften van Oogstmaand. De-
Stad werdt, terftond, geflegt; doch, door de
Franfchen, wat laater, wederom bezet en verfterkt.
De Franfchen deeden, dit'jaar, twee
invallen in 't Land van Waas, daar zy rykelyken
buit maakten. De onzen wierpen, in Herfstmaand
, bezetting in de Stad Hasfelt, in Luikerland,
waarna de wederzydfche Legers de
Winterkwartieren betrokken (sj.
XXIV. 't Geweld des algemeenen oorlogs hadt zig,
Staat dit jaar , meest aan andere oorden vertoond.
des oorlogs
in Het Keizerlyk Leger onder den Graave van
Duitschlandren
, werdt over den Ryn tegengetrokken ,
Montecuculi, Filipsburg dreigende te belege­
door den Markgraave de Turenne , die, eenige
Plaatfen hebbende ingenomen , zig op den
oever dier Riviere nederfloeg. De twee Legers
deeden hier eikanderen veel fchade, door
"Turenne 't hinderen van den toevoer. Turenne, eerst
feeuvelt. voortgetrokken tot by Saltsbach , werdt, van
eene hoogte , op welke de Keizerfchen gelegerd
f O Twjcjaar. Gctchiccl. bl. 556, 5C7, 570, 617-630, 719-
s.6, 774. Te.\»'LS Mcrtior. U* 3')2, 392.

LV.BOEK. H I S T O R I E . ' qr*
gerd waren, door eenen Kanonkogel, die,iemant
den arm weggenomen hebbende, hem tegen
de borst ftuitte, zo fel getroffen, dat hy 't,
terftond, beftierf (/). De Koning van Frankryk
verloor aan hem eenen zyner bekwaamfte
Legerhoofden. Ook verwekte zyn dood, die
op den zeven - entwintigften van Hooimaand
voorviel, zo veele ontfteltenis in 't Franfche
Leger, dat het, terftond daarna, over den Ryn
te rug toog. Montecuculi volgde den vyand
op de hielen , viel hem in de agterhoede , en
lloeg hem een goed deel volks af. Sedert,
vielen'er verfcheiden' fchutgevegten voor, tusfchen
de Keizerfchen en Franfchen, met we-
• derzydsch nadeel. De Hertog van Lotharingen
en George Willem , Hertog van Brunswyk-Lunenburg,
in't begin van Oogstmaand,
te Straatsburg, over den Ryn, getrokken zyn-,
de , floegen 't beleg voor Trier. Crequi, gekomen
om de Stad te ontzetten, werdt geheellyk
gehaagen. Trier ftondt het beleg, eene
geheele maand , door , en ging, niet vooc
den zesden van Herfstmaand , over , by verdrag.
Condé, 't gebied over 't Leger van Turenne
op zig genomen hebbende, hadt Monte-
, cucuh, kort te vooren, genoodzaakt, 't beleg
van Hagenau op te breeken : ook werdt de
Markgraaf van Baden - Durlach , wat laater ,
gedwongen , de Stad Sahern, die hy belegerd'
hadt, te verlaaten ( u ).
De
(O TEMPLE Memor. bl.
i i»l «"^"'snes Mcmoir, Hil.&Milit. Tom. It *. DA-
J'; i , r " a t l e
' Louis XIV. p. CXXl. Tw.-ejaar. Gefcliied. bl.
ML* ^/J^'-S; 641 ' ° 60 ' 667 -w* *»» »« $
Aa 3
I6>5.

374 VADERLANDSCHE LV. BOEK.
1675. De Graaf van Schomberg , die 't Franfche
Leger in Rousfillon geboodt, overmeesterde
xxv. aldaar verfcheiden' Plaatfen, en onder anderen
Bellegarde, welk hem, den dertigften van,
Krygsbedryven
in Hooimaand , in handen viel ( y ).
Rousfillon
en in Ook liep het Krygsgeluk den Franfchen, iri
Sicilië, Sicilië, mede. De Spaanfchen hadden 't beleg
geilaagen voor Mesfma, en de Stad, door honger
en elende, tot op 't uiterfte gebragt, toen
'er ontzet van Frankryk kwam, onder den Hertoge
van Vivonne, die, eerlang, den eed van
getrouwheid , in den naam van den Koning ,
zynen meester, van de ingezetenen ontving.
De Stad Augusta in Sicilië werdt, in Herfstmaand,
ook veroverd door de Franfchen.
De
Prins van Monte Sarchio, wat laater, afgevaaren
van Napels naar Mesfina , geraakte in gevegt
met de Franfchen, welk gefcheiden werdt,
door eenen hevigen ftorm , waarby de laatften
verfcheiden' fchepen verlooren («')•
XXVI. De Zvveedfche Gezanten waren, te Weenen
De £wee en in den Haage , nog bezig, om tot vrede te
den vallen
inde
raaden, toen het Koningklyk Leger, welk, federt
eenigen tyd , onder den Generaal, Karei
Urandenburgfche
Gustaaf Wrangel , verzameld was , den derden
van Louwmaand, optrok, in Marks Land
Landen.
viel, en zig van verfcheiden' Brandenburgfche
Plaatfen , zelfs tot digt aan Berlyn toe, meester
maakte. Daarna , trok Wrangel in Agter
Pomeren , alwaar de meeste Plaatfen zig aan
hem onderwierpen. Karei de XI. floot, ten
zelfden tyde , een Verbond met den Hertoge
van
Cv) Tweejaar. Gcfcliied. b!-. 651, 715.
(«O Tweejaar. Gefehied. bl, 518 , si>3 » 653» ïU , 743»
745» 4«'

LV.BOEK. H I S T O R I E . 375
geeven ter Sekretarye fj>). Midlerwyl, was
de Keurvorst van Brandenburg , met een aanzienlyk
Leger , opgetrokken tegen Wrangel,
en 't was hem gelukt, drie Zweedfche posten
op de Havel te veroveren. Ook bemagtigde
hy de Stad Ratenauw; tastte, daarna , het
Zweedfche Leger, welk hieromtrent lag, aan,
op den agt-entwintigften van Zomermaand, en ,
behaalde 'er eene volkomen overwinning op.
De Staaten hielden eenen plegtigen dankdag ,
over deeze zeege. De Keurvorst, zyne overwinning
vervolgende , rukte voort in Mekelenburg,
en regt op Wismar aan, omtrent welke
Stad , hy zig nederlloeg. De Koning van ]
Deenemarke, insgelyks in de wapenen geraakt 1
zynde, hadt den Hertog van Holftein gedwon- 1
(x) Zie Tweejaar. Gefehied. bl. 607.
iy) Zie Tweejaar. Gefehied. bl. 703, 704.
A a 4
gen,
van Holftein, met den Hertoge van Brunswyk-
6S-
JLunenburg te Hanover, en niet den Keurvorst
van Beieren. De Keurvorst van Brandenburg,
De Staaten
ver-
daarentegen , in Lentemaand, te Kleeve, een
mondgefprek gehouden hebbende met den kiaaren
Prinfe van Oranje, begaf zig, in Bloeimaand, den oorlog
aan
in perfoon naar den Haage , en bewoog de
Zweeden.
Staaten, Jigtelyk, om Zweeden den oorlog te
verklaaren, 't welk, op den vyftienden van
Zomermaand, gefchiedde (x). Hierop volgde
eene Oorlogsverklaring van Zweeden aan de
Staaten , gedagtekend den zesden van Hooimaand.
De goederen der ingezetenen van den
Staat werden in beilag genomen , in Zweeden.
Waartegen te Amfterdam een bevel uitkwam,
om de Zweedfche goederen, aldaar, ook op te
DeBrsndenburgfchen
bemlen
nerkelyte
voorieelen
ip de
iweelen.
)e Staaen
voe-
;en
menige
knepen

W75.
by de
Deenfchen.
Deenemarke
verklaart

LV.BOEK. HISTORIE. Br
De Keurvorst veroverde Wolgast. De Deenen
bemagtigden Wismar en Ribnits: en Karelftad
werdt, in 't begin des volgenden jaars,
veroverd door de Bondgenooten, die egter,
kort te vooren, 't beleg van Stade hadden
moeten opbreeken (e).
Holland en Friesland, die zo veel te draagen
hadden in de lasten des oorlogs, werden,
in Slagtmaand, bezogt, met eenen gevaarlyken
Watersnood, veroorzaakt door eenen
noordwestelyken ftorm, die, des nagts tusfchen
den vierden en vyfden, opftak. 't Water,
ingevallen by de Helder, rukte een ftuk
van Huisduinnen af, al 't Land tusfchen Wieringen
en deZype overftroomende. By Hoorn,
ging de zeedyk door, waardoor verfcheiden'
dorpen onderliepen. Ook braken 'er gaten in
den dyk tusfchen Muiden en Naarden, die,
toen de Franfchen hier nog lagen ,*zeer omgewroet
was. Te Amfterdam, ftondt het water
tot aan de waage op den dam, en fpoelde o-
ver den nieuwen dyk. De Ydyk, tusfchen
Llaarlem en deeze Stad, bezweek, omtrent
het Huis ter Hart. Het doorgaan van den S.
Aagtendyk zette een groot deel van Waterland
onder. In Friesland en in Overysfel,
werdt ook veel fchade geleeden , door het
doorbreeken der dyken (ƒ).
*5i 4
J"- 1 "' Gefd,ied h U
- ^5-774- Memoires de BrSteb". *
Cf) Twecjaar. Gefehied. H. 780.
Aa 5
xxvu.
IVatersïood,
is
bolland
:n Friesand.
Op den agtften van Sprokkelmaand, was, E euwte
Leiden, het eerfte eeuwfeest der oprigtinge
van 's Lands Hooge Schoole aldaar, plee- H
aoge
Sst dei
tiglyk; gevierd , in de tegenwoordigheid des £ hoole
Lei;.
n.

Doo 1 dei
Prinfesfe
Weduwe
van O-
ïa/ije.
De Hertog
vanj
Lotharingen
öerft.
378 VADERLANDSCHE LV.BOEK,
Prinfen van Oranje, die zig, met een jagt,
van Zuileftein, derwaards hadt doen brengen
(&)•
De- Prinfes Weduwe van Fredrik Henrik
overleedt, in den Haage, op den agtften van
Oogstmaand, in den ouderdom van drie- enzeventig
jaaren (Jt). Zj was, fchryft Temple ,
eene vrouw van zulk een groot verftand, als ik 'erimmer
eene gekend heb. Ook roemt hy haar,
over haare fpaarzaame en deftige hofhouding
(i). Doch alle haare tydgenöoten hebben
zo gunftig niet van haar geoordeeld, lemant,
die, naar zyn eigen getuigenis, bekend was
voor een' vriend en dienaar van het huis van
Oranje (£), heeft zelfs durven fchryven
„ dat de Prinfes Weduwe van zulk eenen
„ werkzaamen aart was, dat zy liever kwaad
„ gedaan zou hebben dan ledig geweest zyn,
,, en dat, als zy maar meesteres blyven kon,
„ het haar om 't even was, wie 'er door ver-
„ ongelykt wierdt (7)."
De Hertog van Lotharingen, die twee jaaren
ouder was, overleefde haar omtrent zes
weeken, ftervende, midden in 't gewoel der wapenen,
op den agttienden van Herfstmaand.
Hy liet het recht op zyne verlooren' goederen
zynen Zoon, Prinfe Karei, na: die zig hieldt
aan de Verdragen, welken, onlangs, met den
ouden Hertog, gemaakt' waren (;;;). Men wil,
dat hy, kort voor zynen dood, tot zulk eenen
laa-
Cg") Tiveeiaar. Gelcliied. II. 420.
Twcjaar- G_fchied. bl. 714.
(;) TüMPLR Memor. il. 3

LV. BOEK. H I S T O R I E . 379
laagen ftaat, vervallen was, dat zyn gantfche
Hofftoet, in een' Edelman van de Stal, een'
Kamerling en een' jongen beftondt (»).
Abraham van Wicquefort, van wien wy,
hiervoor (0), gewaagd hebben, werdt, op den
vyf-entwintigften van Lentemaand, in den Haage
, in hegtenis genomen, en, terftond, op de
Voorpootte van den Hove gelegd, Sommigen
hebben aangetekend, dat hy gevat werdt, om
dat hy de oorfprongkelyke brieven, door Howard,
uit Londen, Eerwaards gefchreeven, niet
toonen kon; hebbende hy dezelve, gelyk wy
te vooren gemeld hebben, ter hand gefteld
aan den Engelfchen Sekretaris Williamfon, en
daardoor gelegenheid gegeven, tot eenig misnoegen
, tusfchen den Koning van Groot-Britanje
en den Prinfe van Oranje, zynen Neeye
(j>). Zeker is 't, ten minfte, dat zyne
Hoogheid oorzaak was, dat Wicquefort gevat
werdt: hebbende den Prinfe den Staaten
van Holland aangediend „ dat hy eenige fcha-
„ delyke ftreeken en geheime briefwisfeling in
, fyfer, beide binnens en buitens Lands, van
„ Wicquefort ontdekt hadt; die ook met En-
„ geland verftand hadt gehouden, tot nadeel
„ van den Staat, en elders dingen geopen-
„ baard, die tot eene gantfche omkeering van
Si 't Land dienen konden." De Prins hadt,
hierom, geoordeeld, dat het Hof, naar gemoede,
over den gevangen vonnisten moest.
Ondertusfehen, maakte dit vatten veel gefugts
onder de uitheemfche Staatsdienaars (qj,
(n 5 TSMPI.E Meintir, hi. 397.
Cp) BOK NET Vel, I, p 374, ,75.
iij Refol. Holl. Ï8 Maart 1675. U, 47»
wel-
xxvm.
Wicquefort
wordt
gevaugsn.
Oorzaaken
zyner
hegtenis.

38o VADERXANDSCHE LV.BOEK;
welker fommigen oordeelden, dat men hierin
het regt der volken gefchonden hadt, alzo
de gevangen, in den Haage, gehouden werdt
voor een' Refident van den Koning van Poolen,
en voor een' Minister der Hertogen van ;
Brunswyk-Lunenburg. Maar de Staaten van
Holland en de algemeene Staaten verftonden,
dat hy, zynde een gebooren Hollander, in
den jaare 1665, niet in Poolfchen dienst getreden
was, dan met uitdrukkelyk voorbeding,
dat hy aan het gewoonlyk Regtsgebied der.
Staaten zou onderworpen blyven. Hy was,
daarenboven, van 't jaar 1666 af, in byzonderen
eed der algemeene Staaten geweest, van
welken hy, als vertaaler van geheime papieren,
eene jaarlykfche wedde getrokken hadt.
33e Staaten van Holland hadden hem ook tot
Hiftoriefchryver van Holland aangefteld: uit
al het welke men beiloot, dat hy, met reden,
voor 't Hof te regt gefield was Cr). Doch zyne
kinderen en vrienden leverden, eerlang,
Zyne
vrienden
btweeren,
dat „ dathy, fchoon een gebooren onderzaatder
twee Vertoogen in, waarby zy beweerden,
Holland „ Staaten van Holland, zig het Regtsgebied!
geen
„ dier Staaten hadt mogen onttrekken, en
Regtsgebiod
over ;, overgaan in dienst van uitheemfche Mogendhem
„ heden; dat de Staaten hun Regtsgebied wel
heeft. „ voorbehouden hadden, toen hy zig als Re-
,, fident van Poolen aangaf; doch niet, toen;
„ hy, als Minister van de Hertogen van Bruns-
„ wyk-Lunenburg, erkend werdt: waaruit
„ zy beilooten, dat hy, ten minfte in dees,
zt;
(r"\ Vit Aant. van den Penf. Hop yan.. Maart 1675.
Twajn:k. GciVliieil. il. 530 tttz.

.1. TÏRTP.V

IV. BOEK. H I S T O R I E . s8i
„ ze laatfte hoedanigheid, vry was van der 1675.
„ Staaten Regtsgebied; dat men hem, wyders,
ontilaagen hadt van den eed, aan de
i,, Staaten gedaan, toen hy, in 't jaar 1665,
„ Refident van Poolen werdt, en fchoon hy,
„ federt, ook den Staaten gediend hadt, en
„ van hun beloond was,kon hy, hierom, niet
„ geagt worden, aan hun onderworpen te zyn;
„ maar alleen aan zyneuitheemfchen Meesters;
dat hy, eindelyk, niet befchuldigd weidt,
„ dan met dingen, die tot zynen pligt, als
„ uitheemfche Staatsdienaar, behoorden, of
• P
, die hem, ten minfte, niet ftrafbaar maak-
„ ten voor den Regter (/)•" Wicquefort zat, ;
ry
tot den zesden van Slagtmaand, eer hy zyn 1 i'erdt tot
:ene
weezen werdt. De misdaad, hem te last gelegd,
beftondt, voornaamlyk, in het houden
van briefwisfeling buitens Lands, ook, door
omwegen, met vyanden van den Staat; en in
het uitvorfchen en overbrieven van de geheimen
der Regeeringe, op veelerlei wyze (V).
Hy werdt, na 't hooren van zyn vonnis, we- f
derom naar de Voorpootte gebragt; daar hy ^
zat, tot op den elfden van Sprokkelmaand des
jaars 1679; wanneer hy, met behulp van de
dienstmaagd des Cipiers, ontfnapte; met een
wagen op Leiden, voorts naar Utrecht, en
over Arnhem en Nieuwmegen, naar 't Hof van
BrUUS-
^s) Zie Tvveeiaar. Gefehied. II 533 enz. /
Xr^ Secr. Rtful. Holl. 22 Kov. 1675. III. Deel, bl. 463.
9e Tweejaar. Gefehied. bl. 782 enz.
vonnis ontving. Toen werdt hy, door den , euwige
Drost van 't Hof, van de Poorte gehaald, en j evangeis
ver-
tusfchen twee Staaten-Boden naar de rolle ge- 1
leid, daar hy tot eene eeuwige gevangenis ver- 1 or-
leeld.
fy ontgint
van
s Voor-
Dorte.

1675
XXTX.
DeGroot
worde,
door den
Fiskaal,
in regten
betrokken,
over
onbehoorlyk
fchryveu
en fpreeken.
gSa VADERLANDSCHS LV.BOÊK.
Brunswyk Lunenburg, te Zelle, vertrok, daar
hy tot Raad der Hertogen werdt aangefteld(V).
Van hem heeft men eene Hiftorie der vereenigde
Nederlanden van eenige jaaren, in de
Franfche taaie opgefteld, en gedeeltelyk nog
ongedrukt. Doch zyn werk, de Ambasfadeur,
heeft hem nog meer vermaard gemaakt, onder
de Staatkundigen. Kort na zyne ontkoming,
verzogten hy, en de Hertog van
Brunswyk-Lunenburg, zyn Meester, voor hem,
om wederlevering zyner papieren. Doch men
befloot, hier, geene verandering te maaken in
X vonnis, over hem geveld (V). Hy overreedt
in 't jaar 1682, na dat hy, 's jaars te vooren,
met verlof der Staaten, voor een' korten tyd,
in Holland geweest was (V). In 't jaar 1689,
werdt zyn Zoon, die den zelfden naam voerde
als hy, in de hoedanigheid van Secr eet en
Commisfaris des Hertogs van Brunswyk-Lunenburg,
door de algemeene Staaten, erkend (xj.
Het vatten van Wicquefort bragt ook den
gewezen Ambasfadeur Pieter de Groot in eenige
moeite. Hy was, na 't bedaaren van de
hevigheid der tyden, door tusfehenfpraak van
den Heere van üdyk, by den Prinfe, die verklaarde
, niets tegen hem te hebben (y), wederom
in Holland gekomen, en woonde nu in
den Haage. Doch terwyl hy buitens Lands
zwerf, hadt hy veele Brieven gefchreeven aan
Wicquefort, waarin hy zyne gedagten, over
verfa)
HoH. Merc. van 'I jaar 1679. 119.
(v ) Ref.)l. Holl. 26 April. 1679 N. 519.
iw) Voiez L'avertisf fier la 2 Edi'km ii fort Ambasfadeur.
(.*) Refol Holl. 06 April i6fy. bl. S3.3.
Cyj Lettr. de Mn, DS GRuor du 3e Njy. 5e De;. 1673.

LV.BOEK. H I S T O R I E . 383
verfcheiden" zaaken, den Staat en Regeering
deezer Landen betreffende , vrymoediglyk ,
opende. Verfcheiden' van deeze brieven werden
, kort na dat Wicquefort zyn vonnis gekreegen
hadt, den Staaten van Holland vertoond,
door den Raadpenfionaris Fagel. Men
vondt geraaden, om ze den Fiskaal, Mr. Joan
Ruisch, in handen te ftellen, met last, om het
Regt der hooge Overheid tegen de Groot waar
te neemen, zo als, in goede Juftitie, zou bevonden
worden te behooren {£). De Groot
werdt, eerlang, gedagvaard voor 't Hof, en,
verfcheenen zynde, befchuldigd over onbehoorlyk
fchryven aan Wicquefort, en over onbehooreJyke
onderhandelingen te Keulen, wegens
't werk der Vrede, met vreemde en zelfs
met vyandlyke Ambasfadeurs: om welke bedryven,
de Fiskaal vorderde, dat hy verklaard
werdt, misdaad van gekwetfte Hoogheid begaan
, en lyf en goed verbeurd te hebben.
Doch de Groots Advokaaten ( want zyne zaak
\verdt, in een gewoonlyk geding, bepleit)
weezen, uitvoeriglyk, aan, dat hy niets gefchreeven
of gehandeld hadt, welk den naam
van misdaad verdiende Ca): waarop hy, door
zyne Hoogheid en het Hof, den zevenden
van Wintermaand des jaars 1676, vrygefproken
werdt van de befchuldiging (f). Hy overleedt,
omtrent anderhalfjaar hierna, op zyne
Hofftede, buiten Haarlem, den tweeden van
Zomermaand des jaars 1678 (c). Onder Wic-
que-
CgO Secr. Refol. Holl. 22 Nov. 1075. III, Bstl, 11 526.
O) Pleydooy van Ma. PIETER DE GROOT MS. cn veele an«
llere papieren.
(_b~) Holl Merc. van 1(176. bl. 2'7-
fe-) Holl. Merc van 1678. bl 290. Voiiz fon eloge dgiü
1'AiiibasfaJeur d» WICQUEFORT Tom II. 454.
'tHof
preekt
hem vry.
Hyfterft.

W75 , queforts papieren , was ook gevonden eene
- Akte, waarby Maiïnus van Crommon, wegens
Zeeland zitting hebbende ter algemeene Staats
vergaderinge, bekende, aan hem fchuldig te
zyn veertienhonderd zevenenzeventig guldens
en negentien Huivers, voor eene zilveren vergulde
Toiktte, door Wicquefort, aan Grom*
monsHuisvrouwe vereerd, uit aanmerking van
eenige dienften, welken Crommon den Vorften
van Brunswyk en Lunenburg gedaan hadt:
doch welke vereering Crommon verklaarde,
niet te willen aanneemen, noch ook zyne Muisvrouw
verpligten, om dezelve af te ftaan: weshalve
hy, by handtekening, beloofde, dat hy
't beloop daarvan, ten allen tyde, aan Wicquefort
voldoen zou. Doch men hieldt dit werk
verdagt, ter Vergadering van Holland, en
zogt, by Zeeland, te wege te brengen, dat
Crommon uit de Vergadering der algemeene
Staaten geweerd werdt (V), zonder dat my
klaarlyk gebleeken is, hoe deeze zaak afliep.
XXX.
De Koning
van
Groot-
Uritanje
arbeidt,
tot het
openen
der onderhandelingen
over de
Vrede.
S§4 VADERLANDSCHE LV.BOEK.
Tegen 't einde van den veldtogt deezes jaars
1675, waar het verhaal van alle deeze byzonderheden
ons een weinig afgebragt heeft, wend >'
de de Koning van Groot-Britanje nieuwe poogingen
aan, om de ooiioogende Mogendheden
tot vreedzaame gedagten, en tot het openen
der onderhandelingen te Nieuwmegen te
beweegen, Hy fchreef, ten dien einde, aan de
Koningen van Zweeden en Deenemarke. Ook
zogt hy den Keizer over te haaien, tot hetflaaken
van Prinfe Willem van Furftemberg, waarnaar
Frankryk het openen der Vredehandelinge
C'0 Secr. Refol Holl. £2 Aoy, 1675. III. De:l, IL 527.

LV. BOEK. H I S T O R I E . 385
ge verfchooven hadt. Doch de Keizer hadt
hier geene ooren naar. Eindelyk, haalde hy
d-n Bisfchop van Straatsburg, Broeder van
Prinfe Willem , over, om op den Koning van
frankryk te begeeren, dat hy den aanvang der
Vredehandelinge, niet langer, geliefde te ver -
fchmven , ter oorzaake van zyns Broeders gevangenis
(e). 't Verzoek van den Bisfchop,
en vooral het aanhouden van den Koninp- van
Groot- Britanje bragt Koning Lodewyk tot het
befluit, om zyne Gevolmagtigden naar Nieuwmegen
te zenden (ƒ) • doch daar verliepen
nog eenige maanden, eer dit befluit ter uitvoennge
gebragt werdt. De Vrede tusfchen Frankryk
en de Staaten was niet moeilyk te treffen,
federt dat Lodewyk de XIV. genoodzaakt geworden
was, genoegzaam alles, wat hy op de
Staaten veroverd hadt, wederom te verlaaten :
en federt dat beide de Mogendheden overeen
gekomen waren, om aan de wederzydfche onderzaaten
de vrye Visfcherye toe te ftaan (Y):
't welk byna als een begin van het ophouden
der vyandlykheden kon worden aangemerkt.
Doch tusfchen Frankryk en Spanje was groo- '
ter verfchil. De Spaanfchen wilden alles ge- '
bragt hebben in den ftaat, waarin het by de 2
Pyreneefche Vrede gefield geweest was. Zy J
oordeelden , dat Groot-Britanje en de Staaten w
zo veel belang hadden, als zy, om de Vrede d
op deeze voorwaarden , te doen fluiten , alzo d
de Spaanfche Nederlanden niet genoeg beveiligd
m.
(•O *&,
«Je la P M de Nim

Jenkins
en de ,
386 VADERLANDSCHE LV.BOEK.
ligd waren, by de Akenfche Vrede. De Franfchen
ftonden, daarentegen, op de punten der
Akenfche Vrede, en op de behoudenis van het
Franche Comté , ten ware men , in deszelfs
plaatfe, eenige Steden in de Spaanfche Nederlanden
of elders wilde afftaan. De Koning van
Groot-Britanje was't, nagenoeg, eens, met
den Koning van Frankryk. Hy verftondt, dat
men zig aan de Akenfche Vrede hadt te houden
, mids Frankryk Aath , Charleroi en Oudenaarden
afftondt tegen Aire en S. Omer, en
het Franche Comté niet te rug gave , dan in
verwisfeling. Hy wilde zig, in zulk een geval,
verbinden , tot het handhaaven der Vrede, en
een vast Verbond fluiten met de Staaten , tot
beveiliging der Spaanfche Nederlanden. Ook
zou hy zorg draagen , dat de Prins van Oranje
in 't bezit bleeve van zyne goederen in het
Franche Comté , onaangezien dit Graaffchap
aan Frankryk werdt afgeftaan. Doch de Prins,
hierover met Temple in gefprek geraakt, verklaarde
„ dat hy het Franche Comté, met het
j, gene hy daar bezat, wel aan Frankryk laaten
„ wilde, zo men, daartegen, Doornik,Rysfel,
„ Douai en Kortryk aan Spanje te rug wilde
„ geeven." Temple hieldt hem voor, dat men
't Huis van Oostenryk ook niet te magtig maaken
moest. Doch zyne Hoogheid hernam „ dat
n
hiervoor geene vrees was, ten ware men bui-
9}
ten de Pyreneefche Vrede ginge, in welk
„ geval, doch niet eer , hy zo goed Fransch
w
zou zyn, als hy nu Spaansch was (//)."
Zo ftondt het met het werk der Vrede, op het
C h ) TEMPLB M,:moir. U. 401 ctia f
ein-

LV.BOEK. H I S T O R I E . 30r
naame _ gebreken, die het openen der onder- 1
handelingen te Nieuwmegen, eenen geruimen 1
tyd, vertraagden. Zy gaven den Gevolmagtigden
geene vryheid , om , op eigen Paspoort,
* renboden af te zenden aan hunne byzondere *
Hoven ; 't welk men , tot het beter voortzet- n
ten der Vredehandelinge , volftrekt nöodzaakelyk
hieldt. Ook werdt den Hertog van Lofharingen
zyn gewoonlyke titel niet gegeven ,
ter oorzaake dat Frankryk voorgaf een regt te
hebben op dit Hertogdom, waarvan men, nimmer
te vooren, hadt hooren gewaagen. De Kotóng
hadt den overleeden Vorst altoos Hertog
se*
Ci) Holl. Mtrc. visn i(576. U t. *
einde deezes jaars , wanneer de Koning van
Groot-Britanje, de handeling, als middelaar, willende
voortzetten, den Ridder Jenkins afzondt Staatfche
naar Holland, met last, om zig, zonder uitltel, te Gevol -
begeeven naar Nieuwmegen, werwaards Tem- , magneten
liepiechem
fpoedig volgen moest. J[enkins kwam, '
'erningfe
in 't begin van Louwmaand des jaars 1676, in < :n van
den Haage , en nam , op den agtften, de reis Haren
aan naar Nieuwmegen. De Staatfche Gevol- ' tomen tg
Mieuwnegen.
magtigden, Beverningk en van Haren, volg- ,
den hem , den twintigften (7) , en waren de
eerften van de Gezanten der oorloogende Mogendheden
, die op de handelplaats aankwa­
1676".
men. Temple bleef nog eene wyle in den Haage,
om de Paspoorten voor de Gevolmagtigden
af te wagten , die allen , aan hem gezonden,
en, door hem, goedgekeurd zynde, aan de byzondere
Gevolmagtigden, uitgeleverd moesten
worden. Doch hy vondt, in de Paspoorten , ^
erfehil,
door Frankryk herwaards gefchikt, twee voor- c
'/er de
aspoor-
:n,
Caifr
ers„

gSS VADERL. HIST. LV.BOEK,
genoemd , en met den naam van Broeder vereerd.
Doch hy noemde den tegenvvoordigen
Hertog hegts Prins Karei en Neef. Alle de
Bondgenooten, de Keizer, Spanje en de Staaten
, waren 'er zeer op gefteld, dat de Hertog
zynen gewoonlyken titel kreeg. DeOostenrykichen
verklaarden, dat, zo zulks nietgefchiedde,
de Vredehandeling geenen voortgang hebben
zou. De Koning van Groot-Britanje zogt
dien van Frankryk te beweegen tot toegeeflykheid.
Doch het Franfche Hof bleef onverzettelyk.
Men merkte de Vredehandeling, derhalve,
aan, als byna afgebroken, eer zy begonnen was.
Ruvigni, Franfche Gezant te Londen, iloeg,
eindelyk, een' middelweg voor, welken hy
vertrouwde , dat den Bondgenooten genoegen
geeven zou ; hierin beftaande , dat de Koning
van Groot-Britanje, als middelaar, alle de
Paspoorten geeven zou , en de titels ftellen,
naar zyn welgevallen (Je). Van Beuningen zelf
oordeelde , dat de Staaten , zyne Meesters,
hiermede te vrede zouden zyn. Ook verklaarden
zy, naderhand, dat zy 'er, van hunne zyde,
in zouden konnen bewilligen ; doch dat 'er
hunne Bondgenooten niet van hooren wilden.
De Vre • De Vredehandeling bleef dus, teroorzaakevan
:
dehande
t
dit gefchil over de Paspoorten , drie geheel e
ling bly maanden , opgefchort (/) : terwyl beide de
opgeichort.
partyen zig gereed maakten , tot het openen
van den veldtogt.
(*) Aèi. dc la Paix de Nimg. Tom. I. {. 88, 94, 97,99;
lot , ro'.
(/; TEMPLE Memor. bh 441-419.
VA-

