VO-magazine-jaargang-9-nr-5-mrt-2015

26 MAART 2015
VO-CONGRES
MAGAZINE
André Kuipers, gastspreker:
‘JUIST TECHNIEK
KAN BIJDRAGEN
AAN EEN
BETERE WERELD’
Digitalisering & privacy / Miniportretten:
7 x innovatie / Actieplan sociale veiligheid
/ Radicalisering op school, een eigentijds
taboe / Mediawijsheid op het Thorbecke
College / Prof. Yong Zhao: ‘Personaliseren,
niet standaardiseren’
Magazine voor voortgezet onderwijs
maart • april 2015 / jaargang 9 5

IN DIT NUMMER
7 X INNOVATIEF
Scholen op weg naar eigentijds
onderwijs presenteren zich in het
Innovatie Atelier op het VO-congres.
Hier alvast zeven kleine portretten.
12
PRIVÉ = PRIVÉ
Snelle toegang tot leerlinggegevens
is een van de grote
voordelen van digitalisering.
Maar komt de privacy van leerlingen
daarmee niet in gevaar?
Een convenant is in de maak.
16
HENDRIK-JAN VAN
ARENTHALS
Veertien jaar was hij columnist
van VO-magazine. Nu maakt hij
de overstap naar het mbo. Een
afscheidsinterview.
20
VO-CONGRESNUMMER
ANDRÉ KUIPERS
Astronaut, inspirator, onvermoeibaar pleitbezorger van
techniek en duurzaamheid: André Kuipers is gastspreker
op het VO-congres. ‘Ik heb vertrouwen in jonge mensen
die met nieuwe en innovatieve ideeën komen.’
8
EN VERDER
4 Kort
5 Agenda
6 1 Minuutje
22 VO in beeld
29 Column Hendrik-Jan van
Arenthals
42 Wie werkt waar / Colofon
2 VO-magazine 5 / maart • april 2015

SOCIALE VEILIGHEID
Een veilige school doet méér dan snel reageren
op incidenten. Een actieplan helpt scholen hun
veiligheidsbeleid te versterken.
24
MEDIAWIJS
Op de Thorbecke Scholengemeenschap in
Zwolle, de eerste school met het keurmerk
mediawijsheid, leren jongeren slim en
verantwoord met media omgaan.
30
RADICALISERING
Hoe signaleer je dat leerlingen radicale
sympathieën ontwikkelen? En wat doe je in
zo’n geval?
34
VO2020-SCAN
Het kan nog: de invultermijn voor de
VO2020‐scan is met twee weken verlengd.
Wie meedoet, krijgt een rapportage waarin
de eigen scores zijn afgezet tegen die van
vergelijkbare scholen of het landelijk gemiddelde.
37
YIN-YANG OP SCHOOL
Waarom ordenen we mensen nog altijd op
rang, stand en anciënniteit? Verslag van een
prikke lende toespraak door prof. André
Wierdsma die uitlegt waarom managers
niet per se hoeven managen en wat ze
dan wél toevoegen aan een organisatie.
38
EEN NIEUW PARADIGMA
Standaardisering? Uit de tijd! Het nieuwe
onderwijs biedt gepersonaliseerde educatieve
ervaringen in een mondiale context, zegt
congresspreker prof. Yong Zhao.
40
PAUL ROSENMÖLLER / VOORZITTER
LEIDERSCHAP
“We duwen de leerlingen door de klas en het systeem. Het
probleem dat we in ons onderwijs moeten oplossen is het idee
dat iedereen hetzelfde is.” Zo verwoordde een van onze leden
tijdens de VO2020-tour de gevoelens van velen. En dus ging
het in nagenoeg elk gesprek tijdens de tour over talentontwikkeling,
maatwerk of gepersonaliseerd leren. Vaak in
combinatie met de wens tot een snelle doorbraak op het
gebied van ICT. Dat vraagt om verandering van de cultuur,
en misschien ook de structuur van ons onderwijs. De rol van
de docent is daarbij cruciaal. Van docenten wordt eigentijds
en boeiend onderwijs gevraagd. “En”, zo zei een andere
deelnemer aan de tour, “we zouden meer naar de leerlingen
zelf moeten luisteren. Zij weten heel goed het verschil tussen
een goede en een slechte les.”
De kern is dat de ideeën om ons onderwijs te verbeteren
vanuit de scholen moet komen. Ik overdrijf niet als ik zeg
dat het barst van de kennis, ervaring en creativiteit. Dat zie
je ook terug in de prachtige schoolportretten in dit congresnummer
van VO-magazine. Maar ik bespeur ook steeds meer
ambitie. Het gevoel van urgentie neemt toe. Het is aan de
leiders van de school om die energie en ambitie om te zetten
in een strategie voor de toekomst, die binnen de school
gedragen wordt, goed wordt gecommuniceerd met ouders en
de buitenwereld, en docenten de ruimte biedt recht te doen
aan verschillen zodat de leerling meer, zo u wilt ECHT,
centraal staat.
Zonder afbreuk te doen aan de autonomie van de school
betekent dat ook: meer samenwerken. Het woord viel
veelvuldig tijdens de vele gesprekken. En het gebeurt steeds
meer. Samenwerking tussen docenten en tussen scholen om
van elkaar te leren door ervaringen te delen, is al lang geen
uitzondering meer. Het zijn de leiders van de scholen die
deze beweging kunnen versterken en versnellen door een
glasheldere visie te ontwikkelen en ruimte te geven aan de
professionals in de uitvoering daarvan. Leiding geven is
initiëren, samenwerken en loslaten. Een, mooi, vak apart.
VO-magazine 5 / maart • april 2015
3

KORT
k KIJK VOOR HET LAATSTE NIEUWS OP WWW.VO‐RAAD.NL
WET ONDERWIJSTIJD DOOR
EERSTE KAMER
De Eerste Kamer heeft op 10 maart de wet
moderni sering onderwijstijd als hamerstuk
aangenomen. Daarmee is een definitief einde
gekomen aan de slepende discussie over de
1040-urennorm. De nieuwe wet treedt per
1 augustus 2015 in werking. Vanaf dan geldt
er voor vo-scholen een urennorm voor de gehele
schoolloopbaan, in plaats van per leerjaar.
Scholen kunnen gaan denken in termen van
onderwijs programma, in plaats van onderwijstijd.
De wet modernisering onderwijstijd sluit aan op
de afspraken die zijn gemaakt in het Nationaal
Onderwijsakkoord. Door de inzet van de VO-raad
is een aantal maatregelen in het wetsvoorstel
opgenomen die scholen meer ruimte geven.
Vanaf 1 augustus kunnen vo-scholen zelf kiezen
hoe zij hun onderwijsprogramma inrichten,
zolang het vastgestelde gemiddeld aantal uur per
opleiding maar wordt gehaald (vmbo: 3700 uur,
havo: 4700 uur en vwo: 5700 uur). Daarnaast
moeten leerlingen minimaal 189 dagen per jaar
onderwijs krijgen.
In artikel 8.4 van de CAO VO staat dat scholen in
een transitieplan de gevolgen van de nieuwe wet
onderwijstijd voor de onderwijsplanning moeten
beschrijven. In ieder geval moet in het transitieplan
staan welke stappen de school de komende periode
al dan niet gaat ondernemen in het licht van de
nieuwe wetgeving.
Besturen en (P)MR-en die ervaringen willen
uitwisselen met andere scholen kunnen zich
melden bij annemiekstaarman@vo-raad.nl.
De bedoeling is nog dit voorjaar een of meer
werkconferenties te organiseren om zo (goede)
voorbeelden te krijgen die ook voor andere
scholen van nut kunnen zijn.
NIEUWE LEERLABS
De VO-raad wil meer Leerlabs opzetten en gaat
in overleg met staatssecretaris Dekker om hier
middelen voor te verkrijgen. Doel is dat meer scholen
aan een Leerlab kunnen deelnemen. Binnen deze
Leerlabs krijgen ze de kans om samen met andere
scholen – onder begeleiding van het project Leerling
2020 – te werken aan een vraagstuk omtrent gepersonaliseerd
leren en zo het gepersonaliseerd onderwijs
dat zij voor ogen hebben, binnen de eigen instelling
te realiseren.
De oproep die het project Leerling 2020 in januari
deed om deel te nemen aan een Leerlab, leverde
ruim 220 aanmeldingen op. In de eerste tranche,
die officieel van start gaat tijdens het VO-congres
op 26 maart, zijn slechts 60 plekken beschikbaar.
De VO-raad wil scholen die niet kunnen deelnemen
aan de eerste tranche aanbieden om deel te nemen
aan een extra tranche vanaf september 2015 of een
tweede tranche in 2016.
De Leerlabs maken deel uit van het project
Leerling 2020. Dit project wordt uitgevoerd door
Schoolinfo in opdracht van de VO-raad en als
onderdeel van het Doorbraakproject Onderwijs
& ICT. Kijk op www.leerling2020.nl.
DRAAI ROND PRAKTIJKONDERWIJS
De Tweede Kamer stemde 10 maart 2015 in met het
wetsvoorstel van staatssecretaris Dekker om
leerwegondersteunend onderwijs (lwoo) en praktijkonderwijs
(pro) in het stelsel van passend onderwijs
te integreren. Zijn plan om hierbij de mogelijkheid te
scheppen om de landelijke criteria voor toelating tot
het praktijk onderwijs los te laten, kwam echter niet
door de Kamer. Het amendement van Kamer lid
Ypma (PvdA) om deze landelijke criteria te
handhaven, werd aangenomen. Deze draai van
de Tweede Kamer wekt verbazing en getuigt van
weinig consistentie in het onderwijsbeleid van de
Tweede Kamer. Dit geeft een negatieve impuls aan
de ontwikkelingen rond het passend onderwijs.
4 VO-magazine 5 / maart • april 2015

AGENDA
HAAL HOOGOPGELEID TALENT
UW SCHOOL BINNEN
Komen er binnenkort vacatures voor
docenten vrij op uw school? Een
trainee van Eerst de Klas (EDK) of het
OnderwijsTraineeship (OTS) kan een
goede kandidaat zijn voor de baan.
De komende weken wordt weer een
nieuwe lichting van jonge, talentvolle
academici geselecteerd voor de traineeprogramma’s
Eerst de Klas en het
OnderwijsTraineeship. De trainees
gaan in april op zoek naar een werkplek,
waar zij vanaf augustus als docent aan de
slag kunnen gaan.
De trainees volgen een intensief tweejarig
traject waarin zij worden opgeleid tot
topdocent: ze werken drie à vier dagen
op school, halen tegelijkertijd hun
onderwijsbevoegdheid en volgen één
dag per week een leiderschapsprogramma
(EDK) of verdiepingsprogramma (OTS).
Het OnderwijsTraineeship is speciaal
gericht op het aantrekken van goede
eerstegraads docenten in de tekortvakken.
Scholen ontvangen gedurende het traject
een vergoeding vanuit de zij-instroomsubsidie
voor de trainee(s).
www.eerstdeklas.nl/scholen
www.onderwijstraineeship.nl/scholen
31/03, 02/02, 09/04
Regiobijeenkomst sociale veiligheid
Wie Schoolleiders en bestuurders
Waar Zwolle, Amsterdam, Eindhoven
08/04 Kennisbijeenkomst Leren Verbeteren – Activeren
en motiveren
Wie Schoolleiders en bestuurders
Waar Utrecht
09/04 Congres over toekomst loopbaanontwikkeling
en leerlingenzorg
Wie Decanen, leerlingbegeleiders
Waar Utrecht
09/04 Debat Onderwijspoort ‘Onderwijstoezicht in
de toekomst’
Wie Geïnteresseerden, vrij toegankelijk
Waar Nieuwspoort, Den Haag
15/04 Congres Inspectie ‘De Staat van het Onderwijs’
(Onderwijsverslag)
Wie Schoolleiders en bestuurders, leraren en leerlingen
Waar Ede
16/04 Landelijke onderwijsconferentie Sociale Veiligheid
Wie Schoolleiders en bestuurders, leraren
Waar Utrecht
16/04 Informatiebijeenkomst collegiale bestuurlijke visitatie
Wie Bestuurders
Waar Utrecht
04/06 Algemene Ledenvergadering (ALV)
Wie Leden van de VO-raad
Waar Amersfoort
Kijk voor meer informatie op
www.vo-raad.nl/bijeenkomsten
VO-magazine 5 / maart • april 2015
5

KORT
1 MINUUTJE
Dans als vak, het is op veel scholen nog geen vanzelfsprekendheid.
Terwijl dans een belangrijke rol speelt in jongerencultuur
en het vak alle ruimte biedt aan 21st-century skills. Op het
Amersfoortse Vathorst College doen leerlingen al wel eindexamen
dans. Conrector en dansdocent Anne Bos vertelt.
Waarom dans als vak?
“Het Vathorst biedt heel bewust alle kunstvakken aan. Ieder kind
is tenslotte verschillend en heeft andere voorkeuren. De een is
beter in beeldende vorming, de ander in drama, en weer een
ander drukt zich beter uit in de taal van de dans. We zien dat
terug in de gelijkmatige spreiding van leerlingen over de
kunstvakken.”
Hoe geef je dans als vak vorm?
“Mijn motto is: iedereen uitdagen, niemand frustreren. In jaar
één volgen alle leerlingen alle vier kunstvakken, dus ook dans.
Het is een vak voor iedereen, hoe je lichamelijk en motorisch
ook in elkaar steekt. De kerndoelen en eindtermen van het vak
dans draaien om expressie. Jezelf leren uiten met dans en
beweging, leren je beleving concreet of abstract te verbeelden.
Technische beheersing vergroot je mogelijkheden tot expressie,
maar is niet het doel. Dat draait om leren je uit te drukken in
beweging, en het vinden van de durf om jezelf te presenteren.”
Welke vaardigheden nemen leerlingen nog meer mee?
“Met dit vak kunnen we als school de ontwikkeling van bijna alle
21st-century skills vormgeven. Leerlingen ontwikkelen vaardigheden
als samenwerken, regie nemen, onderzoeken. Veel
aandacht gaat uit naar reflecteren, feedback geven, en natuurlijk
het creatieve proces zelf – ook zo’n vaardigheid van deze tijd –
wat in andere vakken vaak minder aanwezig is. Bij creativiteit
hoort in het begin altijd een zekere chaos. Kinderen moeten
kunnen leren daarmee om te gaan, en leren erop te vertrouwen
dat het goed komt. Dat vertrouwen zie ik hier bij alle kinderen
groeien.”
Leerlingen van het Vathorst live in actie zien? Op het
aanstaande VO-congres geven zij een korte voorstelling.
Meer informatie over dans als vak: Anne Bos, 033-496 82 49,
a.bos@vathorstcollege.nl
KAMER WIL POSITIEF
PRIKKELEN BIJ DUBBELADVIES
De Tweede Kamer wil dat het kabinet
binnen vijf maanden met een voorstel
komt voor een nieuwe werkwijze voor het
beoordelen van de opbrengsten in het vo.
Hierbij moeten vo-scholen positief
geprikkeld worden om leerlingen met een
dubbel advies op het hoogste niveau te
krijgen/behouden door goed onderwijs te
bieden. Anderzijds mogen vo-scholen niet
bestraft worden als kinderen het voordeel
van de twijfel hebben gekregen. Dit is een
van de uitkomsten van de stemming over
de moties die op 25 februari werden
ingediend tijdens het Kamerdebat over de
overgang po-vo.
De VO-raad heeft voorafgaand aan het
debat en de stemmingen er nadrukkelijk
voor gepleit dat vo-scholen er niet de dupe
van mogen worden als een leerling op een
lager niveau terechtkomt dan het
schooladvies. Een vo-school zou bij de
beoordeling van de Inspectie daar geen
minpunten voor mogen krijgen.
vanponaarvo.nl
VACATURES BESTUUR EN LAR
Aan de Algemene Ledenvergadering
van 4 juni a.s. zal een voorstel voor
benoemingen voor het bestuur en de
ledenadviesraad (LAR) van de VO-raad
worden voorgelegd. In het bestuur
bestaat één vacature en in de ledenadviesraad
zijn twee vacante plaatsen.
Het bestuur roept u namens de
voordrachtscommissie op om u
als gegadigde aan te melden.
6 VO-magazine 5 / maart • april 2015

k KIJK VOOR HET LAATSTE NIEUWS OP WWW.VO‐RAAD.NL
MEER MAATWERK IN ONDERWIJS
MET ICT
Uitwisselen van kennis over gepersonaliseerd leren
op school, hulp bij het inkopen van adaptief
leermateriaal en landelijke afspraken over privacy.
Dat zijn enkele van de afspraken en plannen uit
het plan van aanpak van het zogenoemde
Doorbraakproject Onderwijs & ICT. Dit is een
gezamenlijk project van de PO‐Raad, VO-raad en
ministeries van OCW en EZ.
Het plan van aanpak is onlangs gepresenteerd aan
staatssecretaris Dekker. In het plan worden de
doelen en acties van de uitvoeringsfase (2015-2017)
van het Doorbraakproject beschreven. In de periode
2014-2015 hebben de betrokken partijen – waaronder
scholen en aanbieders – samen verkend en
benoemd welke stappen nodig zijn om maatwerk
met ICT in het onderwijs mogelijk te maken.
Het plan van aanpak is het resultaat van deze
uitgebreide publiek-private gesprekken en een
marktconsultatie met aanbieders.
doorbraakonderwijsenict.nl
INNOVATIEIMPULS
Vier jaar lang experimenteerden ruim 150
scholen in het po en vo met 1 van de 5
innovatieconcepten van de ‘InnovatieImpuls
Onderwijs’ (IIO). De kennis en ervaring die
de scholen hebben opgedaan, zijn nu
beschikbaar op de website van Leraar24.
www.innovatieimpulsonderwijs.nl
MELD U AAN!
Wilt u op de hoogte blijven van het laatste
nieuws in het vo? Meld u dan nu aan voor
onze digitale nieuwsbrief! Ga naar
www.vo‐raad.nl voor het aanmeldformulier.
MEER LERAREN VOOR
TEKORTVAKKEN
Het project Vierslagleren helpt vo-scholen komend
schooljaar meer leraren op te leiden voor vakken
waar een lerarentekort voor bestaat. Ervaren leraren
worden opgeleid voor een tekortvak en gekoppeld
aan aspirant leraren voor een tekortvak. VOION
voert het project uit met subsidie van het ministerie
van OCW. Alle scholen in het vo kunnen meedoen
en ontvangen bij deelname een financiële
tegemoet koming.
In het project halen 150 recent afgestudeerden en
zij-instromers een eerste- of tweedegraads bevoegdheid
in een tekortvak. 150 ervaren leer krachten behalen
hun master of tweede bevoegd heid en vergroten zo
hun inzetbaarheid. De ervaren leraar begeleidt
tijdens het project ook de startende collega.
PROTOCOLLEN CENTRALE
EXAMENS BESCHIKBAAR
Scholen in het vo kunnen ook in 2015 bij de
afname van de centrale examens gebruikmaken van
de protocollen die de VO-raad en de AOC Raad
hebben opgesteld. Deze protocollen zijn een
uitwerking van de wettelijke voorschriften omtrent
de eindexamens. Ze zijn bedoeld als handreiking
voor examensecretarissen en -coördinatoren, om
hen te helpen garanderen dat de voorbereiding,
afname en beoordeling van de examens procedureel
zuiver verlopen en de geheimhouding niet
geschonden wordt.
Voor alle vragen over de wet- en regel geving rond
de centrale examens kunt u terecht bij het Examenloket,
een gezamenlijk initiatief van het ministerie
van OCW, de Inspectie van het Onderwijs, het
College voor Toetsen en Examens (CvTE) en
DUO.
Download de protocollen op www.vo-raad.nl
duo.nl/zakelijk/VO/Examenloket_informatie.asp
VO-magazine 5 / maart • april 2015
7

