VAN DEN

W IJ S G Ë v. ft X G E (
B E S P I E G E L I N G E N
O V E R D E *
G R I E K E N .
M \ . D E
i
DOOR.
PAUW.
UIT HET FRANSCH VERTAALD.
I N T W E E D E E L E N .
E E R S T E D E E L ,
Te
DEVENTER,
Bij LUCAS L E E M H O R S T .
M D C C L X X X V I 1 ï,

V O O R R E D E
VAN DEN
S C H B IJ V E Ri
NA dat wij van tijd tot tijd aanmerkingen
in het licht hebben gegeeven,
eerst over wilde en onbefchaafde volken,
zo als de Amerikaanen ; en vervolgens
over natiën , welke zich nimmer boven
het middelmaatige hebben kannen verheffen,
zo als de Egyptenaars en Chineefen;
* zullen wij thans die lange reeks
van nafpooringen , betrekkelijk tot de
Natuurlijke Gefchiedenis van den Menfcb,
trachten te voltooien met een onderzoek
over de Grieken, welke de beoeffening
iet kunsten en weetenfchappen tot die
hoogte gebracht hebben , dat wij ons
* 2 fteeds
* Beide deze fttikken zijn voorheen insgelijks
in het Necierduitfch vertaald , en bij dmv
Drukker dezes uitgegeeven.

V O O R R E D E .
fteeds geneigd voelen om het oog te
vestigen op dien hoek van den aardbol,
welke voor ons de bron van licht is geweest.
MEN moet echter niet denken, dat al-
Je bewooners van het Oude Griekenland
zonder onderfcheid eene even rechtrnaatige
aanfpraak op onze dankerkentenis
cn op onze loffpraaken kunnen maaken;
want er zijn onder haar ten minften vier
onderfcheiden natiën geweest,' welke
niets voor de nakomelingfchap gedaan
hebben: men heeft haar als vlugtige fchaduwen
de oppervlakte der atrde zien
overloopen, zonder dat zij het geringde
fpoor van haar vernuft hebben achtergelaaten.
DE Lacedemoniers in de eerfte plaats
hebben nimmer tot de bevordering van
eenige weetenfchap, noch tot de ontdekking
van eenige kunst iets toegebracht.
Bij hen beftond de roem in het verzamelen
van buit te midden van eene flach*
ting:

V O O R R E D E .
£ing. Openbaare vijanden zijnde van de
rust van Griekenland, telden zij den
vrede onder de algemeene rampen , en
eindigden nimmer eenen oorlog , dan
met oogmerk om eenen nieuwen oorlog
te beginnen. Het gevolg hier van was,
dat zij door het vuur, 't welk zij overal
ontflaken , eindelijk zelve verllonden
wierden.
EENE twede natie, op zijn minst zo
gevaarlijk als de Lacedemoniers, en even
onkundig als dezen , waren de oude inwooners
van Etolien: zij fpraken wel de
taal der Grieken, maar hadden de zeden
der barbaren, en zo veele woestheid in
hun karakter, dat men hen vergeleek bij
wilde beesten, vermomd in de gedaante
van menfchen. Zommige ftammen van
hun aten nog het raauwe vleefch der dieren
, en hunne togten waren die van
openbaare roovers* Men telt meer dan
vijftig fteden, welke door hen verwoest
zijn, en meer dan vijftig tempels, welfce
zij geplunderd hebben : onder deze
* 3 laat*

V O O R R E D E .
laatften was zelf het Orakel van Dodona
, waaraan de ongodsdienstigfte Grie»
ken, en de fchendigfte roovers nimmer
te vooren de handen hadden durven Haan.
Met één woord : zonder Godsdienst,
zonder wetten, zonder menfchelijk 'gevoel
, waren de Etoliers gevaarlijk voor
anderen, wegens hunne balddaadigheid,
en gevaarlijk voor zich zeiven, wegens
hunnen oproerigen aard, en hunne zucht
tot losbandigheid. De Romeinen alleen
hebben hen kunnen beteugelen ; en in
dezen vonden die geduchte ftruikroovers
andere ftruikroovers, waarvoor zij moesten
bukken.
HET derde volk, het welk nimmer in
den Tempel van het vernuft den geringften
wierook op het altaar der kunsten
heeft onttlooken, waren de Thesfaliers.
Dezen bewoonden eene vruchtbaare landftreek,
door eene keeten van hooge bergen
zodanig befchut, dat het gemakkelijk
viel de tweedracht daar buiten te weeren,
en de diepfte rust dtnr beftendig
te

V O O R R E D E .
te bewaaren. Des niet tegenftaande waren
die ichoone valeijen, welke tot eene
woonplaats voor den vrede fcbeenen
gefchapen te zijn , juist het middenpunt
van Staatsgefchillen en verwarring: onophoudelijk
volgden onderdrukking en
onafhankelijkheid beurtelings elkander op;
en zo ras waren niet de groote dwingelanden
verflagen , of er kwamen kleine
uit derzelver asfche te voorfchijn: toen
had men duizend heeren in plaats van
een, en niet eene goede wet.
NIETS bedorf de Thesfaliers meer,
dan hun hoogmoed, en hunne onbegrijpelijke
verwaandheid: op de belacbelijkfle
wijze ingenoomen met zekere zotte
Geflachtrekeningen, hadden zij het hoofd
altijd vol van hunnen Adel, en dachten
nimmer aan hunne onweetendheid. De
landbouw was bij hen een verachtelijk
beroep, en werd aan de gemeenfte foort
van Slaaven overgelaaten: men befchouw-
•de zelfs de fraaie kunsten als handwerken,
welke^ ftrekten om het aanzien der
* 4 ge-

V O O R R % p~E.
gefiachten, en den roem der natie te bezwalken.
Met deze grondftellingen vervielen
zij tot zulk eene onkuDde , dat
zij niet in lïaat waren hunne eigene pligten
te leeren kennen: gehoorzaamen wilden
zij niet, en van regeeren hadden zij
geen verftand; het beroerde brein van
deze verwaande menfchen was voor alle
foort van wetgeeving geheel onvatbaar.
Wij zullen de zeden en het karakter
van deze natie naauwkeuriger trachten
af te maaien, wanneer wij over den
Adel der Grieken in het gemeen zullen
fpreeken; en dan zal men zien, dat deze
gewaande grootheid nimmer eene andere
bron heeft gehad, dan eenen ftaat
van flavernij, waarop men zich durfde
beroemen.
BIJ de gemelde volken moeten wij nog
voegen de Arkadiers, welke mede niets
van belang hebben kunnen uitvoeren,
om het licht in Griekenland fpoediger
te doen opdaagen. Zij verdienen zekerlijk
den voorrang boven de Lacedemoniers

V O O R R E D E ,
fliers en Etoliers ten opzichte van hunne
zedelijke hoedanigheden, en uit hoofde
van hunne goedaardigheid, welke de
natuurlijke vrucht was van hun eenvoudig
en edel hart; maar een onvruchtbaars
bergachtige en tot den landbouw ongefchikte
grond noodzaakte hen den herderlijken
kevensftand te aanvaarden, welke
nergens ter wereld voor de befcbaaving,
en de beoeffening der kunsten
yoordeelig is geweest, dewijl dezelve
ontaardt in een zwerwend en lui keven
, 't welk weinige begeerten en behoeften
mede brengt. Qndertusfchen
wordt de menfch, die een gebooren vijand
is van arbeid en bedwang, dermaate
aan dat ftille keven in de open lucht gehecht,
dat het oneindig gemakkelijker 0
is
een volk van jaagers tot een huiszittend
keven te brengen, dan een volk van herders.
DE Arkadier, in welken hoek van de wereld
het geval hem ook mogt overbrengen,
vergat nooit het veld-muziek van
* 5 den

V O O R R E D E .
den berg Menalus, de fraaie gezichten
van Lyceus, de graazende kudden langs
de boorden van de rivier Alpheus, en de
bloemekranfen geplukt langs de klaare
wateren van den Ladon : die beelden,
welke zijner ziele van kindsbeen af waren
ingeprent, konden noch door de geduurige
beflommeringen van een beezig,
noch door de rust van een zittend keven,
in bet midden van de prachtigfte
en rijkfte fteden, immermeer worden uitgewifcht.
MEN befpeurde wel eene Staatsomwenteling
in dat gedeelte van Griekenland,
toen EPAMINONDAS daar, na den ilag bij
Leuftra, eene hoofdftad ging oprichten,
met oogmerk om die herderwooningen,
te zeer verftrooid en te zwak om zich
tegen de invallen en geduurige ftrooperijen
der Lacedemoniers te kunnen verdedigen,
tot één lichaam te vereenigen:
maar het was zeer tegen den zin van de
meeste Arkadiers, dat zij hunne Hulpen
en kudden moesten verruilen voor die
nieu-

V O O R R E D E .
aieuwe ftad, welke in hunne oogen niet»
anders was dan eene akelige gevangenis.
Sommigen echter van die genen, welke
daar hun verblijf namen , en eene be,
kwaame opvoeding genooten , hebben
zich in de weetenfchappen eenen grooten
naam gemaakt. POLYBIUS, welke daar
gebooren was, is zelfs de mededinger/
van THUCYDIDES geworden, en het ee.
nigfte gebrek, waarvan men hem zoude
kunnen befchuldigen , is dat hij te veel
vernuft in het fchrijven van zijne gefchiedenis
gebruikt heeft.
Zo men intusfchen die volken afrekent,
welke voor de kunften en weetenfchappen
van Griekenland onnut waren,
zal men vinden, dat de Atbenienfers genoegzaam
alleen dien zwaaren last heb.
ben-moeten torlchen, welken geenemenfchelijke
magt zonder hen zoude hebben
kunnen opbeuren.
WIJ willen aan Argos, Korinthen, Sicyon,
Rhodus, Egina en andere eilanden
van

V O O R R E D E .
van den Archipel geenszins den verdienden
roem betwisten, en wij bekennen,
dar deze het in fommige kunllen, welke
blootelijk tot vermaak dienen, zo als de
Beeldhouwkunst en Schilderkunst, zeer
verre gebracht hebben; maar Athenen alleen
had fchoolen voor de Wijsbegeerte,
en konde ook alleen dezelven in ftand
houden. Zo er al elders wierden opgericht,
deze geraakten, even als gebouwen
zonder vaste grcndflagen, weldra in verval
; en het zelfde geflacht, het welk
haar had zien opkomen, beleefde ook
derzelver ondergang. Bij de Athenienfers
in tegendeel telde men eene lange
reeks van Wijsgeeren, welke eikanderen
op den zelfden troon, en in den lommer
van den zelfden tuin opvolgden. De
Tempel der Wijsheid werd daar nooit
geflooten, en men liet het heilige vuur
daar nimmer uitgaan: de hoofden der beroemdfte
Secten benoemden den erfge.
naam hunner fchoole, gelijk een Vorst
den opvolger van zijn rijk.
DE

V O O R R E D E .
DE overweeging hiervan heeft mij doen
befluiten, om mijne aandacht meer bijzonder
te vestigen op de Athenienfers ,
dan op de overige Grieken , welke ons
in het gemeen geen genoegzaam gefchiedkundig
licht geeven om de fchets van een
groot tafereel aan te vullen: men is vaak
onkundig van den inwendigen ftaat hunner
fteden, van den toeftand hunner landen,
van den ftaat hunner geldmiddelen,
en de fterkte van hunne bevolking» Op
het grondgebied van Athenen daarentegen
is den waarneemeren geene aardrijkskundige
omflandigheid ontfnapt; en men
heeft ons zo veele berichten aangaande
de zeden der inwooneren overgelaaten,
dat wij in ftaat zijn een volledig ftelzel
daarvan op te maaken, 't welk alle voorwerpen
bevat, die gefchikt zijn om de
eigenlijke geestgefteldheid van dat beroemde
Volk te doen kénnen. Ik zal de
deugden van dit volk aan den dag leggen,
zonder de gebreken van hetzelve
te bedekken: want mijn oogmerk is niet
eene verzameling van Griekfche Oudheden

V O O R R E D E .
«Jen te maaken , zo als ieder verzamelaar
kan doen; maar een aaneengefchakeld
en beredeneerd werk te geeven.
vrij van alles wat wonderbaar is , en
waarin de zaaken naauwkeurig onderzocht
worden, voor dat zij in den rang der gefchiedkundige
waarheden worden toegelaaten.
Afleidingen van woorden zullen
-wij aan Taalkundigen, en Fabels aan Uitleggers
van Fabelen overlaaten.
HET wezenlijkfte voordeel, 't welk uit
nafpooringen over de aloude volken te
haaien is, beftaat daarin, dat men weete,
in welke opzichten men hen altoos, en
waarin nimmer moet navolgen. Ik heb
mij daarom ook vooral bepaald tot zaaken
, welke van algemeen nut kunnen
zijn, cn welke tot hier toe niet naauwkeurig
genoeg behandeld waren: gelijk
bij voorbeeld al wat betrekking heeft tot
de opvoeding der Athenienfers op het
land. Wilde men hen hierin hedendaags
navolgen , men zoude moeten beginnen
met het ' afbreeken der fchoolen ; de
mees-

V O O R R E D E .
meesters met hunne leerlingen naar het
land moeten zenden, en hen daar in tuinen
en boerenhutten doen woonen. Een
groot man werd bij de Grieken met geringe
kosten gemaakt , terwijl men in
die prachtige paleifen, welke men te Oxford
fchoolen noemt, met onnoemelijke
onkosten ter naauwer nood in honderd
jaaren een middelmaatig menfch kan formen.
Dan het is zeer te vreezen , dat
men reeds te verre van de eenvoudigheid
der Ouden is afgeweeken, om immer daar
toe te rug te kunnen komen. Hun flel-
.zel was intusfchen het waare, en dat der
hedendaagfchen niet; want het gezonde
verftand is alleen genoeg om ons te overtuigen
, dat men van -de opvoeding zelfs
den geringften zweem van weelde moet
verwijderen: de jeugd zelve is daar niet
op gefield , verkiezende de beweeging
en de fpelen in de open lucht boven de
prachtige kleederen, en het zachte dons:
zo dat zij, om zo te fpreeken, tegen
haaren wil wordt bedorven.
Zq

V O O R R E D E .
Zo zeer als de wectenfchappen te A-
thenen bloeiden',' zo zeer werden zij te
•Lacedemon geheel verwaarloosd: en ik
houdc mij overtuigd, dat de aanmerkingen
betreffende de Lacedemoniers, welke
het vierde deel van dit werk uitmaaken,
eenige verandering zullen te wege
brengen in de denkwijze van hun, die
dit volk bijna tot verblindheid toé bewonderd
hebben. De oorzaak, waaruit
zo veele verkeerde oordeelvellingen ontftaan
zijn , is alleen daarin te zoeken,
dat men niet genoeg, volgens de regels
van gezonde oordeelkunde, den krijgskundigen
regeeringsform van Lacedemon
-heeft onderzocht; terwijl er nogthans
Hechts een zeer middelmaatig doorzicht
vereifcht wordt om te begrijpen , dat
eene maatfchappij, welke alleen beftond
uit foldaaten, welke leefden in den oorlog
, en voor wien 'de vrede de dood
was, noodwendig eene verfchrikkelijke
plaag moest zijn voor de nabuurige Staaten.
En in de daad men moet Lacedemon

V Ö O R R Ë D È.
won als den kolk befchouwen, waat
uit het vuur van burgerlijke twist
kwam oprijzen. Het was door geweld
van rooven en plunderen , dat
men daar bijna al het goud en zilver
van het uitgeput Griekenland ope'enftapelde,
Da Spamanen zouden thans zelfs bij
naam ons onbekend zijn , zo niet de volken,
met welke zij oorlog gevoerd hebben,
derzei ver gefchiedenis hadden befchreeven;
want hunne Koningen en Bevelhebbers
waren zo onkundig , dat zij
niet in ftaat waren een dagverhaal van
hunne togten, nog een verflag van hunne
veldflagen op te ftellen. Men vindt
niet een eenig boek, 't welk te Lacedemon
door echte Spartaanen van den Dorifchen
tak gefchreeven is. Naar onze
gedachten verdiende zulk volk Biet getrokken
te worden uit den nacht der
vergetelheid, waarin zij zich willens
* * dom^

V O O R R E D E .
dompelden , door de beoeffening der
weetenfc happen volftrektelijk te verwaarloozen,
en rooven en plunderen boven
roem en onfterfelijkheid te verkiezen.
. MEN vindt op onzen aardbol volken,
welke woest zijn, omdat zij het licht,
naar het welk zij haaken , niet kunnen
vinden; maar de Spartaaaen waren woest
uit hoofdigheid en hoogmoed: men heeft
nimmer van hun kunnen verkrijgen, dat
dat zij hun Burgerlijk Recht in gefchrift
brachten ; zo dat de meeste oude fchrïjvers
van derzelver Rechtsgeleerdheid gefprooken
hebben, zonder die-te kennen:
ook was bet in de daad zeer moeilijk
om die te kennen. Zo er thans in het
midden van Europa eene zonderlinge natie
gevonden wierd, welke geene gefchreeven
wetten had , noch wilde hebben
, zoude men noodzaakelijk eenen
vrij langen tijd onder dat volk moeten
ver-

V O O R R E D Ë,
« verkeefen, om van deszclfs gebruiken en
grond-wetten volkomen kennis te krijgen-.
Maar zodanige nafpooringen eertijds
te Lacedemon te doen , was niet
mogelijk : want fchoon die ftad binnen
geene muuren beflooten was , verftond
men echter de kunst om voor reizigers
den toegang tot dezelve af te fluiten:
want de reizigers werden als befpieders
of als vijanden behandeld, en Sparta, hoewel
midden in Peloponnefus gelegen,
was even weinig gastvrij, als Scbythien
of Tauris ooit zijn geweest. Te Athenen
in tegendeel telde met vaak tien duizend
vreemdelingen van allerhande natien
; en elk, die maar de wetten en het
burgerlijk helium- eerbiedigde, werd daar
als vriend behandeld : men had zo weinig
vrees voor zendelingen en waarneemers,
dat men raadsvergaderingen hield
onder den blooten hemel. De Staatkunde
verfchool zich daar niet achter gordijnen
en wolken, zo als dit plaats had

V O O R R E D E .
te Lacedemon , en 't welk veroorzaakt
heeft, dat men thans als in eenen afgrond
moet nederdaalen, om eenige ontdekkingen
te doen van de waare bronnen
van deszelfs magt, van de drijfveeren
van deszelfs gedrag , en eindelijk
V3n de oorzaaken van deszelfs bederf,
't welk geen voorbeeld onder de menfchen
gehad heeft. Maar ten opzichte
van een oorlogzuchtig en onkundig volk
is er niets , waar over men zich behoeft
te verwonderen : zij gingen verlooren
door hunne rooverijen ; zij gingen
verlooren door de weelde, en werden
ten laatften de fpeelbal der afgrijzelijkfte
dwingelanden, gelijk NABIS was,
welke alle die gedrochten, die Sicilien
en Italien van bloed deeden ftroomen,
in wreedheid heeft overtroffen. NABIS
was tevens de eerfte Zeeroover van de
Middelandfche Zee , de eerfte ftrooper
van Peloponnefus , en de ijsfelijkfte
moordenaar, welke zich ooit in Grieken-

V O O R R E D E .
kenland vertoond heeft- Daar hij alles,
wat nog van de Spartaanen uit den Dorifchen
tak overig was , heeft laaten
ombrengen, is het ongerijmd te zeggen,
dat de hedendaagfche Mainotten van
dat volk affiammen, 't welk reeds lang
voor onze tijdrekening geheel en al is
uitgeroeid. Na het leezen van het verilag,
waarin wij ons met opzicht tot de
tegenwoordige inwooners van de kust
van Maina hebben ingelaaten , zal men
overtuigd worden, dat zij afkomstig zijn
van eene foort van menfchen , welke
bekend zijn als de gezwooren vijanden
van Lacedemon, naamelijk deEleuthero-
Laconiers, dat is, de Vrijgemaakte Lacedemoniers,
welke zich naderhand ver»
mengden met die vervaarlijke meenigte
van booswichten, welke NABIS uit alle
oorden van Europa en Afie tot zich
riep , om de plaats te vervullen van
de Spartaanen, welke hij had laaten
ombrengen. Uit alle die vermengingen
** 3

V O O R R E D E .
en veranderingen ontftond in Laconien
een nieuw beloop van zaaken, het welk
wij vervolgens in dit werk zullen ontvouwen.
WIJS-

WIJSGEERIGE
BESPIEGELINGEN
OVER
DE
G R I E K E N
EERSTE
STUK.

EERSTE
AFDEELING.
O V E R DE A T H E N I E N S E R S .
X
s-1.
AlGEMEIHï AANMERKINGEN
OVER DAT VOLK.
IK zal in dit gedeelte van mijn werk onderzoeken,
hoedanig het karakter, het vernuft
en de zeden der Athenienfers zijn geweest
: ik zal daarvan zeggen alwat voornaame
Gefchiedfchrijvers vergeeten , en alwat
zij niet gevveeten hebben. Deze zich
meer bezig houdende met de rampen der
tweedragt , dan met de konsten van den
vrede, fpreeken van niets anders dan van de
oorlogen der Grieken, en beftempelen geweldenaarijen
van roovers meenigmaal met
den naam van heldendaaden. De Wijsgeeren
intusfchen hebben lleeds die manier van
fchrijven verworpen, en zullen dezelve blijven
verwerpen.om dat dezelve de verbeelding
J. DEEL. A
N U T.

ft B E S P I E C H I N G ! S
nutteloos bezig houdt, en niets toebrengt
tot de vorderingen van het verftand.
MEN kan in de daad de merkwaardigfte
volken der Oudheid niet leeren kennen, zonder
dat men genoegzaame kennis hebbe van
het land waarin zij gewoond , en van de
luchtftreek waaronder zij geleefd hebben;
en uit dien hoofde heeft de Gefchiedenis der
Athenienfers zicli duister en verward moeten
vertoonen aan het oog van hun, welke
geen denkbeeld hadden van de inwendige
gefteldheid van Attica, dat is, van dat gedeelte
van Griekenland, het welk het grondgebied
van Athenen uitmaakte. Daar de Geleerden
zelve in dit opzicht zeer bekrompen
kundigheden gehad hebben, zullen wij trachten
dezen uit te breiden; door de berichten
der hedendaagfche Reizigers te vergelijken
met de oude gedenkftukken, zonder evenwel
de verdrietige manier van die Aardrijksbefchrijvers
na te volgen , welke fomtijds
geheele bergen van puin omwroeten, om eenige
fpooren van een oud vlek te ontdekken:
want ons oogmerk is niet over fteilten en afgronden
te treeden, maar ta wandelen langs
aan-

OVER DE GRIEKEN. 3
aangenaame paden , welke ons nu eens zullen
brengen in den tuin van EPICURUS, dan
eens op den berg Hymettus, en waar door
wij tot de voüedigfte kennis der beroemdfte
landflreek van Griekenland zullen geraaken.
Men zal met verwondering zien , boe de A-
thenienfers, te midden van de befchaafdfte
leevenswijze, den fterkften trek tot het landleeven
behouden. Deze fmaak, welken zij
nimmer verlooren, fpoorde hen onophoudelijk
aan om het binnenfte gedeelte van hun land
te verfraaien: hoe onvruchtbaarder de grond
was, des te meer belaadden zij denzelven
met fieraaden ; zo dat het kwaad, het welk
de natuur daar had gedaan, rijkelijk werd
vergolden door het goed, bet welk de.nijverheid
daar voortbracht.
EENE andere bijzonderheid in de gefieldheid
van dit volk beftond daarin , dat de
lichaamelijke fchoonheid bij hen meer aan de
jonge mansperfoonen , dan aan de jonge
vrouwsperloonen was ten deele gevallen;
waar uit in den gewocnen loop der menfchelijke
driften eene afwijking ontftond,
waar over de nakomelingfchap zich zeer heeft
A 2
ver.

4 BESPIEGELINGEN
verwonderd, doch waarvan men tot hier toe
de waare oorzaak niet heeft geweeten.
Schoon dit verfchijnzel ook in fommige nabuurige
ftreeken zichtbaar plaats had , verzekert
^ESCHINES echter, dat het fchoonfte in
de overige Grieken niet kon haaien bij het
fchoonfte der Athenienfers. * Doch voor dat
wij ons in een verder onderzoek aangaande
de lichaatngefteldheid der inwooneren inlaaten,
moeten wij eerst den aard van hunnen
geboortegrond befchrijven, naar welken het
vernuft en de zeden zich in ontelbaare verfchillende
omftandigheden moesten fchikken.
§ ÏI.
BESCHRYVING VAN ATTICA,
HOE meenigvuldig ook de Aardbeevingen
genoegzaam
door geheel Griekenland , zederd
meer dan tweeduizend jaaren, geweest
zijn, heeft Attica nogthans geene merkelijke
verandering van gedaante ondergaan.
Het
gelijkt nog, even als bij ouds, naar eenen
driehoek , waarvan de beide zijden door de
zee
* JÏSCHISII mtr» Timmlmm, pag. IJ». Edit,
B-eisk,-

OVER DE G R I E K E N . 5
zee befpoeld worden, terwijl deszelfs voetfluk
met het vaste land is vereenigd. *
DEZE ruimte bevat ten naasten bij zes e»
tachtig vierkante mijlen gronds, welke zeer
oneffen is, overal oprijzende met hooge bergen,
en doorfneeden met diepe valeijen, in
welker binnenfle de rivieren zich of uitgoo.
ten op de wijze van eenen waterval, of met
zulk een geweld over de vlakten nederftorteden,
dat zij voor de geringfte fchepen niet
bevaarbaar waren: daarenboven waren derzeiver
wateren, welke door het geweld van
hunnen val zeer veel flijk medevoerden, altoos
beroerd. De meeste van die rivieren
zijn in de daad niet anders dan ftroomen,
Welke door het fchielijk fmelten der fbeeuw
in het begin der Lente met een groot geraas
van de toppen der rotfen affiorten, en vervolgens
weer zodanig verdwijnen, dat men
in het midden van den zomer geen fpoor
van dezelven kan vinden, f
A 3
PLA-
*STÏPHANUS BÏZANIINUS vin AKTH.;
en EUSTATIUS dd Dimyf, p. ^.ij,
t pococKss Reizen, III D. 3de B, 10de
hoofdft.

5 BESPIEGELINGEN
• PLATO heefc nooit willen gelooven , dat
eene landftreek, waarin zo veele verwarring
beerfchte, en waar de beddingen der aarde
zo ongeregeld opeengehoopt waren, in dien
ftaat uit de hand der natuur had kunnen
voortkomen : bij is van gedachten , dat het
vermogen van natuurlijke oorzaaken het oorfprongelijke
plan der fchepping had veran.
derd: hij durft zelfs als beweezen aanneemen
, dat Attica voor den zondvloed een
zeer gelukkig land was, waar de inwooners
als in den fchoot des overvloeds fliepen, en
niet ontwaakten dan op de ftemme van het
vermaak-, maar dat de wateren, met geweld
hetzelve overftroomende, niets dan de fpooren
der ijsfelijkfte verwoesting in hunnen weg
hebben achtergelaaten. Volgens hem was de
groeibaare aarde , welke oorfprongelijk de
oppervlakte der meeste bergen bedekte, weggevoerd
door zulke geweldige flroomen, dat
geen boom daar meer konde wortelen; en men
vindt daar, zegt hij, niets dan laage kruiden
die fcherp van finaak zijn, zo als de thijm ,
waar op de bijen aazen. Maar het lijdt bij
hem geenen twijffcl, of die rotfen , toen zo
fchraal en bar, waren in de kindsheid der
we-

OVER DE GRIEKEN. 7
wereld voorzien met onmeetelijke bostenen
van zeer hooge boomen, waarvan men op
fommige plaatzen fpooren vond, welke hem
toefcheenen buiten tegenfpraak te ziin. *
HET is waar, zommige hedendaagfche Sehrij.
vers hebben die aangenoomen flelling aangezien
voor de vrucht van eene ongemeen leevendige
verbeelding, of voor den droom van
eenen vernuftigen Wijsgeer; maar wanneer
men met aandacht let op de gedaante van
Griekenland in het gemeen, en op de gefleldheid
van deszelfs kusten in het bijzonder,
zal men met verbaazing ontdekken, dat
deszelfs voornaamfte Kaapen, even als de
andere groote uithoeken of voorgebergten der
wereld, regelrecht tegen het Zuiden zijn gekeerd:
deze flrekking, welke nimmer de uitwerking
van het geval heeft kunnen zijn,
bewijst genoeg, dat de wateren daar met
de grootfte fnelheid van het Zuiden naar het
Noorden zijn gedreeven.
VOORNAAMELIJK heeft het Zuidelijke gedeelte
van Attica door de gevolgen van zodanige
* r L A T o in Critia üve Mantide,

8 B E S P I E G E L I N G E N
ge omwenteling zichtbaarst geleeden; en deszelfs
tegenwoordige toeftand komt met de
aanmerkingen door PLATO gemaakt zeer wel
overeen. Hetzelve vertoont niets anders dan
eenen hoop van fleile rotzen, welke door
hunne verbaazende gevaarten beftand zijn geweest
tegen het geweld der golven, die nog
ten tijde van eenen ftorm met een vervaarlijk
gedruifch daar tegen verbrijzeld worden;
m welk geval het geheele voorgebergte van
Sunium zich wit vertoont door het fchuim
der onftuimige Zee. Men vindt daar niets
dan zeer groote beddingen van zand cn grint,
welke door de Athenienfers de Phelleifche
velden genoemd werden, en tot eene eeuwigduurende
onvruchtbaarheid veroordeeld
zijn.
DEZE Kust had dus in het oog der Zeelieden
een zeer akelig voorkomen : maar naar
het Noorden vond men eenen grond, welke
oneindig rijker was in voortbrengzels van het
groeiende rijk, beter met groen bedekt, en
zelfs bijzonder gefchikt tot het kweeken van
den wijnftok en den olijfboom: terwijl de
toppen der hoogfte bergen, zo als de Parnes
en

OVER DE GRIEKEN. §
en de Brilesfus, pronkten met altoos groene
eiken, met cypresfen, en voornaamelijk met
dennen, natuurlijk opgegroeid tot piramiden,
zo als men nog vindt op de voomaamfte
hoogten van Europifeh Griekenland , alwaar
zij zeer veel toebrengen om de landsdouw
te veraangenaamen. Maar daar de
Athenienfers van ondenkelijke tijden af koper-
en zilver-mijnen hadden opgedolven, had
deze nijverheid, tot uiterften gebracht, het
zelfde gevolg als de verwoesting: het fmelten
naamelijk van die metaalen verflortd zo
veel brandftoffen, dat men, om het noodigè
hout voor de fchepen te krijgen, zijne toevlugt
tot de bosfchen van Thracien en Macedonien
moest neemen. f Eindelijk ondervond
men dat uiterfte gebrek aan hout, 't welk
allengs het lot wordt van alle volken, wélke
zich fterk op de beoeffening der kunsten toeleggen
, en vooral van de zulken, welke,
gelijk de Athenienfers , tevens mijnwerkers
en zeelieden zijn.
I. DEEL. B DAAR.
* D E M O S T H E N E J ctntr* ^Aicxandrum p, ;uj 85
cmtr* 7imoihctim t
p, li?4' Edit t
Rcisk,

B E S P I E G E L I N G EI?
DAAR Attica eenen overvloed had van zoute
bronnen, en bittere kruiden, tierdsn de
geiten daar in den beginne veel beter, dan
al het overige tamme vee te zamen, Er is
een tijd geweest, dat de Geitenhoeders het
vierde gedeelte der inwooners uitmaakten:
zelfs ten tijde van SOLON telde men daar meer
herders dan landbouwers. * De landbouw
konde zich in den beginne niet verder uitflrekken
, dan tot het midden der vocbtigfte
dalen: in vervolg van tijd begon de nijverheid,
aangefpoord door de behoefte, ook de
fchuinten der bergen te bcpooten, en dezelven
tot moestuinen aan te leggen, waar men
de beddingen van aarde door opgemetzelde
heiningen moest dekken tegen den aanval der
ftroomen, en den groei door kunstige befproejingen
aan den gang houden, f Deze
moeilijke bewerking der aarde vorderde de
hulp Tan flaaven of daglooners; en dit was
het
• HERODOIUS Lib. 5. FIUTARCHUS in *it»
Stlmis. STSPH. BrzANT. in vocc ' A « ,
M
.
póf.
t D EMOSTHRHES ton tra Ptlyclen , pag. Jzi 9, et
CMT» CMcUn, pag.
z z ? 7,
E t H«sr 8«rtri in ro-

OVER
DE GRIEKEN, Ü
liet beroep, waarmede de Wijsgeer CLEAN,
THES de kost won, op eene-veel loffelijker
wijze dan DIOCENES , welke ging bedelen,
en ARISTIPPUS, die aan de tafel der Dwingelanden
fpijzigde.
DE grond van Attica was van aard zo los,
dat hij den regen en den daauw terfrond opflorpte;
hij had niet meer vastigheid, dan
om garst voort te brengen, en bracht genoegzaam
geene tarwe voort; * zo dat de
Athenienfers beftendig hun vocdzel moesten
koopen uit de handen van vreemdelingen»
en dikwijls uit de handen van vijanden.
SOLON was van oordeel, dat men daar meer
voordcel Tan de landen zoude kunnen trekken
, door het getal der putten en regenbakken
te vermeerderen, en vooral door dezelven
op gepaste afïïanden van elkander te
plaatzen, ten einde het bevochtigen gemakkelijker
te maaken. Hij maakte desaangaan.
de venvonderenswaardige wetten, welke tot
bewijzen ftrekken, dat geen wetgeever van
den ouden tijd zo uitgeftrekte kundigheden
B 2
v a n
•THKOPHRASTUS Hijlor. flant. Lib. VIII. c. s.

ia
B E S P I E G E L I N G E N
Van den landbouw heeft gehad als hij.
Hij
bepaalde zelfs, hoe diep men moest graaven;
om dat men verder gaande gevaar liep van
aan het zoute water te komen: want het binnenfte
gedeelte van Attica bevattede eenen
grooten voorraad van vloeibaar zout ,
het
Welk op fommige plaatzen door de fcheuren
der rotfen liep, en vervolgens zoute beeken
formde, zo als die , welke nog hedendaags
tusfchen Athenen en Eleufis in de
]
andfche Zee uitloopen.
Midde-
Op andere plaatzen,
in de nabuurfchap der koper, en zilvermijnen,
Waren fommige bronnen dermaate met metaalftoffen
bezwangerd , dat geen reiziger,
fchoon fmachtende van dorst , uit dezelve
durfde drinken. VITRUVIUS bericht ons, dat
deze doodelijke eigenfchap te kennen
was
aan een blinkend vliesjen, het welk zich op
de oppervlakte vertoonde ,
gevaar aanwees,
dat water verzeld ging.
en het uiterfte
waarmede het drinken van
Hier uit kan men
opmaaken , dat die wateren heet gemaakt
wierden door de werking van eenen onder,
aardfchen
Volcaan , welke zijne voornaamfle
vuurkolk had onder den tempel van Esculapius
, welks heete baden
de nabijheid
va»

O V E R DE G R I E K E N . 13
van onderaardfch vuur genoegzaam bevveezen.
Zo lang deze landftreek noggoenen buitenlandfchen
koophandel dreef, en geene zee*
magc had, in ftaat om de roovers, welke
op de MiddelandfcheZee zo lang geweest zijn
als de winden en onweders, te keer te gaan,
was het, uit hoofde der natuurlijke onvruchtbaarheid
van den grond , niet mogelijk , dat
de bevolking daar aanmerkelijk was.
DE eerfte gelukzoekers, welke zich daar
verfpreidden , maakten geene (lichting voor
zich in het gemeen; zij hielden zich van elkander
verwijderd, en bouwden flechts onafhangelijke
doipen, welke bij de Athenienfers
An/xoi geheeten werden, en waarvan het
getal naderhand 170, of in alles 174 beliep :
zo dat men door malkander gerekend ten
naasten bij twee had op elke vierkante mijl f
Deze gehuchten waren voor het grootfte gedeelte
genoemd of naar de eerfte huisgezin,
nen, welke zich daar hadden neergezet, of
B 3
naar
* S TR ABO Cetgraph, Lib. IX. et EUSTATHIUS)
«i Htmtr, II. B.

X4 B E S P I E G E L I N G E K
naar de planten en heesters, welke daar omgreeks
groeiden , zo als Myrrhinunte naar
zijne myrten, Phegus naar zijne beuken, en
Rhamnus naar zijne doornen.
DEZE wooningen , zonder orde langs de
bergen en in de diepten der valeijen verflrooid,
beflooten in hun midden oude tempels
en graflieden, welke, in den beginne
weinig opmerking verdienende, langzaamer*
hand gedenkftukken werden , waardig om
befchouwd te worden: men vond daar fomtijds
(landbeelden van eene zo volmaakte
kunst, dat de hedendaagfcbe Vorsten vac
Europa in de prachtigfte vertrekken van hunne
paleifen geene oezitten, welke daarbij
kunnen haaien.
TITUS LIVIUS meldt twee oorzaaken ,
welke aanleiding gaven , dat het binnenfte
gedeelte van Attica op die wijze werd opgefierd;
voor eerst de beddingen van wit
marmer, welke aldaar in eenen verbaazenden
overvloed binnen in de aarde werden
gevonden ; en ten anderen , het gelukkige
vernuft der bouwkunstenaars en beeldhouwers
t

o v ER DE G R I E K E N , IJ
wers, wier onvermoeide beitel de fteengroeven
van den berg Hymettus en die "an Pentelious
uicputtede , om -ie oppervlaktj van
een geheel land met meesterfiukken te bedekken.
*
Dis Had Athenen, v/elke met opzicht op
de hooge oudheid der gehuchten als eene
zeer nieuwerwetfche (lichting werd aangezien
, was oorfprongelijk Hechts eene verzamelplaats
, waar de natie bijeenkwam om
over haare gemesne beiangen met elkander
te raadpleegen. Eenige handwerkslieden gingen
zich met hunne huisgezinnen Hter, als
jn eene i'oort van hooidftad, nederzetten, om
hun gemaakt werk beter aan den man .te
helpen; maar de buitenlieden kwamen daar
niet , dan op dagen , welke door de wet
vastgefteld waren, of wanneer zij over buitengewoone
zaaken geroepen wierden door .
de publieke roepers, welke in zulken geval
de geheele landftreek van het eene einde toe
het andere moesten doorloopen, om de natie,
welKe overal verftrooid was, Lij een te
B 4
ver.
* Exornatt tt> gtnere oftram tximie terra ^Attica , it
cfia dtmtind tnnrmrii, 't ingtniit miptitm.

16 B E S P I E G E L I N G E N
verzamelen. * ARISTOPHANKS verzekert, dat
de burgers, welke van de verstafgelegen oorden
kwamen, zich van eenen genoegzaamen
voorraad van leevensmiddelen moesten voorzien
voor al den tijd, dat de volksvergadering
duurde. Na het eindigen van dezelve
keerden die Souvereine leden van Staat weder
naar hunne gehuchten, en gingen daar
hunne kudden weiden op de hooge bergen,
of olijven inzamelen langs de oevers van den
Cephifus. f
§. m.
OVER DEN SMAAK DER ATHENIENSERS
VOOR HET LANDLEEVEN.
POLYIIUS fpreekt van een zonderling
van menfehen, welke men eertijds verfpreid
zag door het binnenite van de valeijen van
Elis, en welke zo fterk voor het landleeven
waren ingenoomen, dat hen zelfs nimmer de
nieuwsgierigheid beving om voor eene enkelde
reis zich binnen de muuren eener ftad te
begeeven: zo leefden zij, en zo hadden hunne
* POLLUX Onomait< L. Vil. c. 9.
' ARISÏOPHANES tXXAWar v. 307
fl ag

OVER DE GRIEKEN.
I ?
ne ouders en voorouders geleefd. Men kan
zeggen , dat de Athenienfers hun in dit op.
zicht niets toegaven ; en het meerder ged.eelte
van hun bleef beflendig bij gehuchten
varftrooid tot op het tijdftip, waarin de Pe.
loponneiifche oorlog uitbrak, zijnde het jaar
43? voor onze tijdrekening.
TOEN moesten zij tegen wil en dank met
alle hunne gereedfchappen van den landbouw
de vlugt neemen naar Athenen, de eenigue
wijkplaats , waar zij veilig konden zijn "tegen
het aannaderen der magtige vijandelijke
legers, welke weinig weerftand aan de grensplaatzen
ontmoeteden, dewijl PBBICLES dezen
geduurende zijn beduur geheel en al hgd
verwaarloosd. Deze zeldzaame man ijverde
onophoudelijk om de hoofdftad te verfraaien,
fchoon daarvan met geene mogelijkheid eene
fraaie ftad was te maaken, en liet voor het
overige het geheele land buiten allen ftaat
van tegenweer.
IN deze benaauwcnde omftandigheiden was
het, dat de inwooners van Attica met fchreiende
oogen vertrokken uit die valeijen en
B
5 van

i8 B E S P I E G E L I N G E N
van die heuvels, die hun zo na aan het hart
lagen , waar zij de tempels hadden voor
hunne Goden, en de begraafplaatsen hunner
voorouderen, die altoos leevendig in hun geheugen
waren.
NIMMER, zegt THUCÏDIDES, maakte «ene
volksverhuizing akeliger vertooning, en nim.
mer' verlieten landlieden hunne velden met
grooter droefheid. De wooningen, welke
zij daar gebouwd hadden , wonnen het in
fraaiheid van gedaante, en in rijkdom van
huisgeraaden , verre van de huizen te Athenen;
zo als uit het getuigenis van ISOCRATES
zelf kan blijken * Deze Schrijver verzekert,
dat de zucht voor Schouwfpelen, welke anders
zo veel vermogt op den geest en de
verbeelding der Grieken , nimmer voorheen
de Athenienfers van het land in de ftad konde
lokken. Zij verkoozen de ftille tijdkortingen,
welke zij zich in een gehucht konden bezorgen,
* 'SlB-n XUXKIH; iivai, XM 7ro\vnteen(>a;
t&i Qivr)am, %ai TCC; iïïiix.ivu( ras ini rmv
aypaiv, *i' r«f tvrof rïi%ot/f, *Artoiejit, »«£. 155.
Edit, Oxou.

OVER BE GRIEKEN.
gen, boven de Tooneelfpelen en de prachtigfte
feesten van de hoofdftad; en dat van
eene hoofdftad , waarvan zij zelve burgers
waren.
DEZE leevenswijze bracht zeer veel toe om
hun een fterk lichaamsgeftel te geeven, cn
hen te bewaaren voor eene mcenigte gebreken
van ziel en lichaam, welke de inwoö»
ners van groote lieden niet wel kunnen ontgaan
, dewijl het ftrijdt met de zichtbaare
bedoeling der Natuur, dat men in zo kleine
ruimten zo talrijke hoopen van menfchen
opeenpakt , welke even als gewasfen , te
dicht bij elkander geplant , zich onderling
de voedende zappen van de lucht en het
aardrijk onttrekken.
BEHALVEN deze algemeene aanmerkingen,
hadden de Athenienfers nog bijzondere re*
denen om geene kostbaare gebouwen, voor
hun eigen gebruik, ooit in het midden van
Athenen op te richten ; zij vreesden met reden
de wezenlijke grondflagen van eene volksregeering,
en de gelijkheid, waar deze op
lusten, daardoor te doen wankelen. Dus
was

é.O B E S l P I E G K t l N O I N
was deze ftad , waar de geheele natie op
zekere dagen bijeenkwam , met opzicht op
de particuliere wooningen, gebleeven in eenen
ftaat van middelmaatigheid, verre beneden
de gewoone loftuitingen; en niets zal meer
verwondering baaren , dan de fchilderij.
Welke ftraks daarvan zal worden opgehangen.
De weelde , welke zich daar niet terftond
als een ftroom konde verfpreiden , vestigde
zich veel meer op het land, waar men meer
vrijheid genoot, om dat men daar niet zo
onmiddelijk bloot ftond voor het oog der
wet, noch voor het befpieden van den nijd.*
Men verzuimde daarom ook niets om die
landverblijven van alle aangenaamheden ,
waarvoor dezelve vatbaar waren, te voorzien
, brengende derwaards over het gevogelte
en de gewasfen van het Oosten, welke
tegen het ftrenge climaat van Europifch
Griekenland beftand waren , zo als de faizanten
uit Colchis, de pauwen uit Indien,
en de citroenboomen uit Medenland. Men
verfierde den grond met myrtebofchjes en
roo-
* De voortgang der weelde gefchiedde bij de
Romeinen op de zelfde wijze : zij begon da«
insgelijks op de buitcnplaatzen.

OVER DE GRIEKEN. 2r
roofebofchjes, welke de Athenienfers P'OAn.
N1A noemden : men gaf duizend verfchillende
gedaanten aan de palm en de linden,
welke het meest ter verfiering der bloemperken
en wandelpaden gebruikt werden. *
DE tuiniers leiden zich vooral toe om midden
in den winter de voortbrengzels van den
zomer en de lente te hebben: zo dat men,
volgens getuigenis van AKISTOPHANES , ten
tijde dat de markt te Athenen geheel met
fneeuw bedekt was, daar nieuwe vruchten
en kranfen van violen verkocht , waarvan
in fommige dorpen groote kweektuinen waren
aangelegd.
Deze bloem was de bijzondere
lieveling der natie: zo dat de dichters,
en denkelijk ook de fchilders en beeldhouwers
, wanneer zij de ftad Athenen als een
perfoon wilden voorftellen, haar verbeeldden
3n de gedaante van eene fchoone en eerwaardige
Vrouw, welke het hoofd met een
krans van violen had verfierd. f
DE
* THFOPHR ASTUS Bijior. pUnt. L. IV. c. 4.
t Dit is de rede 5 waarom de ftad Athenen bi/
ïindams, en op fommige plaatzen inde Comedien
vaa

82 B E S P I E G E E Ï N G E N
DE Archonten, of voornaamfte Regenten
van den Staat, verfcheenen nimmer in het
openbaar , zelfs niet in den winter, zonder
met myrt bekransd te zijn. Deze opfchik,
ontleend van het landleeven, was het uitwendige
teeken van de hoogde magt, welke
dat vrije volk aan zijne jaarlijkfche Overheden
toevertrouwde.
HET fchijnt , dat de planters van Attica
ycrfcheiden zeer famengeltelde middelen uitvonden
, om den fpoedigen groei der dingen,
in weerwil der ftrengheid van het jaargetijde,
te bevorderen , ten einde te voldoen aan den
beerfchenden fmaak der Athenienfers, welke
door geheel Griekenland den naam hadden
van de. maaltijd zeer middelmaatig te maaken,
maar een heerlijk nagerecht op dezelve
te laaten volgen.
PLATO heeft hen in dit opzicht
Tan AmsTopHiSEi , genoemd wordt iojTSfuvoi
canvat.
De Athenienfers, welke van afkomst loniers waren,
maakten eene zinfpeeling van hunnen naam
«n het woord ION , 't welk in het Griekfeh een
Viool beteekent. Aan zulke dingen ziet men Taak
Wen fmaak der natiën.

OVER DE GRIEKEN. a$
ïicht zeer berispt, * zonder te weeten, dat
dit niet anders konde zijn in een land, bet
welk ongemeen veel overkomst heeft met
Provence: men had daar noch groote velden
met koorn, noch weiden , die toereikende
waren tot het onderhoud van groote kudden;
maar men had overvloed van honig, en van
verfcheiden foorten van vruchten, welker fap
tot groote volmaaktheid was gebracht, niet
zo zeer door den invloed van het climaat,
als wel door de manier van het kweeken,
waar mede eene groote meenigte inwooners
zich bezig hield in afzonderlijke gedichten,
welke bekend zijn onder den naam van
ESXATIA. Sommige van deze bezittingen
bevatteden vaak zo veel bebouwd land , zo
veele wijngaarden, en zo veele bogfchen van
hakhout , dat zij tot veertig dadien of an.
derhalve mijl omtreks befloegen ; zo als die,
welke men vond aan den voet van den berg
Paraas
i n d e b u u rr c h a p v a n C i t h e r o n
^
e n
welke van DEMOSTHENES omdandig is befehreeven.
Hij bewijst door eene achtervolgende
berekening van alle derzelver voortbrengzels,
dat dezelve jaarlijks vijf talenten
e.'i

£4 B E S P I E G E L I N G È W
en zestien minen, dat is drie en twintigduizend
zes honderd franfche guldens konde opbrengen.'
BHHALVEN deze gedichten , ingericht om
den arbeid en manier van het kweeken gemakkelijker
te maaken, vond men binnen
fommige valeijen nog andere landwooningen,
eeniglijk tot vermaak gefchikt, zo als het
verblijf van
HERODES ATTICUS , waarvan de
ouden fpreeken als van eene romaneske en
verrukkelijke wooning.
Daar kwamen beeken
al ruischende van den berg Pentelicus af, welke,
na zich
door de bosfchen geflingerd te
hebben , verdweenen in het bed van den
grootcn Cephifus, welke niet verre van A-
thenen loopt. Men had daar ongeloof,
felijk veel groen ; het gezang der vogelen
werd daar onophoudelijk gehoord ; en
dichte bosfchen , doorfneeden met lange
wandelpaden, weerden de draaien der Zon.
Men heeft er in dezen tijd nog opfchriften
en brokken van dandbeelden gevonden, welke
daar zeer vermenigvuldigd waren : en zelfs
al te veel; want de Grieken vervielen ligtelijk
totuiterden. t
j jy m
* Contra Pbemppum pag. 1040.
T A. G«IMUS NtH. *Att. Philo/iratei in vit* Saphilt.
L. 2, CtMllMOli Oxomissiii

v E R CE G R I E K S rr. 25
§ IV.
OVER DE TUINEN DER WIJSGEEREN.
ER zoude in de befchrijving van Attica een
z«er gewigtig hoofdftuk ontbreeken, 20 er
geene bijzondere melding wicrd gemaakt van
de Tuinen der Wijsgeeren , welke in den
omtrek van Athenen ten naasten bij eene
halve mijl in het vierkant befloegen, en zich
uitftrekten van de oevers van den Iüsfus tot
aan die van den Cephifus. De Epicuristen
hadden zich in het midden neergezet, de
leerlingen van PLATO tegen het Noorden,
en die van ARISTOTELES tegen het Zuiden.
NIMMER zag men min onrustige en min
nijdige nabuuren: eene laan van olijfboomen
of een myrtenbofchje fcheidden de verfchillende
leerftelzels, en dienden tot grenfen
voor het rijk der meeningen.
ONDERTUSSCHEN onderfcheidde zich elke
fecte door een bijzonder karakter, en door
haare eigen zeden. De Epicuristen waren
nimmer rijk noch arm ; men vond bij hen
I. DEEL. C vee.

56- Ü K » M I G U I K 9 EK
veele eenvoudigheid en huishoudkunde : zij
wilden zich geene de minfte moeite geeven
om het erfgoed te vermeerderen , het wélk
hun ffiehter hun bij uiterflen wil had nage"
laaten; maar wilde men hen daarvan berooven
, dan poogden zij alle Epicuristen van
Europa op de been te brengen, om hen te
befchermen.
DE opvolgers van PLATO waren zeer ongelukkig
in de oorlogen van PMILIPPUS , zoon
van DEMETRIUS, welke alle hunne bezittin.
gen vernielde; en een gelijke ramp trof hen
ook in de oorlogen van SYLLA. Maar dewijl
de Grieken ingenoomen waren met de Metaphyfica,
zo hadden zij ook eene bijzondere
achting voor de Platonisten, en herftelden
telkens de tuinen, zo dra die door plonde.
raars vernield waren. Hier kwam bij de
gewoonte, dat de aanzienlijkfte lieden van
Griekenland, welke geene kinderen of nabeftaande
vrienden hadden, de Platonisten
tot hunne medeërfgenaamen benoemden, zo
dat de gemeente dier Wijsgeeren ten laatfien
een jaarlijkfch inkomen bekwam van duizend

OVER CE GRÏEKÊN. afzend
ftukken gouds. * Waarlijk een zon.
dcrling verfchijnzel .' althans in de oogen
van die barbaarfche volken, welke de geleerden
van honger laaten derven , en aan
deugnieten de kost geeven.
DB opvolgers van ARISTOTELES , welke Lyteum
naar den kant van den llisfus in bezit
hadden, waren openbaare vijanden van de
laage leevenswijze der Cynici , en onderfcheidden
zich door zo veel pracht, als hun
vermogen maar toeliet. Lrcioiv, welke langen
tijd hunnen ftaat beftuurde, werd zelfs
befchuldigd eene voorheen onbekende verkwisting
daar te hebben ingevoerd, door het
maaken van onkosten , grooter dan de Epicuristen
immer hadden gemaakt.
IN het algemeen fchijnen de Griekfche
Wijsgeeren nog derker afkeer tegen het woo.
nen in de Stad gehad hebben, dan de ove-
Tige Athenienfers; maar daar het niet met
hunne oogmerken drooktc zich al te ver van
de hoofdftad te verwijderen, als zijnde deze
de bewaarplaats der werktuigen en hulpmid-
C 2
dc*
* SUIDAI in voce HAaTaiv,

ï8 D i s p r ï f i U i N G t i i
delen , welke tot de kunsten en weeteiv
fchappen noodig waren , vonden zij zederd
den tijd van PLATO eenen midden,
weg uit, en gingen woonen in de tuinen,
welke in den omtrek van Athenen gelegen
waren. Hier was het in de fchaduwe
der rust, en buiten het lastige gedruifch
des volks, dat zo veele groote mannen geformd
wierden, waarvan één alleen in ftaat
was eene geheele natie beroemd te maaken.
DEZE opvoeding der Grieken op het land
had, gelijk wij reeds gezegd hebben, oneindig
veel vooruit boven de inrichting van
die volken van Europa, w«lke de jeugd gebannen
hebben in befmette Collegien, waar
dikwijls drie zwaare plaagen te gelijk heerfchen;
naamelijk weelde, onkunde en vooroordeel.
WANNEER het gebeurde, dat beroemde Wijsgeeren
, gelijk POLEMON, zo veele leerlingen
kreegen, dat dezelven niet langer binnen den
omtrek van éénen tuin konden te zamcn blijven,
bouwden dezen voor hun gebruik, rondom
het verblijf van meester, hutten, welke
bij

ovïs DE GRIEKEN. 20
bij de Grieken KaAuffja genoemd werden;
dat is te zeggen zeer geringe hutten , van
hout gemaakt, en met liroo gedekt, * waarin
de Studenten van Griekenland zeer vergenoegd
gehuisvest waren: want zij waren in
ftaat om alles te onderneemen, en alles uit
te ftaan , om dat gene te verkrijgen , het
welk zij wijsheid, of anders ook onfterffelijkheid
noemden.
IN dit gedeelte van de wereld deeden de
menfchen groote zaaken ; maar die groote
zaaken vorderden groote krachten , onbefchrijflijke
moeiten, en (froomen zweets. Het
was bijna even moeilijk in de Wijsbegeerte
te ftudeeren, als zich aan de harde oeffeningen
van het vuistvechten en worftelen over
te geeven, om de kroonen van Elis of van
Nemea te verdienen.
ONDERTUSSCHEN werd door die manier, welke
ik zo even befchreeven heb, de jeugd tegen
het bederf der lieden bewaard, en dezelve
verminderde zeer de kosten der publie-
C 3
ke
*DIO6EN£S LiümivtHi vit* XnUmtnif t^g,

3o B E S P I E G E L I N G E N
ke opvoeding, waardoor naderhand zo veele
middelmaatige familien zijn te gronde ge.
gaan. Het koste der Atheenfche jeugd
zeer weinig, lesfen te gaan hooren, welke
in eene groene laan werden gegeeven , en
vervolgens onder een dak van ftroo te gaan
Haapen.
EENE verzameling van zodanige wooningen
maakte van verre de vertooning van een
dorp, waar men de Zedekunde onderwees
gelijk een handwerk, dat is te zeggen door
de beoeffening.
MEN leerde daar bijzonder zich met weinig
huisraad te kunnen behelpen, en die dingen
, welke volftrekt noodzaakelijk waren,
zelf te maaken ; ten naasten bij naar het
voorbeeld van dien wijsgeer, welke zich op
de Olympifclie fpelen vertoonde , en welke
alles, wat tot zijn lijf behoorde, de Hof van
zijne kleeding niet uitgezonderd, zelf had
gemaakt.
MEN leerde daar ook gebieden en gehoor.
Saamen : Want de wetgeeving en regeering;
wa-

Ó V E & D E G R I E K E N . 31
«varen daar in het klein alles, wat zij midden
in den Atheenfchen Staat in het groot
konden zijn. Men verkoos daar eenen Magiitraatsperfoon,
of Archont , wiens gezag
tien dagen duurde , na verloop van welke
hij door eenen anderen werd opgevolgd. *
HET is zeer waarfchijnlijk, dat men aan
de jonge Wijsgeeren vergunde die Overheid
bij meerderheid van Hemmen zelve te verkiezen
; en dit was een middel om onder de
mededingers eenen grooten naijver en kamp
naar roem te verwekken; even als of het te
doen ware geweest om Areopagiet of Demagoog
te worden.
SOMMIGEN hebben de uitvinding van deze
fchoolfche Politie aan XENOCRATES, anderen
aan ARISTOTELES toegefchreeven : maar het
is zeker, dat dezelve is ingevoerd onder de
bewooners van Lyceum, welke behalven dat
altijd in beweeging werden gehouden, om
C 4
voor
* De Overheden ven die fchoolen waren onmidielijk
onderworpen aan het gezag van de hoofden
der feften : trien noemde hen in het Giiekfch

32 B E S P I E G E L I N G E N
voor te komen de gevaaren van een zittend
leeven, welke men weet zeer fchadelijk te
zijn van het oogenblik af, dat de menfch
begint te gaan, of, het welk op het zeifde
uitkomt, geduurende al de tijd van den natuurlijken
groei des menfchelijken lichaams,
't welk, om zich wel te ontwikkelen , niet
alleen eene geduurige, maar zelfs zeer fterke
beweeging noodig heeft. De planten,
welke tot de rust fcbijnen gefchapen te zijn.
zouden echter niet gelukkig groeien op plaat,
zen, waar hunne bladeren nimmer door eenigen
wind bewoogen wierden.
DE hoofden van die Wijsgeerige Secten,
Welke deze kleine ftaaten naar hun goedvin.
den beftuurden , hadden daar oneindig veel
gemakkelijker en ruimer wooningen dan hunne
leerlingen. De tuin van THEOPHRASTUS,
gelegen naar den kant van de rivier Ilisfus,
bevattede in zich eenen tempel , waar dé
beeldtenis van ARISTOTELES moest gewijd
worden ,• eene galerij verfierd met Geographifche
kaarten, een Mufeum, waar men lesfen
gaf in de Natuurlijke Hiltorie, en eindelijk
verfeheiden vertrekken, waar veele wijsgee-

OYER DE GRIEKEN. 33
geeren te zamen konden gehuisvest zijn, *
en eene veel gezonder lucht inademen dan
in de Academie, waar dezelve dermaate ongezond
was geworden , dat PLATO haar niet
tonde verdraagen , en genoodzaakt wierd
eenige ftadien verder naar het Noorden te
gaan, in het dorp Colona , 't welk reeds
voorheen ter fchuilplaatze had verfirekt
aan den Sterrekundigen METON , en aan den
dichter SOPHOCLES , en 't welk bij uittrek
aangenaam lag aan den voet eens heuvels,
feefproeid door de wateren van den Cephifus,
en verfierd met verfcheiden Gedenkfrukken,
betrekkelijk tot den godsdienst van Minerva
en Neptunus.
PLATO, naar Colona geweeken zijnde,
meende het toppunt zijner wenfehen bereikt
te hebben, met daar eene Republiek te ffichten,
en eenige morgens lands te bebouwen,
welke hij in de nabuurige gehuchten had aangewonnen.
Zijn hart hing zo zeer aan dezen
hoek van Griekenland, dat hij zelfs op zijn
c
5 dood-
* Deze berichten zijn getiokken uit het testament
zelf van THEOPBRASTUJ, zo als dit dop*
DKMOSIHSHIS bcwaaid is.