VADERLANDSCHE
HISTORIE,
ZES-ENVYFTIGSTE
BOEK.
I N H O U D .
ï. Togt van de Ruiter naar Sicilië. Zeeflaeen.
De Ruiter fneuveh. Nederlaag by Palermo.
11. De tranfchen verweren Condé en Bouchain.
Oranje belegert Maastricht. Verlaat de Stad
wederom III. Staat des Oorlogs in Duitschtand.
Krygsbedryven in 't Noorden. Kajana
gewonnen, en wederom verlooren. IV. Aanvang
der Vredehandelinge te Nieuwmegen. Inzigten
en belangen van Frankryk, het Huis van Oosten -
ryk, Aveeden, Deenemarke, Brandenburg en
de Staaten. V. De Franfchen zoeken de Staatfchen
te bewegen tot afzonderlyke handeling.
Hun gefprek met Temple. VI. Deuitgeffrekl
heid van den onzydigen grond buiten Nieuwmegen
geregeld Orde tot behoudenis der ruste iu
de Stad Verfchü over den titel en- rang der
Keurvorften. VII. Frankryk handelt met %hn-
Jler en Hanover. Temples voorflag afgeweezcn.
Opening van Beverningk. De Prins wordt, "in
blaauwboekjes,befhimpt. VIII. Argwaan der
Franfchen. Gefprek tusfchen den Prinfe cntempte.
IA. Overlevering en onderzoek der Folmcm-
3 JL

jpo VADERLANDSCHE LVI. BOEK.
ten, te Nieuwmegen. X. Verdere onderhandeling
tusfchen den Prinfe en Temple. Gefprek
tusfchen Temple en den Raadpenfionaris Fagel.
De Prins verklaart zig tegen eene afzonderlyke
vrede. Ontwerp van Koning Karei den II.
XI. Staat der handelinge, te Nieuwmegen. Weder
zydfche eifchen. XII. Valenchyn en Kameryk
veroverd, door de Franfchen. S Omer belegerd.
Slag by Mont-Kasfel. S. Omer verlooren.
Ook S. Guilain. Charleroi vergeefs belegerd,
door den Prinfe. XIII. Krygsbedryven in
Duitschland. InKatalonie. In t Noorden. XIV.
Tdbago verlooren. Schade in Groenland. Verdrag
met Algiers. XV. Kerkclyke onlusten, in
Zeeland en in Holland. XVI. Twist tusfchen
Groningen en de Ommelanden. XVII. Moeite
te Deventer. Beweeging in Friesland. XVIII.
Oostfriefche onlusten. XIX. VParlement in Engeland
dringt op oorlog met Frankryk. De Fran -
fchen jlaan een lang beftand voor. Zy handelen
afzonderlyk, met de Staatfchen. XX. Huwelyk
van den Prinfe van Oranje met de Prinfesfe
Maria , Dogter des Hertogs van Jork. Argwaan
hierover opgevat, by fommigen. XXI.
Verbonden met Groot - Britanje. Bevorderen de
Vrede niet. Verbondmet den Keurvorst van Brandenburg.
XXII. Gend, Tperen en Leuven veroverd
door de Franfchen. Oproer aan den Zaankant.XXlll.Veorflag
des Konings van Frankryk,
tot vrede. Handeling der Staaten in Engeland.
XXIV. Wapenfchorfing voor zes weeken. XXV.
Voorval, welk de Vrede bytia hoopeloos maak
Nieuw Verbond met Groot- Britanje. De Prins
trekt naait Leger. XXVI. De hoop op vrede
her-

LVI. BOEK. H I S T O R I E . a 9z
herleeft. Loos beleid der Franfchen. XXVII.
De Vrede tusfchen Frankryk en de Staaten wordt
getekend. Inhoud der Verdragen van Vrede en
Koophandel. XXVIII. Veld/lag by S. Denys.
Aanmerkingen over den zeiven. XXIX. De
Vrede tusfchen de andere oorloogende Mogendheden
wordt, insgelyks, geflooten. XXX. Aanmerkingen
over den\uitflag derVredehandelinge,
ten opzigte van Frankryk, de Bondgenooten en
de Staaten.
Spanje , de handen te vol werks hebbende
aan het dempen van den opftand in Sicilië
, hadt de Staaten , reeds voor eenen geruimen
tyd, aangezogt, om eenige fchepen
te hulpe. De Staaten hadden , hierop , in
den Zomer des voorleeden jaars, beflooten,
de Ruiter, met agttien Oorlogsfchepen en eenige
mindere vaartuigen , te zenden naar de
Middellandfche zee. Hy was, in Oogstmaand,
uitgeloopen ; doch niet voor 't einde van
Herfstmaand , gekomen voor Kadix , daar hy
brieven vondt van de Koninginne Regente,
hem vergende , te zeilen naar Ivika , en Don
Jan van Oostenryk , die , federt eenigen tyd,
ten Hove in ongunst geweest was, van daar af
te haaien , en naar Sicilië te voeren. Doch
eer hy dit verrigten kon , hadt Koning Karei,
die , nu volle veertien jaaren bereikt hebbende,
de Regeering, in perfoon, aanvaard hadt
O), Don Jan wederom ten Hove ontbooden.
De Ruiter kreeg, derhalve, nieuwen last van
O) Tweejaar. Gsfeliied. V,
7 4 4.
Bb 4
't
1676.
Togt van
de Ruiter
naar
Sicilië.

502 VADERLANDSCHE LVI. BOEK»'
't Hof, om op Don Jan te wagten. Doch deeze
fchreef , eerlang , dat zyne reis moest opgefchort
blyven, om ziekte. De Ruiter verzeilde
toen naar Sardinië, en kwam, eerst tegen
't einde van Wintermaand , te Melasfo in
Sicilië aan. Van hier vertrok hy, federt, naar
de zuidzyde des Eilands, van meening om daar
te pasfen op de Franfche Vloote , die, van
Toulon , in zee geftoken zynde, op den agtften
van Louwmaand deezës jaars, tusfchen
Siag tusfchen
met de Ruiter. De ftryd duurde tot 'aan zon­
de Eilanden Sfromboli en Salino, flaags raakte
Stromboli
en Sanen
ondergang , wanneer men een groot
lino. Fransch Oorlogsfchip zag zinken. Te vooren,
waren 'er verfcheiden' Franfche branders in
den grond gefchootcn. Voorts, hadt men elkanderen
merkelyke fchade gedaan aan fchepen
en fcheepswant. Montefarchio, daarna,
met negen Spaanfche fchepen , by 's Lands
Vloote gekomen zynde, beiloot men, het gevegt
met de Franfchen , welker Vloot veel
jterker was dan de vereenigde Spaanfche en
Staatfche, te ontvvyken, zo 't mogelyk ware,
en naar palermo te zeilen ; doch alzo de wind
dit niet toeliet, keerde de Ruiter , eerlang ,
wederom naar Melasfo. Midlerwyl, was de
Franfche Vloot, het gantfche Eiland Sicilië
omgezeild hebbende , gekomen voor Mesiina,
De Ruiter , toen geene kans ziende, om hier
meer dienst te doen met 's Lands fchepen , die
ook , alleen voor den tyd van zes maanden ,
beloofd waren aan Spanje , beiloot, naar 5 t
Vaderland te keeren. Doch de Markgraaf van
Villa Framp, Onderkoning van Sicilië , zogt
hem van dit beiluit af te trekken. De Rufïer
liet

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 593
liet zig, eindelyk, beweegen, om ten minfte
167&.
vooraf eens te Napels aan te zeilen: en ontving,
onder weg, fchryvens van den Prinfe
van Oranje, waarbyhem belast werdt, nog niet
te rug te keeren. Hy zeilde hierop voort naar
Napels, daar hy den Onderkoning bewoog,
eenige Hongarifche Predikanten, die op de galeien
zaten, in vryheid te ftellen (bj. Van
Napels, keerde hy naar Palermo, en, eerlang ,
met de Spaanfche Vloote vereenigd, naar
Melasfo. Toen werdt beflooten, naar Mesfina
te zeilen, en iet op deeze Stad of op Augusta
te onderneemen. Doch hiervan kwam niets,
alzo de Franfchen te zeer op hunne hoede
waren. Maar op den twee-entwintigften van '
Grasmaand, raakte de vereenigde Vlooten, in f
ag in't
't gezigt van den berg Etna, flaags, met de {
an deo
Franfchen, onder den Heere du Quesne. 't Ge- \
erg Eb.
vegt begon, ten vier uuren na den middag: 13.
en werdt terftond zeer fcherp, tusfchen de
wederzydfche voortogten. Doch de Spaanfchen
hielden zig zeer agterlyk. De ftryd hadt 1
>e Rui.
naauwlyks een half uur geduurd, toen de Rui- t>
!r wortt
ter, ftaande op 't Zonnedek, geraakt werdt §:kwe tsfc
van een' kogel, die hem het voorfte gedeelte
van den linker voet wegnam, en de twee pypen
van 't linker been, pas boven den enkel,
aan ftukken floeg. Hy ftortte, hierop, van 't
Zonnedek, zeven voeten benedenwaard, zonder
zig egter merkelyk te bezeeren door den
val. 't Gevegt ging, ondertusfehen, zynen gang.
De Spaanfchen mengden 'er zig, eerlang, in,
f'*) BnAMnT iJe rt»itcr, hl. ou-,6.). l'oicz ausfi Memoir. da
Comté DE FoKBIN Ta/ft'. J. p. '2.
Bb £
en

1676.
DeFranfche
Vloot
wykt.
De Rui.
terfterlt.
Nederlaag
der
vereenigde
Vlooten
by
Palermo.
394 VADERLANDSCHE LVI. BOES.
en 't gelukte den vereenigden Vlooten, de
Franfche te doen afhouden en de wyk neemen.
Men vervolgde ze, tot agt uuren des
avonds: waarna 's Lands Vloot, in de baai van
Siragosfa, oudtyds Siracufa, ten anker kwam.
De Koning van Spanje hadt de Ruiter, kort
te vooren, vereerd met den titel van Hertog
en met een jaargeld van tweeduizend dukaaten.
Doch hy kreeg, meent men, nimmer
kennis van deeze gunst. Zyne wonden ftonden,
in 't eerst, redelyk; doch op den vierden
of vyfden dag na den ilag, werdt hy, door eene
koortfe, overvallen, die hem dermaate verzwakte,
dat hy, den negen-entwintigften van
Grasmaand, des avonds tusfchen negen en tien
uuren, binnens boords, in de baai van Siragosfa,
overleedt. De Spaanfche en Staatfche
Vlooten, federt naar Palermo gezeild, raakten,
dep eerften van Zomermaand, in een nieuw
gevegt met de Franfchen, en leeden merkelyk
verlies aan fchepen en bevelhebbers (V). Onder
anderen, werdt, even voor 't eindigen van
den flag, de Vice-Admiraal de Haan doorfchooten.
Hierna, werden 's Lands fchepen,
te Palermo, agter de moelje gelegd. In Oogstmaand,
vertrokken ze naar Napels, van waar
zy, eerst naar Kadix, en, eindelyk, in Slagtmaand
, naar 't Vaderland keerden : alwaar
zy, door ysgang genoodzaakt geweest zynde
in Engeland in te loopen, niet voor 't einde
van Louwmaand des jaars 1677, aankwamen.
Het Lyk van den Admiraal de Ruiter werdt
naar Amfterdam gevoerd, en, op 'sLands kosten,
CO VtUz. D'ESTRADES 2>i. VII. p. 10.

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 395
ten, ter aarde befteld, in 'tKoor der Nieuwe 1676;
Kerke, daar hem, eerlang, een treffelyk Gedenkteken
van marmer opgeregt werdt, in
welks opfchriften, zyne kundigheid in 't ftuk
van zeeoorlogen, zyne dapperheid, trouwe en
geluk, hooglyk, geroemd worden (dj. Ook
hebben vreemden hem genoemd den grootften
Zeeoverfte zyner eeuwe, en den trouwften
dienaar, dien eenige Staat immer hebben
kon (e).
De Veldmaarfchalk Wirtz, in den Zomer Wirtz
des jaars 1674, zyn ampt nedergelegd hebbende
, en, met der woon, vertrokken
ftöfc.
zynde
naar Hamburg (f), overleedt aldaar, in 't
begin van Grasmaand deezes jaars 1676 (g).
Te lande, werdt de veldtogt des jaars 1676',
van de Franfche zyde, geopend met het beleg
der Stad Condé in Henegouwen, welk, in
Grasmaand, ondernomen werdt. De Koning
van Frankryk kwam, in perfoon, voor de Stad,
die, binnen zes dagen, overging, op den zeven-entwintiglten.
Toen iloeg de Hertog van
Orleans, die Crequi onder zig hadt, het beleg
voor Bouchain. De Prins van Oranje, het Leger
der Staaten gevoegd hebbende by dat der
Spaanfchen , onder den Hertoge van Villa
Hermofa, legerde zig, eerlang, in 't gezigt des
vyands. Men verwagtte toen eenen beilisfenden
veldilag. Ook fchryven fommigen, dat
de Franfchen dien zogten; doch dat hy, door
den
(_d) VtRANDT de Ruiter, il. 965-1014. Holi. Metc. ven 1676.
II. 30. KT, afi, rs'-
(e) TI>MPLF Memor. II- 420.
(ƒ; Tweejaar. Gelcliietl tl. 174.
Cg) Huil. iMerc, van 1676. il. 69.
II.
De Koning
van
Frankryk
verovert
Condé
en13 ouchain.

-
Ï6>6".
De Prins
van O-
ranje belegert
Maastricht.
396 VADERLANDSCHE LVJ.IW
den Prinfe van Oranje, ontweeken werdt (g)
Anderen meenen, dat de Prins gereed genoeg
was om te ilaan, doch wederhouden werdt
door de Spaanfchen; of dat, mogelyk, de
Franfchen en de Bondgenooten beide den flag
fchuwden(0. Wat 'er van zy, de Bondgenoot
ten, die t voornaamiyk gemunt hadden op
het ontzetten van Bouchain, bereikten hun
oogmerk niet. De Stad gaf zig over, op den
twaalfden van Bloeimaand: waarna de Koninff
wederom naar Frankryk keerde, 't bevel over
zyn Leger laatende aan den Maarfchalk van
Schomberg (AV).
Het vereenigd Leger trok, federt, in 't Land
van Aalst; daar 'teene poos leggen bleef. Midlerwyl,
viel 'er, nu en dan, een fchutgevegt
voor, tusfchen de twee partyen. Doch, in 't
begin van Hooimaand, brak de Prins op, trekkende,
over Halle, naar Nivelle, en voorts
naar Maastricht, welke Stad hy voorhadt den
i'yand te ontweldigen. Hy floeg 'er zig voor
ieder, op den zesden. Doch daar verliepen
i
.-enige dagen, eerhy de Stad fterk genoeg aanasten
kon, by mangel van gefchut, welk lang­
1
ham aankwam. Toen men 't eindelyk bekonen
hadt, werdt Maastricht hevig befehooten
i
(
:n beftormd. De Prins van Oranje en de jonfe
Kyngraaf, wien 't bevel over de Plaats,
i
velk zyn Vader eertyds gehad hadt, was toei
;ezeid, waren de eerften in 't aanvallen. Doch
C :e belegerden weerden zig, met geene mindee
dapperheid, onder de Cd/vo, die de bezet-
I
co DANIËL Journal, p. CXX1V.
C i) '1>MI>LE Menior. bl. 4(15, rff,.
CO UuU. Mcrc. yan tCjtJÜ, 61^4, 79-8^

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 397
ting geboodt, in plaatfe van den Maarfchalk 16761
d'Estrades. De belegeraars vermeesterden ,
niet zonder zwaar, verlies, verfcheiden'' buitenwerken;
duch die van binnen verzuimden
niet, van tyd tot tyd, nieuwe affnydingen te
maaken, en hierdoor den Prinfe van Oranje
nieuw werk te verfchaffen (ƒ). In eenen der
aanvallen, werdt zyne Hoogheid, ligteiyk, gekwest
in den arm (m). Wat laater, ontving ])e jonge
•de Ryngraaf een gevaarlyker wonde, omtrent ]
lyngraaf
het regter fchouderblad, waaraan hy, kort daar- i
neuvelt.
{
na, overleedt. Hierop ontflondt eene zwaare
ziekte in 't Leger, die, zo fommigen fchryven,
meer volks wegnam, dan de geduurige
aanvallen. De Prins van Oranje hieldt het egter
uit voor de Stad, tot op het einde van
Oogstmaand; doch toen, verneemende, dat/
ire ret(
de Maarfchalk van Schomberg, die, midler- l< 'oreo,
wyl, Aire hadt doen inneemen door des Humieres
(«), in aantogt was, om Maastricht te
•ontzetten, befloot hy tot het opbreeken van 't
beleg. De veldtogt in de Nederlanden eindigde
hiermede, van wederzyde (0). De Prins vs Beleg j
fchreef het verlaaten van Maastricht vooruaa- n
melyk toe aan gebrek van volk, zynde de ,r
Duitfche hulpbenden niet opgekomen, gelyk o
men verwagt hadt. Ook begon hy, fchryft b
Temple, van toen af, te wanhoopen aan
eenen gelukkigen uitflag van den oorlog, ter
oorzaake van de onzekere en traage befluiten
der
l
a
C.1 ) Voiez D'ESTRADES Tom. VII. p. 146. löi.
(«O Rel«>l. Holl 27 July 167Ö. bl. 27H.
f»; Voiez D'ESTRADES Tom, VII. p.
I 3 I.
Co 1 Holl. Merc. van i6n. bl. 61, 70
0 2. 131. 134, i
S 5
.
£6a. DANIËL Journal, p. CXXV. ' * '
in
laasicnc
orde
>ge-
•okenj

392 VADERLANDS CHE LVI. BOEK.
1676. der Duitfche, en van de zwakheid der Spaanfche
Bondgenooten (0). De Franfchen waren
zeer bekommerd geweest voor 't verlies van
Maastricht. De Ambasfadeurs des Konings op
de Vredehandeling te Nieuwmegen fchreeven,
den een-entwintigften van Oogstmaand, aan
Pompone: „ Zo de Staaten Maastricht in-
„ neemen , zullen ze onhandelbaar worden ,
B
en zig niet meer bekreunen met de Vreden
handeling, ten ware, om de Spaanfchen te
„ doen herkrygen, 't gene zy , in den oorlog,
„ verlooren hebben Qf)." En den agt-entwintigften:
„ Indien myn Heer de Prins van Oran-
Bje hier het hoofd ftoot, zal zyn gezag afn
neemen in den Vereenigdcn Staat, en hy zal
n
zig niet zo fterk kanten konnen tegen het
„ voortzetten der Vredehandelinge , als hy,
„ tot hiertoe gedaan heeft (#)." Men kan,
derhalve, ligtelyk, befeffen, dat de tyding van
het opbreeken van 't beleg hen zeer verheugd
heeft (f). Het vereenigd Leger hieldt het veld
nog eenigen tyd, zig eerst te Waveren, en
daarna tusfchen Tienen en Leuven nederilaande:
doch het werdt, in 't midden van Wynmaand,
naar de Winterkwartieren gezonden
Qsj.
Terwyl Maastricht nog belegerd was, deedt
een Franschman van herkomst, die in 't Land
van Voorne woonde, den Franfchen Gezanten
te Nieuwmegen eenen voorflag, om den
Bliefe)
TKMPI.E Memor. ü.
A6(i-iëü.
f\p j D'ESTRADES Tom. VII. p. 164.
(q j D'E-TR/\i)ES Tom. VII. p. 179.
Qr) Voiez D'ESTRADES Tom. VII. p, 184, l8

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 399
Briele , Willemftad en Geertruidenberg te bemagtigen.
Men fchreef 'er over aan den Ko­
1676.
ning ; doch hy kon geen gebruik maaken van
deeze opening, alzo hy geene fchepen hadt,
omtrent de kust van Holland (t).
In Duitschland, was de kryg, dit jaar, zo UI.
Berk niet voortgezet, als het voorgaande. Het Staat
ies oorogs,
in
Keizerlyk Leger ftondt nu onder het bevel j
van den Hertoge van Lotharingen, het Fran- ; 3uitscli.
fche onder dat van den Hertoge van Luxem-1 and.
burg, zynde den Prinfe van Condé, onder
voorwendfel van onpasfelykheid, gekeerd naar
Frankryk. De Hertog van Lotharingen, zyne
troepen, in Bloeimaand, by Lauterberg, hebbende
famengetrokken, lloeg, in Zomermaand,
het beleg voor de fterke Vesting Filipsburg,
welk, tot over 't midden van Herfstmaand,
duurde, wanneer de Plaats zig, by verdrag,
opgaf Hierby bepaalden zig genoegzaam
de krygsbedryven van eenig gewigt in Duitschland
; die, over 't geheel, zo weinig ten voordeele
van de Keizerfchen'waren uitgevallen,
dat zy zig wederom genoodzaakt zagen, de
winterlegeringen te betrekken, aan de regter
zyde des Rynftrooms (v).
Maar de Bondgenooten Haagden, beide ter K
zee en te lande, gelukkiger, in hunne onderneemingen
tegen de Zweeden. In 't voorjaar, ^
hadden de Brandenburgfchen-de Zweedfchen d<
geilaagen in 't Eiland Wollin, welk zy gezogt
hadden te herwinnen. Daarna bemagtigde de
Keurf
O D'EsTtiADEs Tom. VII. p 144, i 7i.
( u) D'ESTRAD:;* T m. Vil. p. 003. Holl. .Merc. ym 1676,
il- 2i, es, 07, 83-, 1c7iT.11, 139, 163, 180, 20a.
{.Vj TSLUVLH Memor. bl. 469.
yvea
't
oorn.

400 VADERLANDSCHE LVI. BOEK.'
Keurvorst Anklam, en blokkeerde Stettyn,
tegen 't einde des jaars. De Deenfche en
Staatfche Vlooten deeden den Zweeden ook
merkelyke afbreuk. De Staatfche fchepen
ftonden onder 't bevel van den Luitenant- Admiraal
Tromp. De Deenfchen onder den Admiraal
Niels Juhl. Zy veroverden verfcheiden'
Zweedfche Oorlogsfchepen: zy bemagtigden
het Eiland Gotland, en raakten, in Zomermaand
, tweemaalen in gevegt met de Zweedfche
Vloote, onder den Ryksraad Knies: de
eerfte reize, met kleine fchade van wederzyde;
doch de tweede reize, met merkelyk nadeel
aan de zyde der Zweeden. Krues vloog
in de lugt met zyn fchip: waarna de Zweedfche
Vloot op de vlugt gejaagd, en, tot onder
't Liedt van Stokholm, vervolgd werdt. Verfcheiden'
vyandelyke fchepen raakten toen op
ftrand. De overwinning viel voor, op den elfden
van Hooimaand. Tromp, die, in 't voorleedenjaar,
door den Koning van Groot-Britanje,
Baron gemaakt was (V), werdt, na deezen
voorfpoedigen zeeflag, door den Koning
van Deenemarke, tot den Graaven-ftand verheeven,
en met de Ridder-orde van den Olifant
vereerd. Op 't einde des jaars, viel 'er,
by Malmoe, nog een fcherp gevegt te lande
voor, tusfchen de Zweeden en Deenen,
waarvan de uitilag onzekerder was. Immers,
beide de partyen fchreeven zig de overwinning
toe (xj. De Bondgenooten oorloogden ook
gelukkiglyk, in 't Stigt Breemen , welk zy
den
(w" Twecj. Oefcbied. H pie.
la) Holl. Merc. van 16/6. 77, J>o, 114, 177, 143, 165^
184, J05, £0

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 401
den Zweeden geheellyk ontweldigden (y). 1676.
De Kommandeur Jakob Binkes, die zig,
met eenige Staatfche fchepen, omtrent de Kajana
Franfche Volkplantingen in Westindie, onthieldt,
bemagtigde, in 't begin van Bloei­
gewonnen
en
wederom
maand, het Eiland Kajana, en behaalde, daarna
, in deezen oord, nog eenige andere voorren.
verloodeden
op de Franfchen (z). De Graaf d%strées
hernam egter Kajana, op den een-entwintigiïen
van Wintermaand (V). Ten einde des
jaars, mogt men mogelyk rekenen, dat de
voordeelen en nadeelen, behaald en geleeden
door de twee groote Verbonden, het Franfche
en het Duitfche, aan verfcheiden' oorden,
elkahderen omtrent evenaarden. Frankryk
hadt drie Steden gewonnen in de Spaanfche
Nederlanden , en Maaftricht zien verlaaten.
Doch Zweeden hadt, daarentegen, wederom
veel verlooren, te water en te lande.
De wisfelvalligheid der wapenen, geduurende
den tegenwoordige^ veldtogt, hadt mer-
Jcelyken invloed op de Vredehandeling te
Nieuwmegen, die eindelyk begonnen was. In
't midden van Bloeimaand, terwyl het Franfche
Leger ip optogt was, en de Prins van O-
ranje ook gereed,om te velde te trekken, ontving
Temple, op 't onverwagtst, de begeerde
Paspoorten voor de Gevolmagtigden des Hertogs
van Lotharingen, uit Frankryk, waarin de
.gevorderde benoemingen van Hertog en Broeder
gebruikt waren (b). Alle üe Paspoorten
wer-
00 'D'ESTRAMES Tom. VII p 148.
( O M

1676.
De Paspoorten
worden
uitgewisfeld.
406 VADERLANDSCHE LVI. BOES."
rverden, hierop, voor het einde der maand,
litgewisfeld. Doch eenige Gezanten der Bondgenooten
bewoogen de Staaten, om nieuwe
Paspoorten te begeeren voor den Hertoge van
Nfieuwburg en andere Vorften, die zig nog in
iet Duitfche Verbond zouden mogen begeei/en.
Maar Temple wees aan, dat zulk een
onbepaald verzoek niet redelyk ware, hebbende
den Koning, zynen Meester, zig aleenlyk
verbonden, om Paspoorten te leveren
v-oor de verfchillende partyen, te vooren genoemd;
niet onbepaaldelyk voor allen, die
laderhand zouden mogen genoemd worden.
De Staaten veranderden, hierop, van gedagten,
verzoekende alleenlyk Paspoorten voor
den Hertoge van Nieuwburg, die Temple beloofde
, te zullen bezorgen, 't Stiet, ondertusfehen,
den Bondgenooten zeer, dat de Staaten
niet ftyver geftaan hadden, op Paspoorten
zonder bepaaling. Sommigen hunner Gezanten
in den Haage drongen'er zo fterk op, dat
één der Leden van den Staat hun afvraagde,
ofzy 't dan toegelegd hadden om hen, door V gr a
te doen verfcheuren uit welk zeggen alleen,
klaar genoeg te befpeuren was, hoe zeer men
hier verlangde naar vrede (c).
De Franfche
Am­
Gevolmagtigden van Frankryk, die, reeds ee­
Na'tuitwisfelen der Paspoorten, begaven de
basfa­
deur konen
geruimentyd, te Charleville, getoefd hadden
(d), zig naar Nieuwmegen, daar zy allen
men te
Nieuwmegenmaand
(e). Temple vertrok, den agtften van
drie aankwamen, voor 't einde van Zomer­
v
Hooi-
Cc) TEMPLE Memor. bl. 411-124.
( d~} TRMPLE Meinor. bl. 411. . ' .,
XV) DTOnua» Tm. VII. p. 1. Holl. Merc. van 1676..
hl. 127.

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 4©*
Hooimaand, ook, uit den Haage, naar de handelplaats;
doch de Keizerfche, Spaanfche en
andere Gevolmagtigden bleeven nog eenige
maanden agter. 't Liet zig aanzien, dat de
Vredehandeling, die, genoegzaam eeniglyk,
afhing van den uitflag des oorlogs aan veele
oorden, van langen duur zyn zou. De belangen
en inzigten der handelende Mogendheden
verfchilden te zeer, om eene fpoedige vrede
te konnen verwagten. Frankryk toonde zig
zeer genegen om te fluiten, en hadt, voor 't
aanvangen van den veldtogt, den Hertoge van
Lotharingen de Paspoorten toegeftaan, die zo
lang geweigerd geweest waren. De Franfche
Gezanten waren,na de Staatfchen, de eerften
te Nieuwmegen. Doch men wist aan 't Franfche
Hof wel, dat de Keizer en Spanje niet
zouden willen fluiten, dan op voorwaarden,
die zy zeiven niet verwagten konden, dat de
Koning van Frankryk zou willen toeftaan, zo
hy 'er niet, door eenigen merkelyken tegenfpoed
zyner wapenen, toe gedrongen werdt.
De geneigdheid tot vrede, welke de Franfchen
vertoonden, ftrekte, derhalve, voornaamlyk,
om den een' of den anderen der Bondgenooten,
en byzonderlyk de Staaten, te beweegen
tot afzonderlyke handeling. Met zulk een inzigt,
begaven ze zig naar Nieuwmegen, toen
'er, behalve de Engelfchen, nog geenen dan
Staatfche Gevolmagtigden waren, hoopende
deezen, ligter dan eenige anderen, te zullen
beweegen tot een byzonder verdrag, en, daardoor,
het vertrouwen onder de Bondgenooten,
en de kragt van 't Bondgenootfchap te
zullen verbreeken. Het Huis van Oostenryk, }\
Cc a
daar-
1676.
Inzigten
der oorloogende
Mogendheden
op
ie Vredehandeling:
en
wel van
Frankryk.
et hui|

Ï6>6.
van Oostenryk,
Zweeden,
404 VADERLANDSCHE LVI. BOEK.
daarentegen, tot hiertoe, verlooren hebbende
by den oorlog, hoopte op eenen beteren uitllag
van den tegenwoordigen veldtogt, en toonde
zig, hierom, gansch ongeneigd tot het
voortzetten der Vredehandelinge. Beide de
Keizer en Spanje deeden hun best, om alleafzonderlyke
handeling te llremmen. De Spaanfchen
vleiden zig, dat het belang, welk Groot-
Britanje hadt, by de behoudenis der Spaanfche
Nederlanden, het Parlement, en, eindelyk,
den Koning zèlven beweegen zou, om
den voortgang der Franfche wapenen te fluiten,
en met de Staaten famen te fpannen, tot
bet verkrygen van eenen voormuur voor de .
Vereenigde Gewesten, waarin de veiligheid
van den Staat, en gevolgelyk ook van Groot-
Britanje, geoordeeld werdt, gelegen te zyn.
De Zweeden, fchoon zy ook veel by den oorlog
geleeden hadden, verlangden egter, ernftelyk,
naar vrede. Frankryk was te afgelegen,
en niet magtig genoeg ter zee, om hun
merkelyk te onderfteunen: waarom zy hoopten,
hunne rekening beter te zullen vinden
by een verdrag, dan by 't voortzetten des
oorlogs. In 't handelen over eene algemeene
vrede, zouden, dagten ze, de voordeelenen
nadeden der twee partyen, tegen eikanderen,
in de weegfchaal, gelegd worden, en in zulk
eene gelegenheid, kon Frankryk hun merkelyken
dienst doen, door iet af te ftaan, om
hen iet te doen te rug krygen. Doch de Koning
van Deenemarke en de Keurvorst van
Deenemarke,
l
Brandei ' Brandenburg,wien 't geluk der wapenen,mer­
burg, É
kelyk, medegeloopen was, neigden fterk tot
het voortzetten des oorloos. Zy merkten de
Zwee-

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 405
Zweeden aan, als zwak en inwendig verdeeld,
en vleiden zig, dat zy hen, in den tegenwoordigen
veldtogt, zouden konnen verdry ven uit
Duitschland. De Staaten, eindelyk, zogten
de Vrede ernftelyk. De oorlog 'ftremde den
koophandel, daar 's Lands welvaart aan hing,
en hadt, federt eenige jaaren, 'sLands geldmiddelen
zo geweldig gedrukt, dat men naauwlyks
wist, hoe men ze langer in orde houden
zou. 't Invoeren van nieuwe, of 't verhoogen
der oude belastingen kon bezwaarlyk gefchieden,
zonder vrees voor oproer, waarvan men,
zelfs in Wynmaand deezes jaars, bevinding
hadt, ter gelegenheid van 't verhoogen der
wynpagt, en 't vergen van eenen eed om niet
te Huiken, van wynkoopers en tappers (f).
Men hadt dan, hier te Lande, gewigtige redenen,
om naar vrede te haaken; doch men
durfde zyne Bondgenooten zo ligt niet verlaaten,
en te minder, om dat men noch Frankryk,
noch zelfs Groot-Britanje zozeer durfde
vertrouwen, dat men van een van beide
zou hebben willen afhangen, na 't fluiten der
Vrede. Alle deeze verfchillende inzigten en
belangen moesten de Vredehandeling moeilyk
maaken. Hier kwam nog by, dat de Koning
van Groot-Britanje, die, door eenigen, verzogt
was, de uitfpraak der hangende gefchillen
op zig te willen neemen, uitdrukkelyk verklaard
hadt, niet dan als middelaar te willen
handelen, zynen Gezanten beveelende, niet
Cfj Holl. Merc. van 1676. W. 190.
' Ce a
te gedoogen, dat de uitfpraak over eenig gefchil
aan hem verbleeven werdt. De onderhauc>
1676.
dc Staaten.