INTERVIEW
GASTSPREKER OP HET VO-CONGRES
‘WE MOETEN HET
HEBBEN VAN
NIEUWE IDEEËN’
8 VO-magazine 5 / maart • april 2015

Techniekpact 2020 kan zich geen betere ambassadeur wensen dan
astronaut André Kuipers. “Als ik maar één of twee procent meer jongeren
de techniek in krijg, dan ben ik geslaagd”, zegt de man die ooit door
zijn biologie- en natuurkundeleraar geïnspireerd raakte om voor de
wetenschap te kiezen. Op het VO-congres vertelt hij zijn verhaal.
Tekst: Hanneke van der Linden / Fotografie: Josje Deekens
André Kuipers is na Wubbo Ockels de tweede ruimtevaarder
met de Nederlandse nationaliteit die de ruimte
in ging. Zijn eerste ruimtevlucht was in 2004 in het
kader van de Delta-missie en duurde elf dagen. Voor
zijn tweede ruimtereis verbleef Kuipers ruim zes
maanden in de ruimte; in juli 2012 landde hij weer
op aarde. Sindsdien zet hij zich hartstochtelijk in voor
natuur en milieu, geïnspireerd door wat hij vanuit de
ruimte heeft gezien.
Bij uw terugkeer op aarde hebt u gezegd dat
u bent overvallen door de kwetsbaarheid van
onze planeet.
“Ik was altijd optimistisch over de natuur, maar bij
mijn laatste vlucht voelde ik hoe kwetsbaar de aarde is.
Het is een klein bolletje met een dun laagje dampkring
eromheen. Je bent er zo omheen. Als eerste ben ik na
mijn terugkeer naar het Wereld Natuur Fonds gestapt
om ambassadeur van diverse projecten te worden en
toen werd ik pas echt pessimistisch, want toen zag ik
de cijfers. Visstanden gaan drastisch omlaag, bossen
verdwijnen, de lucht is op sommige plaatsen ernstig
vervuild en ga zo maar door. Het gaat helemaal niet
goed met de planeet en als we niets doen, wordt het
alleen maar slechter. Het is belangrijk zo veel mogelijk
biodiversiteit en ecosystemen intact te houden. Maar
het is een moeilijke strijd, want de wereldbevolking
groeit met 200 duizend mensen per dag en die willen
allemaal leven zoals wij.”
Techniek en industrie hebben lang bijgedragen
aan vervuiling en uitputting van de aarde. Kunnen ze
ook bijdragen aan de redding?
“Juist techniek kan bijdragen aan een betere wereld.
Je kunt wel roepen dat mensen moeten stoppen met
vliegen, vlees eten enzovoorts, maar dat gaat niet helpen.
We moeten het hebben van nieuwe ideeën en nieuwe
technologieën, zodat we efficiënt kunnen omgaan met
de voorraad van onze planeet en haar de kans geven te
herstellen. Daarvoor hebben we innovatieve oplossingen
nodig. Andere vormen van voedselvoorziening zoals
kweekvlees, algen, insecten enzovoorts. Of andere
bronnen van groene energie, om maar eens iets te
noemen. Zodat er niet meer grote stukken bossen
worden gekapt voor veeteelt of de lucht verder wordt
vervuild voor de energievoorziening.
De bewustwording gaat langzaam, maar komt wel
degelijk op gang. Er bestaat inmiddels een scala aan
elektrische auto’s, steeds meer huizen hebben zonnepanelen
op het dak en er liggen meer biologische
producten in de schappen van de supermarkten dan
ooit. Dat bewijst dat comfortabel leven duurzaam kan
zijn. En er is geld mee te verdienen, anders zouden veel
partijen er niet aan beginnen.
‘Het zijn de nerds, zoals Bill Gates,
die de wereld vooruit helpen’
Jonge mensen die met nieuwe en innovatieve ideeën
komen die met behulp van de techniek en wetenschap
uitvoerbaar zijn: daar heb ik vertrouwen in. Bewustwording
is een belangrijke manier om tot een beter
evenwicht te komen. Vooral in de grote, groeiende
economieën zoals India en China is dat nodig.
Nederlandse duur zaam heidstechnologieën kunnen
ervoor zorgen dat zij niet dezelfde fouten maken als
wij hebben gedaan. Met name China kan dat goed
gebruiken om de enorme vervuiling van land, lucht
en water tegen te gaan.
Hopelijk zijn we nog op tijd om een aantal diersoorten
die op punt van uitsterven staan te redden en in
evenwicht met de natuur te gaan leven.”
Techniek en technische vakken kampen met een
imagoprobleem. Wat moet er veranderen?
“Het imago moet veranderen van ‘moeilijk, lange
dagen en weinig carrièreperspectieven’ naar ‘een
goede baan met een goed salaris en goede vooruit-
VO-magazine 5 / maart • april 2015
9

INTERVIEW
‘Het gaat niet alleen om de kenniseconomie, er
zijn ook gewoon onderhoudsmonteurs nodig’
zichten’. Een hightech-vakgebied, schoon en met veel
doorgroeimogelijkheden. Want het zijn de nerds,
zoals Bill Gates, die de wereld vooruit helpen. De
hele wereld draait op techniek. Alleen beseffen een
heleboel mensen dat niet.
In Nederland zitten veel bedrijven te smachten naar
technici. Het gaat niet alleen om de kenniseconomie,
mensen hebben ook gewoon onderhoudsmonteurs
of programmeurs nodig. Er zijn momenteel te weinig
mensen om die vacatures in te vullen en aan de andere
kant zijn er veel jongeren werkeloos. Dat is krom, er
moet een verschuiving op gang komen.
‘Juist techniek kan bijdragen aan
een betere wereld’
Het is het streven van Techniekpact dat we op alle
niveaus meer technici krijgen. De afgelopen jaren is het
aandeel leerlingen dat kiest voor natuur-en-techniekprofielen
in vwo en havo flink gestegen. Maar er is nog
winst te behalen onder meisjes en in het vmbo en mbo.
Doorlopende leerlijnen gaan het daar voor leerlingen
makkelijker maken om in technische vakken door te
groeien.”
Wat kunt u persoonlijk bijdragen aan dat imago?
“De ruimtevaart is daar een mooi platform voor, want
mensen vinden het spannend en avontuurlijk. Ruimtevaart
heeft veel kapstokken: van robotica, natuurkunde
en techniek, tot geschiedenis, geografie en scheikunde.
Je kunt er gewoon ontzettend veel kanten mee op.
Dat laat ik zien tijdens de collegetours die ik namens
het Techniekpact doe op basisscholen door het hele
land. Ik heb het bijvoorbeeld over gewichtloosheid,
wrijving en vloeistofverschuiving en dat houd ik heel
dichtbij de eigen belevingswereld. Hang maar eens
met je hoofd tussen je knieën, dan ervaar je vloeistofverschuiving
aan den lijve. Ik laat zien dat techniek zit
in energie, communicatie, transport, gezondheidszorg,
voedselvoorziening, de sportwereld, robotica, recycling
en nog veel meer.
Kinderen hebben sprekende voorbeelden nodig; zelf
ben ik ooit ook gemotiveerd door mijn leraren. Dat
begint op de pabo, waar de leerkrachten van de toekomst
worden opgeleid. Zij kunnen inspireren en motiveren,
mits ze het leuk kunnen brengen. Of mijn ambassadeurschap
eraan bijdraagt dat meer jongeren voor techniek
kiezen, weet ik niet. Ik kan er wel voor zorgen dat het
imago van techniek en wetenschap verbetert. En als ik
maar één of twee procent meer jongeren voor techniekvakken
weet te interesseren, ben ik al geslaagd.”
Wat is uw persoonlijke motivatie om als ambassadeur
voor Techniekpact op te treden?
“Outreach is onderdeel van het vak astronaut, je bent ook
ambassadeur van de ruimtevaart. Techniekpact heeft mij
benaderd en ik vind het leuk om te doen. Ook tijdens
mijn vluchten vond ik het al leuk om mee te doen aan
educatieve projecten voor scholen en samen met
kinderen testjes te doen of hypotheses te controleren.
‘Jongeren hebben sprekende
voorbeelden nodig’
Daarnaast is het zo’n bijzondere ervaring om in de
ruimte te zijn. Als je zo naar buiten kijkt, lijkt de aarde
gewoon plat en loop je erop zonder erbij na te denken,
maar vanuit de ruimte, waar je onderdeel bent van het
zonnestelsel, zie je pas dat het echt een bolletje is. Dat
kosmische gevoel van in de ruimte zijn is zo bijzonder,
die ervaring blijft nazingen. Ik vind dat ik daar iets mee
moet doen en probeer zo veel mogelijk mijn ervaring
te delen met anderen. Ik doe dat graag. Er zijn ook
collega’s van mij die achter een bureau in München
of Parijs zitten om onderzoek te begeleiden of nieuwe
apparatuur te ontwikkelen. Maar ik denk op deze manier
meer voor Nederland te kunnen betekenen dan achter
een bureau.”
Bestaat er een André Kuipers-leermethode voor
techniek?
“Haha, nee. Wat ik doe is gekopieerd van leerkrachten
uit het voortgezet onderwijs en docenten van de
universiteit die mij hebben gestimuleerd en gemotiveerd.
De verhalen, anekdotes en voorbeelden die zij vertelden,
heb ik altijd onthouden. Jongeren hebben voorbeelden
10 VO-magazine 5 / maart • april 2015

CV ANDRÉ KUIPERS
Geboren
Opleiding
5 oktober 1958, Amsterdam
Van der Waals scholengemeen schap,
vwo, Amsterdam.
Medicijnenstudie, Universiteit van
Amsterdam, afgerond in 1987.
Werk
1987 – 1988 Onderzoek naar ongevallen en incidenten
met straaljagers
1989 – 1990 Research & development Nationaal Luchten
Ruimtevaartgeneeskundig Centrum,
Soesterberg
Sinds 1991 Betrokken bij voorbereiden, coördineren
en uitvoeren van fysiologische experimenten
bij ESA
1993 Projectwetenschapper Anthrorack, een
voorziening voor menselijke fysiologie
die meevloog aan boord van de D-2-
spacelab-missie
1998 Door ESA geselecteerd als astronaut
en opgenomen in het Europese
astronautencorps
2004 Eerste missie naar het internationale
ruimtestation ISS (11 dagen)
2011 Vertrek voor langste Europese ruimtevlucht
ooit (193 dagen)
2012 – heden Lid van de Aerospace Medical Association,
de Nederlandse Vereniging voor Luchtvaartgeneeskunde
en de Nederlandse Vereniging
voor Ruimtevaart.
Spreker, inspirator en ambassadeur van diverse goede doelen
waaronder het Wereld Natuur Fonds. Officier in de Orde van
Oranje Nassau, Ridder in de Orde van de Nederlandse
Leeuw.
André Kuipers is getrouwd en heeft drie dochters en een zoon.
nodig en een verbinding met hun eigen
leefwereld. Bij de opening van het
academisch jaar van de TU in Delft kwam
er bijvoorbeeld een student op mij af die
door de proefjes die ik tijdens mijn eerste
vlucht elf jaar geleden met basis scholen
deed, voor een techniekstudie heeft
gekozen. Dat is natuurlijk precies
de bedoeling. Mijn huidige collegetour
met het Techniekpact is bedoeld voor
zevendegroepers van de basisschool en
daarvan weten we dat ze pas over een
jaar of tien de arbeidsmarkt opkomen.
Dat maakt het heel moeilijk om nu al te
zeggen wat werkt.”
‘Er is met duurzaamheidstechnologie
geld te verdienen’
Zijn er plannen om weer de ruimte
in te gaan?
“Ik blijf waarschijnlijk aan de grond, al
zou ik best willen. Europa heeft maar recht
op een astronaut per jaar en Nederland
neemt voor maar acht procent deel aan
het internationale ruimtestation ISS.
We hebben al drie keer een Nederlandse
astronaut de ruimte gehad; eerst Wubbo
Ockels en daarna ik twee keer. Terwijl een
heleboel ESA-landen geen astronaut de
ruimte in hebben gekregen. Dus politiek
gezien denk ik dat ik niet nog een kans
krijg. Bovendien zien die andere landen
ook wat voor positief effect het heeft op
de jeugd en scholing van een land als er
een astronaut is van de eigen nationaliteit.
Daar willen die landen ook van kunnen
profiteren. Ik ben nu 56 jaar en de eerstvolgende
reële kans ontstaat pas weer rond
mijn 66e. Maar als ze me dan nog een keer
vragen om bijvoorbeeld naar de maan te
gaan, zeg ik zeker geen nee.”
VO-magazine 5 / maart • april 2015
11

VO-scholen zijn zich op allerlei manieren aan het vernieuwen. Jan Smit, presentator van het
Innovatie Atelier op het VO-congres, vertelt hoe je verandering kunt organiseren binnen je school.
Verder op deze pagina’s miniportretten van zeven scholen die zich presenteren op het Innovatie
Atelier. Allemaal zijn ze langs een eigen route op weg naar eigentijds onderwijs.
Eigentijds onderwijs
SCHOLEN PIONIEREN
EROP LOS
Tekst: Marijke Nijboer / Fotografie: Dirk Kreijkamp
‘Het begint op de werkvloer’
Een duurzame verandering ontstaat op de werkvloer,
zegt Jan Smit, partner bij adviesbureau Broosz: een
vernieuwing van boven naar onder mislukt meestal.
“De professionals voor de klas voelen de noodzaak
tot verandering. Bij de pioniers onder hen zit veel
veranderenergie, zij ontwikkelen nieuwe ideeën
omdat de oude vastlopen. Als het meezit, hebben ze
een visionaire schoolleiding, die hen ruimte, tijd en
middelen geeft. Zo kunnen ze hun experiment laten
groeien en bloeien. Vanuit de nieuw ontstane praktijk
moeten zij anderen zien te overtuigen.”
Volgens Smit kan informeel leren de smeerolie zijn
bij zo’n vernieuwing. Hij ziet steeds meer community’s
of practice ontstaan. “Mensen gaan liever niet meer naar
een cursus om iets te leren dat door anderen is bedacht.
In plaats daarvan zoeken pioniers elkaar op in
community’s om hun kennis en ervaring te delen.
Broosz heeft bijvoorbeeld een community of practice
rond ‘nieuw organiseren’. “Dat past bij de 21e eeuw:
minder bureaucratie en management. In die community
zitten naast onderwijs ook zorg, jeugdzorg en
gemeenten. Het is fantastisch om te merken dat de
kanteling die in het onderwijs plaatsvindt, ook speelt in
die andere sectoren. Ik denk dat nieuw onderwijs nieuw
organiseren nodig heeft: een lichtere besturingsfilosofie,
meer ruimte voor docenten, meer ruimte vanuit Den
Haag.”
Groep 8½ verlaagt drempel naar vo
Titus Brandsma, onderdeel van het Arentheem College
in Arnhem, heeft sinds vier jaar een Wereldklas. Dat is
een schakelklas tussen groep 8 en de eerste klas voor
kinderen die sociaal-emotioneel nog niet toe zijn aan de
middelbare school. “De klas is ingericht als een groep
8½ van de basisschool,” vertelt directeur Dick Helders.
De kinderen volgen alle lessen in hun eigen lokaal, waar
ze zelf posters mogen ophangen. Ze krijgen les van een
klein groepje docenten, vaak voormalige leerkrachten uit
het basisonderwijs.
Na een uitgebreide screening en in overleg met kind en
ouders worden voor elke leerling eigen doelen geformuleerd.
Daarnaast werkt de klas aan rekenen, taal en
wereldoriëntatie.
Helders: “Eens per week sta ik bij de deur de laatkomers
op te vangen. De Wereldklasleerlingen mogen een
12 VO-magazine 5 / maart • april 2015