34 B E S P I E G E t i N C S w
doodbed denzelven niet konde vergeeten; en
hij heeft in 2ijn testament de grenfen van
zijne kleine bezittingen met zo veele naauwkeurigheid'
bepaald , als of hij over een Keizerrijk
of Koningrijk had te befchikken.
DOCH geen van alle die Landverblijven is
ooit zo beroemd geworden in de Gefchiedenis
der Wijsbegeerte, als de tuin van EPI-
CURÜS. Deze School van zijne Secte was als
tot eenen tempel gewijd, waarover het beftuur
werd toevertrouwd aan allen, die bij
opvolging de leer van hunnen meester onderweezen
, en den geest van dat beruchte leerftelzel
leevendig hielden gelijk een altoosduurend
vuur. Het ftond hun echter niet
vrij ooit dien grond te vervreemden, welke
groot genoeg was, om met olijfboomen
beplant, en met goed overleg bebouwd
zijnde, aan de Leeraars van het Epicurismus
het noodige onderhoud te bezorgen. SENE-
CA bericht ons, dat zij in den voorgevel van
dat heiligdom een opfchrift hadden uitgehouwen
, 't welk te kennen gaf, dat het hoogde
goed daar woonde in den fchoot van het
Vermaak , en waar door elk, die moed»
was

OVER DE GRIEKEN.
3 >
was van het rondzwerven • in gevoelens
werd uitgenoodigd orrj daar. de waare rust
der ziele te komen zoeken. *
Maar hij be.
kent, dat, wanneer men zich door zuike
grootiche beloften en vooruitzichten liet o-
verhaalen , men zeer verbaasd fbnd daar te
vinden eenvoudige en eerlijke menfchen,
zich onderwerpende aan de ftbcrfte leevenswijze,
en aan elkander verbonden door eene
onverbreekbaare vriendfchap , welke zij befchouwden
als de eerfte van alle deugden,
en het zoetfie van alle vermaaken.
ten elkander hunne
met eene toegeeflijkheid,
Zij wis',
gebreken te vergeeven
onbekend °bij de
rest van het menfchdom; zij verdroegen zelfs
zonder morren de zonderlinge begrippen van
hunne hoofden , welke in de daad zeer wij.
ze en zeer gemaatigde meesters waren , zo
men Hechts APOLLODOKUS alleen uitzondere,
wiens al te heerfchzuchtig karakter hem den
* Simei Tfist. XXI.
bij.
I>= tuin van Epicurus was niet gelegen ,
z o
als
ïlinitis meende, binnen de ftad Athenen, maa f
voor de poorte Dipylon. waar dezelve eenen grooten
plek gronds befloeg, welke so Attifche miaejt
had gekost,

36" J J K S Ï I K C Ï I I H O Ï B
bijnaam gaf van K^Trorvpavw, dat is Tijrao
van den tuin: echter heeft dit zogenaamde
despotismus nimmer aan iemand een' eenigen
traan, veel min eenen droppel bloeds gekost.
Voor't overige wisten de Epicuristen wel, dat
bun weg wel met veele bloemen, maar ook
met eenige doornen moest bezaaid zijn; ja
dezen, zegt LUCRETIUS , groeien zelfs op het
altaar, waarop men offert aan de Gratiën.
MEN ziet uit de brieven van CICERO, dat
in zijnen tijd een Romein , MEMMIUS genaamd,
zijnde een man van groot aanzien in
den Staat, den vreemden inval kreeg, zonder
dat men de reden daarvan weet, om
zich buiten Athenen meester te maaken zelfs
van den grond, welke door EPICURUS bij testament
aan zijne opvolgers was overgedraagen
: maar deze hadden zo rnagtige vrienden,
en zo ijverige befchermers, dat zij, in
weerwil der poogingen van MEMMIUS, in het
bezit van hun erfgoed zijn gebleeven , tot
op het oogenblik , dat Griekenland onder
het juk der Christenen geraakte, welke deze
landftreek van het eene einde tot het
ïndere vernielden. LIBANIUS verzekert, dat
men

o v E «. »E G * r Ï n u. 3y
men in zijnen tijd gcheele troepen Tan Priesters
en Monniken , gewapend met bij.
len en toortfen, daar het land zag doortrekken,
die de tempels verbrandden, de fiandbeelden
vermorfelden , en in hunnen weg
niets dan rookendc puin en asfche achterlieten.
*
OP het zien van deze dwcepers trok de
Wijsbegeerte uit Griekenland, om daar nimmer
weder te komen. Toen begon het daar
nacht te worden, en het is er nog nacht.
§• V.
VAN HBT DORP ACHARNA ; EN DE
FRAAIE GEZICHTEN VAN DEN BERG
HYMETTUS.
ALLE de woonplaatzen der Wijsgeeren bepaalden
zich, gelijk wij gezegd hebben, tot
den omtrek van Athenen; en men vond er
volitrekt geene in de overige dorpen van
Attica, onder welken Acharna den eerden
rang bekleedde. Na de hoofdplaats , was
dit de voornaamlte en merkwaardigfte plaats
van

^8 B E S P I E G E L I N G E: T
van het gcheele land. THUCYDIDKS verze.
kert, dat hetzelve drie duizend gewapende
burgers konde opleveren , * welke ten
naasten bij het vierde gedeelte van den gebeden
Atheenfchen Staat uitmaakten ; zo dat
hunne bijzondere gevoelens, uit hoofde van
hun groot getal, eenen merkeiijken invloed
hadden in de Staatsbefluiten.
DA in zij nu onophoudelijk itemden tot de
voortzetting van den Peloponnefifchen oorlog
, terwijl de dichter ARISTOPHANES van
zijnen kant Hemde tot het maaken van den
vrede, wreekte deze zich hier over, door hen
U befpotten in eene Comedie, welke door
de rechters van den Schouwburg zodanig
werd toegejuicht, dat zij dezelve bekroonden
boven alle de anderen, welke mede naar
die eer hadden gedongen, f
OrscnooN dit Huk fomtijds in het zo laage
Comieke valt, als men zich thans ter naauwernood
in eene Klucht zoude durven veroorloven,
konde het echter niet misfen van
zeer
* Hello Telopmnef. L. II.
} S c u o L i A in Ariftophanis Utbérnitnfiil

P V E R na G R Ï E K E R T .
zeer te behaagen , door de meenigvuldige
fchilderijen van de vermaaken van het land.
leeven, welke de Athenienfers genooten hadden
voor den oorlog, die hen nu een nieuw
en elendig leeven deed leiden binnen de muuren
van eene ftad, welke bijna altoos was
ingeflooteii.
DE Acharnienfers konden zich deze befpotting
op het Atheenfche tooneel FigteJiJfc getroosten,
om dat zij op verre na de eenfgfteö
met waren , wien dit ongeluk overkwam.
Aan den anderen kant gaf men hun ook weer
den lof, welke hun in zo veele opzichten
toekwam : men ftemde toe, dat zij in den
Marathonifchen flag i„ heldenmoed hadden
uitgemunt, en dat zij zeer veel hadden toegebracht
om aan de feesten van Bacchus luister
bij te zetten, door de uitvinding om de
thyrfen met omvlochten klimop te vertieren:
toen veranderde het karakter der Acharnienfers,
'twelk men befchuldigd had van hard
en onverzettelijk te zijn, eensklaps, als door
een wonderwerk, fa eene aangenaame Incht'gheid:
zij gingen zich aan het hoofd zetten
van de Orgiën , 0f geleiden eene rei
van

4o .RE S P I E G E L I N G E N
van danfers langs alle de bergen van DU
acrië.
VOOR het overige heeft men nimmer een
volk gezien, het welk zich meer op de onderfcheiden
gedeelten van den landbouw had
toegelegd: zij bouwden wijnbergen en vijgeboomen
; brandden hout tot kooien, waar
mede zij te Athenen handel dreeven; hielden
groote (Toeterijen van lastdieren; en worltelden
onophoudelijk tegen eenen fteenachtigen
en onvruchtbaaren grond, op de zuidelijke
helling van den berg Parnes , langs welke
hunne wooningen en plantagien de eene boven
de andere verfpreid lagen, gelijk als op
de oppervlakte van een zeer groot Amphitheater,
op eene plaats, welke hedendaags bekend
is bij den veranderden naam van CASHA,
zijnde twee en eene halve mijl ten Noorden
van Athenen. *
DE
•» De hedendaagfche ligging van Caikti of Cashié
dient niet alleen om die van Acharna, maar ook
die van Cecropia te doen wedervinden. Dit Canton
was de grensfchciding van het grondgebied
der Acharnienfers ten Zuiden , naar den kant van
tene plaats, welke thans Seftli» heet.

O V E R D E G IflE E ! Bi. 50
DÈ overige Dorpen konden het in magt
bij Acharna niet haaien: de meesten echter
pronkten met prachtige tempels, zo als die
van Sunium en Eleufis , of met zonderlinge
gedenkftukken, welke van belang waren voor
de Gefchiedenis, en doorgaans nog meer voor
de Fabelkunde.
PLATO beweert, dat men de Zedekunde
konde leeren met eene reis door Attica te
doen, zo men zich maar de moeite gaf om
alle de opfchriften te leezen, welke.in Elegiè'fche
verfen uitgehouwen waren op de
Hermen , zijnde vierkante fteenen , geplaatst
langs de groote wegen, en in het midden
van de dorpen. Deze opfchriften bevatteden
, zo als hij zegt , de eerfte regels der
Philoföphie, en de zaaden der Wijsheid. *
Zo veel men van dezelven kan oordeelen
uit de ftukken , welke daarvan worden aan.
gehaald, behelsden zij niets anders dan zeet
gemeene grondregels , maar die bijzonder
wel toepaslelijk gemaakt waren tot lee.
ring der landbewooners. Een Athenienfer \
I. DEEL. D
w ej>
* In de famenfpraak genaamd Btppmhm.

42 SïsrruEUucEtf
welke op het punt Hond van eenige laage
daad te begaan, werd dikwijls daarvan te
rug gehouden door fpreuken , welke hij op
zijnen weg las in de fchaduwe van eenen
olijfboom of cypres.
NIETS ware gemakkelijker geweest, dan
deze manier weder in te voeren, waarvan
men eenig goed te hoopen, en niets kwaads
te vreezen had: want men hoort vaak liever
de fteenen fpreeken , dan de zogenaamde
Zedepredikers, welke zo veele ongerijmdheden
bij zo veele verdrietelijkheid , en zo
veele verdrietelijkheid bij zo veele irrengheid
voegen , dat zij de deugd zelve haatelijk
maaken.
VOOR het overige fchijnt het, dat de Hermen
van Attica, waarvan fommigen zijn opgericht
door HIPPARCHUS, zoon van PISISTRA-
•rus, alleen in de vlakten en valeijen geplaatst
waren, terwijl de toppen der voornaam
(le bergen pronkten met altaaren en
ftand beelden van JUPITER en APOLLO , gemaakt
van marmer of brons. * Maar geene
van
ETrMoiooicoH MAGNUM, in voce Zcvs
£ff«x P(of; «PABJAHUS is **r«;>,

OVER DE GRIEKEN. 43
van die hoogten leverde zulke belangrijke en
fchilderachtige gezichten op , als de berg
Hymettus , wiens ligging geene weêrgade
had in de geheele oude wereld. Men weet
niet, waarom de Dichters bedendig de voorkeuze
hebben gegeeven aan Tempé in Thesfaliè',
welks naam honderdmaalen in hunne
verfen voorkomt, als ware dit de verrukkelijkltè
en verwonderlijkste plaats van de we.
reld geweest. Maar dat zij hierin mis gehad
hebben, is beweezen door de natuur zelve,
of, zo men wil, door de werkelijke omftan*.
digheden der plaats, welke federd meer dan
twee duizend jaaren geene verandering heeft
ondergaan. En ten einde de Leezer in ftaat
gefield worde om zelf hier over te oordee.
len ; zal ik de vrijheid neemen om eenen
kleinen buitenftap te doen.
TEMPÉ is altijd geweest en is nog eene
zeer naauwe en zeer diepe holte, tusfchen
twee bergen van zulk eene hoogte, dat men,
volgens bericht van Livius, niet wel van boven
naar beneden konde zien , zonder van
fchrik en duizeling bevangen te worden op
het gezicht van eene zo akelige fteilte,
D 2
waar

44 B E S P I E G E L I N G E N
waar de rivier Peneus liep van het Westen
naar het Oosten , en zo weinig ruimte op
zijnen oever liet, dat ter naauwernood tien
mentonen daar elkander konden voorbijgaan,
wanneer zij den weg volgden, welke leidde
van Larisfa naar Thcsfalonica.
OP het oogenblik dat de Peneus zich met
groot geraas in dit moeras nederftortte ,
ontving hij het water van eene vergiftige
rivier, met naame Titarefus of Eurotas, komende
van Macedonië, welke overal, waar
zij langs liep, het gras deed verdorren, en
de vezels der planten verzengde door de
icherpheid van haare wateren, die vol waren
van een bijtend joodenlijm, 't welk men
daarop zag drijven even als olie, en waarvan
SENËCA in zijne Quaestiones Naturales fpreekl
als van een gevaarlijk vergif.
DE bosfchen, welke aan den eenen kant
fiaan op de zijde van den berg Olympus, en
aan den anderen op die van den berg Osfa,
beletten de uitwaazeming van de vochtige
lucht, welke daar altoos heerfcht in het binnenfte
van die diepte, onder de gedaante vaneenen

O V E R D E G R I E K E N . 4 <
nen nevel, door OVIDIUS vergeleeken bij ee.
nen rook van water, of bij eene wolk, welke
zelfs de toppen der bergen bedekte.
MEN vindt foortgelijke plaatzen in verfcheidene
irreeken van Afie en Europa; en Keifer
JULIAAN verhaalt in eenen zijner brieven, dat
hij trekkende over de gebergten van Duitfchland,
midden in het Hercynifche woud , holten
gezien had nog dieper dan Tempé, 't
welk van de Grieken genoemd werd Auxc-roixof
of Wolvenkeel, om dat het zich ten naasten
bij onder die gedaante vertoonde aan den
Zeekant, naar den mond van den Peneus. *
D 3 Zo-
t
* De Ouden hebben ons vier befchrijvingen van
Tempé nagelaareu. Die van FLISIUS en£iii.
NUS zijn volftrekt Romanesk : die van Livius
en OVIDIUS komen volmaakt met de waarheid
overeen. De hedcndaagfche Reizigers , en die ge"
nen, welke derzelver Gedenkfchriften verzameld
hebben , zo als die van den liaron DU T O I T ,
hebben zo weinig van de Oude Aardrijkskunde ge.
weeten, dat zij overal van Tempé Jprceken, als
van eene bekoorlijke vlakte, terwijl £ I U K I I S ,
die voor het overige de zaak vrij wat heeft vergroot
, de breedte niet wijder opgcefc dan van
c e n
3T/\£u5fW» °f c n naasten bij van vijftien roeden.

\6 B E S P I E G E L I N C E »
ZODANIG was dat woeste moeras , meer
gefchikt om eene zwaare droefgeestigheid in
te boezemen , dan die zachte vrolijkheid,
welke men ondervindt op het gezicht van
eene fchoone landftreek, door gelukkige en
vrije menfchen bewoond. Van dezen aard was
het gezicht, 't welk men had op den boog»
ften top van den berg Hymettus. Men zag
daar een groot gedeelte van de vaste kust
van Griekenland, en de geheele ftad Athe.
nen, met den ganfchen heiligen weg, welke
zich uitftrette tot op dertienduizend fchreeden,
door eene rij van Itandbeelden, tempels
en praalgraven, tot aan de poorten van Eleufis.
Daarenboven konde men nog verfcheiden
eilanden zien, verfpreid langs de Westelijke
Kust van Attica, en nog verder in het verfchiet
wederom andere eilanden. Bij dit tafereel
kwam nog de geduurige beweeging
van eene ontelbaare meenigte van koopvaardijfchepen
, welke alle in het gezicht van
den berg Hymettus moesten voorbij zeilen,
om aan de drie voornaamfte Kantooren van
Grieden.
Is het nu niet de grootfte ongerijmdheid
aau eene holte van 15 roeden breedte den naam
van eene bekoorlijke vlakte te geeven ?

OVER DE G R I E K E N . 4Ï
Griekenland te komen, welke waren Egina,
Corinthus en de Pireifche haven : want er
werd destijds meer koophandel gedreeven
binnen de Saronifche Golf, dan in alle de
andere Golven van Peloponnefus te zamen.
§. VI.
VAN HET NOORDELIJKE GEDEELTE VAN
ATTICA.
Nu zal ik zeggen, hoe het geheele grondgebied
van Athenen verdeeld was in drie
bijzondere Oorden , welke eertijds door
tweedracht dermaate tegen elkander verbit»
terd werden , dat daaruit drie vijandelijke
factiën ontflonden,
JUIST in dat tijdftip, toen zij verwoed hun on~
derling verderf zochten, ftond PISISTRATUSOP,
bekwam het opperbewind door regeeringloosheid,
en werd magtig door de verwarring. Maar
toen de befchermgeest van 't Gemenebest ten
laatften de wetgeeving van Solon had doen
zegepraalen over de hindernisfen, waarmede
zij langen tijd had geworsteld, werden deTyrannen
genoodzaakt ruimte to maaken , de
D 4
par-

48 B E S P I E G E L I N G E N
partijzucht werd tot zwijgen gebracht, de
wetten alleen fpraken, en de gulden tijd der
Athenienfers begon , omtrent het jaar 51a
voor onze tijdrekening. Tot dien tijd toe
hadden zij niets meer dan een gemeen volk
geweest, zo als er honderd anderen in de
overige gedeelten der wereld gevonden worden;
maar van dien tijd af verdonkerde hun
roem den roem van alle andere volken, en
hun naam werd de eerlte van alle naamen.
HET bergachtige gedeelte , gelegen tegen
het Noorden van Attica , en bekend onder
den naam van DIACRIA , bevatte de oudfte,
maar tevens de armoediglre dorpen; en echter
munteden dezen boven alle Athenienfers
uit in eene gelukkige neiging tot vrolijk,
heid en vermaak. De meesten werden bewoond
alleen van jagers en herders, welke
zich langen tijd geneerden met het vleefch
van wild en met de melk van hunne kudden.
Daar zij Hechts weinige landerijen hadden
, die gefchikt waren om bebouwd te
worden , leiden zij zich vervolgens toe om
de wijnbergen op die hoogten, welke meest
open.

OVER DE GRIEKEN. 40
openlaagen voor de Zon, te vermeenigvuldigen.
.
DE eerfte proeven van deze bébouwing,
welke naderhand zo grooten invloed had op
de zeden en den Godsdienst der Grieken,
werden genomen in den omtrek van den
berg Icarus , welke in vervolg van tijd zo
beroemd is geworden in de geichiedenis van
het Tooneel. Deszelfs top werd bewoond
door eenige familien van wijngaardeniers van
eenen zeer geestigen aard, welke voorgaven
de uitvinders te zijn van de oude Comedie,
Zo als die nog was eenige jaaren voor de
•geboorte van ARISTOPHANES : dat is te zeg.
gen, zeer fpotachtig, zeer fieekelig, en op
eenen toon van vrolijkheid , welke vaak ia
losbandigheid ontaardde.
DE dramatifche poëllj, waar door de Icariers
zich onderfcheidden, was eigenlijk de
D 5
Try.
* De berg Icaius lag tusfchen het dorp der De.
daliden. en dat van Meiene, aan de grenzen van
Beotië. De dichter STATIUS heeft zeer wel deze
Gcographifche order in acht genomen . als hij
zegt in zijne Thebais :
tmii, Ctltiiue imm, viridtsque MeUmu.

B E S P I E G E E I N C E K
7rygedie t
of het gezang van den wijn-oogst;
welke men fomtijds door de gelijkheid van
letters en lettergreepen heeft verward met de
Tragedie, 't welk eigenlijk beteekent het gezang
van den Bok: zo dat de naam zelf ons
nu nog derzelver oorfprong te kennen geeft.
De Egieoren of geitenhoeders van Diacrië
gaven een ftuk vee uit hunne kudden ten
beste, om tot eenen prijs voor heldenzangen
te dienen, terwijl de Wijnleezers van den
berg Icarus hunne dichters beloonden met
eenen beker nieuwen wijn , en eenen kram
van klimop: want zelfs de minfte gehuchten
van Attica hadden het recht om te bekranfen
die genen, welken zij dit waardig keurden :
mids die eerbewijzing zich bepaalde binnen
de grenfen van elks grondgebied , volgens
eene wet, welke ons van DEMOSTHENES bewaard
is. *
DERGELIJKE aanmoedigingen dienden niet
zo zeer om de eerzucht te vergrooten , als
wel om de algemeene vrolijkheid te vermeerderen.
Terwijl de dalen en bergen weergalmden
van het vreugde-gejuich, en het geklank

OVER DE G R I E K E N .
5 >
klank der Mufiek-inlrrurnemeu, zag men verfcheiden
Dorpen zich vereenigen, om feesten
met eikander te vieren, en zinnebeeldige
danfen te houden, welke Trieomen genoemd
werden, wanneer het gezelfchap uit drie dorpen
, en Tetraeomen , wanneer het uit vier
beiïond. *
DB inwooners van Diacrië hadden zo veel
op met het danfen, dat zij dit tot een wee.
zenlijk gedeelte hunner tooneelfpelen maakten,
en, *t geen vreemd en ongehoord is,
zij vonden de kunst uit om zelfs in de Tragedien
te danfen, en oeffenden zich om over
opgeblaazen en gladde lederen zakken fprongen
te doen, nog gevaarlijker dan die, welke
in de Olympifche fpelen werden vooreefteld.
BIJ deze verfchillende uitfpanningen, welke
VIKGIUUS onder de zoete vermaaken van
het landleeven heeft befchreeven, kwam nog
de fchoonheid van het land zelve , 't welk
op eenen zo verheven grond, en op zo onef.
* Pollux lib. IV. cap. ij. «STEPH, ft*.
ZAKT, in TOCC EvTTvPiJoti.

j2 B E S P I E G E L I N O E M
effene vlakten , eene zeer groote verfcheidenheid
van gezichten opleverde; vooral aan
die genen, welke midden door Diacrië trokken,
om van Athenen naar Orope te gaan'
waar de weg bijna altoos liep door Daphnoiden.
DEZE weg was de fraaifte van Griekenland
, en liep uit op het grondgebied van
verfcheiden Dorpen, van welke de beroemdfte
waren APHIDNA , RHAMNUS en PEANIE,
de geboorteplaats van den Redenaar DEMOS-
THENES. Maar hier is bijzonder de akeligfte
nacht op eenen zeer fchoonen dag gevolgd.
PEANIE is thans bewoond alleen door Griekfche
Monnikken, wier onkunde en bijgeloof
dit voorheen zo bloeiend land geheel bedorven
heeft. Daarenboven heeft zich daar
eene foort van vreemde veehoeders neergezet
, welke door de vreemdffe lotgevallen
uit het hart van Wallachyen daar zijn
aangekomen. De hedendaagfche reizigers ,
zo als Dr. CHANDLER , hebben zich zeer
vergist met aan die menfehen den naam
van Albaniers te geeven; want zij zijn
ech»

tfVER B E G ï I U I K . JÉff
echte Wallakken , * en zo zeer gehecht aan
het herderlijke leeven , dat zij het geheele
vlek van Marathon tot eene fchaapskooi hebben
gemaakt, liggende binnen in eene valeij,
wel gefchikt om bebouwd te worden, maar
zodanig beflooten aan den eenen kant door
het zeeftrant , en aan de andere zijde door
eene keten van bergen, welke de Grieken
Epacrie noemen , dat het nooit mogelijk is
geweest daar ter plaatze vijfmaal honderd
duizend Perfiaanen in flagorde te fchaaren,
welke de Redenaar LYSIAS in eene lijkrede
daar doet ontfeheept worden.
AL
* De Wallakken. in dezen tijd door het Athecnfche
land verfpreid, zijn eigenlijk afftammelingen
uit Romeinfche volkplantingen, welke TRAJANUS
in Dacië heeft neergezet. Men kan hierover nazien
eene Verhandeling van den Heer D'ANVIM.S,
in het lode deel van l'^tcaicmie dei 'mfcriftunt; en een
ander ftuk , ten titel voerende: Etatt formés après la
chttte de l'Empire Hpmain en Occident. pag. 2S7„
Wat Peanië betreft, het opperfte gedeelte daa>
van is nog overig onder den verbasterden naam
van Tmaica, in het hellen van den berg Parnes ;
en de puinhoopen , welke men daar vindr, zijn
die van eene fterkte, genaamd Lcpfydrion, waar de
Tyran H I P P A R C H U S de Athenienfers verlloeg.

£4 B E S P I E G E L I N G E N
AL was er ook ruimte genoeg geweest om
een half millioen krijgsknechten te bevatten,
zo waren evenwel de vlooten van Darius,
en die van alle Zeemogendheden der Oude wereld
niet in ftaat om eene zo groote meenigte
over de middelandfehe zee te voeren. Men
mag hier uit befluiten, dat LTSIAS de regels
der Welfpreekendheid beter gekend heeft,
dan die der hiftorifche Critiek j welke nooit
de liefhebberij der Athenienfers is geweest:
zij fchikten altoos de waarheid met fabelen
op, en de fchoonfte der overwinningen moest
nog bij hen vergroot worden, zo dat zij ongelooflijk
wierd.
§• VlU
V A N DE ZEEKUST.
DE geheele valeije van Marathon lag nog
binnen de grenzen van Diacrië; maar zo ras
men daar uit ging naar het Zuiden, kwam
men aan eenen anderen oord, genaamd PA-
KALIA, of de Zeekust, welke den geheelen
zuidelijken hoek van Attica bevattede.
HIER hielden de Athenienfers zich beezig
met de vifchvangst en fcheepvaart; en daar
meest

ÖVER ÖE GRIEKEN-,
meest alle hunne wooningen onmiddelijk aan
het ftrand lagen, leverden zij den Staat matroofen
, terwijl de overige kwartieren foldaaten
leverden. Hunne voornaamste uitfpan»
ningen kwamen overeen met hunne wijze
van leeven ; en terwijl de bergbewooners
dansten in den Wijnoogst , vermaakten de
zeelieden van Paralië zich op zee met fcheepsfpelen,
of zeilpartijen, ter eere van Minerva
van Sunium, welke hunne hoofdplaats was,*
DIT vlek, zeer bekend in de Gefchiedenis,
had, volgens verhaal van SCYLAX, eene dubbelde
haven aan de middellandfche zee, en
eenen prachtigen tempel, welke op eenen zo
verren afftand te zien was, dat de brokken
der Colonnade nog ten huidigen dage dienen
tot een baken voor de fchepen, welke op de
kusten van Griekenland vaaren.
DE uiterlïe onvruchtbaarheid, welke in het
binnenfte gedeelte der landen in den omtrek
van Sunium heerfchte,
werd eenigermaate
ver.
* Deze Zeilpartijen maakten een gedeelte uit van
het jaarlijkfche feest, het welk de kleine Panatheaea
heette.

$6 B E• 9 ? I B O- E & T N O B K
vergoed door de zilvermijnen , wier voornaamlte
tak liep van het Zuiden naar het
Noorden, van het Gedenkteeken van Thrafyllus
op den berg Lauiïum, tot aan de hoogte
van het dorp Bifa.
DE oppervlakte van dezen [metaalachtigen
,oord leverde op verre na geene zo aangenaame
voorwerpen op, als die welke ons bij de
wijngaardeniers en herders van Diacrië bekoorden.
Men zag hier eenen troep flaaven,
opgekocht, even als vee, op alle de markten
van Europa en Afie. Zuchtende onder
ketens en fmertcn daalden zij neder in de
ingewanden der aarde, om daaruit een ge.
mengd metaal van zilver en koper te haaien;
en . vervolgens eene foort van esmarauden,
welke volgens getuigenis van PLINIUS oneindig
minder glans en kleur hadden dan die
van Egypten.
OP eene andere plaats zal ik van de voort,
brengzels dezer Mynen fpreeken, en het gebruik,
*t welk van dat metaal werd gemaakt.
Thans zal ik mij vergenoegen alleenlijk aan
te merken , dat in alle de Archiven van
A-

tfvER » £ G R I É K E K .
Athenen niet één fluk voor handen was ,
waar het tijdftip van hunne eerfte graaverij
konde worden aangeweezen, gelijk XENOPHON
in zijnen Oeconomicus toeftemt: maar de algemeenst
aangenoomen gislïngen brachten hetzelve
tot de regeering van ERJCHTHONIUS ; *
dat is te zeggen, men verfchoof hetzelve tot
tijden , welke nog vroeger waren dan de
komst van CADMUS in Griekenland, waar al*
le kunsten in het gemeen veel eerder bekend
en beoeffend zijn geweest, dan de Tijdrekenkundigen
gefield hebben, bij gebrek van genoegzaame
berichten aangaande de van tijd
tot tijd gemaakte ontdekkingen in de Metaalkunde
, welke voor hun eene onbekende
weetenfchap , en eene nieuwe wereld uit.
maakte.
DAAR de aanneemers van de mijnen van
Attica hunne flaaven op eene onmenfchelijke
manier behandelden, moesten zij daar voor
op hunne beurt ook de verfchrikkèlijkfte ftraf
ondervinden. Omtrent honderd jaareti voor
onze tijdrekening maakten die ongelukkiger!
eene zamenzweering tegen hen, kwamen ge-
I. DEEL. E wa-
* fnsius, Hiji, Nau Lib. ^, cap. 5«.

wapenderhand uit de holen der aarde te
voorfchijn, verwoesteden alles te vuur en te
zwaard , namen Sunium ftormenderhand in ,
pionderden de nabuurige dorpen, en vernielden
zodanig de geheele zeekust van Attiea,
dat dezelve zich nimmer heeft kunnen herflellen,
en men daar nooit weer mijnen heeft
gegraaven. Dit was het einde der gierigheid
, en tevens het einde der dwingelandij.
DE ruwfle en fteenachtigfle ftreek van Paralië
droeg eigenlijk den naam van CRANAÖ,
welker inwooners leefden van de visfcherij,
den koophandel, en van verfchelden fabrieken,
waarvan deberoemdfïe behoorde aan het
dorp Anaphlystus , waar men aarden vaten
maakte, welke bij de ouden zeer gezocht
werden wegens hun fraai maakzel, en de
fchoone bonte kleur, overtreffende zeer verre
de flukken van Campanië, welken de
Graaf CAYLUS , HAMILTON en anderen zeer
verkeerd voor Etrurifch vaatwerk hebben aangezien.
DE overzijde van Cranaë naar het Oosten,
door de hedendaagfche Athenienfers Mefogeia
ge-

C V E R » £ G R I E K E N . 55e
geheeten, bracht de beste honig van Attica
voort, wegens de nabijheid van den berg
Hymettus , wiens Zuidelijke zijde niet alleen
met thym was bedekt, maar ook met
honderd andere foorten van planten , zeer
gefchikt naar den aard der bijen. Het grootde
gedeelte der dorpen , welke in deze
ftreek verfpreid waren, is zo geheel en al
verdweenen, dat er geen het minde blijk of
fpoor van is overgebleeven. En hier over
zal men zich niet verwonderen, zo men
weet , dat de wooningen der behoeftigde
landlieden in den ouden tijd flechts hutten
waren, van hout opgeflagen, welke ligtelijk
afgebrooken , vervoerd en weder opgebouwd
konden worden. Zo dra de Peloponntilfche
oorlog verklaard was, beval PERICLBS de houten
huifen in geheel Attica af te breeken, en
de bouwdoffen van dezelven te Athenen in
bewaaring te ueemen, op dat zij niet door
den vijand mogten worden verbrand. * Deze
foort van boerfche bouwkunst fchijnt bijna
algemeen in de buitenwooningen van Griekenland
te zijn aangenoomen geweest, waar
men de dorpen afbrak, om dezelven voor
E 2 ver-
J> laucïuiiji! Üb. II»

ób B E S P I E G E L I N G E N
verbranden te bewaaren, geduurende de oorlogen
, waar door dit gedeelte der wereld
zo dikwijls werd verwoest.
§. VIII.
VAN DE STAD ATHENEN.
HET laatfie en aanmerkelijkfte gedeelte van
Attica was het PEDION , of het grondgebied
van Athenen , zijnde eigenlijk eene valeije
van eene eironde gedaante, waarvan de lengte
door de nieuwlte reizigers bereekend is
op drie Franfche mijlen , en de breedte op
twee. *
DEZE landfireek befproetd door den Gephtfus,
Jlisfus en Eridanus, was bijzonder gefchikt
tot het kweeken van Olijfboomen.
Van dezen had men daar een zeer groot woud,
het welk in den bloeitijd van verre fcheen
overdekt te zijn met een wit kleed, opge.
houden door takken van een zeer donker
groen, waar verfchillende zwermen van vogels
hunne fchuilplaatsnaamen, welke met het
voorjaar uit Afie naar Griekenland overftaken.
DÉ
* TOCOCKE Reizen D. III. B, 3. K, *»,

OVER DE G R I E K E N , QI
DE eigenaars van deze uitgestrekte plantagie
waren zeer rijk, en misfchien de geestigste
van alle de Athenienfers: althans deze
flreeken hebben opgeleverd eenen SOCRATES,
SOPHOCLES , THUCYDICES , PLATO en EPICU-
RUS , welke alle afkomstig zijn uit onder»
fcheiden gehuchten op het grondgebied van
Athenen, 't welk afgedeeld was door tien
groote wegen, welke, even als de flraalen
van eenen cirkel, in één middelpunt famenliepen,
en uitkwamen aan de poorten van de
hoofdftad.
WANNEER men deze Stad intreedt , zegt
DICAEARCHUS , zoude men twijffelen, of men
wel te Athenen was. De ftraaten, voegt hij
er bij, zijn ten uitersten onregelmaatig; de
ftad is over het geheel Hecht voorzien van
water ; en men vindt er niet dan gemeeue
huizen: uitgezonderd eenige weinige, welke
wat meer gemak hebben dan de andere.
Eerst bij de aankomst aan den Schouwburg,
en op het gezicht van den top van het Kasteel
, begint men langzaamerhand te rug te
komen van die bedwelming en onzekerheid,
waarin men gebracht is door de weinige
E 3
over.

4% B E S P I E G E L I N G I K
overeenkomst, welke er is tusfchen de waa.
re gesteldheid der zaaken , en den groote*
ophef, welk daarvan is gemaakt. *
NA zodanige bekentenis van eenen kundigen
en onpartijdigen Griek, die een leerling
Was geweest van ARISTOTELES, en eenige jaa»
ren na den dood van ALEXANDER heeft gefchreeven
, behoort men voor altoos af te
zien van het vooroordeel, 't welk nog heden,
daags plaats heeft bij de zogenaamde Geleerden,
die zich in goeden ernst verbeelden,
dat Athenen de fraaifte ftad van de wereld is
geweest.
WIJ hebben reeds gelegenheid gehad om
aan te merken, dat de vastgeftelde Volksregeering
onoverkomelijke hinderpaalen ftelde
voor de trotsheid der Athenienfers, welken
de zucht mogt hebben bevangen om
midden in de hoofdftad in paleifen te woo-
«en. In de beste tijden van de Republiek
konde men, volgens getuigenis van DEMOS-
THE-
• Uittrekzel uit een Fragment van DICAE MI­
SMUS, getiteld f}, 0;
'üAWof, te vinden in den

OVER DE GRIEKEN. 63
THENES, de huizen van eenen THEMISTOCLES
cn ARISTIDES niet van die hunner buuren onderfcheiden.
HET is uit dien hoofde geenszins te verwonderen,
dat de Attifche Adel eindelijk tegenzin
kreeg om in zodanige ftad te woonen:
zij verkoozen liever hunnen luister op de
eenzaamfte buitenplaatzen , of in de geringde
dorpen ten toon te fpreiden, dan zich vermengd
te zien onder eenen hoop volks, 't
welk zij een heerfchzuchtig graauw noemden,
en welks trotsheid alle andere trotsheid in
bedwang hield. *
DAARENBOVEN dient nog aangemerkt te worden,
dat de oudde deden van Griekenland,
gelijk Theben, Sparta, Argos en Athenen,
even als bij toeval gefticht zijn. Men bouwde
nieuwe wijken daarbij aan, naar maate
dat de bevolking toenam; en het was onmogelijk
daarin volgens eenige orde of evenree.
digheid te werk gaan, uit hoofde van de oude
gebouwen, welke in den weg donden.
E 4
I
N
* Cos». NEPOS in vim ChthUt, ATHEWAEUS
L. XII. c, 14.

04 B I S P I Ï G U I S C E R
In dit opzicht heerfchte er ongelijk veel meet
regelmaatigheid in de geheel nieuwe Heden,
welke van de Grieken gedicht werden ten
diende van hunne volkplantingen in Afie en
Europa , waar zij over den grond konden
befchikken naar welgevallen, de openbaare
plaatzen afteekenen , regelmaatigc figuuren
trekken , en de wijken naar het richtfnoer
afmeeten, zo als werkelijk plaats had tcThurium,
gedicht in Italië, nabij de puinhoopen
van het oude Sybaris , waarvan DIODORUS
van Sicilië ons een fraai plan heeft bewaard.
DE misdand der huizen te Ahenen kwam
voort uit een gebrek in derzelver oorfprongelijk
maakzel. De trappen kwamen uit op de
draat, en de bovenkamers, met eenen uit r
tyong gemaakt, ontfierden de gevels, belemmerden
het gezicht , en verminderden den
omloop der lucht. Dit alles was een gevolg
van de hebzucht der eigenaars, welke op
die wijze eene foort van galerijen maakende
boven het hoofd der voorbijgangers, daardoor
de ftraaten zelve, zo veel zij konden, poog.
den in te neemen. *
* DE

O V E R C E G R I E K E N . 6^
DEAreopagus, welke zich het onmiddelijke
opzicht over alle de gebouwen ts Athenen
had aangemaatigd, hield in dit opzicht
geene ftrenge order. De Areopagiten wilden
zelfs openbaare vijanden fchijnen van elke
nieuwigheid in het ftuk van Bouwkunde; en
onderhielden om die reden het dak van hunne
eigene vierfchaar met klei. Dit nu was het
model, 't welk zij aan de overige burgers voorfielden,
en zij fielden dit op zulk eene wijze
voor, dat het gevaarlijk zoude zijn geweest
daarvan af te wijken.
HET is, zegt EURIPIDES, de algemeene gewoonte
van alle onze bouwlieden, om nimmer
fraaie daken op de huizen te zetten. *
Indien dit zo in het oog loopend gedeelte
der huizen al te zeer was verfierd geweest,
of ook zo het maar al te hoog was opgetrokken
, zoude terflond eene meenigte van
nijdige toekijkers vermoed hebben, dat achter
dit vertoon eene trotsheid en ontwerpen
fchuilden, geheel niet befiaanbaar met de republikeinfche
gelijkheid. Elk, die den geest
der Volksregeeringen bij ondervinding kent,
E 5
zal
* H l P t O t l T » ! VS. A,&7%

(5 BESPIEGELINGEN
zal dit ligtelijk begrijpen ; maar zij, welke
dien geest niet kennen, zullen bezwaarlijk
het gezegde verstaan.
DE Areopagus was een zeer geheimzinnige
rechtbank, en ging naar zo duistere stelregels
te werk, dat het onmogelijk was den
grond daarvan te ontdekken, ten zij men in
alle de geheimen van den Staat kundig ware.
Nimmer hebben de Areopagiten het plan
van den Redenaar TIMARCIIUS willen goedkeuren
, welke aan den Staat voorftelde om eene
rij huizen te bouwen langs de plaatzen, waar
de volksvergaderingen gehouden werden; en
welke PNYX werd genaamd. * Intusfchen
was deze plaats in den allerelendiglten ftaat,
en volstrekt ongefchikt voor de majefteit
van
een volk, 't welk zich de heerfchappij
over de zee ,
land aanmaatigdc.
en den eersten rang op het
HET
* JESCHINES centra Timarchum. pag. 105. De
Areopagus vieesde, dat die nieuwe gebouwen tot
plaatzen van ongebondenheid zouden gebruikt
woiden, waar het volk zijn verftand in den wijn
zoude verliezen, voor dat het ter plaatze kwam,
waar de ftaatszaakenmoesten veihandeld worden.

* v E *. DE GRIEKSE ar.

iSf? B E S P I E G E L I N G E N
nen Hechten; omdat deze lieden geenen
meester konden dulden, en nog minder aan
Koningen gehoorzaamen. Deze plaatzen zouden
voor altoos onbewoond, en met fchande
bedekt zijn gebleeven, indien niet eindelijk
het geilacht van PISISTRATUS op zijne beurt
weggejaagd , en het doorluchtige huis der
Alcmaeoniden in zijnen voorigen luister volkomen
herfteld ware.
WAT betreft de wezenlijke uitgestrektheid
van Athenen, zo is het zeker, dat de wallen
van zestig ftadien , of omtrent twee en
eene halve mijl in den omtrek, veel uitgeflrekter
waren , dan zij hadden behooren te
zijn, zo niet in tijd van oorlog de geheele
natie genoodzaakt was geweest derwaards de
vlucht te neemen. Dan floegen de buitenlieden
, die nu geen verblijf meer overig hadden,
in aller ijl in de minst bewoonde wijken,
hutten op, welke wegens haare ronde gedaante
naar bijenkorven geleeken. ARISTOPHANES,
welke deze elendige fchuilhoeken had gezien
in den Peloponnefifchen oorlog , vergelijkt
dezelven bij eene foort van aarden vaten,
af
i

ö V E R V E G R I E R E IN. 65*
of tonnen. * Dit alles zag men in eenen
tijd , toen er nog geen DIOGENES CY­
NICUS leefde , wiens gefchiedenis met weinig
oordeel is gefchreeven , en insgelijks ge«
leezen.
ZONDER deze hutten,
welke voor eenen
tijd uit nood werden opgericht , te rekenen
, beliep het getal der huizen te Athenen
Hechts eenige weinige boven de tien duizend,
t
Men kan dus het getal der inwoo»
ners, zo men vreemdelingen , flaaven , en
de enkelden van alle fexen en jaaren mede
neemt , op vijftig duizend zielen bepaalen.
Het zoude ongerijmd zijn eene Merker
bevolking te onderstellen in woonplaatzen
van zo kleine uitgeftrekheid, en wier
innerlijke waarde daarenboven zo gering was,
dat dezelve niet konde opweegen tegen den
prijs van de minste woonhuizen in de voornaamste
Heden van Europa.
* U^av.vat. 1" Eqmtibus vs. 789.
Zo men de
Griek-
t XENOPHON zegt dit ten duidelijkften in deze
woorden : 'AXAot insi i| TidkH ix
il fiupiccv óixicfll' vvvfóYjxe.
D
' &tö> s e t
7r}\£iovoiv,
Soera,
tii. L. III. en hij herhaalt deze berekening in zij;
nen Oteommicm,

?Ö - K E S P Ï E G E L l N e E i f
Griekfche Redenaars leest, welke zo dikwijls
gelegenheid hebben gehad om de onderfcheiden
gedeelten van eene erffcnis, waarover
gefchil viel, te waardeeren, zal men zien ,
dat de gewoone huizen te Athenen gemeenlijk
verkocht wierden voor eenen halven Attifchen
talent, of tweeduizend, tweehonderd
en vijftig franfche guldens: maar er was een
zeer groot getal, 't welk die fom niet konde
houden, gelijk men in 't algemeen kan
opmaaken uit het gene DICAEARCHUS zegt van
derzelver flechten ftaat, en geringe vertooning.
HET was noodig, dat wij ons in een diergelijk
verflag in lieten, ten einde de gedachten
der Leezers op de gewigtigfte ftukken
der gefchiedenis van Athenen gevestigd wierden.
En men zal nu zeer gemakkelijk kunnen
begrijpen, dat noch PERICLES, noch eenige
andere Demagoog even magtig als hij,
in ftaat is geweest om de hoofdftad van Attica
tot eene fchoone ftad te maaken.
DE groote pracht, welke aan de tempels
en openbaare gebouwen werd befteed, deed
de

O V E R DE G R I E K E N . 3$
de huizen der burgeren nog Hechter en lee.
lïjker fchijnen, dan zij in de daad waren.
In plaats van de uitwerking van dit contrast
te verzachten, maakte men dezelve veeleer
nog fterker: het oog liep daar, door eene
al te ihelle beweeging, van het eene uiterfte
tot het andere, zonder een midden te vinden,
waar het konde rusten. Daar er geene
overeenkomst noch verband was tusfchen de
deelen, was er ook geene fchoonheid in het
geheel. De drieduizend ftandbeelden, Maande
op de openbaare plaatzen, en onder de
galerijen van Athenen, konden de mismaaktheid
der ftraaten niet vergoeden; want geene
gebreken kunnen door fieraaden vergoed
worden.
HET lijdt geenen twijffel , of PEKICLES is
bij zich zeiven van het nuttelooze zijner poogingen
overtuigd geweest: maar hij brouwde
immer, om een eerlijk beftaan te bezorgen
aan de behoeftiglte burgers, welke hem ten
fterklten toegedaan waren. Dezen waren het,
waar door hij regeerde, en waardoor hij de
hachelijkfte omlhndigheden gelukkig te boven
kwam. Die lieden onderfieunden hem
al.

•y?
B E S P I E G E L I N G E N
altoos tegen het geschreeuw van den Adel,
wier partij hij verlaaten had, en van welke
hij vervolgens werd verlaaten. Men befchuldigde
hem voornaamelijk van de Landskas
uit te putten; maar dit deed hij blootelijk in
fchijn: want daar hij het geld onder de kunstenaars
uitdeelde, kwam hetzelve volftrekt
niet buiten de grenfen van Attica. Alleen
ontftond hier uit een fterker omloop, welke
alle kunsten deed leeven: en wil men dit
weelde noemen , zo moet men bekennen,
dat het eene zeer goede weelde was, welke
•duizend burgers voor den bedelzak bewaarden
, en duizend andere voor wanhoop; in
eenen tijd, waarin de ongelijkheid van middelen
tot eene fchrikbaarende hoogte was geklommen.
Sommige Athenienfers bezaten,
gelijk wij gezien hebben, landgoederen van
anderhalve mijl in den omtrek; terwijl fommige
anderen geen plekjen gronds bezaten,
waar zij zich konden laaten begraaven. I»
zodanigen toeftand van zaaken moest men de
armen wel laaten timmeren op kosten van de
rijken, en dus het gebrek door uitwendigen
pracht bedekken.

« V E R D E G R I E K E N . 73
DE twee groote misdagen , welke men
PERICLES immer zal verwijten , beftonden
voor eerst in de verkwisting en den Oosterfchen
praal, waarmede hij het goud en ijvoor op*
eenhóopte in den tempel van Minerva ; eü
ten anderen in de flofheid van de grensplaat»
zen te laaten bloot liggen, daar hij niet het
verlïerken van negen of tien dorpen naar
den kant van Beotië en Megaris de meenigvuldige
invallen der Laccdemonicrs, in den
Peloponnelifchen oorlog , had kunnen voorkomen.
Deze ohverzadclijke roovers verwoestten
Attica ongeftraft op de Wreedfte
manier. Zij bedienden zich beurtelings van
vuur en zwaard om zelfs de geringfté blijken
van den landbouw te vernielen, en alle
vruchtboomen moesten vallen door hunne
handen, even als of zij door den blixem
waren nedergeflagen. Om die troepen des
te beter tot pionderen aan te moedigen, had
de Republiek van Lacedemon aan haare Officiers
gelast om niet meer dan de tienden
van de buit voor zich te houden, en al het
overige voor de gemeene foldaaten over te
laaten , 't welk dezen zo vuurig maakte,
I DEEL. F das

74 B ï ! f I Ê C H 1 1 B 8 B H
dat zij den overwonnenen niets, dan hunne
tempels en graflieden overlieten. *
DAAR PERICLES tegen zulke vijanden gee.
nen beflisfenden flag op het open veld wil.
de waagen , zoude niets in zijn plan van
verdeediging beter te pas zijn gekomen, dan
eene achtereenvolgende reeks van plaatzen,
welke verlterkt waren tegen de Spartaanfchc
krijgsmagt: want deze verftond de kunst niet
om dezelven te belegeren; fomtijds deinsde
zij te rug voor eenvoudige redouten, en zij
heeft Oenoë nimmer kunnen inneemen , 't
welk eene kleine fchans was van Attica, op
de grenzen van Megaris. f
INTUSSCHEN werd door die uiterlte zwakheid
der grensplaatzen de veiligheid binnen
in het land hoe langs hoe minder ; en dit
had ten gevolge een wantrouwen, waardoor
de fondfen en vastigheden dermaate daalden,
dat men, volgens XENOPHON, liever zijn geld
wilde zetten in de eilanden van den Archi.
pel,
* SchoUastu Dcmoithenu, ai Om, mtr» Hm>tmw.
i THUCTDIDEt L. II,

O V E R D E G l I I K É H. ff
fel , dan in het vaste land van Attica. En
dit was in de daad een groot kwaad.*
AAN den anderen kant hielden de Fabri-
Jceurs en ManufaSuriers zich allen, zo veei^
zij konden, met hunne fabrieken en win«
kels, binnen de muuren van Athenen, waar
zij dachten veilig te zijn voor het gevaar,
't welk zo oogenfchijnlijk was op het land.
En dit was een ander kwaad , 't welk den
prijs der Manufaéruuren natuurlijk deed steigeren.
Het getal der kunstenaars en werklieden
was zo groot te Athenen , dat de
Kastemaakers alleen een geheele ftraat inhadden,
terwijl de Beeldhouwers eene andere
ftraat uitmaakten, f Behalven dezen
was er een zo groot Gilde van lieden
t
welke
alleen gebruikt werden om brons en andere
metaalen te bewerken , dat de geheele
natie deel nam in het jaarlijkfche feest , 't
welk zij met veel pracht vierden onder den
naam van XAAKIA. t Men vindt de ge-
F 2
wig-
* ln ripubliea %Athcniinf,
t De eerfte van deze ftraaten heette 'Oio! tav
xiGwroftoiaiv^ en de andere ó

^6 B ï « ï i ï e E t t N o | K
wigtigfte narichten aangaande den inwendigen
ftaat van deze fabrieken in de pleitredenen
van DEMOSTHENES tegen zijne Voogden,
door wier kwaad beduur twee fabrieken
verliepen , welke zijn vader had nagelaaten
in eenen zeer bloeienden ftaat , en
voorzien van eenen grooten voorraad van
voornaame werkftoffen, zoals ijvoor, koper,
ijzer, hout, en galnooten ; welke laatften
dienden om fommige ftukken van het kastemaakers
werk te verwen , en aan dezelven
de kleur van ebbenhout te geeven. Men had
diar twee en vijftig gekochte flaaven in 't
werk, van welke fommigen klingen van de«
gens fmeedden, anderen modellen van bedden
maakten, welke op de feesten en groote
maaltijden der Grieken in gebruik waren.
De vereenigde werkzaamheid van alle deze
werklieden gaf op het einde des jaars , na
aftrek der onkosten , een wezenlijk voordeel
van twee en veertig Attifche Minen, of 3154
franfche Guldens. *
FAL-
* D-ütotrslNXi m 1*. ,.

B E S ï r E C E L I N O E t f
ALLE de wetten van SOLON zijn merkwaardig,
maar een derzei ven is zulks bij uitltek.
„De vreemdelingen," dus luidt dezelve,
„ welke zich met hun geheel gezin zullen
„ komen neerzetten te Athenen , om daar
„ eenig handwerk of fabriek te beginnen,
,, zullen daadelijk tot de waardigheid van
burger kunnen worden verheven." * En
dit was in die tijden meer te zeggen , dan
thans tot Prins van het Rijk gemaakt te
worden.
KONINGEN van Afië en Europa baden fomtijds
de Republiek van Athenen, dat zij hen
jnogt verwaardigen op den lijst van haare
burgers geplaatst te worden, op dat zij zich
konden beroemen , hoe gering ook deze betrekking
was, te behooren tot de beroemdüe
ftad van de ganfche wereld, f
HET
* SAM. ÏETÏT in Lcgibus Jttüni, «f LUTASCH.
in vita Solnis,
t Ei zijn negen of tien Koningen van den ou.
den tijd bekend, welke burgers van Athenen walen
: waaronder L E U C O N , EUAGORAJ, TE-
REUS, PERDICCAS en DIOHÏSIVS de Tyran.
Aan dezen laatften gaf men dien titel , om hem
daardoor yan. de zijde dei Lacedemoniers «f te
ïiekkcc^

O V E R D E G R I E K E Ï T . J9
HET gene bezwaariijk aan Oppermagtige
Vorsten werd vergund , gaf SOLON zonder
moeite aan eenvoudige handwerkslieden. Zijn
oogmerk was nuttige leden van den Staat te
veradelen, en de trotsheid van den erfteüjken
adel te beteugelen; want deze, gelijk men
uit de gevolgen zal zien , was het grootfie
van alle de gebreken, welke in de inrichting
van die Republiek plaats hadden.
AAN den anderen kant had SOLON berekend,
dat alle de bouwlanden van Attica te zamen
niet toereikende waren tot onderhoud van de
ganfche natie , ingevalle deze merkelijk aan.
groeide, gelijk zij wezenlijk deed. Uit dien
hoofde Huurde deze onfterfTelijke wetgeever
den geest der Athenienfers tot de handwerken
en kunsten , bedreigende zelfs die vaders
, welke verzuimden hun kroost daarin
te onderwijzen.
UIT deze groote werkzaamheid ontftond
een verbaazend uitgeflrekte koophandel, waarvan
de voornaamfte magazijnen waren in den
Piraeus, zijnde veertig ftadien of anderhalve
mijl ten westen van Athenen. Alle vvaaren,
F 1* j
zeg£

8(j B E S P J E C E t ï S S m
zegt ÏSOCRATES , welke Hechts in kleine deelen
op de overige markten van Griekenland
voorkomen , zijn in den Piraeus in grooten
overvloed bij elkander te vinden. * En dit
geeft ons in weinige woorden een denkbeeld
van den bloeiendften koophandel: men verbeeldt
zich , dat men van Londen of Amfierdam
hoort fpreeken.
DIE plaats van den Piraeus, welke AE1TMA
genaamd werd , was de volkrijklle Beurs
van Griekenland; zelfs volkrijker dan die van
Corinthus. Daar landden alle natiën, welke
verfpreid waren langs de kusten van de Middelandfche
en Zwarte Zee, van Marfeille tot
Carthago, en van Carthago tot Trebifond.
GEENE foorten van gebouwen waren in die
haven meenigvuldiger dan de Galerijen met
colonnaden, welke zroai genoemd werden;
en geene voortbrengzels van het vruchtbaare
vernuft der Oude Bouwkunstenaars
vielen meer in den fmaak der Grieken,
dan die Galerijen. Men konde dezelven van
binnen verfieren met fchilderijea , en van
baia
* l» PMtinic: pag.

OVER DE GRIEKEN, SI
buiten met iïandbeelden. Zij dienden om de
koopwaaren ten toon te leggen; men hield
fchool in dezelven; men las daar verfen voor;
ga zelfs werd het recht daar uitgefprooken.
Om kort te gaan, de drift voor die Galerijen
ging zo verre, dat zij zelfs in de gemeende
gehuchten gevonden wierden; en het is zeer
waarfchijnlijk, dat fommigen zich door die
gebouwen in den grond hielpen, dewijl daar
pp altoos onkosten liepen, welke men vooraf
niet konde berekenen , om dat de hand van
zo veele onderfcheidene konstenaars daar toe
werd vereifcht , dat de Bouwmeesters niet
in daat waren de kosten te begrooten van de
fchilderijen en beelden, welke te zamen daar
bij moesten gebruikt worden.
Men is thans vrij algemeen overtuigd, dat
de werking, welke die colonnaden, min of
meer in de lengte uitlooopende , moesten
voortbrengen , zeer verzwakt wierd door
de fchaduw der boomen , welke door de
Grieken telkens in het midden van de dad
werden geplant, om daar ten minden eene
afbeelding van het landleeven te hebben.
F 5 T»

ga B E S P I E G E L I N G E N
TE Athenen fpeelde de platanus de hoofdrol
; te Megara bedekte het dichte loof der
olijfboomen fommige gedenkstukken geheel
en al voor het oog der reizigers, en te Chalets
in Euboea had men de dwaasheid zo ver
gebracht, dat bijna alle openbaare plaatzen
onzichtbaar waren gemaakt door een groot
bofch, 't welk de geheele ftad doorliep. *
HET is intusfehen, zelfs voor min kundige
leezers, gemakkelyk, zich een vrij naauwkeurig
denkbeeld van het binnenste eener
Criekfche ftad te formen.
VIER dingen waaren daar noodzaakelijk:
een Schouwburg, een Tempel , Galerijen,
en Bofchjes. De huizen der burgers waren
Hechts bijwerk: deze dienden om zich tegen
den wind en de regen te befchutten ; en
daar in Griekenland een algemeen gebrek was
aan hout, konde men in zulke kleine wooningen
veel gemakkelijker eenen bekwaamen
graad van warmte houden , dan in groote
buizen. Het is zelfs onder de hedendaagfche
Wi;s-
* Ï A D i A N i A s in lAtticis en DICAKARCMUS
V> het boven aangehaalde riagment.