4o6 VADERLANDSCHE LVI. BOEK.
Ï676. handelingen te Nieuwmegen fcheenen dus, alleen
welftaanshalve, te zullen gehouden worden,
terwyl het groote werk der Vrede, of
voortgezet, of vertraagd ftondt te worden,
door den uitflag der wapenen, in de volgende
veldtogten (g).
V. Colbert en d'Avaux, die, eenige dagen voor
De Franfchen
d'Estrades, te Nieuwmegen geweest waren,
zoeken hadden, in het eerfte bezoek, den Sraatfchen
de Staat, Gevolmagtigde Beverningk reeds te verftaan
fchen te gegeven „hoe gemakkelyk de Staaten, zyne
bewee „Meesters, de oude genegenheid des Konings
gen, tot
nfzonderlyke
'en verbindtenisfen met hem aangaan, die
„van Frankryk zouden konnen herwinnen,
handeling.
„ren." Zy hadden 'er bygevoegd „dat s
„op de wederzydfche belangen gegrond wa-
Konings genegenheid alleenlyk veranderd
"was, ter oorzaake van het liegt beleid der
"genen, aan welken de Staaten, voorheen,
*'s Lands Regeeringen 't bewind der zaaken
„ hadden toevertrouwd (T)." De Koning gaf
hun herhaalden last, om op denzelfden voet
voort te gaan. Zy fchroomden zelfs niet te
zeggen „dat de Koning gaarne gezien hadt,
„ dat de Staaten den Prins van Oranje, fchoon
„ ter gelegenheid van eenen oorlog tegen zy-
„ne Majesteit, hadden herfteld in de hooge
„waardigheden, waarvan de aanhang zyner
„vyanden hem gezogt hadt te verfteeken;
„dathy, opregtelyk, wenschte, dat deeze
„waardigheden altoos in zyn Huis blyven
„moeten, en dat hy gaarne medewerken wil-
" «de
Cgj TKMPIB Mcmor U. 433-435.
\h) D'ESTRADES Tom. VII. f, 6t

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 407
O) D'ESTRADES Tam. VII. p. «.
ik j D'gsiRABEt T»m. VII. p. 3ö, ace*
Cc 4
» k$
-de. om 's Prinfen beftendige grootheid te
„bevorderen (7)." Kortom, zy fpaarden geene
beleefde woorden, om de Staaten en den
Prins van Oranje te vleijen (k), en hierdoor
den weg te baanen, tot de afzonderlyke Vrede,
welke zy zogten.
f Klaarlyk bleek dit ook, uit het gefprek, welk
d'Estrades end'Avaux hielden met Temple,zo
dra deeze te Nieuwmegen aangekomen was. ,
Na dat de Franfchen eerst breed hadden-op- !
gegeven van de hooge agting, waarin Temple •
ftondt by den Koning, hunnen Meester, hiel- '
den zy hem voor „ dat hy ftaat maaken mogt,
„ op 's Konings gereedheid om vrede te fluimen;
doch dat men, met geene reden, vcr-
„ wagten kon, dat hy alles te rug zou geeven,
„ wat hy gewonnen hadt: dat zy ook zeer wel
„ wisten", hoe fterk de Staaten naar vrede verlangden;
doch dat de ftyfzinnigheid en de
„ buitenfpoorige eifchen hunner Bondgenoo­
­ten hen, veelligt, noodzaaken zouden, in
„den oorlog te volharden, zo 't groot gezag
„ van den Prinfe van Oranje, hierin geene
„ verandering maakte. Dit woog zo zwaar by
„alle de Bondgenooten, dat dezelven, ge-
„reedelyk, bewilligen zouden in de voor-
„ waarden, welken de Prins geliefde voor te
„(laan. En was 'er geen beter middel, om
„een goed einde van alles te zien, dan dat
„ zyne Hoogheid, heimelyk, met Frankryk 0-
„ vereenkwame, wegens de voorwaarden ee-
^ner algemeene vrede; naar welke heimely-
Hfan geprekmet
Jen Engelfchen
\mbas-
"adeur
remple.

4o3 VADERLANDSCHE LVI, BOK:
1676. » ke overeenkomst, men, daarna, de zaaken,
n in den loop der handelinge, zou zoeken te
» fchikken, konnende den Prinfe gebruik maan
ken van de bekende geneigdheid der Staa-
»ten tot vrede, om fpoedig een einde van
v> zaaken tekrygen, of ten minften, om eene
» afzonderlyke vrede- te treffen, wanneer de
»redenlooze eifchen der Bondgenooten het
w treffen eener algemeene vrede verwylen, of
» onmogelyk maaken mogten. De Keurvorst
jj van Beieren hadt, eertyds, ook zulke hei-
» melyke maatregels genomen met Frankryk,
y, naar welken, alle de handelingen, te Mun-
»fter, gefchikt werden, terwyl de Keurvorst
»voortging, openlyk, te handelen met de
p> Bondgenooten. Aan deezen handel, was hy
55 de grootheid van zyn Huis en de onderwffand,
welken het, federt, van de Franfche
»Kroon ontvangen hadt, verfchuldigd gew
wcest. En zo de Prins van Oranje dit voorwbeeld,
te Nieuwmegen, volgen wilde, zou
„ hy zig zeiven en zynen Huize diergelyke
w
voordeden bezorgen konnen. Men wilde
whem zelfs, ten opzigte van zyn byzonder
5, belang, open' kaart geeven, en zulke voory,
waarden laaten ftellen, als hy goedvondt.
, En fchoon zy gelegenheid hadden, om den
5> Prinfe deeze voorhagen, door anderen, te
„laaten doen; wilden zy zig, hiertoe, liever
„bedienen van Temple, dien zy wisten dat 's
„ Prinfen vertrouwen hadt, en die, zo hy dee-
„ ze zaak ter band neemen wilde, zo groot
„eene rekening, als hy goedvondt, maaken
„kon op de edelmoedigheid van den Koning,
„hunnen Meester."
Tem-

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 409
Temple antwoordde „ dat hy den Koning
„ van Frankryk en hun verpligt was, voor de
„ goede gedagten, welken men van hem op-
„ gevat hadt, en voor 't vertrouwen, dat men
„ in hem ftelde. Doch de Koning, zyn Meesj,
ter, hadt zynen Gezanten belast, eene alge-
„meene, geene byzondere vrede te bevorderen;
waarnaar egter zulk eene heimelyke
„overeenkomst met den Prinfe van Oranje
„ gelyken zou. In 't bewerken van zulk eene
„overeenkomst, zou hy, derhalve, zonder
„ 's Konings uitdrukkelyk bevel, niet konnen
„ treeden. Ook wilde hy hun wel rondelyk
„ belyden, dat zyne poogingen hiertoe vrug-
„teloos zouden uitvallen. De Prins was zo
„ zeer geneigd tot vrede, als de Staaten. De
„ zwakheid van Spanje. de verdeeldheid des
„Duitfchen Ryks en andere redenen, te be-
„ kend, om opgehaald te v/orden, drongen
„'er hem, kragtïglyk, toe. Ook wist zyne
„ Hoogheid wel, dat de Vrede tusfchen Frank-
„ryk en de Staaten niet moeilyk te treffen
„ zou zyn. Doch de zwaarigheden lagen by
„ Bondgenooten, die de wapenen hadden opgenomen,
om de Staaten te bèfchermen,
„en aan welken zy beloofd hadden, geene
„ afzonderlyke vrede te zullen maaken. Ook
„ hing 's Prinfen eer aan de onderhouding dier
„Verbonden, en fteunden de Bondgenooten
„meer op zyne Hoogheid, dan op eenige
„openbaare Staatsbefluiten. De Prins kon,
„derhalve, tot geene afzonderlyke handeling
„verftaan. Doch wist men eenig middel te
„ vinden, om, zonder krenking van 's Prin-
Bfen eer en met genoegen der Bondgenoo-
Cc 5
„ten,
i6>6\
Temple
antwoord.

4io VADERLANDSCHE LVI. BOEK.
„ten, een einde te maaken van deezen oor-
„ log, hy hieldt zig verzekerd, dat zyne
„ Hoogheid , hiertoe , gereedelyk ftemmen
„ zou: terwyl hy even vast geloofde, dat de
„Prins nooit, dan door de uiterfte rampen
„des oorlogs, of door geweldige inlandfche
„beroerten, zou konnen bewoogen worden,
„om de Bondgenooten te verlaaten, en een
„ afzonderlyk verdrag aan te gaan. Ook zou
„ men, met aanbiedingen van byzondere
„voordeden, door wien zulks ook gefchie-
„ den mogt, luttel by den Prinfe te wege kon-
„nen brengen, zullende hy liever zien, dat
„men twee of drie Steden in de Spaanfche
„ Nederlanden meer te rug gave aan den Ko-
„ning van Spanje, dan dat men hem alles
„toeftondt, wat hy, voor zig zeiven, in 't
„ Prinsdom Oranje en in 't Franfche Comté
a
„zou konnen begeeren." Hy befloot, met
te zeggen „dat hy den Prinfe egter gaame
„verflag doen wilde van hun voorftel; doch
„ dat zyne Hoogheid zig niet verder aan hem
„of aan iemand gedraagen zou, dan hunne
„ redenen hem overtuigden, hebbende hy oor-
„ deels genoeg, om zig zeiven te raaden, en
„zynde hy ook gewoon, zig daarop te ver-
„ laaten , fchoon hy den raad van anderen
„niet ongaarne hoorde (/)." De Franfchen
befpeurden ligtelyk, uit Temples antwoord,
dat hy de man niet was, om hen te helpen aan
eene afzonderlyke vrede met de Staaten.
D'Estrades bediende zig, daarna, van zekerest
CO TÏHPLE Mrranr. H. 440-447. vertel. D'ESTHASSS 2fc»i-
VII. p. 40, 46 & fuiy.

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 411
ren Maastrichtenaar, die met den Raadpenfionaris
Fagel briefwisfeling hieldt, om den
Prins, door de aanbieding van byzondere voordeden
, over te haaien tot het bewilligen in een
afzonderlyk verdrag (m). Doch zyne Hoogheid
toonde zig, zo als hem Temple befchreeven
hadt.
Na dat de eerfte en plegtige bezoeken tusfchen
de aangekomen' Gezanten waren afgelegd,
tradt men tot het regelen van eenige
dingen, die de onderhandelingen over de Vrede
moeften voorgaan, 't Eerst, dat in aanmerking
kwam, was de uitgeftrektheid van den
onzydigen grond, buiten Nieuwmegen. De
Stad zelve was voor onzydig erkend, zo dra
zy tot handelplaats verkooren geweest was.
Doch men verftondt, dat de Gezanten zig niet
altoos binnen de Stad konden opgeflooten houden
; maar zig, fomtyds, met wandelen of
ryden, buiten dezelve, behoorden te konnen
verlustigen: waaruit volgde, dat men den onzydigen
grond, tot een ftuk wegs buiten de
Stad, moest uitftrekken. De Engelfchen
hadden , al voor eenigen tyd , voorgeflaagen,
dat deeze onzydige grond zig zo ver
behoorde uit te ftrekken, dat 'er het Graaffchap
Meurs in begreepen was. De Staaten
hadden hierin bewilligd (n). Doch de Franfchen
begeerden, niet meer dan twee uuren
gaans rondsom de Stad onzydig te verklaaren,
en nog wel onder dit beding, dat zy
aldaar brandfehattingen zouden mogen heffen
C

dip,
\«76
ein
flelyk ,
bepaald
worde.
412 VADERLANDSCHE LVl
fen Qi). De Staaten wilden wel toeftaan, dat
de onzydige grond niet wyder uitgeftrekt
werdt, dan Frankryk geraaden vondt Cp)-
maar vorderden dan ook , dat deeze grond
tusfchen de Waale en Maaze bepaald bleeve,
en dat 'er de brandfehattingen ophielden: of zo
dit niet gefchieden kon, wilden zy de onzydigheid
bepaald hebben binnen de wallen van
Nieuwmegen (q). De Franfchen zagen ditlaatfte,
en zelfs het bepaalen der onzydigheid
tusfchen de twee ftroomen ongaarne, voornaamelyk,
zo men wil, om dat hun, hierdoor,
de bedekte verftandhouding met de Hollandfche
Steden moeilyker gemaakt werdt: welke
verftandhouding zy egter noodig hielden,
om de ingezetenen, door middel derzelve ,
meer en meer, te doen neigen tot eene byzondere
vrede. Maar om deeze zelfde reden, zogten
de Staaten den onzydigen grond te bepaalen
(V). Van de brandfehattingen wilden de
Franfchen ook niet afftaan. 't Stuk bleef, derhalve,
eenige maanden, onafgedaan. In Louwmaand
des volgenden jaars, kwam men eerst
overeen, dat de onzydigheid zig flegts tot op
een half uur buiten de Stad uitftrekken zou,
en dat, in dezelve, begreepen zouden zyn de
Dorpen Weurd, Beuningen, Hees, Nederbosch
en Hatert, het Landgoed van Meerwyk,
en de Dorpen Upbergen, Beek, Ooy,
Co) D'ESTIUDSS Tom. VU. p. 6.
ipj Rclol. Holl. 8 .r«/y l6 h
bl. a» .
() n'ESTRAr»'--* Tom- Vil. *. 77, g,
C'y TEMPLE Móaat b.'. 4*4.
Peilingen en Erlikom. Deeze grond werdt
met paaien afgetekend, op welken gefchreeven

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 413
ven ftondt, in 't Fransch, Neutralitè, en, in
't zogenaamd Neêrduitsch , Neutraliteit, of
Onzydigheid Qsj.
Doch terwyl 't gefchil over den onzydigen
grond nog onafgedaan hing, ontwierpen de
Engelfchen eene orde, ftrekkende om de rust
en het genoegen te bewaaren, onder zo groot
een gezelfchap van verfchiilenden Landaart,
als, eerlang, binnen Nieuwmegen, ftondt byeen
te komen, en waaronder, in de enge en
ongelyke ftraaten van eene Stad, die niet boven
de tweeduizend huizen bevat, en by andere
gelegenheid, ligtelyk, merkelyke moeilykheden
zouden konnen voorvallen, 't Ontwerp
der Engelfchen ftrekte, derhalve, om
den ftoet der Ambasfadeuren te bepaalen, om
orde op 't myden en wyken der rytuigen te
ftellen, en om, in geval van gefchil tusfchen
de bedienden van twee byzondere Ambasfadeuren,
de wyze van regtspleegen te regelen
(t). Alle de Ambasladeurs bewilligden,
eerlang, in dit Reglement. De Franfchen alleen
maakten 'er eenige zwaarigheden over,
en hielden 'er zig niet in allen deele aan,
fchoon zy den naam niet hebben wilden, dat
•zy 't van de hand geweezen hadden (ti).
Orde tot
behoudenis
der
openbaare
ruste,
;eNienwruegen.
Voorts, kwam in overweeging, of men den ' /erfcnü
Keurvorsten het regt laaten zou, om Gevol- ' iver den
itel en
magtigden naar Nieuwmegen te zenden met ]
angdet
den titel van Ambasfadeur. Zulks was hun, op ïevol-
<
de i aagtig-
( O Aft de Ia Paix de Nimeg. Tom. I. p. 481, 483, 484.
O'ËSTIIADES Tom. vil. p. 32rt TEMPLE Memor. il. qtfi.
(O Aft de la Paix de Nimeg. Tom. 1 1>. 487, 488, 503.
(ji) Tf.MP/.E Ricmor. bl. 448-45^. D'BSIIIAUES Tam, VIL
$> 6-» }i

1675;
den van
Keurvorften
en
Hertogen.
4T4 VADERLANDSCHE LVI. BOEK.
de Munsterfche Vredehandeling, toegeftaan:
behalve, wanneer zy meer dan eenen Gevolmagtigde
afzonden, in welk geval, het hoofd
der bezending alleen den eernaam van Ambasfadeur
voeren zou, en met den titel van
Excellentie of Doorlugtigkeid bejegend worde
De Engelfchen beiiooten deezen voet te houden
te Nieuwmegen. De Keurvorst van Brandenburg
zondt hier, eerlang, twee Ambasfadeurs;
doch de eerfte derzelven werdt alleenlyk,
in deezen rang, erkend, door de Engelfchen.
De Franfchen volgden hun voorbeeld.
Ook eenige anderen. Doch fommigen gaven
den beiden Gezanten gelyke eer. De Hertogen
van Lotharingen, Nieuwburg en Brunswyk-Lunenburg
beweerden, daarna, dat zy
hunnen Gezanten ook den titel van Ambasfadeur
mogten geeven. Men heet veel tyds,
met het onderzoeken van dit gefchil: dat egter
onbeflist bleef. De Gezanten der Hertogen
kwamen, eindelyk, te Nieuwmegen, zonder
in den rang der Ambasfadeuren erkend te
worden, dat is, zonder den titel van Excellentie,
het eerfte bezoek van de andere Ambasfadeuren
, en de hooger hand aan 't huis
van dezelven te ontvangen. Daarna, ontftonden
'er nog ccnigc gclchiilen over den rang,
tusfchen dc Keizerfchen, de Franfchen, de
Spaanfchen, de Zweedfchen en Deenfchen
(v), mee het verhaal van welken, wy ons
niet zullen ophouden.
Mid-
O") TPHN* Mtmor. H, «8.4*». «fy, 485, 53',

M
LVI. BOEK. H I S T O R I É . 415
Midlerwyl, viel 'er te Nieuwmegen, niets
voor van gewigt, welk tot de algemeene Vrede
betrekking hadt. De Gezanten der Bondgenooten
bleeven agter, zo lang de veldtogt
duurde : waardoor de onderhandelingen gelïremd
werden: konnende de Staatfchen zig
nog niet laaten beweegen tot afzonderlyken
handel, waarop de Franfchen fterk gezet waren.
Nogtans, fleeten 'er de Franfchen den
tyd niet in ledigheid. De Koning, hun Meester,
bediende zig van hun, om eenen heimelyken
handel voort te zetten met den Bisfchop
van Munfter, dien hy wederom zogt af te trekken
van 't Verbond, of ten minfte te beweegen
tot onzydigheid. Doch deeze toeleg gelukte
niet. De Bisfchop vondt zyne rekening beter,
by den oorlog met Zweeden. 'Hy hieldt de
Franfchen,het gantfche jaar, op met handelen,
en zogt, meende men, te gelyk van Frankryk
en van de Staaten, onderftand te trekken in
geldf». Doch de Franfchen ontdekten, eindelyk,
zyn oogmerk, en braken de handeling af.
Met den Hertog van Hanover, handelde Frankryk,
insgelyks, over een Verdrag van onzydigheid
(V): doch dit werdt ook niet voltrokken.
Vil.
Frankryk
handelt
heimelyk
met den
Bisfchop
vanMunfter
en
met den
Hertoge
van Hanover.
Midlerwyl, verkeerden de Franfchen, Engelfchen
en Staatfchen, waarby, in Oogst- ! laat den
remple
maand, de Zweedfchen kwamen, gemeenzaamlyk,
met eikanderen te Nieuwmegen. Temple Dranjes
ran-
"chen
nam, t'eenigen tyde, de gelegenheid waar, om < uitwerp
den Franfchen het ontwerp van Vrede voor ' im Vrele
voor;
te houden, welk de Prins van Oranje, voor 1
eeni-
O O D ESTBADES Tom. VU. p. 30, 32, 82, 91, 99, 104,
;%'„" 3 ' "s- 156,169.205,216,217,235.
O) D'ESTRADES Tim. VU. p. 105, 133, 220. "
15/5.

1676.
't welk
zy van
de band
wyzen.
Beverningks
opening,
overeene
afzonderlyke
airede.
4i6 VADERLANDSCHE LVI. BOEK.
eenigen tyd (y), gemaakt hadt, en volgens welk,
de Dogter des Hertogs van Orleans, met de o-
verwonnen' Plaatfen in de Nederlanden tot eene
Bruidfchat,aan den Koning van Spanje, ten
Huwelyk gegeven moest worden. Doch de Franfchen
hadden geene ooren naar deezen voorflag.
„Madtmoifclkvm,, zeiden ze, zonder zulk
„ eene aanzieniyke Bruidfchat, eenen Koning
„ waardig; en Spanje, de Akenfche Vrede ge-
„ fchonden hebbende, moest de nadeelen draa-
„ gen, die 't zig op denhals gehaald hadt (2)."
Beverningk, daarna, met een' hunner in gefprek
geraakt, en, zo zy dagten, wat befchonken
en daardoor wat los van tong geworden
zynde, liet zig in deezer voege uit: „ Men
„ moest vrede maaken. Zyne Meesters en hy
„verlangden 'er driftiglyk naar. Zy hadden
„niets meer te vereffenen met Frankryk, en
„konden, een afzonderlyk Verdrag gemaakt
„ hebbende, het Ampt van middelaars be-
„ kleeden.. De Koning van Frankryk behoor-
„de overtuigd te zyn, dat alle redelyke luidden
in de Vereenigde Gewesten, liever met
n
hem dan met het Huis van Oostenryk, vern
bonden zouden willen zyn. De Prins van O-
„ ranjewasvan 't zelfde gevoelen. Hy wist zelfs,
M
dat, toen de uiterfte nood, waarin de Fran­
­fche wapenen de Vereem'gde Gewesten ge-
„ bragt hadden, de Staaten hadt gedrongen,
w
om hem meer gezags op te draagen dan zy-
£ ne Voorzaaten immer hadden gehad , de
„Spaanfchen zulks, met finerte, hadden aan-
„ gezien. Hy wist, dat zyn wclihnd en die
O) L v - Boet, hl. 344.
t-s) D'Ei-jjuüü; IMI, VJI. f.
„de*

LVÏ.BOEK. H I S T O R I E . AI*
n Staaten afhing van eene volkomen' eens-
„ gezindheid met Frankryk. Ook zou 't, na
„ 't fluiten der Vrede , niet moeilyk zyn , den
„ band veel enger te maaken, dan hy immer te
„ vooren geweest was. Maar om hiertoe te
„ geraaken , hing 'er hunne eer beide en hun
„belang aan, dat zy hunnen Bondgenooten,
„die hen behouden hadden, redelyke voor-
„ waarden bezorgden."
De Franfche Gezant antwoordde hierop ,
L
Lnr-
„ dat deeze Bondgenooten de wapenen alleen- v 'oord
„ lyk hadden opgevat, op hoop van, ten kos- * au ee«
„ ten der Staaten, eenige merkelyke voordee-1 en der
„ en te behaalen op Frankryk, fchoon de uit- { ranfcbe
iezarv
„ komst, m geenen deele , beantwoord hadt t< :n.
„ aan hunne verwagting. Dat de Staaten zie
„van de goede gelegenheid, die hun voor-
„ kwam , bedienen moesten ; de vriendfchap
„ van Frankryk herwinnen , en zig niet zo
„ veel laaten gelegen zyn aan 't bevorderen
„ der belangen van zulken , die geene zwaa-
„ ngheid maaken zouden, om de Staaten te
„ verlaaten, zo zy 'er hunne rekening by von-
„ den.' Beverningk, toen den Franfchen Gezant
omhelzende, betuigde te vvenfchen
n
dat
„ zy fpoedig goede vrienden mogten zyn •
„daarby voegende , dat zulks het belang was
„ beide van Frankryk en van de Staaten Ca) "
Hy fprak dus, toen men, met reden, verwagtte
, dat het beleg van Maastricht haast ftondt
opgebroken te worden , en toen men , langs
hoe klaarer, begon te zien , dat 'er met den
oorlog mets te winnen was voor den Staat,
(«) D'ESTRADES Tom. VH.^. 141, i6S t m
.
XIV. DEEL.
D d
Ook

4i8 VADERLANDSCHE LVI. BOEK,
1*76. Ook was hy, onlangs , in den Haage geweest
(F), en waarfchynlyk wel onderregt van
Invloed de gezindheid der Staaten. Omtrent veertien
van't ver • dagen na dit gefprek, welk, veeniet, van Belaaten
val 'verriingks kant, konftiger belegd was dan de
Maastricht
op
Franfchen merkten, werdt het beleg van Maastricht
opgebroken , en dit voorval hadt mer-
de Vrede
handeling.
vernam , terftond hierna , dat één der Spaankelyken
invloed op de Vredehandeling. Men
fche Gevolmagtigden , eerstdaags , te Nieuwmegen,
verwagt werdt (c). Temple beloofde
ook, nader met den Prinfe van Oranje te zullen
fpreeken, over't bevorderen der Vrede (d).
Maar de Franfchen gaven te verftaan, dat de
Koning , hun Meester, ziende hoe traag men
ware om de handeling voort te zetten , ligtelyk,
zou kunnen beiluiten , om hen te rug
De Staaten
beihitten
de
onderhandelingen
voort te
zetten.
te roepen. Temple gaf hiervan kennis aan
de Staatfchen , die 't hunnen Meesteren toefchreeven
(e). De Staaten , lang gedrongen
door de Franfchen , om hunne Bondgenooten
aan te maanen tot het afzenden van Gevolmagtigden
naar Nieuwmegen (f) , namen toen,
ook op aanfchryvens van wege den Koning
van Groot-Britanje, den agt-entwintigften van
Herfstmaand, een befluit, om de onderhandelingen
aan te vangen, met den eerften van
Slagtmaand, 't zy de Gevolmagtigden hunner
Bondgenooten , op dien tyd, te Nieuwmegen
waren, of niet (g): van welk befluit de Franfchen
,
{Ij D'ESTRADES Tom. Vil. p- 83.
CO D'ESTRADES Turn. VII. p. 187, 19C, 109.
(_a~) D'ESTRADES Turn, VU. p. 236,

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 419
fchen, door Temple, kennis kreegen (Ji). Dc ! I676.
Prins van Oranje , bedugt, zo men meende,
dat het verlaaten van Maastricht de Staaten .
en vooral die van Holland: welken, tegen den
twee-entwintigften van Herfstmaand, ftonden
te vergaderen , te fterk mogt doen neigen tot
een byzonder Verdrag met Frankryk, hadt
zig, in alleryl, naar den Haage begeven (/),
en te wege gebragt, dat men alleenlyk beiloote
tot het beginnen der handelinge , met den
eerften van Slagtmaand. De ilegte uitflag van
's Prinfen onderneeming op Maastricht hadt,
ondertusfehen, fommigen aanleiding gegeven,
om zyne Hoogheid fchamperlyk door te ftryken
in blaauwboekjes en fchotfehriften , waarmede
't gemeen in Holland, welk driftiglyk
haakte naar vrede (k), en in den waan gebragt
was , dat zy, door den Prinfe, tegengehouden
werdt, zig gaarne aazen liet (/). Vooropfteller
van verfcheiden' deezer Gelchriften werdt
gehouden zekere Joannes Rot/ié, man van kranke
herfenen; doch die, by viaagen, blykenvan
goed verftand gaf. Somtyds, hadt hy zelfs
brieven gefchreeven aan de Staaten , dezelven
vermaanende , op hunne hoede te zyn , tegen
den Prinfe. Hy raakte , omtrent het einde
deezes jaars, te Amfterdam, in hegtenis. Zyne
Huisvrouw en Vrienden , luiden van vermogen
, gelyk hy zelf ook was , bragten toen
te wege, dat hy, by 't Geregt, als krankzinnig
aangemerkt, en hun in handen gefield werdt,
om,
. (h~) TY ESTRADES Tom. VII. p. 238, 305.
(i~) D'F.STRADÜS Tom. VI!. p 204, 205.
(.t) D'ESJR«I)ES Tom. VII. p. 3.
ilj) D'ESJ£.AOES Tom. VII. p. 239.
Dd a
De Prins
wordt, in
blaauwboekjes,
befchimpt.

Hy Zendt
ïemant
nnar
iMieuwtnegeii
.
420 VADERLANDSCHE LVI. BOEK;
!o>6 om, voortaan, opgeflooten en bewaard te worden:
gelyk, lèdert, gefchiedde (m). Hyzat
tot in 't jaar 1691, wanneer hy, op zyn verzoek,
gehaakt werdt, onder voorwaarde, dat
hy zig, voortaan , van fchryven onthouden,
en zig niet buiten de Stad zyner wooninge begeeven
zou , dan met kennisfe der Wethouderfchap
(«). Zyn fchryven tegen den Prinfe
hadt, ondertusfehen, eenigen indruk gemaakt
op de onkundige menigte , en 's Prinfen vrienden
, met naame de Raadpenfionaris Fagel,
deelden in den haat, dien fommigen tegen zyne
Hoogheid durfden doen blyken (0). Al
't welk van zo veel gevolg was , dat de Prins
Joan Pesters, zynen Sekretaris , naar Nieuwmegen
zondt, om d'Estrades in 't byzonder
te kennen te geeven , dat hy ten hoogfte verlangde
naar een fpoedig einde van de Vredehandeling
, en wenschte te verftaan , op wat
yoet, zyne Majefteit van Frankryk zou begeeren
te iluiten. Doch d'Estrades antwoordde
„ dat hy niets hadt voor te flaan , maar gaar-
„ ne hooren zou , welke opening de Prins van
, Oranje zou willen doen." Sedert, werdt de
ïandeling, tusfchen den Prinfe en de Franchen
, agtervolgd, door middel van Pesters
i :n van den Heer van Odyk. Sommigen meenlen
, dat de Prins, ten deezen tyde, te vrede
i
geweest zou zyn, om met Frankryk te fluiten,
sommen Maastricht, al ware 't zelfs na 't ilegten
C«) Refol. Holl. 6 Febr. 24 Maart, 17 Juh-, ujSepl. \Dsc,
1674. bl. 42, 150. üi, 2j,54l. Tweejair. Gelcliied. ld, 515.
151. Holl. Merc. van 1^74. bl. 217. tan 1677. bl. 93 ens,
O) Rrfol. Holl. 4 Jug. ifi 9,. bl 5S3,
(«) D'ESTKABSS Tom. Vil. p, z6t.