Dick Helders, directeur
Titus Brandsma
(Arentheem), Arnhem:
‘Na een half jaar in de
Wereldklas lopen kinderen
veel zelfverzekerder door de
school’
Wijnand Blankestijn, afdelingsleider
havo bovenbouw
Ichthus College, Veenendaal:
‘Als je meer aandacht geeft aan
de interesses en talenten van
kinderen, groeien ze en daar
wordt het andere schoolwerk ook
beter van’
Hans van Beekum, directeur
Mavo aan Zee, Den Helder:
‘Als je ziet wat er in zo’n project
alleen al gebeurt op het terrein van
Nederlands, beeldende vorming
en sociale vaardigheden…
Er liggen zoveel kansen. Ik denk
dat het Neder landse onderwijs
hier echt rijp voor is’
kwartiertje later beginnen. Ik kan de eerste maanden
aan de lichaamstaal zien wie dat zijn. Daarna vervaagt
het verschil. Ze hebben meer zelfvertrouwen en lopen
op een andere manier door de school.” De directeur:
“Bij de een rijpen de hersenen sneller dan bij de ander.
Deze kinderen bleven vaak zitten of stroomden af.
Wij vinden dat het kind leidend moet zijn voor de
onderwijsprocessen en niet andersom.”
Inmiddels zijn er drie Wereldklassen. Leerlingen van
vmbo-kader tot en met gymnasium zitten er door
elkaar. Het onderbouwrendement van leerlingen die
hier zijn begonnen, zit boven het landelijk gemiddelde.
De Wereldklas beïnvloedt langzaamaan de werkwijze in
de rest van de school. Zo hebben inmiddels alle eerste
klassen tafels voor verlengde instructie bij gedifferentieerd
werken. En de gewone brugklassen hebben nu
ook een eigen lokaal dat ze zelf aankleden. “Daar
mopperen sommige docenten over, maar de kinderen
voelen zich er prettig bij.”
Extra bagage naast het reguliere programma
Havisten van het Ichthus College in Veenendaal kunnen
meedoen aan een speciaal traject dat vanaf het vierde
leerjaar één dag per week in beslag neemt. De andere
vier dagen volgen ze dan de reguliere lessen. Het gekozen
traject sluit aan bij hun profiel. Ze kunnen kiezen uit het
International Business College, het International Science
College, en vanaf volgend schooljaar het International
Culture College. Op de ‘vrijgespeelde’ dag krijgen de
leerlingen extra bagage mee. Binnen het International
Science College krijgen ze bijvoorbeeld het extra
examenvak natuur, leven & technologie en houden ze
zich bezig met vraagstukken en projecten. “Dat gebeurt
op een hbo-achtige manier,” vertelt Wijnand
Blankestijn, afdelingsleider van de havo bovenbouw.
“Als je meer aandacht geeft aan iemands interesses en
talenten, groeit hij daarin. Daar kan het andere schoolwerk
ook beter van worden. De eerste lichting van de
businessclass doet het goed op het hbo. Deze jongeren
zeggen dat ze een voorsprong hebben omdat de businessclass
goed aansluit op het hbo.”
Voor deze leerlingen werken docenten het reguliere
programma in vier dagen af. Soms versnellen ze, soms
schrappen ze onderdelen. Degenen die de trajecten
begeleiden, geven ook reguliere lessen. “Daardoor zie
je een positief effect op het reguliere programma”,
aldus Blankestijn. Ook inhoudelijk worden bruggetjes
geslagen. “Laatst verzorgden studenten van de
Universiteit van Amsterdam een dna-practicum voor
ons International Science College. In diezelfde periode
heeft de docente biologie les gegeven over dna. Dan
zien de leerlingen meteen de praktische toepassing van
de lesstof.”
Ongeveer een derde van de EM- en NG/NT-leerlingen
kiest voor een bijbehorend traject. Iedereen moet
solliciteren. De school kijkt vooral naar motivatie.
Blankestijn: “Leerlingen hoeven niet extra slim te zijn.
Een normale havoleerling moet dit kunnen.”
Burgerschap als rode draad
De Mavo aan Zee in Den Helder doet veel aan burgerschap
en sociale integratie, maar miste daarin een rode
draad. Directeur Hans van Beekum: “Bij Nederlands
leer je presenteren en debatteren, bij geschiedenis
staatsinrichting, bij biologie persoonlijke hygiëne, bij
de mentor omgangsvormen, bij maatschappijleer sociale
integratie. Ik wilde meer samenhang. Deze elementen
kun je heel mooi project matig binnen en buiten de
school aanbieden.”
VO-magazine 5 / maart • april 2015
13

Een burgerschapswerkgroep met docenten hield het
curriculum onder de loep om de lesdoelen die met
burgerschap te maken hebben, eruit te filteren. “Zij
stelden voor om van ‘aangeklede’ burgerschap echt een
vak te maken, dat samenhangt met de andere vakken.”
De groep ontwikkelde een doorlopende leerlijn
burgerschap.
De school zet stappen met de invoering van gepersonaliseerd
leren. In aanvulling daarop wordt straks een deel
van de schooldag projectmatig aangeboden. Burgerschap
leent zich volgens Van Beekum prima voor het verbinden
van binnen- en buitenschools leren. “Docenten leren
hun eigen curriculum meer los te laten en meer uit te
gaan van lesdoelen die vakoverstijgend en tijds- en
plaatsonafhankelijk kunnen worden behaald.”
De school rondde onlangs een project af waarbij
leerlingen met ouderen naar hun favoriete plek gingen.
“Ze hebben hen gefotografeerd en hun verhaal
opgetekend. Dat resulteerde in een fototentoonstelling
in leegstaande winkelpanden. Als je ziet wat er dan
allemaal gebeurt, alleen al op het terrein van Nederlands
en beeldende vorming… Er liggen zoveel kansen. Ik
denk dat het Nederlandse onderwijs hier echt rijp voor
is. Kinderen leren samenwerken, onderzoeken, creatief
zijn, omgaan met moderne media. We leiden ze op tot
begripvolle jonge wereldburgers die respect hebben voor
anderen.”
Onderwijsteams zoeken eigen weg
Het Corlaer College in Nijkerk werkt aan een
professionele leercultuur. “Wij willen de juiste
voorwaarden scheppen zodat leerlingen, docenten en
schoolleiders tot ontplooiing komen,” vertelt rector
Arend Smit. “We hebben veel deskundigheid in huis.
Die willen we beter inzetten, ook tijdens
studiemiddagen.”
De teams zijn klein en de domeinen overzichtelijk.
In het gebouw is veel glas verwerkt. “Wij houden van
transparantie. Mensen moeten steeds meer samenwerken.
Dat glas is een katalysator, je kunt je niet
meer terugtrekken in je klas.”
Elke afdeling heeft een eigen onderwijsteam. Elk
team zoekt naar de beste vorm van onderwijs voor zijn
eigen leerlingen en bedenkt aan de hand van de dagelijkse
problemen passende oplossingen. Deze manier van
werken vraagt om een schoolleiding die durft te
vertrouwen op de deskundigheid van haar personeel.
Smit: “Onze medewerkers krijgen veel professionele
ruimte, binnen de kaders van een duidelijke
onderwijskundige visie. Mensen vinden dat fijn.
Natuurlijk gaat er wel eens iets fout, maar dat geeft niet.
Peter Roemeling, bestuurder
De Vrije Ruimte, Den Haag:
‘Bij ons moeten kinderen eerst
ontscholen en ontdekken wat
ze zélf belangrijk vinden’
We zijn er om met elkaar het onderwijs te versterken.
Als schoolleider geef ik ruimte, maar tegelijkertijd blijf
ik me wel met het onderwijs bemoeien. Voor elk niveau
geldt dat mensen professionele ruimte moeten krijgen,
maar zich natuurlijk ook moeten verantwoorden.”
Cognitie, vaardigheden en ‘Bildung’
Het Vathorst College in Amersfoort ging tien jaar
geleden van start met een nieuw onderwijsconcept.
“Heel belangrijk daarin is dat leerlingen zelf hun route
vinden,” vertelt rector Elly Loman. Natuurlijk voldoet
het onderwijs aan de overheidseisen, “maar we hebben
ontdekt dat je daarnaast heel veel kan doen.”
De school investeert in 21e-eeuwse vaardigheden zoals
samenwerken, reflecteren, zelf regie nemen en inzetten
van de creativiteit. “We meten met hulp van TNO of
leerlingen op deze punten groeien. Naast de cognitie en
vaardigheden werken we aan ‘Bildung’: wie ben jij als
mens en wat is je morele kompas?”
Alle eerstejaars krijgen een jaar lang theater, muziek,
beeldende vorming en dans. Daar spelen al die vaardigheden
een grote rol. Verder werken de leerlingen zes
weken lang met thema’s waarbij wordt aangesloten op
de vakinhoud. De vakgroepen schrijven zelf digitale
opdrachten. “De docenten hebben daar door de jaren
heen schrijftijd voor gekregen en doen dat goed en met
plezier.”
Loman: “De vorming van leerlingen zit ingebakken in
onze pedagogiek. Alle medewerkers scholen zich in
didactisch coachen. We leren de juiste vragen te stellen,
zodat leerlingen gaan nadenken en wij rijkere feedback
geven. Om fouten te kunnen maken, moet de sfeer
veilig zijn. Leraren worden op respectvolle wijze bij de
voornaam genoemd, de afstand is klein en er is veel
dialoog.”
14 VO-magazine 5 / maart • april 2015

Elly Loman, rector Vathorst
College, Amersfoort:
‘Om fouten te kunnen maken,
moet de sfeer veilig zijn.
Onze leraren worden op
respectvolle wijze bij de
voornaam genoemd en er is
veel dialoog’
Arend Smit, rector Corlaer
College, Nijkerk:
‘Je moet de juiste voorwaarden
scheppen zodat leerlingen,
docenten en schoolleiders tot
ontplooiing komen. Een duidelijke
onderwijskundige visie, waarbinnen
mensen professionele ruimte
ervaren’
Caecile van Gorp, onderwijsmanager
bovenbouw De
Nieuwste School, Tilburg:
‘We ontwerpen met partners een
ICT-leeromgeving waarmee we
meer zicht kunnen krijgen op
hoe leerlingen werken aan hun
leervragen’
Leren vanuit nieuwsgierigheid
De Vrije Ruimte in Den Haag (po en vo) geeft kinderen
maximale vrijheid om zelf te ontdekken wat ze willen
leren. Naast de standaard programmaonderdelen kunnen
kinderen zich inschrijven voor verschillende vakken.
“Als particuliere school voldoen wij uiteraard ook aan
de kerndoelen,” zegt medeoprichter en bestuurder Peter
Roemeling. “Wij hebben wél tegen de inspectie gezegd:
vertrouw er maar op dat de kinderen de dingen leren die
ze nodig hebben, maar vraag ons niet op welke leeftijd ze
wat gaan leren.”
Dat geven de kinderen namelijk zelf aan. “We hebben
een jongen van dertien die al vakken volgt van 3 en 4
vwo. In andere vakken loopt hij juist wat achter. Een
andere leerling doet biologieproefjes met de jongere
kinderen.” Roemelings eigen dochters zitten ook op
de school. “De een is erg talig, die volgt Engels, Spaans,
Frans en Chinees. De ander leeft meer vanuit haar
gevoel. Zij doet aan tekenen, toneel en kunstzinnige
vorming.”
Volgens Roemeling is het niet zo dat kinderen
impopulaire vakken mijden. De school loopt tegen
een heel ander probleem aan: “Als kinderen naar ons
overstappen vanuit het reguliere onderwijs, zijn ze
soms onhandelbaar omdat ze daar van alles moesten.
Het onderwijs ging vaak te snel of juist te langzaam.
Bij ons moeten ze eerst ontscholen en ontdekken wat
ze zelf belangrijk vinden.”
De school streeft naar een goede balans tussen voelen,
denken en doen. En leerlingen participeren actief in
de organisatie. Zo beslist een dertienjarige jongen als lid
van de ‘bestuurskring’ mee over de verdere vormgeving
van de school. Roemeling: “Ik denk dat onze school
kinderen uitstekend voorbereidt op het mens-zijn in
deze veranderlijke maatschappij.”
Mentor leert kinderen leren
De Nieuwste School in Tilburg gaat uit van de leervraag
van de leerling. “Wij hechten eraan dat kinderen blijven
ontdekken en leren”, zegt Caecile van Gorp, onderwijsmanager
bovenbouw.
Het leren leren krijgt veel aandacht. In het eerste
leerjaar draait een mentor vier dagen per week mee in
de groep om het leerproces te ondersteunen. “De expert
(vakdocent) en mentor werken heel goed samen, de een
vanuit zijn vakgebied en de ander vanuit de
pedagogische component, om de leerling zo goed
mogelijk te begeleiden.” In leerjaar twee is de mentor
drie dagen op de groep, in jaar drie tweeëneenhalve dag.
Ook de bovenbouw heeft een stevig mentoraat.
Er wordt thematisch gewerkt in leergebieden (humanics,
science, arts). Daarnaast krijgen leerlingen instructievakken
zoals geletterdheid (Nederlands) en gecijferdheid
(wiskunde), Engels, Spaans, Duits en sport en bewegen.
De eerste twee jaren zitten alle niveaus bij elkaar. De
experts differentiëren in onderwerp, tempo en aanpak.
Leerlingen volgen een individuele leerroute. “In leerjaar
twee is het thema bijvoorbeeld ‘energie’. Na de theorielessen
kijken we met een quickscan of iedereen de basiskennis
beheerst. Vervolgens formuleren de leerlingen
allemaal een leervraag. Volgens een bepaalde methodiek
gaan ze daarmee aan de slag.” De school ontwerpt samen
met Kennisnet en andere scholen een ICT-leeromgeving.
Die wordt straks ingezet om meer zicht te krijgen op hoe
leerlingen werken aan hun leervragen.
Volgens Van Gorp spreekt dit onderwijs kinderen aan.
“Uit een wetenschappelijk evaluatieonderzoek blijkt dat
onze leerlingen veel meer eigenaarschap tonen dan
andere leerlingen. Hun intrinsieke motivatie is ook
significant hoger.”
VO-magazine 5 / maart • april 2015
15

BIJPRATEN
Convenant digitale leermiddelen
PRIVACY LEERLING
STAAT VOOROP
De meeste schoolleiders verwachten dat het onderwijs binnen een jaar of vijf
vrijwel helemaal digitaal is. Gepersonaliseerd leren rukt op, maar daarmee
ook het online gebruik, het transport en de opslag van leerlinggegevens.
Kunnen de onderwijssector en de ketenpartijen de privacy van leerlingen
blijven waarborgen?.
Tekst: Martijn Laman / Fotografie: Dirk Kreijkamp
Dit artikel gaat over gegevensgebruik in de digitale
onderwijswereld. Gegevens van leerlingen, maar ook
van onderwijspersoneel. Namen, adressen, niveaus,
toetsresultaten en straks – wie weet – zelfs de vakspecifieke
strategieën waarmee individuele leerlingen
de meeste vorderingen boeken. Heel persoonlijke
gegevens dus, en ook nog eens van minderjarigen.
Gegevens waarvoor scholen primair verantwoordelijk
zijn en waarmee zij vanzelfsprekend verantwoordelijk
omgaan. Momenteel is dat soms minder eenvoudig
dan vroeger. Gegevens worden dankzij technologische
ontwikkelingen veel sneller en vaker uitgewisseld met
andere partijen. Ook kunnen ze worden bewaard op
plekken die overal op aarde toegankelijk zijn. (Dan
was het afschermen van hangmappen toch eenvoudiger.)
Scholen hebben de bescherming
van privacy in het algemeen
goed geregeld
Snelle toegang tot leerlinggegevens is een van de grote
voordelen van digitalisering. Je kunt er zoveel méér mee.
Maar toegankelijkheid roept ook vragen op. Door wie
worden leerlinggegevens gebruikt? Voor welke doeleinden?
Hoe wordt oneigenlijk gebruik door derden
verhinderd? Want hoe toegankelijker de gegevens
worden, hoe belangrijker de bescherming: het recht op
privacy van leerlingen is niet veranderd. “Die privacy
moeten we blijven waarborgen,” zegt Ewald van Vliet,
bestuursvoorzitter van de Zuid-Hollandse onderwijsstichting
Lucas Onderwijs, “ook als digitale leermiddelen
en data-analyse straks nog veel meer kansen gaan bieden
aan de onderwijskwaliteit en de ontwikkeling van onze
leerlingen.”
Convenant
In Nederland wordt privacy mede gewaarborgd door
de Wet bescherming persoonsgegevens (WBP). Volgens
de WBP is de school altijd de verantwoordelijke voor de
privacy van leerlingen en bescherming van leerlinggegevens.
De WBP noemt leveranciers van digitale
leermiddelen ‘bewerkers’.
De normen in de WBP zijn heel breed, vertelt Job Vos,
jurist bij Kennisnet: “Zelf gebruik ik vijf vuistregels:
gegevensgebruik moet een specifiek doel hebben, directe
binding met dat doel hebben, een wettelijke grondslag
kennen, er moet sprake zijn van dataminimalisatie, en
van transparantie over het gebruik. Wat dat precies
inhoudt en hoe je ermee omgaat in de educatieve
contentketen, dat willen we inkaderen met het
convenant.”
Vos doelt op het convenant over privacy en het gebruik
van leerlinggegevens in digitale leermiddelen. De PO-
Raad en de VO-raad ontwikkelen dit convenant samen
met andere partijen in de educatieve contentketen: de
Groep Educatieve Uitgeverijen, Vereniging Digitale
Onderwijs Dienstverleners en Koninklijke Boekverkopersbond
(KBB). Het convenant bakent de rollen en
verantwoordelijkheden van alle betrokken partijen af
en formaliseert de grenzen en mogelijkheden van het
gebruik van persoonsgegevens. Zo willen de VO-raad
en PO-Raad de sector in een stevige positie brengen
om de privacy van leerlingen structureel te waarborgen.
Vos, die de VO-raad adviseert bij de ontwikkeling van
het convenant, merkt dat scholen de bescherming van
16 VO-magazine 5 / maart • april 2015