O V E R DE G R I E K E N ,
Wijsgeeren geene uitgemaakte zaak, of men
wel, dan kwalijk heeft gedaan met in de
fteden van Europa zulke groote en trotfche
gebouwen te ftichten, welke, bebalven duizend
andere ongemakken, eene verbaazende
vernieling van brandftoffen veroorzaakt hebben.
Men begint reeds de zorgelijke gevolgen
te voorzien , welke daar uit moeten
voortfpruiten, zo ras de koolmijnen en turfveenen
zullen uitgeput zijn. Dan zullen veele
ftreeken ontvolkt worden , en men zal
zelfs genoodzaakt zijn fommigen aan het wilde
gedierte over te geeven, om zich bosfchen
te bezorgen.
§- XX.
TAN ELEUSIS EN HET EILAND SAEAMIS.
BEHALVEN de drie kwartieren , welke het
grondgebied van Attica uitmaakten, had men
daar nog aangehecht de geheele landftreek
van Eleufis, welke voorheen een afzonderlijk
en onafhangelijk Koningrijk uitmaakte:
of liever , om niet bij vergrooting te fpreeken
, het was een zeer bekrompen gebied
van zeker klein Prinsjen, van die foorr, zo
als

$4 BESPIEGELINGEN
als men zeer veelen had in de helden-tijden
van Griekenland.
DE Eleufiniers onderwierpen zich vrijwil*
lig aan het gebied van Athenen, onder voor-
Waarde, dat zij een gelijk recht met de overige
Dorpen zouden genieten, en het uitfluitend
recht hebben om de Mysteriën van Cexes
en Proferpina te vieren. Deze Mysteriën
waren voor hun eene onuitputtelijke bron
van rijkdommen; want zij hadden de zelfde
Staatkunde als die van Delphi en Rome : zij
deeden alle mogelijk voordeel met de bijgelovigheid
der menfchen, en bij hen vertoonde
zich het bijgeloof in zijne volle kracht,
en het menfcheiijke verstand in zijne geheele
zwakheid.
GEENE ftad van Griekenland was zo gering,
of zij hield publieke gidfen , welke Myftagogen
genoemd werden. Deze waren van
de Overheid zelve aangefteld, om aan de
reizigers te wijzen alle gedenkstukken en
alle voorwerpen, welke hunne aandacht verdienden.
Deze Gidfen wilden zo veel geest
cn kunde bezitten , dat zij ondernamen de
duis-

OVEÏ BÏ GRIEKEN. 84
duisterde fiukken der oudheid, of de verborgenfte
geheimen der kunst te verklaaren;
en wanneer zij geene kans zagen zich door
de waarheid te redden , namen zij eene
leugen te baat. Maar te Eleufis maakten
de Myftagogen misbruik van hun beroep,
vertellende aan de vreemdelingen de wonderlijkfte
dingen en de grootfte ongerijmdheden.
Zij toonden onder anderen een veld,
genaamd RHARIA, 't welk men, zo zij zeiden
, niet zonder eene heilige rilling konde
naderen, om dat hetzelve had gediend tot
het neemen van de eerfte proeven van den
Akkerbouw , en men daar de gerstkorens
had gezaaid, welke door Ceres aan de Athe.
nienfers vereerd waren. Maar buiten de hifiorifche
Critiek, welke wij hier niet eens
behoeven te hulpe te roepen , levert de>
Aardrijkskunde ons genoegzaame bewijzen
voor de-volstrekte valfehheid van deze overlevering.
Het veld van RHARIA lag juist op
de oevers van den kleinen Cephifus, de gevaarlijkste
rivier van Attica, welke door het
fmelten van de fneeuw op de bergen Poecile
en Parnes zodanig opzwol, dat zij vaak
de bijgelegen wooningen weglleepte ; zelfs
lie»

$6 B E S P I E e E T , Ï N G l ï ?
liep zij eens dermaate buiten haare oevers,
dat de Griekfcbe Gefchiedfchrijvers, groote
liefhebbers van vergrootingen , deze overftrooming
den Zondvloed van Eleufis genoemd
hebben. Nu is er niets meer dan gezond
verltand noodig om te begrijpen, dat
men op de oevers van zodanigen vloed niet
zoude waagen de eerfte proeven van den
Akkerbouw te doen: deze is zelfs niet eens
op vlakten of opene landen begonnen, maar
jn dicht beflooten plaatzen , rondom de hut
dier wilden, welken de eerzucht beving om
Zich tot menfchen te herformen.
EER de landbouw zich in de velden konde
uitbreiden, was het voor alles noodzaakelijk
het wild gedierte te verminderen en de verbaazende
zwermen van roofvogels van daar
te verjaagen; 't welk in Griekenland meer
tijds heeft moeten kosten, dan op eenige andere
plaats; om dat de bouwgronden daar
alleen gevonden worden in het diepfte der
valeijen , omringd van hooge bergen, welke
bedekt zijn met zwaare bosfchen, dienende
ter fchuilplaatze voor eene meenigte van kruideetende
dieren , zo als dasfen , herten en
voor-

O f Ë R D E G E ( ï
K
ï K. gy
vooral wilde buffels, welke in de oudlie tij.
den die geheele ruimte inhadden , welke
loopt van Thracië tot aan de Zuidelijklte
gedeelten van Peloponnefus. Ook bewijst de
fabel van den Stier van Marathon, dat zij
mede gevonden wierden in dc vochtige plaatzen
van Attica, waar derzei ver ras thans is
tam gemaakt. *
DEZE dieren zouden in éénen nacht het
gezaaide vernield, en de hoop des landmans
verijdeld hebben , voor dat men middelen
had gevonden om hen te fluiten , het zij
door fterke palisfaden, of door ondoordringbaare
heggen.
VAN alle dingen , welke noodzaakelijk
moesten zijn, en gebeuren, wisten de Mystagogen
van Eleufis niet een. Men mag van
hun wel zeggen, het gene men zeide van de
Delphifche Orakel-Priesters , dat men hen
van verre aanzag voor oorlogsfchepen, vervolgens
voor floepen, en, wanneer men hen
ein.
* SPON. V mg e
i, u G«„. Tom, II. atticlc,'
MARATHON,

$8 B E S P I E G E L I N G Ei?
eindelijk van nabij bezag , waren zij niet
anders dan drijvende ftukken houts.
DE beroemde Heer HEYNE fielt, dat de
garst oudtijds in het wild groeide in het
noordelijke gedeelte van het Atheeniche
grondgebied. * Dit gevoelen is des te waarfchijnlijker,
om dat er weinige landftreeken
in Europa zijn, waar niet eene foort van die
wilde garst wordt gevonden , welker aard
men door eene geregelde bebouwing van
veertig of vijftig jaaren zoude kunnen verbeteren,
f
ln alle dorpen van Attica had men overleveringen
, welke elkander regelrecht tegenfpraaken
: dus beweerden de inwooners vau
Sciron , dat hun land eer bebouwd was dan
dat van Eleufis, en dat bij hen de oudfte
gedenkteekens van den Landbouw gevonden
wierden. J In de daad, de velden van Sciron
,
* Orilinis ttnipcii, fruguraqui tnvcnurum initit. Disfeit,
ïda.
t Deze wilde garst is de Horieum mitrinum doe
Kruidkundige». Dcrzelver zwaarte ftaat in evenredigheid
tor de gebouwde garst als I toe t.
X Furitcnui;
trtatft. Cumuli al.

Y E B, öï è.ll t i l . 3$
ron, en de vlakte van Thria in 't gemeen;
waren niet blootgesteld aan die overftroomirigen,
het zij door het fmelten van de fneeuw,
het zij door de verstopping van kanaalen en
flooten, waar door elders het zaad zo dikwijls
werd vernield.
HET Dorp Eleufis geleek van binnen volmaakt
op het binnenfte van Athenen. Naast
de prachtigste tempels, van wit rharmer gebouwd,
zag men zeer gemeene huizen, wel»
ke vaak niet meer dan vijf Minen , of driehonderd
vijfenzeventig franfcheGuldens waardig
waren. * DEMOSTHENES rekent zijnen
doodvijand MIDIAS als eene groote misdaad
toe, dat hij had kunnen goedvinden te Eleufis
een huis voor zich te bouwen , welks
voorgevel bij alle de overigen afftak: maar
hij had eerlijk genoeg moeten zijn om er bij
te voegen, dat deze misdaad, welke zo zeer
fireed met de republikeinfche gelijkheid, ligtelijk
konde begaan worden in het midden
van een' hoop gehuchten en hutten.
I, DEEL. G D?
.'* IsiEus in Oiatione 4t Suftufim H*p>i*Lt

so B E S P I K G E Z I N G E I Ï
DE Uitgeever van het Reisboek , 't welk
thans op naam gaat van Keiler ANTONINUS ,
heeft zich zeer vergist in de eigenlijke
breedte van het land tusichen Eleufis en Orope;
dezelve beloopt in de daad niet hooger,
dan op agt franfche mijlen; en de grootfte
lengte bedraagt niet meer dan agttien dergelijke
mijlen: * zo dat men in éénen dag van
de grensplaatzen naar de hoofdftad, en van
daar weder te rug naar de grenfen konde
Kaan.
INDIEN het waar is, het gene men zegt,
dat hoe kleiner een land is, des te meer de
vaderlandsliefde daar toeneemt,
hadden de
Athenienfers groote drangredenen om hun
vaderland te beminnen, waar alle inwooners
* Het Reisboek van A N T O N I N U
S rekent 44
mijlen van Athenen tot Orope. Het is onbegrijpelijk,
dat men zodanigen misflag niet heeft gemerkt
j want die tusfehenwijdte is in de daad nog
0
gecu 24 mijlen.
De Heer D'ANvrtiE, die zo veele fouten in
de kaart van Oud Griekenland heeft begaan, flrekt
het land van Attica eene mijl te ver uit naar het
Oosten. De afftand tusfehen Athenen en Marathon
was niet, gelijk hij meent, van Ioo. maai
van so fiadien.
in

92 B ï s P I E C ï t t l f ö B I
van een zeegevecht, waarbij wij thans geen
belang hebben, terwijl de Ipbigenia in Tauris,
en de wetten van SOLON ook nog met de
grootfte deelneeming van ons worden gelcezen.
De Veldheeren van het Oude Griekenland
hebben niets anders, dan de fchaduw
van eenen ijdelen naam en de nagedachtenis
van zwaare bloedftortingen aan de nakomelingfchap
achtergelaaten; maar de wijsgeeren
en dichters hebben op aarde gelaaten onwaardeerbaar
gedenkstukken , welke in ftaat
zijn om den fmaak te volmaaken, en de ze.
den van woeste volken te befchaaven.
VOLGENS STRAÏO en EÜSTATHIUS was de
lengte van Salami's, tegen over Eieufis, ongeveer
twee en een halve mijl. Van verre
vertoonde het zich vrij woest en als een hoop
rotfen , gekroond met pijn- en mastikboomen:
maar van binnen vond men valeijen,
gefchikt tot den landbouw, en heuvels met
wijngaarden bedekt. Dit eiland had dus een
zichtbaar voorrecht boven fommige eilanden
van den Archipel , waar men noch loof
noch gras had , en waar nimmer, zelfs
niet op den fchooniten Lentedag, het gezang
der

O V E E DE G R I E K E N . 03
vogelen werd gehoord. De grootfie kwelling
van die ongelukkigen, welke door de Romeinfche
Keifers derwaards in ballingfchap gezonden
werden, beftond In het gemis van de tuinen
en lustplaatzen van Italië, 't welk hun door
de dorre en verbrande rotzen telkens werd
herinnerd.
REEDS ten tijde van SOLON waren alle de
inwooners van Salamis burgers van Athenen;
en in zaaken van gewigt werden zij door
de publieke roepers opgeroepen om de raadpleegingen
bij te woonen : waar hunne
Item vrij wat invloeds had, wegens hunne
erkende bedreevenheid in het Zeewezen;
want de Athenienfers hadden nimmer eenen
land-oorlog, of er was een zee-oorlog mede
gemengd: zij offerden dus niet op de altaaren
van Mars, zonder tevens op die van Neptunus
te offeren,
ALWIE het vermaak wilde genieten om
een toer rondom de kusten van Attica te
doen, moest zich te Salamis in zeer ligte
vaartuigen infeheepen , om het voorgebergte
van Sunium heen vaaren, en ten anker
G 3 feh

)4 B E S P I E G E L I N G E N
komen aan het grondgebied der Oropië'rs bij
den mond van den Afopus. Dese togt, in
de fcheepsboeken van den ioots SCYLAX op
1140 dadien bereekend, is, volgens de hedendaagfche
kaarten , van zes en dertig franfche
mijlen. Binnen deze grenfen was het
grondgebied der Athenienfers op de vaste
kust van Griekenland naar den kant der Middellandfche
zee bepaald; en evenwel hebben
zij met die kleine uitgedrektheid van grond
den hoogden trap van roem en magt bereikt
: terwijl men in onzen tijd in Europa
geheele Koningrijken vindt, welke, met
veel grooter middelen , veel minder zaaken
uitvoeren. De Beheerfchers van die landen
en aller derzelver onderdaanen gelijken onkundige
beeldhouwers, welke van fchoone
dukken marmer wandaltige dandbeelden maa.
ken. Om kort te gaan, die menfchen zijn
gefchapen voor het middelmaatige , gelijk
de Athenienfers voor het groote gefchapen
waren.

OVER DE GRIEKEN, QJ
§. x.
VAN DE LUCHTGESTELDHEID VAN AT­
TICA , EN VAN GRIEKENLAND IN
HET GEMEEN.
SCHOON de ftad Athenen, en haar geheele
grondgebied, in haare ligging op de Globe,
overeenkomt met de zuidelijke deelcn van
Spanje , heeft men daar echter nooit die
zachte en gemaatigde lucht genooten , welke
de inwooners van Valencia inademen.
IN het gemeen zijn de winters op de vaste
kust van Griekenland zeer ftreng, en de zomers
buiten maate heet; zonder dat er eene
vaste overeenkomst plaats heeft tusfchcn den
aard der jaargetijden, en de pools hoogte,
of de onderlinge breedte der plaatzen.
DIT verfchijnzel is zelfs van de minst oplettende
en minst kundige reizigers waargenoomen,
maar da fchranderften onder hen
hebben daarvan geene reden weeten te geeven.
Deze is alleen te zoeken in de ongelijkheid
van den grond, welke van het bifi-
G 4
nen.

pc5 B E S P I E G E L I N G E I T
nenfte van Thracic af tot aan de zuidelijkfte
gedeelten vanPeloponnefus toe, in eeneuitgeftrektheid
van 55 mijlen, is voorzien met hooge
bergen, welke zeer koude fchaduwen veroorzaaken,
en met valeijen in de gedaante
van eenen trechter, waar binnen de itraalen
der Zon in den zomer zich even als in het
brandpunt van eenen brandfpiegel vercenigen,
terwijl de fneeuw op de kruinen van
den Olympus, Parnasfus, Helicon, Cithéron,
Taygetus en Parnes, zich in den winter
tot ontzachelijke hoogten opeeniTapelt.
ALLE de winden, welke over deze onderfcheidene
aardhoogten waaien, verkoelen den
dampkring rondom Athenen, waar men ver.
volgens tegen den Zomer-zonneftand eene flikkende
hitte in de diepte der valeien gevoelt.
DEZE ongelijkheid der jaargetijden heeft
eenen grooten invloed gehad niet alleen op
de zeden der Grieken, maar ook op derzelyer
gebruiken. Wanneer men hunne Gefchiedenis
leest , ziet men hen nu eens geheel
naakt in de loopbaanen en gymnafien, even
als of zij aan de oevers van den Senegal on.
det

o r E R DE G R I E K E N . 97
der de Linie gewoond hadden; dan weder
ziet men hen in zeer heete vertrekken
vluchten, en zich berollen in wollen mantels
, welke hun rot op de hielen hingen.
Deze kleeding, welke voornaamelijk bij de
Athenienfers in gebruik was, had in het geheel
geene bevalligheid, en was daarenboven
zo ongemakkelijk, dat zij de natuurlijke
beweegingen des lichaams niet weinig hinderde
: althans QUINCTILIANUS heeft aangemerkt,
dat de Romeinfche Redenaars gebaar"
den konden maaken, welke voor de Griekfche
Redenaars onmogelijk waren, uit hoofde
van het maakzel hunner kleederen. * De.
ze dwang was ook zeer zichtbaar in de
fchouwfpelen, vooral in de Komedie , dewijl
de Aöeurs nooit anders dan met mantels op
het tooneel kwamen, volgens het algemeene
gebruik .van hunne natie.
DE Ouden hebben eenpaarig aangemerkt,
dat noch te Athenen, noch in eenige Had van
Europifch Griekenland, de kleeding der vrouwen
zo zichtbaar naar de luchtsgefteldheid
gefchikt was, als die der mannen, Daar zij
G 5
mm.
* InJtitHt. Orat. L. XI. c. 3,

93 B E S P I E G E L I N G E N
minder heet van temperament zijn , zegt
PLUTARCHUS, kunnen zij zich in zulke ligte
ftoffen kleeden, dat de fierkflen van ons geilacht
daarmede niet genoeg tegen de koude
zouden gedekt zijn. *
MEN zoude in onzen tijd geen faifch ftelzel
hebben opgeworpen ten opzichte van de
toeneemende bekoeling van den aardbol,
noch een twede even faifch ftelzel aangaande
het beftaan der Atlantifche eilanden, zo men
de moeite maar had genoomen om de gedenkitukken
der hoogfie oudheid te beftudeeren
, welke de Grieken ons aangaande de
luchtgefteldheid van hun land hebben nagelaaten.
DE beelden en fpreekwijzen, waarvan HE-
SIODUS zich bedient om de winters van Beotiè',
't welk in het hart van Griekenland ligt,
te befchrijven , zouden in onzen
kunnen
tijd nog
dienen om zonder vergrooting de
Winters van Duitfchland af te fchilderen.
„ Wan-
* Quaesticmci Cmvhales, waar uit Macrobius dezelfde
aanmerking heeft oyergenoomen in zij«e Saw
c/i/u L. VIII, 6| 7,

O V E R D E G R I E K E N ,
„ Wanneer de koude winden," zegt hij,
„ met verwoedheid beginnen te hcerfchen
„ op de bergen van Thracië , ziet men de
»» dieren trillen en beeven binnen in het
„ bofch. Hoe dik ook hunne huiden zijn,
,, dringen er de ijsdeeltjes terftond door: de
„ ierkfte Stier is daar niet tegen betond?
» en alleen het woldraagend vee is tegen
» dezelve gedekt door de dichtheid van zijn
fi vacht.
Wat den menfeh betreft, bij de-
„ zen vertoont zich in dat ftrenge jaar»
„ getijde de ouderdom voor den tijd: zij.
„ ne leden krimpen in een, en zijn wag-
„ gelend lichaam kromt zich onder het ge-
J» wigt van den zamengepersten damp.
„ kring." *
DAAR hier gefprooken wordt van een verfchijnzel-,
waarover elk in ftaat was om te
oordeelen, heeft HESIODUS in deze befchrij.
ving de natuur niet kunnen verlaaten, noch
van de waarheid afwijken. Ook befchrijft
hij met de zelfde naauwkeurigheid het maakzel
der kleeding, waarvan hij wil dat de
boeren en herders van Béotië zich zullen be.
* 'Epyct ntxi 'Hw

100 B Z l F l E G E l l N 4 i n
dienen ; en welker voornaamfte ftuk beftond
in een pels van geitenvel, met peefen toegenaaid,
hoedanig nog heden de rokken zijn
der Laplanders en Samojeden.
NOG zonderlinger is het, dat die volken,
welke onder bevel van Brennus eenen inval
in Phocis deeden, en welke wij Hellen van
de grcnfen van Duitfchland te zijn gekomen,
niet beftand waren tegen de koude, waarvan
Zij aangetast werden , tusfchen den 38« en
39en graad Noorderbreedte, aan den voet van
den berg Parnasfus, welke zonder uitzondering
de akeligfte berg was van geheel Griekenland.
PLUTARCHÜS bericht ons, dat die
dronkene en raazende wijven , welke men
Thyaden noemde , daar op eenen zekeren
dag overvallen wierden door eene ijsfelijke
fneeuwjagt, waarbij zij het leeven zouden
hebben ingefchooten , zo de inwooners
van Delphi haar niet te hulpe gekomen waren.
Op dien togt, voegt hij er bij, werd
de ftof van haare klederen zodanig door het
ijs verhard, dat dezelve de vastigheid van
marmer had verkreegen. *
HET
* D« [rim fri&id^.

ïoa B E S P I E G E L I N G E N
heet zijn, een flag van menfchen voortbrengen,
't welk eene natuurlijke begaafdheid
heeft om met nut de kunsten te beoeïïenen.
* Zoude men nu niet zeggen , dat
HIPPOCRATES Griekenland in het oog heeft
gehad , waar het verfohil der jaargetijden
veel fterker is, dan in eenige andere landitreek
onder de zelfde breedte?
HAD de dampkring daar bij aanhoudendheid
gemaatigd geweest , de inboorlingen
zouden lafhartig, gevoelloos en zelfs lui geworden
zijn. Was de lucht beflendig koud
geweest, dan zouden zij de fijnheid hunner
zintuigen , en die leevendigheid van geest
verlooren hebben, welke hen tot het werkzaamde
volk van den aardbodem maakte :
want de zee, de eilanden en de vaste kust
waren bedekt met hunne fchepen, fteden en
met de gedenkllukken van hunne nijverheid.
Nergens zag men ooit zulke geoeffende wijsgeeren
, zulke onvermoeide beeldhouwers,
zulke vindingrijke fchilders en zulke onderneemende
dichters: zo dra dezen een heldendicht
van twaalfduizend verfen hadden af-
ge-
* Dl alrc, tiqtiis et heil. § uit.

O V E R DE G H I E £
E
j,
gemaakt , begonden zij met een ander, ca
hadden hun geheele leven door aanvallen van
de Muiolepfie of Dichtziekte.
VOOR het overige is het waar, zo als men
heeft aangemerkt, dat de rivieren van Peloponnefus
geenszins belaaden zijn met eene
hoeveelheid ijs, welke te vergelijken is met
die der fneeuw, waarmede de hoogten van
Arkadië, en die geheele keten van bergen,
van Lacedemon af tot Kaap Taenarus toe'
bedekt zijn. Maar dit komt van de groote
fnelheid dier rivieren, waarvan de meesten
vloeden zijn. Daarenboven laaten zij in haare
zeer erge bedden weinig oppervlakte voor
de beweeging der lucht over. Maar de rivieren
van Thracië, welke veel langzaamer
hepen , zo als de Hebrus en de Strymon,
werden fomtijds tot op den bodem toe be.
vroozen; en evenwel is de mond van den
Hebrus zuidelijker , dan de ligging van R 0.
me, en ten naasten bij onder de zelfde breed,
te met Madrid.
IN een land, 't welk zo bergachtig was
als Griekenland, was fomtijds de eene valeij
vei»

104 BBS!lïSïti»c.rf
veilig tegen de uitwerkzelen van de bevroó*
zen lucht, terwijl de andere, meer daarvoor
blootgefreld, niet in ftaat was om de tederfte
planten en heesters in het leeven te behouden.
Dewijl dë koude daar afhing van eenen zekeren
wind, en van eene zekere ligging,
ondervond men in nabijgelegen plaatzen een
verbaazend onderfcheid in de graaden van
hitte en koude. Het eiland Salamis is, gelijk
STRABO zegt, Hechts door een kanaal
van 2 ftadien of 250 fchreeden breedte van
het Atheenfche grondgebied afgefcheiden ; en
echter kwamen d

j v n BE GRIEKEN» 105
Februarius door het Atheenfche land heeft
gereisd, zegt dat de fneeuw hem herhaalde
keeren belet heeft om op den top van den
berg Hymettus te komen, en dat hij aan den
voet van dien zelfden berg eene zo fterke
koude ondervond, dat hij, fchoon alle zijne
klederen aangetrokken hebbende, naauwlijks
de noodige warmte konde houden.
ER is op den geheelen aardbol, welken wij
thans naauwkeurig genoeg kennen , geene
landftreek, welke, in aanmerking genoomen
zijnde de kleine uitgestrektheid, zo veele
Zeekusten heeft als Griekenland. De zee
heeft daar overal min of meer diepe en kronkelige
inhammen gemaakt, en het land zodanig
uitgehakkeld, dat deszelfs zoomen gelijken
naar de getakkelde bladen van eenen
wijnltok of platanus. Hier bij komt eene
verbaazende oneffenheid van grond op het
vaste land, zo dat in Thesfalië alleen vierendertig
aanzienlijke bergen wierden gevonden.
Binnen in die inhammen en valeien ontftaan
pasfaat winden, welke daar zogeregeld waaien,
even als de rivieren in haare bedden voortloopen.
Het blijkt uit waarneemingen, wel-
I. DEEL. H ke

lorj B E S P I E G E L I N G E N
ke in dezen tijd te Athenen zelve gemaakt
zijn , dat men omtrent

• V E R DE G R I E K E N . 107
en het overige van Griekenland. * STUABO
beweert, dat dezelve opkwam als een dwarlwind
tusfchen de zogenaamde Rotzen van
Sciron, op de kust van Megara; en dat hij
van daar uitfchoot op Athenen. Maar men
is thans aangaande deszelfs oorfprong en
voortgang vrij beter onderricht.
HET is in de Golf van Corinthus, waar deze
luchtftroom zich begint te vereenigen, en
zijn eerfte kracht te oeffenen , volgende de
bogten der Kusten. Zo dra hij aan de landengte
is gekomen, vindt hij geenen anderen
doortogt dan tusfchen twee rotfen, zeer nabij
elkander gelegen. De kracht, welke hij
te werk fielt om dien engen weg door te
komen, doet hem bijna loodrecht nederval-
H 2 len
* W H M H Voyagt de U Crke. T, II.
Geene plaats in Attica ondervond zo onmiddelijk
de uitwerkzels van den Sciron, als de Academie.
De groote ongezondheid van die beroemde
School had haaren oorfprong in dit verfchijnzel,
waar vervolgens bij kwamen de nabijheid van ec«
groot Kerkhof, als mede van eene groote pannebakkerij,
en cingels van platanusboomen . welke
«1 te dicht bijeen geplant zijnde de vrije lucht belemmerden.

lO E E S P I E G E E I N G E N
3en op de zee, welke hem door eene lterka
terugkaatzing jaagt naar hu Attifche land.
HET bedrijf van THESEUS, welke daar, zo
men verhaalt, den roover SCIRON in den afgrond
nederplofte, is buiten twijffel niets anders
geweest dan een verfchijnzel, waarvan
men een' perfoon heeft gemaakt; en dit verfchijnzel
kan men daar nog hedendaags waarneemen
: want men heeft daar nog eenen
zeer aanmerkelijken valwind, en eene fchudding
der zee , op het oogenblik , dat die
wind daarop nederflort.
DIT is de eenigfte bekende plaats van Griekenland,
waar de wind, tegen zijne gewoonte,
eene loodrechte richting neemt om recht
uit de wolken neder te daalen, even als de
hoozen, of kolommen van water en dampen,
welke zo dikwijls op den Oceaan worden
waargenoomcn.
DAAR de Athenienfers zeer aandoenlijk waren
voor de fchielijke verandering in den
dampkring , en nog meer voor de uitwerkzels
der koude, hielden zij zich onophoudelijk

OVER DE GRIEKEN. 105
Jijk bezig met vvaarneemingen over de gefteldheid
der lucht, over den wind, de wolken
, de aankomst en het vertrek der trekvogels,
zo als de kraanen, de zwaluwen en
bijzonder de kiekendieven; aan welkelaatflen
zij godsdienstige eer beweezen, vallende op het
zien van dezelven op de knieën. * De vlugt
dezer vogelen gefchiedde zeer geregeld op
den zelfden tijd , en zij ftrekten tot boden
van de wederkomst der Lente, zo dra zij
het waagden de Propontis over te fteeken,
om uit Aflë naar Europa te trekken: zo dat
het geenszins te verwonderen is , dat de
aankomst dier voorboden van het fcboona
jaargetijde eene aangenaame werking deed
op de verbeelding van een volk van landbouwers,
't welk zo veel fheeuw en koude
doorgedaan had.
DE Athenienfers, zich dus met kracht toe«
leggende op de Weerkunde, maakten daarin
zulke vorderingen, dat hunne beste waarneemers
met zekerheid de veranderingen in den
dampkring wisten te voorzeggen, door Hechts
met aandacht de toppen van den berg Hy-
H 3
met-
* AxiiiopiiNES in tAvihHi, tt ScbtlUtt^

IÏO B E S P I E G E L I N G E N
mettus te befchouwen, welke, gelijk THEO.
FHRASTÜS zegt , hun tot eenen natuurlijken
Barometer dienden, naar maate dezen meer
of min met dampen belaadea waren. *
DE berg Brilesfus en de Parnes dienden
tot het maaken van andere waarneemingen,
betrekkelijk de onweders, welke verzeld gin.
gen van donder en blixem: en dit is ligt te
begrijpen , zo men weet, dat het in dit gedeelte
van Griekenland niet overvloedig re*
gende , dan met eenen Noordoosten wind,
welken zij TAAESriONTIAS noemden; zo
dat die bergen in eenen halven cirkel blootgesteld
liggende voor de voornaamfte drift
van den dampkring, de electrieke ftof aantrokken,
en de dampen ophielden, voor dat
zij genoeg verdikt waren om zich in regen
te ontlasten. Dit gaf zulke zekere voorteekens,
als men thans van de naauwkeuriglte
werktuigen zoude kunnen verwachten.
DE lucht van Attica was, over het geheel
genoomen, zeer droog, en dit is de oorzaak,
waardoor de oude gebouwen nergens in eenig
ge.

OVER DE GRIEKEN, m
gewest van Afië of Europa het zo lang tegen
de vernielende hand des tijds hebben uitgehouden,
als hier. Bijzonder vindt men binnen
Athene» een zeer fchoon gedenkftuk van
de Corinthifche bouworder, gemaakt van marmer
van den berg Pentelicus, 't welk genoegzaam
niets befchadigd is in al dien tijd
van tweeduizend jaaren, welke het gedaan
heeft. De Heer STÜART heeft nog de bete r
kenis van de basreliëfs op den omtrek van de
fries kunnen uitvinden: dezelve verbeelden
de fabelachtige gevallen van Bacchus. *
HET zeldzaame in ftand blijven van een
zo broos werk, en waaraan zo veele uit.
fpringcnde en op zich zelve (taande (tukken
zijn, moet alleen worden toegefchrceven aan
de droogte en zuiverheid der lucht , waarvan
de Ouden zo dikwijls gewaagen, en
welke van Cicero fchijnt gehouden te zijn
voor de eigenlijke oorzaak van het fijne vernuft,
*t welk de inwooners van Attica kenmerkte.
Maar dc tegenwoordige ftaat van
zaaken leevert een krachtig bewijs op , dat
H 4
zo.
* S T U A U T ^Antiquitics of i4then;. Cliap, j, Ea
M £.01, Trinet dit Mmmmem de U Gr:ce %

i2 B E S P I E G E L I N G E W
zodanige oorzaaken geenen invloed hebben op
's menfchen geest, zo dezelve niet tevens
door de werking van zedelijke oorzaaken beftuurd
worden. Zo dra de wijsgeeren en
kundige lieden uit een land vertrekken, gelijk
zij uit Griekenland vertrokken zijn, kunnen
noch de luchtgesteldheid, noch de natuur
zelve beletten, dat barbaarsheid en bijgeloof
zich niet van hetzelve meester maaken,
even als de distels en doornen den onbebouwden
akker inneemen.
ONDER de nietswaardigste boeken, welke
immer gefchreeven zijn, mag met recht geteld
worden de zogenaamde Geleerde Reize
door Griekenland van den Heer GUYS , lid
van de Akademie te Marfeille. * Hij wil
daarin aantoonen, dat de Grieken thans nog
dezelfde zijn, welke zij in den ouden tijd
waren. Zo ver ging de dwaaze verbeelding
van dien man, die, na dat hij te Konftantinopel
koophandel had gedreeven , zich bevoegd
rekende om natiën te beoordeelen,
zonder zelfs het lisht der Wijsbegeerte ter
hulpe. te neemen.
* Ywnt liitéuire de U Oritti
MEN

O V E R D E G R I E K E N . 113
MEN kan geene uitdrukkingen vinden om
den laagen ftaat af te fchilderen, waarin de
hedendaagfche Grieken zijn gevallen ; en
hierin zijn zij gevallen door hun eigen fchuld:
want de Turken, welke hun alle huune kloosters
hebben gelaaten, zouden er nimmer aan
gedacht hebben om hun de fchoolen af te
neemen , zo zij die hadden willen hebben.
De bron van alle hunne ongelukken is de
Dweeperij geweest; en zij zelve hebben met
eigene handen den blinddoek vastgemaakt,
welke zij thans voor de oogen hebben.
DOOR hetleezen van legenden, en het twisten
over herfenfchimmen hebben zij de beginzels
der weetenfchappen, kunften en handwerken
vergeeten. Met één woord, dit volk,
't welke door zijne zotte gezetheid op de
theologie weder tot zijnen kindfchen ftaat is
vervallen, is thans een verachtelijke last der
aarde, en een fchandvlek hunner voorouderen
, wier graflieden zij met voeten treeden,
zonder dezelve te kennen.
EVENWEL durft de Heer GUYS verzekeren,
dat de hedendaagfche Athenienfers, welke in
H 5 een

3i4
B E S P I E G E L I N G E N
den diepften flaap van onkunde
begraaven
liggen, zo fijn van gehoor zijn, dat zij door
overlevering de rechte uitfpraak der Griekfche
taal bewaard hebben : 't welk, volgens
hem, onderitellen zoude, dat hunne fpraaktuigen
hunne buigzaamheid
door den invloed
der luchtgefteldheid hebben behouden.*
Doch om de volftrekte falfchheid van eene
zo ongerijmde en belachelijke ftelling te bewijzen
, behoeft men Hechts aan te merken,
dat van de zeventig kromme taaien,
welke
thans in Griekenland gefprooken worden, die
der Athenienfers, federd het jaar 1581, met
toeftemming van de Grieken zelve, aitijd gehouden
is voor de meest bedorvene en ona2ngenaamfte
van allen, t
En hier over kan
men zich niet verwonderen, zo men weet f
dat federd het jaar 1300 gemeenlijk te Athenen
een franfche dialect wicrd gebruikt, welke
zich, na het inneemen van Conftantinopel
door de Franken, zelfs tot in Alle' uitgebreid
heeft, t
Met één woord, geen Schrijver is
. ; on-
* Voyant littéraire de la Crèce. T. /. pag. IS«.
t riepi St Siateirvv,
'Afavauxv %g;p/r>5.
TXTÜCV S' ccnairuiv h twv
Brieven van Zygemales aan Crffi'
III, van het jaar isSl.
t Du Cixei, ïrile&tmtn* Cloifarii Injimai Latin,

« V E R D E G R I E K E N . 115
ongelukkiger geweest in zijne Hellingen, noch
ongelukkiger in het bewijzen dan de Heer
GUYS.
NA deze Geleerde Reis, heeft men vervolgens
in het licht zien komen eene Schilder-Reis
door Griekenland , in welker voor»
rede zulke ongerijmde Hellingen vervat zijn,
dat men alle moeite heeft aangewend om dezelve
in Frankrijk, van waar die denkbeelden
oorfprongelijk waren, te verdonkeren.
De Schrijver wendt zijne aanfpraak tot
Moskovieten en Hungaaren , en bidt dezen ,
dat zij de tegenwoordige Grieken onafhange»
lijk willen maaken; verzekerende, dat deze
van dat oogenblik af het zelfde zullen worden
, het gene zij ten tijde van PERICLES geweest
zijn. »
de
Ondertusfchcn hebben lieden
uit dat 'volk zelve mij beleeden , dat
het
eerfie gebruik, 't welk zij, onafbangelijk geworden
zijnde, van de vrijheid zouden maa.
ken, beftaan zoude in het onderneemen van
eenen zwaaren Religieoorlog, waarin de zogenaamde
Rechtzinnigen en de zogenaamde
Ket-
* Biiaurs Prthmmtirt 4» V*ftft pitttreijHc dl U Grè*
et JS.

IÏ6"
B E S P I E G E L I N G E N
Ketters elkander tot den laatften man toe zou.
den vernielen, over woorden, welke zij niet
eens konden uitfpreeken, zo als het behoorde.
Zij zeiden , dat er niemand onder hen
wierd gevonden, die niet ten minlten zoveel
godsdienst had, dat hij Zich liever Hete ter
dood brengen , dan de Beeldhouwkunst te
leeren, welke, volgens de onfeilbaare uitfpraak
der Monnikken van den berg Penteli.
cus, voor de grootfte afgoderij van allen is
te houden. Men is daar dus zeer verre af
van de eeuw van PERICLES , en nog verder
van de eeuw van ARISTOTELES. De verwaarloozing
der burgerlijke wetten, de onkunde
en het bijgeloof hebben onder dit volk zo
diepe wortelen gefchooten, dat geen menfchelijk
vermogen in ftaat is dezelven uit te
roeien.
DE Schrijver van gemelde Reis was niet
achter de Staatkundige belangen der Hungaaren
en Moskovieten, en hij kende niet genoeg
de dikke duisternis, welke het verftand
der hedendaagfche Grieken heeft bedekt. Ondertusfchen
is de luchtgefteldheid ten hunnen
opzichte genoegzaam niet veranderd;
uit-

3 V E B. DE G K I U i, B, H7
uitgezonderd dat de winters van Béotië thans
minder ftreng fchijnen te zijn, dan ten tijde
vanHesioDus; om dat men toen weinige ontgonnen
landen had in Thracië, en zelfs in
Macedonië, 't welk eerst onder de regeering
van ARCHELAOS uit de laagte begon op te komen.
Deze Vorst, zegt THUCYDIDES, deed
alleen den landbouw meer vorderen, dan agt
voorige Vorsten, welke in leedigheid hunnen
tijd Heeten, in de fchaduwe der groote bosfchen
, waarmede dat gedeelte der wereld
toen bedekt was: dat is, omtrent het jaar
414 voor onze Tijdrekening, Het is ligt te
begrijpen , dat deze woeste Haat van Thracië
en Macedonië de koude op de vaste kust
van Griekenland zeer flerk moest vermeerderen.
*
DAAR'ENBOVEN heeft men een groot aantal
van heilige bosfchen laaten vallen, wier hoornen
nog nimmer de Hagen van de bijl hadden
gevoeld : dezen flierven niet dan van
ou«
* THFOPHRASTUS fpreekt van eene ontginning
van landen in Macedonië , in den omtrek
der ftad Philippi, welke eene merkelijke verander
ring in de luchtgefteldheid veroorzaakte,

11S
B E S P I E G E L I N G E N
ouderdom, en werden nooit geveld dan door
den blixem, welke dikwijls door een natuurlijk
uitwerkzel zijne richting derwaards nam.
Want behalven dat het geduurige bloedstorten
bij de offerhanden zwavel en falpeter
voortbracht, is het bekend, dat de bosfchen,
aan zich zeiven overgelaaten , en op zekere
tijden niet gekapt zijnde, ten laatften eene
aeer ligt ontflambaare lucht verzamelen.
DEZE bijgeloovige gewoonte der Grieken,
welke in den eersten opflag van zo weinig
belang fchfjnt te zijn, had niet alleen invloed
op de luchtgesteldheid, maar zij vermeerderde
het wilde gedierte, en maakte het
volkomen uitroeien der roofdieren onmogelijk.
Ook hebben de Athenienfers hun land
nooit geheel en al van wolven en beeren
kunnen zuiveren, en het geflacht van die
dieren heeft zich tot op dezen tijd voortge.
plant op de bergen van het Noordelijke gedeelte
van Attica , waarvan gefprooken is
onder den algemeenen naam van Diacrië. *
De eenige foort van dieren, welke daar thans
niet meer worden gevonden, zijn de noordfche
* SPON» Yoyage de la Srece, Tomé 11. pag. 7*,

O V E R DE G R I E K * n.
1 I 9
fche leeuwen met gekruld hair, welke zich
voornaamelijk in Tempé, en, volgens PAU-
IANIAS , omltreeks den Olympus ophielden.
Zij waren beftand tegen de felfte koude van
Thracië, van waar zij op roof uitgingen tot
in het oude Germanie, voornaamelijk om jagt
te maaken op de wilde buffels: doch federd
dat de befehaaving in die flreeken is toegenoomen,
is dat geflacht van noordfche leeu«
wen allengs zo geheel uitgeroeid, dat men
thans nergens in Europifch Griekenland eenen
van die foort leevend zal aantreffen»
TWEE-

ioo
B E S P I E G E L I N G E N
T W E E D E A F D E E L I N C .
O V E R D E A T H E N I E N S E R S .
VAN
DEN AARD EN DE LICHAAMSGE
STELDHEID VAN DAT VOLK.
^VJA dat ik in eenige achtereenvolgende
aanmerkingen het binnenfte van Attica en
den aard van deszelfs climaat heb befchreeven
, zal ik nu de geaardheid van deszelfs
inwooners trachten af te fchilderen.
DE Athenienfers, zegt ISOCRATES, waren
noch in rijzigheid van gefialte, noch in lich.
aams fterkte, van de overige Grieken onderfcheiden
: maar in fchoonheid van gedaante
hadden zij in dat gedeelte der wereld nergens
hunne weerga. PLATO fpreekt nooit dan
met

« T E R DÉ G R I E K E N . i2i
net verrukking van DEMUS en CHARMIDES,
gelijk mede van PYRILAMPUS. Toen deze
door de Republiek van Athenen als gezant
naar het Oosten werd gezonden, was noch
aan het Perfiaanfche hof, 't welk de bloem
der Afiaanen bevatte, noch in eenig land van
de oude wereld een dergelijk menfch te
vinden. *
SOCRATES had onder zijne leerlingen drie
Athenienfers, naameüjk XENOPHON, CRITIAS
en ALCIBTADES , welke boven alle de jongelingen
van Griekenland in fehoonheid uitblonken.
XENOPHON was bijzonder in den
bloei der jeugd van eene zo betoverende
fehoonheid, dat het, volgens DIOGENES LA-
ERTIUS , aan woorden ontbrak om eene befchrijving
van hem te geeven. AESCHINES
noemt verfcheiden anderen , welke na de tijden
van den Peloponnefifchen oorlog leefden
, en zo weinig van den roem hunner
voorouders ontaardden , dat zij deze misfchien
overtroffen, en buiten tegenfpraak de
fchoonfte menfehen van Griekenland waretJ.f
I. DEEL. I MEN
* Dialogus Chtrmidcs, live dc tcmpittittit.
t AE scniKts csmm Timxrth, ijs.

JS2
B E S P I E G E L I N G E N
MEN vond deze foort van zeldzaame fchoonheden
alleen onder die klasfe van Atheenfche
burgers , welke door geboorte of rijk.
dommen boven de rest verheven waren: want
die ongelukkigen, welke, -urn aan de kost
te komen, van jongs op moesten dienen op
de vlooten van de Republiek, kreegen daar,
door den zwaaren arbeid van het roeien,
een gebrek in de geflalte, waaraan men hen
uit alle de overige invvooners van Attica konde
kennen. Dit beltond in eene indrukking
vlak beneden de ruggegraat, welk gedeelte
in het roeien meest te lijden had. De fabelfchrijvers
van Griekenland, welke dikwijls
op hunne manier boertig waren, zeiden dat
deze wanstaltigheid der Athenienfers een erfgebrek
was , 't welk THESEUS op hen had
overgeplant , na dat hij langen tijd op den
pijnigfteen had gezeten; maar deze zo genaamde
pijnigfteen was in de daad niets anders
dan de roeibank. *
Dz
* De Komifche Dichters ronden het woord \ifzo7lvyot
u
' c o m de Athenienfers aan te duiden,
welke dat jebrek hadden. SthtlUtt. UriMtfk, ad

O V E R T> E G R I E K E N . 123
DE Athenienfers waren van de Natuur met
een zeer fcherp gezicht bevoorrecht, zo dat
zij de voorwerpen op eenen veel verder afftand
zagen , dan onze oogen kunnen reiken.
PLUTARCHÜS zegt, dat zij van het voorge*
bergte Sunium onderfcheidenlijk konden zien
den vederbofch op den helm, en de punt
van de piek, waarmede hetColosfus-beeld van
MINERVA, ftaande op de burgt te Athenen,
was gewapend.
Deze afftand is in eene rechte
lijn niet minder althans dan van tien franfche
mijlen : zo dat de Dichters en Fabelfchrijvers
minder bij vergrooting hebben gefprooken,
dan men denkt,
wanneer zij verhaaien
, dat men op zodanigen afftand het
fchip van THESEUS konde zien, welke, bij
zijne te rug komst uit Creta, in plaats van
de vlag van overwinning uit te fteeken, geheel
in rouw en met zwarte zeilen te rug
kwam. *
1 2 MET
•* Linquitur tois linge fptcuUlilc prtris
Sunioni unde vagi cafurum in nomina pontl
Cresfia dceipit falfo ratii ^Aegea velt.
STAT JUS Thétid. XII. ix* t.
in

124 B E S P I E G E L I N G E N
MET gemak konden de Athenienfers elk
ftuk aan den tempsl van JUPITER, op het eiland
iEgina, onderfcheiden, gelijk wederom
de iEgineeten, op eenen afftand van tien mijlen
, konden zien alle deelen van den tempel
van MINERVA, welke door PERICLES in het
midden van Athenen uit wit marmer was gebouwd.
Dit gebouw vertoonde zich aan de
inwooners van ^Egina als een lichtend ligchaam,
zo dra het omtrent den middag de
ftraalen der Zon naar het Westen te rug kaat»
fte. Griekenland fcheen een land te zijn,
opzettelijk voor de fchoone Bouwkunst gemaakt,
en nergens ter wereld vond men de
groote gebouwen in een zo treffend licht,
en in eenen zo voordeeligen en fchilderachtigen
ftand geplaatst.
XE-
In de Monument de U Grece , van eenen fchrijvei
jo oanaauwkeuTig als de Heet iitLei, vergenoegt
men zich met onbepaaldelijk te zeggen, dat
de afftand van Athenen tot Sunium ten naasten
tij van elf mijlen fchijnt te zijn. De ouden rekenden
300 ftadien : wanneer men deihalven de
feogten van den weg hier af trekt, blijven ei nog
«eer dan ia mijlen in eene rechte lijn.

OVER CE G R I E K E N . I2J
XENOPHON meende, dat de geduurige oeffening
van de jagt , waarop de inwooners
van verfcheiden vlekken van Atrica zeer
waren afgericht, aan het gezicht de grootite
fcherpte gaf, waarvoor het vatbaar is. En
dit gevoelen is federd door waarneemingen,
op verfcheiden jagervolken in verfchillende
landen ondernoomen, zodanig geftaafd, dat
men aan de waarheid daarvan volftrekt niet
meer kan twijffelen. Maar XENOPHON wist
niet, dat de aanhoudende fpanning der ge.
zicht-zenuwen, om het wild op verre afstanden
te ontdekken, den crystallijnen bol zodanig
doet inkrimpen , dat de jagervolken
ten laatiten de voorwerpen van zeer nabij
niet meer kunnen zien. *
WELKEN invloed bijzondere oorzaaken ook
mogen gehad hebben, zeker is het, dat geen
zintuig bij de ürieken in 't gemeen zo volmaakt
was, als dat van het gezicht. En hieraan
moet men gedeeltelijk toefchrijven de
verbaazende vorderingen, welke zij gemaakt
hebben in alle kunsten, welke opmiddelijk
I 3
van
* Kuyuytrnwf» of Veiflandcling over dc Jagu

126 B E S P I E G E L I N G E N
van de Teekenkunst afhangen ; terwijl de
Egyptenaaran, welke zwakke oogen hadden,
het daarin nooit tot het middelmaatige hebben
kunnen brengen, en immer eenen weg
bewafideld hebben, waarop zij niet verder
kwamen, dan zij waren: zij waren niet in ftaat
den omtrek van een bezield lichaam te treffen,
en de fchoone gedaanten ontfnapteu, om
zo te fpreeken, onder hunne teekenpen weg.»
DE groote volmaaktheid van de werktuigen
des gezichts was een trek in het nationaale
karakter der Grieken , welke hen van alle
andere volken onderfcheidde;
cn fchoon wij
thans kennis hebben aan de onderfcheiden
foorten van menfchen, welke op deze planeet
zijn verfpreïd, van het land der Esquimaux
tot aan het Vuurland, en van de kusten
van Africa tot aan de eilanden van de
Zuidzee, heeft men echter, onder alle die
verfchillende foorten,
tot nog toe niet eene
natie gevonden, bij welke de bol van het
oog
* Men kan hier over nazien de Verhandeling
over de Schilderkunsr der Oosterlingen, welke ik
in mijne Bezegelingen ovet de Egyptenaars ca
Chiueefea heb ingelafclir.

O V E R DE G R I E K E N . 127
oog zo groot, en deszelfs holte zo uitgediept
was, als bij de Grieken dikwijls plaats had. Met
reden hebben zij, zegt de Heer
WINKEL,
MAN, fint HOMERUS tijd, deze gunst der Natuur,
als het kenmerk der verhevenlte fchoonlicid
befchouwd: want, voegt hij er bij, een
groot licht is ongelijk veel aangenaamer, dan
eene flaauwe flikkering.
Maar dat de menfchen
zich nimmer door
zulke gedwongen
gelijkenisfen hebben laaten bepaalen in hunnen
fmaak en in hunne vermaaken,
blijkt
ten duidelijkften daaruit, dat de inwooners
van Japan en China in dit opzicht geheel te.
genltrijdige grondbeginzels hebben aange.
genoomen ; en daar bij hen de vrouwen,
door de oogleden geduurig zamen te trekken
, het zo ver brengen, dat zij haare 00-
gen als zeer klein doen voorkomen ,
men gemeend,
heeft
dat de Grieken in tegendeel
de kunst verftonden om dezelven te vergrooten
: doch men behoeft flechts eene oppervlakkige
kennis van het zamenftel dier deelen
te hebben,
om de volftrekte onmogelijkheid
van zodanige operatie te begrijpen ,
dewijl
daar door de zamenvoegzelen, en zelfs de
traanklieren noodwendig moesten befcfradigd
I 4
wor-

125 B E S P I E G E L I N G E N
worden , 't welk eene onherftelbaare mismaaktheid
ten gevolge zoude hebben.
HET is ondertusfchen zeer aanmerkelijk,
en verwonderlijk, dat het Atheeenfche land,
waaruit men een groot aantal mannen van
zulk eene lichaams fehoonheid zag te voorfchijn
komen, nimmer in eenig tijdperk vrouwen
, die wegens haare fehoonheid beroemd
waren, heeft voortgebracht.
BIJ aldien de geringe bevalligheid, welke
deze van de Natuur hadden ontvangen, gepaard
had gegaan niet eene verwaarloozing
of kleinaehting van opfchik, zoude de trek,
welke de beide fexen vereenigt, hoe langs
hoe meer hebben beginnen te verflaauwen.
Maar hier voor was te Athenen gezorgd,
door het aanftellen van die zonderlinge Overheidsperfoonen
, welke de vrouwen fieeds
noodzaakten om zich op eene bekwaame wijze
op te fchikken. Deze Rechters waren
ten uiterften geftreng, en leiden eene boet?
op van duizend Drachmen aan die genen,
welke of flecht gekapt, of flecht gekleed
waren. Naderhand werd derzulker naam op
een

• TER DE GRIEKEN, ia*
een bord gefchreeven , 't welk voor ieders
oog werd ten toon gehangen; waar door de
fchande der zaak zelfs nog de ftraffe over»
trof: want zulke vrouwen, wier naam eens
op zodanigen Lijst bad geftaan, waren in
het denkbeeld der Grieken voor altoos be»
dorven. *
DE ftrengheid van deze Overheden, bracht
in plaatze van het goed, 't welk men zich
daarvan had voorgefteld, een kwaad voort,
waarop men in 't geheel niet had gedacht.
Naamelijk de Atheenfche dames, om aan die
fchande niet bloot te Haan, vervielen in een
tegengelteld uiterlte : dat is te zeggen, zij
pronkten zich op de buitenfpoorigfle manier,
voerden eene verderffelijke weelde in baare
huizen, volgden de onzinnigfle moden na,
Is
en
* De Schrijver van den Geest der Wetten vergist
zich, wanneer hij zegt, dar deze Rechters opzieh c
hadden op de zeien der vrouwen ; want zij zorgden
alleen voor den uitwendigen opfchik.
Het is
klaar , dat de Heer D E M o N I E S Q_U I «» de Cy.
nnectomeH te Athenen verward heeft met de Gynae.
cmtmen : deze laatften waren altoos leden van den
Areopagus , welke alleen het opzicht had op de
zeden.

»3o B E S P I E G E L I N G E N
en maakten eindelijk een zo verregaand misbruik
van het blanketzel, dat men nimmer
dergelijk voorbeeld bij eenige befchaafde natien
heeft gezien: men konde in dit opzicht
de gemeenfte itraatboeren niet onderfcheiden
Van de eervvaardiglte dames , zodanige als
die, waarvan in den Oeconomicus van XENO­
PHON gewag wordt gemaakt.
Zij maakten zich de wenkbraauwen en
oogleden zwart, en verfden de wangen en lippen
met een zap, gedrukt uit eene plant,
welke de Kruidkundigen Orcanette noemen,
geevende een rood, eenigzins fiaauwer dan
karmozijn. Daarenboven hadden alle zonder
onderfchcid eene laag van loodwit op den
boezem en het gezicht, behalven in tijd van
rouw: echter ziet men uit eene pleitrede van
LYSIAS , dat de wetten van het rouwen zelve
fomtijds niet in acht genomen wierden. *
ONDER alle verfcheidenheid, welke er tus»
fchen de menfchen plaats heeft, vond men
nimmer een zo in het oog loopend verfchil,
als tusfchen de vrouwen van Attica en die
van
* LYSIAS nmr* Erattstb. p. 14,

OVER DE GRIEKEN, i^r
,van Circasfië, welke haare bioozende kleur
van geenerhande bedriegerijen der kunst ontleenen.
Die genen, welke haar vaak voor
Vijf- of Zesduizend piasters op de markt te
Kaffe in de Krim verkoopen, doen voor het
oog der koopers verfcheidene proeven, wel.
ke ten duidelijkflen bewijzen , dat de fehoonheid
van kleur bij die vrouwen geheel natuurlijk
is. *
DE Geleerden hebben tot hier toe geloofd,
dat de Atheenfche vrouwen enge klederen
droegen, welke derzelver lichaamen op eene
jammerlijke wijze prangden, ten einde daar
door haare geitalte te verbeteren. Maar wanneer
men denkt aan de kunstenarijen, welke
door de Griekfehe kooplieden werden in het
werk gefteld, daar in beftaande , dat zij ten
gevalle der rijken en wellustigen, de heupen
der jonge flavinnen, welke zij daar toe hielden
, met banden en met koorden geweldig
ineendrukten, begint men bij zodanige gewoonten
een bijzonder oogmerk te vermoeden,
t
VERÜ
* K I E M A N Viyage en Cr'imie pag. 67,
* Deze Slaavcnhandelaars . door de Grieken

132 B E S P I E G E L I N G E N
VERSCHEIDEN Natuurkundigen zijn overtuigd,
dat in Zuid-Griekenland, op de
eilanden
van den Archipel, en in klein Afiè', de
vrouwen aan eenen vloed * onderhevig
zijn; en de grootfte Ontleedkundige van dezen
tijd heeft ontdekt , dat deze bijzonderheid
zelfs verandering in de figuur der beenderen
had te weeg gebracht in het geraamte
van eene vrouw, welke hem uit de Levant
was toegezonden, f Uit dien hoofde zouden
veele vrouwen in dat land bevrijd zijn
geweest van de hevige baarensweën, bij aldien
het maakzel van haare klederen , die
veel te naauw waren, haare geftalte niet veranderd
, en het gevaar van het kinderbaaren
zeer vergroot had. Intusfchen, wanneer in
eenig climaat eene zekere kracht plaats
heeft,
welke het menfchelijke lichaam aandoet, kan
men
Av

«ris DE G R I E K E N . 133
men zich verzekerd houden, dat die kracht
Onveranderlijk is. GALIENUS zegt, dat men
in zijnen tijd genoodzaakt was de vrouwen
van Egypte te befnijden, en dit is men thans
nog genoodzaakt te doen. De bewooners
der Alpen zijn thans nog even zeer aan kropgezwellen
onderheevig, als voor tweeduizend
jaaren.
DE Atheenfche Meisjes zouden nimmer de
pijnigingen, welke men haar deed ondergaan,
onder voorwcndzel van haare lichaamsgestalte
te verbeteren , hebben kunnen doorftaan ,
zo men niet had goedgevonden haar te laaten
vasten, ten einde de noodzaakelijke uitwerking
der voedende zappen te verminderen.
Niet tegenflaande deze voorzorg verzekert
DIOSCOKIDES evenwel, dat men dikwijls
famentrekkende middelen en fiaalpoeders
moest gebruiken om het al te fterk groeien
van den boezem te beletten ; terwijl het
lichaam onder de ribben ten iTerkften werd
zamengedrukt. *
* D I 0 $ e O R 1 B E 5. L. f. C. IJf,
Zo~

134 B E S P I E G E L I N G E N
Zodanige berichten bewijzen genoegzaam,-
dat bij deAtheenfche vrouwen alles gedwongen,
alles kunst was; terwijl de mans daar,
om zo te fpreeken, uit de handen der Na.
tuur kwamen, begaafd met die bevalligheden
, welke XENOPHON heeft afgebeeld in Au-
TOLYCUS, en PLATO in CHARMIDES, welke te
Athenen pronkte als een ftar aan het uitfpanzel,
en onophoudelijk van eenen grooten ftoet
van bewonderaars omringd was; gelijk mede
DEMUS , zoon van PYRILAMPUS , wiens naam
men las op alle galerijen der fiad, en opde
gevels van alle huizen, om de gedachtenis
van eenen zo fchoonen fierveling te vereeuwigen,
*
§ ir.
* Men las overal te Athenen deze woorden -
KAAOZ AHMOS, welke de Latijnlche Vertaal
let van ARISTOPHANES niet begreep. Deze
verbeeldde zich, dat er van een Attifch Vlek wierd
gefprooken. 't welk ongerijmd is. Die woorden
beteekenden niets anders: dan dat Demus , zoon
va" Pyrilampus. fchoon was, en nog fchooner
dan zijn vader.

ovn B E G R I E K E N . I^S
§• II.
VAN DE VERBASTERING IN DE DRIFTEN
DER GRIEKEN.
OM den oorfprong te ontdekken van dat
gene, 't welk gemeenlijk de verbastering in
de driften der Grieken wordt genoemd, behoeft
men Hechts te denken aan die grillig,
heid van de Natuur, welke zo kwistig met
haare gunsten was geweest jegens eene kunne,
welke dezelve niet noodig had, en zo
fpaarzaam jegens eene andere, welke dezel.
ve niet konde ontbeeren.
MEN heeft tot hier toe falfchelijk gemeend,
dat dit vuur was begonnen te ontbranden
binnen de Gymnafien, welke in hunne oorfprongelijke
inrichting niet dat gene waren,
't welk zij naderhand zijn geworden. In
den beginne heerfchte daar de lliptfle orde,
en geene wanorde heeft daar kunnen inkomen
, zo lang men te Athenen de wetten
van SOLON onderhield, voor zo verre die verdienden
onderhouden te worden.
Deze Wet
geever , welke anders eenen grooten afkeer
had

3gt5
B K S P I B G H L I N C S N
had van het vergieten van menfchenbloed,
verbood nogthans den Athenienferen op ftraffe
des doods, niet alleen te komen in plaatzen
, waar de jeugd haare lichaamsoeffeningen
deed, maar zelfs in de fcboole», waar
dezelve in het leezen en fchrijven werd onderweezen.
Hij kende bij gevolg den aard
des volks , waar voor hij wetten maakte
; hij wist hoe ver zich de kring hunner
deugden, en die hunner onderdeugden uitftrekte.
Hij nam dus ten hunnen opzichte
alle voorzorge, welke de voorzichtigheid
hem konde ingeeven. In geval, zegt hij,
dat de hoofden der Gymnafien niet daadelijk
doen vertrekken allen, die de verregaande
ftoutheid mogten hebben om daar binnen te
komen, zullen zij zelve voor de fchuldigen
worden gehouden ; en men zal hen zelfs mogen
aanklaagen van de jeugd te hebben bedorven.
*
Dus heeft men door gebrek van kennis aan
de wetten van SOLON , in dit geval een itelzel
* SIM. ÏSTIT,.;» Itgibus yAttitii, Lib, l. Ut, Vil,
en AKSCKINES cintr* TimArchum,

# V E E C E G E I E K E K . i3f
zei voorgedraagen , welks falfchheid volko»
men kan beweezen worden.
LANG voor dat de Gymnastiek in Griekenland
was ingevoerd, werden daar reeds aanmerkelijke
fpooren van de zo even gemelde
drift gevonden, niet alleen onder de Helden
van HOMERUS , maar ook onder de Goden
der Mythologie. Ondertusfchen was de Mythologie
zo oud , dat men derzelver oorfprong
niet wist ; en de eigenlijk gezegde
Gymnastiek eene zo nieuwe uitvinding, dat
men den juisten tijd konde bepaalen , wanneer
dezelve was ingevoerd. *
HET is nog niet lang geleeden, zegt THU-
CYDIDES , dat de Lacedemoniers voor de eerfte
maal naakt op de oeffenplaatzen verfcheenen.
Deze gewoonte heeft haaren oorfprong
genoomen aan den voet van den bergTayge.
ure, waar men in den ziomer eene onmaatige
hitte gevoelde ; en welhaast werd dezelve
mede aangenoomen in de Olympifche fpelen,
1 DEEL, K waar
* Memoire fur ("epoque ie li nuiitê des yAttileies , ÏK
de Memoir. de P^lcai. des Infcrift. Deze naaktheid
was begonnen tusfchen de 70' cn *° e
01ympias SJ

*3 8 ï « » M . ï « U l N G i i r
waar men nog grooter hitte had uit te (laan.
Somtijüs waren de aanfchouwers daar even
als in eenen brandenden oven opgeflooten,
en wanneer omtrent den Zomer-zonneltand
de hemel geheel helder wierd, zo dat de
zon alle haare ltraalen in de valeije van Pifa
konde nederfchieten , geraakte de lucht in
zodanigen gloed , dat de Wijsgeer THALES
daardoor elendig verdikte. * Het zelfde had
plaats in de valeij van Crisfa, aan den voet
van den berg Parnasfus, waar de Pythifche
fpelen gevierd werden. Het is dus niet te
verwonderen, dat ook de ligtlte klederen opverdraagelijk
waren voor hun, welke in di^
ftrijdperken met den prijs in het loopen begeerden
te gaan ftrijken ; of welke ontzache.
lijk groote en zwaare fchijven op wijde afftanden
moesten werpen ; of worstelen met
partijen , welken de zucht naar roem eenen
zeer langen tijd de fchrikkelijkfie flagen, en
het uitllorten van bloed en zweet deed verduuren.
Bij
* DIOSFNÏS IAÏIIIUI ;„ v,u rhtlttii.
Een der ouden zeide, dat hij liever wilde veroordeeld
zijn om te werken in de bakkerijen der
Grieken, dan bij hunne Olijmpifchc fpelen tegenwoordig
te zijn.

