Brief IKON aan Tweede Kamer

Aan de leden van de
Vaste Commissie voor OCW
Hilversum, 30 augustus 2011
Geachte leden van de Vaste Commissie voor OCW,
Hierbij wil ik als directeur IKON met de hoogste urgentie uw aandacht vragen voor het
volgende.
In de „Uitwerking Regeerakkoord onderdeel media‟ van OC&W van juni jl doet minister Van
Bijsterveldt voorstellen om te komen tot een vereenvoudiging van de publieke omroep, de
Wereldomroep, de regionale omroep en het MCO.
Ten aanzien van de zogenoemde 2.42-omroepen, waar ook de IKON bij hoort, gaat de
minister uit van verkeerd geïnterpreteerde gegevens en brengt de vrijheid van godsdienst in
gevaar volgens een hoogleraar van de Erasmus universiteit.
Graag vraag ik daarom met klem uw aandacht voor de volgende punten, alvorens u deze
uitwerking in de Tweede Kamer bespreekt.
1. OC&W baseert zich ten aanzien van het levensbeschouwelijk karakter van de
programmering van de 2.42-omroepen op gegevens die voor andere doeleinden
bestemd zijn en trekt daardoor foutieve conclusies.
2. De minister laat constateringen van het Commissariaat voor de Media en een
recent rapport van ambtenaren van OC&W buiten beschouwing.
3. Eén van de gevolgtrekkingen van het voorgestelde beleid van de minister is,
dat levensbeschouwelijke programmering veel goedkoper is te produceren dan
andere TV-categorieën. Dat is aantoonbaar niet het geval.
4. ‘De vrijheid van godsdienst is fundamenteel in gevaar’, concludeert prof.dr.mr.
W. van der Burg van de Erasmus Universiteit deze maand in het Nederlands
Juristenblad.
Hieronder treft u een uitwerking aan van bovenstaande punten.
1

1. OC&W baseert zich op ondeugdelijke gegevens en trekt daardoor foutieve
conclusies ten aanzien van het levensbeschouwelijk karakter van de
programmering van de 2.42-omroepen.
In de „Uitwerking regeerakkoord onderdeel media‟ van juni jl. wordt aangegeven dat uit
onderzoek is gebleken dat de 2.42 omroepen 25% van hun zendtijd vullen met zendtijd die
niet levensbeschouwelijk is. Haar conclusie is: als de 2.42 zendgemachtigden alleen nog
levensbeschouwelijke programma‟s maken, kunnen zij met fors minder geld toe. Dit brengt
haar ertoe deze omroepen een bezuiniging van € 13 miljoen op te leggen, in plaats van de
€ 6 miljoen die de Boston Consulting Group voor aanvaardbaar en mogelijk houdt.
Deze gevolgtrekking gaat echter volledig mank, als je kijkt waarop de minister haar
zienswijze baseert ten aanzien van het levensbeschouwelijke karakter van de
programmering van de 2.42-omroepen. Dit blijkt uit de stukken die wij onder ogen hebben
gekregen.
De minister baseert haar conclusies namelijk op een onderzoek van de bestaande
programmering, waarin de programma‟s gesorteerd zijn op vorm en niet op hun inhoudelijke
focus.
Zo kan het bestaan dat het programma Witz van de Joodse Omroep wordt geclassificeerd
als kleinkunst/cabaret. Terwijl dit programma over Joodse humor natuurlijk bij uitstek
voortkomt uit de joodse traditie en religie. En zo zijn er veel meer voorbeelden. Het
improvisatieprogramma De Vloer Op van de Humanistische Omroep valt onder
„expressie/overige fictie‟, terwijl hierin via drama onderwerpen uit de humanistische traditie
aan de orde worden gesteld. Dit wordt ook door het CDA onderkend in een recent interview
in Trouw. Het wekelijkse IKON-programma Songs of Praise is ingedeeld bij
expressie/klassieke muziek. Dit programma, aangekocht van het „religious department‟ van
de BBC, bestaat uit samenzang en geloofsgesprekken. Wie het gezien heeft zal niet
ontkennen dat het honderd procent levensbeschouwelijk is. Nog één van de vele
voorbeelden: een documentaire over de totstandkoming van de Mattheus Passion - het
lijdensverhaal van Jezus - wordt door zijn vorm ingedeeld bij expressie/ kunstinformatie. Hoe
levensbeschouwelijk wil je het hebben?
Met andere woorden: de classificatie deugt niet voor dit doel. De gegevens die zijn gebruikt
door het ministerie zijn ook nooit ter verificatie aangeboden aan de 2.42-omroepen. Dit,
terwijl deze gegevens wel als basis dienen voor een zeer ingrijpende maatregel, te weten de
eerder genoemde verdubbeling van de bezuiniging op de 2.42-omroepen.