privacy in het algemeen al goed hebben geregeld: “Met
een convenant komt het vooral zwart-op-wit te staan.
Dat kan voorkomen dat er aannames worden gedaan
zoals we die recent in de media zagen passeren. We
werken tegelijkertijd aan modeloverkomsten, waarmee
scholen eenvoudig kunnen vastleggen wat hun eigen rol
is, welke gegevens een leverancier waarvoor gebruikt en
waar de grenzen van dat gebruik liggen. Ouders hebben
zo de zekerheid dat hun school de privacy goed heeft
geregeld.”
Om scholen bij de voorlichting aan ouders te ondersteunen,
overlegt de VO-raad onder meer met de
Landelijke Ouderraad. “Het is aan onze scholen om
te garanderen dat gegevens alleen voor specifieke
onderwijsdoelen worden benut en om daarin richting
ouders volstrekt transparant te zijn. Ouders moeten
weten waar hun kinderen aan toe zijn als zij voor
bepaald gebruik toestemming geven,” vindt onderwijsbestuurder
Van Vliet.
Doorbraak
De ontwikkeling van een privacyconvenant is een besluit
vanuit het Doorbraakproject Onderwijs en ICT. Dit is
een gezamenlijk project van de PO-Raad, VO-raad en
OCW, gericht op het creëren van wettelijke ruimte en
de juiste randvoorwaarden voor de invoering van digitaal
lesmateriaal. Huib Gardeniers is onafhankelijk voorzitter
van het overleg over het convenant: “Na de zomer stelde
de stuurgroep van het Doorbraakproject vast dat de
waarborgen voor de privacy van leerlingen bij de inzet
van digitale leermiddelen vooral langs twee trajecten
verder vormgegeven moeten worden: door te zorgen dat
leerlinggegevens niet naar individuele leerlingen zijn te
herleiden (pseudonimiseren) en door het opstellen van
dit convenant op sectorniveau. Die opdracht kwam
in een stroomversnelling terecht toen eerst RTL4 en
vervolgens de politiek de aandacht erop vestigden.
Sowieso is het opmerkelijk hoe eensgezind en
constructief alle partijen ermee aan de slag zijn gegaan.”
‘Er moeten slimmere oplossingen komen,
want we gaan steeds meer in de cloud
werken en het aantal koppelingen tussen
systemen en inhouden neemt toe’
Centraal in het convenant staat de wettelijke rolverdeling
bij de uitwisseling van (leerling)gegevens.
Gardeniers: “Er wordt tegenwoordig zoveel meer
informatie uitgewisseld tussen scholen en derden.
Juridisch blijven scholen daarin altijd primair verantwoordelijk.
Ook als zij de bewerking uitbesteden.
Denk aan een bedrijf dat een programma levert dat
voor de school bepaalde leerlinggegevens verzamelt en
opslaat. Onze nationale toezichthouder, het College
Bescherming Persoonsgegevens, stelt heel duidelijk dat
bewerkers zich alleen als bewerkers mogen gedragen.
Een bewerker die in opdracht van een school gegevens
bewerkt, mag niet zelfstandig besluiten deze gegevens
voor eigen doeleinden te gebruiken.”
Het belang van de privacybescherming van leerlingen
kan niet worden overschat, zegt ook onderwijsbestuurder
Van Vliet: “We zien er altijd scherp op toe dat onze
scholen de regie houden over leerlinggegevens. De
privacy van onze leerlingen en docenten moet altijd zijn
gewaarborgd. Daar zullen slimmere oplossingen voor
VO-magazine 5 / maart • april 2015
17

ADVERTENTIE
Academica
Leiderschap krachtig ontwikkelen!
Met focus op uw aanwezige talent
Onze leiderschapsprogramma’s:
• Effectief Leiderschap: excellente leiders maken het verschil
• Inspirerend Leiderschap: de ultieme uitdaging voor leiders
• De Professional als Leider: leiderschapscompetenties voor
succesvolle professionals
• De Leider als Coach: betrokken medewerkers door effectieve
coaching
• Effectieve Feedback: de succesvolle aanpak voor opbouwende
en corrigerende feedback.
Deze leiderschapsprogramma’s zijn ook onderdeel van
onze deeltijd MBA Leading 21st Century Learning en
herregistratieprogramma’s (Schoolleiderregister PO).
www.nl.cbe-group.com

BIJPRATEN
moeten komen, want we gaan steeds meer in de cloud
werken en zien het aantal koppelingen tussen systemen
en inhouden toenemen. Tegelijkertijd vind ik dat we bij
dit onderwerp moeten uitgaan van de vele voordelen die
digitale leermiddelen en data-analyse bieden voor de
kwaliteit van ons onderwijs en de ontwikkeling van onze
leerlingen. Ik kijk wat dat betreft uit naar een toekomst
waarin we beschikken over intelligente systemen die
inspelen op individuele kwaliteiten van leerlingen en
op hen toegesneden vervolgstof kunnen aanbieden.”
De primaire motivatie is het
ontzorgen van scholen
De visie van Jurist Vos sluit hierbij aan: “Wie aan
gepersonaliseerd leren werkt, heeft gepersonaliseerde
leerlinggegevens nodig. Een simpel voorbeeld: stel
dat het Pietje niet lukt in te loggen bij een digitaal
leermiddel. In dat geval heeft een leverancier bepaalde
persoonsgegevens nodig om Pietje hulp te kunnen
bieden. Een heel ander verhaal wordt het als die
leverancier gegevens wil gebruiken voor de doorontwikkeling
van zijn product. Dan hoeft die leverancier
helemaal niet te weten wie Pietje is.” Het wie, wat,
waarom en wanneer moet daarom strak worden omkaderd,
vindt Vos: “Het convenant moet scholen helpen
optimaal gebruik te maken van digitale leer middelen,
zonder concessies te doen aan de privacy van een
miljoen leerlingen.” Een goede manier om privacy te
bevorderen, is het pseudonimiseren van leerlinggegevens.
Daarom wordt ook dat aspect meegenomen.
Ontzorgen
Onderwijsbestuurder Van Vliet juicht de komst van
een convenant toe: “Het is goed dat er vanuit de sector
wordt nagedacht over nieuwe mogelijkheden en voor
de bijbehorende vraagstukken een gemeenschappelijk
kader te ontwikkelen.”
De primaire motivatie voor de PO-Raad en de VO-raad
is het ontzorgen van scholen. Jurist Vos: “Het aanbod
aan digitale leermiddelen groeit exponentieel. Juridisch
gezien moet je de omgang met persoonsgegevens voor
elk nieuw product formeel vastleggen. Zeker voor eenpitters
zou dat praktisch ondoenlijk zijn. Als je echter
in zekere zin alleen hoeft te weten of de leverancier het
convenant onderschrijft en individuele afspraken op een
modelbewerkersovereenkomst kunt baseren, wordt dat
stukken beter haalbaar.” De genoemde modelovereenkomst(en),
die de VO-raad als onderdeel van het convenant
ontwikkelt, kunnen scholen naar eigen wens of
inzicht aanpassen. Daarbij hebben ze de zekerheid dat
de juiste onderwerpen op de juiste manier aan bod
komen. “Scholen weten daarmee dat hun afspraken met
leveranciers voldoen aan alle juridische eisen”, vertelt
Vos.
Opmaat
Het convenant wordt eind maart 2015 inhoudelijk
afgerond. Niet alle relevante partijen zullen het direct
ondertekenen. Zo zit de ‘serious gaming’-industrie
(die onder meer educatieve apps maakt) niet aan tafel.
Dat zegt niet dat die partijen onveilig zijn, wel dat
scholen de privacy op een andere manier moeten
waarborgen.
‘Het convenant moet scholen helpen
digitale leermiddelen optimaal te
gebruiken zonder concessies te doen aan
de privacy van een miljoen leerlingen’
Een eindstation is het convenant niet, vertelt overlegvoorzitter
Gardeniers: “Het is een opmaat naar meer.
Voor de continuïteit werken de partijen aan de
oprichting van een ketenplatform, waarin zij ook de
komende jaren gestructureerd en in formeel verband
kunnen overleggen en het convenant verder kunnen
ontwikkelen. Denk aan afspraken over gegevensbeveiliging,
het meebewegen met Europese privacywetgeving
of aan vergelijkbare afspraken richting
andere sectoren, zoals de zorg. Al is dat nog toekomstmuziek.”
De scholen van Lucas Onderwijs zijn met die toekomst
volop bezig, vertelt bestuurder Van Vliet: “Onze
v(s)o-vestigingen geven allen op hun eigen manier
vorm aan 21st century skills. Gepersonaliseerd leren is
een hoofd punt in ons strategisch beleid.” Digitale leermiddelen
staan volgens Van Vliet nog wel in de kinderschoenen,
“maar straks zijn ze niet meer weg te denken.
Ze kunnen ons onderwijs uitdagender, gedifferentieerder
en internationaler maken. Waarmee ook de discussie
over privacy bepaald nog niet ten einde is.”
Zie voor toekomstige activiteiten van de VO-raad
en Kennisnet over dit thema: www.vo-raad.nl,
www.kennisnet.nl en de nieuwsbrief VO-actueel.
Binnenkort organiseert de VO-raad twee bijeenkomsten
voor schoolleiders en bestuurders over privacy en het
convenant. Houd ‘bijeenkomsten’ op www.vo-raad.nl
in de gaten voor de data.
VO-magazine 5 / maart • april 2015
19

INTERVIEW
‘IK HEB IN HET
DIEPE LEREN
ZWEMMEN’
Hij was veertien jaar columnist van VO-magazine. Nu maakt Hendrik-Jan
van Arenthals de overstap van de Mondia Scholengroep in Zeeland naar
het mbo. Met veel plezier kijkt hij terug op zijn tijd in het voortgezet
onderwijs: ‘Het is belangrijk dat je met elkaar de verantwoordelijkheid
neemt voor kinderen.’
Tekst: Cindy Curré / Fotografie: Josje Deekens
Hoe is je eerste week op een roc bevallen?
“Ik ben meteen op een rijdende trein gesprongen, maar
daar houd ik wel van. Gelukkig vorm ik bij Scalda
samen met een collega het college van bestuur. Dat is
voor mij nieuw, maar ook heel prettig. Nu kunnen we
dingen samen doen.”
Wat wil je je ex-collega’s meegeven als je terugkijkt
op meer dan twintig jaar vo?
“Mijn drie stokpaardjes zijn altijd geweest: passend
onderwijs en kwetsbare jongeren, krimp en ontgroening,
en de positie van het beroepsonderwijs. De rode draad
is samenwerking. Die moet je niet alleen met de mond
belijden, maar ook echt doen. Veel schoolleiders en
bestuurders hebben koudwatervrees en concurrentie
lijkt hen in het bloed te zitten.
‘Als het over krimp gaat, zeg ik altijd
‘begin te vroeg met stappen zetten’’
Het is belangrijk dat je met elkaar de verantwoordelijkheid
neemt voor kinderen. Dat is een cliché, maar je
moet je rondom een kind organiseren. Vaak worden
problemen over de muur gegooid, van de docent naar
de mentor, naar de zorgcoördinator en door tot op het
hoogste niveau. En dan maar steggelen over de
bekostiging of de regie. Als je zo met kinderen omgaat
en als je als bestuurder zo bezig bent met passend
onderwijs, komt het nooit goed. Bij Jeugdzorg en de
gemeenten gebeurt nu iets soortgelijks, helaas. In plaats
daarvan moet je contact blijven houden met een kind,
tot en met bestuurlijk niveau aan toe.”
Wat was een persoonlijk hoogtepunt van de
afgelopen jaren?
“Het is verleidelijk om te refereren aan de fusie die
rimpelloos is verlopen, maar mooier is het om te kijken
naar individuele leerlingen die we als team verder
hebben kunnen helpen. Ik herinner me de dochter van
een asielzoeker, een ijverige leerlinge. Vlak voor haar
eindexamen was haar vader uitgeprocedeerd. Het meisje
stortte helemaal in, maar de hele afdeling heeft haar
geholpen. We hebben haar een diploma uitgereikt op
mijn kamer, met haar trotse vader er toch nog bij. Dat
moment zegt meer dan de fusie.”
Hoe beschouw je de aandacht voor professionalisering
van bestuurders en schoolleiders?
“Dat is broodnodig. Ik koppel graag een voorbeeld aan
samenwerking en krimp. Als het over krimp gaat, zeg ik
altijd ‘begin te vroeg met stappen zetten’. Je moet
durven ondernemen, maar de basis moet wel op orde
zijn. Je moet een meerjarenperspectief hebben. Het feit
dat veel schoolleiders de stap niet durven zetten om
20 VO-magazine 5 / maart • april 2015

samenwerking op te zoeken om te anticiperen op krimp
en ontgroening, heeft in mijn optiek onder andere te
maken met het feit dat ze zich onvoldoende toegerust
voelen. Schoolleiders moeten leren om visie te durven
ontwikkelen op het gebied van personeelszorg,
kwaliteitszorg en financiën.”
Voelde jij jezelf voldoende toegerust als rector en
bestuurder?
“Ik heb mezelf steeds geschoold, bijvoorbeeld door
een integrale masteropleiding. Dat was heel waardevol.
En door een aantal dossiers op school ben ik snel wijs
geworden. Na twee jaar ontstond er een directiecrisis op
het Scheldemond College waar ik vmbo-directeur was.
Die ging gepaard met een slechte financiële situatie.
Tweeëneenhalf jaar later was ik rector. Ik heb in het
diepe leren zwemmen, maar we zijn erin geslaagd de
basis weer op orde te krijgen, ook de kwaliteit van het
onderwijs.”
Kun je je scholen goed achterlaten?
“De scholen staan als een huis, maar er is nog veel te
doen. Bijvoorbeeld de samenwerking met de
Christelijke Scholengemeenschap Walcheren, waarbij
de twee besturen het hele vmbo samen gaan aanbieden.
Passend onderwijs wordt daar meteen aan gekoppeld;
het speciaal onderwijs wordt ernaast gevestigd. Dat had
ik best nog willen afmaken.”
‘Ik heb altijd een speciale band
gehad met het beroepsonderwijs’
Je hebt toch afscheid genomen.
“Er zijn in Zeeland twaalf vo-besturen en ik leidde het
grootste. Ik ambieerde in Zeeland alleen nog deze baan,
maar ik had niet verwacht dat de vacature zo snel zou
ontstaan. Ik heb altijd een speciale band gehad met het
beroepsonderwijs, met de veelzijdigheid, de dynamiek en
het knokken voor de positie ervan. En ik wilde ook een
baan in Zeeland, want ik ben behoorlijk verknocht aan
deze provincie.”
Na veertien jaar stop je ook als columnist.
Welke column is je bijgebleven?
“Dat is er eentje over wat de samenleving allemaal vraagt
van het onderwijs. De Partij voor de Dieren had toen
net voor elkaar gekregen dat ronde vissenkommen werden
verboden. Ik vergeleek schoolleiders met vissen, omdat
ze allebei vaak in kringetjes ronddraaien. Ik pleitte er in
die column tevens voor dat we op scholen dan ook maar
meteen een vak dierenwelzijn moesten invoeren. Lekker
uitvergroot ja, daar houd ik wel van.”
VO-magazine 5 / maart • april 2015
21

22 VO-magazine 5 / maart • april 2015

VO IN BEELD
Waar Melanchthon Bergschenhoek
Wanneer Woensdag 18 februari, 17.30 uur
Waarom Presentatie profielwerkstukken van havo 5.
Bijzonder detail: vooraan staan broer en zus Erik en Iwetta Serjan,
die tegelijkertijd examen doen.
Fotografie: Josje Deekens
VO-magazine 5 / maart • april 2015
23