» V E R 152 G R I Ï K K K .
Bij volken, welke algemeen aan het gebruik
van openbaare baden gewoon zijn,
kon de naaktheid der worstelaars de fchaamte
weinig aandoen. Deze , welke blootelijk
eene gemaakte deugd is, weet duizend
verfehillende gedaanten aan te ueemen: zij
is wat anders in het Noorden, dan in het
Zuiden; en wanneer men meent, dat zij in
haare volle kracht is, komt de geringde Aroom
der moden of begrippen haar onder de voet
werpen.
DAT de Grieken echter zelve de oorzaak
van hunne dwaaling of verbijstering kenden,
blijkt daaruit, dat de fehoone vrouwen geen
volk der oudheid meer in verrukking brachten
dan hen. Zo ras daar eene fehoonheid
te voorfchijn kwam, 't welk in de daad zeer
zelden gebeurde , rolde daadelijk derzelver
naam van mond tot mond, van het uiterfte
van Peloponnefus tot aan de grenfen van Macedonië;
waaruit in den geest des volks eene
gisting ontftond, gelijk aan eene befmettclifke
Ham. De aanvalligfte vrouwen konden dan
haare mannen niet meer wederhouden, noch
de geftrengfte moeders haare kinderen. Men
K 2
heefe

34c B E S P I E G E L I N G E N
heeft de geheele natie aan de voeten van eene
LAÏS gezien, en geheel Griekenland doot
eene Siciliaanfche fchoone te onder gebracht
; 't welk noch de wapens der Perfiaanen,
noch de looze ftaatkunde der Spartaanen
hadden vermogt. Men weet ook, tot
hoe hoogen trap van aanzien ASPASIA wal
gefleegen, en welke eerbewljzingen PHRYNE
geduurende haar leeven, en PYTHIONICE zelfs
na haaren deod ondervond. Het praalgraf,
ter eere van deze laatfte opgericht tusfchen
Athenen en Eleufis, was het prachtigste gedenkftuk
van geheel Griekenland, volgens de
bekentenis van DICAEARCHUS en PAUSANIAS,
welke hetzelve gezien hadden. Echter verhaalt
PEÜTARCHUS, dat de Opziener, volgens
een zeer gewoon bedrog, verfcheidene fieraaden
daarvan achtergehouden had om kosten
tefpaaren: zonder dit zoude het praalgraf van
PYTHIONICE , welke nimmer eenige andere
verdiende had dan haare fehoonheid, onder
de wonderen der wereld kunnen gerekend
Worden. •
HET
* fluincHuiij vit* thiciwii; P A O S A N J A I
in ATHdSj «PlClJAUCBllt, ntxtm AbUtkv
MM,

a VER DE GRIEKEN. 14.*
HET gene de Grieken in die tijden deeden,
en waarvan de waarheid door het verhaal det
Gefchiedfchrijvers is bevestigd, kan voor een
gedeelte althans geloofbaar maaken het ggne
zij in de heldentijden hebben gedaan, er»
waarvan de waarheid alleen ileunt op de gezangen
der oude Troubadours.
NOGTHANS heeft de Heer DE MONTESQUIEU,
in plaats van op het gezag van daaden, het
gewigtigfte gezag van allen, af te gaan, liever
verkoozen het gevoelen van PLUTARCHÜS
te volgen, en te zeggen, dat de Griekfche
vrouwen nimmer aan de eigenlijke liefde eejiig
deel hadden; daar intusfehen het gehee.
Ie land bedekt was met gedenkstukken,
welke het tegendeel bevveezen. Kwam men
in Griekenland van den kant van Alïe, men
zag die beroemde Zee-engte, welke zo vaak
van LEANDER was overgezwommen. Kwam
men er in van den kant van Europa , men
ontmoette die akelige rots van Eeucas, van
waar zo veele ongelukkige en roekelooze
minnaars zich in de fchuimende golven der
Ionifche zee hadden nedergeltort , om een
«inde te maaken aan een leeven, 't welk,
K 3 84

$4-9 B E S P I E G E L I N G E N
na het verlies Tan alle hoop , ondraaglijk
was geworden.
MEN kan wel zeggen, dat deze gebeurtenisfen
in den rang der Mythologifche vernaaien
moeten geplaatst worden; maar dan volgt
nog echter daaruit, dat zij, welke zo wonderlijke
fabelen verzonnen, wel wisten, dat
de Grieken met hevige en bijna ontembaare
driften gebooren wierden. Zij hadden daar.
enboven een zo fcherpziend oog, dat zij met
den eerften opllag het kleinlte gebrek ontdekten
in de fchoonfte gedaanten , welke
overal met drift van hun gezocht en maar
zelden gevonden werden. Dit laatfte is ook
het geval geweest der hedendaagfche reizigers,
welke de nieuwsgierigheid hebben gehad
om de eilanden van den Archipel door
te kruisfen , in hoop om daar de fchoonfte
vrouwen der wereld te zullen vinden: want
men zeide, dat het bloed der oude Grieken
op die eilanden minder verbasterd was, dan
op de vaste kust van Afiè' en Europa; zo dat
men volgens hunne gedachten Hechts naar Samos
of naar Creta had te vaaren, om daar
fehepzels te vinden , welke in fehoonheid
eene

f
v t K © * GRIEKEN. 143
•eneLAÏs of PHRVNE evenaarden. Doch nimmer
viel men uit eene fïerker begoocheling
in eene grooter verbaasdheid; wijl de vrouwen
van Samos en Creta door de Natuur als
misdeeld fchijnen te zijn : althans zij moeten
volftrekt wijken voor de vrouwen in het
Noorden van Europa, 't zij in regelmatigheid
van trekken, 't zij in leevendigheid vaa
Verf en fraaiheid van geflalte.
DAARENBOVEN is de kleeding der Griekfche
vrouwen op de eilanden van den Archipel
zo aanllootelijk en belachelijk, dat zelfs
de wilde dames van Otahiti beter opfchik
hebben dan zij. De Heer DE TOURNEFORT
heeft zeer naauwkeurig laaten afteekenen de
geheele kleederdagt der vrouwen van Mycon,
waarin men niets vindt dan beuzelachtige en
verwarde voorwerpen , welke noch eenig
verdand noch eenigen fmaak te kennen geeven.*
Intusfchen fchijntdeze onkunde in den
fraaien opfchik al tot zeer vroege tijden op te
klimmen, zonder dat de denkbeelden van zo
veele onderfcheiden gedachten eene merkelijke
verandering in de oude manieren hebben
K 4
kun-
* K'Utisn d-tm mjtff 4» Ltvtnt. T. I. p. I0g %

t4* B I S M Ï O M I H S J ; »
kunnen te wege brengen. Op Melos vindt
men nog zichtbaare overblijfzels van de zo
onbetaamelijke, en zo veel opfpraak gemaakt
hebbende dragt der Spartaanfche maagden;
want Melos, zijnde, gelijk bekend is, eene
volkplanting van Lacedemon, volgde de gewoonten
van haare hoofdftad. De verovering
van dat eiland door de Athenienfers in
den Peloponnefifchen oorlog was Hechts vopr
«enen tijd: want bij het fluiten van den algemeenen
vrede werden de Meliè'rs herfteld
in hunne onafhangelijkheid , dat is in hun.
nen voorigen ftaat en oude Dorifche gewoonten.
EEN reiziger van die foort, als waarvan
wij zo even gefprooken hebben, en die, gelijk
de overigen , bij zijne aankomst aan de
eilanden van den Archipel, in zijne verwach.
ting bedroogen werd , verbeeldde zich dat
de Venetiaanen en Turken , gebooren om
Griekenland ongelukkig te maaken, hetfchoone
geflagt der oude inboorlingen hadden uit.
gedelgd: T maar hij merkte niet op,
dat,
bij.
* Oifervdtltns Ju» Vtjapwt fut U Lnnt, [tr M,
t>* ftimsiu, pag,
< I ?

evjER. D E G R I E K E N . 145
bijaldien de luchtgefteldheid dier landen zo
gunstig was, als men had voorgegeeven, tot
het voortbrengen van fchoone gedaanten, deze
langzaamerhand van zelfs weder hadden
moeten te voorfchijn komen. De natuur zoude
daar niet voor altoos, om zo te fpreeken,
uitgedoofd zijn door eene oogenbükkelijke
vermenging : want in klein Afië, waar alle
geflachten van Griekfchen bloede zo zeer
verbasterd zijn door eene vermenging van
Phasniciers , Perfiaanen, Romeinen, Arabie.
ren , Tartaaren, Franken en Turken, heeft
het geflacht zichtbaar den voorrang behouden
cn op de inwooners der eilanden, en op die
van het vaste land van Europifch Griekenland.
Het lijdt geenen twijffel , of deeze
uitmuntendheid is in den ouden tijd even
zichtbaar geweest, als in onze dagen: want
het climaat van Ionië was nimmer zo ftreng,
noch zo onderheevig aan groot verfchil en
geduurige veranderingen, als dat van Peloponnefus,
of van Attica,. waar de inwooners
voorheen eenen natuurlijken afkeer hadden
van perfoonen , wier kleeding te zeer was
verwaarloosd, 't welk zij in hunne taal uitdrukten
door het woord AKO2MO2 ; ook
K 5
koa.

JA5
Baspi«GEt,iNeiaf
konden zij even weinig dezulken verdraagen
, wier fehoonheid blootelijk van de
kunst afhing. Het zij dat LUCIANUS zijne
eigene denkbeelden in den perfoon van eenen
ander voorftelt , of dat hij eenen werkelijk
beftaanden perfoon fpreekende invoert
Welke zeer tegen de Griekfehe vrouwen wa*
ingenoomen , men ziet ten minften daaruit,
dat die afkeerigheid , althans voor een gedeelte,
haaren oorfprong had in het buiten,
fpoorige gebruik van geneesmiddelen, verwen
en blanketzalven , * welke men gebruikte
bij eenen zo gemaakten onfehik, dat dezelve
in eene foort van irasker veranderde, 't
welk door een groot aai tal van onderfeheiden
lieden geleend zijnde alle de aangezichten
dermaate op elkander deed gelijken, dat daar
uit eene verveelende eenformigheid ontftond,
welke het gevoel uitdoofde. TERENTIUS heeft
dit zeer gelukkig uitgedrukt door een woord,t
vertaald uit MENANDER , van wiens vermiste
Ko.
* l,uct»nus in Dialogo J£PflTE5!.
1
t
Otleo tmncs dthinc ex anima mulieret;
Jatdtt qmtidianarum karum firmarum.
Eun, Aft, a. Se, Ü»

« V E R D E G R I E K E N . 14^
Komedien wij geene liever zouden wenfcben
behouden te hebben, dan die, welke getiteld
isMISOrTNOE. Deze was een meesterftuk
van karakterfchets , welke thans veel licht
zoude verfpreiden over een zo duister fluk,
't welk ik nogthans door eenige aanmerkin.
gen zal trachten op te helderen.
§• III.
OVER DE AANVALLEN VAN MELANCHO­
LIE, WAARAAN DE ATHENIENSERS EN
DE OVERIGE GRIEKEN ONDERHEVIG
WAREN.
DE Athenienfers fchijnen de eerden onder
de Grieken geweest te zijn , die het woord
MlsorrNOS (Vrouwenhater) hebben uitgevonden
, om daardoor menfchen te beteekenen,
waarvan fommigen onophoudelijk op
de vrouwen fcholdcn, zo als EURIPIDES, terwijl
anderen haar gezicht ontweeken, gelijk
MAELANION , welke zich beftendig ophield
in het diepfte van donkere bosfchen, en even
als een wild dier leefde, weerfpannig tegen.
het

*4& B E S P I E G E L I N G » »
het juk der wetten en der natuur; * terwijl
TIMON zich had neergezet tusfchen de fteile
rotfen van dat gedeelte van Attica, 't welk
Paralia genoemd werd, welks inwooners zij.
ne begraafplaats aantoonden in eene bijna ontoegankelijke
plaats, op den weg, welke
van Phalerum naar Lampra liep.
HOE meer ik deze treffende bijzonderheid
in de gefchiedenis van den menfch overwoogen
hebbe, des te meer ben ik overtuigd gegeworden,
dat de Attifche Mifogynen en Mifanthropen
in de daad eene ziekte hadden,
welke veel overeenkomst had met de zogenaamde
Nympbo/ep/ie. Het was een aanval
van Melancholie , welke hen deed vlugten
naar eenzaame plaatzen, tot mijmeringen gefchikt;
en vaak flooten zij zich eindelijk op
in
• ARISTOPHANXSI» LyjiHraa, vs «07 Sec.
Ir is buiten twijffel veel fabelachtigs in het gene
S v 1 D A s en andere verzamelaars vernaaien aan_
gaande T I M O N den menfehenhaater. ARISTO-
TEL s.s is de oudlte fchiijver , welke gewag van
hem heeft gemaakt j en hij fpreekt van hem als
van een' menfch, welke geleefd heeft, niet in etsen
toren omftreeks de Academie, maai op etn«
afgelegen plaats.

©VER DE G R I E K E N . 145
in holen, zo als men in onze tijden ontdekt
heeft te Vary tusfchen Athenen en Sunium,
aan de zuidelijke zijde van den berg Hymettus.
Het fchijnt eene oude fïeengroef
te zijn, verliefd met zeer lompe beelden,
gemaakt door eenen zekeren Griek met naame
ARCHIDAMDS, welke buiten twijffel door
de Nympholepfie was aangetast, zo als blijkt
zelfs uit de opfchriften, welke daar nog binnen
in die onderaardfche plaats gevonden
worden. *
HET fchijnt mij toe, dat EURIPIDES insge.
lijks van tijd tot tijd dergelijke aanvallen gehad
heeft: want PHILOCHORÜS verzekert,
hij , om zijne Tragediën op te ftellen ,
dat
wijk nam naar het eiland Salamis, waar hij
dan ging woonen in een duister hol, akelig
voor het gezicht. * En dus heeft de melan.
* C H A H D L E K kXeize dooi Griekenland. Hoofdft
XXXII,
t A U L U S Giinus N>i~t. ^itt. L. T5. en Gr-
» ALDUS in viu Euriiidis. Deze omftandigheid
fiiekt mede tot een bewijs , dat die dichtei op
het eiland Salamis was gebooien : 't welk echter
niet belet , dat hij heeft kunnen ingefchreeven
«o den in het vlek Jhlja , zo als giitocu.
Ti OM beweert,
de

«JO
B E S H I - G H I N e ï R
Iancholieke toon , welke in zijne werken
fchijnt te heerfchen, zijnen oorfprong kunnen
hebben in de fombere en naargeestige
plaats , waar zodanige denkbeelden ontdaan
zijn.
DE inwooners van Smyrna toonden een
dergelijk hol bij de wel van de rivier Me-
Jes, waar zij voorgaven, dat HOMERUS zijne
Ilias heeft opgefteld. Maar, zonder de verdachte
overleveringen der Smyrnenfers te
onderzoeken, is het zeker, zo als HORATIUS
zegt, dat alle oude dichters de Heden, zo
veel zij maar konden, ontwecken, en dat
hunne verfen voor het grootfte gedeelte in
de eenzaame flilte der bosfchen zijn gemaakt.
* Hier uit kan men opmaaken, dat
de dichterlijke aandrift destijds zeer nabij
kwam aan eenen aanval van melancholie.
Ook is het in dit opzicht zeer merkwaardig,
dat Beotië , 't welk men als de wieg der
Dichtkunst van Europifch Griekenland moet
befchouwen, twee bergen had , zeer zon>
derling wegens hunnen invloed op den geest
der inwooners.
Ds
* Stripttmm cberm tmnii amat nemus, tt fugit urbei.

»vt» DE G S I t f t S, Tjt
DE CiTHeRON , toegeheiligd aan de Nytn.
phen, had den naam van de Nympholepfie
te verwekken, zijnde die neerflagtigheid van
geest, welke zeer ligtelijk tot zinneloosheid»
en eene bijgeloovige vrees voor de Goden
overfloeg. Het is zeer waarfchijnlijk, dat dit
uitwerkzel ontftond uit de koude en doordringende
lucht, welke de fpieren en zenuwen
doet famentrekken.
DE HELICON , wiens ligging een weinig
meer noordelijk is , en welke , gelijk men
weet , bijzonder aan de Muien was toegewijd,
verwekte de Mufolepfie, of die aandoening
, zo moeilijk om te befchrijven „
welke veel bloed en leevensgeesten naar het
hoofd deed Hijgen, en in groote dichters
den naam had van Genie, in middelmaatigen
zotheid heette , en razernij in de zulken ,
welke arbeidden zonder kunst , en zonder
eenig bedwang, zo als de Troubadours.
HESIODDS , welke gebooren was op de
fehuinte van den berg Helicon , ondervond
daar van tijd tot tijd zulke droefgeestige en
nasre oogenblikken, dat hij wenfchte nimmer

BKSPIIGILIHGÏÏ
mer het zonnelicht onder zulke menfchen,
als zijne tijdgenooten, aanfchouwd te hebben.
Zijne geboorteplaats Afcra fcheen hem
een ondraaglijk verblijf, zo wel ln den zomer,
als in den winter. En dit is zo vreemd
niet, wanneer men weet, dat de Helicon,
thans Zagara genoemd , omtrent de maand
October begint bedekt te worden met eene
verbaazende meenigte zeer koude dampen',
terwijl deszelfs top eenen last van fneeuw
heeft te torfchen, zo oud als de wereld: althans
men heeft dezelve nimmer zodanig gefmolten
gezien , dat de oppervlakte van de
rots bloot was.
UIT deze. aaneenfchakeling va« aanmerkingen
heb ik beflooten, dat die genen onder
de Athenienfers en de overige Grieken, welke
van natuur een zwak en droefgeestig
geitel hadden, hunne kwaal voelden verergeren
door den invloed van zodanige winden
, zo als de Sciron van Attica , welke
foortgelijke toevallen bij hen veroorzaakten,
als de Scirocco bij de hedendaagfche Nap«litaanen.
De inwooners van het eiland Eubcea
gaven zelfs, volgens bericht van THEO-
PBRAS-

P T Ï » C E G R I E K E N . 153
JHRASTUS , den naam van rouw en droefheid
aan een' zekeren wind, welke hun toewaaide
van de toppen van den Olympus, wiens
kruin, bijna altijd met fneeuw belaaden, door
denzelven geheel ontbloot werd. *
MEN heeft in onzen tijd mede naauwkeurig
genoeg onderzocht de eigenfchappen der
beroemdfte bronnen in de gefchiedenis der
Griekfche Dichtkunst, zo als de Hippocrene
in Beotië , en de Castalius van den berg Parnasfus.
Het is zeker, dat derzelver wateren
welke voortkomen uit de gefmolten fneeuw,
en door falpeterachtige en kalkachtige fteenen
gekleinsd worden, zo uitermaate koud
zijn, dat men niet lang de hand daarin kan
houden : en zij, die van geen fterk gelfel
zijnde daaruit in den Zomer drinken, gevoelen
eene koude rilling , gevolgd wordende
van eene koortzige hitte, welke door menfchen
onkundig van de natuurlijke oorzaaken
en uitwerkingen ligtelijk heeft kunnen
genoomen worden voor eene ingeeving
L DEEL. L der
» Dit is die wind, welke in Griekenland Otym-,
pies genoemd werd,

(54 B E S P I E G E L I N G
der, Mufen , der Nymfen , of van Apoll®
zelf. *
ARISTOTELES verzekert, dat alle groote ver.
nuften van Athenen, SOCRATES en PLATO niet
•uitgezonderd, afkomstig waren uit eene klasfe
van bleeke en melancholieke mentenen , 't
Zij dat deze met eene diergelijke gefteldheid
gebooren waren, of dat zij dezelve verkreegen
hadden als een onvermijdelijk gevolg
van veel nachtwaaken en aanhoudende letteroeffeningen.
f
BEHALVEN de borstbeelden en ftandbeelden
dier oude Wijsgeeren , welke grootendeels
niets anders zijn dan ideaalen , hebben de
Griekfche fchrijvers ons genoeg trekken nagelaaten
, waaraan men het gelaat en figuur
dier buitengewoone menfchen kan herken,
nen.
ZIJ
* Pe zogenaamde rivier Permesfus was een vloed,
ontftaande uit de gelmo'ten fneeuw , welke iu het
Toofjaar van den Helicon afliep. En deze wateren
hebben wel toevallen van koorts kunnen veroorxaaken
, zodanig als de Heer C H I H D I C I ondervond
door het drinken van den Castalius,
t Preblemata. Seö. XXX, No. I.

« V E R D E G R I E K E N .
ZIJ waren, volgens de fchilderij, welke
AKISTOPHANES geeft van SOCRATES , van eene
zeer bleeke kleur, welke nog meer afftak
door de donkere fchaduw van hunnen baard
en hair. De holten hunner oogen en de kaakebeenderen
Haken zeer vooruit, en het geheele
lichaam was zeer mager. Zelden wer
den zij ziek, bereikten eenen zeer hoogen
ouderdom , en behielden , tot het einde van
hun leeven, eenen gezonden en leevendiger
geest, in een lichaam , 't welk op het oog
zeer zwak was.
MEN verhaalt datZENo, nog onzeker zijnde
aangaande zijn beroep en zijne beftem.
ming, de nieuwsgierigheid had van het Del*
phifche Orakel raad te pleegen, om te weeten
, langs welken weg men tot het waare
geluk geraakte. Hierop kreeg hij van de
priesters-ten antwoord, dat hij zich den dooden
gelijk moest maaken. Door dit wonderlijke
raadzel gaaven zij de magerheid en
bleekheid der Wijsgeeeren te kennen. Echter
leefden die zogenaamde dooden fomtijds
eene volle eeuw; en de fakkel des verliands,
welke hen bij de poorten des doods verlicht-
L 2
te?

15©' B n n n u i N G ü ï
te, verfpreidde nog meer licht, dan bij het
gros der menfchen in den bloei der jeugd
wordt gevonden. THF.OPHRASTUS verzekert
ons, dat hij 99 jaaren oud was, toen hij zijne
karakters lehreef, welke men , zonder
eene dusdanige verzekering van hem zelvsn,
zoude aanzien voor het werk van een jong
menfch vol van geest en vrolijkheid : want
in dezelven heerfcht een toon van vrolijke
boert , welken het niemand in eenige taal
van Europa gelukt is na te volgen.
DE Ouden hebben gemeend, dat de Wijsgeeren,
welke omftreeks Athenen woo;.der» •
eenen zo hoogen ouderdom, ondanks hunnen
oneindigen letterarbeid, bereikten, doormiddel
van eenen bijzonderen leefregel *
Doch
het is zeker, dat zij eenpaarig de leevenswij.
ze van PYTHAGORAS, als ongerijmd en belachelijk
, verwierpen.
zich onderwerpen
onveranderlijken regel ,
Nimmer wilden zij
aan eenen algemeenen en
welke in de daad
ook niet kon pasfen voor verfchillende lichaamsgeftellen
: zij volgden de waarneemingen,
* L»CIA»OI in MxxpoGiKC ; enCEMsoKitf
U ( de die nututi. c, 4,

•> v E u DB G R I E K E N . I$Y
gen, welke ieder op zijn geitel had genoo»
men , en gebruikten zmke fpijzen , als daarmede
min of meer overeenkwamen.
ZIJ waren daarenboven niet vatbaar voor
ontroeringen , welke vaak al zo doodelijk
zijn als ziekten. De vrede week nimmer
uit hunne ziel: elke dag was voor hun een
feestdag, en de oplosfing van een vraagftuk
de grootfte vreugde. In den lommer hunner
tuinen gezeten , belachten zij de meenigte
van dweepers en heerfchzuchtigen , welke
geliingerd werden als riet, door den geringften
wind, ja door het geringde luchtjen der
hartstogten.
VOOR het overige leefden de Athenienfers
in het gemeen zeer lar.g, en waren van
een gezonder lichaamsgestel dan de overige
Grieken : want door eene zeldzaame goedheid
der Natuur waren zij onbekend met
die ziekten , welke veroorzaakt worden
door wormen in de ingewanden, * terwijl
de inwooners van het nabuurige lie-
L 3
oud
» P L I H I u s Hifi. Hst. Lib. XXVll. Ctf. IJ. 'f » *,>
o m , Hift. PUut. L. IX. C, ia.

t$S B E S P I E G E L I N G ijs,
otië zeer geplaagd werden door dat gedierte,
't welk het leeven en de gevoeligheid tot eenen
last maakende , eenen grooten invloed
heeft op het lichaamelijk geitel en het zedelijk
karakter der volken. Geen Natuurkenner
is zo onkundig, of hij weet , dat de
wormziekten nu eens eene naare droefgees»
tigheid, dan eens eene onmaatige vrolijkheid
veroorzaaken: zij verwekken een gedans en
gelach als van ftuiptrekkingen ; en komen
vrij wel overeen met de Opium , welke
op de luidruchtigfte vrolijkheid eene neerflagtigheid
doet volgen, gelijk aan eene flaapziekte
HET groote onderfeheid, 't welk men in
dit opzicht tusfchen twee nabuurige volken
van Griekenland befpeurde, ontftond uit de
hoedanigheid van het water, en de verfchillende
leevenswijze. De Beotiërs welke
vruchtbaare landen hadden, groote weiden,
talrijke kudden, en verfcheiden foorten van
tam gevogelte, hadden zich berucht gemaakt
door hunne verfchrikkelijke vraatzucht. Zij
hielden meer dan eenmaal 's daags maaltijd,
Qii hadden, volgens POLYBIUS, meer dan dertig.

O V E * *> Ï G R I E K E N . 159
lig feesten in de maand. De Athenienfers
daarentegen waren , ten opzichte van het
voedzel , het maatigfte volk van de wereld.
De aard van den grond welken zij bewoonden,
zijnde dor en onvruchtbaar, had hen
genoodzaakt allerlei dierlijke zelfllandigheden
tot fpijze te gebruiken : zij aten niet alleen
krekels en fprinknaanen , maar zelfs het
vleefch van ezels en mollen. *
IN de vlekken van Attica, welke verfpreid
waren langs de hoogten van Diacrië, kef Je
men, zo als verhaald wordt, van de jagt en
de melk der kudden ; maar de behoeftige
burgers , en zelfs de armee van den Staat,
moesten in tijd van oorlog zich geneerea
met gezouten vifch , gedroogde vruchten , en
een foort van graan , 't welk de Griekfche
landbouwers de Garst van Achilles noemden,
en waaraan men, volgens LLTIANUS , de zonderlinge
kracht toefchreef om het gezicht te
verfterken.
L 4 $ i%
• AÏ-JSTOPHAHES i» Villis, et yAeUrninfAiüo

§ IV.
VAN DE VERBASTERING ÏÏ, DE GESLACH­
TEN DER ATHENIENSERS.
HOE groot ook de bekwaamheid van dit
volk was voor het beoeffenen der kunsten
en weetenfchappen , verzekert AIUSTOTELES
nogthans, dat het verftand bij hen nimmer
erffelijk was in de zelfde gellachten. Deze
ondergingen alle , zegt hij, eene fchielijke
verbastering; en, om dit te bewijzen , haalt
hij onder anderen de voorbeelden aan van
SOCRATES en PERICLES, wier kinders dedomfte
en onberoemdiïe der ltervelingen zijn geweest.
*
OM hier over eenigszins juist te kunnen rede.
neeren, zoude men voor alles moeten onderftellen,
dat de opvolging van kinders daar nimmer
gefioord wierd door onwettige vermenging
en fluikfchen minnehandel. Ondertus»
fchen was de band des huwelijks bij de A-
thenienfers de zwaklle van alle banden.
» ibtttrie, L. H C. 15.
TE

ö v E S D E G X I E K E N . 16Z
TE Lacedemon, zegt PLATO , laaten de E.
phoren een waakend oog op de Koninginnen
houden , op dat het bloed van hnnne Vorsten
zich niet vermenge met dat van een' Haaf
of priester of muildrijver. Echter heeft men,
in weerwil van alle die voorzorg, twee koningen
van Lacedemon onder eede hooren
verklaaren, dat zij geene vaders waren van
die kinders, waarvan hunne vrouwen bevallen
waren. ALCIBIADES ging daarenboven een
nieuwe foort enten op de ftam der Heracli.
den: want pas was hij te Sparta gekomen, of
eene Koningin werd in de hevigfte drift voor
hem ontftooken ; niet tegenftaande dat hij
toen een balling was, zwervende door Griekenland,
zonder Vaderland , zonder huisgoden,
en ter wereld niets bezittende dan vernuft
en fehoonheid.
DEZE en ontelbaars andere voorbeeldeu
waren echter niet in ftaat om de Grieken te
deen afzien van de beweezen ongerijmdheid
der Geflachtrekeningen, waarop zij niet minder
verzot waren dan de Jooden, bij welken
de losbandigheid der mans tevens die der
vrouwen aanmoedigde; en evenwel werd bij
L 5
de.

D"2 B E S P I E G E L I N G * *
dezen de onzekerfte zaak van de wereld voor
volkomen zeker gehouden.
MAAR behalven deze heimelijke vermen*
ging, was die verbastering, waarvan ARISTO-
TELES fpreekt, geenszins een verfchijnzel, *t
Welk alleen bij de Grieken plaats had: want
men heeft hetzelve naderhand befpeurd bij
alle befchaafde natiën van Europa, waar bet
verfiand fomtijds fchittert in zekere familien,
gelijk die lichten, welke men 's nachts on»
verwacht ziet midden in de moerasfen ; en
vervolgens verdwijnt die glans, zonder ooit
weder te voorfchijn komen, ten naasten bij
zo als SAPPHO zegt van den maagddom.
IN Portugal en Spanje heeft men zelfs gezien
, dat de adelijke gedachten de domlte
van allen zijn, en zo men elders foortgelijke
waarneemingen had gedaan , men zoude
waarfchijnlijk de zelfde uitkomflen gekreegen
hebben. Zonder hier te fpreeken van de
ilechte opvoeding , welke wij volflrektelijk
niet willen vermengen met de natuurlijke oorzaaken
, kunnen wij het geval, 't welk ia
Span-

O V E H . pa G R I E K E N . 103
Spanjen en Portugal plaats heeft, gemakkelijk
uit eenvoudige redenen oplosfen.
MEN onderftelle, dat er in een klein, ge.
heel op zich zelf liggend land, vijftig zwakke
edellieden zijn, die nooit anders trouwen
dan onder elkander, zo zal de zwakheid der
vaders dermaate op de kinders overgaan, dat
de Staat niets goeds van de nakomelingen van
een zodanig geflacht te wachten heeft: het
zal ten laatften worden als die wilde flruiken,
welke nooit geënt zijn geweest, en wier zap.
pen niet te verbeteren zijndan door de ver.
menging met een vreemd zap.
NIETS bracht zo veel verandering te weeg
in het bloed en het karakter der Athenienfers
, als de oorlog , en de huislijke flavernij.
WELKE zijn ten laatften de gevolgen geweest,
zegt ISOCRATES, van zo veele oorlogen
te water en te lande gevoerd , waarvan
fommige gewonnen, andere verlooren wierden
? immers geene andere, dan dat alle aanzienlijke
geflachten daardoor zijn uitgeftor.
ven ,

t64
ÜEsriEüEtrwcsBr,
ven, en dat de Staat weer bevolkt is met
menfchen , die Athenienfers zijn alleen in
naam, of die dat gene zijn, 't welk ik liefst
niet wil noemen.
VAN de flavernij zal ik llraks in het breede
fpreeken, en alle die landen aanwijzen , van
waar men eene ontzachelijke meenigte menfchen
ging opkopen , om die naar Athenen
over te voeren, waar zij uitheemfehe zeden,
eenen nieuwen godsdienst, en nieuwe vooroordeelen
inbrachten : zelve bedorven door
de flavernij , bedorven zij te gelijk de vrij.
beid.
DE Athenienfers vermengden zich zo ligtelijk
met de vrouwen , welke hun door de
koopvaarders uit Klein-Alië werden aangebracht,
dat uit eene optelling, ten tijde van
PEKICLES gemaakt, volkomen bleek, dat bijna
vijfduizend burgers uit geene wettige huwelijken
gebooren waren. *
DE
* PHjTAKCüUS M Peride. et P m i ornonn
fa ^Attiiii citatus a Scholiaste Aristophanis ad Ves-

ave» r>E GRIEKEN, trjr
DE fchoone flavinnen werden aanftonds vrij
gemaakt: weldra kreegen zij eenigen invloed
in de huisgezinnen , n ten laatften werden zij
de matresfen in die zelfde huizen, waar men
haar als dienstmaagden verkocht had. THE-
MISTOCLES had tot moeder gehad eene Karifche,
IPHICRATES en TIMOTHEUS eene Thraci_
fche, en DEMOSTHENES eene Scythin. In dit
opzicht verdient aangemerkt te worden, dat
het fomtijds nuttig is, het bloed van onderfcheiden
natiën te vermengen. Doch men
moet wel zorge draagen, dat men hierin den
juisten middenweg houde, want wanneer de
werking der oorzaaken al te overhaast gefchiedt,
baart zulks fchrikkelijke gevolgen.
Ten tijde van het Neder - Keiferrijk kwamen
de inwooners van Konfiantinopel voort uit de
vermenging van vijfentwintig verfchillende
volken , en nimmer zag men op aarde een
ondeugender genacht; zo dat de hoofdftad
der Christenheid het verblijf wierd van de
fnoodfte misdaaden, en de ijsfelijklïe gruwelen:
de hoofden des volks waren monfters,
en de onderdaanen niet minder.
GE*

iêé B E S I I E J Ï I I R O U '
GENOEGZAAM foortgelijke oorzaakeu brachte
Rome de zelfde uitwerking voort, en gaven
het beftaan aan dat lafhartige en verachtelijke
gepeupel , 't welk door AMMIANUS
MARCELUNUS met zulke flerke trekken is afgefchilderd
, en welks aframmelingen thans
den titel van Eminentie en Monfeigneur aanneemen,
en op niets zo zeer gefield zijn dan
op geld winnen zonder iets te doen.
§• V.
VAN DE GYMNASTIEK.
THANS gaa ik over om aan te toonen, wel.
ken invloed de Gymnastiek had op de gefleldheid
der Athenienfers , en der overige
Grieken in 't gemeen.
NIMMER is er eene kunst uitgevonden, welke
verderfïelijker was, en meer gefchikt om
het menfchelijke gedacht te verzwakken. Dit
heeft GALENUS beweezen niet alleen door
eene Verhandeling, opzettelijk over dat onderwerp
gefchreeven , maar ook door ontelbaare
andere bewijzen, welke in zijne werfe«n
verfpreid zijn, en waar door hij op de
dui-

*fTR B E s * ï E G ï r, i *r s « Sf •
het hoofd tot op de heupen, terwijl het benedenfte
gedeelte des lichaams uitermaaten
dik werd , gelijk XENOPHON zeer wel heeft
aangemerkt. * Want het is ligt te begrijpen
, dat de voedende zappen altoos vloeiden
naar die deelen , welke de grootfte en
aanhoudendfte kracht oeffenden.
OFSCHOON de Athenienfers niet fpreeken
vandeSchijvenwerpers, AlsKOBOAOI, moet
men echter niet twijffelen, of bij dezen kreegen
de armen eene wanftaltige dikte , terwijl
de hals dermaate zijne buigzaamheid
verloor, dat zij niet meer in ftaat waren om
het hoofd van de rechter naar de linker zijde
te draaien , dewijl hetzelve de werwelbeenderen
al te fterk drukte, ten einde aan
het werpen meer kracht bij te zetten.
MEN had vooral niets nadeeliger kunnen
uitvinden, dan de kinderen geforceerde loopen
te laaten doen, 't welk plaats had in de
Olympifche loopbaan, en bij de plegtige fpe.
lea der Grieken. Want de al te fterke fchudding
der lucht konde ligtelijk de werktuigen
dei
•» ln
Symfofi;

a vi j DE GRIEKEN. 16"
dér ademhaaling befchaadigen, en longziekten
voortbrengen, welke de ouden even weinig
wisten te geneezen als de hedendaagfchen.
WIL men zeggen
9
dat deze oefFeningen
nuttig hadden kunnen zyn, bijaldien men dezeiven
had weeten te maatigen, ik antwoorde
daarop, dat het onmogelyk was dezelven
te maatigen, om dat zy op naijver gegrond
waren , en de aard van den naijver is, noch
maat noch paal te kennen. Men moest overwinnen
of overwonnen worden ; en men
kraakte zich zo wel door het winnen als door
het verliezen.
TEGEN dat ééa worstelaar beroemd konde
worden , moesten honderd anderen in de
proef omkomen ; zonder dezulken te rekenen,
welke dêrmaate verminkt wierden, dat
zij onnut waren voor den Staat, en onnut
voor zich zeiven.
HET menfchelijke zenuwgeftel wil flechts
tot esnen zekeren trap gcfpannen worden»
Zo dra men dit verder wil voortzetten, ver-
I. DEEL. M liest

;o B ï s r i E C H i S o ï j f
liest men aan den eenen kant, het gene men
wint aan den anderen: de worstelaars maakte
hunne handen fterk ten koste van hunne
voeten; en de hardloopers wederom de voeten
ten koste van de arman. Het evenwigt
Van alle krachten te famen werd vernietigd
door eene bijzondere kracht, welke geheel
en al onnatuurlijk zijnde welhaast in zwakheid
veranderde,
MONTESQUIEU zegt, dat de oefening van
het worstelen oorzaak was, dat de Thebaanen
den flag bij Leuctra wonnen ; maar hij
fchijnt er niet op gedacht te hebben , dat
deze flag is voorgevallen in de 102de Olympiade,
toen er dus reeds meer dan 400 jaaren
verloopen waren, federd dat de Lacedemoniers
zich zo zeer op het worstelen hadden
toegelegd, 't welk hen echter niet voor
den geheelen ondergang heeft kunnen behoeden.
NEEN, het was de fchranderheid van EPA-
MINONDAS , met nog verfcheiden andere bij.
zondere oorzaaken , waarvan ik in het vervolg
verflag zal doen, welke den Thebaanen
bij

& v E R DÉ G R I E K E N . 17 T
bij Leucïra de zege bezorgden. Het worstelen
had daarin geen deel hoegenaamd;
en men zag welhaast die zelfde Thebaanen
overwonnen te Cherona:a ; vervolgens zag
men hen gevangen genoomen door ALEXAN-
DER ; men zag hen elders op de markt aan
de meestbiedende als llaaven verkocht worden;
men zag ploegen en zaaien daar ter
plaatze, waar Theben had geltaan : met één
woord, een volk,.'t welk zich nimmer op
de Gymnastiek had toegelegd , zoude met
geene grooter vernedering, noch fchrikkelijker
omwenteling een einde hebben kunnen
neemcn.
BIJ het leezen der Gefchiedenis is het altijd
voorzichtiger de gebeurter.isfen te beoordeeuit
de gevolgen , dan uit de oorzaaken, welke
laatfte dikwijls met eene dikke duisternis
bedekt zijn. Om de voortreffelijkheid en het
nut van het worstelen te bewijzen, had de
Schrijver van den Geest der Wetten moeten
aantoonen , dat Theben niet verwoest was,
en dat de Thebaanfche naam niet was uitgewifcht
op den lijst der volken.
M 2 £>s

3.72 B E S P I E G E L I N G E N
DE Macedoniers, welke DEMOSTHENES overal
Barbaren noemt, hadden zeer fterke zenuwen,
en bij die fterke zenuwen , een zeer goed.
vcrltand : zij maakten weinig werks van de
worsteloeffeningen, en vernoegen de Grieken
bijna in alle geregelde veldflagen. De Beotiërs,
Phoceënfers, Spartanen, Athenienfers,
kortom allen , die zich tegen de legermagt
van Macedonië dorsten verzetten , werden
neergehouwen als doornen door de zeisfen
van den maaier.
DE Romeinfche foldaaten, welke den Haam
zelfs van Gymnastiek niet kenden, begaven
zich 's morgens op marfch, en waren zeker,
dat zij voor den avond de Grieken overal
zouden overwonnen hebben , waar dezelve
te vinden waren. Ongelukkig vond men hen
in eenen tijd , toen zij reeds geheel en al
verzwakt waren door de poogingen , welke
zij hadden aangewend om fterk te worden.
Zo al het vuistvechten, het Pancratium en
het fterk loopen die wanstaltigheden niet had.
den veroorzaakt , waarvan wij gefprooken
hadden , zouden echter de al te fterke uitwaas-

tfVER » E GRIEKEN, ifs
Waasfeming en het onmaatig zweeten, welke
die oeffeningen verwekten, meer dan genoeg
in ftaat zijn geweest om het lichaam te verzwakken
, door hetzelve van veele zappen,
tot deszelfs onderhoud noodzaakclijk, te bsrooven.
Ook verzekert GALENUS op de ftelligfïe
manier, dat van HIPPOCRATES af tot hem
toe niet een Griekfch Geneesmeester het temperament,
noch het lichaamsgeftel, noch den
leefregel der worstelaars had goedgekeurd.
HCT is de grootfte ongerijmdheid tegen het
gezag van alle Griekfche Geneesmeesters tc
ftellen , gelijk men gedaan heeft, het nietsbeduidende
gezag van eenen Schrijver als Lu.
CIANÜS, welke een famenfpraak over de Gymnastiek
heeft gefchreeven, waarin hij, door
eene onbegrijpelijke onkunde van de oude
gefchiedenis,
SOLON durft invoeren , op zulk
eene wijze, als of die beroemde wetgeever
de ijverigfte voorftander van de worstelaars
geweest ware, daar hij in tegendeel een gezwooren
vijand van dezelven is geweest. *
Hij verminderde de belooningen, welke men
M 3 hun
» Biosists LACRTIUS in het leeven van
S O L O K.

174 B E S P I E G E L I N G E N
hun had toegelegd, bijna tot niets, en bracht
den Athenienferen onder het oog, dat het
oneindig voordeeliger ware 's lands geld te
belteeden aan de opvoeding van weezen, dan
tot het onderhoud van worstelaars , welke
nutteloos waren niet alleen in tijd van vrede,
maar zelfs ook in tijd van oorlog: want zij
waren, zo als EURIPIDES zegt, deflechtltefoldaaten
van Griekenland.
MEN heeft tot hier toe gemeend , dat de
gevechten der Zwaardvechters te Rome nog
oneindig veel wrecder fchouwfpel opleverden
, dan het worstelen der Grieken : maar
de waarheid der zaake is , dat beiden even
wreed zijn geweest.
DE Zwaardvechters, welke gewond waren
, konden door bekwaame Heelmeesters
yenezen worden, en GALENUS heeft te Pergamus,
zijne geboorteplaats, de meesten, welke
kwetzuuren hadden ontvangen, in het leeven
behouden. Maar de Griekfche worstelaars
waren niet te geneezen, dewijl zij elkander
de ledemaaten zelve affcheurden ; zij
verlooren oogen, tanden, neus, ooren, kin,
en

,-TEI DE G R I E K E N . 17^
en geleeken naar menfchen , welke uit de
klaauwen van eenen tijger of luipaard cntfnapt
waren. *
KAN men zich wel iets fchrikkelijker verbeelden
, dan te zien naakte kampvechters,
druipende van bloed, welke elkander het lichaam
met de ijzeren handfchoenen vc-rfcheurden
, en zulke Hagen in het gezicht
toebrachten, dat alle wezenstrekken daarvan
veranderden , in zo verre dat na zodanige
oeffening een moeder haaren zoon , en de
eene broeder den anderen niet meer kenden,
f
OOK is het zeker, volgens getuigenis van
ISOCKATES , dat geene anderen dan lieden vnn
de laagfte klasfe, en die uit de verachtelijkfle
gehuchten van Griekenland afkomstig waren,
dit fchandelijke handwerk oeffenden, en dat
deze zulks deeden , om dat zij geen ander
beroep geleerd hadden, waarin zij met minder
moeite en met minder beroemdheid zouden
geleefd hebben, t
M 4
* vinthrhg. L. 2. Epigr. (.
t .sfi.tbolog. ibid. Ep, z & 3»
t flspi
WAT
Ijvyo,.

*7 Bï-MUHiScïa
WAT betreft den wedloop met paarden,
deze had op die dieren de zelfde uitwerking,
als de Gymnastiek op de menfchen: dat is te
zeggen, dat hun ras door geheel Griekenland
verzwakte , daar men zelfs de verregaande
onvoorzichtigheid had, veulens te laaten harddraaven,
welke door eene enkelde proef van
dien aard voor altoos geknakt waren. *
DE Engelfchen hebben het ras van hunne
paarden zeer verminderd door de wedloopen
van New-Market, en andere foortgelijken;
maar bij aldien zij het voorbeeld der Grieken
nagevolgd, en de veulens mede op de
baan gebracht hadden , er zoude in geheel
Groot-Brittanje niet een middeimaatig goed
paard zijn te vinden.
PINDARUS fpreekt
van eenen wedloop in
de Pythifche fpelen gehouden , waarin 40
wagens in ftukkeo braken, en veertig koetziers
* Het loopen van veulens werd voor 't eerjt ingevoerd
in de 9S C
Olympiade . en het fchi/nr nier
dat de oogen der Grieken federd geopend zijn
geworden om dit misbiuik te zien 4
ÏA»SANIAS
ïtow, cap. t.

S»V-ER DE G R I E K E N » 177
vsiers in het voetzand vielen, welke dus, gelijk
SOPHOCLES het uitdrukt, fchipbreuk op het land
leeden. • Dit beteekent met andere woorden,
dat men daarbij, zonder eenig nut voor den
Staat, een groot getal menfchen en nuttige
beesten verloor , waarvan fommigen oogen.
blikkelijk dood bleeven , en anderen door
langduurige pijnen gefolterd wierden. Op
die wijze voerde men oorlog midden in den
vrede.
DE inwooners van Cyrene in Africa , en
die van Sicilië in Europa hadden een uitmuntend
ras van paarden ; zo dat, wanneer qr
veele wagens van Cyrene , of van Syracufe
of Agrigentum te Olympia aankwamen, men
wel honderd tegen één konde zetten , dat
vreemden met den prijs zouden gaan ftrijken
, en de Grieken niet dan fchande behaalcn.
Deze laatften , 't is waar, hadden
bij alle die dingen eene geheime ftaatkunde,
en uit het vervolg van deze Befpiegeüngen
zal men zien, dat de Koophandel de groote
drijfveer was van de Olympifche fpelen, en
M 5
foort-
* PINDARUS I1U9- Ode j. en Somociss in
Eltiirx.

178 B E 8 ï I E G E 1 I II G
foortgelijke volksbijeenkomlten. Maar dit
belet niet, dat geen ding meer gefchikt was
om de deugd aftefebrikken , en aan waare
verdiende alle aanmoediging te beneemen ,
dan dat men zo veel belang, zo veel roem
Helde in de kunst van paardemennen; daar
toch die kunst zelve niets waS zonder de
fpieren der paarden, welker onderhoud eene
meenigte huisgezinnen in Peloponnefus en
Attic-i deed te gronde gaan. Geene weelde
was daar verderffelijker dan deze.
VOOR het overige waren de Athenienfers
minder met de Gymnastiek ingenoomen dan
de overige Grieken; om dat zij, gelijk XE­
NOPHON aanmerkt , zich voornaamelijk met
de zeevaart bezig hielden , waarbij het worftelen
en loopen niet te pas kwam. Maar
daar tegen bracht het geduurig roeien , gelijk
wij boven gezien hebben, een groot gebrek
te weeg in de menfehen van Attica.
En hieruit moet men befluiten, dat niets in
de wereld zo wel gefchikt is om gezonde
en fterke menfehen te maaken, als de landbouw
, welke alle bedenkelijke voordeelen
in zich vereenigt , zonder iemand krom of
wan-

«VER DE GRIEKEN. 179
wanflaltig te maaken , gelijk de worstelaars
van Elis, of de galei-roeiers op de Atheen.
Jthe vlooien.
§ vi.
VAN DE BEVOLKING VAN ATTICA, EN
VAN DE HUISLIJKE SLAVERNIJ.
VAN de vroegfte tijden af hadden de fiaat.
kundigen van Athenen , zegt PLATO , berekend
, dat hunne Republiek moest beitaan,
uit twintigduizend burgers. Door eene vergelijking
der optellingen, in zeer verfehillendc
tijden gedaan, zal men bevinden, dat da
bevolking daar altijd op eenen gelijken voet
is gebleeven onder PEUICLES , DEMOSTHENES
en DEMETRIÜS den Phalerëer, welke in onderfcheiden
tijden Demagogen geweest en
aan het hoofd des bclfuurs geplaatst waren,
In die optelliggen waren de vrouwen niet
begreepen, welke onderfleld werden het getal
der mannen te evenaaren ; diensvolgens
maakten de enkelden van beiderlei kunne, en.
van verfcbillende jaaren , waaruit bet Atheenfche
volk, verfpreid langs het Attifche grondgebied
, en het eiland Salamis bellend , tc
fa..