Wat blijkt? Het ministerie heeft zich gebaseerd op de indeling zoals de NPO die maakt op
basis van genre categorie waarin de programma‟s vallen, niet op basis van focus en inhoud.
OC&W heeft die indeling vervolgens gebruikt voor de onderbouwing van haar verhaal over
de inhoud van de 2.42 zendgemachtigden, terwijl ze zijn bedoeld voor de genreverdeling.
Daarnaast hanteert de NPO zowel op TV als op Radio een aantal „tijdslots‟ die als
levensbeschouwelijk worden bestempeld. Deze „tijdslots‟ worden gevuld door alle omroepen.
De 2.42 programma‟s die in dit tijdsslot zijn uitgezonden, hebben door het ministerie
automatisch en terecht het predikaat levensbeschouwing gekregen. De NPO verwacht
echter van de grotere 2.42 omroepen als IKON en HUMAN dat ze ook in nietlevensbeschouwelijke
tijdslots uitzenden. Er zijn anders in de schema‟s te weinig
uitzendtijdstippen voor deze omroepen. Veel van deze programma‟s krijgen al snel het
predikaat kennis/educatie/opinie/samenleving mee. Terwijl deze programma‟s wél
herkenbaar vanuit de respectievelijke missies en levensbeschouwelijke kijk op de wereld zijn
2

gemaakt. De Raad van Bestuur NPO heeft aangegeven deze totale zienswijze van de 2.42
omroepen te ondersteunen.
Verder wil ik onder uw aandacht brengen dat de 2.42 zendgemachtigden - mede onder druk
van de NPO - de laatste jaren hebben geïnvesteerd in samenwerking op programmatisch
terrein. Het spreekt voor zich dat de eigen missie en opdracht dan hand in hand gaat met
meer algemene doelstellingen. OBA-LIVE is hier een voorbeeld van.
Overigens is door het ministerie van OC&W alleen gekeken naar Radio en Televisie en niet
naar de derde hoofddoelstelling: Nieuwe Media. Deze is niet meegenomen in de analyse van
de minister, waardoor veelbezochte sites als BijbelenKoran.nl, KerkvanNederland.nl,
Kerknieuws.nl, Voorleesbijbel.nl en
MusicaReligiosa.nl blijkbaar geen rol spelen bij de functie die 2.42-omroepen als de IKON
hebben in het publiek bestel.
Conclusie 1
De conclusies die het ministerie heeft getrokken zijn niet gebaseerd op de inhoud van
programma’s maar op interne genrebepalingen van de NPO. Ze zijn daardoor onbruikbaar. Dit
wordt ook onderkend door de NPO. Op basis van deze verkeerde conclusies komt het
ministerie tot de slotsom dat de 2.42 zendgemachtigden 25% van hun zendtijd niet
levensbeschouwelijk invullen en dat zij daarom naast het geopperde bezuinigingsbedrag van €
6 miljoen (BCG) met nog eens € 7 miljoen minder toe kunnen. Deze extra bezuiniging is niet
een bezuiniging op de NPO begroting, maar is een politieke keuze, gebaseerd op een - voor
iedereen controleerbare – foute interpretatie van gegevens.
2. De minister laat constateringen van het Commissariaat voor de Media en een
recent rapport van ambtenaren van OC&W buiten beschouwing.
In de zendtijdtoewijzingen aan de 2.42-omroepen staat beschreven dat de zendtijd moet
worden gebruikt voor levensbeschouwelijke programma‟s en content. Het Commissariaat
voor de Media moet daarop toezien volgens de Mediawet. Bij de zendtijdtoewijzing door het
CvdM aan de 2.42 omroepen in 2010 heeft deze mediawaakhond geconstateerd dat de
2.42-omroepen volledig voldoen aan de eisen die er aan deze omroepen gesteld worden. Uit
de conclusie van de minister dat 25% van de zendtijd van de 2.42-omroepen niet
levensbeschouwelijk is en dat zij zich dus niet houden aan hun opdracht, zou je kunnen
concluderen dat het Commissariaat blijkbaar heeft zitten slapen en zich niet aan zijn
toezichthoudende verantwoordelijkheid heeft gehouden. En dat is weer merkwaardig, want
dit geluid heeft het ministerie nooit geuit en heeft het Commissariaat dan ook nooit bereikt.