360°
THEMA Sociale veiligheid
Actieplan sociale veiligheid
EEN VEILIGE SCHOOL
MAAK JE SAMEN
Het onlangs gepubliceerde Actieplan sociale veiligheid op school helpt
onderwijsinstellingen om hun veiligheidsbeleid te versterken. Schoolleiders
en een schoolwijkagent vertellen wat hun ervaringen zijn en waar verbetering
mogelijk is. Werken aan een veilige omgeving is een permanent proces,
daar zijn ze het over eens.
Tekst: Carolien Nout / Fotografie: Dirk Kreijkamp
Heftige incidenten die de pers halen: een leerling die
een klasgenoot neersteekt, een homoseksuele docent die
geminacht wordt, een leerling die zich bekeert tot een
radicaal geloof, een onderwerp als de Holocaust dat in
multiculturele klassen tot zulke felle stellingnames leidt
dat sommige leraren dat gesprek liever mijden. Het leidt
tot discussie en zorgen: neemt de onveiligheid toe? Zijn
onze scholen wel veilig genoeg? Wat moet er gebeuren
om straks aan de wettelijke eis van een sociaal veilige
schoolomgeving te kunnen voldoen?
Nederland staat in de top vijf van de beste landen
om in te wonen, zo blijkt uit de Human Development
Index van de Verenigde Naties (2014). Welvarend,
democratisch, goed onderwijs: op al die punten scoren
we goed. Volgens de tweejaarlijkse veiligheidsmonitor
van ITS voelt bijna 90 procent van het onderwijspersoneel
zich veilig op school en datzelfde geldt voor
94 procent van de leerlingen in het voortgezet onderwijs.
Mooi, maar niet mooi genoeg, zo vindt staatssecretaris
Dekker. Hij maakt zich zorgen over pesten op school,
waarbij homoseksuele leerlingen en leraren extra
kwetsbaar zijn, en over de (lichte) toename van
meldingen over wapens en drugs op scholen. Een
wetsvoorstel voor betere sociale veiligheid op school
ligt inmiddels in de Tweede Kamer. De kern: een
inspanningsverplichting van scholen, monitoring
daarvan, maar ook ruimte voor scholen om sociale
veiligheid op hun eigen manier aan te pakken.
Actieplan
Organisaties in het onderwijsveld hebben intussen niet
stilgezeten, mede na een motie in de Tweede Kamer
waarin scholen werden opgeroepen om pesten actiever
tegen te gaan en te zorgen voor een veiliger schoolklimaat.
De VO-raad heeft met de PO-Raad en de
Stichting School en Veiligheid (SSV) het Actieplan
sociale veiligheid op school opgesteld. De komende
anderhalf jaar willen ze dit samen met de verantwoordelijken
binnen de scholen praktisch uitwerken.
Een veilige schoolomgeving is immers een essentiële
voorwaarde om te kunnen leren en je als jongere te
kunnen ontwikkelen.
‘Je kunt je niet afsluiten voor
incidenten, net zo min als voor
een gek met een kalasjnikov’
Moeten scholen het nu heel anders gaan aanpakken?
SSV-directeur Klaas Hiemstra zegt van niet: “Scholen
doen al veel aan veiligheid, gelukkig. Maar ik denk wel:
het kan zoveel beter! Veiligheidsplannen zijn vaak een
papieren tijger. De meeste scholen hebben wel
vertrouwenspersonen, zorgcoördinatoren en mentoren.
Maar zijn die rollen en verantwoordelijkheden wel
goed benoemd? Zit iedereen op dezelfde lijn? Wordt
een docent die een misstand signaleert, wel gehoord?
24 VO-magazine 5 / maart • april 2015

Deze foto is genomen op het OSG Sevenwolden in Heerenveen. De leerlingen van deze school en de school zelf komen niet in dit verhaal voor.
Werken de gekozen interventies als het om pesten gaat?
Het veiligheidsbeleid moet goed gestroomlijnd en
overzichtelijk zijn.”
Pest-App
Het actieplan pleit voor een brede aanpak op
individueel, klassikaal en schoolniveau: samenhang in
interventies en programma’s, betrokkenheid van de
omgeving - de ouders natuurlijk, maar ook andere
partijen - en duidelijke normen en waarden. Dat
strookt met de opvatting van conrector Thea Starmans
van het Rembrandt College in Veenendaal. Zij ontving
van docenten op haar school signalen dat een meisje het
doelwit was van anonieme pesterij via de zogeheten
‘Secret App’, waarin anoniem geroddeld kan worden.
Ook zou er een vechtpartij met leerlingen van een
andere school op stapel staan. Starmans: “We hebben
direct de wijkagent gebeld, contact opgenomen met die
school en onze leerlingen en ouders geïnformeerd over
de app. Wij hebben ouders geadviseerd om samen met
hun kind over dit soort apps te praten en deze te
verwijderen.”
Het probleem was daarmee snel opgelost, aldus
Starmans. Zij denkt niet dat zulke incidenten te
voorkomen zijn. “Je kunt je er niet voor afsluiten, net
zo min als voor een gek met een kalasjnikov. Anders
zou je in een bunker moeten trekken. Wij hebben wel
regels en afspraken waar we onze leerlingen aan houden.
Sommigen vinden ons wel eens streng. Ik noem het
liever duidelijk.”
Het Rembrandt College trekt wat veiligheid betreft
samen op met scholen in het samenwerkingsverband
passend onderwijs. Een paar jaar geleden bleken er
loverboys op te duiken in de regio. Een moeilijk
onderwerp; sommige scholen aarzelden om er aandacht
aan te besteden omdat dit hun goede naam zou kunnen
aantasten. “Onzin”, vindt Starmans, “je moet geen
struisvogel zijn. Bij ons hebben mentoren het in de
klas met leerlingen besproken. We hebben op school
voorlichtingsavonden georganiseerd voor docenten en
ouders, zodat zij goed weten waar ze op moeten letten.
Zo’n alerte houding wordt juist gewaardeerd.” Starmans
is niet van plan het veiligheidsbeleid van de school
ingrijpend te veranderen. Het gaat goed op school,
Veenendaal is een rustige gemeente. Problemen
bespreek baar maken oplossen maakt een school veilig,
stelt zij.
Openheid en snel handelen zijn inderdaad belangrijk,
beaamt Klaas Hiemstra (SSV). “Maar sociale veiligheid
is meer dan reageren op incidenten. Ik pleit voor een
koppeling met burgerschap. Het gaat om een pedagogisch
proces dat je als school moet begeleiden. In het
onderwijs ligt de nadruk vaak op kennisover dracht en
cognitie. Begrijpelijk misschien, maar jongeren moeten
ook leren goed en verantwoordelijk met elkaar en de
samenl eving om te gaan. En dat is iets wat je elke dag,
VO-magazine 5 / maart • april 2015
25

ADVERTENTIE
Master
Integraal Leiderschap
(NVAO-erkend)
Deze master biedt leidinggevenden
in het onderwijs verdieping om
leerprocessen op alle niveaus van
de schoolorganisatie duurzaam te
verbeteren.
Start jaarlijks in september.
Zie voor informatiebijeenkomsten
en brochures onze website.
www.centrumvoornascholing.nl/mil
Ik ga verder
met onderwijs.
U ook?
“De naadloze aansluiting bij de praktijk was
voor mij een belangrijke reden om te kiezen
voor de Master Integraal Leiderschap bij
het Centrum voor Nascholing. Wat ik in
de opleiding leer kan ik direct toepassen
op mijn school. Daarnaast merk ik dat ik
kritischer ben geworden en meer evidence
based te werk ga.”
093-193 Adv. VO Magazine Jackie B 179,5x131mm-3.indd 1 06-02-14 15:07
Wim Bos Jan Looise Ton van Iwaarden
U kent Infinite Financieel alleen van ons begrotingsmodel voor
samenwerkingsverbanden passend onderwijs VO?
Dan introduceren wij onze controllers en begrotingsexperts werkzaam
voor schoolbesturen in het VO graag bij u.
U kunt ze ontmoeten op het congres van de VO-raad op 26 maart 2015.
En vandaag al leest u op www.infinitebv.nl wat ze voor de bedrijfsvoering
van uw organisatie kunnen betekenen.
Infinite Financieel: meesters in bedrijfsvoering met verstand van onderwijs.
Infinite Financieel B.V.
Savannahweg 17
3542 AW Utrecht
t 085-8769437
e info@infinitebv.nl
i www.infinitebv.nl

THEMA Sociale veiligheid
360°
Aanpak online pesten
Stichting School en Veiligheid biedt scholen
hulp bij allerlei vormen van online pesten. Op
www.schoolenveiligheid.nl zijn handreikingen
te vinden voor het omgaan met cyberpesten en
om ongewenst gedrag te voorkomen.
Meldpunt voor leerlingen
Behalve op meldpunten in de school is het ook
goed om leerlingen te wijzen op de website
www.meldpunt.nl, waar zij vervelende
ervaringen op internet kunnen melden. Het is
een initiatief van stichting Veilig internetten,
Pestweb en de politie. Leerlingen kunnen ook
terecht bij de politie voor vragen over loverboys,
drugs, geweld, boetes, internet of vernielingen
waar ze geen raad mee weten. Ze kunnen
mailen en twee keer per week chatten op
www.vraaghetdepolitie.nl.
in elke situatie moet oefenen. Docenten en mentoren
hebben daar tijd en ruimte voor nodig.”
Niets laten lopen
Een docent die op Rsg ’t Rijks in Bergen op Zoom
te laat aanschuift voor een vergadering omdat hij
onderweg leerlingen aansprak op onwenselijk gedrag,
krijgt geen boze blik. Integendeel, zegt rector Leon
de Rond: “In de meer dan 130 jaar dat onze school
bestaat, is er een cultuur gegroeid die diepgeworteld is.
Attitudevorming vinden wij essentieel. Het gaat om
zorgzaamheid, jezelf mogen zijn en je leren verplaatsen
in de ander. Iedereen op onze school draagt dat uit en
heeft een toezichthoudende rol. Je spreekt leerlingen
aan op hun gedrag, ook buiten de school. Het is
belangrijk dat je niets laat lopen.”
’t Rijks, dat 2700 leerlingen telt, heeft het keurmerk
Veilige School. Vier gemeenten en dertien scholen in
de regio werken nauw samen op veiligheidsgebied. Zij
hebben een protocol ondertekend waarin de afspraken
staan tussen de gemeente, de politie en het onderwijs.
De scholen leren van elkaar door wederzijdse audits.
Bij veiligheid hoort ook antirookbeleid en een gezonde
kantine, aldus De Rond.
‘Scholen hebben de neiging om na
een incident streng te zijn, maar dat
zakt weg als alles weer goed loopt’
“Attitudevorming gaat verder dan veiligheid alleen,
het gaat er ook om leerlingen genuanceerd na te leren
denken. Ik laat me niet afschrikken door hun manier
van praten – als pubers zijn ze wel eens grof – maar
luister juist naar de intentie. Als er een schokkend
incident is, zoals destijds de aanslag op de Pakistaanse
Malala, dan grijp ik dat aan voor een gesprek over de
vrijheid van onderwijs. Ik ben trots op onze leerlingen
en over hoe ze discussiëren over de actualiteit.”
Een schoolcultuur van zorgzaamheid vergt voortdurende
aandacht, meent De Rond. In de docententeams wordt
bewust gewerkt aan omgangsvormen en ook alle ondersteuners
hebben een pedagogische training gekregen.
Van iedereen wordt verwacht dat hij problemen
signaleert en leerlingen aanspreekt, ook buiten het
schoolplein. De Rond: “Als onze teams iets verbieden,
moeten ze leerlingen ook uitleggen waarom. Dat kost
wel iets meer tijd, maar als je het niet doet, heeft het veel
minder effect.”
‘Soms bereik je met een gesprek
meer dan met een aangifte’
De Rond kent het Actieplan sociale veiligheid en ziet
een paar punten waarop zijn school zich kan verbeteren,
zoals meer back-up en steun organiseren voor mentoren
die met een lastige kwestie zitten. “Verder zou ik graag
zien dat attitudevorming meer aandacht krijgt op de
lerarenopleiding en in de nascholing. Het raakt het
vlak van de opvoeding. Dat is weliswaar de eerste
verantwoordelijkheid van ouders, maar soms kunnen
wij als school toch net iets meer afdwingen omdat
pubers zich nu eenmaal tegen hun ouders afzetten. In
elk geval moeten school en ouders samen optrekken.”
Kom naar de regionale bijeenkomsten!
Met het gezamenlijke Actieplan sociale veiligheid
willen de PO-Raad en de VO‐raad scholen
ondersteunen bij de verbetering van de sociale
veiligheid in de school. Op drie bijeenkomsten
kunnen scholen informatie en kennis delen over
sociale veiligheid. Actuele thema’s zoals pesten,
sociale media, geweld, discriminatie en
radicalisering komen aan bod en er zijn workshops
over preventieve en curatieve maatregelen. Ook
kunt u kennis maken met een model-veiligheidsplan.
U bent van harte welkom op:
– 31 maart in Zwolle
– 2 april in Amsterdam
– 9 april in Eindhoven.
Deze bijeenkomsten zijn de opmaat
naar de landelijke conferentie ‘Met alle respect!
Samen werken aan sociale veiligheid’ op 16 april
2015. Meer informatie en aanmelding:
www.schoolenveiligheid.nl
VO-magazine 5 / maart • april 2015
27

360° THEMA Sociale veiligheid
De school ademt rust uit, vindt hij. Dat is bijvoorbeeld
te merken bij de leswisseling, als 2700 leerlingen naar
andere lokalen gaan. Hoe is dat te bereiken? “Zorg
voor een goed rooster met korte stromen en zorg dat
er genoeg leraren in de gang en voor hun lokaal staan,
zo houd je het relaxt. Wij zorgen bewust voor duidelijkheid:
in gedragsregels, maar ook door zo veel mogelijk
met vaste plekken in de school te werken. Bijvoorbeeld
een taallokaal, de EHBO-post en de plek waar je je moet
melden als je eruit wordt gestuurd.”
Schoolwijkagent
Voor een veilige school zijn rust en duidelijkheid in
de school belangrijk, evenals tijd en ruimte voor docenten.
Maar een school staat niet op een eiland. Joeri van Duijn,
schoolwijkagent in Den Haag, merkt dat dagelijks als hij
met leerlingen praat. Den Haag was een van de eerste
gemeenten die ongeveer tien jaar geleden speciale schoolwijkagenten
aanstelde. Enkele gemeenten in de regio zijn
gevolgd. Van Duijn werkt in Segbroek, een veelzijdige
Haagse buurt, bevolkt door kakkers en rakkers en alles
wat daar tussenin zit. Samen met een collega heeft hij
acht middelbare scholen onder zijn hoede.
De schoolwijkagent is het aanspreekpunt voor de veiligheidscoördinatoren
en de schakel tussen de politie, de
wijk en de school, bijvoorbeeld bij een incident. Van
Duijn geeft een voorbeeld: “Er was een klap uitgedeeld
door een leerling. Samen met het slachtoffer, maat schappelijk
werk en de veiligheids coördinator hebben we de
mogelijkheden besproken. Is bemiddelen beter, of
aangifte doen? In dit geval kozen we voor de aangifte,
want het was niet de eerste keer. Voor mij staat steeds
voorop: wat helpt in deze situatie? Soms bereik je met
een gesprek meer dan met een aangifte. De gevolgen
van een strafblad kunnen immers groot zijn.”
Van Duijn is iemand die graag met leerlingen in de
puber leeftijd praat. “In de pauzes ga ik vaak naar
school of naar winkels waar ze rondhangen. Ik geef
aan waarom ik ze daar niet wil hebben en dat doe ik
op mijn manier: met humor, niet al te strak, maar wel
duidelijk. Sommige jongens reageren extra stoer op
mijn uniform, maar over het algemeen zijn leerlingen
gevoelig voor oprechte belangstelling.”
Structureel streng
Nu er ook politieke aandacht is voor de inzet van de
schoolwijkagent om radicalisering tegen te gaan, is de
vraag actueel: is dat een praktische oplossing? Als
leerlingen dreigen af te glijden naar criminaliteit zeker
wel, vindt Van Duijn. “Onze politie-expertise voegt veel
toe. Zo maakten docenten zich onlangs zorgen over een
leerling. Als schoolwijkagent kan ik onderzoeken waar
dit kind zich naast school mee bezighoudt, in welke
vriendenkring hij zich beweegt. Ik ben op huisbezoek
gegaan en heb met de ouders gesproken. Als schoolwijkagent
kun je een goed gesprek voeren en tegelijkertijd
streng zijn. Het mooie is dat de gescheiden werelden
van school en thuis daardoor meer bij elkaar komen.
Naar mijn mening zouden scholen dat ook vaker
moeten doen. Met een goed beeld van de thuissituatie
kun je een kind beter op het rechte spoor zetten.”
Voorlichting over wat wel en niet strafbaar is, blijft hard
nodig, aldus Van Duijn. “Leerlingen onderschatten de
impact en gevolgen van een bedreiging die via een app
zo gemakkelijk wordt geuit. Veel scholieren weten niet
precies hoe het zit met verboden wapenbezit. Iemand
HEFTIG DEBAT IN DE KLAS
Nieuwsberichten bespreken in de klas: er zijn
docenten die het uit de weg gaan, want het roept
heftige emoties op. Voor je het weet wordt de
Holocaust ontkend, discrimineren leerlingen elkaar
en ontaardt een debat in een scheldpartij. Hoe leid
je actuele discussies in goede banen? De organisatie
Nieuws in de klas helpt docenten om nieuwsmedia
in hun lesprogramma te gebruiken. Het is heel goed
mogelijk om aan de hand van nieuwsberichten met
leerlingen te werken aan taalvaardigheid, mediawijsheid
en burgerschap. Tips en handleidingen staan op
www.nieuwsindeklas.nl Ook de website Leraar 24
geeft veel praktische tips (www.leraar24.nl).
SEKSUELE DIVERSITEIT IN DE LES
In opdracht van de VO-raad ontwikkelden SLO en
Edudivers een handreiking met tips voor leraren
en uitgevers om seksuele diversiteit in lessen en
leermiddelen te integreren. Uit interviews met
scholen blijkt dat lang niet altijd onderwijs wordt
gegeven over seksualiteit en seksuele diversiteit,
terwijl dat wel in de kerndoelen staat. Sommige
leraren zeggen vaardigheden te missen, ze zijn
bang voor kwetsende opmerkingen van leerlingen
of voor religieuze bezwaren van ouders en leerlingen.
De handreiking geeft tips om zulke valkuilen te
omzeilen. Meer informatie in het themadossier
Veiligheid op www.vo-raad.nl.
28 VO-magazine 5 / maart • april 2015