28o B l S P I E G E t l H G E M
famen eene zom uit van veertig duizend zielen.
Wanneer oorlogen of ziekten hierin eene
merkelijke vermindering te wege brachten
, werd het getal der burgers aangevuld
door vreemdelingen, welken de rechten van
inboorlingen en burgers gefchonken werden;
en wanner de bevolking, merkelijk hooger liep
dan het getal door de regels en berekeningen
der Staatkunde bepaald, zond men het ovsr.
Fchot naar de volkplantingen, en natr de veroverde
eilanden, waar men door het lot landerijen
aan de volkplantelingen uitdeelde.
DIODORUS van Sicilië was zeer kwalijk onderricht
, toen hjj ondernam de manier te
verklaaren , waarop ANTIGONUS de Republiek
van Athenen herformde : want uit eene optelling
, na den dood van ANTICONUS gedaan,
blijkt, dat het getal der burgers, de vrouwen
niet medegerekend, op twintigduizend
beliep ; zo dat er geene wezenlijke verandering
was gekomen in de oude grondflellingen
aangaande het getal van vrije menfehen
, waar uit die Democratifche Staat
moest beftaan, zonder dat dit getal vermeerderd
of verminderd mogt worden.
DE-

s v i R D E GRIEKEN. 15?
DEZE denkbeelden fchijnen zeer weinig te
foooken mot die, welke in zo veele boeken
over de bevolking zijn verfpreid, waarin men
geene dan verfoeilijke middelen vindt om het
getal van bedelaars en ongelukkigcn te vermeerderen.
De Staatkundigen nogthans^ in
plaats van zulke fielzels te verwerpen, hebben
dezelve met loffpraaken vereerd. Wij
nebben, zeggen zij, een groot aantal menfehen
noodig, welke men in tijd van vrede
groote belastingen kan laaten opbrengen, ea
wier bloed men met ftroomen kan vergieten
in tijden van oorlog. Zie daar de hoofdzaak,
waarop hedendaags de geheele wee.
ienfehap van eenen Minister der Financien
uitkomt: maar deze is niet de weetenfehap
van den Wijsgeer, noch van hun, die een
gevoelig en edel hart bezitten. Dezen zijn
ten fterkften overtuigd, dat honderd welgefielde
huisgezinnen op eene vierkante mijl
beter zijn dan drie duizend Negers op een
morgen lands.
ELK arm en mishandeld foldaat is noodwendig
een deferteur; en dus minder dan
nul op den lijst der verdedigers van den
Staat,

ifta B E S P I E G E L I N G E N
Staat. Deze defertie is het , welke ten gevolge
heeft gehad, en altoos zal hebben den
ondergang der despotieke regeeringen, waar
de bevolking den despoot geene de minfte
kracht bijzet. Dertigduizend Macedoniers
hebben Perfiën vermeesterd ; veertigduizend
Mogollen hebben Indien,- vijftigduizend Tartaaren
China veroverd, in welk latstgenoemde
Rijk fnen toen meer dan veertig millioenen
inwooners vond , welke hunne Meesters
afvielen. Wij hebben in onzen tijd het leger
van den Groot-Viller bijna geheel zien weg
loopen in den omtrek van Warna, en nimmer
hebben de Turken verftandiger gehandeld,
dan In dat geval: want hunne dwingelanden
verdienen niet, dat er een enkele
droppel bloeds wordt vergooten om hen te
befchermen in de regeering over die landen,
welke zij als dieven en roovers verwoest
hebben.
WANNEER de zwaarte der belastingen de
algemecne elende tot die hoogte gebracht
hebben , dat alle zuilen van het Staatsgebouw
daardoor zijn aan het Waggelen gebracht
, zijn de Dcspooten niet meer la
ftaat

SVER BE GRIEKEN - , jf*
ftaat zelfs door dooftraffen de defertie te beletten
: want menfehen, welke door de Financiers
zijn uitgefchud, en van de Krijgsoverften
beftemd zijn om op het flagveld vermoord
te worden , laaten zich door zodanige
ftraffen niet affchrikken; en willen liever
ilerven als deferteurs, dan als foldaaten.
DE Athenienfers deferteerden nooit; en daar
men ter naauwernood een leger van tienduizend
man nationaale troepen op de been konde
brengen, haalde men de overigen uit de
verbondene of cijnsbaare fteden ; ook nam
men in foldij Kretcnfers, Thraciërs en meer
dergelijke huurlingen, welke insgelijks nimmer
hunne vaandels verlieten; want dit was
ftrijdig met het handwerk, 't welk zij oeffenden.
Daarenboven hadden de Grieken en
Romeinen de ftaatkunde van aan de hulp.
troepen niet meer dan de helft der foldij te
betaalen, en het overige in de krijgskas te
bewaaren, tot dat de oorlog geëindigd was *
Dus was een deferteur altijd de helft van zijne
foldij kwijt,
Zo-
? Vstsiiïs rfe n milit, L, 2, C, 2a,

i l J4 B E S P I E G E T J I N C E W
ZODRA DEMOSTHENES over het Krijgswezett
en het algemeene beftuur van zaaken gefield
was, gelaste hij, dat de troepen, welke op
bultenlandfche togteti wierden uitgezonden ,
ten minden voor een vierde gedeelte uit inlanders
zouden genoomen worden, zo dat van
tweeduizend man vijfhonderd Athenienfers
moesten zijn, zo wel onder de ruiterij, als
onder het voetvolk. *
r DEZE nieuwe order kan doen vermoeden j
dat men te vooren fomtijds den oorlog voerde
alleen met hulptroepen, waarbij geene
andere burgers dan de Generaals en Officiers
gevonden wierden. De Athenienfers waren
zo ijverig op den koophandel, dat zij liever
eene markt dan eenen vcldtogt bijwoonden.
Maar, zeide DEMOSTHENES tot ben, die markten
kunnen niet in ftand blijven, zo zij niet
door eene of andere krijgsmagt befchermd
worden: gijlieden , voegde hij er bij, beoor.
deelt den bloei der Republiek naar de meenigte
der koopwaaren, welke gij ziet veilen,
maar gij denkt niet dat PHILIPPUS van Macedonië
met eene groote bende roovers kan
ko-
* niuiltniHU Th/Hifi 2. P- *Si

O V E R D E G R Ï E E E W . I{?5
komen om u te pionderen , op het eigen
oogenblik, dat gij bezig zijt met koopen of
verkoopen,
MEN ziet uit de rekening ,• welke PEKI.
CLES van zijn beflüur heeft gegeeven , en
welke het ecbtfte ftuk is van de Griekfche
Gefchiedenis' , dat hij in het begin van den
Peloponnefifchen oorlog het zo verre gebracht
had, om een leger van een en dertig duizend
en agthonderd man j de ruiterij daar onder
begreepen , op de been te brengen. * Wat
ook kwalijk onderrichte Schrijvers , gelijk
DIODOKUS van Sicilië, hiervan gezegd hebben,
dit is het hoogfte geweest, waar toe de Atheenfche
Republiek haare landmagt heeft kunnen
brengen , en zij heeft dezelve federd zelfs
verminderd om haare zeemagt te vermeerderen,
waarmede men oordeelde meer nut te
kunnen doen. Onder het beftuur van den Demagoog
LYCURGUS beflond de zeemagt uit vierhonderd
Triremen, of fchepen met drie rijen
roeibanken, welke bij elkander in de drie havenkommen
van Piraeus konden gelegd worden,
waar thans met geene mogelijkheid een vloot
I. DEEL. N van
• TBUCÏOIBES Belt, Ptltpm. L, II.

i{?6 B E S P I E G E L I N G E N
veertig Linie fchepen zoude kunnen liggen
; al ware zelfs het eene van de dokken
dier haven niet verzand. * Hier uit kan
men befluiten dat de Triremen der Athenien*
fors nog zo groot niet waren als onze gewapende
floepen ; en daar dezelve geroeid
wierden, namen de roeiers zo veel plaats in,
dat er voor de feheeps-foldaaten bijna geene
ruimte overbleef. Dit was een algemeen gebrek
in het zeewezen van alle oude volken;
en dit gebrek was niet te verhelpen, zo lang
de gewoonte in fland bleef om de fchepen
door roeien voort te drijven, t
DEWrjL de bevolking van Athenen bepaald
was tot twintigduizend burgers, was het niet
mogelijk met zo weinig handen tevens het
land te bouwen, in de mijnen te graaven,
en de fabrieken te doen bloeien ; en dus
moest men noodwendig zijn toevlugt neemen
tot
* Eene teekening van den ïiraeus, geometiifch
gemaakt, is te vinden in U Dtf.r\ptit* du Golfe u's
fenife et de U Morèe f&r Mr. Bellin.
* ÏOIYBIUJ zegt, dat de groottte ooilogfche*
pen dei Romeinen niet meei dan 120 foldaaten
konden voeren , terwijl men 300 roeiers noodig
had om dezelven voon te krijgen,

O V E R DÊ G R I Z K B N . 187
tot flaaven. Men kogt dan overal menfehen
op, waar die maar te vinden waren; en men
vond er in zo grooten getale, dat de gerings
prijs, waarvoor dezelve te koop waren, bij-
. na het geloof te boven gaat: men zoude
thans tot dien prijs geene Negers van de kust
van Melinda kunnen bekomen. XENOPHON
fpreekt van Atheenfebe flaaven, welke niet
meer dan eena halve Attifche mine, of ten
naasten bij 37 Livres, kostten. * Maar die
gene, welke een handwerk geleerd hadden,
en in de fabrieken tot zwaaren arbeid konden
gebruikt worden , kwamen gemeenlijk
«P vijf minen, of 370'livres te ftaan. f
DE landen, waar men die meenigte
galei,
flaaven ging opkoopen , waren Thracië, 't
welk meer vrouwen , dan mannen opleverde;
Macedonië, van waar, volgens bericht van
DEMOSTHENES , de weinigfte flaaven kwamen;
Dacië , thans Moldavië; het land der Geten,
tharsBesfarabië; Klein Scythiê, aan den
mond van den Donau, en Kappadocië,
de Hoofden en de Koning zelf hunne
N 2
* XENOPHOH de ftct, et dict. Socrat. tl,
1 D 1 in 0 s T H, in 1* contra ^phobrnn. ?]«•'
waar'
onder-
daa--'

188 B E S P I E G E L I N G E N
daanen , zo veel zij maar misfen konden,
verkochten, even als thans fommige Cazieken
van Congo en Angola , welke met den
dood behoorden gelïraft te worden, om hunne
opvolgers van zodanigen handel af te
fchrikkcn. Behalven deze landen had men
nog Myfië, Phrygié', Carië, en eindelijk Syrië,
van waar men zo veele flaaven kreeg,
dat de naam Sjrus gemeenlijk gebruikt wierd
om eenen flaaf aan te duiden •, gelijk men
den naam van Tbretfa gebruikte om eene
flaavin te beteekenen, dewijl de meeste flavinnen
van Thracië geboortig waren. Nimmer
zag men eenen enkelden Egyptenaar op
de markt verkoopen ; maar wel veele Negers,
waarmede van de oudfte tijden afhandel
is gedreeven , even als of die zwarte
menfehen volilrekt tot de ilavernij gefchapen
waren, daar zij nogthans vaak beter zijn dan
hunne meesters.
ALLE fabrieken van Athenen werden aan
den gang gehouden door de handen der flaaven
; en geduurende den Peloponnefifcheu
oorlog liepen er meer dan twintigduizend van
dat volk weg', welke, zo als
THUCYDIDES
zegt,

O V E R D E G R I E K E N . 18.0
zegt , meerendeels zeer goede werklieden
waren. * Men zoude zeggen, dat dergelijke
tegenfpoeden den koophandel en de fabrieken
der Athenienfers voor altoos hadden moeten
vernielen ; maar de gemakkelijkheid ,
waarmede men uit alle die ongelukkige landen
, welke wij hebben opgenoemd, menfehen
konde krijgen, herftelde die fchade zo
wel , dat men na verloop van eenige jaaren
naauwlijks iets daarvan konde befpeuren. Ns
de optelling, door DEMETRIUS den Phalereër,
omtrent 309 jaaren voor onze Tijdrekening,
gedaan, bevond men, dat het getal der flaaven
van beide kunnen en van onderfcheiden
jaaren , te Athenen, en op het grondgebied
van Attica, een getal van viermaalhonderdduizend
beliep, f >
N 3
WAN-
* Lib. VII.
1 A I H O I E D S , en de ongenoemde Schrijver
van de befehrijving der Olijmpiaden hebben eenen
grootea misflag begaan , met te zeggen , dat de
optelling van DIMETJIKS gedaan is in 't jaar 310
voor onze Telling. MKURSIUS zelfheeft dien
misflag niet opgemerkt. DÏMETRIWS was Aj>
thent tt Athenen iri het jaai JOJ.

i$o B E S P I E G E L I N G E N .
WANNEER men den middelbaaren prijs
neemt, voor welken de menfehen daar verkocht
wierden , en den een door den ander
op vier minen ftelt, zal men vinden, dat alle
de flaaven te famen op honderd en twintig
millioenen livres kwamen te ftaan, welke
fom verre overtreft de waardij van alle de
landerijen van Attica, zo als men deze, in
het hoofdftuk van de Financien, naar de lijs.
ten van de Cenfors der Republiek , zal gewaardeerd
vinden.
Zo men die ongelukkigen uitzonderd, welke
tot het delven in de mijnen gebruikt werden
, en wier lot niet anders dan hard en
beklagenswaardig konde zijn „ werden de
flaaven in het gemeen zo zacht behandeld,
dat XENOPHON durfde zeggen , dat men te
veel toegeeflijkheid omtrent hen gebruikte. *
Maar Xenophon had, toen hij dit beweerde,
de grondftellingen van zijn Vaderland verloo.
chend, en die der Lacedemoniers aangenoomen
, welke de Heloten behandelden met
eene wreedheid, waarvan de natuur een afgrijzen
heeft.
Ds
f £>« rtpab. vitbtn^

©VER DE GRIEKEN, IQI
DE Athenienfers waren te wijs , en had.
den een al te gevoelig hart, om menfehen te
mishandelen , wier vlijt hun rijkdom moest
verfchaffen, en wier getal dat der burgeren
zo ver overtrof, dat men niet gerust had
kunnen flaapen, bij aldien men den flaaven
die infchikkelijkheid had geweigerd, welke
zij in duizend opzichten verdienden.
WANNEER men de Griekfche Komedien
leest, ziet men de grootfte
gemeenzaamheid
tusfchen de heeren en flaaven, welke in zo
veele gevallen de intrigue van het Huk beftuuren,
dat deeze eenformigheid verfcheiden
laater fchrijvers mishaagd heeft, welke de
oude Komedie-dichters befchuldigen misbruik
te hebben gemaakt van een' rol ,
waarvan
men zich niet moest bedienen, zo lang men
grooter en verhevener
hand had.
hulpmiddelen bij de
Maar dit verwijt past althans niet
op ARISTOPHANES; daar deze zelden van den
dienst der flaaven gebruik gemaakt heeft ,
welke noodzaakelijker werd in het plan van
de Nieuwe Komedie, en vooral in dat van
de Menandrifche foort, voor zo verre men
daarover uit de vertaalingen van
N 4
TERENTIUS
k
a
«

ïoa B E S P I E G E L I N G E N
oordeelen. Belangende PLAUTUS , deze haal.
de gemeenlijk zijne onderwerpen uit de Komedie
- dichters van Sicilië, waar de flaaven
groote guiten en leugenaars waren , zo als
de Sieiliaanen ten allen tijde zijn geweest.
yooit het overige Weet ik wel, dat fommige
Geleerden vermoed hebben, dat er eenige
vergrooting plaats had in dat getal van viermaalhonderdduizend
flaaven, welke de Athenienfers
gezegd worden in hunnen dienst te
hebben gehad. Maar deze Geleerden kenden
niet volledig genoeg de uittgeltrektheid van
den koophandel, noch het verbaazende aantal
van fabrieken, welke in Attica waren opgericht
j waar men buiten dat tot den Zeedienst
geene andere dan roeifchepen gebruikte,
zo dat men eene groote meenigte menfehen
noodig had, om de manfehap voor den
zeedienst voltallig te krijgeen. Het bearbeiden
en bevochtigen der landen vorderde insgelijks
een aanzienlijk getal huurlingen ; gelijk
mede het delven in de kopermijnen te
Colona, en in de zilvermijnen te Sunium.
VAN

O V E R DE G R I E K E N . 193
VAN eenen anderen kant , werd tot den
huisdienst, zo als die was bij de Grieken en
Romeinen, meer handen vereifcht, dan daar
toe gebezigd worden volgens onze gebruiken
, welke met de gebruiken der Ouden
geene de minfte overeenkomst hebben.
HET affchaffen der flavernij heeft zelfs verandering
te wege gebracht in de wijze van
het bouwen der huizen : want men heeft
thans in de wooningen van particulieren niet
meer zo veele deuren, noch zo veele affchutzels
en hokken van nooden , welke voorheen
dienden om de flaaven van losbandigheid af
te houden, en vooral om het vvegloopen van
dezelven voor te komen. De verdeeling binnen
in de huizen der Grieken , waarmen afzonderlijke
vertrekken had voor de mannen,
en andere voor de vrouwen, was ingericht
naar de huislijke flavernij: want het was zeer
natuurlijk, dat .de vrouwen van het huis het
oog hielden op de flaavinoen, en dat de flaavgn
onder het onmiddelijke opzicht van de
heeren Honden. *
N 5
* XENOPHON Ontnam.

194- B E S P I E G E L I N G E N
DAT de huisdiens: bij de Grieken meer
menfehen vorderde dan bij ons, blijkt ten
klaarden daar uit, dat de Wijsgeeren , welke
omltreeks Athenen woonden, en die noch
mijn del vers, noch fabrikeurs, en op zijn best
landbouwers waren, evenwel een groot aantal
flaaven in hunnen dienst hadden , waarvan
men eene lange optelling vindt in de
Testamenten van PLATO, ARISTOTELES , EPI-
CUR.TJ8, TIIEOPHRASTUS , en voornaamelijk in
dat van LTCON, welke, fchoon met grooten
pracht geleefd hebbende aan het hoofd der
Peripatetifche Sekte, wier fchool hij langen
tijd beduurde, nogthans eene zeer, rijke
erlïbnis naliet, cn een testament maakte, 't
welk van de Grieken altijd als een meesterftuk
is aangemerkt. Bij zijn' dood niet min
edelmoedig zijnde , dan hij in zijn geheele
leeven was geweest, fchonk hij de vrijheid
aan alle zijne flaaven , leide hun daarteboveu
groote gefchenken toe, en, hadden zijne
omdandigheden het toegelaaten, hij zoude
aan geheel Griekenland legaaten hebben
gemaakt. *
* D I O G E H, L A f T- T. » viii Ljttph,
UIT

©VER DE GRIEKEN, ipj
UIT het gezegde valt nu gemakkelijk te
begrijpen , hoe de Athenienfers middel vonden
om werk te geeven aan viermaalhonderd
duizend menfehen, welker vlijt men als een
zeer groot kapitaal mag aanmerken , waarvan
de eigenaars alle dagen de rente trokken
: want wij zien uit de Redevoeringen
van DEMOSTHENES, dat de werklieden, welke
in de fabrieken van zijnen vader gebruikt
werden, dagelijks eene zekere fom, welke
de vrucht was van hunnen arbeid, aan hunnen
meester opbrachten.
IK fpreek van deze inrichtingen , om den
aard derzelven te doen kennen ; maar niet
om dezelven te billijken, want dit zoude eene
ongerijmdheid zijn.
DE toeftand, waarin Griekenland zich bevond
, maakte de affchaffing der flavernij on.
mogelijk: want hier toe werd vereifcht, dat
alle republieken volkomen eensgezind waren.
Dan dit waren zij nooit: het gene de Athenienfers
wilden , wilden de Lacedemoniers
«iet } en zo lang dezen de Heloten, waarin
hun*

i©6 B E S P I E G E L I N G E N
hjnne voornaame magt beftond, niet in vrijheid
fielden , konden de andere Staaten ook
de vrijheid niet geeven aan de flaaven, welke
insgelijks hunne voornaame magt uitmaakten.
DEWIJL de Athenienfers ten minden dertig
jaaren moesten bereikt hebben, voor dat zij
de volksvergaderingen mogten bijwoonen ,
volgt daar uit, dat deze vergaderingen gemeenlijk
uit niet meer dan zeven- of agtduizend
burgers beftonden. SOLON heeft zelfs
berekend, dat een getal van zesduizend menfehen
, op de gewoone vergaderplaats bijeen
verzameld , de wetgeevende magt uitmaakte;
cn men konde met zodanig getal van Hemmen
eene nieuwe wet maaken, of eene andere
vernietigen, omdat zesduizend burgers
geoordeeld werden de geheele Natie te verbeelden.
*
Maar, wanneer eene zo gewigtige
zaak als het verklaaren van oorlog ter
baane was gebracht, dan moesten de inwooners
uit alle vlekken van Attica meer bijzon.
der
* S. PETI'T »'» /«si- SISONIWS en Vin
X uil I ui.

OVER DE GRIEKEN, IJ7
der worden opgeroepen ; welke vlekken verdeeld
waaren in groote en kleine , om dat
fommige zeer magtig waren, zo als Acharna
, andere daarentegen zeer zwak, zo als
Halimus , waarmen niet meer dan drie en
zeventig burgers telde , welke Item hadden
in de iiaatsvergadering. *
DE wijze, waarop PERICLES de natie had
genoodzaakt , met alle hunne flaaven de
toevlugt te neemen binnen de muuren der
hoofdftad , veroorzaakte, dat het getal der
inwooners van Athenen , 't welk gemeenlijk
niet boven de vijftigduizend beliep, daadelijk
misfchien tot viermaalhonderdduizend
aangroeide. Deze fchielijke bijeenzameling
van zo veel menfehen , waarvan de meesten
, gelijk wij gezien hebben , moesten
woonen in ongezonde hutten , in der haast
opgeflagen , of onder de galerijen der tempels
en publieke gebouwen , veroorzaakte,
dat er geduurende de hitte van den zomer
, eene ziekte heerfchte , gewoonlijk
genoemd de Atheenfche Pest , doch welke
van
* DïMOSTH. cttitrn EulultAtn ft, 130I.

ip8 B E S P I E G E L I N G E N
van fommige hedendaagfche Geneeskundigen,
bij voorb. H A L L E R , alleenlijk voor eene befmettelijke
koorts is gehouden. * Het is
Ongerijmd geheel in Ethiopicn den oorfprong
te gaan zoeken van een plaag » waarvan
de oorzaak zeer gemakkelijk is te vinden
in de wijze , waar op de menfehen daar
in eene zeer kleine ruimte waren opeengepakt,
waar het vuur der befmetting zich
als in een brandpunt vcreenigde , 't welk
zich niet eens tot buiten de muuren van
Athenen uitbreidde , en nimmer tot eenig
bekend gedeelte van Griekenland doordrong.
Het zelfde vcrfchijnzel zoude nog plaatshebben
, indien men te veel inwooners
binnen eene ftad belloot , waar de luchtdeeltjes
welhaast met befmette fioffen zouden
bezwangerd worden, gelijk plaats heeft
op de vlooten, en in groote armeen, welke
al te digt bijeen zijn gelegerd.
OM diergelijke omgemakken voor te komen
, liet de Republiek van Athenen na.
dei hand vijf vlekken van Attica met werken
* B&tttth, mtd. pr»ct. T.-i, p. lof.

nvt s DE GRIEKEN, ipjr
ken voorzien, naamelijk Aphidna en Rbamnus
in Diacrië , Eleufis op de grenfen van
Megaris , Sunium in Paralië , en Phyle op
den berg Parnes , waarvan de muuren nog
in haar geheel overig zijn , ondar dc: gedaante
van eene groote zeshoekige fcharjs;
zo dat men in oorlogstijd niet meer genoodzaakt
was de geheele natie binnen de wallen
van Athenen, en de lange muuren van
Piraeus , op een te pakken , volgens het
plan van
PERICLES : want de burgers, welke
langs de grenfen verfpreid waren, [noesten
dan
de vlugt neemen in de verfterkte
plaatzen , gefchikt om hen te beveiligen ;
en in dit opzicht werd eene zo firenge order
in acht genoomen , dat niemand eenen enkelden
nacht zich mogt ophouden buiten'
de vijf vestingen , hun door de Overheid
eangeweezen. * Alleen de jagers, zegt XE-
NO-
* Diiiosu. fispï ïetfyctvu, p. 2?8. De 'inwooners
van Attica, welke op eenen afftand vajr meer
dan 128 ftadien van Athenen af waren , nioesren
;n tijd van oorlog de wijk neemen naar eene van
de vi/f genoemde plaarzen ; de overigen moesten
met alle hunne losfe goederen zich binnen Athenen
of de lange muuren van Tiraeus bcgeeven,

2©o' B E S P I E G E L I N G E N
NOPHON , kreegen fomtijds verlof om zich
daar buiten te begeeven, om jacht te maaken
op de beeren en wolven, welke de landflreek
verwoestten.
Uit eene optelling , ten tijde van DEME-
TRius den Phalereër gedaan, bleek, dat het
getal der vreemdelingen , welke zich te A-
thenen, en in de nabuurige vlekken hadden
neêrgezet, eene fom van tienduizend menfehen
beliep. Zo men hier bijvoegt.de burgers,
en de flaaven, volgt daaruit, dat de
inwooners van geheel Attica , zijnde een
omtrek van zes cn tachtig vierkante mijlen,
toen ter tijd een getal van viermaal honderd
en vijftig duizend zielen uitmaakten.
DEZE algemeens ovefflng bewijst ten klaar,
ften, dat Attica ongelijk veel fterker bevolkt
was dan Frankrijk, waar, volgens de berekening
van den Heer NECKER, elke vierkante
mijl, de een door de andere gerekend, niet
meer dan omtrent negenhonderd menfehen
bevat , terwijl in Attica op elke vierkante
mijl zich meer dan vierduizend bevonden.
Nog-

OVER DE GRIEKEN» 201
Nogthans was de hoedanigheid van den grond
daar niet beter, dan in Provence; en de
Phelleifcbe velden waren even weinig gefchikt
om bebouwd te worden, als die vlakte tusfchen
Arles en Salon, welke met keien en
grintzand bedekt is.
HET is waar, de bevolking van Attica was,
om zo te fpreeken , geheel kunstig , maar
zij onderdek daarom niet te min eene verbaazende
vlijt , en onbegrijpelijke hulpmiddelen
, om aan zo veele flaaven, welke in de
fabrieken werkten , het noodige onderhoud
op eenen zo onvruchtbaaren grond te verfchaftlm.
Ook is in de daad de oplettendheid
der beduurders nergens tot eenen hooger
trap van werkzaamheid en zorgvuldigheid
gebracht. De Areopagiten fchaamden zich.
niet geduurig den ftaat der publieke bosfchen
te onderzoeken , en de" offjfboomen, langs
de groote wégen geplant, na te tellen. Zij
hielden zeer naauwkeurige lijsten van alle
die boomen, welke aan Minerva waren toegeheiligd
, en zo dra zij bevonden, dat de
arbeiders eenen enkeldcn dam daarvan befchadigd
hadden , leiden zij hun eene firaf
op, gefchikt om aan alle de anderen fchrik
I. DEEL. O aan

202 B E S P I E G E L I N G E N
aan te jaagen. * Zo nu zulke aanzienlijke
perfonaadjen, als de Areopagiten, zich met
diergelijke kleinigheden belastten, kan men
ligtelijk nagaan, wat de overheden van minder
rang gedaan hebben , welker getal zo
groot was, dat geenerhande ongeregeldheid
buiten hunne kennis konde blijven,
* LïSUS in orat, de e-livd fucra.
EINDE VAN HET EERSTE STUK.
WIJS-

W IJ S G Ë E RI GE
BESPIEGELINGEN
OVER
DE
G R I E K E N .
TWEEDE
STUK.

20J"
D E R D E AFDEELT. N G.
AANMERKINGEN OVER DE ZE-
DEN DER ATHENIENSERS.
s-1.
OVER DE VORDERINGEN DER BESCHAAFD­
HEID, EN OVER DE TONEEL-RECH-
ÏERS TE ATHENEN.
HOE meer de inwooners van Attica op de
vrijheid gezet waren, des teafkeeriger waren
zij van in de ftad Athenen te woonen : zij
wilden zich tevens aan de heerfchappij van
het volk, en aan de burgerlijke ceremoniën
onttrekken. Op de bergen en in de dalen,
langs welke hunne wooningen verfpreid waren,
hadden zij niets, noch met den Raad,
noch met den Areopagus, te doen; en die
kleine land • overheden , welke DEMARCHEN
genoemd werden, hadden zo weinig te zeg.
gen, dat zij de aanzienlijke burgers op hunnen
eigen grond niet durfden ontrusten,
O 3
Dis-

,«so5 B E S P I E G E L I N G E N
DEZE afgezonderde manier van leeven, in
den lommer der olyfboomen of wijngaarden,
konde wel aan die menfehen eene zekere
lecvendigheid geeven ; maar zij konde hen
geene befchaafdheid van belang leeren , dewijl
deze niet ftrookt met de eenvoudigheid
der zeden van het land.
MEM moet niet denken , dat de wclleevendheid
der Athenienfers eene bloem was,
welke men reeds geheel ontlooken vond: zij
was in tegendeel eene traage en langzaam
groeiende telg , en het geflacht , het welk
haar plantte, moest het genot der vrucht
aan een volgend geflacht overlaaten.
HET was in het jaar 431 voor onze Tijdrekening,
met het begin van den Pelopon.
nefifchen ooriog, toen de inwooners van Attica
voor de eerfie maal bijeen verzameld
wierden binnen de muuren van Athenen.
•Wij hebben reeds voorheen aangemerkt, dat
bij die gelegenheid niemand zich langer op
het land , 't welk door de Lacedemoniers
verwoest werd, durfde ophouden: men moest
tegen wil en dank befluiten zich met de
woon

© V E R DE G R I E K E N . 207
woon in een of ander kwartier van de hoofdftad
over te plaatzen. Dit veroorzaakte eene
groote verandering in de zeden, in de gewoonten,
en in de geheele gezellige denkwijze.
De ftrijd tusfchen de deugden en
ondeugden van zo veele menfehen , welke
elkander van zo nabij zagen , leerde hen
eene omzigtigheid, welke zij te vooren niet
gehad, en infchikkelijkheden , waarop zij
nimmer gedacht hadden. Maar zij waren
nog zeer verre af van die veheveu en moeilijke
kunst te hebben uitgevonden , waar
door wij anderen voldaan maaken over ons,
en voldaan over zich zeiven,
HET duurde langen tijd, eer de waare befchaafdheid
ingang konde krijgen in de A-
theenfche vierfchaar, waar de fchcldwoorden
en onbefchofte redenen van DEMOSTHENES ,
iEscniNES en andere redenaars haar buiten
hielden. Zij konde zich mede in langen tijd
niet vestigen op het tooneel, van waar ARIS-
TOPriANES en de andere dichters van de oude
Komedie haar weerden door hunne onbetamelijke
ftukken , en nog meer door hunne
onbetaamelijko taal: zo dat die zachte be*
O 4
val-

2o8 B E S P I E G E L I N G E N
valligheid , de dochter van het waare vernuft,
en de gezellin der goede zeden, haare
toevlugt had genoomen naar de tuinen der
Wijsgeeren. De werken van PLATO, XENO­
PHON , ARISTOTELES , en THEOPHKASTUS hebben
ons de fraaifte beeldtenis daarvan bewaard.
HOE meer de Athenienfers zich op de
Wijsbegeerte toeleidden, des te meer begon
die voorige ruwheid, weike zij op het land
zich eigen hadden gemaakt, te verzachten,
en men kan gemakkelijk de achtereenvolgende
vorderingen van die verandering nagaan,
zo men maar de onderfcheiden tijden en onderfcheiden
menfehen met elkander vergelijkt.
Zo ruw, plomp, vuil en vaak onverdraaglijk
* als ARISTOPHANES was geweest , zo
zacht , bevallig en eerbaar was MENANDER.
De eerfte Komedie van dezen, zijnde eene
treffelijke karakterfchets , werd vertoond in
het jaar 320 voor onze Tijdrekening , en
Opende een tijdperk , 't welk altoos merk­
waar-
? Bij voorbeeld, in de Lyfijh*t*>

O Y E R D E G R I E K E N , 209
waardig zal zijn in de jaarboeken
thenen,
var,
SOPOOCLES en EURIPIDES, beftuurd door de
raadgeevingen van SOCKATES , hadden reeds
lang te vooren de Tragedie tot eenen hoo.
gen trap van volmaaktheid gebracht ; maar
het was noodig, dat de Komedie insgelijks
gezuiverd wierd, zo anders de weiieevendheid
eene volksdeugd zoude worden, en niet
een bijzonder voorrecht blijven van eenige
uitgeleezen maatfchappijen.
DE Athenienfers hadden eene zeer zonderlinge
infteiling, welke eer gefchikt feheen
te zijn om de vorderingen van den goeden
fmaak tegen te houden , dan aan te moedigen.
Te weeten , de beoordeeling over de verdienstelijkheid
van een tooneelftuk lïond noch
aan het geheele lichaam der natie, noch aan
de aanfehouwers in 't gemeen, maar geheet
en alleen aan eene fouvereine rechtbank,
jaarlijks geformeerd uit een zeker getal van
perfoonen , welke zich door eenen duuren
eed verbonden, en de Goden zelve tot getugen
riepen, dat zij ftiptelijk volgens de
O 5
recht.

2ïo
B E S P I E G E L I N G E N
rechtvaardigheid uitfpraak zouden doen: van
de uitfpraak: dezer rechters viel geen appél,
en zij deelden naar welgevallen de tooncelprijzen
uit onder de dichters, welke naar
dezelve dongen.
NIMMER heeft men zulke nftfpraaken zien
doen, als die van deze vergadering: zij verwierp
fomtijds met verachting de meesterftukken
van EURIPIDES en MENANDER , en bekroonde
de zotfte en belachelijkfte Hukken.
Een van beiden, zegt AELIANUS , moet noodzaakelijk
waar zijn geweest, dat of üie tooneelrechtcrs
zich door groote partijdigheid
lieten verblinden, of door een' hoop Attifche
drachmen omkoopen. Ik voor mij denke,
dat zij minder door drift , dan wel dooiden
glans van het geld verblind zijn geweest.
*
DE dwingeland DIONYSPJS had, gelijk men
weet, de razernij van zeer Hechte verfen, en
vooral zeer Hechte tragediën te maaken: eenige
van dezelven liet hij te Athenen vertoonen,
en de rechters omgekocht hebbende werd
hij
» AE LI AN. V*r. Rijt. L. U. c. 8.

O V E R DE G R I E K E N . 2ir
bij als overwinnaar verklaard en gekroond
tot groote verbaazing van Europa en Afië. *
ALLES , wat men tot vermindering van de
fehandedier menfehen kan zeggen, is, dat
de Opzieners over de plegtige f Pelen van
Griekenland nog veel meer omgekocht wier.
den; want men moet niet denken, datdekroonen
teOlympia, Delphi, of Nemea behaald,
in welke foort van roem dit ook was , op
verre na altijd verdiend zijn geweest. Er
was altoos in de manier van doen der Grieken
eene zekere loosheid, welke vank moei.'
lijk is te ontdekken, doch welke echter fomtijds
zonneklaar dooifcbijnt.
DE gemelde omftandigheid , welke ge,
fchiktfeheen te zijn om den ijver te doen v er.
flaauwen, ja zelfs uit te dooven , wakkerde in
tegendeel denzelven nog meer aan: men ver.
zette zich hardnekkig tegen allen hinder, en
poogde door uitneemende talenten de onrechtvaardigheid
zelve te ovc/winncn. En dit is
de rede , waarom PINDARUS , EURIPIDES en
MENANDER, na zo dikwijls door dc zvvakfle
par-
•HIOIIOS. Sic, L, XV. c 74.

zit
B E S P I E G E L I N G E N
partijenen de onwaardigfte mededingers overwonnen
te zijn , echter wederom in het
ftrijdperk vericbeenen, zonder zich door de
bekende onrechtvaardigheid der rechters te
laaten affchrikken. Deze konden zich niet
verfchoonen met het voorgeeven, dat hunne
oordeelvellingen Hechts over nietsbeduidende
uitfpanningen liepen : want deze uitfpanningen
hadden fomtijds geduchte gevolgen, dewijl
de Grieken eene zo verregaande eerzucht
en eene zo gevoelige ziel bezaten, dat
veelen op het ontvangen van de tooneelprijzen
van blijdfchap geftorven zijn; zelfs van
die genen , welke hunnen prijs voor geld
gekocht hadden. Men heeft twee dichters,
ALEXIS en PIIILCSMON , na malkander midden
pp het tooneel den geest zien geeven , op
liet eigen oogenblik , toen zij als overwinnaars
werden uitgeroepen ; ook is de dwingeland
Di.
» Deze zogenaamde rechters te Athenen werden
genoemd Kfiratev TUI kctrpui, ook xcirai EX

C V E R DE G R I E K E N - . 213
DioNïsius, toen hij den gelukkigen uitflag
van zijne Hukken vernam, van biijdfchap geftorven.
Bij die gelegenheid zeiden de Athenienfers
, dat zij hem gaarne twintig jaar
vroeger zouden gekroond hebben, zo zij geweeten
hadden, dat dit een middel was om
Sicilië van zijne dwingelandij te verlosfen.
MEN zal in de Afdeeling over de Fraaie
Kunsten meer bijzonderheden aangaande do
tooneelkampen aantreffen; maar hier moet ik
m;j houden aan de order der zaaken, welke
mij onvvederfiaanbaar voortfleepr.
§• II.
OVER DE AïHEENSCHE VROUWEN , EN-
DE BACCHANTEN VAN GRIEKENLAND.
HP.T begin van den Peloponnefifehen oorlog
was almede het tijdperk, waarin de Attifche
vrouwen, verzameld binnen de muuren
van Athenen , kennis begonden te krijgen
aan de bevallige manieren der Ionifche vrouwen.
ASPASIA, geboortig van Mileten, de
hoofdftad van tönië , bracht deze Afiatifche
gemanierdheid naar Europa over; maar ATHE-
NAE-

214 B E S P I E G E L I N G E N
NAEUS zegt, dat zij minder aanhangelingen
kreeg onder de fatzoenlijke dames, dan onder
de hoeren , welke haar* geestigheid en
haa'rcn opfchik nabootsten. Dit was een gevolg
van de al te groote omzichtigheid der
Athenienfers, welke, het vermogen van hun.
ne eigen driften kennende, daaruit beflooten,
dat anderen even groote moeite hadden om
die te overwinnen, als zij; en uit dien hoofde
gingen da vaders de gangen van hunne
dochters met eene mistrouwende en angstvallige
oplettendheid na. Zij wilden niet dul,
den , dat de mannen in de vertrekken der
vrouwen kwamen, al was het zelfs om haar
te onderwijzen : terwijl de hoeren, welke
vrijelijk de fehoolen der Wijsgeeren bezoch.
ten, oreindig beter opgevoed en onderweezen
werden, dan de dames van aanzien,
welke mogelijk de Griekfche taal niet eens
volkomen konden fpreeken. Het is zeer waar.
fchijnl'jk, dat dit laatfte ook te Rome plaats
vond ; want CICERO noemt Hechts vijf of zes
Rom'einfche dames, welke; eene zuivere taal
fpraaken; waaruit men kan befluiten, dat de
overige het Latijn gebrekkig hebben gefproo*
ken : ja wat meer is, daar zag men zelfs
Ko.

O V E R DE G R I E K E N . 215
Komedie-dichters, zo als CECILIUS, openlijk
op het tooneel de regels der Spraakkunst
overtreden.
IN het oude Griekenland , en in het oude
Italië kende men terftónd die genen , welke
flecht opgevoed waren, aan de wijze waarop
zij fpraken : want het famenftel van de taaien
dier landen was zodanig ingewikkeld ,
dat men dezelve niet konde verftaan , dan
na dat men langen tijd de beginzels daarvan
geleerd had.
QUINCTILIANUS verzekert, dat
het gemeen te Rome vaak niet in ftaat was
een eenvoudig vreugdegejuich op te heffen,
zonder een' barbarismus daar onder te mengen
;
en in 't vervolg klaagt hij over de
moeilijkheid , waarmede zijne eigen leerlin«
gen het Latijn leerden: en dat midden in de
hoofdltad van het Romeinfche gebied. * Hier
uit kan men afneemen,
welk eene brabbeltaal
de vrouwen moeten gefprooken hebben,
welke nog niet buiten het Parthenon,
of het
ontoegankelijke vertrek der maagden geweest
waren.
NIETS
* ~At novitiis nostris pir tjuot tuin») fermi LAtinus re-
MJW. Inft, Om, L. I. c. 20.

ai5 B E S P I E G E L I N G E N
NIETS bedorf meer de zeden , dan die
meerderheid, welke de hoeren van Athenen
zich verworven hadden op de fatzoenlijke
vrouwen, wier opvoeding dermaate werd verwaarloosd,
darde Grieken zelfs haare tegen,
woordigheid vermijddén. En om dat zij,
zegt SAPPHO , de roofen der Mufen niet hebben
géplükt, zal men bij haar leeven niet
van haar fpreeken, noch aan haar denken na
beuren dood; zij zullen uit de duisternis tot
de vernietiging van het graf overgaan, even
als die fekimmen en fpooken, welke men ge«
looft dat 's nachts waaren, en die verdweenen
zijn, zo ras de daageraad aankomt.
TERWIJL de meisjes te Athenen met groote
zorgvuldigheid opgepast , en bijna als de
Afiatifche opgefiootcn werden, * genooten
de vrouwen dar. - een vrijheid , welke men
in 't geheel niet zoude gelooven, bijaldien
XENOPHON niet had goedgevonden dit geheim
van Griekenland te ontdekken. Zo lang,
zegt f.ij, als de vrede en vrit rdfehap befiendig
heerfchen binnen de huifen , gebruikt men
daar groote infchikkelijkheid omtrent de vrouwen:
• lomi Aichacol, G. L. IV. c. 13.

avi x DE GRIEKEN. 217
wen : men deelt zelfs in de ongemakken,
welke de natuur haar doet lijden, en, voegt
hij er bij, wanneer zij zich door bet onwederftaanbaare
geweld der driften laaten overmeesteren,
vergeeft men haar de eerfte zwakheid
, en vergeet de tweede. *
DIE genen, welke die kostbaare gefchenken
des hemels, vrede en vriendfchap, wilden
koopen, oordeelden dezelve tot dien prijs
niet te duur te hebben : maar bij ongeluk
bereikten zij door die verregaande toegeeflijkheid
zelden hunnen wenfchj want, in 't algemeen
gefprooken , was de eensgezindheid
in de huisgezinnen daar een zeldzaam verfehijnzcl.
DE beroemde Sophist GORGIAS waagde het
eens in de Olijmpifchc fpelen eene fraaie redevoering
te doen , waarin hij de gezamenlijke
Staaten van Griekenland vermaande, eindelijk
eens eenen algemcenen en duurzaamen
vrede te fluitem Een der toehoorders voerde
hem daarop te gemoet: hoe zoudt gij in ftaat
zijn zulke ftrijdige belangen te vereenigen,
I. DEEL. . P daar
* Di*lo*, inter Mennet» et Simmidtra^

il8 B E S P I E c E L I N O E ff
daar uw eigen huis tusfchen drie perfoonen
verdeeld is , naamelijk tusfchen U , uwe
vrouw, en eenen (laaf, en daar gij onder u
drieën dag en nacht zo hevig twist en ftrijd
voert, dat de tusfchenkomst uwer buuren
en vrienden nog nimmer in ftaat zijn geweest
daarvan een einde te maaken. •
DEZE onrust had de Sophist GORGIAS ge.
meen met ontelbaare huisgezinnen , welke
ongelijk veel talrijker waren dan het zijne.
- NA dat SOLON tot Wetgeever van Athenen
aangefteld , en met volmagt van de Natie
voorzien was, kreeg hij eenen wonderlijken
inval in het hoofd , welke zich federd ook
door het brein van fommige Oosterfche Wet»
geevers verfpreid heeft :
hij dacht de bron
van alle die huislijke gefchillen te kunnen
ftoppen , door het maaken van eene wet,
waarin de huwelijks-pligt der mannen bepaald
Wierd; welke dan ook op drie reizen in de
maand door hem werd gefteld. t
DE-
* P I U T A R C H , Prtcept. Ctnj,
* P I T I T Leg, Utt, L, VI. Tk. ft I l V T t, R C K,

O V E R D E G R I E E K N . 219
DEZE bepaaling, wel verre van aan beide
partijen genoegen te geeven , voldeed aan
geene van beiden , en verwekte nog meer
gefchillen , dan men te vooren bad gehad:
en deze gefchillen waren van zodanigen aard,
dat de gewoone rechters dezelve niet konden
beflechten; zij lieten partijen gaan zonder
eenige uitfpraak te doen, maar in plaats
van dat overlaadden zij haar met fpotternijen,
en voegden haar allerhande aardigheden
toe, zo als het gemeenlijk gaat, wanneer
de wet, waarover het gefchil valt, in zich
zelve befpottelijk is. En zodanig was die van
SOLON in meer dan één opzicht. Hij had niets
bepaald ten opzichte van de jaaren der mannen,
noch ten opzichte van hunne krachten;
en had het recht, waarvan zo even gefproöken
is, alleen aan zulke vrouwen gegeeven,
welke eenen aanmerkelijkcn bruidfehat ten huwelijk
hadden medegebracht: zo dat die gene,
welke niets medegebracht hadden, zelfs
niet eens de ijdele hulp dier wet konden
inroepen. In zodanige ftukken is SOLON met
zijn verftand niet te vinden. In plaatze van
zijne aandacht tc vestigen op dingen, welke
onder het bereik der burgerlijke wetten niet
P 2
vie-

220 B E S P I I G E L I N C l t f
vielen , noeh konden vallen , ,had hij beter
gedaan met de vaderlijke magt wat naauwer
te bepaalen : want de Ouders befchikten
daar veel te willekeurig over de keuze
van hunne kinders, en, zo dra een huwelijk
berekend was, was hetzelve ook geflooten.
Zodanige gewoonte der Grieken, welke nog
hedendaags teSmyrna en Konftantinopel ftand
houdt, had nimmer de aangenaamheden des
vredes ten gevolge, en maakte, dat de rust
onder de jonggetrouwden van zeer korten
duur was. Het gebeurde niet zelden, dat
iemand bij testament den eenen of anderen
benoemde, om met zijne dochter of weduw
te trouwen * Had nu de wil der Hervonden
daar zo veel kracht , het is ligt na te
gaan, hoe veel kracht de wil der leevenden
gehad hebbe.
DE Komedie-dichters hadden dikwijls hun
vermaak met diergelijke daaden van geweld
in een belachelijk licht te plaatzen, vertoo-
nen-
* Men kan verfcheiden voorbeelden hiervan
vinden bij DEMOSTHPNKS , wieDS eigen vader
zijne weduw bij testament aan eenen van de voogden
zijner kinders had gemaakt,

O V E R DE G R I E K E N . 221
nende de vaders, als die volftrekt een huwelijk
wilden voltrokken hebben, 't welk vervolgens
door de loofe flreeken van een' flaaf,
of door de behendigheid van een hoer geheel
in duigen viel. Maar het was toen, gelijk
nu ook, veei gemakkelijker de aanfchouwers
te verraaaken dan te verbeteren.
EURIPIDES, die, gelijk wij reeds aangemerkt
hebben, een befaamde vrouwenhaater
was, gaf aan de vrouwen alleen de fchuld
van alle die huisfelijke oneenigheden en onrust.
Somtijds voer hij openlijk op het tooneel
met eene verbaazende heftigheid tegen
haar uit : het is, zeide hij , uw kwaade
aard, en de aangebooren verkeerdheid van
uw hart, welke de Grieken beletten onder
de gelukkige volken gerekend te worden ;
en het was te wenfchen, voegde hij er bij,
dat de Natuur een nieuw geheim wist uit te
vinden, om het menfchelijke geflacht voort
te planten, zonder dat uwe hulp daartoe noodig
ware, zo dat wij noch vrouwen, noch
moeders, noch dochters meer hadden. *
P 3
DE
* Meitt. v. J73,

222 B ï J U E C H l N G ï H
DE aanvallen van Melancholie, waaraan
die dichter onderhevig was , verhinderden
hem om naauwkeurige, en vooral om onpartijdige
aanmerkingen over het karakter en de
zeden te maaken: want het is ligt te zien,
dat die onrustige aard der Griekfche vrouwen,
waarover hij zo bitterlijk klaagt, geen
gevolg was van een bedorven hart; maar dat
dezelve uit vier onderfcheiden oorzaaken
voortkwam , naamelijk uit den bedorven
fmaak der mannen , uit eene al te ftrenge
opvoeding, uit de buitenfpoorige weelde in
den opfchik, en eindelijk uit het onmaatige
gebruik, 't welk de vrouwen maakten van
de fterke Griekfche wijnen.
ATHENAEUS fpreekt bij vergrooting, en zeer
bij vergrooting , wanneer hij de Griekfche
vrouwen affchildcrt, als in eene geduurige
dronkenfchap bedolven. * Maar het is zeker
dat de ongebondenheid en razernij der Bac
chanten en Mamaden zich niet altijd tot de
laagfte foort van volk bepaalden.
* Difmfipb. L. X. c. 13
IN

©VER. DE G R I E K E N . £23
IN Griekenland gefchiedden veele dingen,
welke niet zouden gefchied zijn, of welke
op eene geheel andere wijze zouden zijn gefchied,
bij aldien het kweeken van den wijnftok
daar zo algemeen niet was geweest.
Want het fchijnt, dat in dat land, welks
oppervlakte zo oneffen was , meer gronds
met wijnltokken beplant op de fchuinten der
bergen gevonden wierd, dan bezaaide akkers
in de diepte der dalen.
JUPITER had zijne altaaren te Olympia, A-
POLLO te Delphi; maar BACCHUS had de zijne
overal. Hij was de voornaamfte Godheid
van Griekenland i hij bezielde mannen en
vrouwen ; en zonder hem was het menfchelijke
vernuft tot niets groots bekwaam.
ARISTOPHANES zegt, dat de Staatkundigen
te Athenen, op de wijze der oude Germaanen,
dikwijls vergaderingen hielden, na een
buitenfpoorig gebruik van geestrijke dranken,
welke hun eenen kunstigen moed ingaven ,
en hen zo vruchtbaar maakten in raad, en
in het uivinden van middelen om zich te
p .
red-

i
s
«24 B U M l G U l H e ï H
redden, als NESTOR ooit is geweest, wanneer
hij met den kelk in de hand midden
onder de helden der Ilias het woord voerde. *
HET is uit dezen hoofde niet te verwonderen,
dat men de Athenienfers fomtijds heeft
befchuidigd van ligtzinnigheid en onbeftaanbaarheid
met zich zeiven. Ondertusfchen
was deze verregaande lichtvaardigheid, welke
de Grieken hun algemeen te laste leiden,
minder een uitwerkzel van hun karakter,
dan van hunne Staatsgelfeldheid ; en
men zal in 't vervolg zien , dat juist deze
^vaardigheid dikwijls de aanflagen van hunne
vijanden , welke veel langzaamer in het
beraadflagen waaren , veriedelde. Hunne
vloot was reeds onder zeil , en hun leger
reeds te velde getrokken , wanneer men
elders nog bezig was met raadpleegen; en
men konde van te vooren zeker zijn , dat
overal, waar de Athenienfers den vijand
zouden aantreffen , zij geen oogenblik zou.
den draalen om een hoofdtreffen te onderneemen;
zij waagden alles bij Marathon, bij
Plataea , bij Salamis en bij Clmonea. Dit
* r-

OVER DE GRIEKEN. 225
is hunne gewoonte , zegt THUCYDIDES , zij
bouwen de grootfte hoop op de grootfte gevaaren,
en zijn, in den fterkiten zin van
het woord, waare Euelpiden, dat is te zeggen,
menfehen, welke een onbepaald vertrouwen
fiellen in het geluk , en het toekomende
altoos in het gunftigfie daglicht bcfchouwen.
IK zal thans verklaaren, waarom de aard
.der wijnen in het oude Griekenland zulke
verfchrikkelijke verwarringen , vooral in de
zenuwen en vezels der vrouwen, veroorzaakte.
Deze wijnen werden voor het grootlte
gedeelte gekookt tot de dikte van een fieroop,
welke naderhand weer verdund moest
worden door eene zekere hoeveelheid van water,
die bezwaarlijk was te bepaalen. De Heer
GOGUET zegt, dat hij nimmer heeft kunnen
begrijpen , waarom de Grieken ftandbeelden
oprichten ter eere van den genen, welke bet
gelukte dat vraagftuk op te losfen; maar bet
geheele boek van dien fchrijver bewijst duidelijk,
dat hij geen het minite denkbeeld had
van den aard der wijnen in het oude Griekenland.
Ten tijde van den dich:er ALCMAN
P 5
was

220" B ï S f I t C E L I N G E K
was er nog niet meer dan eene kleine ftreek
van Laconie, waar men de kunst verftond
om wijnen te maaken, welke men A1TTPOI
noemde, om dat zij niet door middel van vuur
of rook verdikt waren; terwijl in Arkadiè'
fommige foorten tot dien graad gekookt werden
, dat dezelve tot een deeg wierden, 't
welk met mesfen uit de lederen zakken
moest gefneeden worden. *
DE inwooners der eilanden van den Archipel
brachten de oude gewoonte, welke onder
de Grieken' van het vaste land plaats had , tot
groote volmaaktheid : maar dewijl die eilanden
niet anders zijn dan overblijfzels of brokken
van Volkaanen, opgevuld met aanzetzels
van zout en zwavel, hadden de wijnen, welke
daar bereid werden, eene zeer fchadelijke
fterkte , en deeden het geheele zenuwgeftel
aan ; uitgezonderd op de eilanden Lesbos,
Thafus en eenige kusten van Creta.
WANNEER,
de Griekfche Bacchanten verfcheiden
kruiken van zodanig vocht hadden
leeg
* ARISTOT. Mitecr. L. 4. De Grieken verdikten
de wijn , uit gébrek aan hout , gefchikt tot
het maaken van vaaten.

O V E R DE G R I E K E N . 227
ieeg gedronken , op eenen trant, haar bij.
zonder eigen , welke AMTETiS genoemd
werd, kouden zij alle huisgezinnen in de war
brengen, en de fchrik verfpreiden door alle
de landflreeken, welke zij doortrokken, van
de uiterfte einden van Attica af, tot aan den
top van den berg Parnasius , waar zij in
groote troepen bijeenkwamen ; terwijl de
Mienaden van Laconië hunne vaste bijeenkomlten
hadden op den berg Taygetus. De
fnelle beweeging van een'dans, verleeven.
digd door mufiek-inltrumenten, welke op eenen
hoogen toon, naar de Lydifche wijze,
•geftemd waren, deed deze dronkenfehap van
zodanige dolheid verzeid gaan, dat förfflnige
Geleerden gemeend hebben daarin de toevallen
van eene ziekte, Nymphomanie genoemd,
te ontdekken; en om deze aanmerking te bevestigen,
beweeren zij, dat men zich insge.
lijks vergist heeft in de omftandigheden van
die menfehen, welke men ziet danfen ffi Kaï
labrië, en welke gezegd worden door de Ta.
rantula te zijn geftooken; daar ondertusfchen
hunne eigenlijke kwaal beftaat in hysterieke
toevallen. Althans is dit het gevoelen van
eenen nieuwen reiziger, welke nogthans ja
foort-

228 B E S P I E G E L I N G E N
lbortgelijke ftukken zeer wel heeft kunnen mis.
tasten, dewijl hij in der haast dat land is door.
gereisd, zonder de taal van hetzelve te verflaan.
* Op welke wijze men ook de Nymphomanie
wil bepaalen, zeker is het, dat men de
toevallen van die kwaal niet beftendig op den
beltemden tijd heeft kunnen laaten wederkomen
, daar nogthans de Bacchanalien feesten
waren, welke in den Almanak Honden aangeweezen
, en men vooraf wist, op welken
dag van het jaar de Thyaden van Griekenland
dronken, en op welken dag zij raazcnde
zouden zijn»
DIT alles ging onder den naam van Godsdienst,
en wetgeevers, welke aan deze zo
genoemde heilige inftelling hadden durveii
tornen , zouden zich daadelijk blootgelïeld
hebben gezien aan de gramfchap van eenen
God , wiens wraakoeffening geducht was.
waarvan het ongelukkige lot van LYCURGUS,
en dat van PENTHEUS tot bewijzen llrekten.
Op deze wijze werd de losbandigheid, welke
* Yeyage de la grande Grèce et de la Steile . pat Ml.
^ t k i i i t i i i ,

«•VSR DE GRIEKEN. 22j|
ke door de Wijsbegeerte werd tegengegaan,
door de Mythologie onderilcund.
EURIPIDES zelf heeft zeer omzigtig in zijne
Tragedie der Bacchanten moeten te werk gaan,
en juist daar, waar hij de beste gelegenheid
had om de Griekfche vrouwen de rechtmaatigfte
verwijten te doen, durfde hij haar niet
eens de geringde vermaaning geeven , uit
vrees van als een Atheist te worden aangeklaagd.
Hij vergenoegde zich met het wegneemen
van eenige zwakke vermoedens aangaande
den aard van dien dienst , waarin
het, volgens hem, zeer mogelijk was het
eene altaar op het andere te zetten, en eene
Godin aan te bidden , terwijl men eene»
God eerde. *
MEN meende, dat het zeer gevaarlijk zoude
geweest zijn , aan de vrouwen in Europifch
Griekenland het gebruik te verbieden
van een vocht, waaraan zij fint onheuchelijke
tijden gewoon waren.
Want men zegt.f
, r dat
* Eacchae VS. 224.
t S U B H S M , Commentar. ad Callimachum;
Hymne in PtUad, TS A.6.

êjö B E S P I E G E L I N G E N
dat te Mileten in Ionië, waar het wijndrinken
ten fterkften aan de vrouwen door eene
wet verbooden was, een groot ongeluk gebeurde.
De meisjes vervielen tot de naarfte
melancholie, en van de melancholie tot den
zelfsmoord : er brachten zich zo veele om
het leeven, dat men vreesde, dat haar geflacht
geheel zoude uitfterven.
HET zoude zekerlijk onbedachtzaam zijn te
Willen in daan voor deze hiftorie van de Milcetfche
meisjes , en vooral voor de waarheid
van de oorzaaken , waaraan zodanige voor.
vallen worden toegefchreeven : maar het is
zeker, dat de Bacchanalien en Orgiën in Europifch
Griekenland erkende en onherfielbaa»
re misbruiken waren.
EEN zeker wijsgeer, zeer bedreeven inde
gefchiedkundige oudheden van dat land, zeide,
dat de Grieken reeds eenen Iferken af.
keer van het water hadden gehad in die tij.
den, toen zij de uitvinding van den wijn nog
niet kenden. Deza aanmerking is faderd be.
waarheid gevonden bij eene meenigte van
wilde volken; en alle, welke men van drie
hon.