Ook komt de zienswijze dat de 2.42-omroepen zich niet zouden houden aan de opdracht niet
aan de orde in het - in opdracht van het ministerie van OC&W opgestelde- rapport “Partners
in Levensbeschouwing” van 3 mei 2010 dat de huidige minister naar de Tweede Kamer heeft
gestuurd. Een rapport dat uitvoerig ingaat op alle facts & figures van de 2.42-
zendgemachtigden en constateert dat deze omroepen hun programmatische
verantwoordelijkheid waarmaken. Het ministerie heeft nooit aangegeven dat dit rapport
onvolledig was en dat dus ten onrechte door de eigen ambtenaren is geconstateerd dat de
2.42-omroepen zich aan hun opdracht houden.
3

Conclusie 2
Het ministerie van OC&W heeft nimmer aangegeven dat het CvdM heeft gefaald in haar toezicht
op de inhoudelijke kant van de 2.42 omroepen. De constateringen in de Mediabrief staan haaks
op de inhoud van een rapport over de 2.42-omroepen dat onder haar verantwoordelijkheid is
opgesteld.
3. Eén van de gevolgtrekkingen van het voorgestelde beleid van de minister is,
dat levensbeschouwelijke programmering veel goedkoper is te produceren dan
andere TV-categorieën. Dat is aantoonbaar niet het geval.
De minister stelt in haar brief dat de in haar ogen meer algemene programmering ook kan
worden ondergebracht bij de omroepverenigingen. De zendtijd en de financiële middelen die
door de 2.42-omroepen nu daaraan besteed worden, kunnen als het ware omgeleid worden
naar de omroepverenigingen. Deze redenering klopt niet.
De 2.42-omroepen hebben een zendtijdmachtiging tot 1 januari 2016. In deze machtiging is
precies vastgelegd hoeveel zendtijd iedere 2.42-omroep in ieder geval moet produceren. Het
zou van onbehoorlijk bestuur getuigen wanneer tussentijds de zendtijdmachtiging zou
worden aangepast. Als deze programma‟s met bijbehorend budget al zouden worden
overgeheveld naar omroepverenigingen - afgezien van de vraag of zij dit ook zouden willen -
dan resteert nog steeds het feit dat de 2.42- omroepen een vastgelegd aantal uren moeten
uitzenden. Dat zou dan dus voor minder dan de helft van het budget moeten gebeuren. De
overgebleven zendtijd moet immers wél geproduceerd worden.
Eigenlijk stelt de minister dus dat de (in haar ogen) levensbeschouwelijke programma‟s veel
goedkoper zijn te maken dan andere soorten programma‟s. Dit is nergens op gebaseerd. Het
is niet terug te vinden in het BCG onderzoek, het is niet terug te vinden in het eerder
genoemde rapport „Partners in Levensbeschouwing‟ van het ministerie van OC&W zelf.
Daarnaast zal iedere professionele programmamaker aangeven dat dit lariekoek is.
Een IKON-programmaserie als „LUX: Grote denkers over de toekomst‟, die de prestigieuze
Erasmus EuroMedia Award 2010 heeft gewonnen, kan dan niet meer gemaakt worden. En
dat is gezien de focus die de politiek heeft toch vreemd. Zeker als je op de website van deze
prijs het volgende leest:
“The Erasmus EuroMedia Awards honour media productions focusing on the discourse of
European Societies and the promotion of European Values”.
Conclusie 3
Het voorstel van de minister gaat ten onrechte uit van de premisse dat een (in haar ogen)
levensbeschouwelijke programmering veel goedkoper te maken is dan andere
programmagenres. Hierdoor ontstaat grote verschraling van het levensbeschouwelijke aanbod
bij de publieke omroep. Een essentieel deel van de programmering die niet wordt
geproduceerd door commerciële aanbieders komt dan te vervallen, terwijl dit deel bij uitstek
écht publieke omroep is.
4

4. ‘De vrijheid van godsdienst is fundamenteel in gevaar’, concludeert
prof. Van der Burg van de Erasmus Universiteit deze maand in het Nederlands
Juristenblad.
In een zeer recent artikel stelt prof.dr.mr. W. van der Burg, rechtsfilosoof en ethicus,
werkzaam als hoogleraar rechtsfilosofie en rechtstheorie aan de Faculteit der
rechtsgeleerdheid van de Erasmus Universiteit, dat de minister zich onrechtmatig bemoeit
met de inhoud van programma‟s van de 2.42- omroepen. Zij stelt met haar opstelling de
vrijheid van godsdienst in de waagschaal, vindt hij. Zijn artikel is gepubliceerd in het
Nederlands Juristenblad van deze maand.