LVI. BOEK. H I S T O R I E .
4 2 R
ten der Vestingwerken , aan de Staaten hadt
1676.
willen te rug geeven f». Doch hiervan is
my mets klaarlyk gebleeken.
Maar terwyl de Franfchen, te Nieuwmegen, VJTI.
arbeidden, om de Staaten te beweegen tot bvzondere
handeling, waartoe het opbreekenvan ' chtn
3eFr«».
'ernioe.
t beleg van Maastricht nu nieuwe hoop gaf < en , dat
kreegen zy fterk vermoeden, dat de Staaten c e Staasn,
af-
m byzondere handeling getreden waren met 1
Zweeden De Zweedfche Ambasfadeur Joan onder-
fli, met
Paulyn Ohenkrants hadt zig, eer hy te Nieuw- 2 wetmegen
kwam, lang opgehouden in den Haage, d - n »
en men hadt d'Estrades, van daar, gemeld, z
jeken
dat hy met de Staaten handelde. BenedBus Jf : han«
:len.
Oxenfturn, de andere Zweedfche Gezant, toefde
ook, eene geruime poos, te Utrecht. Temple
verzekerde egter de Franfchen, dat'ermVs
byzonders met Zweeden gehandeld werdt Ca)
Vast gaat het, ten minfte , dat 'er niets weidt
gehooten Ook verdween de argwaan op de
Zweedfche Gezanten , terftond na dat zy te
.Nieuwmegen waren aangekomen.
Na 't eindigen vaq den veldtogt, hadt Tem-
G e
"prek
ple , te Zoestdyk, een mondgefprek met den va,; Temmt
Prinfe van Oranje (V), die zig zeer beklaag- P'«
ae , dat hy t beleg van Maastricht hadt moe- f et Prinran
ten ophreeken: 't welk, dagt hy, niet gefehied s
nie,
zou zyn, zo de Keizerfchen , met bepaaldcr tel :oest-
oogmerken , aan den Rynkant, geoorloofd dyfc
hadden; zo de Vorften van BrunswykLunenburg
hem het beloofde aantal van troepen hadden
geleverd , en zo de Spaanfchen beter or-
; P A RÏ T R i l D M TOM - v,r - P- =86, sos, 307,
I K.TJ D'ÊSÏMBJM lm. Vil. p. 251 " 7i '
7
'
d
e

422 VADERLANDSCHE LVI. BOEK.
«676. de op het betaalen van hun Leger gefteld hadden.
Temple hadt hem ook niet veel goeds
te zeggen van den voortgang der Vredehandelinge
te Nieuwmegen „ daar, zeide hy, de
„voornaamfte partyen, Frankryk en Spanje,
„ nog, zo ver als ooit, verfchilden van elkan-
„ deren , willende Frankryk alle de gewon-
„ nen' Plaatfen behouden , en Spanje al het
„ verloorene te rug hebben : waarom hy van
„ meeriing was , dat de oorlog alleen de vre-
„ de zou moeten maaken; wanneer de eene
n
of de andere party , of boven maate ver-
„ zwakt, of, om eenige andere reden , den
„ oorlog moede geworden zou zyn." De Prins
fcheen niet vreemd van deeze gedagten. Hy
verklaarde „ niet te gelooven , dat de Staaten
w
zouden konnen bewoogen worden , om lan-
„ ger in den oorlog te volharden , zo de aanstaande
veldtogt wederom kwalyk haagde.
Ondertusfehen , kon hy niet loochenen, dat
„ de goede uitflag van denzelven , voornaamlyk
, zou afhangen van het beleid der Ho-
\\ ven van Weenen en Madrid :" waarop hy,
nogtans, weinig fcheen te vertrouwen. Temple
bediende zig van de gefteldheid , in welke
hy den Prins vondt, om hem de heimelyke
overeenkomst, met Frankryk , van welke wy
boven (O gewaagd hebben , voor te liaan ,
niet verzuimende te fpreeken van de voordeelen,
welken zyne Hoogheid zig, daaruit, naar
't voorgeeven der Franfchen , zou mogen belooven
: waarop de Prins hernam „datd'Es-
„ trades eenen weg uitgevonden hadt, om
„hem, hierover, te doen fpreeken, door den
" „Raad-
(i) Bladz. 407.

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 4123
» Raadpenfionaris Fagel; doch dat hy'er reeds 1676,
» genoeg van gehoord hadt; dat zy hem wei-
» nig kenden , die hem zulke voorflagen dee-
» den , en dat men flegts een middel uitvin-
» den moest, om zyn eer te bewaaren, door't
» voldoen van Spanje ; waarna zyn byzonder
» belang het fluiten der Vrede geen uur zou
„doen uitftellen (*)."
Temple , te Nieuwmegen te rug gekeerd , IX
verhaalde de Franfchen van dit gefprek zo ,\an-
1
veel als hy raadzaam vondt, en zweeg, of be- :omsc
an verbeiden'
wimpelde het overige («). Ondertusfehen, ]
kwamen 'er, van tyd tot tyd , eenige nieuwe < ïezan-
Gevolmagtigden der Bondgenooten, te Nieuw- t ;n te
megen, aan. In Slagtmaand, verfcheenen 'er 1 Jieuwiegen,
de Deenfche Gezant Justus Hoëg, en de Bran- 1
denburgfehen Christöjfel van Somnitz en Wet'
ner Wilhelm Blaspeil: in Wintermaand , een
der Spaanfchen Gezanten, Don Pedro de Ronquillo,
en, in Louwmaand des volgenden jaars,
Francais Udalrik , Graaf van Kinsky , een der
Keizerfchen (y). Doch de hoofden deezer
twee laatfte Gezantfchappen bleeven nog , eenen
geruimen tyd , agter. De Staatfchen ,
ondertusfehen, ongeduldig wordende, over
't verwylen der Vredehandelinge , lieten zig ,
beide in den Haage en te Nieuwmegen , verluiden
, dat de Bondgenooten geene onderftandgelden
te verwagten hadden tegen den
aanftaanden veldtogt, zo zy eenen oorlog, aangevangen
om de Staaten te helpen , tot voldoeninge
van hunne byzondere heerschzugt of
„
%
be-
(i) T--MPLS Memnr. il 470-473.
(«) D'EsrriAüis Ton Vil. p. ^7, artj, 314
l*) AVt. de la Paix de Nimeg. Tom. I. p. 342, 244, 846.
Dd 4

!6>G.
Overlevering
en onderzoek
der wede
rzydfche
Volmagten.
4«4 VADERLANDSCHE LVI. BOEK,
belang , verder voortzetten wilden , en zo zy
het ernftig aanvangen der Vredehandelinge langer
verwylden. Men kwam dan, eindelyk,
op 't laatst van Slagtmaand , tot het overleveren
der Volmagten , die de Engelfchen ,
als middelaars, ontvingen , en daarna aan de
verfchillende partyen ter hand ftelden , om
onderzogt en goedgekeurd te worden. Doch
dit onderzoek gaf nieuwe ftof tot gefchil.
De Franfchen hadden maar eene aanmerking
op de Volmagt der Staatfchen , die , in dezelve
, last kreegen, om te handelen van Vrede,
op de voordeeligfte voorwaarden voor den Staat
't welk, dagten ze, 't geilootene op fchroeven
ftelde , als de -Staaten , daarna , oordeelen
mogten , dat het voordeel van den Staat niet
genoeg in agt genomen was (w). Doch de
Staatfchen hadden veel meer te zeggen op de
Volmagten der Franfchen en Zweedfchen , in
welken, het aanneemen der wapenen door deeze
twee Mogendheden , breedvoeriglyk , verdedigd
werdt. Ook ftondt hun tegen, dat, in
de Franfche Volmagten , gewaagd werdt van
's Paufen bemiddeling, welke zy nimmer hadden
aangenomen, noch konden aanneemen (xj,
Verfcheiden' andere dingen werden 'er in berispt
C y) , met welken wy ons niet ophouden.
Beverningk, dien Temple den bekwaamften
Ambasfadeur noemt, welke hem immer
ontmoet was , hadt, op het uitvinden van
deeze tegenwerpingen, zyn verftand gefpitst,
voornaamlyk , zo men dagt, om de handeling
(11O I)'EST"ADKS Tan. VII. p. 372.
C* ) S cr. Refol. Huil. 2% Nov. III. Dul, bl. 568.
£yj Kite Act- de ia Piix dï Nimej. Tom. 1. p 232.
te

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 425
te rekken , tot dat 'er meer Gezanten zouden 167&.
aangekomen zyn. Ook gelukte dit. Men twistte
lang over de Volmagten , zonder eikanderen
te konnen verftaan : eindelyk, werdt men
't eens, dat de Engelfchen, als middelaars ,
eene algemeene Volmagt ontwerpen zouden ,
waarin alle de partyen genoegen zouden moeten
neemen. Dit gefchiedde, federt. Doch
de Engelfchen droegen byzondere zorg, dat,
in deeze Volmagt, niet van 'sPaufen bemiddeling
gerept werdt (2). 't Jaar 1676 liep, met
deeze kibbelingen, ten einde.
De Prins van Oranje , geene kans ziende , x.
om , op eene eerlyke wyze, uit den oorlog te 1
geraaken ; zo de Koning van Groot-Britanje {
r
zig niet, naauwer dan tot nog toe gefehied j erdere
was , verbondt met de Staaten ; befloot zyne « üidarandeng,
uiterfte poogingen aan te wenden, om hem 1
hiertoe te beweegen. Hy ontboodt dan Tem- \ 1 den
ple wederom by zig, in den Haage, tegen den f [aage,
aanvang des volgenden jaars , hem vraagende, C isfchcn
en Prinof
hy iet naders wist van de gedagten van : van den 1
Koning , zynen Meester, over V werk der ranjeen Vrede
Temple antwoordde „ dat zyne Majefteit, - emple»
„ vermoedende , dat zyne Hoogheid nog niet 1677.
„ regt vredesgezind was , en niet hebbende
n
konnen verneemen , op wat voet, Frank-
„ryk zou willen verdraagen, beflooten hadt,
n
de handeling aan te zien , en zig te houden
„ binnen de paaien, die hem, door zyue hoeyy
danigheid van middelaar, voorgefchreeven
„werden." De Prins hernam „ dat zulks
„ zeer koel fcheen, daar 't in 'sKonings magt
O) TEMPLE Memor. }/. 4711.480.
Dd 5
„ ftondt,

426 VADERLANDSCHE LVI. BOEK.
1677. „ ftondt, vrede te maaken , als hy 't begeer-
„ de. Wat hem aanging, hy verlangde 'er ook
„ naar, zo om dat de Koning haar dienftig
„ hieldt voor hun beider belang, als om dat de
„ Staaten de Vrede niet flegts voor voordee-
„lig, maar voor volftrekt noodzaakelyk aan-
„ zagen. Dit zou hy aan niemant dan aan den
„ Koning en aan Temple zeggen willen; want
„ zo de Franfchen het wisten, zouden zy moei-
„ lyker voorwaarden vorderen. De Keizer en
„ Spanje neigden nu minder tot vrede , dan
„op 't einde van den jongften veldtogt, ter
„oorzaake van de verandering der Staatsdie-
„ naaren , aan deeze twee Hoven. De Staa-
„ ten alleen verlangden naar vrede, en hy zou
„ "t altyd eens zyn met de Staaten ; doch hoe
„ men aan vrede geraaken zou , voor den aan-
„ ftaanden veldtogt, wist hy niet; ten ware
„ de Koning, zyn Oom, lust hadt, om die te
„ doen fluiten ; in welk geval, hy verlangde
„ te weeten, op welke voorwaarden zyne Ma-
„ jefteit geloofde of begeerde, dat dezelve zou
„ konnen geflooten worden : en hy beloofde,
„ zyn best te zullen doen, om 'sKonings oog-
„ merken te bevorderen, zo ver het, eenigs-
„ zins , met behoudenis van zyne eere en van
„ het belang zyns Vaderlands, gefchieden kon,
„ al 't welk by verzogt, dat Temple den Ko-
„ning, zynen Meester, wilde overfchryven;
gelyk deeze aannam (aj.
De Raid • Twee dagen laater, met den Raadpenfionaris
Fagel in gefprek geraakt zynde , gaf Tem­
penfionariple
te verftaan , dat men den traagen voortgang
der Vredehandelinge, gedeeltelyk, toe-
Fa a-cl
ipreekt
fchry-
O) TEMPLE Memor. U. 486-48U,

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 427
Staaten.
yy neemelyke Volmagten hadden overgeleverd.
„ Zelfs wilden ze niet ftaan op 't gene hunne
„ Bondgenooten vorderen zouden : ja hy kon
„ niet verzekeren , dat zy geene afzonderlyke
„ vrede zouden huiten." Dit laatfle., hervatte
Temple , was een fiuk van zo veel gewigts ,
dat meneer zig nog wel een jaar op bedenken zou.
Doch Fagel antwoordde „ dat men 'er reeds
„ genoeg op gedagt, en eindelyk bevonden
„ hadt, dat 'er geen andere raad overfchoot.
„De Staaten waren veel aan Spanje verpligt.
„ Die Kroon hadt zig in den oorlog gefteken,
„ om hen, en te gelyk de Spaanfche Ne-
„ derlanden te behouden. Doch zy hadden
„ Spanje ook geenen kleinen dienst gedaan,
„ drie jaaren , om Spanjes wille , volhardende
„ in den oorlog , zonder dat 'er iet van ge-
„ wigt, tusfchen Frankryk en hen , te veref-
„ fenen bleef. Zy hadden zig verpligt, om,
„ in den aanftaanden veldtogt, zo veel volks
„ byeen te brengen , als zy , in' den laatften ,
„ byeen gehad zouden hebben, zo de Bondge-
„ nooten hun woord gehouden hadden. Doch
„ de Spaanfchen droegen geene zorg, dan 0111
„ hun te doen zien , dat zy beflooten hadden ,
„ te vergaan. De Vloot was , zonder betaa-
fchryven moest aan het kibbelen der Staatfchen
, over de Volmagten. Doch Fagel, een
«6*77.
ernftig en treurig gelaat aanneemende, zeide, mêtTemple,
over
„ dat hy, noch de Staaten, noch den toeftand
yy hunner zaaken kende , zo hy waande , dat dc noodzaake-
fy zy de Vrede niet ernftelyk begeerden. Zy
„hadden ze zelfs volftrekt noodig, en zou-
„ den, terftond , in onderhandeling getreden
„ zyn , zo de Franfchen maar eenigszins aan-
»ang*
lykheid
der Vrede
voor da

4*3 VADERLANDSCHE LVI. BOZK,
U77. „ ling , uit Sicilië te rug gezonden. De Staa-
„ ten kreegen geen geld , voor de mondbe-
„ hoeften , die zy , den voorleeden Zomer ,
„naar de Spaanfche Nederlanden gezonden
„ hadden. Men hadt voorgegeven , Magazy-
„ nen van deeze mondbehoeften te zullen op-
„ regten, tegen den volgenden veldtogt; doch
„ hy was verzekerd , dat men geen één Ma-
„ gazyn vinden zou , welk van de Spaanfchen
„ verzorgd was. De Staaten hadden hun voor-
„ geilaagen, dat zy zo veel volks in dienst
„ moesten houden , als zy betaalen konden ,
„ en genoeg was , om de Steden te bewaaren ;
M
en dat de Prins, met het Leger der Staaten,
„ alleen te velde trekken, en alle belegerin-
„ gen van belang beletten zou : doch hierop
„ was geen antwoord gekomen. Zy hadden
„den Keizer verklaard, dat de Spaanfche
„ Nederlanden maar een , of ten langften
„ twee jaaren zouden konnen bewaard worden,
„ zo hy zyn Leger niet naar Frankryk zondt ,
of ten minfte de Franfchen noodzaakte tot
n
eenen veldilag, en daarna de Winterkwarn
tieren betrok , aan de linkerzyde des Ryns.
„ Maar men fcheen , te Weenen , de Spaan-
„ fche Nederlanden zo weinig te agten , als
„ men hier Hongarye deedt; en de vette ftree •
v ken, ter regter zyde des Ryns, ftonden den
„ Duitfchen troepen beter aan, dan de ver-
„ woesten in de Elzas. In den aanftaandeii
()
veldtogt, zouden twee of drie fterke Grens-
„ plaatfen in de Spaanfche Nederlanden , by
1 , gebrek van Magazynen , moeten verlooren.
gaan , zonder dat de Prins het zou konneü
e
beletten, zynde de Legers der Staaten en
„Spaan*

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 420
»Spaanfchen veel te zwak, om den Fran- 1(773
» fchen flag te leveren , of eene Stad te ont-
» zetten. En als Kameryk , Valenchyn en
» Bergen in Henegouwen over waren , zou-
»den de andere Steden wel volgen moeten.
» Ook konden 's Prinfen vrienden niet lyden,
» dat hy alleenlyk te velde trok, om Steden
»te zien verliezen , en misfchien wel alle de
» Spaanfche Nederlanden , door de misilagen
s> der Spaanfchen zeiven ; die evenwel, zo
n weinig als 's Prinfen vyanden buiten , en
w 's Prinfen benyders binnens Lands , nalaaten
» zouden , zyne Hoogheid te befchuldigen.
»Ondertusfehen , konden de Staaten van
r> Frankryk alles krygen , wat zy begeerden ,
» byzonderlyk , Maastricht te rug , een goed
n verdrag van Koophandel, en zo veele voorjj
deelen voor het Huis van Oranje , als zyne
3 Hoogheid zou konnen verlangen. D'Estra-
» des fchreef, hierover, van week tot week,
H dringende op een afzonderlyk verdrag : daar
» hy , Raadpenfionaris, wel noode toe komen
» zou; doch men was'er, meende hy, genoegn
zaamtoe gedwongen. Ook kende hy nien
mant in Holland , die niet van dezelfde ge-
» dagten was. Hy hadt, met Temple , ge-
„fproken^, als met een'goed'vriend, niet als
„ met een' Ambasfadeur, en hem de fterkte en
„ zwakheid van den Staat, onbewimpeld, ver-
„ toond. Gaarne zou hy nu weeten, wat Temn
ple dagt, dat de Staaten doen moesten, om
„ zig te redden uit de zwaarigheden , waarin
0 zy, door den oorlog, gedompeld waren (£)."
• ("O TEMïia Memor. U. 488-494,
't Is

Oogmerk
van dit
gefprek.
Temples
voorzigtig
befcheid.
Wederantwoord
van Fagel.
Verder
gefprek
tusfchen
beide.
43o VADERLANDSCHE LVI. BOEK.
't Is niet moeilyk te merken, dat dit gefprek,
waarin de zaaken der Staaten, op 't nadeeligst,
vertoond werden, konftiglyk, aangelegd was,
om Temple uittelokken, tot het voorflaan van
eenige hulp, van de zyde van Groot- Britanje.
Doch de fchrandere Ambasfadeur antwoordde ,
voorzigtiglyk „ dat hy zig onbekwaam hieldt,
„ om raad te geeven aan iemant, die 't be-
„ lang der Staaten zo wel begreep :" voorts ,
vraagende
H
wat 'er van de Spaanfche Neder-
„ landen worden zou , zo de Staaten zig afzon
„ derlyk verdroegen met Frankryk P Waarup F
gel hernam „ dat deezen toch , in een' veld-
„ togt of twee , verlooren zouden zyn. Ka-
„meryk, Valenchyn, Namen en Bergen zou-
„ den , geloofde hy , in den aanftaanden Zo-
„ mer , veroverd worden ; waarna de groote
binnenlandfche Steden zig niet eens zouden
„ zoeken te verweeren, Antwerpen en Oost-
,j ende uitgenomen : omtrent welke Steden ,
„ men, veelligt, diergelyke maatregels zou
„ konnen neemen , als de Franfchen , in den
„jaare 1667, aan zynen voorzaat, den Raad-
„ penfionaris de Witt, hadden voorgeflaagen."
Maar, her vraagde Temple, hoe, denkt gy, zul'
len de Staaten met Frankryk moeten leeven , n
dat de Spaanfche Nederlanden verlooren zullen z
Zullen zy niet geheellyk van Fr'ankryksgenade m
ten afhangen Nooit, antwoordde Fagel toen,
zouden wy om eene afzonderlyke vrede denke
wy kans zagen , om de Spaanfche Nederlanden
behouden door de wapenen. „ Doch zo deeze
„ toch moesten verlooren gaan , best was 't,
w
dagt hy , dat dit gefchiedde door de Vrede,
„ die 't Land niet uitputten noch den Prinfe
M fchan-

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 431
wfchande aandoen zou. Na 't verlies der
„ Spaanfche Nederlanden , zou men de Fran-
„ fchen doen begrypen , dat het hun belang
„ meer was, den Vereenigden Staat te behou-
„ den dan dien te vernietigen. Hachelyk was
„ dit wel; doch men hadt geene keur meer ,
„en lang genoeg, vergeefs, gehoopt, dat de
„Spaanfchen betere orde op hunne zaaken
„ ftellen , en dat de Keizerfchen iet van be-
„lang uitvoeren zouden aan den Rynkant.
„ Ook was hy , voor zig zeiven, altoos, van
„gedagten geweest, dat Groot-Britanje , op
„den eenen of den anderen ftap van Frank-
„ ryk, hou flil zou geroepen hebben; en, zo
„ de Engelfchen de helft der Spaanfche Ne-
„ derlanden konden laaten verlooren gaan ;
„ dat zy egter, met geene goede oogen , zou-
„ den hebben konnen aanzien , dat Frankryk
„ alles overheerde , en zig ook , tot groot ag-
„ terdeel des Engelfchen Koophandels in de
„ Middellandfche zee, meester maakte van ge-
„ heel Sicilië. Twee jaaren, hadt de Koning
„van Groot-Britanje de Vrede reeds in zyne
„ hand gehad. Frankryk was in geen' ftaat,
„ om hem de voorwaarden , welken hy rede-
„ lyk oordeelde , af te haan , of om in oorlog
„ te blyven, als Groot- Britanje zig wilde voe-
„ gen by de Bondgenooten. Dit maar eenigs-
„ zins te kennen te geeven, mids het in Frank-
„ ryk geloofd wierdt, was genoeg om de Vre-
„ de te wege te brengen. Van Beuningen hadt,
„al voor lang, op gelyken trant, gefproken
„aan het Engelfche Hof, en aangebooden,
„ dat men den Koning van Groot - Britanje ,
„voor * fcheidsmaq over de voorwaarden'
„der
1677.
Fagel*
oogmerk
, ia
het zelve
, ontdekt
zig
nader.
' Arbittr,

432 VADERLANDS CHE LVI. BOEK,
1677. 9 der vrede, wilde aanneemen: doch alles was
n zo koel aangehoord , dat men zig , einde-
» lyk , wel genoodzaakt zag , om tot byzon-
»dere handeling te komen. De wonde was
» ongeneeslyk geworden. Wel wist hy , wat
» Temple meende , met de vraage , hoe men 'e
» met Frankryk maaken zou , na dat de S
ttfche Nederlanden verhoren zouden zyn
» Frankryk zou dan't oog, veelligt, naar Ita-
»lie , of naar Duitschland , of wel naar En-
» geland wenden, eerder dan naar den Ver-
„eenigden Staat, 't Was Frankryks belang
„ niet, den Staat te overheerfchen; wel, dien
» van zig af hangkelyk te houden , en Godsja
dienst en Regeering , in den zeiven , vry te
„ laaten. In zulk een' toeftand alleen , kon
„Frankryk dienst trekken van de fcheeps-
„ magt deezer Landen , die 'er niet meer zyn
„ zou, als de grootfte Steden , overheerd ge-
„ worden zynde, in geringe Visfchers Plaat-
„ fen veranderd zouden zyn. De Koning van
„ Frankryk hadt hun Land gezien , en kende
„ het, en zeide, federt, by alle gelegenheden ,
„ dat hy hen liever tot Vrienden begeerde ,
„ tot ünderdaanen. Maar genomen , dat het
„ verlies van den Vereenigden Staat verknogt
„ was aan dat der Spaanfche Nederlanden ,
„ zo was_ 't nog best hun verderf zo ver te
„ verfchuiven , als mogelyk ware , en liever
„ des nagts te vergaan, dan des middags te
„ vooren (c)."
Temple De Raadpenfionaris Fagel fprak deeze laatgeelt
den He redenen, met meer drift, dan de zwakke
Prinfe
ftaat
CO TÏMBJLI Memor. bl. 454-49%

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 433
ftaat zyner gezondheid, toen, fcheen te gedoogen.
Weshalve Temple 't gefprek afbrak,
zeggende „ dat deeze zaaken niet tusfchen hen
„beide konden afgehandeld worden." Hy
gaf 'er, federt, den Prinfe kennis van, die
verklaarde, het fluiten eener afzonderlyke vre
de te zullen verhinderen, zo lang als hem mogelyk
ware. Doch hy hadt byna zo flegte verwagting
als Fagel van den aanflaanden veldtogt,
en herhaalde, nogmaals, dat de Koning
van Groot-Britanje de Vrede maaken kon, voor
't aanvangen van den ftryd. Temple fchreef
alles over aan den Koning, en voegde 'er by,
„dat de Prins van Oranje de Staaten niet
„zou konnen wederhouden van het fluiten
„ eener afzonderlyke vrede, zo de Koning zig
„niet dieper in dit werk ftak, dan hy, tot
„ nu toe, gedaan hadt." De Koning antwoordde
„ dat de Gezanten der Bondgenooten de
„ Leden van het Parlement zo fterk ophitften
„tegen de Vrede (dj, dat hy 'er niet meer
„toe kon arbeiden, zonder'er, vooraf, door
„ de Staaten , openlyk, toe genoopt te wor-
„ den." De Prins en Fagel waren 't eens, dat
van Beuningen, ten deezen einde, den Koning
een fchriftelyk Vertoog doen zou: gelyk, federt,
gefchiedde (e). Doch de Prins vraagde
Temple, ten zelfden tyde, wederom, of hy niet
wist, welke voorwaarden van vrede de Koning,
zyn Meester, by zig zeken, beraamd hadt Tempie
verklaarde van neen; doch meende, dat
zyne Hoogheid, om tyd te winnen, zig, des-
we-
(d) Voiez Aift de la Paix de Nimeg. Tom. II. p. aHy-ju.
U, Voiez Ad. de Ja Paix de Nun^. torn. II. p.
3 ló. '
XIV. DEEL.
Ea
kennis
van zva
gefprek
met Fagel-

Hy verklaart
zig, era
üelyk,
434 VADERLANDSCHE LVI. BOEK:
1677. wege, wel eerst, zou konnen openen. De
Prins, zig een weinig bedagt hebbende, hernam
toen „dat, zo de Koning eene fpoedige
's Frinfer
ontwerp „Vrede begeerde te maaken, zulks, op den
van de
voorwaarden
„ fchieden. Dat men geene andere verwisfe-
„voet van die van Aken, behoorde te geeener
algemeene
„Aath en Charleroi, voor Aireen S. Omer.
„ling behoefde voor te flaan, dan die van
Vrede.
„Dat, hiermede, alles, wat tusfchen Frank-
„ryk en Spanje openftondt, zou afgedaan
„ zyn. Dat de Keizer Filipsburg flegten en te
„rug geeven zou; dat de Franfchen Maastricht,
insgelyks na 't flegten der Vesting-
„ werken, den Staaten zouden inruimen, en
gjdat de oorlog, hiermede, voorbygedreeven
„zou zyn, gelyk eene vlaag, die zwaaren
„ ftorm gedreigd, doch kleine verandering
,g op het aardryk te wege gebragt hadt." Temple
merkte hierop aan „ dat zyne Hoogheid
M
niet verklaardt hadt, hoe 't met Lotharingen
en het Franche Comté gaan zou." Doch
de Prins hernam „ dat zulks, by de Akenfche
,jVrede, beflist was. Frankryk hadt nooit
„ regt voorgewend op Lotharingen, dan voor
n
zo ver het geftaan hadt onder den overleew
den Hertoge, van wien de Koning meende
„ verongelykt geweest te zyn. 't Franche Com-
„ té moest, volgens de Akenfche Vrede, aan
„Spanje blyven. Op deezen voet kon men
„ vrede hebben , zo 't zyne Majefteit van
„ Groot-Britanje begeerde; zo niet, dan moest
„de oorlog voortgaan, en de voorzienigheid
„ de zaaken beflegten." De Prins befloot,
„dat, wat Fagel of anderen Temple ook
' „ voorhouden mogten van eene afzonderly-

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 435
„ke vrede, dezelve niet zou geflooten wor- 1677.
„ den, zo lang hy leefde, en in ftaat was, om
„ het te beletten. Hy wist ondertusfehen wel, ejren ee
„ dat het, terftond na zynen dood, gefchie- : ie afzon
„den zou, ten ware anderen daartegen ge- \ lerlyke
'rede,
„ liefden te voorzien: waartoe, mogelyk, nie-
„ mant meer reden hadt, dan de Koning van
„Groot-Britanje." Temple verhaalde, daarna,
aan den Raadpenfionaris, hoe fterk de
Prins zig tegen de afzonderlyke Vrede verklaard
hadt: waarop Fagel zeide „ dathy'er
„ zo noode toe komen zou als zyne Hoogheid;
„ doch dat de Prins zelf 'er toe gedwongen
„zou konnen worden, door het liegt beleid
„ der Bondgenooten, door den kwaaden uit-
„ flag van den aanftaanden veldtogt, en voor-
„ al, door binnenlandfche beroerten , waar
„toe men, te Amfterdam, reeds neiging be-
„fpeurd hadt, om dat de Vredehandeling
„ zo traaglyk voortging." Hy voegde 'er by,
„ dat zyne Hoogheid de Landzaaten te wel
„kende, om zig fterk te kanten, tegen der-
„ zeiver genegenheid (ƒ)." Wy hebben deeze
gefprekken, dus uitvoeriglyk , willen te
boek ftellen, om dat 'er de eigenlyke grond
der handelinge uit blykenkan, en om datzy
eene fchets behelzen van de voornaamfte voorwaarden,
op welken,daarna, de Vrede geflooten
werdt. Na verloop van eenige weeken,
c
tttwerp
kwam 'er nader befcheid uit Engeland. De Ko- J ;s Kongsvai
:ning fchreef aan Temple „ dat hy kans zag, G
„ om Frankryk te brengen tot eenen afftand B root-
„ van
Ee a.

16-7.
XI.
Staat der
Vredehandelinse,
te
Nieuwmegen.
436 VADERLANDSCTIE LVI. BOEK.
„van Aath, Charleroi, Oudenaarden, Con-
„ d é en Bouchain, tegen Kameryk, Aire en
„ S, Omer." Temple gaf hiervan kennis aan
oen Prinfe; doch zyne Hoogheid verbleekte,
toen hy Kameryk hoorde noemen, verklaarende,
wyders, dat men alles wagen moest, en de
Spaanfche Nederlanden liever door de wapenen
zien verhoren gaan, dan door zulk een Verdrag.
Temple keerde, eerlang, wederom naar Nieuwmegen
(g).
Hier was, midlerwyl, uit verfcheiden'gefprekken
tusfchen Berkelei en d'Avaux, gebleeken
, dat de Engelfchen zeer bevreesd waren ,
voor een afzonderlyk verdrag, tusfchen Frankryk
en de Staaten (Ji): waarvan zy vermoeden
gekreegen hadden, uit de heimelyke onderhandelingen,
welken de Franfchen, van tyd
tot tyd, hielden met Beverningk (i), dien zy,
zo wel als van Haren, hielden geneigd te zyn,
tot een afzonderlyk verdrag (kj. Van den anderen
kant, hadt Temples lang verblyf in den
Haage , en zyne geduurige gefprekken met
den Prinfe en met den Raadpenfionaris ook
agterdogt verwekt in de Franfchen, die fterk
verlangden, naar zyne wederkomst te Nieuwmegen
(f). De handeling was niets gevorderd,
in zyn af zyn. De meeste tyd was gefleeten,
met ontvangen der aankomende Gezanten ;
met plegtige bezoeken, en met kibbelen over
kleinigheden.
Onder anderen, was men lang
on-
Cg) TEHPI.K Meiiinr. il 511-5*5, 5*8-5$!.
(Al D'EsiRaniïs lom. Vlil. p. 13,45,105,
(/') TRMPLK Memor. il. >;07, $16.
{.kj Ü'ESTIUDÜS Tom. V|l. p. 367.
OJ D'ESTEADES Tom, VIJI. p. aS.