© V E R DE G R I E K E N . 231
honderd jaaren herwaards ontdekt heeft, hadden
eenen zekeren door kunst gemaakten
drank uitgevonden, in plaats van dat zij tot
de rivieren en beeken zouden gaan,
TOEN de Athenienfers nog niet wisten den
Wijnftok te planten op de fchuinte van den
berg Icarus, en op de heuvels van Acharna
, kenden zij reeds de kunst om uit de
garst eenen drank te perfen , weike vrij
veel overeenkomst had met het Egyptifche
bier , en welke Cicyeon genoemd werd. *
Deze werd naderhand alleen bewaard tot
het vieren van de Mysteriën van CERES, waar
men eenige droppels aan den ingewijden aanbood,
om hun te doen begrijpen, dat de
tegenwoordige tijden beter waren dan de verleeden.
HET is gemakkelijk te begrijpen, dat de
onderfcheiden graaden van fterkte , welke
men van tijd tot tijd aan die kunstdranken
gaf, geëvenredigd waren naar den aard van
het Luchtgeftel in Griekenland. De dichter
* ALC-
* NICANDRI ^ilexipharmact, en Cu«. A-
tïXANDR, in Strtmatibtts,

232 B E S P I E G E L I N G E N
ALCMAN zegt, dat omftreeks Lacedemon de
winters in zijnen tijd zo ftreng waren, dat
men zich volftrekt genoodzaakt zag van zeer
verhittende wijnen gebruik te maaken. *
Doch , dewijl de Lacedemoniers op niets dan
oorlog, roof en verwoesting dachten, maakten
die ijsfelijke denkbeelden hunnen geest
zo zwaarmoedig, dat geen geestrijke drank
in ftaat was, om hunne aanvallen van droefheid
te ftilien. De Athenienfers befchouwden
in tegendeel den oorlog als eene ziekte,
en de vrolijkheid als den natuurlijken ftaat
van den menfch: zij moedigden alle uitvindingen
en ontdekkingen aan, welke hun vermaak
konden verfchaffen ; en PLÜTARCHUS
verzekert, dat de uitrusting van eene vloot
hun fomtijds minder kostte, dan het vieren
der Bacchusfeesten. Men zag bij laatst*
genoemde gelegenheid alle de nationaale
dichters naar den prijs dingen; en deze lieten
zo veele nieuwe Komedien en Tragediën
vertoonen, dat de rechters, welke het opzicht
over den Schouwburg hadden , meer
onder elkander te doen hadden, .dan de geheele
Raad en de Areopagiten te famen.
Men
* ALCMANIS ïrtgmtnt*.

eren DE GRIEKEN. 233
Men zag dan tevens de tien Triben van Attica
met elkander danfen om den prijs, welke
beftond in eenen koperen drievoet, gefchikt
om dc gedachtenis van zulk eene over.
winning tot de laate nakomelingfchap over te
brengen. Het was een algemeen Bal, 't welk
door het gezamenlijke lichaam der Natie
wierd gegeeven. Zelf DEMOSTHENES , na den
kanfel te hebben beklommen, om eene donderende
redevoering tegen Phiüppus van Macedonien
te doen , ging vervolgens danfen
midden in hetOrchest, uitgedofcht in klederen
, met goud geborduurd ; want hij oordeelde
dat men niet te veel eer konde be
wijzen aan eenen God , aan welken men te
danken had, dat alle de heuvels in het Noordelijke
Attica pronkten met wijngaardranken
en druiven. Hij fpreekt zelfs van echte ant.
woorden van het Delphifche Orakel, volgens
welke de Athenienfers in gemoede verpligt
waren, om de Bacchawalien met groote verkwisting
en luister te vieren. Maar ARISTO-
TELES , welke alle die dingen met een geheel
ander oog befchouwde, dan de Delphifche
Priesters, beweert, dat het onmaatige
I. DEEL. Q g e.
* DEMOSTH. centra Miiiam* f. Sji,

234 B ï S f l I S Ï t l J t O E K
bruik van den wijn bij eene meenigte Athenienfers,
en Grieken in 't gemeen, opftijgingen
en zwaarmoedigheid veroorzaakte, waarvan
zij zelve de oorzaak niet wisten , en
waartegen zij geen hulpmiddel konden vinden,
zo lang zij voortgingen zich te kranfen
met eiloof, om bij de Orgiën te pronken,
met de thijrfus in de eene hand, en den beker
in de andere. * Deze aanmerking, voor
zo verre zij de opftijgingen betreft, kan niet
wel in twijffel worden getrokken; maar belangende
de eigenlijk gezegde melancholie,
zo is het zeker, dat deze vaak veroorzaakt
wierd door die fcherpe winden, welke men
gevoelde aan den voet der met fneeuw bedekte
bergen, zo als de Helicon ; ook zijn
de Monniken , welke daar nu nog woonen ,
de zwaarmoediglte menfehen , die er bekend
zijn, en de Melancholie zelve fchijnt voornaamelijk
te huisvesten op den berg Athos,
welke aan de geweldige winden van Thracië'
is blootgefteld.
f Pr«i/«a, SteS, l».
llï.
*

o V ï t DE G l I U l f t 2*55
§ III.
OVER DE GEAARDHEID VAN DE INWOO­
NERS DER BIJZONDERE VLEKKEN VAN
ATTICA.
ARISTOTELES , welke geduurende zijn geheel
leeven bezig was met aanmerkingen te
maaken , ftemde dikwijls niet overeen met
zijne leerlingen, welke van hunnen kant aan»
merkingen maakten , ftrijdig met die van
hunnen meester. Er was bijzonder een groot
verfehil tusfchen de gevoelens van hem , ert
die van DICAEARCHUS , ten opzichte van de
vorderingen der befchaafdheid onder de dorpelingen
van Attica.
ARÏSTOTELES hield flaande, dat de inwooners
van Athenen , niet tegengaande zij zich
eenen grooten naam hadden verworven,
in de daad minder befchaafdheid en welleevcndheid
bezaten , dan dc inwooners van Pfrxus
, waat de vreemdelingen van allerlei
natiën, welke daar telkens aankwamen, de
zeden zeer verzacht , cn een' zekeren edeler,
zwier over de manieren verfpreid had-i
Q 2
den»-

2^6
B E S P I E G E L I N G E N
den. De Kooplieden , reizigers en fchippers,
welke die beroemde haven aandecden, hadden
eerzucht genoeg, om elk voor den anderen
zijn best te doen , dat men hun niet
konde verwijten uit een barbaarfch land te
komen, of van een woest volk afkomstig te
zijn. Ook heeft PLATO den Piraeus tot het
tooneel van zijne fraaifle famenfpraaken gemaakt:
hij iielt, dat SOCRATES daar op eenen
zekeren dag wierd opgehouden door de ir>
neemende vriendelijkheid van een' Koopman,
genaamd GEPHALUS , zijnde de vader van den
redenaar LYSIAS. Het was ten huize van
dien Grijsaard , dat het gefprek ongemerkt
viel op de beste wetgeeving, welke mogelijk
was; en dit had ten gevolge, dat daar
de grondflagen van PLATO'S Republiek gelegd
wierden : zo anders dit gebouw immer wezenlijke
grondflagen gehad heeft. DEMOS-
THENES verkoos mede het verblijf in den Piraeus
verre boven dat van de hoofdftad van
Attica. Dan in dit opzicht ftemde DICAEAK-
CHUS noch overeen met DEMOSTHENES , noch
met zijnen leermeester AKISTOTELES Hij
hield C'aande , dat ce welleevendheid , en
zelfs de gouuc trouw, zich binnen de muuren

© V E R D E G R I E K E N . 23 \
muuren van Athenen ophielden , terwijl hij
de overige inboorlingen van Attica hield voor
gevaarlijke menfehen , geoeffend in achterklap
en gefleepen op bedrog. *
ZEKER is het, dat van de oudfte tijden af
fommige vlekken van die landdreek zich onderfcheiden
hebben door ondeugden , of gebreken
, welke hun zo bijzonder eigen waren,
dat men hen aan dat karakter kende, even
als men enkelde menfehen kent aan de trekken
van hun gelaat.
DE inwooners van ACHARNA waren bekend
voor een ruw en onbefehoft volk. Te PRO-
SPAXTUS belfond de grootfte liefhebberij in pro-
Q 3
ces-
* Zie hier de eigen woorden , waarvan DICAI-
AUCIIUS zich bediend heeft om den Hechten aard
af re fchilderer. van h?t Attifche volk , in onderfcheiding
van de Athenienfers: Of jj,2V ATTixot
tTspiepyoi reut AaAuxis, v7>x\oi, avxopetVTuitic,
Ter verklaaring van deze woorden is het genoe^
dat men zich herinnere het gene wij gezegd hebben
over de manier, waarop de oorlog en de huis.
lijke flavernij langzaamerhand eene verbastering
ia de onwoonets van Attica hebben veroorzaakt,

238 B E S P I E G E L I N G E N
cesfen te voeren, en de inwooners van dat
vlek zijn als de grootfle pleiters befaamd. Te
POTAMÜS liet men zich door dc vreemdelingen
voor geld omkoopen , om hen ver
flinks op de lijst der echte burgers te plaatzen.
*
TE CROPIA en TITIIRAS maakte men zich
gaarne meester van eens anders goed. Te
AEXONE en te GEPHYRE Was men onuitputbaar
rijk in fchandredenen, vuile uitdrukkingen,
en al wat de Grieken gewoon zijn Kakologie
te noemen. Te KOLYTTUS leerden de
kinders veel vroeger praaten, dan elders, om
dat de vaders de grootRe babbelaars van het
land waren. Ook fprak men over het geheel
te Athenen op eenen dag meer, dan te Lacedemon
in een geheel jaar,
TE DIOMEIA gaf men voor, meer geest en
doorzicht te hebben, dan de overige inwoojiers
van Attica.
ATHENAEUS verhaalt zelfs,
dat men daar eene vierfchaar aanfteldc, beftaande
uit 60 rechters, welke den aard van
geestige gezegden, en kluchtige invallen be-
por-
* HA» rociiriON in voce UoTclpo;.

» Y U DE GRIEKEN. 23$
oordeelden. Alle foort van geestigheid, welke
bij die vierfchaar niet was goedgekeurd,
ftreei, volgens hun zeggen , tegen de regels
van de kunst: en even als de leerlingen van
PYTHAGORAS gewoon waren te zweeren bij de
woorden van hunnen meester, zo zwoeren
de inwooners van Diomeia bij de uitfpraaken
van hunne Akademie,
TE SPHETTUS heerfcbte juist een tegengefteld
gebrek: men gebruikte daar in de ant.
woorden eene zekere bitterheid , onderfcheiden
van het echte Attifche zout; en men
verftond daar de kunst om lekkere wijnen in
een' zuuren drank te veranderen.
TE CEPHALUS aan den voet van den Hymettus
, was een fontein, geheiligd aan de
Liefde, waar men zich beroemde alle ziekten
te geneezen , doch waar niemand ooit
geneezen is. De Heer CHANDLER bericht ons,
in zijne Reis door Griekenland , dat de jonge
vrouwen van Athenen jaarlijks nog eene pelgrimaadje
doen naar die bron, welke thans het
eigendom is van een Klooster van Monniken ,
welke de grootïïe bedriegers van- de wereld
Q 4
a

&4° B E S P I E G E L I N G E N
zijn; deze hebben nog nieuwe loopjes gevoegd
bij de oude kunstenaarijen der kwakzalvers
van Cephalus; welke.de vreemdelingen
onthaalden op eene meenigte van zeldzaame
overleveringen , betrekkelijk tot de
lotgevallen van hunnen eerften Stichter, welke
door Aurora gefchaakt werd, en die nog,
in de armen van eene Godin , liefde voor
eene ftcrffelijke vrouw gevoelde. Ik geloof,
dat de oude herders van Attica elkander,
onder het hoeden van hunne kudden, dergelijke
fprookjes vertelden , zo als thans de
Negers van Senegal doen in hunne hutten,
en de woeste Arabieren onder hunne tenten:
dit zijn de uitfpanuingen van het herderlijke
leeven, gelijk de Romans tot uitfpanuingen
van het befchaafde leeven vcrflrekken. Maar
ongelukkig gingen die vertelzels bij de Athenienfers
door voor waare gefehiedenisfen.
Van hier, dat zo veele bronnen, en zo vee-
Je bergen beroemd zijn geworden.
TE CYDATHENAEA wilden alle de inwooners
van Adel zijn , omtrent gelijk die van
Rennes, waar de draagkoetziers zich beroemen
aframmelingen te zijn van de eerfte
Ba-

O V E R DE G R I E K E N . 241
Baronnen van Bretagne. De redenaar AN-
DOCIDES , welke tot dat doorluchtige volk
van CYDATHENAEA behoorde , had eens de
ftoutheid, om in het aangezicht van de geheele
Republiek te bevveeren, dat zijn huis
het oudfïe van Athenen was; dat het altijd,
de fchuilplaats was geweest voor ongelukkigen
, en dat het nimmer voor de armen was
geflooten geweest. * Maar de redenaar AN-
DOCIDES verbeeldde zich al te veel : want hij
was in de daad de grootde wargeest en de
fnoodfte fchalk , die er immer in Griekenland
is geweest, ten minden, zo men LY-
SANDER den Lacedemonier uitzondert.
TE
fluikerijen
CORYDALE leefde men grootendeels van
, ten koste van den koophandel
van Athenen ; en wij zullen in het vervolg
zien, dat het nooit mogelijk is geweest dien
fluikhandel/der Corydaliers te beletten. Te
ELEUSIS had men de kunst om den dwee-
Q 5
pers
* A» DOCIDES, in O/ationc de Mystetiis p, 75.
HESVCHI US fchijnt letterlijk te hebben opgevat
het gene de inwooners van Cydathenaea zeiden
van hunnen adel: hij omfchrijft het woori
KvSa^vciioi door 'ASuwxioj svSo^of.

242 B E S P I E G E L I N G E N
pers de beurs te ligten, en zelfs hen van
hunne klederen te berooven. Te BRAURON
vierde men Orgiën en Bacchanalien, ganfeh
niet gefchikt om deugd voort te planten, Te
SCIRON gaf men vrijdom aan hazardfpelers,
en eerlooze vrouwlieden, gelijk men in 011»
zen tijd doet in een zeker bofeh van het Luikerland.
*
DE bewooners van den berg ICARUS, welke
voorgaven de Komedie te hebben uitgevonden
, hadden den naam van gevaarlijke
menfehen te zijn ten tijde der Bacchanalien:
zij werden zelfs befchuldigd hunne handen
bezoedeld te hebben met het bloed van hem,
die het eerst den wijnftok bij hen had ge.
plant. *
TE MEGARA had men de gemeende foort
van Grieken, en in het geheel het verachteli
jkfte flag van volk: voor zodanig waren zij
zelfs verklaard door eene Godfpraak van A-
pol-
* MmtsiDS dt Pof Klis lAtticm, in voce Ewpov.
p. 116.
1 H EÏSI Csmmnttr, *4 ^ipolhdori BiUiithtenr»t
sr, ui, F, ï 4t,

© V E R DE G R I E K E N . 243
polio, welke te vinden is in de Scholien op
Theocritus, doch welke mij altoos is voorgekomen
verdicht te zijn door de
ftaatkunde
der Athenienfers, die met zulken haat tegen
de Megarenfers waren ingenomen, dat men
nooit dergelijke tusfchen twee nabuurige volken
, die de zelfde taal fpraken , heeft gevonden
: zelfs de tijd, welke alles in het zedelijke
en in het natuurlijke verandert,
in die drift niets kunnen veranderen.
heefc
Zij had
haaren oorfprong in den opftand der Mega.
renfers,
welke zich aan de heerfchappij der
Athenienfers onttrokken,
en eenen onafhankelijken
Staat geformd hadden, een weinig
meer uitgeflrekt dan de Republiek van Saint
Marin, maar ongelijk veel magtiger dan deze;
ja zelfs zo magtig, dat de oude hoofdltad haare
afvalligen nimmer weder tot gehoorzaamheid
heeft kunnen brengen. Een groot kwaad
hierin was, dat de Athenienfers, welke hunne
fchuldeifchers niet wilden betaalen, of die eenige
zwaare misdaad hadden begaan, daadelijk
de vlucht namen naar Megara, waar zij
tegen alle vervolging veilig waren. *
Mogelijk
\ Van dat vluchten raar Megara zijn verfchei-
4e*

244 B E S P I E G E L I N G E N
lijk heeft het ondeugend karakter van zo
veele vlugtelingen ook die genen befmet,
welke hun eene fchuilplaats verleenden: want
in de Gefchiedenis wordt niet met veel lof
van de Megarenfers gewaagd.
VOOR het overige, zo die kleine Attifche
Staaten hunne gebreken hadden , zij hadden
daartegen ook hunne deugden; en DICAEAR-
GHUS zelf prijst de vriendelijkheid en weliee»
vendheid , welke hij overal op de goote wegen
van die landftreek had ontmoet. In 't
vervolg zegt hij, dat men nergens ter wereld
zo aangenaam konde leeven als te Athenen;
liet zij dat men veel geld had, of in 't geheel
niet. De rijken, zegt hij, kuunen zich
daar alle foorren van genoegens verfchaffen,
en
den voorbeelden te vinden in de redevoeringen
van Demosthenes , en in die van Lycurgus te»en
Xeocharus.
Megaris maakte een gedeelte uit van die flreek
welke AKTH of het ftrand , heette, naar den
kant van de Korinthifche landengte. Deze benaaming
was bij misbruik tot geheel Attica uitgeflrekt
, waarvan Megaris buiten twijffel een gedeelte
had uitgemaakt: en Cellarius had in zijne
«cographie zulks niet moeten in twijffel trekken.

«VER DE GRIEKEN. 245 1
en men heeft er zo veele Schouwfpelen ^
Feesten en andere vermaaken , dat de be.
hoeftige burgers aan hunne armoede in 't
geheel niet denken.
Zo verging de ftaatkunde der Athenienfers,
welke op geenerhande wijze hedendaags wordt
nagevolgd in die militaire Staaten van Europa,
waar eene diepe elende , en diepe droefgeestigheid
heerfehen. Het is of men fchepen
ziet, welke met febipbreuk bedreigd
worden , waarop men niet meer hoort het
gezang der matrooren , noch de mufiek der
reizigers: en het is zeer waarfchijnlijk, dat
deze geweldige crifis zal eindigen met eene
omkcering, welke overwinnaars en overwonnenen
beide zal verbaazen.
TOEN de Athenienfers noch vlooten, noch
legers, noch foldaaten, noch generaals meer
hadden, hielden zij evenwel noch drie kostelijke
dingen over; naamelijk de werkzaamheid
, den koophandel , en de vrolijkheid.
Daarboven deed hun Jeevendige aard hen de
voorwerpen in een geheel ander licht befchouwen,
dan waarin dezelve thans van. ons
wor-

44 Ö B E S P I E G E L I N G E N
worden befehouwd. Bij hen waren dc bergen
en heuvels beroemd door fabelachtige
gevallen, waarmede zij zeer veel op hadden,
en die voor ons niets waardig zijn: zij geloofden
zelfs, dat de Mufen en Nymphen vrolijke
danfen hielden langs den oever van den
Ilisfus , welke in hunne oogen de fraaifie
rivier van de wereld was, en welke daarentegen
in onze oogen niets anders is dan een
vuile flroom , op welks dorre oevers ter
naamver nood het mofch wil groeien.
VAN den Cephifus zegt EURIPIDES , dat
het geenen twijffel lijdt, of Venus heeft zich
aan deszelfs oevers opgehouden , om haaren
dorst met deszelfs water te lesfcben. En ter
gedachtenis daarvan , voegt hij er bij, zendt
die altoos erkentelijke Godin nog aan de
Athenienfers den lieffclijkften der Zephyrs,
en den adem zelf der Minnegoden, welke
haaren ftoet uitmaaken, bekransd met roofen
, welke in de bosfchen van Paphos geplukt
zijn. *
* In Cbnt Mediu vs S35.
VREEM-

©VER DE G X I ï t 1 ». 24f
VREEMDELINGEN , welke in zulk een land
kwamen, waar zij telkens hoorden ipreeken
van wonderen en vertooningen, waarvan zij
zelve geen het minle fpoor konden vinden *
geloofden bij eene betoverde natie te zijn;
en een van beiden moest hun noodzaakelijk
overkomen , dat zij of mede enthufiasten
wierden, of dat die enthufiasterij der Athe«
nienfers hun welhaast ten derkden verveelde.
*
§ VI.
AANMERKINGEN OVER DE OPVOEDING
DER
ATHENIENSERS.
DE volken zijn groot of klein, naar dat
zij wel of kwalijk beftuurd worden ; en dat
de Athenienfers den eerden rang onder alle
volken der wereld bekleedden, hadden zij
alleen te danken aan hunne voortreffelijke
wetten , en aan de wijze van opvoeding,
wel«
* Men vindt in het Fragment van DÏCAKAK-
CHUS, getiteld (3tOi iX'Aixêo;, de verfen van een
zeker iemand, welke zeide , dat hij liever fterven
wilde , dan altoos de grootfpraak der Athenic»-
fcrs te hooren,

24.8 B E S P I E G E L I N G E N
welker algemeen plan eerst den hoogden trap
van volkomenheid bereikte omtrent het jaar
346 voor onze Tijdrekening, toen men hetzelve
vermeerderde met de Diagraphic, of
de beoeffening der Teekenkunst, welke, volgens
ARISTOTELES , een wezenlijk , en, volgens
PLINIUS , zelfs een voornaam deel daarvan
uitmaakte. *
DE Grieken trokken oneindige voordeden
uit die nieuwe inrichting,'welke ben leerde
met een opflag van het oog de fchoone gedaanten
van de minvolmaakte te onderfcheiden,
en hen in fiaat ftelde om een juist oordeel
te vellen over alle kunsten , welke onmiddehjk
van de teekehing afhangen. Slechte
kunstenaars durfden zich niet vertoonen voor
zulke ervaaren kunstrechters , welke hen altoos
wcezen op de navolging der natuur, en
die de geringde gebreken in de Werken der
grootde meesters wisten te ontdekken.
DEWIJL PEUICLES leefde in eenen tijd,
toen die gelukkige verandering nog niet was
Voorgevallen, was hij onkundig zo wel in de
The-
* Ptlitic, L. I, C. 3. Hifl. Nat. L, 3$. C. 10,

OVER DE GRIEKEN- 24»
Theorie als in de beoeffening der fraaie Kunsten
j zo dat hij blindéling moest afgaan op
het oordeel der beeldhouwers en bouwmees.
ters, waaraan hij zich vertrouwde. Zo lang
hij zich naar hunnen raad fchikte, geloofden
de Athenienfers ,• dat hij in de daad een groot
kenner was; maar toen hij den tempel van
Cercs tcEleufis bouwde, niet volgens de plans
der Bouwmeesters, maar volgens zijne eigen
begrippen en die der priesters , kwam er
een zo onaanzienlijk, en, om zo te fpreeken,
zo Gothifch gebouw voor den dag, dat
men begreep zich vergist te hebben in
het denkbeeld aangaande zijne kundigheden,
welke niet anders dan geleend waren geweest.
Dit gebouw, zonder kolonnade van
buiten , fteunende op pilaaren van een' verkeerden
fmaak, mishaagde aan geheel Griekenland,
totdat eindelijk DEMETRIUS de Fhalereëf,
om de eer van zijn land op te houden
, ondernam hetzelve te verbeteren, voor
zo verre dit konde gefchieden, door eene
rij van Dorifche Kolommen er bij te voegen.
* En eerst van dien tijd af is de tempel
vanEleufis, onmiddeüjk onder het opzicht van
I. DEEL. R P*<
' S T I J I B O Geo'ritph. L. IX,

s5© B E S P I E G E L : r? GES
PERICLES gebouwd , onder de fchoone gebouwen
van Attica begonnen geteld te worden.
IK heb reeds elders gelegenheid gehad
om aan te merken , dat de wijze , waar
op de teekenkunst thans in de fchoolen
van Europa geleerd wordt, volfirekt niets
deugt. De leerlingen moeten de evenredigheden
van hun voorfchrift al te klein neemen,
en in deze , geheel denkbeeldige , verkleining
beftaat het gebrek , waarvan ik
gefprooken heb, toen ik voor eenige jaaren
eene beichrijving gaf van de Gedenkftukken
van Groot Griekenland , toegewijd in den
tempel van Juno , op het voorgebergte van
Lacinium,
DE Athenienfers, welke leerden teekenen
op palmhouten tafels, teekenden het menfche.
lijke lichaam in de natuurlijke grootte , en
met de wezenlijke verdeelingen, zonder
hetzelve te verkleinen ; en dus had hunne
manier ontegenzeglijk vooruit boven die der
hedendaagfchen, welke daar eindigen, waar
4e Grieken begonnen.
HET

O V E R D E G R I E K E N . 251
HET is waar, men konde die proeven, op
palmhout gemaakt, niet bewaaren, om dat
de fpons de trekken uitwifchte, zo ras de
leermeesters de gebreken in dezelve hadden
aangeweezen. Maar dit belet niet , dat die
gene, welke geleerd hadden in het groot te
teekenen , naderhand Hukken in het klein,
en die van duur waren, het zij op perkament,
of op Egyptifch papier, zouden hebben
kunnen maaken.
ER is verfchil geweest tusfchen fommige
oude Wijsgeeren in het bepaalen van het juiste
tijdperk in het menfchelijke leeven, wanneer
onze ziel begint vatbaar te worden voor de
eerfte indrukzels van het onderwijs : doch
het algemeenc gebruik in Griekenland nam
hiertoe den ouderdom van zeven jaaren.
ZIJ, die zich niet bijzonder aan de Yi 7 ijsbegeerte
wilden overgeeven, en liever, om
eenig aanzien in de wereld te hebben, de
fraaier en gemakkelijker bloemen der Lite*
ratuur plukten, konden den gewoonen loop
van die opvoeding met het veertiende jaar
ten einde brengen, gelijk men kan opmaakeii
R 2
uit

252 B E S P I E G E L I N G E N
uit eene zekere plaats van HORATWS , welke
zelf te Athenen had geftudeerd.
Maar die
genen, welke/ zich in den kring der verheven
wetenfchappen
wilden begeeven, en tot in
derzelver binnenfte heiligdom doordringen,
moesten zeer lang onder het opzicht en befiuur
van de meesters blijven.
De Wijsgeer
AESCHINES , welke gemeenlijk voor den
Schrijver wordt gehouden van de Samenfprask,
getiteld Ex!oc/jus,fpreekt
daar van die
leerjaaren , als van eenen zeer lastigen en
verdrietigen proeftijd, waar men telkens van
den eenen Heer tot den anderen overging,
men geeft daar, zegt hij, beveelen, men
vordert de fterklte gehoorzaamheid , men
oeffent,
heerfchappij. *
met één woord, eene zeer flrenge
Maar hij wist niet, of veellicht
bedacht hij niet , dat in eene Repu.
bliek, en bij een geheel vrij volk, de op.
voeding zeer ftreng moet zijn ; zonder dat
dezelve evenwel tot dwingelandij behoeft
•ver te flaan,
gelijk de Stoicyn CHRYSIPPUS
wif-
•AESCHINIS SOCRAIICI MUU'i. p, 13j.
Idit Hotrei.
Het is beweezen , dat deze famenfnraaken niet
zün van Aefchines, maar zij zijn nogthan» va«
eensn zeei ouden Schlijwr.

« V E R DE G R I E K E N . 253
wilde , welke bij de firengheid van zijne
fekte nog voegde de ftrenglieid van zijn eigen
karakter.
IN den aanvang werden de Athenienfers
overgegceven aan de Paedotriben , zij:u J .e
meesters, welke bun lichaamsoeffem'ngen
leerden; en de eerfle kunst, waarin men hen
onderwees, was het zwemmen, 't welk volftrekt
onontbeerlijk was in hunnen Zeedienst.
Het is bekend, dat de oorlogfehepen in dien
tijd aan de voorftevens gewapend waren met
verfchrikkeiijke ijzeren of koperen nebben ,
welke, tegen fchepen van minder fterkteaanbotzende,
dezelven oogenblikkelljk in den
grond boorden. Dewijl flèchts een gedeelte
van het volk zich in de floepen konde redden
, moesten de overigen met zwemmen
trachten aan boord te komen van de fchepen
, welke nevens hen in de linie lagen.
Min kundige Gefchiedfchrijvers hebben als
zeer wreed, en zelfs bloeddorstig afgefchilderd
een vonnis, waarbij de Athenienfers die
Admiraals van hun ter dood veroordeelden,
welke, na eene groote overwinning behaald
te hebben, verzuimden het leven te redden
K 3
vun

2
5+
B
E S P I E G E L I N . G E N
van een groot aantal burgers, welke midden
tusfchen de vlooten zich met zwemmen bo.
ven hielden.
Het was het volk van vijf en
twintig fchepen, welke in den flag door de
nebben der vijandelijke fchepen in den grond
Waren geboord, en het mogt geencn van die
ongelukkige.] gebeuren de vloot te bereiken,
dewijl deze door te zeer overhaaste fcinen
voorwaarts fnelde , in plaats van te
wenden
om de zwemmende fchepelingen in te
neemen.
Dit vonnis, waarvan SOCRATES alleen
de fora, afkeurde, was dus in de daad
zeer billijk en noodzaakelijk: want had men
in dat geval de (ptrafwaardige onbezonnenheid
der Admiraals ongeflraft gelaaten , niemand
zoude in 't vervolg zich in den Zeedienst
hebben willen begecven , waarvan
nogthans het
hing.
beftaan van de Republiek af.
NA dat de Athenienfers de lichaamsoeffeningen
in de Gymnafien bij de Paedotriben
hadden afgedaan, kwamen zij bij opklimming
onder het opzicht der Grammatici , Critici
Geometrae en de zogenaamde Tactici, welke
laatlïe de kunst des oorlogs leerden volgens

OVER DE GRIEKEN, ajy
gens zekere regels en groncibeginzels, welke
bij de legers van den Staat waren aangenoomen
, en goedgekeurd door voornaame
Officiers, zo als IPHICRATES, welke naar mijne
gedachten de kundigiie Tacticus geweest
is, welken Griekenland ooit heeft voortgebracht.
EERST
na dat alle die gemelde proeven
waren afgeloopen , begon ten laatften het
landleeven in de tuinen van het Lyceum of
van de Akademie, waar men de ftudie der
Wijsbegeerte begon , welke van de echte
liefhebbers hun geheele leeven door werd
voortgezet. Zij bleeven fteeds gehecht aan
het hoofd van de eene of andere Sekte, Zo
als METHKODORUS aan EPICURÜS , flierven in
de fchooien , en werden bcgraaven in de
lommer van die zelfde boomen, waar onder
zij zo vaak zich aan hunne befpiegeüngen
hadden overgegeeven.
DAAR in deze berichten , welke meerendeels
getrokken zijn uit de werken van AE-
SCHINES,
of den fchrijver, die zijnen naam
voert, geen gewag wordt gemaakt van de
R 4.
Mtl '

s.$6 B E S P I E G E L I N G E N
Mufiek, kan men daaruit befluiten, dat deze,
ten minften bij de Athenienfers, toen
nog geen wezenlijk deel van de opvoeding
uitmaakte ; ook heeft dit volk nooit den
naam gehad van in die kunst uit te munten;
en XENOPHON zegt, dat zij niet veel op hadden
met lieden, die zich alleen met de maat
bezig hielden. * Men verzocht de Mufikanten
fomtijds naar elders te vertrekken om hunne
gaven te laaten hooren , dewijl deze van
weinig nut fcheenen te zijn in eene volksregeering,
waarmen fiiptelijk de regels volgde
van dien grooten Staatsman, welke zeide, dat
met goede wetten niet alleen eene Republiek,
maar zelfs een Rijk te regeeren was; daar
men in tegendeel met de mufiek van de geheele
wereld niet een cnkeld huis zoude kunnen
regeeren.
HIER kwam bij, dat de jonge Athenienfers,
zeer gezet om hunne fehoonheid, het grootfie
gefchenk 't welk zij van de Natuur entvangen
hadden, te bewaaren, algemeen overtuigd
waren , dat het fpeelen op een inflrument
als de Griekfche fluit de trekken van
het
* Dt t\:pH,l. ^AihenicnS

evsR DE G R I E K E N . 257
liet wezen veranderde , en de wangen en
lippen door opgezwollenheid mismaakte :
weshalven die foort van Mufiek, welke een
gedeelte van de opvoeding voor de tijden
van den Peloponnefifcheii oorlog bad uitgemaakt
, met algemeene toeftemming van de
natie wierd afgefchaft. * Doch daartegen leide
men zich zo veel te meer toe op het danfen
, 't welk men beide met godsdienstige
en ongodsdienstige inflsllingen wist te verecnigen
; en men vond altoos middel om eenen
rei danfers in de feesten te brengen, *t
zij dat men eenen God als BACCFIÜS, of eene
Godin als MINERVA wilde vereeren.
DAAR de Wijsgeeren, Welke in den omtrek
van Athenen woonden, hunnen kosteüjken
lijd niet begeerden te verfpillen met het
onderwijzen van de eerfie beginzels der Literatuur
en Wiskunst, namen zij onder hunne
leerlingen niemand aan , of hij moest in
die vakken reeds merkelijke vorderingen gemaakt
hebben.
Doch zo zeer ais de Wijsgeeren
voldaan waren over de leerwijze van
R 5
* Omnium turn ^Alhcnitnjlum conïnfu disciplint tibiis
stnendi de fit A es;. A, G £ 111 u 5. N, A. L> X V. C. 17.
de

258 B E S P I E G E L I N G E N
ie meesters in de Geometrie, zo zeer keur»
den zij af die der Grammatici , welke de
koppigfte en onverbeterlijkfte menfehen van
geheel Griekenland waren. Zij hadden eene
verkeerde manier aangenomen , en daarvan
waren zij nimmer af te brengen. De werken
van HOMERUS waren het eerfte boek, 't welk
zij den kinderen in handen gaven: dat moest,
zeiden zij, zo zijn, en het konde niet anders.
Door zodanig onderwijs moesten de
Grieken noodwendig boven alles fmaak krijgen
voor het wonderbaare, eene fterke geneigdheid
om wonderen te gelooven, eene
groote zwakheid om dezelve te beoordeelen,
en eindelijk eene neiging tot die foort van
enthufiasterij, welke het vernuft doet febitteren,
terwijl zij het verfland uitdooft. Ik
wil juist niet zeggen, dat dit het gebrek was
van alle hunne fchrijvers, maar het was het
gebrek van de meeste.
ONDERTUSSCHEN verdeedigden de Grammatici
hunne manier met bewijzen, die meer
fchijn dan grond hadden. Het is, zeiden zij,
een beweezen zaak, dat de menfehen dichters
geweest zijn, lang voor dat men in profa

O V E R DE G R I E K E N . 259
fe opftelde: wij gaan dus naar de Natuur te
werk. Er zijn zelfs, zeiden zij al verder,
veele eeuwen verloopen, eer men eenig gefchree
.en werk in profe in geheel Europifck
Griekenland heeft gehad. Het oudfle ftuk
van uien aard, *t welk de Athenienfers kenden,
waren de wetten van DRACO, welke
vrij duister waren. En hieruit beflooten zij,
dat de kunst om zelfs middelmaatig in profe
te fchrijven .toen nog eerst in de geboorte
was geweest.
NIETS was gemakkelijker, dan diergelijke
redenen te wederleggen, en de kundigheden,
welke men door eene langduurige ondervin.
ding beeft opgedaan , hebben de volflrekte
ongerijmdheid van de Hellingen der Grammatici
beweezen. Maar ook gefield , dat het
waar was, dat de boeken der eerstbeginnende!)
vol (trekt in verfen moesten gefchreeveu
zijn, dan zoude nog daaruit volgen, Jat men
de voorkeuze moest geeven aan Zedekundige
Dichtflukken, ontbloot van alles wótMytho.
logie heet, zo als die van SOLON, THEOGNIS
en PHOCYLIDES , welke oneindig beter voor
de bcginzels van opvoeding gefchikt zijn,
dan

a6"o
B E S P I E G E L I N G E N
dan de Ilias. Men vindt daarin voortreffelijke
leefregels, en fchoone fpreuken, vervat in
verfen, welke meestal zeer goed zijn, zonder
dat zij eenige verhevenheid bezitten. SOLON
gebruikte nimmer in zijne Zedekundige Elegiën,
het minde vonkjen van Poè'tifch vuur,*
en het gezond verftand bekleedde bij hem
de plaats van enthufiasterij. Geene enthufiasterij,
of iets, 't welk naar dezelve gelijkt,
komt te pas in werken, welke men kinderen
in de handen geeft, De eerfte Weetenfehap,
welke men kinderen behoort te leeren , is de
Aardrijkskunde; want de rede en het gezonde
verftand zeggen ons , dat de menfehen
moeten beginnen met te leeren kennen de
vetdeeling der vertrekken van een huis, 't
welk zij zullen bewoonen. De ondervinding
overtuigde ook de Grammatici van Griekenland
wel ras , dat zij zonder behulp der
Aardrijkskunde niet in ftaat waren om de
Ilias te verklaaren, waarop zij zodanig verzot
waren, dat zij dcrzelver fehoonheid vergeleeken
* Men vindt groote {hikken uit Soio» bij DE.
iiosnisES en STO»*IUI! De eerfte Ode
van het l e
boek van H o P. A T I U S is eene flaaffthc
navolging van eene Elegie van S o i c N.

©VER DE GRIEKEN. z6t
ken bij de heerlijkheid der opgaande Zon;
terwijl de Odysfea in hunne oogen niets meer
was dan het weerlicht van eenen fchoonen
avond. *
DE eerfte Ieezing van die Gedichten moet
in den geest der kinderen eene gewaarwording
verwekt hebben, welke zich bezwaarlijk
laat befchrijven. Zij zagen daar de Go»
den , welke men hun beval te aanbidden,
geheel verlaagt en befpottelijk gemaakt: want
HOMERUS heeft de Goden kleiner, zwakker,
onvolmaakter, ja zelfs onbefchofter gemaakt
dan de menfehen. JUPITEU fpreekt nooit met
JUNO , zonder haar de eene of andere beleediging
te zeggen , en JUNO antwoordt
hem nooit zonder op haar beurt hetzelfde te
doen.
MAAR nog erger wordt het, wanneer men
daar zwakke ftcrvelingen, en onnozele Griekfche
foldaaten de Goden ziet onthaalen op
zwaare houwen met het zwaard , of op fteeken
met de lans, waarvan zij zich op den
Olymp moeten laaten geneezen, welken zij
ver-
* LoNOiNBt dt Stttlimi,

t6i B E S P I E G E L I N G E N ;
vervolgens half lam verlaaten om een beuzelachtig
werk, geheel niet pasfende voor
hunne majefleit, te verrichten. THP.TIS, de
eerfte der Zee-Godinnen, kort den tijd met
vliegen weg te jaagen van het lijk van PA.
TROCLUS, welken door HECTOR was gedood.
Men noemt deze vreemde dingen den vaak
van HOMERUS; maar welken naam men daaraan
ook geeve, zeker is het, dat men dergelijke
dingen aan geene kinders van zeven
jaaren moest leeren.
HET is dus ganfchelijk niet vreemd , dat
de Wijsgeeren weinig voldaan waren over
de manier, waarop de Grammati ci, en vooral
de zogenaamde Critici , HOMERUS verklaarden:
zij moesten meest altijd de denkbeelden
van hunne jonge kweekelingen herformen
naar de gronden van hun eigen leerftelzel.
De grootfte herforming moesten
die genen ondergaan, welke de leer van
EPICURUS omhelsden , en zodra deze maar
cénen nacht in den tuin van hunnen mees.
ter hadden doorgebracht , zagen zij den
Poëtifehen Hemel, en de Poctifche Hel
als eenen droom vervliegen. Doch het is
al-

• VER DE GRIEKEN. 20"$
altijd een gebrek, en wel een groot gebrek,
wanneer de tweede opvoeding de eerde moet
omver flooten, en wanneer de Wijsbegeerte
langen tijd moet arbeiden om den geest der
kinderen te zuiveren van eene meenigte van
vooroordeelen en dwaalingen , welke men
daar nimmer had behooren in te brengen.
NIETS , zegt PLATO , fchijnt mij onverdraaglijker,
dan alle die ijdele volks vooroordeelen
, welke geenen anderen grond hebben
dan de verwilderde verbeelding der Dweepers
en Dichters; kan men zich, laat hij
volgen , in de wereld wel iets ongerijmders
voordellen dan die twee vaten , welke aan
Jupiter worden toegcfchreeven , en waaruit
de vader der Goden blindeling goed en kwaad
fehept, om dat over de menfchenkinderen uit
te gieten , daar de micfte hovenier verftands
genoeg heeft om goede planten niet met bedorven
water te befproeien ? *
HIJ had evenwel, om dergelijke misflagen,
HOMEKUS niet geheel uit de Republiek moe.
ten jaagen; men had hem kunnen verbannen
uit
* De HtpHbl. Bid. a.

26"4 B E S P I E G E L I N G E N
uit de beneden - fcboolen , over welke del
Overheid van Athenen het onmiddelijke opzicht
had ; maar nooit heeft deze het opzicht
gehad over de fchoolen der Wijsgeeren, welke
volftrekt onafhankelijk waren, en waarvoor
het volk zelve haar erkend heeft ter
gelegenheid , dat de Demagoog SOPHOCLES
dezelven onder het opzicht van den Raad
wilde gebracht hebben. In dat geval dee«
den de Philofophen het zelfde, 't welk fomtijds
de Parlamenten in Frankrijk doen; zij
leiden hunne posten neder, en hielden op
met het geeven van openbaar onderwijs. Nu
had men noch meesters, noch fchoolen meer,
en er fciieen een lange nacht van onkunde
op handen te zijn. Toen de klagte hierover
gebracht werd voor het geheele lichaam der
vergaderde Natie , veroordeelde deeze den
Demagoog SOPHOCLES in eene boete van vijf
talenten, of 22500 livres, om hem voor zijne
gebleeken onbedreevenheid in Staatszaaken te
ftraffen. *
EN hoe toch zou de Raad, welke dikwijls
alleen beftond uit arbeiders en handvverksliencn,
f DIOGENES L A c X T. in vit* Tkiophrtuti,

«VER BE GRIEKEN. 265
den , door het lot daartoe verkooren < in
ftaat zijn geweest om te beoordeelen , wat
de Wijsgeeren hunne leerlingen al of niet
moesten leeren ? Aan den anderen kant zouden
de Athenienfers ook met leede oogen
het vertrek gezien hebben van die ontelbaare
meenigte van vreemdelingen , welke
door den roem der leeraars en fchoolen naar
Attica gelokt waren , waar zij noodwendig
een gedeelte van hunne middelen moesten
laaten, om hunne opvoeding voltooid te krijgen.
De handelwijze van SOPHOCLES liep dus
aan zelfs tegen de eerfte grondftellingen van
gezonde Staatkunde ; en nimmer was een
Demagoog zo volmaakt blind als hij.
§ v,
OVER DEN STAAT DER WIJSGEEREN TÈ
ATHENEN , EN DEN INVLOED HUNNER
SCHOOLEN OP ALLE DE OVERIGE.
NIET tegenftaande dat SOCRATES te Athe->
nen gedood was, en ondanks andere minder
beruchte vervolgingen, is het zeker, dat de
Griekfche Wijsgeeren die ftad boven alle andere
van Europa of Afië beminden j ook ver.
I. DEEL. S koo-

265 B E S P I E G E L I N G E N
koozcn zij de regeeringsform der Athenienfers
boven alle andere, die zij kenden. A-
tlienen , zeiden zij , was de eenige hoek
lands op den bewoonden aardbodem , waar
men den tempel der Kunsten en Weetenfchappen
op onwrikbaare grondflagen konde
vestigen.
MEN had fchoolen der Wijsbegeerte opgericht
in dat gedeelte van Italië , 't welk
Groot-Griekenland genaamd werd; maar zij
hielden geen ftand; men had er opgericht te
Megaris; ook deze konden geen' ftand houden
; men had er opgericht te Elis ; maar
ook deze raakten in verval. Te Athenen alleen
bleeven de fekten eeuwen lang in vrede
voortduuren : zelf de leer van EPICURUS werd
daar openlijk langer dan zeshonderd jaaren
geleerd. Keifer MARCUS AURELIUS , welke
men weet dat zeer gehecht was aan de leer.
Hellingen van ZENO, vergunde echter den
Epicuristen van Athenen lesfen te geeven aan
elk , die begeerig mogt zijn om dezelve te
hooren. *
* * B11 • »T IJL T V f htvifê S>fh\lUrum,
HET

OVER JDE G R I E t I 1T, 2G%
HET is niet mogelijk eenige hedendaagfche
regeeringsform op te noemen, welke in dit
opzicht die van Athenen in wijsheid evenaart
: en het is ongerijmd te zeggen, dat
eene leer, als die van EPICURUS, niet moest
geleerd worden, om dat dezelve dwaalingen
bevatte; want in dat geval bevinden zich alle
leerftelzels , en dikvvijls nog erger dan
dat van EPICURUS. De Epicuristen genazen
eene meenigte menfehen van dweeperij en
bijgeloof, welke zonder hun de flagtofferS
der verachtelijkfle dwaalingen, en de fpeel.
poppen der fnoodlfe Orakels en fchraapzueh»
tigfte priesters zouden geweest zijn.
DE inwendige verdeeldheden , welke tusfchen
de Adelijke en Burgerlijke familien te
Athenen heerfchten, en waarvan ik vervolgens
in het brcede zal fpreeken j waren de voornaamfte
bronnen der vervolgingen, welke fommige
Wijsgeeren daar ondervonden: en men
heeft zich tot hiertoe zeer vergist in dé
waare oorzaak van die ongelukken, welke'
de eigenlijk gezegde Wijsbegeerte in 't geheel
niet betroffen.
I 2

ÊD"8 B E S P I E G E L I N G E N
DE partij der Edelen, of Eupatriden, ver.
volgde ten fierkften den Wijsgeer ANAXAGO-
RAS , met oogmerk om PERICLES verdriet
aan te doen, wiens leermeester hij geweest
was, en welken bij geraaden had de partij
dier zotte en oproerige Edelen, waarvan hij
niets te wachten had, te verlaaten, en zich
te voegen bij de partij des Volks, wiens gunst
hem hemelhoog konde verheffen en met onfterffelijke
eer bekroonen. *
HET volk daarentegen vervolgde SOCRATES ,
om dat deze de leermeester was geweest
van CRITIAS, den wreedften der dertig dwingelanden
, welke alle van de eene of andere
adelijke familie van Attica afdamden.
NIETS kan in dit opzicht juister en bellisfender
zijn , dan de woorden, welke AESCHI-
MES fprak tegen de Athenienfers , ,, Gijlie-
,, den , zeide hij, hebt SOCRATES ter dood
„ gebracht, om dat hij den dwingeland CRT.
„ TIAS in zijne jeugd had onderweezen." f
DIT
* Ï I U T I U H U J in -vit* ttriclis.
T AE SCHIM ES contra Timaclmm pag, 159;
P"

i r n D E G R I E K E N . 269
DIT was dus eene zaak, welke openlijk
konde beweezen worden; want zonder dat
zoude een Redenaar zulks niet hebben durven
verzekeren in de vergadering van eene
geheele natie, welke hij daardoor een misdaad
verweet zo gruwelijk, dat ze tot den
hemel om wraak fchreeuwde.
PLATO zeide: wanneer de Athenienfers
menfchlievend zijn , zijn zij buitenmaaten
menfchlievend; maar wanneer zij ook wreed
worden, zijn zij ten uiterflen wreed. Evenwel
konde men ben in alle gevallen , even
als kinders, door gebeden of vleierijen te vrede
(lellen : uitgezonderd wanneer er van
dwingeland of dwingelandij inkwam; want
dan werden zij de verfchikkelijkite, de gevaarlijkfte
en de onverzoenlijklte fchepzels.
TOEN men in Griekenland de tijding ontving
, dat ALEXANDER van Macedonië aan de
gevolgen van onmaatig zuipen overleeden
was, gaven de Athenienfers zich aan eene
S 3
zo
tfimv aTtsuTmctre, fin Kpinav i$avr) jróraiw'
ivd Tui, TflMOVTX T«* Tov Svipoy X«T«AV«
QCtvTuiV.

B E S P I E O E L I N C E M
zo buitenfpoorige vreugde over , dar men
nimmer een voorbeeld daarvan bij eenig ander
ander volk heeft gezien : zij zagen zich
eindelijk verlost van eenen geduchten dwingeland,
die eenige oogenblikken voor zijnen
dood gezwooren had Athenen te zullen verwoesten
, gelijk hij Theben verwoest had.
In deeze algemeene vervoering van drift fchiet
bij geval eenen uitliet volk in de gedachten,
dat er in de tuinen van Lyceum een zeker
Philofoof was, met naame ARISTOTELES, die
de leermeester van Alexander was geweest j
en welhaast onderging ARISTOTELES eene vervolging,
welke hij niet dan door de vlugt
ontkwam.
WANNEER men te Athenen iemand wilde
vervolgen , tegen wien men niets wist in te
brengen, zo befchuldigde men hem van ongodsdienstigheid
; doch in alle die befchuidigingen
oatdekt men duidelijk de drijfveeren
van eene blinde wraakzucht , welke de
ondeugden der leerlingen in de meesters wilde
ftraffen. Ondertusfchen is er geen philofoof
in de wereld ftout of roekeloos genoeg,
Pta het onderwijs van een kind op zich te
nee-

« V E R D E G R I E K E N . 27c
neemen , zo hij zijn hoofd moest te pande
fteljen voor de bedrijven, welke zulk een
kind naderhand, als het bij ongeluk Koning,
of Veroveraar , of hoofd van eene bende
gaauwdieven wierd , zoude kunnen aanvangen.
TEN opzichte van de opvoeding der Vorsten
zijn de Wijzen meermaalen in hunne
verwachting bedroogen ; en hebben zelfs
dan, wanneer zij meenden het doel bereikt
te hebben , fomtijds hunne hoop eensklaps
als eenen droom zien verdwijnen. SENECA geloofde
in den beginne van de regeering van
NERO, dat hij eenen God van hem gemaakt
had, en naderhand dacht hij een gedrocht
te hebben gemaakt, zo fchrikkelijk, als er
zelfs geen in de hel der Dichters te vinden
was. Maar SOCRATES , welke oneindig meer
doorzicht had dan SENECA , zag terftond wel,
dat het hen nimmer zoude gelukken den
woesten en wreeden aard van GKITIAS te
te temmen , niettegenfiaande alie moeite,
welke hij aanwendde om hem deugdzaam te
maaken, en hem liefde voor de gelijkheid
in den burgerftand in te boezemen.
S 4
Dz

272 B E S P I E G E L I N G E N
DE omftandigheden van ARISTOTELES aan
het Macedonifehe hof waren nog veel erger
: want ALEXANDER was te vooren toevertrouwd
geweest aan eenen leermeester,
genaamd LEONIDAS, die het hart van zijnen
kweekeling dermaate bedorven had , dat A-
RISTOTELES de gebreken van zijnen voorganger,
welke van den zoon van PIIILIPPUS eenen
dronkaard en moordenaar had gemaakt,
nimmer heeft kunnen verhelpen.
DE Athenienfers waren, in hunne oogenblikken
van buitenfpoorigheid, niet in ftaat
om eenigszins aan de infpraaken der rede gehoor
te geeven, en oordeelden, dat de meester,
wiens leerling een dwingeland was geworden,
tot het uiterfte moest vervolgd worden.
Voor het overige is het waar, het ge.
11e men gezegd heeft, dat men de gedachtenis
van SOCRATES niet beroemder had kunnen
maaken door ftandbeelden en altaaren,
dan men gedaan heeft met hem in zijn zeventigfte
jaar door eenen flaapdrank te doen
enllaapen: want voor dien flaap was hij naauwlijks
bekend bij de inwooners van Attica, en
na zijn' dood kent hem de geheele wereld.
NIETS

O V E R DE G R I E K E N . . 273
NIETS is zo zeer te verwonderen, maar
tevens zo waaarachtig als die onkunde ,
waarin de Grieken waren ten opzichte van
SOCRATES, terwijl hij leefde. ARITOPHANES
had zich verbeeld , dat zijn Komedie , de
Wolken genaamd ; met de grootfte toejuiching
zoude ontvangen worden , want hij
hield dezelve voor zijn beste ftuk , dewijl
hij daarin alle de ondeugden van zijn hart,
•n tevens van zijn verftand had aan den dag
gelegd; hij dacht de goedkeuring der rechters
en aanfchouwers terftond te zullen verwerven
, door het vertoonen van die zekere
foort van bal, waarmede SOCRATES naar boven
rees, en zich in de lucht ophield als
een echte luchtreiziger; * maar dat onbetaa-
S 5
me-
* P I A T O zegt in zijne Apologie van S O C Ï . 4 -
K s , dat A R I S T O P H A N E S de eeifte was , welke
T
uitvond dien Wijfgeer luchtreizen te laaten
doen: maar het fchijnt dat er reeds te voorcn een
dergelijk gerucht onder het gemeen te Athenea
heeft geloopen , en dat A R I T O P H A N S door
S E
dat gelucht aanleiding heeft gekrecgen om zijne
Komedie, de Wolken, te fchriiven, waarin SO­
C R A T E S in het derde tooneel werd vertoond hangende
in de lucht j en het woord cliPoGcXTM
fchij-t toen voor de eeiftemaal gebmikt te zijn
om.

«74 B E S P I E G E L I N G ! »
melijke Kluchtfpel, wel verre van eenigszins
te behaagen, werd reeds bij eerfte vertooning
verworpen. Het werd gefpeeld in tegenwoordigheid
van de afgevaardigden der
verbondene en cijnsbaare fteden, welke in 't
voorjaar te Athenen vergaderde.;; doch deze
verklaarden, dat het hun luttel vermaaks gaf
een onbekend menfch, welke SOCRATES heette,
op het tooneel te zien befpotten. *
SENECA heeft ons een fragment bewaard
van eenen eigenhandigen brief van EPICURUS,
waarin hij verklaart, dat hij lange jaaren
midden in Griekenland had verkeerd, zonder
dat de Grieken hem zelfs van naam kenden,
t Dit volk geheel verzonken in befpie.
gelingen van koophandel , of weggefleept
door den ftroom van Staatsbezigheden, of
verom
het wandelen in de lucht uit te drukken. Zie
de Komedie de Wolken vs JIJ. van de 2 D E
uitgaaf,
welke nooit fchijnt gefpeeld re zijn, daar
4e eerfte zo volftrekt was afgekeurd.
* AE LI ANUS Var. Hift. L. IU C.
t s,
1 SEN ECA Epist. LXXIX, alwaar hij van Epi.
CUIUS zegt : Naviifime adiecit , nil fi.i et Metro Joro inttr
ben* Unt* neemsfe , quad ipfei HU nebilis Graeci* nen
ignm /«/«ra htbmifet, [ei fatne inandifs.

e v i s DE G R I E K E N . 275
verftrooid door woeste vermaaken, hield geene
de minfte gemeehfchap met de Wijsgeeren
, en deze kwamen zelden onder de oogen
van het gemeen. De Wijsgeer XENOpRATBS,
welke langen tijd de Akademie heeft
beftuurd, kwam flechts eenmaal jaarlijks in
de ftad Athenen. * Op deze wijze ging de
roem dier groote mannen in het eerst met
langzaame fchreeden voort ; vervolgens begaf
zij zich in de hoogte , en vervulde het
Heelal met haaren luister, welke nimmermeer
zal uitdooven ; want de nakomelingfchap
zal altoos ten hunnen opzichte billijker
zijn, dan hunne tijdgenooten zijn geweest.
DAAR wij reeds in de eerfte afdeeling van
dit werk ophelderingen hebben gegeeven
•ver de manier van opvoeding , en de leevenswijze,
welke men in de landwooningea
van PLATO , EPICURUS en THEOPHRASTUS had
aangenoomen , is er ter voltoojing van dit
tegenwoordige gedeelte niet meer overig,
dan eenige aanmerkingen hier bij te doen
over de STOICYNEN , welke eene heerfchende
zucht hadden om zich te onderfcheiden van
an-
* Iiumcaus ia Exilia,

676" B E S P I E G E L I N 6 E »
andere menfehen , de aangenoomen gebruïken
te veroordeelen, en nieuwe gewoonten
in te voeren; doch, terwijl zij meenden de
ingeevingen der deugd te volgen , volgden
zij vaak niets anders dan de ingeevingen der
eigenliefde. Het is mij altijd voorgekomen,
dat het uit loutere eigenzinnigheid of verwaandheid
gefchied is, dar zij hunne fchool
oprichtten midden in Athenen, onder de Galerij
, door MICON en POLYGNOTUS gefchilderd,
welke POECILE he.ette. Mij dunkt, er
was in den geheelen omtrek van Griekenland
geene plaats te vinden, welke minder
gefchikt was voor het geeven van lesfen in
de Zedekunde en Bovennatuurkunde, dan deeze:
want men werd fchier elk oogenblik geftoord
door eene fchaare van ledigloopers,
welke den flag van Marathon , op een der
groottte fchilderijen aldaar afgebeeld, kwamen
bezichtigen ; of ook door een* zwerm
van de fiechtlle verfenmaakers, welke voor
eene vergadering van veel gedruis maakende
toehoorders hunne nietswaardige verfen
opzeiden. De Stoicynen derhalven, in plaats
van de eenzaamheid en flilte der tuinen te
zoeken , gelijk de ftichters der overige fekten

H U » E GRIEKEN. $77
ten hadden gedaan , verkoozen liever zich
midden in het gewoel der ftad te begeeven,
en zich omringd te zien van het flechtfte
gepeupel , waaraan ZENO fomtijds geld
uitdeelde om hen te doen vertrekken; doch
het is waarfchijniijk, dat hij daardoor nog
meer heeft gelokt. *
ZrjN opvolger Crnmippus was een man van
een' zeer zonderlingen fmaak •. hij kende volmaaktelijk
alle de regels-der Redeneerkunde;
maar wanneer het op redeneeren aankwam,
maakte hij altijd geen gebruik van die regels.
Hij durfde zelfs beweeren, dat de Griekfche
jeugd, even als de flaaven van Myfiè', door
harde Hagen moest geregeerd worden; doch
in dit opzicht, zeiden PLUTAUCHUS en QUINC-
TILIANUS, moet men zijnen raad vooral niet
volgen: want alles is bedorven, zodra men
die genen, welke men wil onderrichten, tot
flaaven begint te maaken. Bij dezen eerlten
vreemden inval voegde CHRYSIPPUS eenen anderen
welke nog vreemder was. Op een' zekeren
tijd befpeurde men onder zijne Ieerlirj.
gen eene buitengewoone beweeging , waarvan
** D 1 •s K N 1 s li A è' R i. ia viu Zemitis.

278 B E S P I E G E L I N G E N
van de fchranderfte Athenienfers de reden
«iet konden gisfcn: dan weldra vernam men,-
dat hij de Galerij ging verlaaten, om lesfen
te geeven in de open lucht. * Hij gaf voor,
dat hij eene wandelende School wilde maaken,
en de jonge Stoicynen hoeden, gelijk
men de kudden hoedde op de hooge bergen
van het Noorden van Attica. Maar elk, die
de veranderlijkheid der jaargetijden, en de
ftrengheid van het climaat van Griekenland
kende, begreep wel, dat dit plan onuitvoerlijk
was. Het duurde ook niet lang, of CHRT-
SIPPUS moest het opgeeven, en wederkeeren
naar de Galerij, welke hij had verlaaten.
ONDANKS deze ongelukkige en be/lisfende
proef durfde nogthans de Stoicyn MUSONIUS
federt in ernst ftaande houden , dat geen
leevensftand zo zeer voor de beoeflening der
Wijsbegeerte gefchikt was als het herderleeven,
t waarvan hij de ingebeelde vermaakeii
kende door het Ieezen der Dichters, doch
waarvan hij de wezenlijke ongemakken door
ondervinding niet had geleerd. Het was on-
* Idem , in vit* Chrjfippi.
'• Traimintttm Mnfunü, apud St*r*cUm S, S4>

« V H DB G R I E K E H. fj3
mogelijk het Staatkundig onderwijs te verbinden
met het zwervende leeven der herder,
of AEgicoren van Diacrië , daar de Wijsgeeren
vaste wooningen moesten hebben, om
hunne Mathematifche Mrumenten en de leerboeken
, welke geftadig moesten gebruikt
worden, te bewaaren; en STRABO merkt aan,
dat de inwooners van Lyceum maar zeer
traage vorderingen maakten, federd dat zij
hunne Boekerij kwijt geraakt waren, welke
na den dood van THEOPHRASTUS naar Afië
was overgebracht.
DAN in weerwil van dit voorval in Lyceum,
en ondanks de moeite , welke de fchoolen
van Marfeille, Rhodus, Pergamum en Alexandrië
aanwenden, cm die van Athenen in
aanzien te overtreffen, heeft deze bcftendig
den rang boven alle de anderen behouden ,
en het is niet moeilijk uit te vinden , uit
welke oorzaak deze grooter voortreffelijkheid,
welke door alle verftandige volken der Oudheid
algemeen erkend is, ontdaan zij.
NERGENS werd de Griekfche taal zo zuiver
en keurig gefprooken als te Athenen j en deze

380 B E S P I E G E L I N G E N
ze omftandigheid alleen was genoeg om de
keuze te bepaalen van die genen , welke
voorgenoomen hadden zich aan de Fraaie
Letteren over te geèven. Te Marfeille daarentegen
moest de taal wel zeer verbasterd
zijn, door inmenging van vreemde fpreekwijzen
der Barbaaren of der Celten ; en zo de
zeden der Leeraars daar al onberispelijk waren
, Honden evenwel die der overige inwooners
in zulk een kwaad gerucht , dat
iemand in Griekenland niet durfde zeggen,
dat hij naar Marfeille ging, of daarvan daan
kwam : op het hooren van den naam dier
Akademie, beefden de ouders voor de deugd
hunner kinderen. *
TE Rhodus werd alleen de Dorifclie Dialect
gefprooken , welke van de Wijsgeeren
uit alle fchoolen gebannen was, wegens deraelver
hardheid en natuurlijke duisterheid „
wel-
* Men zeide , bij wijze van fpieekwoord, MasjïlUra
«avignre, om een groot bederf van zeden aan
te duiden ; en mores Masjilienfes gaf zodanig bederf
in den hoogften trap te kennen. TACITUS zegt,
dat de inwooners van die Aai in zijnen tijd zich
gebeterd hadden.