die een blootfoto van een klasgenoot
verspreidt, maakt zich schuldig aan
kinderporno. En dat is dus strafbaar.”
Scholen moesten in het begin best even
wennen aan de schoolwijkagent, denkt
Van Duijn, misschien omdat ze bezorgd
zijn voor hun reputatie. Maar inmiddels
willen ze hem niet meer kwijt. Van Duijn
is tevreden over de samenwerking, maar
zou wel graag zien dat docenten en
mentoren consequenter melding maken
van incidenten, ook de kleine, en dat ze
blijvend aandacht aan veiligheid besteden.
“Scholen hebben de neiging om na een
incident streng te zijn, maar dat zakt weer
weg als alles na een week of twee goed
loopt. Tot het volgende probleem zich
voordoet. Ik pleit voor een structu relere
aanpak, dat heeft meer effect.”
‘Met een goed beeld van
de thuissituatie kun je een
kind beter op het rechte
spoor zetten’
Instrumenten
Structurele aandacht, duidelijke afspraken
en goede contacten met de buitenwereld
zijn dus essentieel voor een veilige school.
Klaas Hiemstra (SSV) wijst op nieuwe
instrumenten die zijn aangekondigd in het
actieplan. Die instrumenten, bijvoorbeeld
een nieuw model voor een veiligheidsplan,
kunnen scholen verder helpen bij een goed
veiligheidsbeleid, De VO-raad, PO‐Raad
en SSV werken met experts van onder
andere het Nederlands Jeugdinstituut en
het RIVM aan een database met interventies
en programma’s voor sociale
veiligheid. Die zal in de loop van 2015
beschikbaar komen. Verder komen er
ambassadeurs die scholen ondersteunen
bij de verbetering van hun veiligheidsprocessen
en methoden. Hiemstra: “Ik
verheug me op de bijeen komsten met
schoolleiders, veiligheids coördinatoren
en mentoren en ben benieuwd naar hun
vragen en ervaringen, zodat we samen
kunnen werken aan een veiliger
schoolomgeving.”
COLUMN
HENDRIK-JAN VAN ARENTHALS
TROTS
Aan de andere kant van het plein was het havo/vwo-gebouw
vrolijk verlicht. Het was het Open Huis van 2001, drie
weken nadat ik als vmbo-directeur begonnen was. Ook onze
docenten waren daar, met kraampjes werk van de leerlingen
uit de praktijkafdelingen. Na de rondleidingen zou ik de
groep 8-leerlingen en hun ouders in de aula een voorlichting
geven over de toen nog nieuwe leerwegen. Nu wachtte ik
samen met de decaan in het halfdonker of er ook mensen
het vmbo-gebouw zouden willen zien.
Toen wist ik het al. We zouden het vmbo aandacht gaan
geven die het verdiende. Vanaf het jaar daarna werkten we
aan ons eigen feest. Wat is het mooi om te laten zien wat
kinderen in de leerwegen kunnen. Wat is het prachtig
wanneer jongens en meisjes met een praktische leerstijl het
beste uit zichzelf halen. Wat heeft het vmbo vaak bruisende
allure, waarin trotse leerlingen laten zien wat ze kunnen, in
een enorme diversiteit van programma’s en afdelingen.
Het beroepsonderwijs plaats je niet in een ‘donker gebouw’;
het verdient de schijnwerpers vol op zijn kanjers gericht te
hebben. In de afgelopen jaren heeft deze sector zich het meest
innovatief, coöperatief en gericht op samenwerking getoond
van alle sectoren binnen het voortgezet onderwijs. Het beroepsonderwijs
heeft aanvallen doorstaan van de Haagse kaasstolp;
de zinloosheid van de structuurdiscussies, onverant woorde
bezuinigingen, de krampachtigheid van de onderwijstijd, de
vervlakking van het rendementsdenken, incidentgestuurde
politiek en de terreur van ‘lijstjes’ en talloze hypes.
Nog steeds wordt het negatieve van het beroepsonderwijs
door ‘ons soort mensen’ gemakkelijk benadrukt. De rode pen
waarmee we de fouten aanstrepen, zit nog in ons hele systeem.
Gelukkig erkennen we echter steeds meer dat we met een
positieve psychologie veel verder komen. Nieuwe wetgeving
gaat uit van wat mensen nog wél kunnen. In passend
onderwijs kijken we naar de talenten van kinderen, in plaats
van alleen maar naar hun ondersteuningsvragen. Je mag er
zijn, zoals je bent. We blijven optimistisch. Deze nieuwe,
positieve grondhouding gaat leiden tot eenzelfde, positieve
kijk op het beroepsonderwijs. Wees trots op de sector, trots
op elkaar en vooral: trots op je leerlingen.
Dit was na veertien jaar de laatste column van Hendrik-Jan
van Arenthals, omdat hij het vo verlaat voor het mbo.
Lees het interview met hem op pagina 20.
VO-magazine 5 / maart • april 2015
29

IN DE PRAKTIJK
THEMA Sociale veiligheid
Techniek, creativiteit en reflectie
‘MEDIAWIJSHEID
IS BASIS VOOR
PARTICIPATIE’
Mediaboodschappen begrijpen en beoordelen. Zelf een reclamespot of game
maken. Onderzoeken hoe beelden op je inwerken. Discussiëren over je online
imago en de spelregels van sociale media. De Thorbecke Scholengemeenschap
in Zwolle besteedt veel aandacht aan mediawijsheid. Binnen het keuzevak
moderne media leren jongeren slim en verantwoord met media omgaan.
Tekst: Eva van Teeseling / Fotografie: Dirk Kreijkamp
In de studio van de Thorbecke Scholengemeenschap
werkt een groepje leerlingen geconcentreerd aan een
korte film. “We zijn nu met de montage bezig. Een
hele klus, maar ik vind het leuk om te doen”, vertelt
een leerling. “Je ziet hier het eerste stukje van de film,
compleet met de muziek en een voice-over. Morgen is
de film klaar, dan laten we hem aan de hele klas zien.”
Bijzonder vak
De Thorbecke Scholengemeenschap is een voorloper in
het mediaonderwijs. Al ruim zeven jaar heeft de school
een actief beleid op het gebied van mediawijsheid. In
2011 won zij hiermee de Nationale Onderwijsprijs en in
2014 kreeg de school een kwaliteitskeurmerk. Daarmee
mag de Thorbecke Scholengemeenschap zich als eerste
in Nederland ‘mediawijsheidschool’ noemen. Met veel
inzet en enthousiasme bouwen de docenten van de sectie
moderne media voortdurend verder aan het curriculum.
“We bieden het mediaonderwijs hier aan als een apart
vak, niet geïntegreerd in vakken als maatschappijleer,
ckv of in het taalonderwijs”, zegt Leo van Lierop, de
rector van de school. “Veel scholen kiezen daar wel
voor, omdat het organisatorisch eenvoudiger is.
Met een apart vak heb je echter meer mogelijkheden
om de verschil lende aspecten van het mediaonderwijs
ruim aandacht te geven. Wij hebben daar goede
ervaringen mee.”
Gevarieerd
Moderne media wordt voor leerlingen van atheneum,
havo en mavo als keuzetraject aangeboden in de
onderbouw. Per week krijgen de leerlingen vijf uur
media les van docenten afkomstig van verschillende
disciplines. Er zijn lessen mediatechniek, waarbij
leerlingen praktische vaardigheden leren: montagetechnieken,
film- en geluidstechniek of games maken.
Er zijn ook lessen waarbij het vooral gaat om kritisch
begrip en reflectie, en een onderdeel ‘mediakunst’,
met een duidelijke inbreng vanuit de creatieve vakken.
Bedrijfskundige aspecten van het maken van een productie
komen eveneens aan bod, zoals opdrachten binnenhalen,
een stappenplan maken en werken met deadlines.
Leerlingen ontwikkelen 21st century
skills zoals ICT-geletterdheid,
probleemoplossend vermogen,
kritisch denken
“Het programma kent een logische opbouw, waarbij
de lessen aansluiten bij een of meer kerndoelen”,
zegt projectleider moderne media Wim Hilberdink.
“Denk aan doelen als informatie op internet vinden,
keuzes maken bij het communiceren via de media en
de kwaliteit van een mediaproductie beoordelen.”
30 VO-magazine 5 / maart • april 2015

Projectleider moderne media Wim Hilberdink (links) en rector Leo van Lierop
Dit soort vaardigheden hebben jongeren hard nodig
na hun schoolopleiding, benadrukt Van Lierop.
“Mediawijsheid is de basis voor burgerschap,
participatie en interactie. Bij het vak moderne media
ontwikkelen leerlingen 21st century skills zoals ICTgeletterdheid,
probleemoplossend vermogen, kritisch
denken. Die skills kunnen ze goed gebruiken in een
samenleving waarin moderne media een steeds
grotere rol krijgen. Niemand kan er meer omheen.”
Daarom pleit Van Lierop ervoor dat mediawijsheid
een examenvak wordt. Dit biedt scholen meer
mogelijkheden om deze kennis en vaardigheden een
structurele plaats te geven in het curriculum. “Op
onze school willen wij het vak op termijn heel graag
ook in de bovenbouw aanbieden”, zegt de rector.
Studio
De Thorbecke Scholengemeenschap beschikt over
een volledig ingerichte studio met montageruimte,
regie kamer en een geluiddichte cabine voor geluidsopnames.
Er zijn voldoende laptops, foto- en filmcamera’s
voor de leerlingen. Er zijn maar weinig
scholen met zo’n levens echte mediaomgeving. “Een
echte studio is enorm motiverend en stimulerend
voor de leerlingen, al kun je natuurlijk ook zonder
studio mediaonderwijs geven”, zegt Hilberdink.
“Onze technisch onderwijsassistent zorgt ervoor dat
KERNDOELEN
MEDIAONDERWIJS
Wat moeten leerlingen eigenlijk begrijpen
en kunnen, voordat zij mediawijs genoemd
kunnen worden? Productie, creativiteit en
reflectie: alles komt aan bod. Leerlingen
werken aan 36 kerndoelen, verdeeld over
zes groepen:
1 mediaboodschappen begrijpen en
kunnen reflecteren op die
boodschappen
2 communiceren via de media en op
eigen keuzes reflecteren
3 digitale informatie zoeken, vinden en
beoordelen
4 informatie produceren, bewaren en
verspreiden met behulp van digitale
hulpmiddelen
5 zelf een mediaproductie maken
6 invloeden van media herkennen.
De 36 kerndoelen en het curriculum staan
op Wikiwijs:
mediawijsheid-vo.wikiwijs.nl. Hier is ook
een stappenplan te vinden voor scholen die
overwegen met mediaonderwijs te beginnen.
VO-magazine 5 / maart • april 2015
31

IN DE PRAKTIJK
THEMA Sociale veiligheid
camera’s en SD-kaarten voor de les klaar liggen en
alle accu’s vol zijn. Dat is erg handig.”
Scholen die met mediaonderwijs willen beginnen,
hebben naast ruimte ook apparatuur en software
nodig, zoals foto- en filmcamera’s, laptops, belichtingsapparatuur
en programma’s voor games en montage.
In totaal gaat het al gauw om een startinvestering van
rond de 30 duizend euro.
“Het is daarnaast belangrijk dat je als schoolleiding de
mensen die zich hiervoor inzetten, faciliteert en ruimte
geeft”, zegt Van Lierop. “Het kan er niet ‘zomaar’ bij.
De docenten die de kar trekken, hebben voldoende tijd
en ruimte nodig om dit vak te ontwikkelen en onderling
te overleggen. Op onze school is de regiekamer daarvoor
een ideale ontmoetingsplek.”
Profiel
Het begon allemaal ruim zeven jaar geleden, met de
eerste schetsen van een apart vak moderne media.
Hilberdink blikt terug: “Schoolleiding en docenten
vonden het belangrijk om mediawijsheid een vaste
plek te geven in het curriculum. In diezelfde periode
werden we door ons bestuur uitgedaagd om ons als
school te onderscheiden met een eigen profiel, bijvoorbeeld
op het gebied van de media. De bestuurders
maakten een rondje langs alle openbare vo-scholen in
Zwolle om hen daarop te wijzen.”
Online pesten, ongewenst delen
van foto’s, gehackte accounts: al
deze aspecten krijgen een plaats
in de lessen
Een groep enthousiaste docenten wilde graag ‘iets’ doen
met moderne media. Sommigen hadden al ervaring met
regiewerk, camera- of montagetechniek, bijvoorbeeld
omdat ze in hun vrije tijd films maakten. Geschikt
lesmateriaal voor mediawijsheid was echter schaars
op dat moment. Wat het vak eigenlijk inhield, moest
grotendeels nog bepaald worden. “We hebben toen
samen met SLO en de Radboud Universiteit Nijmegen
nieuw lesmateriaal ontwikkeld en bestaand materiaal
getoetst op kwaliteit”, vertelt Hilberdink. “In 2007
begonnen we met een pilot: in één klas konden we
enkele uren per week de lessen uitproberen. Al
ADVERTENTIE
Wat een
uitkomst!
Digitale differentiatie
voor wiskunde en rekenen
√ Een adaptieve wiskunde- en rekenmethode
√ Geeft inzicht in voortgang en het individuele leerproces
√ Biedt variatie in opgaven en intelligente feedback
√ Geschikt voor leerlingen van vmbo gt, havo en vwo
√ Zorgt ervoor dat leerlingen rekenniveau 3F bereiken
ga naar: www.bettermarks.nl
32 VO-magazine 5 / maart • april 2015

experimenterende kwam het programma voor het
eerste leerjaar tot stand.”
Dankzij projectsubsidies van onder meer de Mondriaan
Stichting en de VO-raad kreeg de leerlijn een vervolg:
in een samenwerkingsverband met andere scholen werd
ook het materiaal voor leerjaar 2 en 3 ontwikkeld.
Inmiddels volgen vijf klassen het vak moderne media
en zijn de leerlingen van het eerste uur al met hun
vervolgopleiding begonnen.
Negatieve kanten
De school maakt optimaal gebruik van alle mogelijkheden
en kansen die moderne media bieden, maar is
tegelijkertijd niet blind voor de schaduwkanten.
“Leerlingen realiseren zich bijvoorbeeld niet altijd dat
persoonlijke informatie in hun profiel openbaar wordt
als je die op internet plaatst. Daarom besteden we in
onze lessen aandacht aan imago en identiteit op sociale
media. We maken leerlingen aan de hand van voorbeelden
bewust van de gevaren. Je moet hen begeleiden
en wijzen op de valkuilen, de mogelijkheden en de
onmogelijkheden. Maar zonder dat je direct van alles
verbiedt”, meent Hilberdink.
Online pesten, ongewenst delen van foto’s, gehackte
accounts: al deze aspecten krijgen een plaats in de
lessen. Tijdens de mentorlessen wordt online pesten
bespreek baar gemaakt en worden de afspraken uit het
pestproto col met leerlingen doorgenomen. Het doel is
niet om leerlingen bang te maken voor sociale media,
maar juist om hen bewust en zelfbewust te maken. Zij
krijgen de tools om hun privacy veilig te stellen.
Verbinding
De komende jaren krijgt het vak moderne media een
nog prominentere plaats binnen de Thorbecke Scholengemeen
schap. “Wij kiezen nadrukkelijk voor meer
aandacht voor mediawijsheid, digitale geletterdheid en
kennis van technologie”, bevestigt Van Lierop. “Dat is
ook in ons schoolplan vastgelegd. Meer dan nu zullen
we zoeken naar een vakoverstijgende context, naar de
verbinding van diverse aspecten van mediawijsheid met
andere vakken.”
Leerlingen krijgen de tools om hun
privacy veilig te stellen
Alle expertise die de afgelopen jaren door de pioniers
is verzameld, moet worden vastgelegd en geborgd,
zodat anderen het zo nodig kunnen overnemen.
“Media en technologie ontwikkelen zich bovendien
heel snel. Als sectie komen we periodiek bij elkaar om
het hele program ma opnieuw onder de loep te nemen
en te herzien. Op die manier actualiseren en borgen we
onze kennis en de kwaliteit van onze lessen”, besluit
Hilberdink.
MEDIAWIJSHEID ONLINE
Stichting Mediawijsheidscholen
Deze stichting verleent het kwaliteitskeurmerk
mediawijsheidschool aan vo-scholen die op
een structurele manier aandacht geven aan
mediawijsheid. Ook biedt de stichting een
platform voor scholen die ervaringen en best
practices willen delen.
www.mediawijsheidscholen.nl
Beeld en Geluid, Hilversum
Beeld en Geluid is naar eigen zeggen het
‘nationaal clubhuis’ voor mediawijsheid.
Er zijn trainingen, excursies en presentaties.
Ook is er een enorm audiovisueel archief.
www.beeldengeluid.nl/mediawijsheid
Expertisecentrum Mediawijsheid
Uitgebreide website met informatie, blogs
en activiteiten. U kunt hier onder meer een
model met tien competenties van mediawijsheid
downloaden.
www.mediawijzer.net
Mijn Kind Online
Informatie voor ouders over de
mediaopvoeding van hun kinderen,
met onderwerpen als sociale media,
apps, seks en internet en online pesten.
www.mijnkindonline.nl
Kennisnet
Kennisnet draagt bij aan de ontwikkeling
van ICT‐vaardigheden in het onderwijs.
Op de website staan tips voor het aanleren
van informatie vaardig heden en een brochure
over sociale media in het onderwijs.
www.kennisnet.nl/themas/mediawijsheid
Stichting ECP-EPN, platform voor de
informatiesamenleving
Informatie over veilig surfen op internet,
tablet en smartphone, omgaan met sociale
media en digitaal pesten. Met bruikbare tips
voor scholen die online pesten willen
aanpakken.
veiliginternetten.nl/themes/kinderen-online
Gratis lesmateriaal
Het curriculum Mediawijsheid, de
uitwerkingen en lesmaterialen voor leerjaar
1 t/m 3 zijn beschikbaar op Wikiwijs.
Scholen kunnen hier gratis uit putten en het
materiaal naar eigen inzicht aanpassen.
www.medialessen.nl
VO-magazine 5 / maart • april 2015
33