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 437
oneemg geweest, over de plaats der handelinge,
waartoe, eindelyk, eenige vertrekken op
t Stadhuis gefchikt werden (»- De Franfchen
meenden, dat Temple zeer in zynen fchik
was, met alles, wat de Vredehandeling ftremde,
en dat hy, om het Parlement te behaagen
den voortgang van den oorlog wenschte (nj
De heimelyke onderhandelingen, tusfchen d'Avaux
en Beverningk, van wege de Staaten, en
tusfchen d'Estrades en Pesters, van wege den
Prmfe van Oranje, werden, ondertusfehen,
voortgezet (0), en men begon reeds te gelooven,
dat deeze onderhandelingen, op eene
afzonderlyke vrede tusfchen Frankryk en de
Staaten, zouden uitkomen.
De openbaare handelingen werden ook ver- I ifcfun
d
volgd. Omtrent het midden van Sprokkel-
ar wa-
maand, begonden de byzondere Ambasfadeurs srzyd-
he Mo-
d
r
cle eifchen hunner Meesteren, ten laste van ,
:ndbeeikanderen,
over te leveren aan de middelaars. d :n , ten
De Franfchen vorderden van den Keizer en la
ste van
e l
van den Keurvorst van Brandenburg allecnlvk kan deli
dat de Westfaalfche Vrede lierfteld en naarge- "
komen werdt: van Spanje, welk eerst de Vrede
gebroken hadt, begeerden zy alles te behouden,
watzy, in den tegenwoordigen oorlog,
op dit Ryk veroverd hadden: van 'de Staaten
eischten zy niets; maar booden hun, in
tegendeel, hunne vriendfehap en de vernieuwing
van een verdrag van Koophandel aan (p \
Van den anderen kant, vorderde de Keizer,
O) TEMET.P. Mem^r. U. 5»

433 VADERLANDSCHE LVI. BOEK.
1-677. dat Frankryk hem, het Ryk en zynen Bondgenooten
alles te rug gave, wat in deezen oorlog
veroverd was, en daarenboven vergoeding
deedt van de geleeden' fchade. De Spaanfchen
eischten ook alle de verlooren' Steden te
rug, benevens vergoeding der fchade, htm,
door Frankryk, federt den jaare 1665, aangedaan
(qj. De Staaten vorderden van Frankryk
Maastricht wederom, en voldoening aart
zyne Hoogheid , voornaamlyk, wegens het
Prinsdom Oranje,, welk, na 't ontftaan van
den oorlog, verbeurd verklaard was, door den
Koning van Frankryk; die deszelfs inkomften
gefchonken hadt aan den Graave d'Auvergne,
wiens Markgraaffchap van Bergen op Zoom
de Staaten, insgelyks, verbeurd hadden verklaard
(V). Voorts, begeerden zy een goed
verdrag van Koophandel te fluiten, met afftand
van alle de eifchen, welken de een tegen
den ander' nog mogt open hebben. De
groote fchade, welke zy geleeden hadden, wilden
zy opofferen aan de Vrede, mids men hunnen
Bondgenooten voldoening gave (.>)• De
eifchen, welken Zweeden en Deenemarke en
derzelver Bondgenooten tegen eikanderen inbragten,
kwamen, kortelyk, hierop uit, dat de
eerften, boven vergoeding van geleeden' fchade
, alles te rug begeerden, wat zy, in deezen
oorlog, verlooren hadden, en de laatften, al wat
zy gewonnen hadden behouden wilden, zonder
van vergoeding van fchade te willen hooren(Y).
De
(q) Actcs ,i e
Ia Paix d3 Nimes. Tnm. II. I, 5, 9.
(r) Voiez DANIFI. Journal p. CXI.
(j'j Actes de la Paix de Nimeg. Tont IT. p. 2n, 2f>.
(t) Actes de la Paix de Niraeg. Tom. II. p. 11, 14, ïfc,
33, 37 > 4ï> 46. 52» 57'

LVI. BOEK. H I S T O R I E . ASQ
De Hertog van Lotharingen hadt zyne eifchen
op Frankryk ook aan de middelaars overgeleverd
(u); doch men liet ze, eenigen tyd, verzegeld
, om dat de Franfchen verklaarden, nog
geene eischen van den Koning, hunnen Meester,
tegen den Hertog ontvangen te hebben.
Ondertusfehen, was , aan het groot verfchil
tusfchen de meeste handelende Mogendheden,
ligtelyk, te befpeuren, hoe verre de algemeene
Vrede nog te zoeken ware Cv).
Terwyl men, te Nieuwmegen, met het o-
verleveren en onderzoeken deezer eifchen ,
bezig was, hadt Frankryk den veldtogt, vroegtyds,
geopend , en Kameryk en Valenchyn
doen berennen, in 't begin van Lentemaand.
De loopgraaven voor Valenchyn werden begonnen
, tusfchen den negenden en tienden, en
de Stad werdt genoodzaakt, zig over te geeven,
by verdrag, welk,op den zeventienden,
getekend was (w). De Koning, die 't beleg van
Valenchyn, in perfoon, bygewoond hadt,begaf
zig, na 't overgaan der Stad, naar't Leger
voor Kameryk, welk zig, insgelyks, op- <
gaf, na een beleg van negen dagen, op den 1
vyfden van Grasmaand. De bezetting was geweeken
naar 't Kasteel, welk zig egter, twaalf
dagen laater, insgelyks overgeeven moest.
Midlerwyl, hadt de Hertog van Orleans 't be- ;
leg geflaagen voor S. Omer. De Prins van O- (
ranje, die, op de eerfte tyding van de bewee-
gin-
(K) Actes de la Paix de Nimeg. Tom. II. p. 65, 66, 67
68, 69, 71. f '
Cv) TEMPLIS Memor. U. 525-527. Holl. Merc. yan 1678.
il. 16-701. ii enz.
(v) D'ESTRADES Tm. VIII. p. 183, 224.
Ee 4
16-77.
xir.
De Franrehen
irerove-
•en Vaenchyn,
:n Kaneryk.
Iy bele-
;eren S.
)mer.
)ranja

Hf,
trekt te
velde.
Slag by
Mont-
Kasfel.
S.Offler
44° VADERLANDSCHE LVI. BOEK,
gingen der Franfchen, het Leger der Staaten,
te Bergen op Zoom, byeengetrokken hadt,
was te laat gereed, om Valenchyn of Kameryk
te ontzetten; doch beiloot, regt op S. O-
mer aan te trekken, en eenen veldilag te waagen,
tot ontzet deezer Stad. De Hertog van
Orleans, eenig volk gelaaten hebbende in de
Loopgraaven voor S. Omer, trok, met het
overige deel zyns Legers, op, om den Prins
van Oranje te ontmoeten. De Hertog van
Luxemburg voegde zig, onderweg, byhem,
met een goed getal troepen uit 's konings Leger.
Te Mont-Kasfel, raakten de Legers ïlaags,
en werdt 'er, eenen tyd lang, dapperlyk geftreeden,
van de eene en de andere zyde.
Doch, daarna, geraakte een gedeelte van der
Staaten voetvolk in wanorde, en aan 't wyken.
Oranje herftelde egter de wanorde fpoediglyk,
en meer dan eens. Doch de vyand
werdt hem, eindelyk, te magtig. De Prins
deedt, tevergeefs, zyn best, om de wykende
regementen te doen ftalhouden. Hy weidt,
eindelyk, genoodzaakt, den ftroom te volgen,
en den vyand het flagveld te laaten. Doch
gekomen, aan de agterhoede des Legers, die
nog ftand gehouden hadt, deedt hy, met de
zelve, eenen aftogt, waardoor hy veel roems
behaalde , by de krygskundigen. 't Gevegt
by Mont-Kasfel' was voorgevallen, op. den
elfden van Grasmaand, De Franfchen fchry.
ven, dat zy 'er tweeduizend man in verlooren,
en dat 'er van de Staatfche zyde, drieiuizend
omkwamen (V). S. Omer hieldt het,
i
na
FEUQUIRES Memoir. Hjll. 6; Mjlit. Tem, IL «» 51. DA--
MEL Juurnai p. CXXIX.

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 441
en het Franfche Leger werdt in de ververfchingskwartieren
gelegd. Van deoze gelegenheid
bediende zig zyne Hoogheid, breekende,
tegen 't einde van Hooimaand, op, met het
Leger der Staaten , en, eerlang, liet beleg
llaande voor Charleroi. Doch de Hertog van
Luxemburg was hem, met het Franfche Leger,
op de hielen, gevolgd, en noodzaakte hem,
Charleroi, voor de tweede reize, te verlaaten,
op den veertienden van Oogstmaand (z).
Hierna, viel 'er niets van gewigt meer voor,
in de Spaanfche Nederlanden. " Alleenlyk,
maakte des Humieres, in Wintermaand, zig
meester van S. Guilain De veldtogt deezes
jaars was zeer gelukkig geëindigd voor
Frankryk. 't Bemagtigen van Valenchyn, Kameryk
en S. Omer hadt de Spaanfche Nederlanden
beroofd van alle hunne Grensvestingen
aan de landzyde, op Namen en Bergen in Henegouwen
na, die, ligtelyk, in eenen volgenden
veldtogt, konden veroverd worden. Aan
den zeekant, werden ze alleenlyk befchermd,
door Nieuwpoort en Ooilende. Het overig
gedeelte der Spaanfche Nederlanden beftondt
uit groote binnenlandfche Steden, die zig zekerlyk
overgeeven zouden, als de Franfchen
zig voor dezelven vertoonden. Doch Spanje
fcheen
fy~) Holl. Merc. van iC>77. il. 7-ÏO.
(z) D'EsTitAi»' s Turn. IX. p. 73, 09, tio, 115. TÏMI'LS.
M-mor. hl kfn. Holl. Merc van 1(177. il. i8/,itfi:-fou
Holl. Merc va» 1677. U £-,4..
Ee 5
na deezen ongelukkigen ilag, niet langer uit, 1677.
dan tot den twintigft-en van Grasmaand, wanneer
de Stad, by verdrag, opgegeven werdt fjeeft zig

Staat des
oorlogs
in
Buïtscliland,
in Ka:alonie,
442 VADERXANDSCHE LVI. BOEK.
1*77. fcheen weinig aandoening te hebben van dit
gevaar, zig verzekerd houdende, dat Groot-
Britanje en de Staaten niet zouden konnen gedoogen,
dat Frankryk van alle de Nederlanden
meester werdt (/£)•
xnr. Het Keizerlyke Leger onder den Hertoge
van Lotharingen, met het voorjaar, wederom,
over den Ryn getrokken zynde, begaf
zig naar Mets, met inzigt, om deeze Stad en
daarna Lotharingen te herwinnen. Crequi lag
in deezen oord , om een waaleend oog op den
Hertoge te houden. Ook viel'er, in Zomermaand,
een fcherp gevegt voor, tusfchen de
twee Legers. Doch wat laater, werdt de Hertog
verzogt, zig te willen voegen by het Leger
onder den Prinfe van Oranje, om Charleroi
te helpen winnen. Hy trok dan naar den
Maaskant. Maar Crequi belette hem den
overtogt dier Riviere. Ook fneedt hy hem ,
geduuriglyk, den toevoer af, hem, eerlang,
noodzaakende, te rug naar de Elzas, en by
Koblents wederom over den Ryn te trekken.
De Hertog van Saxen-Eifenach, die in de Elzas
gelegen hadt, was, kort te vooren, ook
genoodzaakt geweest, over den Ryn, naar
Duitschland te keeren. By Kokesberg, viel,
op den agtften van Wynmaand, een hevig
fchutgevegt voor, tusfchen de Keizerfchen en
Franfchen. Crequi maakte zig, weinige dagen
laater, meester van Fryburg (c).
Aan den kant van het Pyreneefche Geberg-
:e, was, den vierden van Hooimaand, een
fcherp
(b) TFM*r." M mor bl. 533-538.
lc) Holl. Mare. van 1677. 'bl. i8c-l8fu 240-243.
]OKn.p. CiXX.
DANIZ,

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 443
fcherp gevegt voorgevallen, tuslcben de franfchen
onder den Hertoge van Navailles en
de Spaanfchen onder den Graave van Monterei,
waarin de laatften het veld behouden hadden;,
doch wederzydsch merkelyke fchade geleeden
was (d~).
Doch zo zeer als het krygsgeluk den Franfchen
medeliep,zo zeer liep het hunnen Bondgenooten,
den Zweeden, tegen. Zy waren,
in Zomermaand, genoodzaakt geworden, het
beleg van Christiaansftad, welk zy voorhadden,
uit den zin te zetten. In Hooimaand,
werdt hunne Vloot geflaagen, door de Vereenigde
Deenfche en Staatfche Vlooten, onder
't bevel van den Luitenant-Admiraal Willem
Bastiaanszoon. By Landskroon, viel, omtrent
den zelfden tyd, een veldilag voor, tusfchen
de Zweeden en Deenen, van welken de uitkomst
onzekerer was. Maar in Noorwegen,
behaalden de Deenen verfcheiden' merkwaardige
voordeden op de Zweeden (e). Stettyn,
eenige maanden geblokkeerd geweest zynde,
door den Keurvorst van Brandenburg, werdt,
in Zomermaand, geweldiger aangetast, 't Leedt
egter tot in Wintermaand, eer de Stad zig,
by verdrag, opgaf (f).
De Graaf d'Estrées, na 't herwinnen van
Kajana, in Wintermaand des voorleeden jaars,
voortgezeild zynde naar het Eiland Tabago,
raakte aldaar, in Lentemaand, in een hevig
gevegt met den Kommandeur Binkes. Verfcheiden'
van 's Lands fchepen werden in brand
167»
en f» *e
Noorden.
XIV.
TaSairo
verlooren.
(V) Ho». Merc. van ^77. bl. 103-2M.
(£; Holl. Merc. van 1677. */• i63-'7').
lf) Moll. Merc. van 1677. bl. 249-261.

444 VADERLANDS CHS LVI. BOEK.
1677. gefchooten , of vergingen , door hun eigen
vuur. t Schip Kruiningen, gevoerd dóór Remmen
Vlak, was, door twee Franfche fchepen,
waaronder dat van d'Estrées zelv' was, aangetast.
De Kapitein, zig ziende in gevaar van
veroverd te worden, vraagde naar de kruid*
hoorens: doch die zo ras niet konnende bekomen,
deedt hy den Konflapel een tonnetje
buskruids op 't dek brengen. En ftraks daarna,
zag men den brand opgaan, agter de mast,
t Schip van Vlak en de twee Franfche fchepen
vloogen, eerlang, in de lugt. Doch 't
fcheepsvolk bergde zig, ten minfte gedeeltei
v k
(g)- D'Estrées werdt, eindelyk, genoodzaakt,
het Eiland te verlaaten, en, met merkelyke
fchade, te rug te keeren. Hy hervatte
ien aanflag, in Slagtmaand, en toen gelukte
iet hem, de Sterkte op het Eiland te veroveren.
Binkes en verfcheiden' anderen kwamen,
Bïnkes
fiieuvelt. 1 >y deeze gelegenheid, ongelukkiglyk, aan hun
unde (/i). Eenigen tyd te vooren, hadt d'Esrées
zig ook van eenige Sterkten der Staaten ,
Schade in t
Groen- j n Zuid-Amerika, meester gemaakt (O- De
Jand. j r
ranfchen hadden, onaangezien de Visfchery
v rederzydsch vrygefteld was, in Hooimaand a
i: ï Groenland, verfcheiden' Walvischvangers
b emagtigd, eenigen van welken verbrand weren
, terwyl anderen een zwaar rantfoen werdt
d
a fgeperst (£).
Overeenkomst
in Herfstmaand, bekragtigden de Staaten
een
'..O
o
u j £
de hee.Migd Verklaar, van t» Marrooze. vim si
s
iob, 1677. MS.
V- 76-88'/zV^ n e s 7 w v m
' :/* 3 2 ! ' Ho11, M:rc ' y a i 1 l6 77*
CO OINISL Journal p CXXX'fJ.
(

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 44S
een Verdrag, onlangs gemaakt met de Regeering
van Algiers, waarby de losprys der Slaaven
op omtrent een derde gefield werdt van
't gene dezelve voorheen plag te beloopen(/_).
Doch terwyl de Vereenigde Gewesten gekweld
werden met uitheemfchen oorlog, hadden
fommigen ook met inwendige onlusten te
ftryden. In Holland en Zeeland, lagen deKerkelyken,
onderling en met de Regeering, over
hoop. Men begon, federt eenigen tyd, de
Predikanten, die der Leere van Coccejus toegedaan
waren, en die zig, onder de voorige
Stadhouderlooze Regeering, in de gunst der
Overheeden hadden weeten in te dringen, in
fommige Steden, met den nek aan te zien, en
buiten de aanzienlykfte ftandplaatfen te weeren,
of te houden. Zulken, daarentegen, die
der Leere van Voetius aanhingen , en altoos
voor ongemeene vrienden en goedgunners van
het Huis van Oranje hadden willen gehouden
worden, begonden, terftond na 's Prinfen verheffing,
moed te fcheppen, en hunnen partyen
onbefchroomder onder de oogen te zien.
Sommigen hunner, die, voorheen, om oproerig
prediken, gelyk het toen genoemd werdt,
uit de Steden gezet waren, verwierven nu vryheid
van zyne Hoogheid, om 'er wederom in
te komen, en hunnen dienst waar te neemen,
:
gelyk te vooren. 't Eerfte was, onder anderen,
aan Abraham van den Velde, voorheen
Predikant te Utrecht, gegund (m). De Staa- i
1 ZeeH
ten van Zeeland hadden, al in 't jaar 1675, 1
and,
eene
(W) Holl. Merc. van 1677. bl. aag.
yn) Tweejaar, Gefehied. bl, 558.
ió>7'
met Algiers.
XV.
Kerkelyke
onlusten,

1677.
44^ VADERLANDSCHE LVI. BOEK.
eene orde beraamd , tot behoudenis der ruste
in de Kerke, meest ftrekkende, om den voorftaanderen
van Voetius Leere genoegen te geeven
, hoewel de andere party geene reden van
klaagen fcheen te hebben, dat zy, eenigszins,
ftrengelyk gehandeld werdt (»). Zelfs, oordeelden
veelen , dat de Staaten , onder voorwendfel
van de rust te bewaaren, den nieuwen
Leeraaren de hand boven 't hoofd zogten te
houden. Zyne Hoogheid, in Lentemaad des
volgenden jaars, ter gelegenheid, dat 'er eene
Predikants plaats , te Middelburg, opengevallen
was , de Klasfis van Walcheren , fchriftelyk,
vermaand hebbende, by't vervullen derzelve
, zorg te draagen tegen de nieuwigheden
; was 't egter gebeurd, dat het zogenaamd
Collegium Qualificatum, beftaande uit Afgevaar
digden der Wethouderfchap en den Kerkenraad
, waaraan , hier , 't verkiezen der Predikanten
ftaat, een beroep uitgebragt hadt op
Wilhelmus Momma, Profesfor der Godgeleerdheid
in den Ham , die verdagt was , nieuwigheid
te leeren. Doch de Klaslis hadt geweigerd,
dit beroep goed te keuren , zeer klaagende ,
dat men zo weinig agt geilaagen hadt op het
fchryven van zyne Hoogheid. Het Kollegie
beweerde egter, dat het beroep wettig was ,
zo lang de Klashs geene redenen gaf, waarom 't
moest afgekeurd worden. De Wethouderfchap
van Middelburg onderfteunde het Kollegie,
en men ftelde orde om Momma te haaien. De
Prins fchreef aan Momma te Ham , en aan de
Wethouderfchap van Middelburg , een en an­
der-
1
C«) Tweejaar. Gefehied, tl. 603,]

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 447
dermaal, om de zaak niet verder door te zetten
, voor hy 'er zelf nadere fchikking op ge­
ló>7.
maakt hadt. De Kiasfis drong hierop insgelyks;
doch, befpeurende, dat de Burgerkrygsraad
zig in de zaak mengde, hieldt zy zig niet
langer veilig binnen Middelburg. Momma was,
ondertusfehen, overgekomen; en men maakte
gereedfehap om hem te bevestigen en op den
predikltoel te brengen. De Prins, toen voor
Maastricht leggende, fchreef, hiervan verwittigd
, fcherpe brieven aan de Wethouderfchap,
aan 't Kollegie, en aan Momma, ernftelykverhiedende,
met de voorgenomen' bevestiging
voort te vaaren. Maar de Krygsraad en veele
voornaame Burgers begeerden het tegendeel
op de Wethouderfchap, zo men de Stad niet
vol oproers zien wilde. De bevestiging gefchiedde
derhalve, twee dagen hierna, op den
negentienden van Hooimaand. Momma, dien
de Wethouderfchap, op zyn verzoek, beloofd
hadt, te zullen befchermen, zo hem, over dit
werk, eenig leed overkomen mogt,tradt,dien
zelfden dag nog, op den predikltoel, onder
eenen geweldigen toeloop van de aanzienlykften
en van 't gemeen (0). Doch de Prins nam
dit zo euvel, dat hy de Klasfis beval, naar de
orde der Kerke, te handelen, tegen zulken,
die oorzaak deezer, ongeregeldheid geweest
waren. De Klasfis, toen te Vlisfingen zittende
, dagvaarde het Kollegie aldaar. Doch de
Wethouderfchap van Middelburg wilde niet
gedoogen, dat iemant uit haare Stad, te Vlisiingen,
voor de Klasfis verfcheene. De Klasfis
voer
OJ Uiteen' Brief van Mjddelb. van 20 July 1676. MS»

44S VADERLANDSCHE LVI.BOSK;
IG77. voer egter voort, met de zaak, kerkelyk, af
te doen. De Middelburgfche Predikanten, die
Mommas beroep meest bevorderd hadden,
Van der IVaayen en de Mey, werden uit de
Klashs gezet. De Mey, die Momma bevestigd
hadt, werdt gefchorst in zynen dienst en
zelfs in 't gebruik des Avondmaals. Twee Diakens
werden ook, in hunne dienften, gefchorst.
Aan Momma werdt gefchreeven, dat men hem
voor geenen Predikant erkende; maar hieldt,
voor eenen huurling. In deezen ftaat, blee-
/en de zaaken tot dat de Prins, in 't laatst van
slagtmaand, te Middelburg kwam. 't Kollegie,
hem komende begroeten, kreeg tot becheid,
j dat hy den * aanhang te Middelburg was
ttltie.
i 'tomen dempen, en, toen 't zig verantwoorden
i vilde, dat zulks hier de tyd noch de plaats was.
j Den Burgerhopluiden werdt, door zyne Hoogïeid,
voorgehouden, koe hem ter oore geko-
]
1 nen was, dat zy zig in kerkelyke zaaken gefiei
\en, en de Klas/is moeilykheid aangedaan hadden
t U als zy verklaarden, de Klashs te hebben
y villen befchermen, hernam de Prins, dat hy
l eter onderregt was Q&). Voorts, kwam hy
i n de Vergadering aer Staaten, op welke zyn
i
;ezag zo veel vermogt, dat men, terftond,
1 >eiloot „Momma af te zetten, en den Prins
, te magtigen, om zulken, uit de Wethou-
, derl'caap van Middelburg en uit het Kolle-
, gie, vvelken men bevondt, de voornaame
, oorzaaken geweest te zyn van het beroep
, van Momma en van de onbehoorlyke in-
, dragt op het regt der hooge Overheid, in
„ den
(p) U't «*' Biicf van M.iiddb. van 5 Dec. I67S. MS.

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 440.
a den perfoon en waardigheid van den Heere 1677.
£ Stadhouder , te ftraffen niet afzetting of
^ fchorfing in hunne dienften." Doch de Stad
Middelburg hadt, gelyk men ligtelyk denken
kan, niet bewilligd in dit befluit. 't Werdt
egter uitgevoerd, door den Prinfe, die merkelyke
verandering maakte, in de Wethouderfchap
en Krygsraad van Middelburg ; Momma
buiten beroep liet, en Van der Waayen afzette,
en fchriftelyk beval, de Stad en gantsch
Zeeland te ruimen. Doch de Mey, naar men
toen zeide , in ftilte , fchuldbekentenis gedaan
hebbende voor zyne Hoogheid, bleef
in dienst Cqj. Voorts, magtigde de Prins de
Klasfis , de nieuwe Wethouderfchap van Middelburg
en de protesteerende Broeders van het
Kollegie , om tot een nieuw beroep te treeden
(>). Momma, een jaargeld bekomen hebbende
tot zyn onderhoud, begaf zig, met der
woon , naar Delft, daar hy , in Herfstmaand
deezes jaars, overleedt (s). Zyne Hoogheid
hadt, te Middelburg zynde, op de Staate» van
Zeeland begeerd , dat men hem , als eerften
Edele , en van wege de Steden Vlisfingen en
Veere , twee ftemmen toeftondt in de Staaten
van Walcheren, en dat Middelburg, wederom,
gelyk van ouds, ééne ftem hadt; waarin terftond
bewilligd werdt. Geduurende de Stadhouderlooze
Regeering, hadt Middelburg twee
ftemmen gehad , en Vlisfingen en Veere ieder
«ene ; zo dat 'er toen vier ftemmen geweest
wa-
O) Uil fn' Kriefvan Mddelb. van U T)ec. 1676. ëfS.
( T ) Nuiul.Zc-1. tfijtiny I, S, 4, 8. 'I Oec- 'o>(S. « 09,155,,
rfo. '6i, 165,103,170,18;. Holl. Merc.van 1676 il, 233-245,
j Holl. Merc. yen 1677. il. 210.
XIV. DEEL. Ff

453 VADERLANDS CHE LVI. Bókti
CO Notul. Zeel. 10 Dcc. ifi>6. bl, 179.
C«) Tweejaar, Gefehied. U. 799 *»Z»
1677. waren, die nu wederom op drie gebragt werden
De Kerkelyke onlusten verminderden
, federt, allengskens, in Zeeland. Maar'
en in
Holland. te Enkhuizen, in Holland, was, in 't midden
des jaars 1675, ook vry wat moeite ontftaan ,<
over't beroepen van eenen Predikant. Eenige
Leden der Gemeente booden den Kerkenraadeen
Verzoekfchrift aan, waarby zy begeerden,
dat niemant beroepen werdt, dan die vreemd
was van de nieuwigheden, welken thans, door
fommigen, gedreeven werden. Doch de Wethouderfchap
beide en de Kerkenraad namen
het inleveren van zulk een Verzoekfchrift euvel
op. De tekenaars werden op 't Stadhuis
ontbooden , en fcherpelyk beftraft. Maar zy
vervoegden zig aan zyne Hoogheid , met een
veel dringender Verzoekfchrift: en de Prins ;
vondt goed, die van Enkhuizen te vermaanen ,
tot het voldoen der verzoekeren («). Doch
hoe 't, verder, met deeze zaak, afgeloopen zy,
is niet tot myne kennisfe gekomen. Te Amfterdam
, daar men voor diergelyke moeilykheden
vreesde , hadt de Regeering, in Louwmaand
deezes jaars 1677, den Kerkenraad bewoogen,
tot het neemen vaneenbehuit, waarby
verklaard werdt „ 1. dat 'er geene wezenwlyke
verfchillen waren onder de broeders.
wa. dat men zig zou hoeden van alles, wat
j 5
de eendragt zou konnen ftooren. 3. dat men
n
niet zou voorgeeven, de zaaken , over wel-
„ ken men verfchilde , te houden van zulk
„ een gewigt, als of 'er de zaligheid aan hing,
w4. dat men zig zou wagten van onfchrifw
tuur-

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 451
„ tuuriyke fpreekwyzc-n. 5. dat men in 't beroepen
van Predikanten , agt geeven zou op
1677,
55 sulken, die van eenen vreedzaamen aart wa-
„ ren. en 6. dat men zuiken, die tegen deeze
j, punten misdeeden, eerst broederlyk vermaai
}
nen zou , om alle verwydering voor te koj,men
(y)." Men heeft, van dien tyd af tot heden
toe, deeze punten den Kerkenraad, by deszelfs
verandering of vernieuwing, en voor't beroepen
van een' Predikant, geduuriglyk voorgelezen,
't welk zeer veel toegebragt heeft tot
behoudenis der ruste in deeze volkryke Stad ;
welke ook, aan andere oorden, door het voorèigtig
beleid der Regeeringe , onaangezien de
verfchillen, in 't ftuk der Leere, bleeven duuren,
allengskens, herfteld en bevestigd werdt.
Doch in de byzondere Gewesten, met naame,
in Stad en Lande, Overysfel en Frieskind, < )niusteid
xvl
hadt ook de hooge Regeering, federt verichei- 1 usfcheni
"Jronin.
den' jaaren , onderling overhoop gelegen ; ge- j
ren en dé
lyk wel te wagten was , na dat de aanftelling i jrameandetl.
van zyne Hoogheid tot Stadhouder der aan- 1
zienlykfte Gewesten , en tot Kapitein- en Admiraal
- Generaal van den Vereenigden Staat,
de algemeene Regeering van den zeiven in eene
geheel andere gedaante gebragt hadt. In
Stad en Lande , was de twist, reeds in den
jaare 1672, en terftond na dat Groningen van
den vyand verlaaten was, begonnen. De Regeering
der Stad hadt toen twee Ommelander-
Heeren, Jonkheer Ozebrandjan Rengers, Heer
van Slogteren, en HenrikPïcard, op fterk vermoeden
, dat zy, geduurende het beleg, heimeer)
Holl. Merc. yin 1677. II. 9i.
Ff 3

45* VADERLANDSCHE LVI. BOEK.
1G77. melyk verftand gehouden hadden met den
vyand, in hegtenis genomen. De iaatfte was,
na dertig weken zittens , wederom geflaakt;
doch de eerfte, fcherpelyk onderzogt zynde,
en geen verraad beleeden hebbende , egter
vastgehouden. De Ommelanden, den handel
der Stad aanmerkende als eene blykbaare verkragting
hunner voorregten , vorderden voldoening,
en wilden langer geene gemeene Vergaderingen
houden met de Stad , zo dezelve
geweigerd werdt. De Stad boodt aan, een
gelyk getal van Regters, uit en door de beide
Leden van 't Gewest, te doen magtigen, om
over Rengers te zitten , en den Ommelanden
al de gerustftelling te geeven, welken zy, immer
te vooren , gehad hadden , om veilig te
konnen Vergadering houden in de Stad. Doch
de Ommelanden begeerden volftrektelyk , dat
Rengers op vrye voeten gefteld werdt. Ondertusfehen
, werden 'er geene Landfchaps-
Vergaderingen gehouden , tot merkelyk agterdeel
van het gemeene Land , en van de Provincie
in 't byzonder. De Ommelanden vervoegden
zig , eindelyk , aan de Vergadering
der algemeene Staaten, met verzoek , }
dat
„ deezen , gelyk voorheen meermaalen gejjfchied
was., Gemagtigden geliefden af te
„ zenden , tot bylegging der gereezen' geyy
fchillen." Men beiloot hiertoe , op den zeventienden
van Sprokkelmaand deezes jaars
167f. Zyne Hoogheid werdt verzogt, de Gemagtigden
in perfoon te willen verzeilen , en
met zyh hoog gezag te onderfteunen. Doch
Friesland hadt , in dit befluit, niet bewilligd,
ver-