O V E R E E G R I E K E N . 281
welke haar volftrekt ongefchikt maakte om
in verhandelingen over ftukken vau weetenfchap
gebruikt te worden. * Ook is het den
Rhodiers nimmer gelukt eene afzonderlijke
fekte; welke hunnen naam droeg, te ftichten.
ALEXANDRie en Pergamum hadden , in
den verbaazenden rijkdom van hunne Boekerijen,
iets boven Athenen vooruit; maar aan
den anderen kant ftonden de fchoolen daar
ongelukkig onder de Despotieke magt der
Koningen, zo dat de Leeraars daar niet vrij
durfden fpreeken; vooral over het Politieke,
't welk een wezenlijk deel in de Wijsbegeerte
van PLATO en ARISTOTELES uitmaakte. Zij
vreesden altoos ongenoegen aan het Hof te
zullen geeven, en hunne Jaarwedden te verliezen;
en niet tegenftaande, dat in dit opzicht
alle voorzigtigheid van hun gebruikt
wierd, weet men echter, dat een der Egyp»
tifche Vorsten hen uit zijn land jaagde, en de
Alexandrijnfche Akademie in dien ftaat bracht,
dat men haare leden overal over den aard-
I. DEEL. T bo-
* FoRPHTRivs vh* fjthe^me y
4?. Editf
Kustcii.

x82 B E S P I E G E L I N G E N
bodem zag omzwerven en bedelen. Te A-
thenen daarentegen waren de Schooien ge»
heel vrij, geheel onafhankelijk van de Regeering.
Men onderzocht daar vrijmoedig
alle Staatkunaige ftelzels, den aard van alle
wetten en regeeringsformen; en men maakte
volfhektelijk bij niemand zijn hof. Geen
Wijsgeer ging daar zijne opwachting maaken
bij Archonten , Demagoogen of Areopagiten ;
zelfs gebeurde het meermaalen, dat de Epicuristen
de leden der regeering niet eens
kenden, noch ook van dezen gekend wierden.
Men kan hieruit afneemen, dat geenerhande
rcgeeringsform zo gunstig is voor
de beoeffening der Kunsten en Weetenfchappcn
, als de Democratifche of Volksregeering
: want bij menfehen, welke hunne eigen
onafhankelijkheid verlooren hebben, kan
niet wel een hooge graad van eerzucht plaats
hebben om zich zeiven en anderen te verlichten.
TB Athenen was de vrijheid zo groot, dat
elk daar niet alleen naar zijn' fmaak, maar
ook naar zijne grillen leefde. Ten tijde van
is onmaatige hitte des zomers wandelden
f0I7>.

« V E R B E G R I E K E N . aS#
fommige Cynici moedernaakt, gelijk de Gymnofophisten
, in de fchaduwe der olijfboomen:
* 's nathts vergenoegden zij zich in
een gemeene hut te flaapen ; en AULTJS
GELLIUS verhaalt , dat hij in Zulk een kot
den vermaarden man heeft gezien , welke
nu eens onder den naam van PEREGRINUS,
dan eens onder dien van PROTEUS voorkomt;
en die zich naderhand in de Olympifche fpelen
leevend ging verbranden j even als 'de
Malabaarfche Weduwen.
NERGENS was de opvoeding minder kostbaar,
dan in Attica, en de manier, welken
de Wijsgeeren hadden aangenoomen van in
gemeenfebap te leeven, verminderde merkelijk
hunne uitgaven. Het gezelfchap van Lyceum
hield fomtijds groote gastmaalen, Welke
voor ieder der leden niet meer dan op ne«
gen Huivers kwamen te liaan.
WANNEER
PLATO gasten op het avondmaal
zoude ontvangen , liet hij fchielijk eenige
T 2
vrug-
« pHtLOSTRATus in vit* ^épolhnii. I>. IV* sa'J 1 .
SS. Edit. Oleaiii.

2l4 B E S P I E G E L I N G E N
vrugten van zijn landgoed plukken, en allen *
welke dat onthaal hadden genooten , ont.
waakten 's anderendaags met een'fchreeuwenden
honger. De Wijsgeer TAUEUS gebruikte
dikwijls niets anders dan een bord met Komkommers;
en evenwel was hij grooter en
vrijer dan een Perfiaanfch Keizer.
HST is zeer waarfehijnlijk, dat de Romeinen,
welke alle naar Athenen moesten gaan
ftudeeren, juist niet ftiptelijk den leefregel
van hunne Leermeesters zullen gevolgd hebben
; echter durfden zij geen al te grooten
zier maaken, uit vrecze van uit den tuin,
\rarin zij waren, gebannen, en van alle de
overigen buitengeflooten te worden. CICERO
geeft in zijne brieven aan ATTICUS verdag
van de fchikkingen, welke hij voor zijnen
Zoon had gemaakt om hem overeenkomstig
zijnen rang te Athenen te doen verfchijnen:
zekerlijk, zegt hij, geef ik hem geen koets
en paarden ; 't welk met andere woorden
zegt, dat hij, even als de Peripatetici, zoude
moeten te voet gaan.
UIT

• V E R D E G R I E K E N . 283"
UIT alle deze gemaakte aanmerkingen
rolgt, dat men, om de best mogelijke opvoeding
aan de menfehen te geeven, noodwendig
zeer verfchijlende dingen moet vereenigen
: naamelijk de vrijheid, het landleeven,
de maatigheid, en de vrolijkheid, wekke
laatfle PLATO zelfs met de Metaphyfifche
itudie wist te paaren. Toen hij geflorven
was, vond men een Verzameling van b«erterijen
onder zijn hoofdkusfen,
T 3
YIERi

2S

OVER DE GRIEKEN, Ü|
den Adeldom , welke geen plaats kan heb.
ben in Volksregeeringen , zonder beroerten
te veroorzaaken; ja welke volltrektelijk ftrijdt
tegen den aard van eene Volksregeering, welker
hoofddoel is alle burgers gelijk te maaken.
Nogthans was deze gelijkheid te Atheaen
en te Rome niet te vinden , zo dat de
Prattiek in het Huk van Regeering daar in 't
geheel niet met de Theorie overeenkwam ,
en dit was een groot kwaad»
HET is vreemd, zal men zeggen, dat dit
zo haatelijk onderfcheid van rang , 't welk
20 veel traanen en bloed deed ftorten, door
de Wetgeevers niet is weggenoomen.
Doch
deze Staatkundige kuur ging de krachten van
alle Wetgeevers te boven:
want toen de
Athenienfers en de Romeinen de Koninglijke
magt onder hen affchaften , en eene Republiek
begonden op te richten, was de Adel
daar reeds zo magtig en talrijk, dat het on.
mogelijk was denzelven uit te roeien: men
moest zich vergenoegen met deszelfs invloed
zo veel mogelijk te verminderen, waar tos
de middelen vaak niet eens toereikende waren.
T *
D
?

288 B E S P I E G E L I N G E N
DE Athenienfers hadden Geflaehtrekeningen
gemaakt , zo romanesk en fabelachtig,
dat al wie aan de Mythologie der Grieken
niet geloofde , ook geen geloof floeg aan
hunne Geflachtrekeningen.
IK, zeide ALCIBIADES, ben een afftamme-
Iing van Jupiter door Eurifaces. En ik, antwoordde
SOCRATES , ben een afftammcling
van Vulcanus door Daedalus; en het geflagt
van Daedalus is zo beroemd , dat het zelfs
zijnen naam heeft gegeeven aan een Vlek
van Attica , liggende tegen de grenfen van
Boeotië. *
DEZE manier om in den hemel te zoeken
naar den oorfprong der dingen, welken men
op aarde niet wist, onderllclde geene ongemeene
verbeeldingskracht, en diende fJechts
om duisternis te verfpreiden over gebeurtenisfen,
welke in het helderfie daglicht hadden
moeten gefield worden.
INTUSSCHEN had bij de Grieken het zelfde
plaats , als bij de Romeinen en Duitfchers:
bij
* Puio in sAkibitieJ.,

O V E R DE G R I E K E N . 28*
bij allo deze natiën had de Adel zijnen oorfprong
van eene zekere klasfe van menfehen,
welke voorheen huisbedienden of zeer bijzondere
Leenmannen aan het Hof der oude
Vorstei van die landen waren geweest.
DE huisdienst, welke de Adel nog hedendaags
aan alle de Hoven van Europa verricht
, bewijst genoeg, dat zij ook in oude
tijden die bedieningen hebben waargenoomen.
Elk weet, dat zij het zich thans tot
eene groote eer rekenen de Vorsten aan tafel
te bedienen , 't welk in Engeland en
Spanje zelfs knielende gefchiedt; en in
Frankrijk is eens een zeer hevig gefebil ontslaan
tusfchen de Oude Edellieden, of men
naamelijk, zonder zijne waardigheid te krenken
, zich in den dienst van een' Kardinaal
konde begeeven , om de flippen van zijnen
tabberd en mantel te draagen. Men nam
hier over in het gevoelen van alle geleerden
van Europa, welke zich flerfc op de Wapenfchildkunde
toeieiden, en deze brachten eenpaarig
voor hunne item uit, dat de fleepdraa.
gers, zijnde van Adel te Rome, insgelijks
van Adel moesten zijt, te Parijs. Deze uit-
T s
fpraak

299 B E S P I E G E L I N G E N
fpraak was van dien aard, om medelijden te
verwekken beide met de genen die haar ga.
ven , en die haar ontvingen.
HIJ moet zeer weinig kennis hebben van
de menfchelijke natuur , die zich verwondert,
dat men om tot roem, of tot dat gene
*t welk zo genoemd wordt, te geraaken,
eenen weg heeft ingeflagen, welke derwaards
niet fchijnt te leiden. Er zijn toch
in het hart van den menfch geene twee driften
, welke zo veel overeenkomst met elkander
hebben , ais de begeerlijkheid en de
heerrchzucht. Zo dra er maar fortuin te maaken
was met het dienen bij de Vorsten van
den ouden tijd, diende men hun zelfs meer,
dan zij begeerden} eu vervolgens vond men
in zijn eigen vernuft duizend drogredenen,
om de grootlte trotfchheid te verbinden met
iets, 't welk de grootfte laagheid fcheen te
zijn.
MEN verbeeldt zich ook verkeerdelijk, dat
de volken, welke uit Duitfchland zijn voortgekomen
, de eenigften zijn, bij wien de
oorfprong van den Adel in den dienst aan het
Hof

OVER DE GRIEKEN. 0.91
Hof te zoeken is: want men kan duidelijk
bewijzen, dat deze gewoonten mede onder
de Grieken, toen zij Koningen hadden, in
trein waren ; en dit was in een' tijd, toen
nog geene natie van Germaanfche afkomst
aan geene zijde van den Westelijken oever
des Rhijns bekend was.
IK zal hier eene merkwaardige piaats uit
LIVIUS bijbrengen , waar hij eene treffende
fchiiderij geeft van de zeden en het karakter
der Macedonifche Edellieden, welke aan het
hof van PERSBUS , na dat deszelfs rijk door
PAULUS AEMILIUS vermeesterd was, werden
gevonden.
„ ZIJ kruipen," zeg: hij , ,, als Haave/a
„ voor hunnen Koning , en zijn jegens alle
„ anderen onverdraaglijk trotfch. Sommigen
,, zijn in de daad zeer rijk ; de anderen, hun
„ in rijkdommen niet gelijk , willen echter
„ hun fchijnen te evenaaren in het maakea
„ van onkosten. Zij leeven alle en komen
„ voor den dag als Koningen : niets van een
„ burgerlijk hart hebbende, kunnen zij noch
„ de

,202 B E S P I E G E L I N G E N
f, de vrijheid, noch het juk der wetten ver.
draagen." *
AEUANUS zegt, dat PHILIPPUS, de vader
van ALEXANDER, dien Adel had ingefleld, f
welks bedieningen geheel en al overeenkwamen
met de hedendagfche aanzienlijke posten
van Stalmeester, Kamerheer, Schenker,
Slipdraager en meer andere van die luisterrijke
eerambten, waarvan de naam reeds genoeg
derzelver oorfprong te kennen geeft.
ONDER de Ridders van Macedonië was het
voorregt van hooge geboorte ten naauwften
met het eigenbelang verknocht, en men wist
het uitfluitend recht op alle voordeden en
eereposten door zulke laage middelen aan zich
te trekken, dat juist die laagheid Macedonië
heeft bedorven , en dat Rijk zo gemakkelijk
maakte om te veroveren, dat men de gefchiedenis
van die verovering niet zonder
verbaazing kan leezen.
DE.
* Servirt regi bumiliter , tliis fuperbe imptrtre aifueri;
praedivites alii } alii, tjuos fertuna ness atquartnt, bis /urn'
tibus pares, Regius emnibus victm vutitusque nulli civitit
animus, neque legum, nt

9 v E x B E G R I E K E N . 25*
f DEWIJL, men bij HOMERUS vond, dat die
kleine Vorsten, welke te vooren op de nabuurige
eilanden van Ithaca regeerden , wezenlijk
Leenmannen van Ulysfes zijn geweest,
heeft men dit zo ver getrokken , om daaruit
te befluiten , dat alle de Vorsten van Griekenland
, zonder uitzondering, elk op zijne
beurt, leenmannen waren van Agamemnon,
welke zo dikwijls , en bij zo verfchillende
gelegenheden, de Koning der Koningen genoemd
wordt.
WAT er ook van dit gevoelen zij, 't welk
mij nogthans een weinig te ver fchijnt getrokken
, zeker is het , dat de fouvereine
Vorsten van Europifch Griekenland reeds in
de Heldentijden bijzondere dienaars gehad
hebben , welke bij hunne wagens gingen,
hunne orders overbrachten , en zelfs hunne
wapens fchoonmaakten. Deze bedieningen
waren van dien aard, dat HOMERUS zelf geenen
anderen naam dan die van ©EPünON-
TEs, dat is Dienaars , geeft aan AUTOMEDON,
PATkocuis en ALCIMUS, welke men weet,
dat tot dien graad aan ACHILLES dienstbaar
wa-

294 B E S P I E G E L I N G E N
waren, dat zij fomtijds ftaande achter tafel
dienden. *
Van deze onderdaanigheid aan het hof der
oude Koningen van den Hellenifchen (lam
was de Griekfche Adel afkomstig; terwijl de
Romeinfche , welke insgelijks uit het Koning,
lijke gezag voortfprooti opklom tot aan de
regeering van ROMULOS, TULLUS HOSTILIUS en
TARQUINIBS DEN OUDEN, t
MEN kan gemakkelijk zien, midden door
het floers , waarachter de Atheenfche Adel
zij-
* ILIAS. XXIV. 475. et JTVL J6r.
De Grieken bedienden zich fomtijds van het
woord 'Ei/Jr]Ao£, om iemand van Adel aan te
duidtn. Dit woord heeft zonder twijffel vrij wat
Ovcreenkomsr met dat van E D E L ,
't welk zeer
gebruikelijk is in verfcheiden Duitfche Dialekten,
wier overeenkomst met de Griekfche ra2l te bekend
is , dan dat ik noodig hebbe zulks hier te
bewijzen. Nogthaus fchijnt ARISTÓPHANF. S
de eerfte te zijn geweest , welke dat woord in
dien zin gebruikt heeft in zijne Komedie . de Ridders
, waar hij een zeker iemand noemt zvSyfkoc
«CV'fpjOTfOS.
•DIONYS, HALICARN, L, III. Livius
X. I. C. li

« V E R DE G R I E K E N . 255
zijnen oorfprong poogde te bedekken , dat
dezelve was opgekomen ten tijde der oude
Koningen van Attica, welke, volgens het algemeen
in Griekenland aangenoomen gebruik,
hunne eigen bedienden veradelden. Toen die
foort van Monarchaale Regeering wierd afgefchaft,
moesten de familien, welke door die
Vorsten boven anderen verheven waren, hunnen
uitwendigen pracht vrij wat verminderen,
en, zo al geene andere denkwijze, ten
minften eene andere manier van leeven aanneemen.
Doch deze verandering heeft in
Thesfalië nimmer plaats gehad, waar de Edelen
veel meer vermeenigvuldigden , dan in
eenig ander gedeelte van Griekenland , en
waar zij tevens het zelfde karakter efi hunne
oude gewoonten behielden.
NERGENS zag men zo veele beroerten e»
verwarring als onder de Thesfaliers. Men
kende daar Hechts twee foorten van leeven,
of inRegeeringloosheid of in onderdrukking:
want hoe minder de Wetten daar vermogten,
hoe magtiger de Dwingelandij wierd. Intusfchen
werden de Kunsten en Weetenfchap.
pen

205 B E S P I E G E L I N G * ! /
pen daar geheel verwaarloosd , en overal
heerfchte de grootfte onkunde.
MEN hoorde bijna van niets anders , dan
van Toverij: een gedeelte van de natie verbeeldde
zich toveraars te zijn, cn een ander
gedeelte hield zich voor betoverd. Geen
Wijsgeer was in (laat om daar eenige verlichting
voort te brengen , en geen Wetgeever
konde daar eenige orde invoeren , voor
de aankomst der Romeinen; Welke zelve verklaard
hebben, niet een van alle de landen,
welke door hun veroverd waren , in eenen
zo akeligen toeftand gevonden te hebben als
Thesfaliè".
HYPATA cn Larisfa waren zo veel als de
hoofdlieden van de Thesfalifche Toverij; en
daar er dus eene zo beklagenswaardige onkunde
in de Heden heerfchte, zo kan men ligtelijk
begrijpen, hoe het moest gefield zijn op het
land. Daar de bergen en dalen verfcheiden
foorten van fiaapverwekkende en vergiftige
planten opleverden , waren die zogenaamde
Toveraars vaak in de daad alleen vergiftigere.
Hoe groot ook de ligtgeloovigheid bij
de

SV-ZR JDÏ G R I E K E N . 257
de Grieken in 't gemeen geweest is , was
cr echter geen volk onder hen , 't welk in
dit opzicht de Thesfaliers evenaarde; of het
moesten misfchien de inwooners van Arkadië
geweest zijn, welke de zotheid hadden
van aan Weerwolven en foortgelijke fpooken
te gelooven: echter heeft men dezen nimmer
van toverij cn het gebruik van fchadelijke
kruiden kunnen befchuldigen.
WAT- de landlieden betreft, weet men dat
de Thesfaliers allen zonder uitzondering tot
flaaven hadden gemaakt , onder de haatelijke
naamen van MENESTEN en PENESTEN:
want in alle landen, en in alle eeuwen, zijn
de Adel de gebooren tirannen der landlieden
geweest ; en om hiervan overtuigd te
worden, behoeft men flechts het oog te flaan
op Rusland, Polen, en Duitfchland in de tijden
der Leenregeering. Elk, die maar ondernam
een ftuk lands te ontginnen , was
daadelijk (laaf gemaakt; terwijl zij, die zich
in den bijzonderen dienst der Vorsten begaven,
zich verbeeldden al heel voornaame perfonaadjen
te zijn, en vooral zeer noodzaakelijke
wezens in het ftelzel der zedelijke we.
1. DEEL. V reldy

59S B E S P I E G E L I N G E N
reld, waarin toen de Wapenfchildkunde alles,
en de kennis van den Landbouw niets was.
NIETS kwam met de onkunde der Thesfaliers
in vergelijking, dan alleen huune trotfchheid.
Zij onderfcheidden zich van alle de
overige Grieken door den pracht van hunne
klederen ; * wilden nooit te voet in de legers
dienen , cn gingen in foldij van eiken
Staat, die hen maar wilde betaalen. Ondertusfchen
was hunne Krijgstucht zo flecht, dat
zij nooit geregelde Eskadrons konden uitmaaken,
noch in eenen geregelden flag gebruikt
worden. Hunne Ruiterij , anders zo
berucht, deugde tot niets dan tot onverhoedfche
aanvallen, fchermutzelingen, jagtmaaken
en ftroopen.
DB zelfde ongeregeldheden, waaraan deze
lieden in den oorlog te kennen waren, maakte
insgelijks bun kenmerk uit in den vrede_
Daar zij alle onafhankelijk van elkander wilden
zijn, vergaderden zij nooit als een nationaal
lichaam ; en een Gefchiedfchrijver
verhaalt, dat zij nooit Landdag hielden; daar
zelfs
* AT n EN A EÜS L, Xtl: C. ie,

O V E R DE G R I E K E N . sts>>
zelfs de Wilden van Noord-Amerika en de
Polakken gewoon zijn dien te houden. *
ZULK flag van volk waren de Thesfalifche
Edellieden, welke door ISOCRATES genoemd
worden Menfehen , vervuld met den geest
van oproer, verblind door hovaardij, en vijanden
van alle burgerlijke befchaafdheid.
PLUTARCIIUS heeft ook den onrustigen eu oproeriger,
aard van dat volk zeer wel befchreeven.
Om vrede te hebben in Thesfalien
, zegt hij, moet men bcgraaven zijn.
f
WAT betreft den Adel van Athenen , welke
gemeenlijk 'ETflATPlAAl genoemd worden,
het karakter van dezen is door THEOPHRASTUS
Va
ge-
* Om een denkbeeld te krijgen van de verregaande
verwarring en losbandigheid , welke in
Xhcsfalië plaats hadden, behoef: men flechts de
volgende plaats uit Li vius te leezen:
Pergit ire in Tbesfaliam, ubi non modo liberandac civitates
trant , fed cx mini cellnviene et conftsfione in aliqttam
tolerabilem formant redigtnda:. A'ec cmm terr.porum modw
vitiis et licentia regii turbaiae erant ; f;:l incjuieto etiam
ingenio gentis, nee comitia , nee conventn.r. , nee cenfitium
sellnm per fcditioncm ac ttiraiihu.n iam inde a principi» ai
nestram u

300 B E S P I E G Ê L l N G Ê K f
gefchetst, met trekken, welke de hand des
TijdS nimmer zal uitwisfchen. Men kende,
zegt hij, die fchepzels zelfs aan hun kapzel:
zij gingen altoos morrende over weg ; de
firaaten, en de publieke plaatzen waren hun
te klein ; zij klaagden, dat zij telkens bijna
flikten door het gedrang van een onverdraaglijk
graauw. Wij zouden, riepen zij uit, onmogelijk
kunnen leeven in een ftad, waar
de gemeene burger zich met het Staatsbeftuur
bemoeit, en wij zouden op de eene of
andere manier die flegte lieden uit het bewind
moeten flooten, op dat wij alle waardigheden
en eerambten alleen voor ons en onze
kinders konden behouden. Hier bij herhaalden
zij duizendmaal op eiken dag een vers
van Homerus, 't welk behelst, dat in een
land van orde niet meer dan Eén Koning, of
Meester moest zijn. *
DEZE geliefkoosde ftelling der Atheenfche
Edelen bewijst genoeg, dat zij het al zo
fjegt met het Volk meenden, als de Patriciën
te Rome. Nogthans zal men uit het vervolg
zien, dat de woede tusfchen die beide partijen
* T H torn».. C

evER DE GRIEKEN. 301
tijen nooit zo fterk bij de Athenienfers als bij
de Romeinen geweest is.
WAT ook die Griekfche Roman-Schrijvers,
welke men Genealogisten noemt , gezegd
hebben, om de afkomst der gedagten in het
bijzonder, en die der Inwooners van Attica
in het gemeen , te bewimpelen, het is toch
zeker, en zelfs hiftorifch beweezen, dat zij
geen eigenlijke tak van menfehen waren, uit
de zelfde ftam gefprooten: zij waren integendeel
voortgekomen uit de vermenging van
verfchillende natiën, gelijk THUCYDIDES zelf
bekent met eene openhartigheid, welke in
eecen Griekfchen Gefchiedfchrijvcr ganfeh niet
gemeen is. *
DE eerfte inwooners , welke zich vcrfpreidden
door een land , 't welk zo onvruchtbaar,
en zo vau alle hulpmiddelen ontbloot
was, als Attica, konden daar in den
beginne niet leeven, dao op de toppen der
bergen van Diacrië, de eenigfte (treek, waar
het mogelijk was te beftaan van de jagt en
de melk van eenige kudden geiten:
en dus
zijn de herders van die bergen de eigenlijke
V ij
Atf-
» Li!>, I, C. 2,

302 B E S P I E G E L I N G E N
AUTOCHTHONES geweest , om dat zij eerst
van allen het midden des iarfds in bezit hebben
genoomen ; en de vreemdelingen, welke
vervolgens daarbij kwamen, konden ten
hunnen opzichte niet anders dan als hoefpachters
worden aangemerkt.
VAN de vier oude Triben in het Attifche
land was maar een, welke zich door den
naam van Autochthon bnderfeheidde; waaruit
noodzaaklijk moet volgen , dat de andere
Triben het niet waren. *
PLATO beweert , dat alle de hoogten van
Griekenland langen
tijd bewoond zijn voor
de valeijen , welke of overftroomd waren,
of bij het fmelten van de fneeuw met eene
overlïrooming gedreigd werden: want uit
gebrek van kunde en werktuigen had mofi
nog geene kanaalen vervaardigd voor de wa«
teren , welke van de bergen afkwamen.
De
hoog-
* Joii»i Ontmast. L, VIII. C. 9. De Tribus,
welke in den beginne den naam van ^ittttchtm
droeg, werd vervolgens DrAcRts geheeten, om
dat zij de hoogten van Diacrië bevatte, Waar de
cmdlte inwooners van Attica waien,

« V E R D E G R I E K E N . 303
hoogde plaatzen van het vaste land geleeken
toen naar eilanden , van elkander gefcheiden
door meeren en poelen, waar men
niet door konde komen , dan in den. zomer.
Zo men , met deze onderftelling , alleen
©p de oudheid der bezittingen en het recht
der eerstkomende wil letten, zoude hier uit
volgen, dat de Geitenhoeders van Diacrië de
Edelften der Athenienfers zijn geweest. Men
moet ook nu nog overal in't Steenachtige Arabië
zijnen Adel daar mede bewijzen, dat men
van een oud herderlijk geflagt is. Het zeilde
heeft plaats bij deTartaaren van Chamo, en
bij alle volken , welke een Nomadifch of
Herderlijk leeven leiden.
DE Geitenhoeders van de Attifche bergen
fchijnen eene bijzondere foort van menfehen
geweest te zijn, oorfpronkelijk van de oude
Pelasgen ; terwijl de overige Athenienfers gedeeltelijk
Ioniers waren, herkomstig van omftreeks
den berg Parnasfus; gedeeltelijk oorfpronkelijke
gelukzoekers van onderfcheideh
«orden van Europifch Griekenland: fommige
V 4
fa-

go4 B E S P I E G E L I N G E N
familien van die klasfe, zo als die der Pae*
öniden , waren zelfs uit Peloponnefus naar
Attica overgegaan. * Maar onder alle gedenkftukken
der Atheenfche gefchiedenis vindt
men, volgens het zeggen vanDioDORtis, geen
het minlte fpoor van eene volkplanting, welke
uit Egypten gekomen is. f De Egyptenaars
hadden eenen onverwinnelijken afkeer
voor de fcheepvaart op de Middellandfche
Zee : zij verwijderden zich nooit van de
graflieden hunner voorouderen , en vooral
niet van de oevers van den Nijl. Een volk,
't welk zo dacht, en 't welk zulken afkeer
had van de zee, gelijk mede van het reizen
en zwerven, heeft in dien vroegen tijd zelfs
niet kunnen droomen , dat er ergens in de
wereld een land was als Griekenland.
I.v zaaken van dezen aard, moet men afgaan
op de uitfpraak van PLATO, welke zegt,
dat in al het bloed der Athenienfers geen
en-
•> PAUSANIAS zegt, dat de Paeoniden eigenlijk
nitMesfenie herkomstig waren ; zij gaven den
naam aan een van de r7o vlekken van Attiea.
ï Biblioth. histott L. i, C, i?,

O Y E R DE G R I E K E N . 30J
enkelde druppel Egyptifch bloed werd
gevonden.
*
HET is ongerijmd altoos de overkomst van
eene volkplanting te verzinnen,, om te verklaaren,
hoe godsdienstige gebruiken , plegtigheden
en zelfs leerftellingen uit het eene
land in het andere hebben kunnen overgeplant
worden : want men had bij ouds, zo
wel ais nu, zwervende Priesters en Theologanten,
welke leefden van het bijgeloof, 't
welke zij de zee overvoerden ; en fomtijds
werden zij ten laatlten Opper-Priesters in
die landen , welke zij bekeerd hadden met
het verkondigen van nieuwe dwaalingen,
dikwijls nog fchadelijker dan de oude.
§ II.
VAN HET ONDERSCHEID TUSSCHEN DEN
ADEL VAN ATHENEN EN DIEN VAN
ROME.
DE oneenigheid , of liever de inlandfche
krijg tusfchen de Adelijke en Burgerlijke familien
was nimmer zo heftig bij de Atheni.
. V 5 cn'
£ In Mentxau^

3Ö6 B E S P I E G E L I N G ! »
enfers als bij de Romeinen ; en het is
•an belang de waare oorzaak te weeten
van dat onderfcheid tusfchen twee volken,
Welke in de Gefchiedenis en de Jaarboeken
der wereld den voornaamlten rang bekleeden.
DE negen Archonten, of de voornnamfte
Overheidspersonen in de Atheenfche Republiek,
mogten nimmer het bevel over de Iegers
voeren ; zo dat hunne bediening niets
anders was dan een pest van eer, waar toe
het volk weinig lust gevoelde : althans het
heeft in al dien tijd, dat hetzelve door eene
uitdrukkelijke wet van SOLON daarvan was
uitgeflootsn, nooit eenige geweldige pooging
gedaan , om zich den weg daar toe te
openen.
TE Rome integendeel waren de.Confuls
altoos de Hoofden van het leger; en dit gewigtige
voorrecht, aan het Confulaat gehecht
, maakte de begeerte des volks zo zeer
gaande, dat zij ongelooflijke moeite gedaan
hebben om zich tot het Confulaat te v*
keffen.

O V E R . DE G R I E K E N . 307
IN dit opzicht had de Atheenfche inrichting
zeer veel vooruit boven die van Rome, waarmen
nooit het bevel over de legers aan de
Confuls had moeten geeven, dewijl deze,
dus te gelijk Hoofden van het leger en Hoofden
van den Staat zijnde, te veel van de
republikeinfche gelijkheid verlooren, waartoe
zij naderhand niet weer te brengen waren.
DIT is een algemeene regel: in eene welingerichte
Volksregeering moet de eerfte
Overheidsperfoon nooit te velde trekken:
want daat hij het leevende beeld der wet
is, moet hij zich in het hart des lands en
niet in eene legerplaats bevinden.
Zonder
idit kan men reeds vooraf zeker zijn , dat hij
de afhankelijkheid in den Krijgsdienst zodanig
met de afhankelijkheid in den burgerflaat
zal vermengen, dat hij zelf niet meer zal
weeten, of hij handelt in hoedanigheid va»
Kapitein of van Overheid. *
* Men heeft verkeerdelijk gemeend, dat een der
negen Archonten , welke den titel vau VilemtrcliHt
voerde, van tijd tot tijd het bewind over het leger
gehad heeft : hij voerde nimmer het bevel, en
••was alleen Oorlogsminister, doch trek nooit te
vel-
TE

|08 BlSFIUEliSïïij
TE Athenen werden de Legerhoofden en
Opperbevelhebbers der Vloot , bij meerderheid
van Hemmen, zonder aanzien van rang,
uit den Burgerftand zo wel, als uit den Adel,
verkooren. Zoras iemand grooten moed met
groote krijgskunde paarde, maakte men hem
Genera .1 , al had hij zelfs noch rok noch
mantel ; zo als die CLEON, welke uit de '
Looierij gehaald en naar het eiland Sphacterié'
tegen de Lacedemoniers gezonden werd:
hij vertrpk dcrwaards, taste hen aan, nam
hen gevangen, en voerde hen alle geboeid
naar Athenen. Nimmer zag men eene zegepraal
als deze ; en nimmer werd de trots
der Lacedemoniers meer vernederd : zij
waanden de eer/Ie Krijgslieden van de wereld
te zijn, en lieten zich (laan door eenen
man, die leer bereidde, en fchoencn verkocht.
-
TE Rome had de Adel Wasfon beelden van
hunne voorouders, echt of ondergeftooken,
tot
velde. De Srwr^'oj, weike geene OTerhed«n
waren, hadden het bevel ooer de legers, en dc
NuvtfXei, welke mede geen Overheden waren,
kadden het bevel over de vUoten,

t 7 11 » x G i i n i K. 30^
tot aan de hoogfte oudheid toe; en deze Genealogifche
beelden werden bij de Lijkftaatien
der Adelijke familien mede door de ftad
gedraagen, Geene trotfchheid ftak de Burgerij
meer inde oogen, dan deze, waardoor
zij zich verbeeldden befchimpt te worden»
en men konde hen niet te vrede Hellen, voor
dat men het recht om zulke beelden te hebben
ook vergund had aan die genen onder
hen, welke tot de Practuur verheven wierden.
EENE zo belachelijke verwaandheid, en zo
ongepast in eene Republiek, was tc Athenen
geheel onbekend ; en daar dus het onderfcheid
van rang niet door uitwendige teekens
zo zeer in het oog liep, vond men daar gee«
nen zo doodelijken haat noch bloedigen krijg
tusfchen de onderfcheiden rangen van Staat;
terwijl men in tegendeei niet zonder afgrijzen
kan denken aan den moord, en de ftroomen
bloeds, welke vergooten wierden door
MARIUS, SYLLA, en alle anderen, welke van
tijd tot tijd over de Legers der Plebejen of
die der Patriciën het bevel voerden,
Dj

310 B E S P I E G E L I N G E N
DE Romeinfehe Raadsheeren behielden gemeenlijk
dien pest hun leeven lang; bij deA«
thenienfers daarentegen duurde hun gezach,
en konde niet langer duuren, dan een jaar: en
dus was het voor den Atheenfchcn Adel niet
mogelijk, het geringfte overwigt van gezach in
den Raad te krijgen. Het jaar was om, voordat
hunne plans gemaakt en ontwikkeld waren.
Tja Athenen, zegt LYSIAS, is een Raadsheer,
walke Hechts twaalf maanden in bediening
is, geen gevaarlijk menfch voor de
algemecne rust of vrijheid. * Uit dit alles
volgt, dat de Democratie der Athenienfers
vee! volmaakter was, dan die der Romeinen,
welke, in plaats van de Atheenfche wetten
en inftellingen fliptcüjk te volgen, dezelve
veranderden cn bedorven op eene wijze,
welke zichtbaar uitliep ten voordeele van den
Adel en tot nadeel van het wettige gezach
des Volks. Bij de Romeinen was de Raad
eene onwinbaare fterkte, waar de partij der
Patricien fomtijds op eene despotieke manier
regeerde : nogthans heeft men maar zeer
weinig doorzicht noodig om te begrijpen,
dat
* LYSIAS ctatr* Emmdrunt 76$.

OVER ©E GRIEKEN. 31*.
dat in eene Volksregeering de leden van dea
Raad nooit langer dan een jaar moeten aanblijven.
DE Adelijke familien te Rome, waren zeer
rijk in flaaven, vee, landerijen en geld; ea
dus konden zij bij verkiezingen zich, door het
omkoopen van de kiezers, ligtelijk meester
van de ftemmen maaken. Te Athenen was
dit. zo niet, want daar werd de Adel door
de bank eer voor arm of Hechts middelmaatig
gegoed, dan voor zeer rijk gehouden.
TOEN ALCIBIADES, gefprooten uit het aanzienlijkfte
geflagt van Attica ,• het toppunt
van magt en roem bereikt hjd, werden alle
zijne bezittingen, zelfs naar de hoogfte berekeningen,
niet hooger dan op honderd talen,
ten, of viermaal honderd en vijftig duizend
Livres gefchat, welke fomme hij nogthans
op verre na niet werkelijk bezat. •
CONON. welke langen tijd het opperbevel
over 's Lands Vlooten had gevoerd, en voor
de rijkfie der Athenienfers bekend fiond, liet
* Idem (mirt fiscum , it huis UltiiiiuUs, f, 6}&,

312 B E S I I S O U I M 6 Ï H
bij zijnen dood, volgens gemaakte rekening,
niet meer na dan veertig talenten, of honderd
en tagtigduizend Livres. * Daarentegen
zoude de minde Romeinfche Ridder met zodanige
bezitting zich voor zeer arm hebben
aangezien , ten tijde toen de buit vati
zo veele Koningrijken naar Rome droomde,
even als de beeken zich in de rivieren, en
de rivieren.in de zee verliezen.
BIJ dit alles moeten wij nog een bijzonder
gebruik voegen , 't welk grooten invloed had
op alle zaaken. De Athenienfers voerden
nooit gedagtnaamen, zo dat men eenen bur.
ger al zeer bijzonder moest kennen, om zij*
ne afkomst en die van zijne voorouders te
weeten. Familiezucht, altoos zeer fchadelijk^
en zelfs zeer gevaarlijk in Republieken, konde
dus daar nimmer zo aanmerkelijk zijn,
ais zij was te Rome , waar alle Patricien
zich zodanig onderfcheidden, dat zo dra men
eenen van hun bij naam kende , men ook
kennis had van zijn geflagt. Wanneer men
den naam van JULIUS CAESAR maar hoorde
noemen, wist men dat hij tot het gem Juli»
be-
* lMttn, pAg. t}9.'

a v E R D E G R I E K E J N . 312
behoorde, 't welk door Koning TULLUS HOS-
TILIUS tot den Adelftand was verheven, en
wij hebben even te vooren gezien, dat de
geheele Romeinfche Adel niet anders was dan
een vrucht van het Koninglijke gezach, 't
welk voor de oprichting van de Republiek
had plaats gehad: het was eene telg van
Despotisme en flavernij, zeer verkeerdelijk
geënt op den troon der vrijheid, en burgeroorlogen
waren de vruchten, welke dezelve
voortbracht.
DIT gebruik, 't welk de Athenienfers hadden
aangenoomen om nimmer de naamen van
bun geflacht te draagen, hadden zij, met alle
volken van Griekenland, zonder uitzondering,
gemeen; maarzij hadden nog eene andere
inrichting , welke hun volftrekt alleen
eigen was. Deze belfond hierin, dat zelfs
de eerfte en aanzienlijkfte burgers nooit
in openbaare gedenkfehriften , en vooral
niet in Graffchriften , den titel van Athenienfer
mogten aannemen. De wet beval,
dat men alleenlijk zoude melden den naam
van den overleedenen , met den naam van
het vlek in Attica , waaruit hij afkomstig
I. DEEL. X was,

.gi4 B I S M ï G U I H s I R
was, zonder van de ftad Athenen een woord
te reppen.
OP het graf van den grootiten Gefcbiedfchrijver
, welken Griekenland ooit heeft
voortgebracht, las men alleen deze woorden.
THfJCrDIDES , ZOON VAN OLORUS , UIT HET'
VLEK IIALVMUS. * Nogthans was THUCYDI-
DES buiten tegenfpraak burger van Athenen.
Om de reden van zodanige inftelling recht
te begrijpen, moet men zich herinneren, het
gene wij bij eene voorige gelegenheid aan.
gaande den oorfprong van deze ftad gezegd
hebben. Deze was een zeer nieuw gefticht,
in vergelijking van den hóogen ouderdom
der vlekken, tot welke iemand, om burger
van Athenen te zijn, noodwendig, 't zij door
geboorte, 't zij door aanneeming, moest behooren.
Dit zonderling gebruik heeft onge.
lukkig groote duisterheid verfpreid over het
leeven der aanzienlijklte mannen, wier geboorteplaats
men daardoor niet recht weet
te bepaalen: het is volftrekt onmogelijk met
zekerheid te zeggen, of SOCRATES gebooren
is te Athenen, of in het vlek Alopece, waar.
van hij afftamde.
MAirtiilKi/ü . ,„ v; t e
Tbucviid",,.

O V E R D E G R I E K E N . 315
WAT betreft die klasfe van menfehen, wel»
kc eene zekeren middeifiand tusfchen de
Adelijke en Burgerlijke familieu uitmaakten,
de Ridderlijke Orde geheeten , zij
fpeelden te Rome, gelijk bekend is , eene
groote rol , dan eens in hoedaanig.
beid als rechters, dan eens als Pachters en
Knevelaars. Maar te Athenen hadden deze
nimmer eenen onmiddelijken invloed in het
beftuur van zaaken. Zij waren de gewoone
ruiterij in de legers van de Republiek ; en
wanneer zij zich in den flag kwalijk van hunnen
pligt kweeten , werden zij geltraft, of
in eene geldboete verweezen. Dit deed de
Demagoog CLEON, welke hen befchuldigde
de paarden van den Staat afgereeden te hebben,
niet om eenen aanval op den vijand te
doen , maar tot eenen overhaasten aftogt -
welken hij de plompheid had eene vlugt te
noemen. * Uit dit geval alleen is men te
weeten gekomen, dat de Atheenfche ruiterij
toen uit tweeduizend man beftond; men zoude
echter mogen twijlfelen, of zij reeds ten
tijde van SOLON zo fterk in getal zij ge-
X 2
weest.
* Bchmitttt ^iriittfhunis ad tqaiin.

3i

3 v E K DE G R I E K E N . 317
veele nieuwe gebruiken voort, of veranderde
veel in de oude.
• DE Republiek van Athenen heeft nimmer
van haar Ridder-corps, noch van haare ruiterij
in *t gemeen, dienlren genooten, evenreedig
aan de onkosten , welke het onderhoud
van dezelve medebracht, in een land,
't welk bijna geheel van weilanden ontbloot
Was. Het gevolg hiervan was , gelijk het
naderhand in- meer landen geweest is, dat
men een groot aantal Ridders kreeg, waarvan
veele geene paarden hadden, en veelen
ook niet in ftaat waren om dezelve te onderhouden.
§ III.
VAN DE WEELDE
DER ATHENIENSERS.
WANNEER men de befchrijving van de ftad
Athenen leest, moet men noodwendig andere
gedachten krijgen aangaande den aard der
weelde, welke onderlteld wordt plaats gehad
te hebben in deze hoofdftad, waar de
huizen der burgers in 't gemeen , in vergelijking
met de voornaamfte huizsn te Londen
X 3
sn

3 L S B E S P I E G E L I N G E N
en Parijs, niet dan hutten waren. Intusfchen
hebben fommige hedendaagfche Schrijvers
voorgegecvcn , dat het biunenire van
deze zo eenvoudige en bekrompen wooningen
grooten pracht en kostbaare huisraaden
bevatte: maar men behoeft Hechts tegen dit
losfe voorgeeven te Hellen het getuigenis
van den Redenaar LYSIAS, welke den Staat
van Athenen, cn het vermogen van derzcl.
ver inwooners naauwketirig kende • deze
geeft als beweezen op, dat men daar weinige
huizen vond, welker geheele fuboel duizend
drachmen, of zevenhonderd en vijftig
livres waardig was. * Dit onderfielt ter
naauwernood de gewoone gerieflijkheden des
leevens, en njets minder dan overdaad.
DEZE ftad, vol van fabrieken, en groo.
tcndeels door werklieden bewoond , was
de koopplaats , maar niet de zetel van
de weelde. Ook hebben wij reeds bij
eene andere gelegenheid aangemerkt , dat
Rome , geduurende verfcheiden ceuweu,
geenszins de eigenlijke plaats was, waar de
Romeinen hunnen pracht ten toon fpreidden.
Pti-
I l» Omio*! contra Fiscum, d< icnli »tMtU4ii t

© V E R D E G R I E K E N . 31^
PLINIUS zegt, dat zij zelfs nog in zijne tijd
de fraaifte ftandbeelden en fchjlderijen naar
hunne Buitenplaatzen brachten. En dus, zegt
hij, worden de onlrerffelijkc meesterftukken
ongelukkig uit de hoofdltad gebannen , om
in de Landhuizen te pronk te Haan* Maar
ik durve zeggen , dat de denkbeelden vau
PLINIUS in dit opzicht faifch waren : want
welke reden zoude er zijn , dat dc burgers
de kostbaarfte Kunstltukken, welke zij met
groote kosten verzameld hadden, eer hadden
moeten opeenlhpelen in den eenen of anderen
hoek der ftad, dan ergens op het Latijnfche
land, waar zij vaak het eerfte licht aanfchouwd
hadden , ea waar hun hart door
fterke banden jvas gehecht, nu eens aan de
boomen , welke hunne hand had geplant,
dan eens aan eene bron, welke zij hadden
opgefehikt in het midden van een bekoorlijk
dal?
OP gelijke wijze befteedden de Athenienfers
een groot deel van hun vermogen tot
lieraad der buitenverblijven, welke men door
Attica verfpreid zag , en welke met den
naam van ESCHATIA beftempeld wierden. Daar
X 4
PI

32o B E S P I E G Ï U H « Ï S
zij echter vaak eenen tijdlang in de hoofdftad
moesten zijn , wanneer zij tot Raadshceren
, Archonten of Areopagiten verkoorcn
wierden, brachten die eerambten hen in de
noodzaakeiijkheid om twee huizen te houden
, een in de ftad, 't welk zij zeer verwaarloosden
, en een ander op het land,
waaraan zij zich ten hoogiïe lieten gelegen
zijn. Gijlieden , zeide PERICLES tegen de
Athenienfers, hebt alleen op met uwe'tuinen
en de prachtige werken, welke gij daar aanlegt.
* Deze foort van weelde fleepte ontzachelijke
onkosten mede, met betrekking
tot de masfa der rijkdommen, welke toen
in Griekenland rondliepen, en de vruchten
Waren van de naarstigheid, den koophandel,
en de onderfcheiden mijnen; zo als de zilvermijnen
in Attica, de Kopermijnen in Eu.
boea, en de Goudmijnen in Thracië en Macedonië.
Want het gene JUSTINÜS , en andere
Gefchiedfchrijvers , even weinig oordeelkundig
als hij , vernaaien van den ontzachelijken
buit, welken men van dePerfen,
na de overwinningen bij Marathon, Salamis
en Plataea, zoude behaald hekken, dit is in
*Tnucrr>iDEs L, II,
al-

O V E R DE G R I E K E N . 32X
alle opzichten zeer vergroot. Het grootfte
gedeelte van den buit werd zelfs niet eens
verfpreid noch verkocht, dat de omloop van
geld daardoor merkelijk konde vermeerderd
worden ; want dc zogenaamde troon van
Xarxes, het zwaard van Mardonius en meer
andere diergelijke Hukken, welke de Athenienfers
tot buit gemaakt hadden , bleeven ,
even als heilige zegeteekens, beftendig irt
den grooten tempel van Minerva bewaard,
en zelfs in den grootften nood ftak men daartoe
de handen niet uit. *
DAT men de Grieken eenige jaaren na de
invallen der Perfiaanen langzaamerhand ziet
rijk worden, komt daarvan daan, det zij toen
hunnen koophandel en fcheepvaart
konden
uitbreiden , en zich eindelijk ontdaan van de
onderwerping aan de Phoeniciers, en bijzonder
aan de inwooners van Tyrus , welke,
gelijk bekend is , onder de bijzondere befcherrriing
der Perfiaanfche Monarchen Honden.
Zo lang de Vorsten van deze Monar-
M s
chie
• Dc geheele buit van de Feifen, w;lke te Athenen
bewaard werd, bedroeg nog geen vijfhonderd
talenten. Zie MEUKSTVS. Ctcropta C. 21.

322 B E S P I E G E L I N G E N
chie in Ionië en Klein-Afië heerfchten, heb.
ben de Grieken daar nooit eenen voordceligen
handel kunnen drijven ; want niet al.
leen werden zij belemmerd door den naijver
der Phoeaiciers zelve, maar ook van de in«
wooners van Mileten, welke laatfte toen op
de Middellandfche zee zeer veel te zeggen
padden; en het verbaazende getal van volkplantingen
, welke zij langs die zee oprichteden
, bewijst genoeg de grootheid van den
handel, welken zij daar dreeven.
OP de Markten en Kermisfen in den ouden
tijd, waren de werken van weelde, welke
te Tyrus vervaardigd werden , zodanig in
zwang en zo beroemd , dat geene fabriek
elders daarbij te pas kwam. Maar toen do
Grieken eindelijk de noodzaakelijkheid begreepen
om zich op de Kunsten en Wee ten -
fchappen toe te leggen, viel er welhaast in
dit opzicht eene groote verandering voor:
want de Atheenfche Kunstenaars begonden
na den tijd van PERICLES Hukken te voorfchijn
te brengen, zo net van teekening, en
zo fraai van maakzel, dat zij nu op hunne
keurt alies, wat dc Tyriers kostelijk daar tegen

O V E R D E G R I E K E N. 323
gén konden ftellen, verdonkerden, In ge.
volge hiervan geraakten de Afiatifche fabrieken
hoe langer hoe meer in verval, terwijl
die van Europifch Griekenland er zodanig op
kwamen, dat zij eindelijk de fchaal van den
koophandel ten haaren voordeele deeden
overflaan; waarvan ik breedvoeriger in een
bijzonder artikel zal handelen.
UIT het gezegde laat zich ligtelijk begrij.
pen, waarop de weelde der Grieken gegrond
was; maar het is volftrektelijk niet te begrijpen,
waar op die, welke van de Sybariten
gemeld wordt , gegrond is geweest.
Toen ik de Gefchiedenis van dat zonderlinge
volk , naar de regels van gezonde Oordeelkunde
, onderzocht , ontdekte ik wel ras,
dat zij nimmer goudmijnen, noch zilvermijnen
, noch feheepvaart, noch koophandel,
noch fabrieken, noch voornaame handwerken
gehad hebben. Zij befloegen, in eenen hoek
van Italië, eenen zeer kleinen plek gronds;
en nogthans wil men , dat de Sybaritcn een
leger van driemaalhonderd duizend man op
de been gebracht hebben , hoe groot een leger
de Romeinen nimmer hebben gehad;
men

324 B K S P I E S E L I N G E H
jnen wil dat een Sybariet meer Koks heeft
gehad dan Keifer HELIOGABALUS ; men wil
eindelijk, dat bij dit volk in 't gemeen eene
weelde heerfchte, waarbij die van NERO en
COMMODUS niet konde haaien, fchoon deze
de rijkdommen van de oude wereld, en den
roof van alie natiën daartoe gebruikten.
IK durve zeggen , dat er nooit grooter ongerijmdheden
zijn gefchreevcn; en hier uit
blijkt duidelijk, dat de zucht voor het wonderbaare
fomtijds het oordeel van de beroemdfle
fchrijvers van Griekenland verdonkerd
heeft. Ik wil niet eens fpreeken van
zulken Gefchiedfchrijver -als DIODORUS VAN
SICILIË, welke volftrekt niet eenen regel van
gezonde Oordeelkunde kende; maar STRABO
zelf heeft in goeden ernst van dat leger van
driemaal honderdduizend Sybariten gefprooken,
daar nogthans de geheele magt van de
Atheenfche Republiek, in den flag van Ma.
rathon, uit niet meer dan negenduizend man
beftond.
HET is mogelijk, dat onder eene zeer gemaatigde
luchtflreek, en in een zeer vruchtbaar

OVER DE GRIEKEN. jsf
baar land, de menfehen langzaamerhand ee.
ren afkeer krijgen van den arbeid, en eene
overheerfchende
neiging tot dien ftaat van
rust, welke dan eens lafhartigheid, dan eens
luiheid genoemd wordt ; maar het is niet
mogelijk , dat een arm volk groate weelde
hebbe , daar zelfs de rijkfte natiën dikwijls
eindelijk door groote weelde te gronde gaan:
vooral, wanneer de heerfchende fmaak valt
op voorwerpen ,
welke uit de handen vaa
vreemden moeten gekocht worden ,
de Portugeefen de gouden boorden en
pluimen van hunne
hoeden van de Engelfchen
koopen.
zo als
de
Nogthans kent men de mijnen
, waaruit de Portugeefen het metaal haaien
om de waaren, welke zij koopen, te betaalcn
; terwijl er met geene mogelijkheid
eene bron kan aangeweezen worden , waaruit
de Sybariten het duizendue gedeelte van
het zilver hebben kunnen haalee, 't welk zij
van nooden zouden gehad hebben om zich te
kleeden met uitheemfche ftoffen, welke , zo
men zeide, gereed werden in Ionië, waar
de wol zo kostbaar was, dat men de fchaapen
met rokken bekleedde, om de fijnheid
ea

32ty
- B E S P I E G E L I N G E N
en de witheid van derzelver vacht te be=
waaren. *
ALLE foort van weelde bepaalt zich noodwendig-
tot twee voorwerpen,
welke dikwijls
famengepaard gaan; naamelijk uitwendigen
pracht en zinnelijk vermaak, welke de
menfehen deerlijk misleiden, en hen onop.
houdelijk van hoop tot berouw, en van berouw
tot hoop voeren.
De verwaandheid,
vooral van de vrouwen te Athenen, deed dc
weelde daar overflaan tot eenen Oosterfchen
pracht, omtrent de honderdfte Olympiade,
of 380 jaar voor onze tijdrekening.
Toen
zag men de praebtigfre en kostbaarfte ftaat rijwagens
voor den dag komen, met witte muilezels
befpannen, welke, wegens hunne zeldzaamheid
, voor groote fommen gelds, in de
ftoeterijen te Peloponnefus, en vooral te Sieyon
gekocht werden, f De Atheenfche vrouwen
waren er op gezet om met zulke vóórtuigen
* Ik heb, in eene afzonderlijks Verhandeling,
aangetoond , dat een Slciliaanfch Schrijver Ti-
M A E U S genaamd, de meeste ongerijmdheden aangaande
de Sibariten verzonnen heeft.
t OtiiosiiiEKEs icnrr* Midiam.
jsy.

8ïEÏ DE G s i E K E N . g2?
gen te verfcbijnen op de mysteriën van Ce.
,res, waar zij in fchijn kwamen om met grooten
eerbied hunnen Godsdienst te verrichten,
maar in de daad vertoonden zij daar haa.
ren hoogmoed, en den roof, behaald van
haare mannen , tevens met die van haare
minnaars. De weelde was in Griekenland
een vrucht van den Godsdienst : zij begon
in de tempels, en befmette ten laatften zelfs
de harten der godvruchtigen. ' Doch Eleulis
was de plaats , waar zij bij uitflek verkoos
te woonen in het midden van dertigduizend
Pelgrims, welke uit alle hoeken van Europa
en Afië derwaards gelokt werden. Voor het
oog van dit volkjen kwamen de Atheenfche
vrouwen zich opfchikken, en praaien met
een gevolg van flaaven , waarvan fommige
gebooren waren ïn het hart van Ethiopië,
en waarvan andere naarrien droegen, betrekkelijk
tot den dienst, welken zij aan de kaptafel
van hunne meesteresfen verrichten.
DE Demagoog LVCOSGUS, welke berekend
'had, dat zulke buitenfpoorigheden zelfs de
rijkfte familien konden te gronde brengen,
maakte eene zeer ftrenge wet, waarbij dea
vrou.

gfi8
B E S P I E G E L I N G E N
vrouwen verbooden werd met zulken fchan.
delijken pracht te Eleufis of op den heiligen
weg,te verfchijnen. * Maar op den zelfden
dag, als deze wet wierd bekend gemaakt,
werd zij door de eigen vrouw van LYCUR-
GUS overtreeden; en vervolgens overtrad men
haar zodanig, dat men omtrent zeshonderd
jaaren daarna de Griekfche Priesters nog bezig
zag met prseken tegen de rijtuigen met
witte muilezels, waarvan de Dames van hunne
Kerspels zich bedienden om naar het fermoen
te gaan, gelijk men te vooren zich
daarmede naar de Mysteriën liet brengen, f
Men had toen andere menfehen , eenen an.
deren Godsdienst; maar evenwel had men
de zelfde gebreken, en was even weinig als
te vooren in ftaat om die verbeteren.
DE Grieken waren ten fterktten gezet
vrede binnens huis: altijd zochten zij denzclven,
doch maar zeer zelden gelukte het
hun die fpruit des hemels in hunne huisgezinnen
aan te kweeken; cn dus vonden zij
zich, om ten minften eenen fchijnvrede, en
* Vita decem Oratonim*
op
rust
t Extrtit des Ocuvres de Jtm Chryjajleme, pal Montfaucon.

©VER CE GRIEKEN. 3 2 S»
rust voor eenen tijd te hebben, genoodzaakt
tegen wil en dank groote opofferingen te
doen, met den fmaak en de grillen van hunne
vrouwen in alles op te volgen: men kocht
zich van eenen ftorm of onweder vrij met
het verlies van zijn goed. Maar nergens,
zegt ARISTOTELES , heerfchte in dit opzicht
grooter verwarring, dan teLacedaemon. Terwijl
de mannen daar de dolheid hadden van
zich in den oorlog te laaten doodflaan, werden
de vrouwen rijk, welke daardoor de erfgenaamen
der natie geworden zijnde, zeer
harde wetten voorfchrecven aan het kleine
getal burgers, welke de gevaaren van den
oorlog ontkomen waren. Hier uit ontfproot
eene weelde, vrij wat wezenlijker dan die
der Sybariten, en eene wanorde , hoedanig
men nooit elders gezien heeft.*
DE pracht, welken de Grieken in hunne
Godsdienstplegtigheden invoerden, denkende
dat deze des te aangenaamer aan de Goden
waren, naar maate zij meer in pracht uitftaken,
was de waare oorzaak, welke de weel-
I. DEEL. Y de
» AlISIOt, in Volitic, PlUTAB.CH. in viu
*Agiiis, ,

33° B E S J I I O U I N S E H
de bij hen veranderde in uitwendig vertoon,
tot zulk eene hoogte gevoerd, dat hetzelve
ontelbaare famiiien ten val bracht; vooral de
zulken, welke de eerzucht hadden om zich,
zo als men dit noemde, onfterffelijk te maaken,
door de overwinning in de Olympifche
fpelen met het wagenmennen te behaalen.
Het onderhoud van zo veele paarden, welke
blootelijk tot ftaatzij dienden , vereifchte onkosten
, even zo min evenredig aan de bezit»
tingen van partikulieren , als het onderhoud
van eene talrijke ruiterij evenredig was met
de middelen der kleine Griekfche Staaten;
welke ten laatften, de een na den ander,
onder eenen zo ondraaglijken last moesten bezwijken.
De Alegarenfen, welke barre rotfen
bewoonden, waar noch gras noch voeder
te krijgen was, onderhielden nogthans drieduizend
paarden. * Dit was het grootfte
wonder van fchranderheid, 't welk ooit on-
3er de menfehen gezien is; maar het was tc
gelijk een wonder, 't welk niet lang konde
duuren.
IN
* I S O C Ï A T I S STefl ZifWIi p, 30».