Tijdens de commissievergadering zei de minister dat de specifieke doelstelling van de 2.42
omroepen is: “godsverering of religieuze of geestelijke bezinning (…) de centrale doelstelling
moet zijn gelegen in het belijden van de gemeenschappelijke religieuze overtuiging”.
Hiermee miskent de minister dat een maatschappelijke component integraal onderdeel
uitmaakt van veel godsdiensten en levensbeschouwingen, zo schrijft hoogleraar Van der
Burg.
Hij geeft aan: het gaat hier om zendtijd die aan kerken en vergelijkbare organisaties is
toegekend, en niet aan een omroepvereniging. Om die reden kan én mag de overheid zich
niet bemoeien met de inhoud van de programma‟s die de 2.42-omroepen uitzenden. Een
overheid die zich een dergelijk oordeel aanmatigt, tast fundamenteel de scheiding van Kerk
en Staat aan, zo staat te lezen in het stuk van de rechtsfilosoof. Die scheiding schrijft voor
dat de staat zich niet bemoeit met de interne aangelegenheden van een kerk.
De vrijheid van godsdienst is in het geding. Die beperkt zich immers niet tot eredienst en
ethische bezinning, maar omvat ook de praktische toepassing van de geloofsleer. Daaronder
valt ook: maatschappelijke bezinning en engagement. Van der Burg van de Erasmus
universiteit stelt dat aanvaarding van de redenering van de minister een gevaarlijk precedent
schept. Wanneer de staat zich met dergelijke interne aangelegenheden gaat bemoeien, is
dat een ernstige aantasting en beperking van onze godsdienstvrijheid.
De opmerkingen van Van der Burg worden onderschreven door 2.42-omroepen als de IKON.
Deze opmerkelijke gevolgtrekkingen zijn niet alleen interessant voor de leden van de
Tweede Kamer, maar ook voor de leden van de Eerste Kamer. Zij moeten immer beoordelen
of de maatregelen en de redenering van de minister niet strijdig zijn met de grondwet en
andere wettelijke bepalingen.
Conclusie 4
Door de zienswijze van de minister staat de deur open voor de staat om zich te bemoeien met
de interne aangelegenheden van de kerk en vergelijkbare organisaties. Dit staat haaks op de
scheiding van Kerk en Staat die alle politieke partijen hoog in het vaandel hebben staan.
Levensbeschouwelijke programma‟s vanuit een Nederlands perspectief en voor een breed
publiek zijn bij uitstek „écht publieke omroep‟. Commerciële omroepen als RTL en SBS
spelen hierin geen rol. De programma‟s en internetsites van de 2.42- omroepen zijn relevant
én onderscheidend. Deze omroepen maken samen met de andere publieke omroepen deel
uit van één van goedkoopste, meest doelmatige en best scorende publieke omroepen in
Europa. Nergens in Europa vind je een publieke omroep dat zo‟n feest is van overtuigingen
en levenshoudingen. Een feest van de democratie, dat zou de Tweede Kamer dierbaar
moeten zijn.
5

De 2.42-omroepen maken programma‟s voor de talloze mensen in onze samenleving die
leven vanuit een bepaalde levensovertuiging of die anderszins geïnspireerd worden door
religie. Vanuit een bepaalde levensovertuiging geven zij zin, doel en richting aan hun leven.
Daar hoort ook een goede omgang met de naaste bij, dichtbij en ver weg. Vaak resulteert dit
ook in een actieve betrokkenheid bij de ander, in vrijwilligerswerk en mantelzorg. De 2.42-
omroepen maken programma‟s die er voor deze grote én groeiende groep gelovigen en
zoekers toe doen. Programma‟s die hen geestelijk verrijken, ondersteunen en inspireren.
Laat dit juist in deze tijd niet verloren gaan.
Namens de IKON vraag ik u bovenstaande feiten en opmerkingen in uw eindoordeel over de
brief van de minister mee te wegen en ervoor te zorgen, dat het bezuinigingsvoorstel van
€ 13 miljoen wordt teruggebracht naar de € 6 miljoen die volgens de Boston Consulting
Group voor deze omroepen het maximaal haalbare is. Het is goed om met elkaar te spreken
over de toekomst van de 2.42-omroepen, maar wel graag op basis van de echte feiten en
met inachtneming van de Mediawet en de grondwet. Met een discussie die is gebaseerd op
sentimenten en vooronderstellingen is niemand gediend.
Ik wens u veel wijsheid toe,
Met hartelijke groet,
Martin Fröberg,
Directeur IKON
E martin.froberg@ikon.nl
T (035) 6727152
Bijlage:
Artikel prof.dr.mr. Wibren van der Burg, in: Nederlands Juristenblad,
eind augustus 2011
6