LVI. BOEK, H I S T O R I E . 453
verltaande, dat men, vooraf, behoorde te beproeven,
of de gefchillen niet, door den Prin­
1677.
fe Henrik Kahmir, Stadhouder van 't Gewest,
in der minne, waren by te leggen. De bezending
ging egter voort. De Prins van Oranje
en de Gemagtigden der algemeene Staaten
deeden , den tweeden van Lentemaand , eene
uitfpraak , by voorraad , volgens welke , den
,5 Heeren der Ommelanden , te Groningen ,
„ vryen in- en uitgang toegeftaan , de Land-
„ fchaps - Vergaderingen hervat, en Rengers
„ gehaakt moest worden , mids hy zig, tot
99 naderen last, onthielde binnen zyne Heer-
„lykheid Slogteren." Doch de Stad weigerde
zig te fchikken, naar deeze uitfpraak.
Ten zelfden tyde, was'er yerfchil ontftaan,.
over 't verleenen der Patenten. De Prins van
Oranje , eenige Regementen willende trekken
uit de Gewesten van Friesland en Groningen
tot verlïerking van het Leger van den Staat ,
hadt hiertoe Patenten verleend , zonder de.
Staaten of den Stadhouder deezer Gewesten
te kennen , en deezen , zig hierdoor in hunne,
voorregten verkort rekenende, hadden geweigerd
, het Krygsvolk te laaten uittrekken. De
algemeene Staaten verklaarden zig voor den
Prinfe van Oranje. Zo deeden ook de. Ommelanden.
Doch de Stad hieldt, in dit gefchil,
de zyde van haaren Stadhouder, die gehouden
werdt, ook hierom, in de overige gefchillen
, te fterker te hellen , over de zyde der
Stad. In Grasmaand , vervoegden de Omme^
landen zig , met een nieuw Vertoog , aan de,
algemeene Staaten, waarby zy, behalve't ont-
Ff 3
n a g L

454 VADERLANDS CHE LVI. BOEK.
1677. {lag van Rengers , verfcheiden' andere punten
vorderden, die van ouds, tusfchen de Stad en
dc Ommelanden, betwist waren, en welken zy
nu , ten nadeele van de Stad, beilist wilden
hebben. Onder anderen , eischten zy drie
ftemmen, tegen de eene ftem der Stad, op de
Landdagen , vryheid van 't Stapelregt voor de
Ommelanden , en regt om ten platten lande
te mogen brouwen. Ook begeerden zy , dat
de boonen , waarby de Wethouderfchap der
Stad gekooren werdt, gezonden werden aan
den Heere Stadhouder, of aan de algemeene
Staaten , en dat de Gilden te Groningen
wederom herfteld werden , in 't bewind der
Regeeringe, 't Bleek hieruit klaar genoeg ,
dat men verandering zogt, in de Regeeringe
der Srad. De algemeene Staaten, ernftig aangemaand
door den Prinfe van Oranje , om een
einde te maaken van de onlusten in Stad en
Lande, en geenen wil hebbende, om zig, tegen
die van de Stad , te bedienen van ftrenge
middelen , beflooten , eindelyk, op den eerften
van Zomermaand „ dat de Stad zig, bin-
„ nen veertien dagen , aan de uitfpraak hun-
„ ner Gemagtigden zou moeten onderwerpen,
wof dat de Ommelanden , anders, geregtigd
w
zouden zyn , om , in zaaken van Regee-
„ ringe , Geldmiddelen en Regtsoefening ,
„ huis op zig zeiven te houden. " Doch de
Stad niet alleen , maar de Stadhouder, Prins
Henrik Kafimir, 'hieldt dit befluit te ftryden
met de Vryheid en Hoogheid van 't Gewest,
weigerende den laatften , de hand te leenen
tot het in ftand brengen en houden eener afzon-

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 455
zonderlyke Regeeringe der Ommelanden ; die
167**
egter eenen aanvang nam. Maar de Stad verdoodt
haaren ingezetenen , deeze afzonderlyke
Regeering , in eenigerlei opzigt, te erkennen.
DJ Verpagting van 's Lands middelen
gefchiedde , ondertusfehen , op aanfehryving
van den Heere Stadhouder , beide in de Stad
en in de Ommelanden. Doch de Regcering
der Ommelanden verboodt, eenige betaalingen
te doen aan de Ontvangers der Provincie.
De Stadhouder geboodt het tegendeel,
by herhaalde Plakaaten. Die van de Ommelanden
zig, door den Stadhouder, die de magt
over 't Krygsvolk in handen hadt, gehinderd
vindende in hunne afzonderlyke Regcering ,
vervoegden zig, wederom, aan de algemeene
Staaten, klaagende beide over den Stadhouder
en over de Stad. De Regeering der Stad
zogt, daarentegen , heul by de Staaten vaa
Holland , zendende zelfs Gemagtigden naar
de byzondere Steden, om deezen te beweegen
tot het voorftaan haarer belangen. Doch
de Staaten van Holland waren nu niet gefchikt,
om zig te kanten tegen 't gevoelen der algemeene
Staaten, gefterkt, gelyk het was, met
het hoog gefteegen gezag des Prinfen van Oranje.
Men beiloot dan, ter algemeene Staatsvergaderinge
, ook met volkomen' bewilliging
van Holland, op den derden van Oogstmaand,
dat de Stad zig naar de uitfpraak van zyne
Hoogheid en de verdere Gemagtigden zou hebben
te gedraagen De beide partyen zonden,
O) Refol. Ho!!. 3, 84,si July 1677. bl 181-233 .313,340.
Wotul.Zeel 1*5 17y u fy *677. bl. 79
i
I;D. Zie nek Sommier Ves.
bt*l gedrukt 1677. en Holl. Merc. yen i6jo, bl. 98-157.
Ff 4

456 VADERLANDSCTIE LVI. BOEK.
den, hierop, wederom, Gemagtigden naarden
Haage, welken, lang en breed, handelden met
zyne Hoogheid , die hun , eindelyk , deezen
tweeledigen voorflag deedt „ dat men zig, we-
„ derzydsch , voegen zou naar de voorgaande
„ uitfpraak ; of alle verfehillen te niet doen ,
„ door eene algemeene vergiffenis, waaron-
„der ook Rengers begreepen zou zyn. DQ
Gemagtigden der Stad namen aan, van deezen
voorflag , die , op den vyf-entwintigften van
Wynmaand , ter algemeene Staatsvergaderinge,
goedgekeurd werdt, ve'rflag te doen (V),
Zy keerden , eerst in Louwmaand des jaars
1678, te rug in den Haage, en op den Zes-entwintigften,
werdt beflooten
n
dat de Omme-
„ lander-Heeren en derzelver bedienden vrye-
„ lyk in en uit Groningen zouden mogen gaan;
to
ook zelfs de opgezetenen der Ommelanden ,
„ ten ware zy eenige misdaad begingen in de
„ Stad ; dat Rengers op vrye voeten en in
„ zyne eer en goederen herfteld zou worden,
„ zonder dat egter , wegens 't gene hem over-
„ gekomen was , immer iet tegen de Stad zou
w
mogen ondernomen worden ; dat de afzon-
„derlyke Regeering in de Ommelanden zou
„ ophouden , en dat de Stadhouder beide de
„ Leden der Staaten befchryven zou , om de
„ Regeering van 't Gewest, voortaan , te be-
„ ftellen, gelyk van ouds (j)." Na dit befluit
der algemeene Staaten , fchikte men zig , ter
wederzyde ; doch 't liep nog aan tot in Slagtmaand
,
f x) Zie Holl. Merc. van 1(177. 807-210.
iy) Zie Rccueil van Arnhem, Stukken, gedf. 1677. en IIolJ.
Mee. van 167V. bl. 7-y.

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 4.57
maand , eer alles , ter Staatsvergaderinge van 1677-
Stad en Lande, geregeld werdt Qz).
In Overysfel, hadt de beweeging minder gevolg.
Zy bepaalde zig binnen Deventer. De VToïita
XVIL
Gemeentsluiden , oordeelende, dat het Reglement
op de Regeeringe , door den Prinfe van
:e Daacuter.
Oranje , in den jaare 1675 , gemaakt, flreedt
met de Privilegiën der Stad , hadden , zonder
agt te liaan op het fchryven van zyne Hoogheid,
de Magiitraat, in deezen jaare 1677, verkooren
en doen beëedigen , zonder 's Prinfen
goedkeuring op hunne verkiezing af te wagten,
maakende zy , zo zy zeiden , gemoedshalve ,
zwaarigheid, om het Reglement van den jaare
1675 , tegen de Privilegiën , naar te komen,
Zy zonden zelfs een Vertoog aan den Prinfe,
waarin zy hun gedrag verdedigden. Doch zyne
Hoogheid deedt de zaak fpoedig af. Hy
beval Burgemeesteren van Deventer , de Gemeentsluiden
, die zwaarigheid' maakten, om
het Reglement van 't jaar 1675 naar te komen
, van hun ampt te ontilaan , voor reden
geevende , dat, gelyk hy niet gezind was , het
regt, hem , by dit Reglement, opgedraagen, af
te ftaan , hy ook niemand wilde dringen, om zig,
tegen zyn gemoed, met de Regeeringe te bemoeiden.
Op 't ontvangen van deezen last, werden
twee - entwintig Gemeentsluiden ontflaagen
, en in derzelver plaatfe , anderen gekooren
, die geene zwaarigheid maakten , om zig
naar 't Reglement te voegen Qa j,
Iq
O ) Uefol Holl. %Aug. 1678. W.557. Holl, Merc. van 1688,
II. 57:1.
'' a ) Deductie der Gemeente vnn Deventer gedr. 1677, en Ilpü.
fJeic. ven 1677. tl. 154-158.
Ff 5

16-7.
458 VADERLANDS CHE LVT. Rnwn-
Ilewee-
M

LVI. BOEK. HISTORIE. 459
vervoegden zig , hierop , volgens gewoonte , 1677.
aan de algemeene Staaten , die , reeds in 't -
voorleeden jaar , ten behoeve der Stenden en
der Stad , aan de Vorftinne gefchreeven hadden
; doch zy begeerde, dat de Staaten 't gefchil
tusfchen haar en de Stenden behisfen lieten
, door den Keizerlyken Gemagtigde, Graave
van Windischgrats. De Staaten , hiernaar
geene ooren hebbende, deeden, in Grasmaand
deezes jaars, eene bezending naar Oostfriesland
; die egter , vrugteloos , te rug keerde.
De onlusten borsten, eerlang, tot daadelykheden
uit. De Munfterfchen kwamen , te Lier,
nestelen, en fcheenen 't oog te. hebben op
Lieroord , daar Staatfche bezetting lag. De
Keizer gaf, daarna , bevel, dat de Munfterfchen
Oostfriesland zouden hebben te ruimen.
Doch zy kreunden zig aan 's Keizers bevelen
niet (dj. Eu de Staaten hadden hun Krygsvolk
thans te noodig, dan dat zy zig, gelyk te
vooren. wel gefehied was , van een gedeelte
van het zelve zouden hebben konnen bedienen,
om Oostfriesland te zuiveren yan vreemde
knegten.
Terwyl de Vredehandeling te Nieuwmegen XIX.
traaglyk voortging, deedt de Spaanfche Ge- I Iet Huis
zant in Engeland, DonBemardde Salt'nas, zyn c er Geteenten
best, om eenige Leden van 't Parlement op te
1 Enftooken
, tegen Frankryk ; 't welk , gevoegd
g ;land
by de poogingen, die de Prins van Oranje, in z oekt
den aanvang deezes jaars , hadt aangewend , d en Koing
te
om den Koning van Groot - Britanje te bewee- jj
ringen
gen , dat hy zig meer Hete gelegen leggen aan
t ït oar-
de
*i) Hüü. Merc. yan 1677. ff. i«8 -161 , ajo, 249.

1677.
log met
Frankryli
Frankryk
flaat een
lang liefland
voor.
't Welle
«een'
ingang
vindt.
46q VADERLANDSCHS LVI. BOEK.
de behoudenis der Spaanfche Nederlanden ,
zo veel kragts hadt (e), dat het Huis der Gemeenten
den Koning, in Grasmaand, verzogt,
• „dat hy een befchadigend en verdedigend
„Verbond wilde huiten met de algemeene
„ Staaten , tegen den geweldigen aanwas der
„ magt van Frankryk , en tot behoudenis der
„Spaanfche Nederlanden (ƒ)" Doch Karei
de II, nog naauw verbonden met Frankryk,
nam dit verzoek , welk hy voor een inbreuk
op het voorregt der Kroone hieldt, zo euvel ,
dat hy 'er het Huis , een en andermaal, over
beflrafte (g). De Koning van Frankryk,
bedugt, dat die van Groot - Britanje, hoe zeer
in zyne belangen, de drift des volks niet
zou konnen wederllaan, fchreef hem, terftond
na 't veroveren van Valenchyn , Kameryk en
S. Omer „ dat hy, eenen afkeer hebbende van
„ 't vergieten van Christen bloed , bereid was
„ een Beftand voor eenige jaaren te fluiten, zo,
» Zweeden hierin bewilligde (i)." Doch deeze
aanbieding werdt, te Nieuwmegen, aangeven,
voor eene al te grove konstftreek, om de
Rngelfchen flap te maaken , en om den Bondgenooten
't herwinnen van 't gene zy verloo-
•en hadden te beletten. Beverningk zelf, hoe
seer hy de Vrede zogt, fprak 'er , op dee-.
^e wyze, van. „ Ook was, zeide hy, 'c be-
, dingen van de toeftemming der Zweeden de
, regte weg , om het fluiten van. 't Beftand te
J
„ontf

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 461
ontwyken, al hadden 'er fchoon de Bondgenooten
in bewiligd. Behalve , dat de
*$77<
„ Spaanfche Nederlanden, van grensvestin-
„ gen beroofd, ligtelyk, onder of na 't Be-
„ ftand, zouden konnen overvallen, en de
M
overwonnen' Steden, geduurende het Beftand,
zo volkomen Fransch gemaakt worden,
„ dat men ze, 't zy door de wapenen of door
verdrag , veel bezwaarlyker zou konnen
„ herbrengen, onder het gebied der Kroone
Byzonterehan
„ van Spanje (/)." In de afzonderlyke handeling,
welke hy met de Franfchen hieldt, hadt [ ieüng
usf'cheti
hy, reeds te vooren, te verftaan gegeven „dat
t
le Fran.
„ 'er niets overfchoot, dan eene byzondere 1 dien en
;taatchen.
„ vrede te fluiten, zynde 'er toch geene mo- \
„ gelykheid, om de verfchillende belangen j
„ van alle de ftrydende partyen te vereeni-
„ gen." Sedert, was hy naar Arnhem geweest,
om met den Raadpenfionaris Fagel te fpreeken
(k). De Franfchen, midlerwyl, den Prinfe
van Oranje, door Pesters, in 't heimelyk,
kennis hebbende doen geeven, dat zy genegen
waren Maastricht weder over te leveren aan
de Staaten, en een goed Verdrag van Koophandel
met hen te fluiten (/); was men, in 't
midden van Grasmaand , in onderhandeling
getreden over zulk een Verdrag. Beverningk
hadt 'er een Ontwerp van gemaakt, waarover
hy, met de Franfchen en Engelfchen, handelde.
De Franfchen maakten 'er geene merkelyke
zwaarigheden over, en alles fchiktezig,
meer en meer, tot het treffen eener afzonderlyke
(/) TEMPUS Memor. i/.510-542.
l*J D'ESTRAOES Tom. VIII. p. 171, 104.
(Ij U'ESÏRADSS VIII. p. 245.

A62 VADERLANDSGHÉ T.VT Rn**
1*577. lyke Vrede tusfchen Frankryk en de Staaten
Qn). De Franfchen verzuimden niet, te kennen
te geeven, dat de Staaten meer voordeelen
in den Koophandel te wagten hadden, wanneer
zy tot eene afzonderlyke Vrede beflooten,
dan wanneer zy, te gelyk, voor hunne
Bondgenooten fpreeken wilden: 't welk veel
woog by de handelende Gewesten, en vooral
by Holland en Zeeland («). De Sekretaris
der Staatfche Gevolmagtigden,/^, eenAmllerdammer,
hieldt den Franfchen ook voorj
„ dat het toeflaan van een voordeelig Ver-
„ drag van Koophandel de regte weg was, om
„ de Stad Amflerdam en de overige Leden
„ van Holland te verpligten, datzy den Prins
„ van Oranje noodzaakten, om in eene afzonderlyke
Vrede te bewilligen (o):" 't welk
ligtelyk geloofd werdt, en hen gemakkelyker
maakte, in 't handelen over zulk een Verdrag.
Doch de byzondere handeling over het Prinsdom
Oranje ontmoette grooter zwaarigheden,
aan de zyde van Frarikryk. De Prins vorderde
, dat men hem herftelde in 't bezit van dit
Prinsdom, en in verfcheiden' inkomflen en
rcgten, waarover, te vooren, verfchil geweest
was. Frankryk wilde het Prinsdom te rug geeven,
in dien ftaat, als de Prins het, voor den
oorlog, bezeten hadt, en hieldt 's Prinfen eisch
voor onredelyk. Doch de Franfchen, bedugt*
dat de twist hierover den handel met de Staaten
ftremmen mogt, verfchooven, eindelyk,
het
O») D'ESTRADES Tim. VUl.p. 272 TEMPLE M:mor. il. 542.
(») D'ESTRADES Tom. VlU. p. 237. Tom. U. pi 4, 102,
IIö, I4-;. 193, jog, 314.
"
U'ESTIUDW 7i«w..IX. j>. 132,

LVLBOEX. H I S T O R I É . 46*
het afdoen van 't gefchil over 't Prinsdom , tot
167.
betere gelegenheid Qö).
De algemeene Vredehandeling ging, midlerwyl,
nog al flaauwlyk voort. De Gezanten Nuncius
s Paufen
ileeten een goed deel van den Zomer, met komt te
Nieu#-
het maaken van aanmerkingen op elkanders negtn;
eifchen (q), die de meesten fchriffcelyk inleverden:
waartoe de Franfchen niet te brengen
waren. Omtrent den aanvang van Zomermaand
, verfcheen de Nuncius van den
Paus, Aioifius Bcvilaqua, Patriarch van Alexandrie,
te Nieuwmegen, om de Vrede tusfchen
de Roomfche Mogendheden te bemiddelen
: doch de Gezanten der Proteftantfchen
hielden in 't geheel geene gemeenfchap met
hem O). Ten zelfden tyde, kwam ook de
e
) verheiden
Spaaniche Gezant , Markgraaf de Los Ëalba- li
Jas, op de Vredehandeling (s). En watlaa- 31 idere
evolter
de Bisfchop van Gurk, hoofd der Keizer- G
*gtig«
fche,en de GraafAntom'as, hoofd der Deenfche rl n.
Gevolmagtigden (>). Het antwoord, welk de
Staatfche gaven op den eisch of voorilag der
Franfchen, beftondt in een ontwerp eener byzondere
Vrede tusfchen Frankryk en de Staaten,
behoorlyk uitgebreid , en in Leden verweid
f»» en Temple verhaalt, dat men't, in
Hooimaand, over dit ontwerp, reeds zo ver
eens was dat Beverningk zig, als middelaar,
tusfchen Frankryk en de Bondgenooten, gedroeg,
C) Aftes de 1. Paix de Nimeg. T.Vu £ t Th
CO I 1 *MLE Memor bl- 546.
O) TKMPLE Memor. bl. 563.
% L U ) f '" kz A i ï ' a e u P a k U e Wm» Tom. u.p. , 3 7 9 f u h

454 VADERLANDSCHE LVI. BOEK.
droeg , en de laatften zelf drong , om te hui*
ten (v).
xx. De Prins van Oranje, zeer ongeneigd, tot
De Prins het maaken van een byzonder Verdrag met
Van Frankryk , zou , omtrent deezen tyd, gaarne
Oianje
een' keer naar Engeland gedaan hebben , onder
anderen , om den Koning te beweegen ,
•neemt
voor,
een' teer tot een nader Verbond met de Staaten ; doch
Daar Engeland
te
de Koning liet hem weeten , dat hy beter zou
doen. doen aan het uitftellen zyner reize , tot dat de
Vrede gemaakt was (w). Sedert, ondernam
zyne Hoogheid het beleg van Charleroi , dat
vrugteloos opgebroken werdt. Dit voorval
hadt merkelyken invloed op de Vredehandeling.
De Deenfche Gezanten hadden niet gefchroomd
te zeggen , dat de Prins van Oranje
al zyn gezag kwyt zou zyn in Holland, en genoodzaakt
worden te bewilligen in eene fchande
Vrede, zo dit beleg mislukte. De Spaanicnen
zeiden „ dat de Prins alleen oorzaak geweest
M
was , dat men den Franfchen geen' hag gen
leverd hadt." De Staaten fchooven , daarentegen
, de fchuld van het mislukken deezer
onderneemingen op de Spaanfchen en Lunenburgfehen
(*). Ook vermeerderde, omtrent
deezen tyd , de agterdogt op Spanje fterk by
de onzen. Men meende , dat dit Ryk in byzondere
onderhandeling getreden was met
Frankryk;, en Beverningk verklaarde , aan iemant,
die 't den Franfchen te Nieuwmegen
aanbragt
n
hoe hy zig ten volle verzekerd
„ hieldt, dat Spanje nog , gelyk voor zestien
„jaa-
(v~) TE'MPLB Memor. II. S17-
f*0 TEMPI.P M ro

LVI. BOEK. HISTORIE. 46*
„ jaaren, toeleg hadt, om zig meester tem aa-
„ ken van de Vereenigde Gewesten (j)." Men
verwagtte , derhalve , het fluiten oer Vrede
tusfchen Frankryk en de Staaten, van dag tot
dag, wanneer het vertrek van Temple naar Engeland
de handeling, voor eene wyle, ftremde.
En toen men hem nu, eindelyk, met een Ontwerp
der Vrede, te gemoet zag, vertraagde
de reis van zyne Hoogheid, die, na 'teindigen
van den veldtogt, insgelyks , een' keer naar
Londen deedt (2), het fluiten der Vrede, wederom
, voor eenige maanden.
De Prins hadt twee voornaame oogmerken, 1
Do%-
in zyne reize naar Engeland % het eerfte be- ; nerk
:yner
trof den Staat in 't gemeen, het ander raakte ;
eize»
-zynen perfoon in *t byzonder. Hy zogt, met
den Koning van Gróót-Britanje, de middelen
te beraamen, om eene verzekerde vrede te verkrygen
(0), en hy hadt, daarbenevens, beft
ooten, de Prinfes Maria, Dogter des Hertogs
van Jork, voor zig, ten Huwelyk te verzoeken,
't Laatfte fcheen hy te willen laaten
voorgaan, eer hy van 't eerfte dagt te reppen
{b~). Men hadt, nog onlangs, gefproken van
een Huwelyk, tusfchen zyne Hoogheid en de
Prinfesfe van Radzivii Doch de Prins,
9ïadt, al in de Lente des voorleeden jaars , zyne
gedagten begonnen te vestigen op de Prinfesfe
Maria, en de Gemaalin van den Ambas-
fa-
. 187, 191.
XIV. DSEJ.,
(Jrr
Hy verbekt
derjvaardi.

Hy
trouwt
met de
466 VADERLANDSCHE LVI. BOEK:
fadeur Temple, met Brieven aan den Koning
en aan den Hertoge, afgezonden, waarby hy
verlof begeerde, om de Prinfes te mogen komen
opwagten, na 't eindigen van den veldtogt,
die toen ftondt begonnen te worden.
Mevrouw Temple hadt ook last gehad , om
te verneemen naar den aart en neigingen der
Prinfesfe , en om den Prinfe daarvan verflag
te doen Cd): gelyk, federt, gefehied was.
Doch de reis des Prinfen bleef uitgefteld, tot
over het midden van Wynmaand deezes jaars.
Zy verwekte, zo dra zy rugtbaar werdt, groote
agterdogt in de Gezanten der Bondgenooten,
te Nieuwmegen. Ook wisten de Franfchen
niet, wat zy'er van denken zouden. De onderhandelingen
bleeven, ondertusfehen, opgefchort
(e). De Prins werdt, minzaamlyk, bejegend
, in Engeland. Doch de Koning begeerde
eerst van de Vrede, en daar na van het
Huwelyk te handelen. De Prins verftondt
het regt anders, en fchoon hy, febryft Temple
, op het eerfte gezigt, zeer ingenomen
geweest was, met de Prinfesfe, zou hy te
rug gekeerd zyn naar Holland, zonder haar
ten Huwelyk verzogt te hebben, zo de Koning
ftyf hadt blyven ftaan op zyn gevoelen.
Doch Temple, of de Lord Danby (ƒ), of
beide deeze Heeren bewoogen den Koning tot
verandering. Het Huwelyk werdt toen, binnen
weinige dagen, voltrokken (g): tot klein
ge-
(a") TFMPLB Metnor. bl. 422 -43°.
C O D'ESTRAUES Tom IX. p. 229,245, 269, 271.
CO BüKNET Vol. I. p. 408-4IO.
GO Refol. Holl. 11 Noy. 1677. il. 487, 491. TIMPLE Mé
nor. bl. 570-575.

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 467
f
enoegen, zo men dagt, van Frankryk (T); 1677.
oewel de Franfchen, op verzekering van den
Koning van Groot-Britanje, of om andere redenen,
vastftelden, dat zy 'er niets nadeeligs Maria,
Prinfesfe
Dogter
van te dugten hadden (V). Terftond hierna, des Her.
traden de Koning van Groot-Britanje en de 'ogs van
Prins van Oranje in onderhandeling, over de lork.
Hy komc
voorwaarden der algemeene Vrede. Zy kwamen
, na eenig verfchil, waarin de Koning Koning
met den
meest voor, de Prins meest tegen Frankryk pan
yverde, overeen , dat de Vrede, op deeze Qrootvoorwaarden,
behoorde geflooten te worden: Britanje
3 vereen,
„ dat *al wat van den Keizer en het Ryk, van n een
„de Vereenigde Staaten en van den Hertoge nntwerp
„ van Lotharingen, gewonnen was, aan ieder :ener alremeene
„ deezer Mogendheden , te rug gegeven zou j
rrede.
„ worden : en aan Spanje de Steden Aath ,
„ Charleroi, Oudenaarden, Kortryk, Doornik,
„ Condé, Valenchyn, S. Guilain en Binch: en
„dat de Koning de toeftemming van Frank-
„ ryk, de Prins die van Spanje zou zoeken
„ te bezorgen." De Koning zondt, terftond,
iemant naar Parys, met last, om te verneemen
, of zyne Majefteit van Frankryk, in zulk
eene Vrede , zou konnen bewilligen. Doch
deeze gaf uitftellend, en, eindelyk, onbepaald
antwoord. Het Franfche Hof wist, wyders, I ret Franse
{ Hof
de handeling met het Engelfche te rekken,
;kt de
tot in 't volgende jaar, op de voorzigtigfte £
andeng,ove:
wyze , nooit meer dan ééne zwaarigheid te- 1
vens voorftellende , en geduurig klaagende, t it ont«-
pver de koelheid des Konings van Groot - Bri- * rerp.
tan-
(A) ItlTRfJHT Pol. I. p. iXO.
{i) D'ESÏRAUES Tom. IK. p. 2^4, 293.
Gg 2

4^3 VADERLANDS CHE LVI. EOEK.
1677. tairje, die, om eene enkele Stad meer of minder,
in oorlog fcheen te willen treeden. De
Franfche Ambasfadeur te Londen haalde zelfs
Karei den II. over, om het Parlement, welk
gefchaapen ftondt den Koning te dringen tot
oorlog met Frankryk, te verfchuiven tot in
't begin des volgenden jaars ([kj. Ook verflaauwde
's Konings yver om Frankryk tot vrede
te noodzaaken, volgens de voorwaarden
tusfchen hem en den Prinfe beraamd , door
den tyd, geheellyk.
ÏTI Holïand,
vat­
Gemaalinne , naar Holland gekeerd , in de
Ondermsfchen , was de Prins, met zyne
ten fommigen
vaste verzekering, dat de Koning, zyn Oom,
argwaan Frankryk den oorlog verklaaren zou, zo het
op, over Franfche Hof de voorwaarden van Vrede, welken
men, onderling, beraamd hadt weigerde
*s Prinfen
Huwelyk.
te aanvaarden (7). Zyn Huwelyk hadt hy, zo
dra het geilnoten was,, den algemeenen Staa-
1 :en en den Staaten van Holland bekend ge­
; naakt, en'er hunne goedkeuring op verzogt,
iie hem, terftond, overgefchreevenwerdt(W).
remple tekent egter aan, dat fommigen, in
Holland, en vooral te Amfterdam, argwaan
zogten te verwekken, over 's Prinfen Huwelyk
, als of het gevaarlyk ware voor de vryheid
van den Vereenigden Staat. Hy noemt de agterdogt
tegen het Engelfche Hof, hieruit ontftaan,
©ngeneeslyk, en hy voegt 'er by, dat
men zelfs zo veel vertrouwen op den Prinfe
niet hadt, als hy verdiende (p). Van elders
CO TewptE Mcnior. bl. 575-584.
(/ TKMPI.» Memor. V
(ut) Holl. Merc. run 1677 bl. 213-aal, 23f%
.(•ii) TïMrxE Memor. bl. 584.
blykt^

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 469
blykt, dat, te Amfterdam en te Rotterdam,
thans, redenen gevoerd werden, die de Raadpenfionaris
Fagel verklaarde te houden voor
oproerig. Ook hadt, zo hy verzekerde, d'Estrades,
aan iemant te Amfterdam, die 'er veel
gerugts van maakte, gefchreeven, dat de Prins
alleen de vrede tegen hieldt (0).
De Raadpenfionaris Fagel was, op fterke
aanpryzing van zyne Hoogheid, na 't eindigen
der vyf jaaren van zynen dienst, in den Zomer
deezes jaars, wederom voor vyf jaaren, aangenomen.
Hy fcheen zig bezwaarlyk te laaten
beweegen, om in de bediening te volharden :
en hy bedong het jaargeld van vierduizend guldens,
hem reeds in't jaar 1672 toegezeid, in
geval hy befluiten mogt, zyn ampt neder te
leggen : waartoe hy de vryheid aan zig behieldt
(J>).
De Koning van Frankryk, vastgefteld hebbende
, de Staaten te brengen tot eene afzon-
(
1677.
XXI.
Jeheime
mder-
derlyke Vrede , wist hiertoe geenen anderen } ande-
is feli en
weg, dan zig te verzekeren van den Koning li
van Groot-Britanje, door eenen jaarlykfehen £
rankryle
onderftand in geld, tot op het lluiten der yree
1 Grootman]
e.
de. Men tradt, hierover dan, op het einde u
deezes jaars , in onderhandeling Doch V erbond
sfehen
Karei de II, die, ondertusfehen, de hoedanig- ^
rootritanjs
heid van middelaar bewaaren moest, droeg
B
zorg, dat deeze onderhandeling bedekt bleef. ei 1 de
Zelfs (loot hy, om eenigzins te voldoen aan Si aaten.
de affpraak met den Prinfe van Oranje, en
1678.
vooral, om zyn Parlement genoegen te gee- T
ven,
(O Refol. Holl. 28 Maan irt 78. bl. r4

Vrugteloosheid
4o VADERLANDSCHE LVI. BOEK.
ven, door zynen Ambasfadeur Laurens Hyik,
in den Haage , op den tienden van Louwmaand
des volgenden jaars, een Verbond met
de Staaten, waarby men beloofde „ elkandej^ren
te zullen byfpringen, om eene algemec-
„ ne Vrede te bewerken, op voorwaarden, dat
w
Frankryk Charleroi, Aath , Oudenaarden,
„Kortryk, Doornik, Condé, Valenchyn, S.
JJ Guilain, het Hertogdom Limburg, de Stad
„ Binch , en de Plaatfen, die , na S. Guilain,
„ nog mogten veroverd worden, aan Spanje te
„ rug zou geeven, nevens alles, wat in Sicüie
w
overmeesterd was; doch het Graaffchap Bour-
„ gondie, of het Franche Comté, zou aan Frankn
ryk blyven. 't Gene Frankryk op de Staaten
„ veroverd hadt zou aan hun, en Lotharingen
n
aan den Hertoge wederom gegeven worden.
„ Met Zweeden, zou men een Beftand zoeken
„te doen fluiten: en aan de Vrede met den
„ Keizer, van nu af, arbeiden. Doch de Ko-
„ ning van Frankryk zou de Steden in Sicilië
„ mogen inhouden, tot dat men 't, met Zween
den, eens zyn zou , over de voorwaarden
„ der Vrede. De Koning van Groot-Britanje
n
zou Frankryk en Spanje zoeken te beweegen
ö
tot eene Vrede, op de gemelde voorwaarden,
ö
en voor eerst tot een Beftand voor drie maanö
den, waartoe hy Frankryk zou zoeken over
Bte haaien, zo dra Spanje beloofd hadt, de
„ Vrede te zullen fluiten, op den beraamden
pvoet (O*" Doch dit Verbond werdt niet
be-
CO Secr. Ucfol. Hol!, n Jan. i Fcbr. IV, £ el, U.
*, 7. ouk Holl. Merc. iw» 1678. U, iy. «» Acl. de la Paix
«Je Nimeg. 2"o«. U. 33».

