Onderzoek herbestemming kerken en kerklocaties - Bisdom ...

5.7 Belangen en belangenbehartigers (notie 4: Wie?)
Gedurende het herbestemmingsproces moeten afwegingen worden gemaakt op vele terreinen. Op het
gebied van architectuur, stedenbouw, bouwkunde en technische mogelijkheden, of tussen religie,
maatschappij en monumentenzorg, tussen bestuur en leden, of bestuur en publiek, of voor een juiste
balans tussen tijd, financiën en emotie, etc. Bij elke afweging moeten keuzes worden gemaakt, waarbij
dan weer het ene belang wordt gediend, dan weer het andere.
Het proces van herbestemmen kent niet alleen meerdere belangen, maar elk belang kent vaak ook nog
meerdere vertegenwoordigers die onderling niet altijd op één lijn zitten. Net zo goed als er geen uniform
kerkgenootschap bestaat, bestaat er niet zoiets als dé monumentenzorger die namens allen spreekt, of
dé overheid. Bovendien duurt het proces vaak vele jaren, wat nogal eens een wisseling van de wacht
impliceert door bijvoorbeeld personeelsverloop. En nieuwe spelers kunnen zich op elk moment in het
proces aandienen.
Uit de opgetekende verhalen van de casestudies komt het beeld naar voren dat elk van de afzonderlijke
belangen het gelijk - of op zijn minst een deel daarvan - aan zijn kant meent te hebben en ook de invloed
en middelen heeft om het (vermeende) gelijk af te dwingen. De machtsstrijd en patstelling die hierdoor
kunnen ontstaan, brengen over het algemeen forse vertraging in het proces met zich mee. Een effectievere
proceshouding erkent de drijfveren van de andere actoren en neemt die als randvoorwaarden mee
in het proces.
Als er gesproken wordt over actoren gaat het om de eigenaar, diverse lokale, provinciale en landelijke
overheden, de burgers, bouwers, geldinvesteerders, belanghebbenden, etc. Iedere partij bestaat op zijn
beurt uit een grote groep vertegenwoordigers.
Hergebruik door
niet-christelijke
godsdiensten is
een vervreemding
van de
oorspronkelijke
bedoeling van
het gebouw.
De eigenaar van de kerk speelt een hoofdrol in het proces van herbestemmen of herontwikkelen.
Hoewel de Nederlandse kerkgenootschappen trots zijn op hun religieus cultureel erfgoed, zijn zij niet
een organisatie met monumentenbehoud als core-business. Voor hen is de belangrijkste vraag hoe zij
zorgvuldig om kunnen gaan met hun vastgoed in een krimpscenario en hoe de kernvoorraad (veelal
bestaand uit monumenten) in stand kan worden gehouden op een organisatorisch en bedrijfsmatig
verantwoorde manier.
Het algemene beeld is dat de kerkgenootschappen zeer terughoudend zijn wat betreft nieuwe bestemmingsmogelijkheden.
De Protestantse Kerk in Nederland (PKN) heeft dit afgelopen jaar een discussienota
naar buiten gebracht waarin zij aangeeft het liefst een andere christelijke religie onderdak te bieden
en indien dat niet mogelijk is, hooguit een sociaal-culturele functie te overwegen. Commerciële en
profane functies verhouden zich niet tot het beeld van de kerk. Voor de PKN impliceert hergebruik door
niet-christelijke godsdiensten als de islam “een vervreemding van de oorspronkelijke bedoeling van het
gebouw”. Verderop wordt dit echter genuanceerd met: “Het verdient toch aanbeveling eerder te kiezen
voor de overdracht van een af te stoten kerkgebouw aan vertegenwoordigers van een andere wereldgodsdienst
dan het voor profaan gebruik aan te bieden.”
De Rooms Katholieke kerk is in grote lijnen dezelfde mening toegedaan. De voorkeur wordt gegeven aan
behoud van de kerk in zijn geheel, waarbij deze eventueel ook voor andere doeleinden wordt gebruikt
(religieus + meervoudig gebruik). Multifunctioneel gebruik, waarin een deel kerk blijft, is ook denkbaar.
Tegen andere christelijke geloofsgemeenschappen, die lid zijn van de landelijke Raad van Kerken, is in
beginsel geen bezwaar. Een kerk kan echter niet herbestemd worden voor niet-christelijke godsdiensten,
wat in die zin verder gaat dan de PKN-visie. De volgende stap op de ladder is eerst een sociale herbestemming
en daarna een culturele herbestemming. Over andere, niet-passende of niet waardige
functies, wordt niet gesproken. De RK-kerk wil in dat laatste geval liever slopen.
PKN, Een protestantse visie op kerkgebouwen, een discussienota voor de Protestantse Kerk in Nederland, 2008.
106