SOCIALE VEILIGHEID
LUNCHBIJEENKOMST OP HET VO-CONGRES
Scholen werken samen met gemeente en politie
MAATWERK TEGEN
RADICALISERING
De aanslagen in Parijs, de opmars van IS, jongeren die afreizen naar Syrië en
Irak, rechtszaken tegen teruggekeerde jihadisten: berichten over terreur en
extremisme volgen elkaar in hoog tempo op. Radicalisering is ook voor scholen
een actueel maar lastig thema. Hoe gaan zij hiermee om? En welke steun
krijgen ze van overheid, politie en andere veiligheidspartners?
Tekst: Eva van Teeseling / Fotografie: Hollandse Hoogte
Jongeren radicaliseren niet van de ene op de andere
dag. Het is een proces, waarbij ze aanvankelijk vooral
zoekende zijn en worstelen met hun identiteit.
Problemen thuis, discriminatie en uitsluiting
kunnen een voedingsbodem vormen voor radicale
ideeën. Het risico op radicalisering neemt dan toe.
Juist in die eerste stadia hebben scholen een belangrijke
rol bij het signaleren van problemen, het bespreekbaar
maken en het inschakelen van zorg en steun.
Door niet af te wachten maar direct te reageren, is
het vaak nog mogelijk om het tij te keren en de
jongere op andere ideeën te brengen.
‘Je wilt een kind niet met het
etiket ‘radicaal’ opzadelen
zonder grondig onderzoek’
In verschillende regio’s en steden wordt de
samenwerking tussen gemeente, politie en scholen
momenteel aangescherpt om effectief te kunnen
omgaan met radicalisering van jongeren en andere
actuele veiligheids risico’s. Bestaande afspraken
worden opnieuw onder de loep genomen. De aanpak
verschilt per regio; dat ligt voor de hand, want de
situatie kan sterk verschillen. De VO raad vindt het
belangrijk dat de betrokken partijen in lokaal of
regionaal overleg kiezen voor een aanpak op maat.
In de meeste regio’s wordt daar al hard aan gewerkt.
Niets nieuws
In Utrecht zijn er zorgen over jongeren die dreigen te
radicaliseren. De gemeente informeert schoolleiders en
schoolbestuurders over dit thema, geeft tips en adviezen
en intensiveert de samenwerking tussen scholen en
betrokken organisaties.
“Scholen hebben een signaleringsfunctie, maar dat is
eigenlijk niets nieuws. Het gaat erom, alert te zijn en
het bestaande zorgnetwerk zo nodig te activeren”,
zegt veiligheidsadviseur Michel Kok van de gemeente
Utrecht. “Bij een leerachterstand of verzuim wordt
de leerling op school besproken in het team. Dat geldt
ook voor een leerling die extreme uitspraken doet, zich
plotseling heel anders gedraagt of zich afsluit van zijn
omgeving.” Zijn er echt grote zorgen over een leerling,
dan kan het geen kwaad om dat te bespreken met de
wijkagent, de leerplichtambtenaar of iemand van
jeugdzorg. Ook de gemeente kan helpen bij het duiden
van signalen en gedrag.
“Als schoolbestuur zijn we uitgebreid geïnformeerd
door de gemeente”, zegt Leon de Wit, voorzitter van het
college van bestuur van de Nuovo Scholengroep. “In de
Utrechtse wijken hebben zij informatiebijeenkomsten
georganiseerd waarbij veel schoolleiders aanwezig waren.”
Scholen hebben behoefte aan concrete informatie, tips
en hulpmiddelen, zoals de Radicx-tool waarmee scholen
grensoverschrijdend gedrag of radicalisering kunnen
analyseren. De Wit: “De Nuovo Scholengroep bestaat
uit negen scholen. Met onze schoolleiders is besproken
hoe zij dit hulpmiddel kunnen inzetten.”
34 VO-magazine 5 / maart • april 2015

TIPS VOOR SCHOLEN
• Wees alert op mogelijke signalen. De Radicx-tool
is een hulpmiddel om ze te herkennen en te
duiden. De tool is te vinden op
toolbox-extremisme.nctv.nl onder ‘Documentatie’.
• Maak radicalisering bespreekbaar. Zet het op de
agenda van het teamoverleg, brainstorm eens aan
de hand van cases.
• Zoek contact met partners: de wijkagent, de
jongerenwerker en de leerplichtambtenaar.
Maak gebruik van hun expertise en stem af
hoe je wilt samenwerken.
• Volg als schoolleider, docent of mentor een
training in het omgaan met radicalisering.
• Ga in gesprek met de leerling: luister, toon
interesse, stel open vragen en bied tegenwicht.
Voorzichtig
Alert zijn en niet te lang wachten voordat je als school
je netwerk inzet, dat is de sleutel tot succes, benadrukt
veiligheidsadviseur Kok. “Het is nog best nieuw en
spannend voor scholen om hier adequaat op te reageren,
merk ik. Ook is er vaak onvoldoende kennis over dit
onderwerp.”
Bestuurder De Wit begrijpt die handelingsverlegenheid
van scholen wel: “Radicalisering is een heikel punt, een
taboe. Je wilt een kind niet met een dergelijk etiket
opzadelen zonder grondig onderzoek. Want misschien
vergis je je wel en is het gewoon puberaal gedrag. Gezien
de gretigheid van de pers is het niet vreemd dat scholen
voorzichtig zijn.”
De Wit benadrukt de betrokkenheid van docenten bij
leerlingen en de noodzaak om deze verantwoordelijkheid
te delen. “Hoe werk je als school samen, hoe kunnen we
samen met andere partijen rond zo’n kind gaan staan?
Daar gaat het om. Tegelijkertijd moeten we niet de
illusie hebben dat we alles kunnen voorkomen. Helaas
pikken we niet bij iedere leerling die radicaliseert,
signalen op waar we iets mee kunnen.”
Duidelijke regels
In Bergen op Zoom hebben alle scholen, de gemeente
en veiligheidspartners afspraken over een groot aantal
veiligheidskwesties vastgelegd in een handelingsprotocol
Veilige School. Nu haken ook de buurgemeenten
Woensdrecht, Steenbergen en Tholen aan. Ze maken
deel uit van het politiedistrict De Markiezaten. “Dit
protocol biedt scholen houvast”, zegt Karin Kusters,
medewerker integrale veiligheid bij de gemeente Bergen
op Zoom. “Hoe reageren ze bijvoorbeeld bij wapenbezit,
bij diefstal of drugsgebruik, bij vandalisme en seksuele
intimidatie? Maar ook: in welke situaties seinen ze de
wijkagent in, wanneer schakelen ze de leerplichtambtenaar
in?”
‘Gezien de gretigheid van
de pers is het niet vreemd
dat scholen voorzichtig zijn’
Specifieke maatregelen tegen radicalisering zijn nog
niet opgenomen in het protocol. Wel bieden een
actief netwerk, intensieve samenwerking en een
duidelijke set afspraken een goed kader bij de preventie
van radicalisering. “Ik denk dat alle scholen op dit
moment wel bezig zijn met het thema radicalisering”,
merkt Dominique Widdershoven op. Hij is plaatsvervangend
rector van RSG ’t Rijks in Bergen op Zoom.
“In ons overleg met gemeente, politie, zorgadviesteams
en andere partners bespreken we actuele veiligheidsrisico’s.
Ik denk dat het belangrijk is om hierin als
scholen één lijn te trekken. Dat is belangrijk voor de
veiligheid op school. Het veiligheidsprotocol helpt ons
daarbij.”
VO-magazine 5 / maart • april 2015
35

ADVERTENTIE
Denkt u ook aan
nascholing voor
uw personeel?
www.medilexonderwijs.nl/vo
Contact:
tel. 030 - 65 75 157
info@medilexonderwijs.nl
www.medilexonderwijs.nl/vo
Like en volg ons:
MEDICORPAD_2502_VOmagazine_MAART_HIRES_179,5x266,5_DEF.indd 1
2/24/2015 4:32:06 PM

VO-SCAN
WAAR STAAT U OP
DE WEG NAAR 2020?
Schoolleiders en bestuurders kunnen nog tot en met 31 maart de VO2020-scan invullen op
mijn.vensters.nl. De invultermijn is hiermee twee weken verlengd. De scan laat zien waar uw
school of bestuur staat in het realiseren van ambities op weg naar 2020, ook ten opzichte van
vergelijkbare scholen (voor scholen) en het landelijk gemiddelde (voor besturen).
Tekst: Cindy Curré
De VO2020-scan is opgebouwd aan de hand van de vijf
ambities die de sector tijdens de VO2020-tour voor
zichzelf heeft geformuleerd en die de basis vormden voor
het Sectorakkoord VO. Per ambitie zijn er twee tot acht
vragen.
Al meer dan 275 scholen hebben de scan ingevuld of zijn
ermee begonnen. Een ervan is het CITAVERDE College
locatie Heerlen. Het kostte schoolleider Roger Creusen
naar eigen zeggen weinig tijd. “De scan is gemakkelijk te
vinden: in Vensters zitten drie knoppen naast elkaar, het
ManagementVenster, het beheervenster en de knop van
de VO2020-scan. En wij maken al veel gebruik van
Vensters op onze school, omdat dit ons bruikbare
rapportage-informatie geeft die bovendien allemaal op
één plek is verzameld.”
Rapportages
Vult u de scan uiterlijk 31 maart in, dan krijgt u
vanaf 1 april toegang tot de rapportages via
mijn.vensters.nl. Hier ziet u waar uw school
en/of bestuur staat in het realiseren van uw
ambities (nulmeting). In de rapportage voor de
school worden uw antwoorden per vraag ook
vergeleken met een landelijke vergelijkingsgroep,
op basis van schoolsamenstelling. In de
bestuursrapportage met schoolambities en
bestuursrapportage met bestuursambities
worden uw antwoorden afgezet tegen het
landelijk gemiddelde. U kunt op elk willekeurig
moment een nieuwe rapportage downloaden
met uw meest actuele antwoorden en actuele
benchmark. De rapportages zijn alleen
toegankelijk voor uw school en bestuur.
Ambities
De scan geeft de ambities van het CITAVERDE
duidelijk weer, vertelt Creusen: “Drie jaar geleden
hebben wij een verbetertraject ingezet, ingegeven door
het oordeel van de inspectie. We moesten dus stappen
zetten. Zo hebben wij de systematiek van opbrengstgericht
werken omarmd. Door onze processen voortdurend
tegen het licht te houden en waar nodig te
verbeteren, merken wij dat we al een heel eind in de
goede richting komen. Daar komt bij dat de scan goed
aansluit bij de instellingsplannen die we maken voor alle
locaties, en de bijbehorende teamplannen.” Creusen is
heel benieuwd naar de rapportage: “Wij zijn
voortdurend bezig met wat we willen bereiken en ik
wil graag zien waar wij nu in onze ontwikkeling staan
ten opzichte van andere scholen.”
‘De meerwaarde ligt in de terugkoppeling
die scholen krijgen als
ze de scan hebben ingevuld’
Ook Huub Vromen, bestuurder van de Stichting
Scholen groep Rijk van Nijmegen, heeft de scan
ingevuld, maar dan alleen het bestuursgedeelte.
“Dat verliep eenvoudig, de vragen voor besturen
liggen voor de hand en zijn beperkt. Op schoolniveau
wordt het interessanter, denk ik: waar sta je als school
met de ambities ‘de leerling centraal’ en ‘brede vorming’?
Ik heb de scholen binnen ons bestuur dan ook op de
scan gewezen. De meerwaarde ligt natuurlijk in de
terugkoppeling die scholen straks krijgen als ze de scan
hebben ingevuld. Neem ICT: het is van waarde om te
weten hoeveel scholen al gebruik maken van iPads in
hun onderwijs.”
VO-magazine 5 / maart • april 2015
37

VO‐ACADEMIE
WAT DOCENTEN EN SCHOOLLEIDERS ELKAAR TE BIEDEN HEBBEN
‘MANAGERS ZIJN PROFESSIONALS
DIE ANDER WERK HEBBEN’
‘Managen hoeft niet door managers te gebeuren. Zij moeten ook gewoon werken,
en niet het werk van anderen controleren.’ Prof.dr. André Wierdsma deed
prikkelende uitspraken op een speciale bijeenkomst van de VO-academie op
5 maart in Villa Jongerius in Utrecht. Aansluitend aan zijn lezing werd door de
aanwezigen gereflecteerd op de totstandkoming van het Schoolleidersregister VO.
Tekst: Cindy Curré / Fotografie: Inge Pont
André Wierdsma verzorgde de opening van een speciale
bijeenkomst van de VO-academie rond het brede thema
leiderschap, bedoeld om de aanwezigen van nieuwe
inspiratie te voorzien. De aanwezige schoolleiders
waren uitgenodigd omdat zij nauw betrokken zijn bij
activiteiten van de VO-academie, waaronder de beroepsstandaard
en het Schoolleiders register VO.
In zijn lezing vertelde Wierdsma over lerende organisaties,
leiderschap en co-creatie van verander ingen. Hij begon
zijn betoog met de stelling dat je de verantwoordelijkheid
voor het geheel niet kunt delegeren aan managers.
“Een organisatie is een samenwerkingsverband om
producten en diensten te produceren voor de buitenwereld.
De waarde van een organisatie ligt niet in wat
ze zegt, maar in wat ze doet. Helaas leven wij in een
samenleving waarin de mensen die in het primaire
proces werken doorgaans minder betaald krijgen dan
degenen die praten over het werk. Dat komt doordat
wij cultureel gevormd zijn te denken dat bovenin de
organisatiepiramide mensen werken die het ‘echt’
snappen, en onderin de minkukels die aangestuurd
moeten worden. We ordenen mensen op rang, stand
en anciënniteit, een top-down organisatiemodel met
veel weters en veelmachtigen versus de weinigweters
en weinigmachtigen.”
Yin-yang
Wierdsma wil de managers echter niet kwijt: “Managers
zijn in mijn ogen professionals die ander werk hebben.
In de onderwijswereld is een debat ontstaan tussen
managers aan de ene kant en professionele ruimte aan de
andere. Alsof we zonder management kunnen! Het is
yin-yang. Je hebt in een organisatie mensen nodig die
de waarde creëren, professionals die in hun eigen vak
autonoom zijn, én mensen die nadenken over de
samenhang, de gezamenlijke koers en de identiteit.
Dat is nodig voor succes op langere termijn.”
‘Je moet met elkaar het gesprek
aangaan over lastige issues’
Wierdsma vergelijkt dit met een verzameling Tupperwarebakjes,
waarbij een groter bakje steeds de kleinere
bakjes omvat. “De een creëert condities voor de ander
en die twee kunnen niet zonder elkaar. In elk sociaal
systeem dat levensvatbaar is, worden managementfuncties
vervuld om die levensvatbaarheid te garanderen,
om de onderlinge afhankelijkheden te managen.
Managers of professionals met management taken
stippelen een strategie uit, creëren structuren en maken
taakafspraken. Een manager moet niet het werk van een
professional beter doen, maar heeft simpelweg een
andere klus te klaren. Een schoolleider hoeft zich niet
te bemoeien met hoe een docent aardrijkskunde geeft,
maar hij creëert cohesie, synergie, en optima liseert de
middelen. In een dergelijke organisatie heb je geen
veel- en weinigweters, maar ‘andersweters’. En als
de begrenzingen, de afspraken, ook nog op een cocreërende
manier tot stand zijn gekomen, dan willen
mensen zich daaraan verbinden. Want de kwaliteit van
de manier waarop een afspraak is gemaakt, bepaalt de
bereidheid van mensen om aangesproken te worden.”
38 VO-magazine 5 / maart • april 2015

Begrensde autonomie
Wierdsma legde vervolgens zijn publiek uit hoe je een
organisatie zo kunt organiseren dat de samenhang
geborgd is en professionals autonomie hebben, maar
dat die tegelijkertijd begrensd wordt omdat ze medeverantwoordelijk
zijn voor het geheel. “Het is net als in
een huwelijk: de partners zijn ieder verantwoordelijk
voor zichzelf, maar ook voor de relatie. Die relatie
besteed je natuurlijk niet uit aan een externe. Iedereen
snapt dat je samen dingen moet regelen, maar zodra
mensen een organisatie binnen stappen, vergeten ze dit
en denken ze ‘ik doe gewoon mijn eigen ding, want ik
ben een professional’.”
Binnen een organisatie moet je tegelijkertijd een cultuur
creëren van dialoog, aldus Wierdsma, de zogenaamde
normatieve professionalisering. “Je moet met elkaar het
gesprek aangaan over lastige issues. Je moet elkaar aan
durven spreken. Als professional heb je een bepaalde
morele speelruimte bij het nemen van beslissingen, maar
het draait om wat individuen tussen elkaar organiseren
en hoe zij waarde creëren in een redelijkheid die
contextgebonden is.
Diner pensant
Tijdens een diner pensant wisselden de aanwezige
schoolleiders vervolgens van gedachten over hun visie op
de professionele ontwikkeling van schoolleiders en de
vertaling die deze krijgt in het Schoolleidersregister VO.
Een korte presentatie van de VO-academie zette de
discussie in gang. Vragen als ‘ben ik een slechte schoolleider
als ik me niet registreer?’ werden gesteld, en ook
André Wierdsma
Prof. Wierdsma is emeritus hoogleraar Organiseren en Co‐creëren
aan de Nyenrode Business Universiteit en hoogleraar Management
and Organization aan de China Europe International Business
School in Shanghai/Beijing. Hij verwierf bekendheid met het boek
‘Op weg naar een lerende organisatie’ (1990), dat hij samen met
Joop Swieringa schreef. Dit boek is geheel herschreven als ‘Lerend
organi seren en veranderen’ (2011), waarin een deel van zijn
proefschrift ‘Co‐creatie van verandering’ is geïntegreerd. Zijn
emeritaats rede ‘Vrijmoedig positie kiezen, moreel leider schap in
vitale netwerken’ (2014) is te downloaden van www.nyenrode.nl.
werd gepraat over registreren ‘voor de bühne’ versus
registreren voor jezelf vanwege een gevoelde morele
verplichting tot professionalisering en het afleggen van
verantwoording daarover. De aanwezige schoolleiders
werd tevens gevraagd in hun eigen regio een masterclass
te organiseren over professionalisering en leiderschap,
vergelijkbaar met de bijeenkomst in Utrecht. Diverse
aanwezigen toonden zich hiertoe bereid. Wellicht wordt
de inspiratie bijeenkomst in Villa Jongerius dus vervolgd
bij u in de regio.
Vanaf 26 maart kunt u voor al uw vragen
over het schoolleidersregister terecht op
www.schoolleidersregistervo.nl.
Tot die tijd vindt u alle informatie uiteraard
ook op www.vo-academie.nl
VO-magazine 5 / maart • april 2015
39