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 471
bekragtigd (/)• Ook fcheen het weinig te konnen
toebrengen, tot bevordering der Vrede,
vooral, om dat 'er niet in bepaald was, hoe
167$.
van bet
zelve toe
bevordering
der
wede.
Nader
Verbond.
Gg 4
veel volks de Koning van Groot-Britanje en de
Staaten op de been brengen zouden, om Frankryk
en Spanje te noodzaaken, tot het aanneemen
der beraamde voorwaarden: hoewel zulks,
federt, gefchiedde, by een Verbond, in Lentemaand
daarna, teWestmunfter, geilooten (V).
Doch, by dit Verbond, beloofde men ook niet,
eenen aanvallenden kryg te zullen voeren; maar
eikanderen alleenlyk te zullen verdedigen,
wanneer men aangevallen werdt, en den aanvaller
den oorlog te zullen verklaaren, twee
maanden na dat men daartoe van den aangevallen'
verzogt was. Daarenboven, was de Koning
van Groot-Britanje, zelfs ten tyde van het
fluiten van het eerfte Verbond, in heimelyke
onderhandeling getreden, met den Koning van
Frankryk, die hem zes millioenen Livres, jaarlyks
, voor den tyd van twee of drie jaaren, beloofde
, zo hy zyne belangen wilde blyven aankleeven,
en de Staaten en den Prins van Oranje
beweegen, om niet te ftaan op het te rug geeven
van Doornik («). Ondertusfehen, bediende
de Koning van Groot-Britanje zig van het
Verbond met de Staaten , om het Parlement
te doen gelooven, dat hy oorlog in den zin
hadt. Ook begon hy, eerlang, eene werving
van dertigduizend man, waartoe het Parlement
CO Ncjinciat duComten'AvMixTom.V.p. xn.Edit.deParit.
CO foiex AA. de la Paix de Nimeg. tont. II. p. 3-54.
ROUSSET Recuil, Tom. XiX. p. 4M
(«) RAPIN Tom. IX. p. 385 fi fuiv.

m VADERLANDSCHE LVI.BOÉKJ
«78, ment hem een hoofdgeld hadt toegeftaan (y).
Te Keulen aan deSpree, werdt, op den agtften
van Lentemaand, een nieuw Verbond van
Verbond
met den
Keurvorst
van Staaten en den Keurvorst van Brandenburg,
onderlinge befcherming geflooten, tusfchen de
Brandenburg.
welk egter eerst ftandgrypen zou, na 't einde
van den tegenwoordigen oorlog, en dan tien
Van dit Verbond, ftondt de Keurvorst den Staaten
Schenkenfchans , waarover voorheen gefchil
geweest was, in vollen eigendom, af. Ook
kwam men overeen, om de oude gefchillen
overdeHoefyzerfche fchuld en eenige anderen,
tegen eikanderen, vereffend te rekenen, of,
binnen kort, in der minne, af te doen (V).
XXïï. De Koning van Frankryk, weetende hoe hy
Opening met Groot-Britanje ftondt, trok, in 't begin
Van den
tyeidtogt. van Sprokkelmaand, naar zyn Leger in Lotha­
De Franfchen
veroveren
Gend,
Yperen
en Leeuwe*
jaaren duuren.
Doch by een byzonder Lid
ringen. Men meende, dat hy 't, op Namen
of Bergen in Henegouwen, gemunt hadt. Het
Spaanfche Leger floeg, derhalve, op weg, om
deeze Steden te dekken. Doch Lodewyk toog,
onverhoeds, dwars door 't Land naar Vlaanderen,
en floeg zig neder voor Gend, dat,
buiten ftaat, om eenigen tegenftand van belang
te doen , op den negenden van Lentemaand,
overging, 't Kasteel werdt, drie da-
!*en daarna, opgegeven. Van hier, trok het
franfche Leger voor Yperen, dat, met het
Kasteel, op den zesentwintigften, bemagtigd
iverdt f». De Stad en 't Kasteel Leeuwe in
BrafO
R-AFIN Tem. IX. p. 392, 303.
00 «jgW. HolU 2 9. bV 459. Du MONT Corps
ïiplora Tom- Vil i> | p
3 4,. *
( O «6.1. Meie. >#« i6;i). U. 43-^ UU»NKT fel. h p. 413.

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 473
fjO Hol'. Merc, van 1678. bi. fj6.
Cs ) TAMPI-B Memor, bi 6"i.
(

474 VADERLANDSCHE LVI. BOEK.
1678. post inzamelde. Eerst, werden hier de glazen
uitgefmeeten; waarna de woede, eenige uuren,
bedaard fcheen. Doch in den avond, vloog
het graauw wederom naar 't huis, welk, toen,
deerlyk, geplonderd, en van alles, welk men ,
in deezen tusfchentyd, niet hadt konnen bergen
, beroofd werdt. 't Pionderen duurde, den
gantfchen nagt, zonder door den Stedehouder
des Baljuws van Kennemerland, met eenige
dienaars, van Haarlem, dervvaards gezonden,
te konnen belet worden. De Regeering van
Oostzaandam, bedugt voor verder onheil, kondigde,
des anderendaags, op eigen gezag, af,
dat men, aldaar, voortaan, de turf, gelyk van
ouds, met manden, niet inet de nieuwe tonnen,
meeten zou. Doch dit, gedaan om 't
volk te Brillen, maakte de baldaadigheid verder
gaande. De Regeering, riep men, was nu de
klem kwyt. En 't was thans de regte tyd, om
meer pagten afgefckaft te krygen. Men maakte
zig meester van de nieuwe tonnen, die verbrand,
of in ftukken geflaagen werden. Een
Burgemeester der Plaatfe, Meindert Jochemsz
Kat genoemd, den naam hebbende, dat hy
deel in Pagtery en maar pas turf met de oude
maat opgedaan hadt, werdt ook met plondering
gedreigd; doch hy ftilde de menigte, met
bier en tabak, daar zy zig, tot diep in den nagt,
mede vrolyk maakte. Eenigen hadden D M
Jan Tymenszoon Schotvanger een Oxhoofd wyns
afgedwongen, die, met tabak gemengd, gulziglyk,
te lyve geilaagen werdt. 't Graauw,
lierdoor verder aan 't raazen geraakt, ftreeft
raar de Westzyde van Zaandam, daar 't Huis
van

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 475
van den Onder-Sekretaris, Simon Oosterhoorn,
die ook verfcheiden' Imposten ontving, niet
flegts geplonderd, maar gedeeltelyk afgebroken
werdt. De plonderaars vertoonden eenen
ouden gezegelden brief, geroofd, zo men
meende, uit het Komptoir van den Sekretaris
aan de Oostzyde, welken brief men zeide,
last van zyne Hoogheid te behelzen, om de
Pagten en Pagters uit te rooijen. De Baljuw
van Blois, tot wiens Regtsgebied Westzaandam
behoort, en de Stedehouder des Baljuws
van Kennemerland hadden, ondertusfehen, te
wege gebragt, dat 'er, aan ieder zyde van
Zaandam, eenige manfehap geworven was ,
waardoor de ingezetenen tegen plondering beveiligd
werden ; doch zy begeerde zig niet,
tot befchermers van Pagters en Pagters-bediennen,
te laaten gebruiken. Ook werden'er, federt,
nog verfcheiden' huizen van zulke luiden
geplonderd, in 't gezigt deezer geworven'
manfehap, fommigen van welken 'er zelfs de
hand toe leenden, 't Vuur van oproer was,
midlerwyl, voortgeflaagen naar de naaste
Dorpen, Wormer, Wormerveer , Westzaanen,
Asfendelft en Krommenye, en 't pionderen
hadt vier of vyf dagen geduurd, toen
twee vendels Knegten, door de Staaten van
Holland en den Prinfe van Oranje, te fchepe,
naar Zaandam gefchikt, de rust fpoedig herftelden.
Ten zelfden tyde, waren 'er Gemagtigden
der Staaten gekomen, die, terftond,
bevel gaven, om de turf met de nieuwe tonnen
te meeten. Agt of tien oproerigen, mans
en wyven, werden in hegtenis genomen, en
naar

XXIII.
De Koning
vai
Frankryt
verklaart
op wat
voorwaarden,
hy de
Vrede
begeert t(
fluiten.
i\7S VADERLANDSCHE LVI. BOEK.
Ï6>8. naar den Haage gevoerd: alwaar vier mans ter
• galge: de overigen, en de wyven tot geesfeling
verweezen werden. De fchade, by deplondenng
geleeden, werdt, naderhand, van wege
de Staaten begroot, en den befchadigden
goedgedaan f». De oproerigheid, aan den
Zaankant, dus fpoedig en gelukkig geftildzynde,
floeg niet naar andere Plaatfen over, en het
meeten met de nieuwe turftonnen bleef, federt,
m Holland, in gebruik.
De voorfpoed der Franfchen in de Nederlanden
en de heimelyke handel met Groot-
Britanje deedt den Koning van Frankryk be-
, fluiten, tot eene openlyke verklaaring der
voorwaarden, op welken alleen, hy gezind was
de Vrede te fluiten. Hy deedt deeze verklaaring
den Gezanten der Bondgenooten te Nieuwmegen
overleveren, op den vyftienden van
;
Grasmaand. Volgens dezelve, begeerde hy,
,, voldoening voor Zweeden en den Hertoge
„ van Gottorp; voor den Bisfchop vanStraats-
„ burg, die van zyne Landen en goederen
„ beroofd was, en voor deszelfs Broeder,
„ Prinfe Willem van Furftemberg. Omtrent
„ den Keizer en het Duitfche Ryk vorderde
„ hy, dat de Verdragen van Westfaale her-
„ field werden en in kragt bleeven. Ook
„ eischte hyFilipsburg terug, waartegen hy
„ Fryburg zou overgeeven; of zo men Filips-
„ burg behouden wilde, begeerde hy te biy-
„ ven in 't bezit van Fryburg. Aan Spanje
„ zouhy te rug geeven Charleroi, Limburg,
„ Binch,
Cc) Rxibl. Holl. et, 1% Mav. ai fuiri ifi-o u , ï 7
zSo. HoU. Metc. yan 1678. U. W, 6
7 ' 9 ' 57 ' 2

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 477
n Binch, Aath, Oudenaarden,Korrryk,Gend
„ en S. Guilain, van welke laatfte Plaats, nog- .
„ tans, de Vestingwerken geflegt zouden wor-
„ den. Aan welke Plaatfen de Spaanfche Ne-
„ derlanden, zyns oordeels, eenen bekwaa-
„ men voormuur hebben zouden, waarop
„ Groot-Britanje en de Staaten zo zeer gedrongen
hadden. Daarentegen, begeerde
,, hy te behouden alles, wat hy op .Spanje, in
„ deezen oorlog, veroverd, en tegenwoordig
„ in bezit hadt, met naame, het Franche
„ Comté, Valenchyn, Bouchain, Condé,Ka-
„ meryk en het Kamerykfche,Aire,S. Omer,
,, Yperen, Warwick en Waasten of Warne-
„ ton, Poperingen, Beile, Kasfel, Barry en
„ Maubeuge. Voorts Charlemont of Dinant,
mids Spanje, in geval van den afftand van
Dinant, den Bisfchop van Luik en den Kei-
„ zer genoegen gave. Aan de algemeene
„ Staaten zou hy, boven de voordeden, hun,
„ by 't Verdrag met Spanje, toe te ftaan,
„ Maastricht wel te rug willen geeven, en daar-
„ enboven een Verdrag van Koophandel met
„ hen fluiten , volgens het ontwerp , welk
„ daarvan reeds gemaakt was. Prins Karei
„ zou hy in 't bezit van Lotharingen herftel-
„ len, onder ééne deezer twee voorwaarden,
„ van welken hy hem de keur liet: of, dat
,, deeze herftelling gefchiedde, in volkomen'
overeenkomst met de punten der Pyrenee»
„ fche Vrede, of dat Nancy aan* Frankryk
„ blyven zou, nevens de opperfte magt over
„ den weg, van de grenzen der Elzas en van
die van Frankryk, naar Nancy,en vanNan-

*6>8.
De Staa.
ten zen.
den eenen
huitengewo.onen
Gezant
naar Engeland.
43 VADERLANDS CHE LVI. BOEK,
„ cy naar Mets, Brifak en het Franche Comté.
• „ Voorts, zou de Koning hem Toul afftaan:
„ waartegen hy Longwik behouden zou, mids
daar voor geevende een Prevoostfchap van
„ gelyke waarde, in een der drie Bisdommen
„ Mets, Toul of Verdun. De Koning beloofde,
eindelyk, zig aan alle deeze voorwaar-
„ den te zullen houden, tot op den tienden
„ van Bloeimaand; doch langer niet (d~)."
Ook werden zy het ontwerp,waarnaar, federt,
de Vrede, tusfchen de oorlogende Mogendheden,
geregeld werdt Qe~).
Doch alzo zulks niet dan na verloop van eenige
maanden gefchiedde, begonden de meeste
Steden van Holland, vooral Amfterdam ,
fterk te neigen tot het voltrekken der afzonderlyke
Vrede met Frankryk (ƒ), waarover,
federt eenigen tyd, gehandeld was. De algemeene
Staaten en de Prins van Oranje zelfs, ziende
den Koning van Groot-Britanje zo traaglyk
komen ten oorlog, en misfchien onderregtvan
zyne heimelyke handeling met Frankryk, beflooten
, dat men hiertoe zou moeten komen.
De Staaten egter, voor 't laatst, willende beproeven
, wat 'er van Engeland te hoopen ware
, zonden, in den aanvang van Bloeimaand,
derwaards Diderik van Leeuwen van Leiden, terwyl
Joan Boreel naar Brusfel werdt afgevaardigd
, om den Hertog van Villa Hermofa over
te haaien,
tot bewilliging in de voorwaarden
C

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 479
den van vrede, door Frankryk voorgeflaagen
(g). Zo dra van Leeuwen van Leiden te Londen
aangekomen was, vervoegde hy zig by
den Ridder Temple, die nog niet wedergekeerd
was naar Nieuwmegen, hem vertoonende
„ dat het den Staaten zeer tegenftondt,
„ de Vrede te fluiten op zulke geringe en onw
veilige voorwaarden ten aanzien der Spaanfy
fche Nederlanden , als Frankryk voorfloeg ;
w
en dat zy, zo de Koning van Groot - Britan-
„ je in den oorlog hadt willen treeden, wann
neer Frankryk weigerde of uitftelde te be-
„ willigen in de voorwaarden , door zyne Mafy
jefteit en hen beraamd , zekerlyk , de wape-
„ nen niet zouden hebben zoeken af te leg-
(g) Secr. Refol. Holl. 3, 4 May 1678. III. Dit!, il. 40,61.:
16721
„gen. Doch dat het beleid van Groot-Briyy
tanje , federt, zo onzeker en ongeftadig ge-
„ fcheenen hadt, dat men , in Holland , arg-
„waan hadt opgevat, dat de Koning heime-
„lyk eens was met het Franfche Hof; waarw
om de meeste Leden der Staaten dagten ,
yy dat hun niets overfchoot, dan zig , zo ras
yy het mogelyk ware, te verdraagen met Frank-
„ryk ; te meer, alzo het Franfche Leger nu
yy de Stad Antwerpen begon te naderen." Hy
voegde hier egter by , als uit zig zeiven „ dat
yy hy geloofde, dat de Staaten zig zouden hou-
„ den aan het Verbond, onlangs geflooten, zo
» de Koning vastftelde , terftond , den oorlog
9y te verklaaren aan Frankryk." Temple deedt
van dit gefprek verflag aan den Koning , en
hy verklaart, twyfelagtig geweest te zyn , of
zyne Majefteit tot den oorlog beflooten zou
heb-
Zyncliandeing
alkar.

De Koniug
verklaart,
ir
«JeVrede,
op de
Franfche
voorwaarden,
te bewilligen.
Misnoegen
der
Bondgenooten.
480 VADERLANDSCHE LVI. BOEK;
XXIV.
Wapenfshor-
hebben, of niet. Doch een voorflag in 't Parlement,
om den Koning geen geld toe te ftaan,
voor hy 't volk , wegens eenige bezwaarnisfen
op 't ftuk van den Godsdienst , genoegen gegeven
hadt , aan de eene zyde , en de tyding,
dat Beverningk naar Gend verreisd was , om
eene wapenfchorfing voor zes weeken te bewerken,
aan de andere, deedt den Koning befluiten
, om de Vrede te laaten treffen , op de
voorwaarden , die Frankryk hadt voorgeflaagen.
Hy verklaarde, derhalve, aan Temple,
„ dat, naardemaal de Staaten vrede begeerden
„ te maaken , op de Franfche voorwaarden ,
„ en Frankryk hem geld aanboodt, om zyne
„ bewilliging te verkrygeh, tot het gene hy
„ niet beletten kon; hy geene reden zag, waar-
„ om hy het aangebooden geld niet aanvaarden
„ zou." Dus werdt men 't, tusfchen Frankryk
. Groot Britanje en de Staaten, eens over
de voorwaarden, op welken men eene algemeene
Vrede zou konnen fluiten. Men kreeg 'er
haast kennis van te Nieuwmegen. Doch de Engelfche
Gezant Jenkins weigerde de beraamde
voorwaarden voor te ilaan aan de Bondgenooten.
Ook waren deezen , met naame Spanje,
Deenemarke en de Keurvorst van Brandenburg
zo misnoegd over 't beraamen van zulke voorwaarden,
dat hunne Gezanten, uit eenen monde
, verklaarden , dezelven nimmer te zullen
aanneemen (kj.
Midlerwyl, hadt Beverningk , in 't begin
van Zomermaand, in 't Franfche Leger te
Wet-
C*) TIMPLB Memor U. 495-ooi. Rapin Ttm. IX. p.

LVI. BOEK. HISTORIE. ±U
Wetteren» eenen ftilftand van wapenen geflooten
met den Koning van Frankryk, voor
den tyd van zes weeken, binnen welken tyd,
de* Staaten de Bondgenooten zouden zoeken
te beweegen, tot het aanneemen der Voorwaarden,
omtrent welken zy met Frankryk
waren eens geworden; doch de Koning hadt
deeze wapenfchorfing niet willen toeftaan, dan 1
onder uitdrukkelyk beding „ dat de Staaten 1
„ hunnen Bondgenooten alie hulp tegen Frank-
„ ryk weigeren zouden, zo zy, binnen den
„ beftemden tyd, de voorwaarden niet aan-
„ namen." Voorts hadt de Koning beloofd,
„ den Staaten altoos zulk een' voormuur in
„ de Spaanfche Nederlanden te zullen toe-
„ ftaan, waardoor zy zig, genoegzaam, be-
„ veiligd zouden rekenen. Zeifs wilde hy na 't
„ fluiten der Vrede, en na 't herftellen derou-
„ de vnendfchap , zulke maatregels nevens
„ hen beraamen , waardoor hunne vryheid,
„ voor altoos, zou konnen in zekerheid ge-
„ fteld worden (/):" welke laatfte belofte gehouden
werdt, bedektelyk, te flrekken, om
de party te vleijen, die meest voor de Vrede
yverde, en onder welke, veelen in 't vermoeden
geraakt waren, dat de Prins van Oranje
naar grooter gezag ftondt, dan men hem, behoudens
sLands vryheid, kon toeftaan. Ook
was'r waar, dat zyne Hoogheid de Vrede, op
de Franfche voorwaarden, zo lang tegenftondt
als hem mogelyk ware ( k ). Doch de aanbiedingen
des Konings van Frankryk werden, zo
dra
. fi~) Holt, Merc. yan i«7«. bl. iir-iti.
(^^TÏMPLE Memor. Li. 604.
XIV. DEEL.
Hh
yoor zeg
weeleen.
/oorvaarden
terzelve.

i

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 483
de Staaten (0), en 't Verdrag der Staaten
was op 't punt van getekend te zullen worden,
toen "er iet voorviel dat gefchaapen
ftondt, het gantfche werk in duigen te doen ;
fpatten, en den oorlog, met meerder hevigheid,
dan dezelve, tot hiertoe, gevoerd geweest
was, te doen voortzetten. In de voorwaarden,
tusfchen Frankryk en de Staaten beraamd,
was vastgefteld, dat de Koning van
Frankryk eenige Steden in de Spaanfche Nederlanden
aan Spanje te rug geeven zou.
Doch men hadt verzuimd te bepaalen , binnen
welken tyd, zulks zou moeten gefchieden.
De Franfchen onderftelden, by zig zeiven
, dat zy 'er niet toe gehouden waren,
voor dat Zweeden voldoening zou hebben ontvangen.
De Staatfchen verftonden , daarentegen
, dat het, terftond na het bekragtigen
der Vrede, behoorde gedaan te worden. De
Spaanfche Gezant, Markgraaf de Los Balbafos,
pas voor het tekenen der Vrede met
de Staaten, gelegenheid gevonden of gemaakt
hebbende , om de meening der Franfchen,
op dit punt, te weeten, vernam haast,
hoe zy 't begreepen, en gaf 'er, terftond, kennis
van aan Beverningk, die 't zynen Meesteren
overfchreef. De Staatfchen kreegen
hierop last, om de Vrede niet te tekenen,
voor dat de Franfchen zig verbonden hadden,
om de Plaatfen te ruimen, terftond na 't bekragtigen
des Verdrags. Doch de Franfchen
bleeven beweeren, dat Zweeden voldaan moest
zyn,
CO Secr. Refol. Holl. aa, if,, 27 *funy i6>3. IV. JM, ik
«oo, 103 j 104.
Hh s
1678.
Vrede,
sp't punt
/an «elooten
te zullen
worden ,
genoegzaam
lioopeloos
maakt.

om
494 VADERXANDSCHE LVI. BOEK;
1578. zyn, eer zy eenige Stad konden afftaan (pj.
't Hof van Londen kreeg, terftond, kennis
van dit gefchil, en fcheen ten uiterfte gebelgd,
over 't gedrag der Franfchen. De Hertog van
Jork zeide, dat Frankryk niet opregt ie werk
ging, in't bevorderen der Frede, en gewisfelyk
dms naar de algemeene Heerfchappv. Hy voegde
'er by, dat niemant deezen heerschzugtigen
toeleg fluiten kon, dan de Koning, zyn Broeder.
De Deenfche, Brandepburgfche en andere Gezanten
, die zig in Engeland onthielden, deeden
hun best, om dit vuur aan te ftooken,
en de Koning befloot, eerlang, van Leeuwen
van Leiden te verzoeken , dat hy een' keer
naar Holland wilde doen, en de Staaten verzekeren,
van zyne gezindheid, om de genomen'
maatregels tegen Frankryk uit te voeren
, uit al zyn vermogen. Van Leeuwen van
Leiden vertrok, in Hooimaand, herwaards.
Temple keerde, ten zelfden tyde, uit Engeland,
te rug, en werdt, in den Haage , van
niemant met meer blydfchap ontvangen , dan
van den Prins van Oranje, die hoop kreeg,
of om den oorlog voort te zetten, of om beter
voorwaarden van Vrede te bedingen, dan
Jie, waarin de Staaten bewilligd hadden.
Nieuw Dok tradt Temple, terftond, in heimelyke
Verbond anderhandeling met de Afgevaardigden der
tusfchen Staaten van Holland, die meest voor de Vreie
geyverd hadden, en bragt het, in wei-
Groot-
Hriianje
en de rige dagen, zo verre, dat 'er een befluit by
Staaten 1 ie Staaten genomen werdt om, te famen
met
(p) S cr. R

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 4*5
met Groot-Britanje, den oorlog tegen Frankryk
voort te zetten , in geval de Franfchen niet,
1675;
voor den elfden van Oogstmaand , verklaar- l
den, dat zy de Steden in de Spaanfche Ne- 1
derlanden ontruimen zouden , teriiond na 't 1 DQgejf>
bekragtigen der Vrede. Overeenkomftig met
dit befluit werdt, den zes - entwintigften van
Hooimaand, in den Haage (>), een nieuw
Verbond getekend tusfchen Groot - Britanje en
de Staaten (J). Men gaf den Franfchen, te
Nieuwmegen, terftond, kennis van dit Verbond
; doch zy beweerden, in meer dan één
fchriftelyk Vertoog, dat zy geene Plaatfen
overgeeven konden , voor dat men hunnen .
Bondgenooten, den Zweeden, voldoening gegeven
hadt (tj.
Elk was dus, op eenen tyd, dat men de I
ekr.
Vrede zo goed als geflooten gerekend hadt, "
lar 'c
in de verwagting van eenen feilen en lang- £ cger„
duurigen oorlog. De Prins van Oranje, die
zyne maatregels geheellyk verydeld hadt gezien,
greep nieuwen moed, en vertrok, nog
voor 't einde van Hooimaand, naar 't Leger
der Bondgenooten, om Bergen in Henegouwen
te ontzetten. De Hertog van Luxemburg
hieldt deeze Stad, federt eenigen tyd, geblokkeerd,
en het begon 'er reeds fchaars om te
komen, met den leeftogt. Tienduizend Engelfchen
, overgefcheept naar Vlaanderen,
hadden last, om zig te voegen by 't Leger der ,
Bond-
"jankrySi
e b oor*
ie Prins*
CO Secr. Refol Holl. 26 Jfuly '678. IV. Deel, bl. 135.
(O Zie Holl. M.TC van 1&7H. bl. 157. en vooral Ou 'MOM'J
Corps D'plom Tom VU. P. f. p. 348.
C fO Holl. M.TC. van 1678. bl. 16(^64.
Hh 3

1678.
XXVI.
De Koning
van
Groot-
Êritanje
zendt ie
mant
naar dei
Haage,
met een
boodfcliap,
die de
hoop to
vrede
herleevendoei
A86 VAD ERL ANDS CHE LVI. BOEK.
Bondgenoooten. De Prins van Oranje hadt beflooten,
den vyand flag te leveren, en, tot
behoudenis van Bergen, het uiterfte te waagen
(«).
Midlerwyl, fpaarden de Franfchen, in
Engeland en in den Haage, geene moeite,
om verandering te wege te brengen in het
jongfte Verbond tusfchen Groot-Britanje en
de Staaten. Doch de Staaten verklaarden ,
dat ze 'er zig flipt aan dagten te houden. De
Franfchen, met eere en voordeel uit den oor-
. log zoekende te raaken , bewoogen, derhalve,
den Koning van Groot-Britanje, om zekeren
Du Cros, eenen Franschman in Zweedt
fchen dienst te Londen, af te vaardigen naar
den Haage, met brievan aan den Ambasfadeur
Temple , waarby deezen gelast werdt, zig
* terftond naar Nieuwmegen te begeeven , en
de Zweedfchen, van 's Konings wege, te o-
verreeden, om toe te ftaan, of zelfs te verzoeken
, dat de Koning van Frankryk het ontruimen
der Steden, en gevolgelyk het fluiten
der Vrede, om hunnen wille, niet langer uitftelde
: in welk geval, zyne Majefteit van
Groot - Britanje hun verzekerde, dat hydekragtigfte
middelen aanwenden zou, om Zweeden
, in 't bezit der verlooren' Steden en Landen,
te herftellen. Du Cros kwam, maar vyf
dagen, voor den tyd, binnen welken, Frankryk
zig, op het ontruimen der Steden, verklaaren
moest, in den Haage. Temple, de
Raadpenfionaris Fagel, en elk, die, met den
Prm-
(«) TEMTLK Memor. il. 612,613.

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 48
Prinfe van Oranje, de Vrede uit den zin begon
te zetten , ftondt verbaasd , op 't hooien
van zyne boodfchap, die hy, terftond,
aan de Afgevaardigden der Hollandfche Steden
bekend maakte. Hy voegde 'er by, dat
de Koningen van Frankryk en Groot-Britanje
volkomen eens waren, over de voorwaarden
der Vrede, en dat Temple, te Nieuwmegen,
brieven vinden zou van den Engelfchen
Gezant te Parys, vervattende de byzonderheden,
welken tusfchen de twee Koningen
beflooten waren (v).
Straks hierna, begonden de Leden van Holland,
en de Staaten in 't gemeen wederom te
neigen tot vrede. Zulken zelfs, die meest
voor den oorlog geyverd hadden, zagen , aan \
't beleid, welk men in Engeland hieldt, dat
'er, op 't Verbond met den Koning van Groot- 1
Britanje, niet te bouwen ware, en dat men :
zig wel genoodzaakt vondt, met Frankryk,
te fluiten. Temple, drie dagen voor den tyd,
binnen welken, de Franfchen de ontruiming
der Steden in de Spaanfche Nederlanden moesten
toeftaan , te Nieuwmegen gekomen zyn- ;
de , vondt elk aldaar nog in de verwagting
van den voortgang des oorlogs. Want, fchoon
de Zweedfchen, op aanfehryvens uit Engeland,
het verzoek aan de Franfchen, waartoe
Temple hen overhaalen moest, reeds voor
de overkomst van Du Cros, gedaan hadden;
waren de Franfchen egter niet verder gekomen,
dan dat zy beloofd hadden, de Steden
te
f«0 TEML2 Meraor. 6H-Ci6.
Hh 4
i6>8.
De Franfchen
geiraagen
;ig zo beielttelyk,
lat mtn,
eNieuwnegen,
:gter her
/oortzet-
:en des •
jorlogs
:e genoec
sier..

IÖ73 te zullen ontruimen, ingeval de Staaten zig
- verbinden wilden, om, terftond daarna, Gemagtigden
te zenden, met weiken men zou
overeenkomen, wegens de middelen, om Zweeden
in het toekomende voldoening te bezorgen
: waarop de Staatfchen verklaard hadden
, dat zy zulk eene verbindtenis niet konden
aangaan, en dat de oorlog onvermydelyk
was, zo de Franfchen zig, binnen den
beftemden tyd, niet ronder openden : doch
deezen hadden betuigd, geenen naderen last
te hebben. Men ftelde dan, te Nieuwmegen
, den oorlog zeker. Te meer , alzo men
'er tyding kreeg, dat Bergen meer en meer
benaauwd werdt; dat Brusfel ook voor een
beleg vreesde, en dat de Maarfchalk van
Schomberg de Stad Keulen dreigde. De Gezanten
der Bondgenooten vleiden zig reeds,
met het gene zy zo lang begeerd hadden, het
voeren, naamlyk, van den oorlog, in gemeenfehap
met Groot-Britanje. Niemant hunner
kon vermoeden, dat de Franfchen kreuken
zouden, in een punt, welk zy zo lang en
hevig betwist hadden (V).
7y verklaaren
zig, on-
ver-
•wagts
voor 't
fluiten
der Vrede.
483 VADERLANDSCHE LVI. BOEK.
Eindelyk, verfcheen de tiende van Oogstmaand,
dag, die gefchikt was, om der weereld
aan te kondigen , of zy eene fpoedige
vrede, of eenen langduurigen oorlog te wagten
hadt. Joan Boreel, eenigen tyd, nevens
Everard van Weede, Heer van Dykveld, aan
't Hof te Brusfel, gehandeld hebbende,' om
den Hertog van Villa Hermofa te beweegen
tot
O) TSMPLB Memor. II- Gif-Gty.