BLIK VAN BUITEN
LEZING OP HET VO-CONGRES
‘ONDERSCHAT
LEERLINGEN NIET’
Naam k prof. Yong Zhao
Achtergrond k Yong Zhao is als hoogleraar verbonden aan de faculteit Onderwijs van de Universiteit van Oregon.
Hij geniet wereldwijd aanzien vanwege zijn visie op leren in de maatschappij van de 21e eeuw. Zhao richt zich
vooral op de aspecten globalisering en technologie.
Gespreksonderwerp k onderwijs in de kennissamenleving
Standpunt k ons onderwijsparadigma is achterhaald
Tekst: Emmanuel Naaijkens / Fotografie: Jörgen Caris
U bent opgegroeid in China in de
jaren zeventig en tachtig. Op wat
voor middelbare school zat u, en
hoe kijkt u daarop terug?
“Ik zat op een internaat voor de bovenbouw,
in een plaats ongeveer vijftien
kilometer van mijn dorp. Het was een
standaard middelbare school op het
platteland met weinig voorzieningen.
Geen scheikundelokalen en beperkte
toegang tot muziek-, kunst-, bibliotheekof
sportvoorzieningen. Ik ging zes dagen
per week naar school; op zaterdag liep ik
na school naar huis en kwam op zondag
weer terug, ik nam dan mijn eigen eten
voor de hele week mee. Terugkijkend
denk ik dat het toch een goede en
nuttige ervaring was, ondanks de
beperkte voorzieningen. Ik kwam daar
voor het eerst in aanraking met Engels.”
In uw laatste boek ‘World Class
Learners’ pleit u voor een radicale
omwenteling van ons onderwijssysteem.
Wat moet er veranderen?
“Ons huidige onderwijsparadigma is niet
per se verkeerd, het is alleen achterhaald.
Het is gemaakt voor een samenleving die
niet meer bestaat. In het industriële
tijdperk was onze focus om van kinderen
op elkaar lijkende werknemers te maken.
Maar in de wereld van vandaag moeten
ze global competent, creatief en ondernemend
zijn. Om dat te bereiken
moeten we het uniforme curriculum, de
gestandaardiseerde testen en de setting
van de geïsoleerde school veranderen in
gepersonaliseerde, educatieve ervaringen
in een mondiale context. Overigens zijn
deze denkbeelden helemaal niet revolutio
nair. Mijn voorstellen komen voort
uit een lange geschiedenis van educatief
denken en doen. Veel scholen hebben ze
uitgevoerd, maar jammer genoeg zijn ze
in de marge gebleven. Nu moeten we
deze ideeën algemeen verspreiden.”
‘Te veel testen kan de
nieuwsgierigheid en
creativiteit van leerlingen
verstikken’
U vindt dat we voor lerenden een
voorbeeld moeten nemen aan
ondernemers: die zijn van nature
creatief, flexibel en innovatief.
Maar in het bankwezen waren het
juist die eigenschappen die de
wereld in een crisis hebben gestort…
“Ik benadruk meer de ondernemende
geest dan het ondernemer-zijn.
Bovendien zijn er meer soorten
ondernemers dan alleen zakelijke ondernemers.
Er zijn ook sociale en politieke
ondernemers. En niet alle ondernemers
zijn succesvol; niet alle ondernemers zijn
altijd goed.”
Wat is er eigenlijk mis met
standaardisering in het onderwijs?
En moeten we dan ook de inspectie
afschaffen?
“Een gestandaardiseerd schoolprogram ma
ontwikkelt vergelijkbare talenten in alle
leerlingen, terwijl we meer diversiteit
nodig hebben. Het leidt tot uniforme
pedagogische praktijken, terwijl we weten
dat de behoeften van onze kinderen
verschillend zijn. Het is een one size fits
all-benadering voor kinderen die uniek
zijn. Maar als we minder gaan standaardiseren,
is het niet noodzakelijker wijs
beter om de inspectie af te schaffen.
Het ligt eraan waar de inspectie naar
op zoek is.”
In uw visie moeten leerlingen meer
zelf aan het stuur zitten. Maar kunnen
ze dat wel? Het zijn toch pubers?
“Leerlingen autonomie toekennen
over hun eigen leerproces betekent
niet dat de volwassenen buitengesloten
worden. In dit nieuwe paradigma spelen
volwassenen, zoals ouders en docenten,
een significante en actieve, maar een
40 VO-magazine 5 / maart • april 2015

andere rol dan in het traditionele model.
Volwassenen zijn meer mentoren,
facilitatoren, raadgevers en gidsen
dan dat ze de leerervaring overdragen.
Trouwens, we zouden niet moeten
onder schatten wat onze leerlingen
allemaal kunnen. Wij definiëren
leerlingen aan de hand van hun
zwakke punten. We focussen op het
‘repareren’ van hun tekortkomingen,
maar dat is niet productief: het kan
leiden tot verlies van interesse en
zelfvertrouwen. Terwijl een leerling
het op andere vlakken beter doet.”
‘Nederland kijkt
vooruit en blijft niet
hangen in successen
uit het verleden’
Maakt het onderwijs voldoende
gebruik van de technologische
ontwikkelingen?
“Ik denk van niet. Maar het grotere
probleem is dat ze niet op de goede
manier gebruikt worden. Technologie
kan bijvoorbeeld veel meer dienen als
gereedschap om leerlingen te betrekken
bij het ontwikkelen van authentieke
producten en diensten, om wereldwijd
te verbinden en om te leren van voorbeelden
die niet voorhanden zijn in de
lokale school.”
In veel Westerse landen hebben toetsen
een plaats in het hart van het onderwijssysteem.
Wat is daar verkeerd aan?
“Te veel testen kan onderwijservaringen
vernauwen, docenten en leerlingen
demoraliseren, de nieuwsgierigheid en
creativiteit van leerlingen verstikken en
het zelfvertrouwen verminderen. Vooral
als het gaat om gestandaardiseerde testen
met hoge inzet. In het verlengde hiervan
vind ik internationale vergelijkingen
zoals PISA en TIMMS misleidend. Ze
meten een klein deel van vaardigheden
en kennis, maar doen wel gedurfde uitspraken.
Zowel de uitkomst als het onderwijs
proces is veel complexer dan in een
paar competenties is samen te vatten. Ik
vind dat we moeten stoppen met ranken.”
Er is veel aandacht voor het
opleidings niveau van leraren. In
Finland zijn docenten universitair
geschoold. Is dat een vereiste?
“Ja, docenten hebben zeker een hoge
opleiding nodig, omdat ze een essentieel
onderdeel zijn van het creëren van een
uitstekende leeromgeving voor studenten
en het ondersteunen en begeleiden van
leerlingen. Schoolleiders zijn belangrijk
bij het initiëren van innovatie in hun
scholen. Ze kunnen dat op heel veel
manieren doen; er is veel over dit onderwerp
geschreven. En ik wil het belang
van leerlingen bij de innovatie benadrukken.
Scholen kunnen er veel baat bij
hebben als ze hun leerlingen benutten
als potentiële bronnen van inspiratie en
verandering.”
U bent vorig najaar te gast geweest
in Nederland en hebt ook met
ambtenaren van OCW gesproken.
Wat is uw indruk van het onderwijs
in Nederland?
“Ik vind het Nederlandse onderwijs
uitstekend. Wat nog indrukwekkender
is, is de wil om van goed naar geweldig
te gaan. Nederland kijkt vooruit en blijft
niet hangen in successen uit het verleden.”
Is er een universeel onderwijssysteem
denkbaar of speelt de cultuur van
een land een grote rol? Met andere
woorden: werkt dat wat in het ene
land werkt, ook in een ander land?
“Ik denk het niet. Elk land is anders
en heeft unieke uitdagingen en kansen,
tradities en visies, en sociale en culturele
normen. Dit geldt ook voor gemeen schappen
binnen een land. Dus ik pleit voor
lokale autonomie in het onderwijs.”
VO-magazine 5 / maart • april 2015
41

WIE WERKT WAAR
STICHTING ACHTERHOEK VO
Christelijk College Schaersvoorde
Wilma van Velden (48) is de nieuwe rector van
Christelijk College Schaersvoorde, met vestigingen
in Aalten (twee), Dinxperlo en Winterswijk. Zij is
de opvolger van Nol Benders, die begin dit schooljaar
aan de slag is gegaan als directeur/bestuurder
van de Christelijke Scholengemeenschap Groningen.
Van Velden was voorheen onder meer directeur
van de VO-raad.
ONS MIDDELBAAR ONDERWIJS (OMO)
Mollerlyceum en ZoomMAVO
Frank Looijen is benoemd tot directeur van het
Mollerlyceum en de ZoomMAVO in Bergen op
Zoom. Hij werkt nu al op deze scholen als interim
directeur.
O2G2
Zernike College
Bob van den Berg (58), directeur van het Zernike
College Rummerinkhof in Haren, neemt ook de
locatie in Zuidlaren onder zijn hoede. Hij volgt
daarmee Onne Folkeringa op, die inmiddels
werkzaam is op drie vmbo-locaties in het zuiden
van de stad Groningen. Folkeringa is de opvolger
van Juul Boekholt. Op de locatie Westerse Drift is
Elvira Visser nu waarnemend vestigingsdirecteur.
Visser is programmamanager en voormalig hoofd
van de afdeling Bouwkunde van de Hanzehogeschool
en voor een half jaar bij het Zernike
gedetacheerd.
Alfrink College, Zoetermeer
Met ingang van 15 maart 2015 is Gisela Assenberg
rector van het Alfrink College. Zij volgt Hans
Timmermans op, die rector wordt op Aruba.
Assenberg begon in 1997 op het Alfrink College
als docent aardrijkskunde. Vanaf 2001 maakt zij
deel uit van de directie.
STICHTING KATHOLIEK VOORTGEZET
ONDERWIJS TRINITAS COLLEGE
Han Fortmann, Heerhugowaard
Ineke Schaveling is per 1 maart de nieuwe
sectordirecteur van het Han Fortmann, Zij volgt
Hein Nuijens op, die de school verlaat na ruim
40 jaar. Schaveling was directeur van de lerarenopleidingen
van de UvA en opleidingsmanager
van de universitaire pabo van Amsterdam.
ZAAM INTERCONFESSIONEEL
VOORTGEZET ONDERWIJS
Cygnus Gymnasium, Amsterdam
Paul Scharff maakt op 1 juni de overstap van het
Erasmiaans Gymnasium in Rotterdam naar het
Cygnus Gymnasium in Amsterdam. Scharff volgt
Joost Visser op, al een tijd ad-interim rector van
het Cygnus Gymnasium.
STICHTING ACHTERHOEK VO
Gerrit Komrijcollege, Winterswijk
Rector Sjef Lommen van de Pontes Pieter Zeeman
in Zierikzee heeft een nieuwe baan in Winterswijk.
Per 1 juni wordt hij daar rector van het Gerrit
Komrijcollege.
Mondia Scholengroep Middelburg/Vlissingen
Guus Hagt is de nieuwe directeur-bestuurder van
de Mondia Scholengroep Middelburg/Vlissingen.
Per 1 juni stopt hij als rector van het Baudartius
in Zutphen. In Zeeland staat hem een fusieklus te
wachten, want op Walcheren worden alle vmbo’s
van openbaar en christelijk onderwijs samengevoegd.
Hagt is bij de Mondia Scholengroep de
opvolger van Hendrik-Jan van Arenthals, columnist
van VO-magazine.
Colofon VO‐magazine is een uitgave van de
VO‐raad, de sector organisatie van het voortgezet
onderwijs. VO‐magazine verschijnt 7 keer per jaar
in een oplage van 4.500 exemplaren.
Redactie Cindy Curré, Ingrid Janssen, Suzanne
Visser (eind redactie), Linda Zeegers.
Medewerkers: Hendrik-Jan van Arenthals,
Truus Groenewegen, Hanneke van der Linden,
Emmanuel Naaijkens, Marijke Nijboer, Carolien
Nout, Martijn Laman en Eva van Teeseling.
Redactieadres VO‐raad, Postbus 8282,
3503 RG UTRECHT, T 030 232 48 00,
redactie@vo‐raad.nl, www.vo‐raad.nl.
Fotografie Josje Deekens (ook voorpagina),
iStockphoto, Dirk Kreijkamp, Hollandse Hoogte
Ontwerp OSAGE / communicatie en ontwerp, Utrecht
Druk Roto Smeets GrafiServices, Utrecht
Advertenties Uitgeverij Recent Amsterdam,
T 020 330 89 98 (Ray Aronds), www.recent.nl.
Issn 1873-1163
Abonnementen Besturen en de daarbij horende
scholen, die lid zijn van de VO‐raad ontvangen het
VO‐magazine gratis. Een abonnement kost € 75,-
per jaar. Beëindiging van het abon ne ment dient
schriftelijk te geschieden voor 1 juli.
42 VO-magazine 5 / maart • april 2015

ADVERTENTIE
UNIVERSITY
COLLEGE OF
TECHNOLOGY
AND SOCIETY.
ZE ZIEN MEER, WETEN MEER EN WILLEN MEER. ZE ZIJN
GERICHT OP OPLOSSINGEN. STUDENTEN VAN UNIVERSITY
COLLEGE TWENTE ZIJN UNIEK. MET TALENT VOOR TECHNO -
LOGIE EN SOCIALE WETENSCHAPPEN LEGGEN ZE VERBANDEN
DIE ANDEREN NIET ZIEN EN VINDEN ZO ORIGINELE EN
CREATIEVE OPLOSSINGEN. DE DRANG OM TE ONTDEKKEN,
TE ONTWIKKELEN EN TE LEREN ZIT HEN IN HET BLOED. ZE ZIJN
BETROKKEN, AMBITIEUS EN ZITTEN NOOIT STIL. UNIVERSITY
COLLEGE TWENTE BIEDT HEN EEN UNIEKE OPLEIDING
BSC TECHNOLOGY AND LIBERAL ARTS & SCIENCES (ATLAS).
DAARIN STAAT ZELFSTURING CENTRAAL.
HEEFT U ZULKE MULTI-TALENTEN OP SCHOOL?
NODIG HEN DAN UIT OM DEEL TE NEMEN AAN
DE IN_SIGHT DAY OP 14 APRIL OF 9 JUNI EN
LAAT HEN UNIVERSITY COLLEGE TWENTE ZELF BELEVEN!
UTWENTE.NL/GO/BELEVEN

ADVERTENTIE
In 2013 en 2014 werden respectievelijk
85% en 86% van de leerlingen in de
zomerschool alsnog bevorderd naar het
volgend jaar. De Rijksuniversiteit Groningen
deed in 2014 onderzoek naar de pilot.
De onderzoekers concludeerden dat van de
groep leerlingen die in 2013 alsnog over waren
na deelname aan de zomerschool, 75% in het
volgende schooljaar opnieuw werd bevorderd
of is geslaagd voor het examen.
Dit zijn mooie resultaten die wij ook graag
voor uw onderwijsinstelling en leerlingen
realiseren. Dankzij deze uitkomsten is voor
2015 en 2016 subsidie beschikbaar gesteld,
waarmee ook op uw school een Zomerschool
opgezet kan worden.
De Rijksuniversiteit
Groningen
concludeerde in haar
onderzoek dat de
ZomeRscholen
effectief zijn tegen
zittenblijven.
Als enigen in Nederland
mogen BMC Implementatie
en EduStaf met recht
zeggen over ruime
ervaring te beschikken
in zowel het opzetten
als het draaien van de
zomerscholen tegen
zittenblijven.
Graag vertellen wij u meer
over onze ervaringen en
over wat wij u te bieden
hebben. Vanuit onze
dienstverlening kunnen wij
u ook ondersteunen bij het
aanvragen van de subsidie.
Bmc ImplementatIe, eDustaf en stuDIekRInG
GaRanDeRen:
Ondersteuning bij het aanvragen van uw subsidie.
Ondersteuning bij het voortraject (informatiebijeenkomsten
voor leerkrachten en ouders) en natraject
(terugkombijeenkomst voor leerlingen).
Ervaren projectleiders en bekwame, enthousiaste docenten/
coaches van BMC Implementatie, EduStaf en StudieKring.
Een kwalitatief goede uitvoering van de zomerschool in een
prettige, stimulerende sfeer.
meeR InfoRmatIe
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met:
• Brecht van Schendel, accountmanager EduStaf,
via 06 ­ 12 30 60 96 of via brechtvanschendel@edustaf.nl.
Via onze website www.bmcimplementatie.nl/zomerscholen kunt
u de uitgebreide brochure rondom de zomerscholen downloaden.