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 489
tot bewilliging in 't ontwerp der Vrede (x),
en , onlangs , door de Staaten , zynde gezonden
naar Nieuwmegen ; vervoegde zig , des
morgens vroeg , aan de wooning der Franfche
Ambasfadeuren, die , eenigen korten tyd,
met hem geiproken hebbende , zig allen drie
naar de Staatfche Gevolmagtigden begaven ,
aan welken zy verklaarden
n
dat zy last ont-
9}
vangen hadden, om de ontruiming der
,j Steden , zo als zy begeerd was , toe te
9)
ftaan , en om de Vrede te tekenen ; doch
„ dat zulks , dien ogtend nog , gefchieden
3, moest." De Staatfchen ftonden verbaasd ,
op deeze boodfchap : immers , zy geheten zig
zo (yj. Doch veelen meenden, inderdaad,
zig niet genoeg te konnen verwonderen , over
het fchrander beleid , welk de Franfchen , in
deeze gantfche handeling , hadden gehouden.
Zy hadden , van den beginne , vastgefteld ,
niet in den oorlog te volharden , wanneer
de Koning van Groot-Britanje den Bondgenooten
toeviel, en hierom, heimelyk en openlyk
, hun werk gemaakt, om dit te voorkomen.
Zy deeden herhaalde betuigingen van
hunne geneigdheid om vrede te maaken, en
behaalden, ondertusfehen, in den eenen veldtogt
na den anderen , nieuwe voordeden in
de Nederlanden. Hierdoor , door het aanbieden
van voordeelige voorwaarden van een
byzonder Verdrag , en door het verwekken
(*) Holl. Merc. van 1678. II. 80-05. Aéces de Ia Paix, lift
fïiincg. Tom. II. p- 425 & fuiy.
eid.

490 VAD ERLANDSCHE LVI. BOEK.
of aanftooken van argwaan in Holland , over
het Huwelyk en de inzigten des Prinfen van
Oranje, maakten zy de Steden zo driftig naar
vrede, dat zy 't, op 't einde der handelinge
, wel waagen durfden, op voldoening aan
Zweeden te dringen , eer zy de Steden in de
Spaanfche Nederlanden zouden behoeven te
ruimen. Dus wisten zy de Bondgenooten in
den waan te brengen , dat de oorlog , zekerlyk,
voortgaan zou , waarom niemant hunner
maatregels nam , om het fluiten der Vrede,
op eene andere wyze, te voorkomen. Zy verklaarden
zig , eindelyk, niet voor den laatften
dag , voor het fluiten der Vrede, en toen wilden
zy 't terftond doen, op dat de Staatfchen
geenen tyd hebben zouden , om. hunnen
Meesteren te fchryven , en naderen last te
ontvangen. Hun oogmerk om te fluiten bleef
zo bedekt, dat 'er niemant vermoeden van
hadt, voor het oogenblik , waarin zy 't verklaarden
(s).
XXVII.
De byeenkomst tusfchen de Franfchen en
De Vrede
tusfchen Staatfchen duurde omtrent vyf uuren (aj :
Frankryk in welken tyd , de ontworpen' punten , van
en de nieuws, overwoogen en betwist werden. Men
Staaten
werdt het, eindelyk , eens , beide over een
wordtfretekend.
Verdrag van Vrede en van Koophandel, tusfchen
Frankryk en de Staaten. De Verdragen
werden, terftond, in 't net gefteld , om, nog
dien zelfden avond , getekend te konnen worden.
Men gaf 'er kennis van aan de Engelfchen,'
O) TEMPLE Memor. H. 015.^30.
Ce, Act. de ia Paix de Nimeg.' T».;i. 11. p. 588.

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 491
~ her­
fchen , en boodt aan , dezelve , als middelaars
, te willen begrypen in de Verdragen ;
igs.
doch zy , alleenlyk gelast zynde om eene algemeene
Vrede te bemiddelen, weigerden
deel te neemen , in eenige afzonderlyke overeenkomften
(£). De Franfchen en Staatfchen
kwamen , des avonds , wederom byeen , en
de Verdragen van Vrede en Koophandel werden,
op den zelfden tienden van Oogstmaand,
tusfchen elf cn twaalf uuren des nagts , door
de wederzydfche Gevolmagtigden , ten huize
der Franfchen, getekend (c). Het Verdrag Vo orlaamfte
:
van Vrede beftondt uit een-entmntig Leden.
By het agtfte „ werden de Staaten Uerfteld, inhoud
w
in het bezit van de Stad Maastricht, met
w
het Graaffchap van den Vroenhove , en in
„de Graaffchappen en Landen van Valkenburg,
Daalhem en 's Hertogenrade, met de
„ Dorpen van Redemptie, Banken van S. Ser-
„vaas , en 't gene meer van de Stad Maastricht
afhing." Doch volgens het tiende
Lid „ zou de Koning van Frankryk het ge-
„ fchut en de krygsbehoeften uit de gemeln
de Stad mogen naar zig neemen. De Staa-
„ ten verbonden zig , tot het bewaaren ee-
„ ner flipte onzydigheid , omtrent de vyan-
„ den van Frankryk. Ook beloofden zy,'t
„ Verdrag te zullen handhaaven , welk , tusfchen
Frankryk en Spanje , ftondt gefloowten
te worden. Zy zouden den Graaf van
„ Auvergne , Kolonel in Franfchen dienst,
(6) TF.MPI-S Memor. bl. 610
{cj Uo!l. Mjrc. ran 1678. bl. IÓJ.
van het
Verdrag
vanVie*
de,

en van
dat van
Koophandel.
492 VADERLANDSCHE LVI. BOEK.
„herftellen m t bezit van het Markgraaf-
„ icriap van Bergen op Zoom , welk , ter
„ gelegenheid van den tegen woordigen oor-
„ log , door hen , aangeflaagen en verbeurd
„ verklaard was." Hiertegen verbondt zig de
Koning van Frankryk, by een afgezonderd
punt „ den Prins van Oranje, terftond na 'c
„ bekragtigen der Vrede , te zullen herftel-
„ len m t bezit van het Prinsdom Oranje,
„ en in de Landen , hem toebehoorende, in
„Frankryk, in't Franche Comté, Charolois,
» Vlaanderen en andere Landfchappen , on-
„ der t Gebied zyner Majefteit behoorende ,
»jriidsgaders, in alle Regten , Gebruiken en
„ Privilegiën, in zulk een' ftaat en op gely.
„ ke wyze , als hy ze bezat, voor hy 'er van
„ ontbloot werdt, ter gelegenheid des tegen-
„ woordigen oorlogs (

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 493'
punt, werdt verklaard „ dat de Ingezetenen
„ der Vereenigde Gewesten , met hunne fche-
„ pen in Frankryk handelende, het gewoone
„ vatgeld van vyftig iïuivers van 't vat, op de
j, vreemde fchepen gelegd, zouden gehouden
„ zyn te betaalen : nogtans , niet meer dan
„ eens, en op het uitgaan , en zo zy zout ge-
„ laaden hadden , zouden zy , met de helfte ,
„ te weeten vyf • entwintig Huivers van 't vat,
n
volftaan konnen. Voorts, was bedongen,
yy dat de Staaten , gelyke belasting willende
„ leggen op vreemde fchepen , 't welk hun
yy vryhaan zou, omtrent de Onderdaanen
yy van Frankryk , niet verder zouden mogen
„ gaan , dan Frankryk ging, ten opzigte der
n
hunnen («)." Beide de Verdragen werden',
binnen den beftemden tyd, behoorlyk, bekragtigd.
Doch op den vierden dag na dat zy gete- 5
kend waren , viel 'er iet voor , welk, voor v
veelen, de gedaante eener vredebreuke hadt. b
De Prins van Oranje, met het Leger der "
Bondgenooten, op den tienden van Oogstmaand
, opgebroken zynde van omtrent Brusfel
, was , den veertienden , gekomen tot by
de Abtdye van S. Denys , in 't gezigt van het
Franfche Leger , onder den Hertoge van Luxemburg
, insgelyks, in aantogt, om het ontzet
van Bergen in Henegouwen, welk nog
geblokkeerd was, te beletten, 't Hoofdkwartier
I6>&
XVIII.'
eldtlag
f>j Refol. Holl. 12 Aug. 1678. 11. % r seitz. A&. iielaPa'%
iz Nimeg. Tom. III. p. nou. Groot -Plakaatli. lil,Deel, H. jöU.
Holl. M:rc. yen 16,78. il. 201.

494 VADERLANDSCHE LVI. BOEK.
tier des Hertogs , in de gemelde Abtdye ,
werdt, terftond , aangetast door de Staatfche
dragonders , die van het voetvolk onderfteund
werden. Hierop volgde een hevig gevegt,
welke zes uuren duurde , en door den nagt
gefcheiden werdt. De Franfchen fchryven ,
dat de Prins van Oranje eerst afweek (ƒ).
De onzen verzekeren , daarentegen, dat de
Hertog van Luxemburg het flagveld , zelfs in
eenige wanorde, verliet. Zeker is 't, dat'er,
f
van wederzyde, veel volks verlooren werdt.
De Prins hadt zig, geduuriglyk , bevonden
in 't heetst van den ftryd , en was eens op 't
punt geweest, om gewond of gevangen te worden
, zo Henrik van Nasfau , Heer van Ou
kerk, eenen Franschman, die op hem afkwam,
niet, met een pistoolfchoot, van 't paard geligt
hadt. (g). Veelen maakten rekening ,
om 't gevegt, des anderen daags , te hervatten
; doch in den ogtendftond kreeg zyne
Hoogheid tyding van de Staaten dat de Vrede
getekend was. Hy gaf 'er, terftond, kennis
van , aan den Hertoge van Luxemburg :
waarna de twee Legerhoofden eikanderen , in
't open veld , kwamen omhelzen , en gelukwenfchen
met de Vrede Op den negentienden
, werdt 'er , in 't Leger voor Bergen ,
een Verdrag getekend , waarby het verlaaten
deezer Stad , en het wederzydsch ophouden
der
rn DANIËL Journal. 1>. C X X X W .
(g 1 Refol, Holl. \9A11g. 167». bl 305. Misfive ''er Staaten
van Zeel. van 15 Sept. 1678. in de Notul. bl. 254. Holl. Merc.
van 167K'. bl IÓ6-IU4. BURNET Vol.l. p. 423.
(lt j ÏBUPLB Memor. il. 633.

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 495
der vyandlykheden geregeld werdt ( ij, waarna
de Legers van elkandefën fcheidden (kj.
Doch het waagen van eenen hagchelyken
veldflag , drie dagen na 't fluiten der Vrede ,
gaf, binnens en buitens Lands , veel ftof tot
gefprek. De Franfchen geloofden , dat de
Prins van Oranje wist, dat de Vrede getekend
was, eer de Legers aan eikanderen raakten
( /). Anderen meenden, dat de Markgraaf
de Grana de brieven der Staaten , tyding
brengende van de geflooten' Vrede, 's daags
voor den flag , onderfchept en agtergehouden
hadt (Wat'er van zy, zyne Hoogheid,
misnoegd over het onverwagt fluiten der Vrede,
verliet het Leger ylings, en keerde naar den
Haage , van waar hy zig naar Dieren begaf,
om te jaagen.
Terftond na het tekenen der Vrede, tusfchen
Frankryk en de Staaten , maakten de
Staatfchen , te Nieuwmegen , hun 'werk , om
de Vrede tusfchen Frankryk en Spanje te bemiddelen
: waarmede de Engelfche Gezant
Jenkins zig niet moeijen wilde. De Gezanten
der Bondgenooten, met naame die van
Deenemarke en Brandenburg , deeden , daarentegen
, hun best, om de Spaanfchen de
Vrede , op de voorwaarden , welken de Staaten
bedongen hadden, te ontraaden. Zy hielden
167S.
XXIX.
Beweegingen,
voor en
tegen de
Vrede
tusfchn
Frankryk
en Span.
je-
CO A2.
O > Holt. Merc. van in 78. W- i8n-t88.
(/) Negocïat. du Comte D'AVAUX Tom. T. p. 10. Edit. dt
Parjs- DAM'EL Journal p, CXXXfil. F&UQUIS&ES Mem. Hitt.
& Milit. Tom. I. p. 152. Tom. II. p. 57.
C»0 TEMPLE Memor. bl. 035.

Ongeftndigheid
van het
Hof van
Engeland,
4S>6 VADERLANDS CHE LVI. BOEK.
den hun voor „ dat de Staaten , tegen hunne
„ eigen' eer en belang , gehandeld hadden ,
„in het iluiten eener afzonderlyke Vrede,
„Dat de Spaanfche Nederlanden niet be-
„ fchermd konden worden , zo men geene be-
„ tere voorwaarden , dan die Frankryk , tot
„ nog toe aanboodt, voor dezelven , bedon-
„ ge. Dat Frankryk niet anders bedoelde ,
„ dan het Bondgenootfchap te verzwakken ,
„ door het huiten van afzonderlyke Verdra-
„ gen , om Spanje , verlaaten van zyne Bond-
„ genooten , daarna , met te meer voordeel ,
„te konnen aantasten. Dat de Spaanfchen
„ op geenen by ftand hunner Bondgenooten
„ zouden konnen ftaat maaken , wanneer zy
„ dezelven handelden , op zulk eene wyze ,
„als zy en de andere Bondgenooten nu van
„de Staaten behandeld waren." De Spaanfchen
, door deeze redenen , meer of min ,
aan 't wankelen gebragt, werden verder wederhouden
van te huiten, door eenen nieuwen
eisch der Franfchen op het Graaffchap
Beaumont en de Stad Bouvignes , waarvan ,
tot nog toe , niet gerept was. De Staatfchen
hadden, derhalve, te Nieuwmegen, de
handen vol werks aan 't vereffenen der verfchillende
belangen der Franfchen en Spaanfchen
(«).
Dus ftondt het met de handeling te Nieuwmegen,
toen de Heer Hyde, uit Engeland,
in den Haage kwam , om , uit naam des Konings
van Groot-Britanje, te klaagen, over
het
TEMPLÜ Momot. bl. 6\\.

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 497
het tekenen van een byzonder Verdrag, tusfchen
Frankryk en de Staaten, en om te dringen
op de uitvoering van, het Verbond van
Hooimaand laatstleeden, alzo de Koning van
Frankryk Bouvignes en Beaumont vorderde,
welken hem, by dit Verbond, niet waren toegeweezen.
Wyders, begeerde Hyde, dat de
Staaten het Verdrag van Nieuwmegen onbekragtigd
lieten, en, te gelyk met Groot-Britanje,
in oorlog traden tegen Frankryk. De
Staaten, de Prins van Oranje en ieder een
ftonden verfteld, over de on genadigheid van
het Engelfche Hof; doch men vondt ongeraaden,
om eenige verandering te maaken in de
genomen' maatregels (0). Ook bleek, door
den tyd, dat de voorflag van Hyde alleenlyk
gefehied was, om het Parlement, welk lang
op den oorlog tegen Frankryk hadt gedrongen
, in den waan te brengen, dat de Koning
hiertoe, eindelyk, insgelyks, beflooten hadt.
De boodfehap van Hyde bragt egter zo veel
te wege, dat eenige Leden van den Staat zig
misnoegd toonden tegen Beverningk, om dat
hy het tekenen der Vrede hadt voortgezet,
zonder den Staaten eerst kennis te geeven. Dit
misnoegen, Hydes voorflag, en het ontfeheepen
der Engelfche troepen in de Spaanfche
Nederlanden maakten de Spaanfchen traager
om in verfcheiden' punten van 't ontworpen
Verdrag met Frankryk te bewilligen. De Franfchen
werden, daarentegen, vry wat gemakkelyker,
en kreegen, eerlang, last, om alles
(*) Aft. de la Paix de Nimeg. Tom. H. p. 681, 683.
XIV, DEEL.
Ii
De Franfchen
verblyven
't gefchil
mat

493 VADERLANDSCHE LVI. BöÈÊi
1678. les wat tusfchen de twee Koningen nog te vereffenen
ftondt te verblyven aan de uitfpraak:
Spanie der Staaten Q>). Dit middel hadt de beoogde
uitwerking, in den Haage. De Staaten
aan der
Staaten
uitfpraakryk
gemaakt, te bekragtigen, 't welk uitge-
behooten, terftond, het Verdrag, met Frankfteld
was, zo lang men de Vrede met Spanje
nog onzeker hieldt (q j, die, eindelyk, op
Vrede den zeventienden van Herfstmaand, te Nieuwmegen
, getekend werdt. „ Frankryk gaf, by
tusfchen
Frenkryk
„ dezelve, aan Spanje te rug de Steden Char-.'
cti Spanje.
„leroi, Binch, Aath, Oudenaarden en Kort-
„ryk, die, reeds by de Akenfche Vredej
n
aan Frankryk waren afgeftaan , benevens
n
Limburg en het Spaansch Land van Overmaaze
, Gend met zyn toebehooren, de
„ Sterkte Roodenhuis en 't Land van Waas,
„ de Steden Leeuwe en S. Guilain, mids de
„ Vestingwerken deezer laatfte Stad eerst ge-
„ flegt werden; en de Stad Puicerda in Ka-
„talonie, allen in den tegen woordigen oorölog
bemagtigd. Frankryk bleef, daarentc-
„ gen, in 't bezit van het Graaffchap Bour-
„gondie, in 't gemeen het Franche Comté
B
genoemd , en van Valenchyn , Bouchain,
„ Condé, Kameryk en het Kamerykfche, Aiwre,
S. Omer, Yperen, Warvvyk en Warne-
„ ton of Waasten op de Leye, Poperingen ,
„ Belle, Kasfel, Bavai en Maubeuge. Spanje
„ zou, wyders, Charlemont behouden, en
„Dinant daartegen aan Frankryk doen af-
O) Ac>. de Ia Paix de Nimeg Tom. II. p, yt.
TeiifLE Memor. H. 642-653.
„ ftaan f

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 499
»ftaan. Eindelyk, werden de Pyreneefche 1678.
„en Akenfche Verdragen bevestigd, in al-
$
les, waarin, by dit Verdrag, ,geene veran-
j dering gemaakt was, en in 't byzonder,
„verklaard, dat partyen niet zouden begree-
5, pen worden eenig nieuw regt verkreegen of
„ verlooren te hebben, boven 't gene in de
P, gemelde Verdragen was uitgedrukt (O-"
Het tekenen der Vrede met Spanje werdt,
terftondt, gevolgd van de uitwisfeling der bekragtigingen
van de Verdragen tusfchen Frankryk
en de Staaten. Doch de Vrede, tusfchen
Frankryk en Zweeden ter eener, en den Keizer
, Deenemarke, Brandenburg en de andere
Bondgenooten ter anderer zyde, fcheen
nog verre te zoeken te zyn. De Keizerfchen,
Deenfchen en Brandenburgfchen toonden zig
ten hoogde verftoord óp de Spaanfchen en
Staatfchen, en fcheenen alle gedagten tot
vrede uit den zin te zetten (j). Ook duurde
de kryg, in Duitschland en in 't Noorden,nog
eenen geruimen tyd, met ongelyken uitflag
ff). De Staatfchen bragten, midlerwyl, te
wege, dat de onderhandelingen, te Nieuwmegen
, hervat werden. De Koning van Frankryk
handelde ook, onder de hand, met den
Koning van Deenemarke, en weigerde eenige
byzondere Ryks-Vorften te begrypen in
de Vrede met de Staateh geflooten. De Hertog
van Lotharingen, ziende het Bondgenootringen
Lothafchap
verdraagt
tig {net
Cr) Actes de la Pafx de Nimeg. Tem. 11. p. 7zy. Holl.
IVlèrr. van 1678. bl. 261.
Ct) TEMPLE Méinot. bl. 659.
(fjHoll. Merc. van 1C7S. Ni aaf-sfio.
li s

tusfchen
den Kei
zer en
Zweeden
*,
5oo VADERLANDSCHE LVI. BOEK. 1
I«;S fchap verbroken , was wel genoodzaakt zig
met Frankryk te verdragen, verkiezende ,
Fiankryk.
voorflag, hem gedaan, volgens welk, Nan­
eerlang, dat gedeelte van den tweeledigen
cy aan Frankryk bleef (V). Maar met den Keizer
fcheen Frankryk niet te konnen overeenkomen
: 't welk oorzaak was, dat de bekragtiging
van het Verdrag met Spanje lang agterbleef.
Doch een inval in de Spaanfche
Nederlanden, waardoor het vetfle deel van
Vlaanderen deerlyk verwoest werdt, noodzaakte
Spanje, eindelyk, tot het bekragtigen
Vrede der Vrede. Toen befloot ook de Keizer te
1
tosfchci fluiten. Temple kwam, in 't begin des volden
Kei ' genden jaars, te Nieuwmegen, om het Verdrag
tusfchen den Keizer en Frankryk te be­
zer en
Franktykmiddelen.
Het werdt, op den vyfden van
Sprokkelmaand, getekend. Fryburg werdt,
by het zelve, aan Frankryk; Filipsburg aan den
Keizer afgeftaan. Voort, werdt 'er de Westfaalfche
Vrede in bevestigd en de Bisfchop
van Straatsburg en Prins Willem van Furitemberg
in hunne goederen en eere herfteld.
De Keizer beloofde, den laatften te ontilaan
uit de hegtenis, zo dra de Vrede bekragtigd
zou zyn (y).
Ten zelfden dage, werdt, insgelyks op den
• voet van het Westfaalfche Verdrag, de Vrede
tusfchen den Keizer en den Koning van Zweeden
getekend (w), en tusfchen de Koningen vaa
Frank-
(a ) Acte de la Paix de Nimeg. Tom. I. p. 481. 101, 411
427.
Cv) Acte rle Ia Paix de Nimeg. Tom. III. VI p. 405, 421»
C»ó Act;s de la P41X de Nimeg. Tom, UI. p. 441, 44*»

LVI. BOEK; H I S T O R I E * 501
Frankryk en Zweeden ter eener, en Gcorge 1/578.
Willem en Rudolf Auguiïus , Hertogen van
B runs wyk - Lunenburg, ter anderer zyde (x). .:usfchen
Den Bisfchop van Munfter , Christoffel Bernard
van Galen , op den negentienden van < tweeden
'rankylc,
Herfstmaand des jaars 1678, overleeden zyn- 1 inBruus-
1
de (y), floot zyn Opvolger, Ferdinandyan Fur- i'yk-Lu-
lenburg;
fiemberg, op den negen-entwintigflen van Len- 1
usfchen
temaand des volgenden jaars, ook een Ver- j 'rank •
drag van Vrede met den Koning van Frank- r >*»
ryk en met den Koning van Zweeden (z): by 3 tweeden
het laatfte , ftondt hy alles aan Zweeden af- j :n Munter;
wat zyn Voorzaat, in Breemen en Verden,
veroverd hadt, tegen honderdduizend Ryksdaalers
voor de kosten van den oorlog, 't Liep
langer aan, eer de Vrede met Deenemarke
en Brandenburg getroffen werdt (

tusfchen
ZweeJei
cn Deenemarke
afzon­
1
derlyk, ei
tus chen
Zweed er
en de,
Staaten.
XXX.
Aanmerkingen
over den
ultilag
der Vredehandelinge,
ten
opzigte
van
Frank-
Tyk,
502 VADERLANDSCHE LVI BOEK.
veroverd hadt (c). Deenemarke en Brandenburg,
die 't meest teruggaven, bedongen egter
eenjge fommen gelds, voor de kosten van den
oorlog. Beide deeze Mogendheden hadden
in 't voorjaar, aangehouden by de Staaten om
onderhand , doch men hadt hun verzoek,
heufchelyk, van de hand geweezen (d). Doch
de twee Moordfche Koningen ilooten, op den
zes-entwintiglïen, teLunden inSehoonen, nog
een Verbond yan Verdediging (e), waarby,
onder anderen , het voorgaande nader verklaard
en bevestigd werdt. Eindelyk, werden
3
op den twaalfden van Wynmaand, te Nieuwmegen,
een Verdrag van Vrede en een ander
van Koophandel en Zeevaart gehooten ,
tusfchen Karei den XI Koning van Zweeden
en de Staaten der Vereenigde Gewesten (ƒ):
waarmede de byna algemeene zes - of zevenjaarige
oorlog een einde nam, en het Christcnryk,
voor eenen tyd, aan rust raakte.
Frankryk, welk deezen oorlog, allereerst,
aangevangen, en, onder 't handelen over de
Vrede, met zo veel behendigheid en geweld,
voortgezet hadt, behaalde 'er het meeste voordeel
by. De Koning breidde zyn gebied verder
uit in de Spaanfche Nederlanden, op welken
hy lang het oog gehad hadt, en floot de
Vrede, op de voorwaarden, welken hy zelf
voorfchreef, toen hy, niet zonder zyn Ryk
in grooter gevaar te Hellen, dan te vooren,
zo\|
(O Aires de lit Pai-c de Nimeg. Tem. IV. p. 554, 565.
i.l > U" r "l. »*. 28 Maa,t ifyy. ft 424. 425.
( c ) *ëe s de la P.vx de N'mes. Turn. >V. p- ^6.
(f) Artes de la Paix de Nimeg. Tom. IV. p. 651, 67S,

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 503
zou hebben konnen volharden in den oorlog.
En fchoon hy Spanje eenige Grensvestingen
te rug geeven moest, bedong hy , hiertegen,
voordeels genoeg, om dat hy 'er de Staaten
door bewoog , tot eene afzonderlyke
Vrede, die het Bondgenootfchap verbrak / en
Spanje en alle de andere Bondgenooten , eerlang
, noodzaakte, om te bewilligen in de
voorwaarden, welken Frankryk voorgeflaagen
hadt. Het gantfche Graaffchap Bourgondie
of Franche Comté werdt Spanje , insgelyks ,
ontweldigd , en Frankryk bleef zelfs in 't
. bezit van Fryburg , ter regter zyde des Rynftrooms.
Het Huis van Oostenryk en Span- c e ÏJond-
je inzonderheid leedt, derhalve , 't meest e cnoo-
;n by deezen oorlog. Zweeden zag zig, door 1 s
en
den tyd, grootendeels , herfteld van de geleeden'
fchade. Deenemarke , Brandenburg,
Munfter en de andere Bondgenooten moesten
zig te vrede houden , met de onderftandgelden
, welken zy getrokken hadden , en
met de geldfommen, welken hun, by verdrag
, werden toegelegd : doch deezen konden
, vermoedelyk, de kosten, welken zy
hadden moeten draagen , niet goedmaaken.
De Keizer verloor zo veel by den oorlog ,
als Frankryk op het Ryk veroverd hadt, beftaande
in de Vesting Fryburg en den vryen
toegang van Brifak derwaards. De Hertog
van Lotharingen, van zyne Bondgenooten verlaaten
zynde , moest Nancy aan Frankryk afftaan.
De Staaten der Vereenigde Gewesten j ï Staau.
alleen , die 't eerst waren aangetast, door «
Frankryk, Groot-Britanje, Keulen enMun-
I i 4
fter

5o 4
VADERLANDSCHE LVI. BOEK.
ï6>S. ter tevens; die , naderhand , nog met Zweeden
in oorlog geraakt waren ; die zig, by den
eerften optogt van Frankryk , op 't punt van
hunnen ondergang gebragt gezien hadden,
en die zelfs met kleinen voorfpoed hadden geoorloogd
tegen Frankryk ; flooten zulk eene
voordeelige Vrede , als zy, in zulke omftandigheden,
zouden hebben konnen verwagten.
De Koning van Frankryk , zig genoodzaakt
gezien hebbende, de Vereenigde Gewesten
te verlaaten , in de jaaren 1673 en
1674 , ruimde hun ook, by de Vrede, Maastricht
wederom in , de eenigfte Stad, welke,
hy van hun ingehouden hadt, en hy ftondt
hun een Verdrag van Koophandel toe , ruim
zo voordeelig, als hetlaatfte, welk zy, in eenen
tyd van Vrede , met hem gemaakt hadden.
Tot zulk eene Vrede, baanden hun den
%veg de afzonderlyke Verdragen , welken zy ,
eerst met Groot - Britanje , en daarna met
Keulen en Munfter, hadden weeten te fluiten
, en vooral, de Verbonden , met den
Keizer , met Spanje , met den Keurvorst van
Brandenburg , en met andere Duitfche Vorften
gemaakt: waardoor Frankryk zo veele
vyanden tevens op den hals kreeg, dat hy
geene kans zag , om het lang tegen dezelven
uit te houden. De voorfpoed van de wapenen
der Bondgenooten tegen Zweeden deedt
den Staaten ook merkelyken dienst. Waarby ,
veelligt , nog kwam de vrees , dat de Koning
van Groot-Britanje, dien Lodewyk de XIV. }
door het verkenen van merkelyke onderftandgeiden
, op zyne zyde haat weeten te. trekken.

LVI. BOEK. H I S T O R I E . 5°5
ken, eindelyk, genoodzaakt zou worden, zig l6>3.
te fteeken in den oorlog , die, in zulk een geval
, ten hoogfte verderfelyk zou hebben konnen
worden voor Frankryk. Alle deeze omftandigheden
werkten famen , om de Staaten
te helpen aan eene Vrede , welke hen verloste
van eenen oorlog , die , ter oorzaake , voornaamlyk,
van de zwaare onderftandgelden ,
welken zy den Bondgenooten hadden moeten
opbrengen of belooven , en van de geweldige
toerustingen ter zee , zeer fchadelyk voor
de Landen geweest was; behalve, dat ook de
drie overheerde Gewesten veel geleeden hadden
van den vyand. 't Eenige genoegzaam ,
dat op deeze Vrede te zeggen viel, was , dat
zy geflooten werdt, buiten bewilliging der
Bondgenooten. Deenemarke en de Keurvorst
van Brandenburg , die hunne rekening meest
vonden by 't voortzetten des oorlogs , namen
dit den Staaten , inzonderheid , kwalyk.
Ook kon 'er Spanje weinig tegen hebben , om
dat de Vrede tusfchen dit Ryk en Frankryk
zo goed als getroffen was , eer de Staaten de
hunne flooten , en volkomenlyk getekend ,
eer het afzonderlyk Verdrag der Staaten bekragtigd
werdt. En aan de andere Bondgenooten
rekenden de Staaten zig zo naauw niet
gehouden , dat zy , om hunnen wille alleen ,
langer zouden volhard hebben in eenen oorlog,
die den Landen zo verderfelyk was. Ook
waren zy alleenlyk verbonden, om, niet zonder
kennis van Deenemarke en Brandenburg
:
in onderhandeling over eene Vrede te treeder

gc6 -VADERL. HTST r XTT rt ...
Jjf Cg); geenszins, om niet te fluiten, zonder
ucrzeiver bewiiliging. Zelfs twyffd fk
zeer, of zy den Keurvorst van Brandenburg
nog wel zo veel beloofd hadden. Ilun on ver
mogen bragt hen , derhalve , in de nooS.
e e n e
tetaan C ^néeslyke Vrede aa„
te gaan. Immers , wy zullen, in 't volgende
Boek, hen zeiven hun gedr g, op dee Zen
voet, meer dan eens, hooren vfrdedigem
268! \ 7% h S ° U M 0 N T C o r p S D) > Ioln ' T*n. VJf. p. !. p.
BE-

BERIGT
VOOR. DEN BINDER.
De Luitenant-Admiraal-Generaal WILLEM
JOSEPH: VAN GEND,
te plaatfen tegen over Bladz. 24
WILLEM DE DERDE, PrinS Van Grafton
je enz. . *>°
KORNELIS DE WITT, Ruwaard van
Putten. . . . . 142
JAN DE WITT, Raadpenfionaris. 148
De Broeders de Witt overvallen op de
Gevangenpoorte, in den Haage. 170
JACOB DE WITT. . , 186
ADRIAAN BANKERT, , 288
CORNELIS EVERTSEN. . £>88
ISAAC SWEERS. . > ' 292
De Ambasfadeur P1 ETER DE GROOT. 382
De Luitenant - Admiraal - Generaal M1-
CHIEL ADRI AANSZ. DE RUITER. 394