O V E R DE G R I E K E N . 331"
IN 't algemeen gaven de plcgtige fpelen
van Griekenland aanleiding tot zeer veele inftellingen,
welke geheel en al ftrijdig waren
met eene Republikeinfche Regeering. De
meeste Heden zonden naar die fpelen, vooral
naar de Olympifche, hunne Afgevaardigden
, onder den naam van AUCHITHEOREN.
Deze verbeeldden de Staaten van Griekenland,
en deedeu in derzelver naarn eene of.
ferhande op het groote altaar van JUPITER
OLYMPIUS: daar elk van hun den aanfehouwe.
ren een groot denkbeeld" wilde geeven van
het vermogen en den rijkdom van hun land,
fielden zij om ftrijd , onder prachtige ten.
ten, langs de rivier Alpheus, gouden en zilveren
vaaten , door de bercemdfte Kunstenaars
gemaakt, ten toon. *
VAN dezen pracht is de pracht der Gezanten
afkomstig ; en zo als het ging met
Y 2 • de
* Men kan bij Diodorus van Sicilië eene befchiijving
vinden van deu prpclu, welken de Gezanten
van den Dwingeland Dionyfius in de Olympifche
Spelen vertoonden. De ftad Athenen hield
voor haare rekening gouden en zilveren vaten,
welke zij den Architheoien leende. Zie .Aniiiiio
ontra lAlcibiacten*

332 B E S P I E G E L I N G E N
de ARCHITHEOREN , gaat het ook met de
Gezanten; in de eerfte plaats zijn zij tot last
van de Staaten , welke hen zenden, en vervolgens
van die, welke hen ontvangen; en in
plaats van misverfland voor te komen, gebruiken
zij dikwijls de kunst om hetzelve te vermeerderen,
enStaatsorkaanen te verwekken,
welke alle wijsheid van bedaarde menfehen
naauwlijks in ftaat is te flillen.
MEN was in Griekenland gewoon de AR­
CHITHEOREN te neemen uit de klasfe der rijkfte
burgeren, op dat zij groote figuur konden
maaken, zonder dat het den Staat veel behoefde
te kosten : maar zij deeden altoos in
die Gezantfchappen van blootc vertooning eenen
onverdraaglijken hoogmoed op ; zij
muntten boven alle anderen uit in prachtig
huisraad, onderfcheidden zich door eene geheimzinnige
en voor het gemeen veelbeduidende
houding, hielden kostbaare rijdtuigen
en paarden, en droegen klederen , welke op
de markten van Griekenland fomtijds twee talenten,
of negen duizend Livres kostten.
* THEOTHRAST. C/iumct, 7Si?i ((Ka^oViMU
DE

« V E R D E G R I E K E N . 333
DE meeste Athenienfers waren leden van
bijzondere Genootfchappen , welke EPANAI
genoemd werden, en welke den grond hebben
gelegd tot alle die Genootfchappen en
Broederfchappen , welke men federd eenige
jaaren tot een ongelooflijk getal niet alleen
in de fleden van Europa heeft zien toeneemen,
maar zich zelfs, onder allerhande won.
derlijke naamen , tot in de minde vlekken
verfpreiden.
MEN zeide van de ERANEN der Athenienfers,
dat dezelve een gedeelte van hun Patriotismus
uitmaakten , maar tevens ook een
gedeelte van hunne weelde. Ieder Lid moest
maandelijks eene zekere vastgeflelde fom in
de kas van het Genootfchap geevcn , om
die Leden te ondersteunen, welke men wist
dat met een groot •ngeluk bedreigd wierden
, doch welk ongeluk door fpoedige
hulp konde worden voorgekomen, 't zij met
het betaalen van de boete, waartoe zij veroordeeld
waren , of met het betaalen van
derzelver fchulden om hun crediet ftaande
ts houden. Zo dra deze lieden zich weder
in hun voorig evenwigt bevonden, waren zij
Y 3
ver-

334 B E S P I E G E L I N G E N
verpligt de penningen weder te geeven, wei.
men hun zonder eenige rente had gefchooten.
*
INTUSSCHEN waren die bijeeenkomften vaak
zeer onrustig, en reezen groote beweegingen
daaruit op.
Dan eens klaagden de BetTuurders,
dat de Leden niet aan hunne verbindtenis
voldeeden, en verzuimden den opbreng
te betaalen , 't welk terflond, zo dra de
maand ten einde was, moest gefcbieden;
dan eens werden de Befluurders door de Leden
befchuldigd van zich te verrijken ten koste
van het Genootfchap., door kunstenaarijen,
welke wij diefftal noemen, maar die bij
de Grieken flccbts flimheid heetten.
Uit dien
hoofde beflooten de Athenienfers, welke eenen
Rechtbank hadden ter beoordeeling der
Toneelflukken, en eenen anderen ter beoordeeling
van geestige invallen, nog eenen derden
op te richten ter bellegting van alle ge.
fchillen, welke tusfchen de Eranisten mogten
ontlhan. f
WAN-
* HARÏOCRATION ia vocc EpayirtfS. et CAg
AUB, ai Thcophrast, p, 274.
f De.Rechtbank , welke dc gefchillen der Era'
nis-

e v E R DE G R I E K E N . 335
WANNEER men partijen ten laatften genoodzaakt
had zich met elkander te verdrasgen
, werden er feesten gehouden op de wjjze
als die, welke in 't Griekfch STMflOSU
heeten, welke 's avonds begonnen werden met
een groote maaltijd, en waar men vervolgens
zich in de wijnen van het eiland Tbrafus, of
van Lesbus vrolijk maakte tot den morgen.
Dit waren de Bacchanalien in het klein, met
dat onderfcheid , dat de vrouwen , welke zich
in de Bacchanalien bij uitftek lieten zien,
nimmer bij de feesten der Eranisten werden
toegelaaten. Nogthans Honden deze open voor
de hoeren of AcTricen , welke daar ftukken
van Operaas fpeeldcn, waarvan de minnarijen
van Bacchus en Ariadne gemeenlijk het
onderwerp waren. *
OP die wijze geraakten deze inrichtingen,
welke in den beginne met het patriotismus
waren verbonden , vervolgens in nog veel
naauwer betrekking met de weelde. De wijze,
waarop men dezelve in onzen tijd in
Y 4
Eunisten
beflegtte, had een afzonderlijk famenftel
van Wetten , Nofioi EPÜVIKQI genoemd.
* XENOPHON in Convivia Socratis.

335 B E S P I E G E L I N G E N
Europa heeft zien opkomen en zich voortplanten
, heeft eindelijk de aandacht der
Staatkundigen op haar gevestigd, wier ge.
voelens ia dit opzicht zeer verfchillen.
ZIJ, welke dezelve veroordeelen, als geheel
ftrijdig met de grondbeginzels van gezonde
ftaatkunde, beroepen zich op het gezach
van Keifer TRAJANUS , welke een openbaar
vijand was van alle Griekfche Eranen ,
en dezelve, zo veel hij konde, trachtte uit
te roeien : men meent zelfs , dat hij maar
eene eenige heeft overgefaaten. * Deze
Vorst verdacht die genootfchappen van aanleiding
tot gevaarlijke famenzweeringen te
geeven, en den voortgang te bevorderen van
eenen nieuwen Godsdienst , welke het Romeiniche
Gebied met de geduchtlte omwentelingen
bedreigde.
• Epistola Trajani ad tlinmm Seciindum.
HIER
Het was in gevolge van de wet, door dien Vorst
tegen de Eranen en Sociëteiten gemaakt, dat de
Christenen te recht gefield wierden , om rekenfchap
van hunne nachtvergaderingen ta geeven:
dit noemden zij vervolgingen.

OVER DE GRIEKEN. 337
HIEU op antwoorden wij, dat de vrees en
de opvattingen van Trajanus nimmer in de
Republiek van Athenen hebben kunnen plaats
vinden, welke deze Eranen zeer nuttig oordeelde
voor een handeldrijvend volk , waar
tegenfpoeden en fchipbreuken onverwacht ongelukken
konden veroorzaaken , welke alleen
door de liefdaadigheid der Leden konden
verzacht worden.
HET is in de daad onbegrijpelijk , dat de
gevoelens der Staatkundigen zo hebben kunnen
verfchillen in zaaken, welke te beflisfen
zijn volgens vaste regels , waarvan de uitlegging
nimmer willekeurig kan zijn. Alle
Genootfchappen, welke hunne Vergaderingen
houden in het donkere van den nacht , en
welke zich onder cede famen verbinden ,
moeten nimmer in eenig land , al was het
ook een barbaarfch land, geduld worden;
maar die, welke zonder de noodzaakelijkheid
van den eed zijn opgericht, komen daardoor
in den rang van gewoone gezelfchappen. Zo
zij er nogthans niet waren , moest men de
invoering yan dezelve niet aanraaden: want
men ziet duidelijk , dat zij bij de Grieken
Y 5
zei-

338 B E S P I E G E L I N G E N
zelve , welke de uitv;«ders zijn geweest
dat nut niet hebben aangebracht , 't welk
men daarvan verwachtte. De oneenigheden
eu verwarringen , welke daar telkens ontftonden
, en vaak door de Overheid zelve
geltild moesten worden , bewijzen genoeg,
dat eensgezindheid uit dezelve gebannen was,
en dat het geld meer in gastmaalen verteerd,
en door de Befluurders geltooleH wierd, dan
gebruikt tot onderftand van cngelukkigen.
In alle gevallen moet men meer vertrouwen
ftellen in de deugd der burgeren hoofd
voor hoofd, dan in de deugd van genoot*
fchappen. Wanneer één burger bedorven is,
lijdt daar door de Staat; maar deze lijdt nog
veel meer, wanneer een geheel gezelfchap
van Eranisten bedorven is.
DE Oude Schrijvers hebben reeds aange.
merkt, dat de weelde altoos toenam in even.
redigheid met den koophandel , en dat dezelve,
even als door aantrekking, overfloeg
naar alle die landen, waar het geld opeengehoopt
wierd. Zij ging van Lydië naar lonië,
en van lonië naar Europifch, Griekenland
over, waar zij alle gedaanten aannam, waarvoor

O V E R . D E G R I E K E N . 335»
voor zij vatbaar was. De Romeinen konden
wel door eene overmaate van rijkdom boven
de Grieken haaren kring verder uitbreiden,
maar zij konden door nieuwe uitvindingen
de gronden van dezelve niet vermeerderen.
Zelfs wisten zij dikwijls niet eens nieuwe
woorden te vinden, en moesten zich vergenoegen
met die te gebruiken , welke door
de Grieken waren uitgevonden: waarvan wij
een treffend voorbeeld vinden in die Konstwerktuigen,
welke bij prachtige maaltijden
in gebruik waren, en welke zij AUTOMATA
noemden. Deze kwamen gemeenlijk te voorfchijn
op het oogenblik, als dc eerfte gerechten
afgenomen wierden : dan gingen de befchotten
van de zaal open , om eenen vrijen
doorgang te geeven aan gemaakte Wolken,
waaruit een welriekende regen viel, en aan
de festoenen , gedraagen door beweegbaare
beelden, waarvan men het eerfte denkbeeld
vindt bij HOMERUS, wiens model de Romeinen
gevolgd hebben in dat beruchte gastmaal,
door SALLUSTIUS befchreeven, waar de
Overwinning uit den hemel , onder het geluid
van eenen kunstigen donder, nederdaalt
om

340 B E S P I E G E L I N G E N
om METELLUS met laurieren te kranfen. *
Ook heeft men nimmer in de Latijnfche taal,
welke volgens de ftelling van Cicero rijker
zoude zijn dan de Griekfche , een gepast
woord kunnen vinden om die beweeglijke
kunstwerktuigen uit te drukken: waarom dezelve
ten tijde van PETRONIUS in Italië nog,
even als in Griekenland, Autotnata genoemd
werden. \
DE Athenienfers hadden ongemeen veel op
met deeze wonderen der werktuigkunde, en
zij gebruikten dezelve niet alleen op bet tooneel,
maar zelfs op de Godsdienstige feesten;
zo als de Panathenéen, waar men een fchip
met volle zeilen door verfcheiden ftraaten
van Athenen zag vaaren , juist als of het in
de Middellandfche zee kruiste. Dit was het
grootfte van alle Automaten, welke immer in
Griekenland gemaakt zijn; doch PHILOSTRA.
TOS, een fehrijver welke buiten dat weinig
oordeel bezat, heeft zich ongetwijfeld verg>stin
de ftelling, dat dit fchip door duizend
roeiriemen in beweeging wierd gebracht :
* Frtgmentum LUri Ui bhttriéU \»mml t.
X SATYR* Cap. 37.
want

OVER DE GRIEKEN. 34.x
Want het liep door middel van verfcheiden
geheime raderen, in beweeging gebracht door
lieden, welke mede onzichtbaar waren , en
niet door onderaardfche werktuigen , gelijk
MEURSIUS gemeend heeft , welke een der
grootfte Compilateurs en een der kleinfte Critici
geweest is.* Voor het overige warende
Griekfche Schepen, welke van Denneboomen
of Lorkboomen hout gemaakt werden, meestal
zo ligt , dat zij gemakkelijk op het land
konden gehaald worden: men vervoerde dezelve
over de Landengte van Korinthen van
de eene zee in de andere, waarvan verfcheiden
* Debefchrijving van dat fchip in de Tanathane'ën
, door Philoftratus in het leven der Sophistengegeeven,
is niet alleen verward, maar fpreekc
zich ook tegen. Na dat hij gezegd had , dat
hetzelve door middel van roeiriemen in beweeging
wierd gebracht, voegt hij er bij , dar het alleenlijk
door geheime veeren en inwendige kunsttuigen
wierd voortgedreeven. Apartsiv Se TY,v vavv, cv*
vTTolvyiwv üyo.rcev , «AA' vfToy&oi, nrXctvctts
wsroAir?«rviScr«f. Deze uitdrukkingen hebben Meurfius
misleid: nogthans wordt hier niet gefprooken
van onderaardfehe werktuigen , maar van raderen,
onder aan de kiel gemaakt Dit fchip was dus
geen eigenlijk gezegde Automate . maar een lichaam,
't welk onzichtbaar bewoogea wierd.

342 B E S P I E G E L I N G E N -
den voorbeelden in de oude Gefchiedenisfen j
en vooral bij Livius voorkomen. Nogthans
was die landtong twee en een halve franfche
mijlen breed, gemeeten volgens de kaart der
Griekfche Kusten van den Heer D'ANVILLE.
NIET
alleen was het vaaren van dit fchip
in de Panathenéè'n eene vertooning ,
welke
den grooten hoop verbaasde , maar de kenners
zelve bewonderden
in het groote Zeil
een prachtig borduurzel , naar de teekeningen
der eerfte meesters gemaakt, door die
gene van de Atheenfche Maagden , welke
zich best van allen op de naald verftonden.
Het verbeeldde altoos den ftrijd der Reufen
tegen de Goden ; waarin
MINERVA onder de
befchermers van den Ölymp bijzonder
uit.
-muntte : zij bracht den Titanen vrcesüjker
flagen toe, dan de blixem zelf, welke door
JUPITEK op hen werd geworpen. Dit tafercel,
't welk VJRGÏLIÜS of liever CATÜLLUS
in Leoninifcbe verfen * heeft ontworpen ,
was
* De Heer Diliu» moet zekerlijk door Leo.
«imfche verfen, welke nogtkans geheel wat anders
zi|n, Hexameters veiflaan
:
elk weet toch,
dat

©VER DE GRIEKEN. 343
was voor verfcheiden fchoonheden in de uitvoering
vatbaar , vooral op een zeer groot
vierkant, geformeerd door festoenen van olijven.bladeren,
met vioolen daar tusfchen gevlogten,
Somtijds plaatfte men nog in de
hoeken van dat borduurzel de beeldtenisfen
van helden en beroemde menfehen. Dit
laatfte was de hoogfle top van roem , welken
een Athenienfer konde bereiken, ja z^p
wenfehen. *
UIT het gezegde kan men zich ligtelijk
een denkbeeld formen van de weelde, welke
in de Panegyren en Godsdienstige feesten
der inwooneren van Attica wierd ingevoerd.
Daar nogthans deze gewoonten meer
de handigheid en het vernuft der kunstenaars,
dan de fiof zelve deeden fchitteren , deed
men wel met dezelve aan te moedigen , en
een groot gewigt daaraan te hechten, om
de harten van allen door de flreelendflS van
alle belooningen tot deugd en vaderlandsliefde
aan te zetten.
DEtlat
Virgilius en Catullus geene Leoninifche veifea
kenden,
* MEKKSIVS P«na.tbinae* C. XVIII.

344 B E S P I E G E L I N G E N -
DEZE zelfde aanmerking geldt ten opzichte
van alle voorwerpen, welke tot de fraaie
kunsten behooren, zo als de Beeldhouwkunst
en Schilderkunst. In een land , waar het
witte marmer in zo giooten overvloed was,
dat het genoegzaam geene innerlijke waarde
had , gaf de beitel , dis hetzelve tot een
fraaie pot of tot een fhndbeeld formde, daar
aan eenen wezenlijken prijs; en deze uitvinding,
wel verre van de natie arm te maaken,
verrijkte haar van tijd tot tijd: een Huk marmer
van den berg Pentelicus, 't welk in zijnen
ruwen en natuurlijken ftaat aan vreemde
kooplieden voor honderd drachmen verkocht
werd, kostte zesduizend, na dat het door
de handen van PKAXJTELES was gegaan.
VOLGENS deze duidelijke gronden konde
men ook verdedigen den fmaak, welken de
Athenienfers hadden voor die kostbaare nagerechten,
waartegen PLATO zo zeer uitvaart:
want zo lang zij zich daarbij hielden aan den
honig van den berg Hymettus, en aan de
keurigfte vruchten van hunnen eigen grond,
bracht zulks geene vermindering in den nationaalen
rijkdom te weeg , en de bouwers
ont-

«VER CE GRIEKEN. 345
ontvingen eene aanmoediging, welke zij zonder
dat niet zouden gehad hebben. Maar
toen men, gelijk XENOPHON verhaalt, * van
over zee de kostbaarfle voortbrengzels uit Sicilië
en Klein-Afië liet komen , om die op
de feesten van Attica op een te hoopen, toen
veranderde die weelde geheel van aard, en
werd doodelijk voor den Staat ; om dat zij
het geld uit het land deed gaan, en aan zaaken
, welke men konde misfen, eene waarde
hechtte , welke zij niet moesten hebben
in een land, waar men reeds, door de onvruchtbaarheid
van den grond, en de luchtgefteldheid,
genoodzaakt was vreemd kooren
tot zijn voedzel, en vreemde ftoffen tot
zijne kleeding te gebruiken: want de Athenienfers,
welke geene eigen velden hadden,
om zulk eene plant als het vlas te verbouwen,
moesten nogthans in de fterkfte hitte
van den zomer in zeer fijn linnen gekleed
zijn; en deze gewoonte had niet alleen plaats
bij de vrouven, maar ook bij de mannen, t
Het is zeer waarfchijnlijk, dat de eerde fabrieken,
welke hun die foort van ftoffen Ie-
I. DEEL. Z ver-
* De repul/l. \Athm*
\ TiiucïeiDEs Lïb. I»

34

OVER CE GRIEKEN. 347
trokken om zich op het vaste land en de ei«
landen van Europa ta verfpreiden , reeds ten
tijde van hun verhuizen met linnen bekleed
waren.
• Brj ouds rekende men onder de kostelijkfte
wol die van Mileten, en in't geheel van
lonië, terwijl Europifch Griekenland flechts
grove doffen in den handel- bracht, die weinig
geacht en naauwlijks gefchikt waren om verwerkt
te worden; zo men daarvan uitzondert
die van Attica, waar de fchaapen, gevoed
met balfsmieke planten onder eenen helderen
hemel, in fijnheid van vacht alle fchaapen
Van Arkadië en van Phocrs overtroffen. * De
voomaamftc bezigheid der Atheenfche vrouwen
beflond in het bewerken van de wol,
en in het borduuren : in deze handwerken
munteden zij zo zeer uit, dat zij, wanneer
al haar goed door de weelde vcrfpild was,
de toevlucht namen tot haare gewoone bekwaamheid,
welke haar ten minden voor de
elenden van de uiterrte armoede konde beveiligen.
Men ziet nog hedendaags, zegt D E -
MOSTHENES , in de fabrieken gemaakte ftoffen
Z 2 van
Lib. II. + ATHENAEUS c. i.

342 B E S P I E G E L I N G E N
van menfehen, welke tot dien ftaat gebracht
waren, dat zij met fpinnen de kost moesten
winnen, daar zij ts vooren zeer aanzienlijke
dames van Attica geweest waren. * Zij had.
den met veele andere in vergulde rijdtuigen
gepraald bij de Mysteriën van Eleufis, en,
gelijk de rest, haare liefdegevallen geduurende
die nachtfeesten gehad.
EEN voornaam Athenienfer beklaagde zich
eens bij SOCRATES, dat hij onmogelijk langer
in ftaat was den zwaaren last van zijn huisgezin
te draagen, 't welk vermeerderd was
niet eene meenigta vrouwen van zijne familie,
die haaren toevlucht tot hem genoomen
hadden, na dat zij de grootfte elende elders
hadden uitgeftaan. Niets is gemakkelijker,
antwoordde die Wijsgeer; dan die zwaarigbeden
weg te neemen : voorzie ü flechts
van eenen grooten voorraad van wol , cn
laat die edele en luie Dames werken; welhaast
zult gij niet alleen den overvloed in
uw huis, maar ook in uw hart de vrolijkheid,
welke u federd uwe verlegenheid verlaaten
heeft, zien wederkeeren. f
* , Dir
contra Eat-xlidcu pag. 1313.
J XENOPHON Memorab, djeta et facta Secratit. t. IJ,

« V E R D E G R I E K E N . 345
DIT huismiddel, door SOCRATES uitgevonden,
raakte vervolgens bij de Grieken zo algemeen
in gebruik, dat ALEXANDER zelfs de
gemaalin en de dochters van DARIUS aan het
fpinnen wilde zetten, na dat hij dien Vorst
van alle de fchatten van Perfië en Mëdië had
beroofd.
DE omwentelingen, in de faniiiien van Attica
door de weelde veroorzaakt, waardoor
fommige geheel te gronde gingen, en andere
zeer fchielijk groot werden, baarde bij de
Staatkundigen luttel kommers: zij dachten
elk moest met rijkdom en armoede zijne
beurt hebben. Maar het gene hen recht verlegen
maakte, was de vermindering van het
geld, veroorzaakt aan den eenen kant door
een grooter vertier van vreemde waaren , en
aan den anderen kant door de verliezen,
welke de handel van Athenen in Thracië
moest lijden , welke daar bijna geheel te
gronde ging, fint dat Philippus van Macedonië
de beroemde volkplanting van Amphipo.
lis daar had weggenoomen, welke een voornaam
Kantoor was, waarvan ik in 't vervolg
fcreeder zal fpreeken. Maar de Athenienfers
Z 3
kon-

S5o B E S P I E G E L I N G E N
konden hunne vermaaken geen peik langer
zetten, noch hunne neigingen beteugelen.
De tegenfpoedeu maakten geene verandering
in hunnen gevvoonen pracht noch in hunne
verkwisting: vaak gebeurde het, dat zij op
het eigen oogenbiik als er eene of andere
aanzienlijke ftad naar den kant van dc rivier
Strymon verlooren wierd, bezig waren met
de roekelooste weddingfehappen aan te gaan
over gevechten van haanen en kwartels. Deze
gevechten maakten een voornaam deel
uit van hunne hazardfpeien, waarop de Grieken
zo zeer verzot waren, dat geene verliezen
, hoe groot en meenigvuldig ook, hen
daarvan konden affchrikken.
DAAR intusfehen de Regeering van Athe.
nen, welke den naam wilde hebben van zeer
ftreng te weezen, de fpelers van tijd tot tijd
Hoorde, begrecpen deze, dat het best was
veilige plaatfcn buiten de hoofdftad te zoeken
; hoedanige zij er twee vonden , een te
Phalerum, .-efl-cen andere, welke nog beruchter
is, te Sciron , waar denkelijk de eene
of andere Land - Overheid , van de klasfe
der Demarchen , hun voor een prijsjen
bc-

©VER BE GRIEKEN. 351
beloofde de zaak verborgen te zullen houden
voor de Areopagiten, welke het bellen*
dige opzicht over de zeden hadden , doch
welke, even als de Cenfors te Rome, zwakke
bolwerken waren tegen de aanvallen der
weelde met de losbandigheid vereenigd.
HET fchijnt , dat de hazardfpelen ten allen
tijde zeer veel overeenkomst gehad hebben
met den koophandel: wanneer deze ergens
openlijk wordt vervolgd , neemt hij
daadelijk de vlucht, en vindt naderhand,
zanderidat men weet hoe, gelegenheid zich
weder te vestigen, in het midden van eene
woestijn, of van een moeras. Zodra de Republiek
van Athenen de oude haven van
Phalerum had opgegceven, om haare geheele
zeemagt, zo wel van oorlog als van koopvaardij,
in den Piraeus te vereenigen, zoude
het vlek der Phaleriers in het grootfte verval
zijn geraakt, zo uiet de fpelers hetzelve tot
Z 4
eene
* De Grieken hadden een verba-zend groet getal
van hazardfpeelen uitgevonden, waarvan men
eene geheele liist vindt in den Palamedei van Sou.
ter, en in de Verhandeling van de Pauw de ^!

352 B E S P I E G E L I
N G E N
eene beroemde en tevens gevaarlijke plaats
gemaakt hadden. Men zag daar, even als
te Sciron, eene mcenigte hoeren uit alle hoe
ken van Griekenland aankomen. *
HET getal van deze foort van vrouwlieden
vermeenigvuldigdc van tijd tot tijd in Attica
zo fterk, dat de aandacht van den Staat daarop
begon te vallen, welke, na dat er verfcheiden
woordvvisfelingen over dit ftuk gevallen
waren, eindelijk het plan van zekeren
Financier aannam, hierin betraande, dat men
de hoeren niet alleen bij oogluiking zoude
dulden, maar haar zelfs befcherming belooven,
mids dat zij eene fchatting betaalden,
onderden naam van ÜOPNIKON TEAOS,
. welke jaarlijks, even als de overige belastingen
, verpacht zoude worden, f
JUIST
• De Gallerij van den tempel van Minerva te
Phalerum was de voornaamfte fchuiiplaats voor
het hazardfpel.
t AE s c a i
H
E s e,ntr* limtrehm pag. 17. Som
mige Geleerden hebben beweerd, dat SOLON zelf
deze belasting heeft ingevoerd; maar uit de plaats
van Athenaeus, door hun aangehaald, is dit niet
tc bewijzen,

• VER D E GRIEKEN- 355
f JUIST ZO a!s men zich ten flerkiten vleide
met het vooruitzicht, dat deze nieuwe tak
van Finantien de inkomften van den ftaat
grooteiijks zoude vermeerderen, kwam een
pbiloioof aan den Raad en den Areopagus betoogen,
dat die belasting, welke geene vernedering
van belang was voor haar die dezelve
moeste opbrengen , en eene eeuwige
fchande voor hun die dezelve ontvingen
uitgevonden was door Pachters , welke niec
eens de eerfte regels der Staats-rekenkunde
verftonden. De belasting, zeide hij, welke
gij op die vrouwlieden gelegd hebt , is in
de daad eene belasting voor de Athenienfers
zelve : men zal u betaalen met uw eigen
geld; bij dag zult gij u veel rijker fchatten,
en 's nachts zult gij veel armer zijn. Om
kort te gaan , vervolgde hij, het is onmogelijk
om kooplieden, van welke foort zij ook
zijn , fchattingen op te leggen , want dan
verhoogen zij daadelijk den prijs van hunne
waaren , en het komt er eindelijk op uit,
dat de kooper voor den verkooper betaalt. *
z
5 DAN,
¥
Dit alles ziet op de uithangboiden, welke de
hoeren voor haare wooningen plaatsten, om zich
zei-

354 B E S P I E G E L I N G E N
DAN , hoe gegrond ook deze redeneering
was, wilden echter de Financiers van Athenen
geenszins van deze belasting afzien, en
dezelve was nog in volle kracht ten tijde van
DEMOSTHENES, aan wien gemeenlijk wordt
toegekend de beruchte pleitrede tegen de
hoer NEJESA ; maar het is klaar, dat deze
het werk is van eenen ouder Redenaar dan
DEMOSTHENES. Schoon deze redevoering vrij
wat befnoeid is door de kiefchheid der Critici
, welke daaruit weggedaan hebben alle die
plaatfen, welke zelfs den minst fchaamachtïgen
zouden kunnen ergeren , behoeft men
echter maar dat gene, 't welk er nog van
overig is, te leezen, om zich te overtuigen,
dat d> zeden der Grieken toen reeds ten
uiterften bedorven waren,
EENIGE nieuwe Schrijvers , zo onkundig
als men met mogelijkheid in foortgelijke dingen
kan zijn , hebben dat bederf toegefchreeven
aan den invloed van het leerlïelzel van
EPIïelven
tc waardeeren. Men kan van die opfchriften
oordeelen uit het volgende: QuisuMctyg TAR-
SIAM BEFLORAVKRIT , MBDIAM L IER AM B ABIT , P«S-
IEA POPUIO PATEBIT AD SINGBIOS SOLIBOS.

OVER. DE GRIEKEN. 355
EPICURUS , welke toen nog niet gebooren
was, zo dat zijne verdeediging in dit opzicht
maar één woord behoeft te kosten. Reeds
tweehonderd jaaren , voor dat hij de eerfte
beginzelen van zijne Wijsbegeerte openbaar
maakte , kende men reeds van buiten , en
zong men door geheel Griekenland de Gedichten
van ANACREON , welke veel groo»
ter Epicurist was , dan immer een leerling
van EPICURUS is geweest. Nogthans hebben
de Priesters, welke zo hevig uitvoeren tegen
de wijsgeeren van die feöe, nimmer in het
hoofd gekreegen om de fchimmen van ANA-
CKEON te ftooren, maar hebben dezen eene
eeuwige rust laaten genieten in de Elyfe»-
fche velden, waar hij, zo zij zeiden, (liep
in een myrtcbofchjen in de armen van BA-
THYLLUS.
DE reden , waarom deze Dichter, welke
de Wellust, en vaak de verbooden Wellust
bezong, nimmer, noch bij zijn leeven, noch
na zijHen dood wierd aangetast, is alleen,
om dat hij zo wijs was van zich voor dichter,
en niet voor philofoof uit te geeven: op
deze wijze was hij geenszins een gevaarlijk
menfch

356 B E S P I E G E L I N G E N
menfch in de oogen van de Griekfche Theo.
loganten, welke zelve de waare zedebedervers
van dat volk waren. Hunne leerftellin.
gen moesten noodwendig de harten der fijnen
bederven, daar zij hen leerden knielen voor
Goden , welke door ligtmisferijen verzwakt
waren, en voor Godinnen, noch flechter dan
de hoeren, welke aan de Athenienfers fchatting
opbrachten.
DIT was in alle tijden de waare aard der
Geestelijken van dat land: zo dra zij zich
de eene of andere harfenfehim in het hoofd
gezet hadden, hoe fehandeüjk en vernede-
_ rend voor het menfchelijke verftand dezelve
ook ware , lieten zij zich nimmer daarvan
afbrengen, en bedachten veel liever duizend
falfche redenen om eene tastbaare ongerijmdheid
te verdeedigen , dan dat zij tot eene
openlijke bekentenis of een oprecht berouw
zouden komen. Nogthans vindt men hedendaags
nog menfehen , welke de verdeediging
der Priesters van het oude Griekenland op
zich durven neemen, voorgeevende dat zijde
uitvinders niet zijn geweest van de fchandelijkfleMythologie,
welke er ooit, zo lang er
maat-

e v E g DE GRIEKEN. 35f
maatfchappijen en godsdiensten beftaan hebben,
bekend is geweest. Maar wat fcheelt
het ons te weeten , wie al of niet de uitvinder
van zodanige Mythologie geweest is,
daar de Gefchiedenis ons leert, dat de Priesters
den volke die leer inprenteden, en dat
men hen nimmer eenen merkelijken flap
heeft zien doen, om openlijk die fabels te
wederleggen, welke de Goden tot medepligtigen
maakten , nu eens van een' diefltal,
dan eens van een' moord , dan weder van
overfpel of bloedfehande, met één woord van
alles, wat de welvoeglijkheid ons verbiedt
te noemen, *
DAARENBOVEN deeden de Priesters van dio
heillooze Godheden hun best om uit de beurs
der dwecpers de weelde in den Godsdienst
te bevorderen, welke noodwendig de weelde
in den burgerftaat met zich moest
PERICLES volgde eenen zeer flechten
fleepen.
raad,
toen hij den grooten tempel van Minerva met
eenen Afiatifchen pracht ging verderen; en
* Zie beneden het Artikel OVER DEN GODSDIENST
DER ATBtNIÏNSBRS , EN DER GRIEIEN IN 'T SE-
MEEH.
de

558 B E S P I E G E L I N G E N
de ("richting of voltoojing van dit gebouw
wordt van veele fcbrïjVers voor bet tijdperk
opgegeeven, waarin eene zeer aanmerkelijke
verandering in de zeden der Athenienfers
voorviel. Van dien tijd af begonnen zij reeds
grooten prijs te ftelien op eene meenigte
dingen , welke ten tijde van SOLON of er
nog niet waren , of in 't Griekfcb nog geenen
naam hadden. Weleer, zeide een zeker Komedie
febrijver, had geen menfch Paauwen
op de bergen of in de dalen van Attica ge
zien, en thans zijn zij daar zo meenigvuldig
als de Kwartels. Maar het was niet alleen
deze foort van vreemde vogels, waar op de
fmaak der Athenienfers viel; zij waren verzot
op alle foorten van vreemd gedierte, en
hielden fteeds Papegaaien uit Africa , Faizan.
ten en Duiven uit Sicilië, Honden uit Malta
cn Lacedaemon, Paarden uit Thesfalië en
Argolis, Muilezels uit Peloponnefus, cn eindelijk
Aapen van allerhande flag. *
DE
* Behalven de vogels , welke op het vechten
waren afgericht , hoedanigen men vond in alle
huizen, waar hardipelen gehouden wierden, gelijk
men zien kan bij' AEfchines, Orat. contra Timarchum.

O V E R E R G R I E K E N . 35J
DE vrouwen van haaren kant droegen aan
haar lichaam zo veel fieraads, dat hetzelve,
in plaats van haare fehoonheid te vermeerderen,
haar wezenlijk ontluisterde.. Gij denkt
niet, zeide een zeker Wijsgeer tot haar, dat
die fterke glans van robijnen en esmarauden,
waarmede uwe halfen pronken , den glans
van uwe oogen verdooft; gij doet dus groote
onkosten om minder fchoon te zijn, dan
gij zijn zoudt, zo gij U verfierde met bloemen,
geplukt op den berg Hymettus, en in
de bosfen van Diacrië, waar de herders u
kransjes en kroontjes zouden aanbieden, welken
zij zonder moeite maaken, cn gaarne
weggeeven.
DE man, wélke op die wijze zijnen tijd
en zijne vermaaningen verfpilde , kende
flechts het uitwendige der gebreken , maar
wist niet, hoe diep zij geworteld waren:
want menfehen, welke zo trotfeh en zo bedorven
waren , waren nimmer tot de eenvoudigheid
der natuur weder te brengen; en
toen de buitenfpoorigheden der weelde hen
in do ijsfelijkfte rampen der armoede gehort
hadden, ontbrak het hun aan de nooii.

JGo BESPIEGEtiKtSBs*
dige krachten om den last daarvan te tor.
fchen. THEOGNIS zelf ried hun zich dan van
de rots van Leucas af te ftorten; en mogelijk
begaven er zich naar die akelige plaats meer
om een einde van groote elenden, dan om
een einde van hunne liefde te maaken. Alleen
de Athenienfers wisten van tijd tot tijd
met eene heldhaftige ftandvastigheid de Hagen
vaa het noodlot te verdraagen: om dat
zij twee gelukkige neigingen hadden , een
voor het Landleeven, en een voor de Wijsbegeerte.
Wanneer zij op het punt flonden
om hun ongeluk voltooid te zien, namen zij
hunne toevlucht in eenen tuin, leefden van
tuinvruchten, en gaven zich uit voor de aanhangers
van den een* of anderen beroemden
Zedeleeraar: fomtijds omhelsden zij zelfs de
leevenswijze der Cynici-, en begonden ten
iaatltcu de wereld geheel en al te verachten.
ANDEREN, welke minder fterkte van geest
hadden , werden vleiers aan de Hoven , in
Sicilië, Afié' of Egypte': zij verzekerden den
Koningen de onfterflijkheid , vleiden hunne
zwakheid, preezen hunne gebreken, en oeffenden
met één woord het verachtelijkfie
van

«VER DE G R I E K E N . 3SI
van alle ambachten, naamelijk dat van Pluimftrijker.
Na dat zij op die wijze met de
zotheid der Vorften hun beurs gevuld hadden
, keerden zij met buit belaaden weder
naar Griekenland , en itierven ten minften
eindelijk nog als vroome lieden. De Vleikunst,
welke als een geheime prikkel der
weelde mag aangemerkt worden, heeft nergens
ter wereld hooger trap van volmaaktheid
bereikt, dan in Griekenland : het oor
der Koningen konde het niet langer ftellen
buiten die vleiers , welke onuitputbaar
waren in grootfpraak, opgefierd door welluidende
woorden en flreelende uitdrukkingen,
waarin de taal van dat volk zo rijk was,
dat iemand , welke dezelve niet geleerd
heeft, zulks niet kan gelooven.
.
DE ftad van Athenen was, om zo te fpreeken,
het middenpunt, waaruit alle de ftraalen
van roem, en al de glans van vermaardheid
uitfchooten: de inwooners deelden dezelven
uit naar willekeur; zo kwistig zij waren
met hunne loftuitingen jegens hunne
vrienden, zo gierig waren zij daarmede jegens
die genen , welken zij niet genegen
I. DEEL. Aa wa-

3>J2 B E S P I E G E L I N G E N
waren. Toen ALEXANDER gekwetst wierd in
het beltonnen van eene plaats in de Oost-
Indien, riep hij uit: o Athenienfers, wat
komt het mij duur te flaan om van u gepreezen
te worden. Hedendaags laaten de
Koningen zich vrij beterkoop prijzen in de
Couranten en Dagfchriften: nogthans kan men
zich reeds vooraf verzekerd houden, dat de
nakomelingfchap aan diergelijke Ioffpraaken
even weinig geloof zal liaan, als wij aan de
Panegyre van TIBERILS , dooj PATERCULUS
gemaakt.
DE pracht der Lijkftaatfijen, welke zo buitenfpoorig
was, dat wij bijna geen denkbeeld
daarvan hebben, gaf san den geest der Grieken
eene neiging tot vleierij; en dit was het
oudfte van alle hunne gebreken. Zo dra er
niet alleen een Vorst, maar zelfs een maatig
rijk burger kwam te fterven , hadden zijne
kinders of erfgenaamen de dwaaze trotfchheid
eenen prijs uit te fchrijven, en al! •
Verfenmaakers daardoor te noodigen om een*
lrjkzang tot lof van den overleedenen te maaken:
en het was zeker, dat den genen, welke
best van allen de kunst van vergrooten
ver-

OVER DE G R I E K E N . 36%
verftond, met meerderheid van ftemmen de
prijs zoude worden toegeweezen.
DE beroemdfie Dichters ondernamen dan
zeer verre reizen , en ftaken zelfs de zee
over, om mede naar den prijs te dingen; zo
als duidelijk blijkt uit het voorbeeld van HE-
SIODÜS, welke de uitvaart van AMPHIDAMAS ,
eenen der oudfte Vorften van het eiland Euboea
, kwam bijwoonen , alwaar hij den
lof zong van een perfonaadje, die zeer weinig
bekend was, en wien hij hemelhoog verhief
in zulke trotfche verfen, dat alle zijne
mededingers tot zwijgen gebracht wierden.
Mij behaalde dus den prijs der vleierij , en
durfde naderhand daarop roemen, als of hij
de loffelijklïe daad van zijn leeven verricht
had. * Wanneer deze verfen in de daad zeer
wel gemaakt waren , leerde men dezelven
van buiten , en na dat zij drie of vier geflachtërt
lang gezongen waren, hadden zij de
kracht van eene Overlevering verkreegen.
Op die wijze zijn er over de wereld, en in
Griekenland meer dan ergens, zo veele hifiorifche
fabels verfpreid aangaande de ingebeelde
togten van Vorsten en Helden.
Aa 2
IK
* Cpttum et Bitrum v. 652.

3G4 B E S P I E G E L I N G E N
IK heb altoos bij mij zeiven gedacht, dat
de ILIAS , zo als zij ootfprongelijk heeft moeten
geweest zijn, opgeiteld is voor Lijkfpelen,
gevierd in Thesfalië ter eere van Acmc-
LES, door Vorsten, welke voorwendden aframmelingen
te zijn uit den huize van PE.
LEUS en het geflacht der Centauren.
SOORTGELIJKE fpelen waren niet altoos voor
eens, maar werden dikwijis tot vaste jaarlijkfche
plegtigheden gemaakt : zo dat de
ILIAS, of liever de ACHILLEÏS, in onderfcheiden
tijden kan zijn opgefteld, en naderhand
vond men goed daar zo veele fragmenten
bij te voegen, dat, zo HOMEROS eens weder
opltond, hij zijn eigen werk niet meer zoude
kennen. Men had zelfs te Athenen fchoolen,
waarmen voor de kinders gebruikte eene
uitgave van de Ilias, vol van verfen, welke
thans niet meer in dezelve gevonden worden;
zo als dat , 't welk van AESCHINES wordt
aangehaald tegen TIMARCHUS.
BIJ alle lijkfpelen voerde» de. Dichters,
welke onder elkauder naar den prijs dongen,
de Goden en Godinnen op het tooncel, maakten

OVER DE GRIEKEN. 365
ten lange Romans, en weidden uit in lange
Episoden , zonder welke het hun aan ftof
zoude hebben ontbrooken ; gelijk dit vaak
het geval was van PINDARUS , welke zo veele
omwegen gebruikt , dat hij zich zeiven
vergelijkt bij eenen Reiziger , welke , in
plaats van recht door eene ftad te gaan, omdoolt
door aile de kromde ftraaten , en ten
laaiden zelf niet meer weet, waar hij is. *
Dergelijke afwijkingen moesten noodzaaküjk
plaats hebben , zo dikwijls er verfen gemaakt
wierden ter vereeuwiging van de nagedachtenis
dier wreede Vorften , cn lediglopers,
wier geheele leeven niets opleverde
dan wanbedrijven, zonder eene enkelde gebeurtenis,
welke gefchikt was om bezoagen
te worden ; en evenwel moesten er verfen
gemaakt worden , wilde men van de erfgenaamen
van een onberoemd menfch geld verdienen.
TOEN het geflacht van die reizende Barden
in Griekenland was uitgeftorven , werden de
profaifche fchrijvers de gewoone Lofredenaars
der natie; en hunne grootfpraak, fchoon van
Aa 3
* Pythia, Ode Xh
h e c

3ó"ö B E S P I E G E L I N G E N
het bevallige der Poëzij ontbloot, evenaarde
nogthans die der Dichteren , gelijk
m en zien
kan uit de lijkredenen, in den Ceramicus te
Athenen uitgefprooken.
ALLE die genen, welke door deze kunst
«enigen naam gemaakt hadden. werden naar
Afie gelokt tot de uitvaart van MAUSOLUS,
waar ARTEMISIA eenen zo grooten prijs uit-,
loofde , dat de Dichters alle de vermogens"
van hunnen geest infpaaden , cn hunne geheele
vleikunst uitputteden, om eenige vonken
van roem te verfpeiden over het graf van eenen
Vorst, welke nooit iets anders was geweest
dan een roover, en een bloedzuiger
Van zijne onderdaanen. *
DE Jaarboeken van Rome werden , volgens
het zeggen van CICERO, insgelijks fchandelijk
verfalfcht door.de onbefchaamdheid van hun,
welke Lijkredenen opttelden voor de Adelij'
ke familien; men verhefte zelfs overleedenen
tot het Confulaat , welke nooit in hun leeven
Conful geweest waren , en men liet
Veldheeren triumpheeren, welke nooit eenen
flag
ï Asisior, Oictnon, L, I,'

OVER DE GRIEKEN.
flag gewonnen, of zelfs , die den (lag verlooren
hadden. *
OP deeze wijze diende de weelde der
Lijkfpelen om de Historifche waarheid te verfalfchen;
eerst in Griekenland, 't welk door
PLINIUS de Oceaan der fabelen genoemd
wordt, en vervolgens in Italië, waar men
even weinig met de waarheid op had: men
durfde zelfs te Rome de bedriegerij der Lof*
redenaaren bekrooncn met vergoodingen ,
welke toen geld kostten, en welke nog geld
doen winnen aan hun, die dezelve weeten
te copieeren.
DE wetten door SOLON gemaakt ter vermindering
van de onkosten der begraaffenis,
en de nutteloosheid zelve van zo veel fchats
aan een graf verfpild , beteugelden eindelijk
de weelde der lijkftatien : maar toen kwam
de weelde van den Schouwburg op, en wel
tot zulk eene hoogte , dat men zich niet
Aa 4
min-
* Zie hier, hoe hij die zogenoemde jaarboeken
befchrijft: Multa tnirn fcripta fimt in eis , c]nae fata non
font : falfi triumphi, plures conftikttit, i'nera etiam falf*,
Cic. in Bruto.

3

O V E R DE G R I E K E N . 303
Huurders van den Schouwburg te Athenen
zich uit deze zwaarigheid gered, of de Komedianten
voerden eene nieuwe weelde in ,
niet min verderffelijlc dan die der Chooren.
Wanneer zij de rol van AGAMEMNON , PSIA.
MUS of eenig ander Koning uit de heldeneeuwen
moesten fpeelen , wilden zij eenen
ftoet van flaaven hebben , overeenkomstig
me: hunne waardigheid, en kwamen niet op
het tooneel, dan met een groot gevolg van
Lakeijen, Edellieden en Pages. PLUTARCHÜS
verhaalt zelfs, dat een zeker Acteur weigerde
de rol van Koningin te fpeelen , onder
voorwendzel, dat men hem geen genoegzaam
getal van Staatdames wilde geeven,
om met fatfoen in het openbaar te verfchijnen.
*
Aas
DE
* 2* -oiti titcittti..
Te Athenen werden de rollen van vrouwen immer
door mannen gefpeeld, en deezen deeden dat
zo wel, dat men, volgens getuigenis van Juvenalis,
zulks niet kond: merken. De Grieken , voegt
hij er bij, zqn gebooren Tooneelfpeelers: zij weeten
alle tooneu na te bootfen , alle gebaarden,
alle houdingen na te maaken , en zich volkome^
in dc plaats te Rellen van den verbeeldden p.rfeon.

S7o
B E S P I E G E L I N G E N
DE Chooren in de Komedie ,
welke uit
vijfentwintig perfoonen beftonden, ondergingen
geene vermindering ,
gelijk die in de
Tragedie , maar werden geheel en al afge.
fchaft , om dat men niet in ftaat was de
kosten daarvan te draagen; zo als de Scholiast
van ARISTOPIIANES zeer wel heeft aangemerkt.
Dit was eene heilzaame verbetering:
want al die nietsbeduidende omflag befloeg
zo veel plaats op het tooneel, cn bracht
zo veel onwaarfchijnlijkheid in de uitvoering
van
het ftuk , dat het onmogelijk was de
Komedie tot volkomenheid te brengen , zo
lang de Chooren in dezelve plaats hadden,
welke nergens anders toe dienden, dan om
zeer ftekelige Coupletten te zingen: de dichters
vulden deze gezangen op met aanfpraaken
aan bedrieglijke Financiers, aan lafhartige
Krijgsbevelhebbers, aan Hechte vrouwspersonen
, en aan befaamde lichtmisfen.
Zo
dra men te Athenen door eene uitdrukkelijke
wet had verbooden , eenen burger op het
tooneel bij naam te noemen, werd dat fpotachtige
gezang van zo weinig aanbelang, dat
men
zich over de afchaffing van hetzelve in
?
t minst niet beklaagde.
IN

O V E R DB G R I E K E N . 371
LM de vlekken van Attica, waar de Komedie
was uitgevonden, was de iniïelling van
Chooren zeer natuurlijk, omdat de aanfchou.
wers zelve daar in de uitvoering deel namen;
en zo men thans volkomenlijk, en in alle de
bijzonderheden , de Trygedie van den berg
Icarus wilde nabootfen, zoude het Parterre
zelve tusfchen de Bedrijven moeten zingen
en danfen , 't welk de openbaare vrolijkheid
merkelijk zoude vermeerderen : maar diergelijke
fpelen zouden niet dan onder den blootcn
hemel kunnen gefpeeld worden.
Ook
was de Trygedie eeniglijk toegewijd aan den
Wijnoogst, en de Komedie, in den beginne,
aan de land-feesten in de Attifche vlekken.
ARISTOTELES heeft dit tc onrecht ontkend
, daar het mijns oordeels aan geenen
twijffel onderhevig is. *
* Po ET ic. Cap. 5. P. 15 edit. Goulftoni.
VOOR
Niet tegenftaande het voorgeeven der Doriers,
't welk Aristoteles tegen dat der Athenienfers wil
gefield hebben, kan men zicli verzekerd houden,
dat de Komedie haaren naam heeft gekregen van
Kwiio;, 'r welk beteekent Feesten met dans verzeld.
Van dit woord komen mede de Trkimen en
Tctmcomen van Attica, waarvan Aristoteles in't gaheel
geene kennis had.

372 B E S P I E G E L I N G E N
VOOR het overige, hoe groot ook de weelde
van het Atbeenfche Tooneel geweest zij,
is het nogthans eene vergrooting te beweeren,
dat de vertooning der Tragediën van
SOPHOCLES en EURIPIDES aan de Republiek
meer heeft gekost, dan de Peloponnefifche
oorlog, waarvan de onkosten en fchaden onmogelijk
te berekenen waren t terwijl men
ligtelijk kan begrijpen, dat de groote naam
der Atheenfche Dichters en Tooneelfpelers
zo veele vreemdelingen van alle kanten uit
Europa en Afië derwaarts lokte, dat het vieren
der Bacchanalien vaak het geld eer vermeerderde
dan verminderde. En gelijk er
bij de Olijmpifche fpelen eene zekere reden
van ftaat was , welke den Koophandel bevoordeelde
, zo hadden de Athenienfers bij
hunne Toneelfpelen insgelijks eene Staatkundige
reden, welke het geld der vreemdelingen
naar Athenen voerde. Men zal uit het
vervolg zien, dat de Grieken zulke doorlleepen
Financier? waren, dat'de onze, in vergelijking
met die groote meesters , naauwlijks
leerjongens kunnen heeten.
HIER

O V E R D E G R I E K E N . 373
HIER mede het ftuk van de Weelde afgehandeld
hebbende , zal ik in de naaste
Afdeeüng mijne aanmerkingen over den
Koophandel geeven, op dat zaaken, welke
een zo naauw verband met elkander hebben
, ook in haare natuurlijke orde op elkander
volgen.
VIJF-

374 BESPIEGELINGEN'*
VIJFDE
AFDEELING.
NANCIEN DER ATHEN1ENSERS.
M
VAN DEN KOOPHANDEL £N DE FI­
Si-
EN is thans in het denkbeeld , dat de
Engelfehen de grootde Fabrikcurs , en de
Hollanders de grootfie Kooplieden van Europa
zijn : maar bij ouds waren de Athenienfers
tevens de eerde Kooplieden, en de
eerde Fabrikeurs van G iekenlaud. Zij zouden
, door den uitvoer van de voortbreng,
zeis hunner beroemde Fabrieken, eenen on.
gelijk veel voordeeligcr handel gedreeven
hebben dan de Tyriers en Karthagenienfers,
zo zij niet daartegen waren genoodzaakt geweest
bij aanhoudendheid hun koren van
vreemden te koopen , 't welk verbaazende
fommen gekis verilond.
DE

O V E R D E G R I E K E N ; §7*
DE noodzaakelijkheid om telkens de ftad
Athenen van voorraad te voorzien, was een
ftuk van zo veel gewigt, dat het de geheele
aandacht der Wetgeevers en Staatkundigen
tot zich trok: zij (lelden zelfs verfcheiden
Overheden aan, om het opzicht en beftuur
over dien handel te hebben ; maar de waak.
zaamheid van die Opzieners heeft nimmer de
gierigheid kunnen beteugelen van die genen,
welke eene verderffelijke Monopolie en on.
telbaare bedriegerijen daarmede pleegden.
ALLE die flimme ftreeken , welke men
meent dat in onze dagen door de Speculateurs
van London zijn uitgevonden , waren
reeds voor twee duizend jaaren bij de Grieken
bekend. Dat volk muntte zo zeer uit,
beide in het goede en in het kwaadc , dat
het voor volgende gedachten onmogelijk is
geweest nieuwe ondeugden, of nieuwe deug.
den uit te vinden.
DE Kooplieden, welke gewoon waren de
haven van Athenen en de Beurs van Piraeus te
bezoeken, kenden de kunst om daar allerhande
fchrikbaarende geruchten te verfpreiden, ten
ein-

37

O V E R DE G R I E K E N . 377
de Republiek van Athenen altoos in haare belangen
zocht te krijgen, ten einde met eenig
voordeel in derzelver Staaten handel te kunnen
drijven: en daar het geene dan Hechte
havens had, wisten de Athenienfers den Koning
LEUCON te bcweegen, dat hij eene nieuwe
haven opende om den uitvoer gemakkelijker
te maaken van de waaren van dat
fchiereilaod , welks geheele zuidelijke gedeelte
toen reeds zeer volkomen moet bebouwd
zijn geweest.
DE keuze van LEUCON viel op eene plaats
welke in de Taurifche taal AKDAUDA , dat
is, de Zeven Goden, heette, en welke van
de Grieken naderhand Tbeudofia is genoemd,
doch waarvan de ligging in 't geheel niet
overeenkwam met die van Kaffa, gelijk de
Rusfen zich verbeeld hebben: en de wet,
ten dezen opzichte door hun gegeeven, loopt
aan tegen alle begrippen van de oude Aardrijkskunde.
*
J. DEEL. Bb THEÜ-
* Men verbeeldt zich verkeerdelijk, dat deze
plaats ooit THEODOSIA heeft j;eheeten : haare eigenlijke
naam ISTBEBDOSIA, en zij was reeds
on-

37S B E S P I E G E L T N G E I I
THËUDOSIA was ten tijde van DEMOSTHE.
NES het groote Kantoor van den handel der
Athenienfers in de Krim ; en zij hebben in
een kort tijdsbeftek eene bijna ongelooflijke
peenigte van koren van daar gehaald. *
DEWIJL de Zwarte Zee zeer onftuimig is,
en de engten van de Propontis met rotfen
zijn bezet, gingen er, in eene zo lange en
gevaarlijke overvaart, veele laadingen verlooren.
Daar te boven moesten er in tijd
van oorlog particuliere Eskaders gewapend
worden, tot dekking der fchepen, welke het
koren uit dat fchiereüand naar Attiea brachten,-
waaruit dubbelde onkosten ontftonden,
welke tevens de beurs der particulieren en
de landskas uitputteden. f
DEZE tak van handel levert ons het eerfte
naricht op van Wisfelbrieven; en
ISOCRATES
zegt
onder de legeering van H A D U A K Ï S verwoest.
Cafta is eene nieuwe ftad, op eene geheel andere
plaats gelegen. Zie Vossrus ai Ptriplnm P.nti
Euxini.
* DEMOSTHENKS contra. Lmintn. STRABO
Ccogr. L. VU,
1 D E M os TB. tantra Poljcltum. pag. «Il,

OVER DE GRIEKEN. 375
zegt zeer duidelijk, dat een vreemdeling,
welke laadingen koren naar Athenen had ge.
bracht, daar aan eenen Koopman , STRATO.
CLES genaamd, eenen Wisfel gaf om te trekken
op zekere plaats van den Pontus Euxinus,
waar hij geld te goede had. * Hij, welke
zich met dat briefjen belastte, had daar groot
voordeel bij, dewijl hij dus niet noodig had
zijn goed te waagen op eene zee, bedekt
met kaapers van Lacedemon , welke alle
fchepen, die uit eenige haven van Attica uit.
liepen , wegnamen.
MEN kan dan zeggen, dat vooreerst de
vrees voor de gevaaren der zee, en ten anderen
de vrees voor kaapers den menfehen
het eerfte denkbeeld van deze uitvinding
heeft ingegeeven. Ondertusfchen, daar de
trouw der Grieken zeer klein was, gebruikte
de genoemde STRATOCLES ten hunnen opzichte
zeer goede voorzorg: hij liet zich asfigneeren
op eenen Bankier van Athenen
waarop hij altoos verhaal had, ingeval zijn
briefje in de Krim wierd geprotegeerd: want
Bb 2 hij,
* ISOCRATESl'l» TfCCTIsllTlKOl pa'. 55O.

380 B E S P I E G E L I N G E N
hij , welke hetzelve getrokken had , was
toen zonder vaste woonplaats.
MET alleen wisten de Athenienfers veel
meer zaaken, dan wij thans denken, maar zij
wisten ook eene meenigte van dingen, welke
wij niet kennen. Bij aldien men met oplettendheid
overweegt, het gene er verhaald wordt
van zekere Munt der Karthaginienfers, ishec
gemakkelijk daarin de Bankbriefjes te vinden.
Karthago, uitgeput door de zwaare onkosten
van zijn zeeweezen, en tevens door de zwaare
foldij, welke het aan hulptroepen moest
betaalen , vond uit om, zonder eenig metaal,
eene munt te maaken , welke niet minder
moeilijk was na te maaken, dan de bankbriefjes
van Londen. De Schrijver van de
famenfpraak, getiteld ERYÏIAS, waarvoor fommigen
PLATO, anderen AESCHINES den Wijsgeer
hebben gehouden, zegt, dat de Karthaginienfers
in kleine verzegelde beurfen een
zeker onbekend ding beflooten, 't welk onder
de Kooplieden eenen bepaalden prijs had,
en door den St3at als zodanig erkend wierd;
dit komt volkomen overeen met het hedendaagfche
papierengeld- *
DE
* AESCHINES SOCXAIICI Dialogi. pag, S2;

O V E R D E G R I E K E N . 381
DE Athenienfers hadden den Koophandel
door eene meenigte van wetten bepaald. Onder
anderen mogt niemand der burgeren zijn
geld leggen op fchepen, welke bij hunne
terugkomst hunne laading te Athenen niet
ontfeheepten. Ook mogten de Schippers geen
koren laaden , of het moest naar Athenen
beltemd zijn. Deze wet mag goed zijn geweest
in Griekenland; maar zo men in Hol •
land eene dergelijke wilde maaken, was het
gedaan met de geheele vrachtvaart , welke
de Hollanders hebben op de kusten van
Frankrijk , en waartoe zij thans meer dan
driehonderd fchepen gebruiken, welke allerhande
foorten van waaren zonder eenige bepaling
vervoeren.
DE voornaamfte fioffen , welke de Athenienfers
zelve noodig hadden, mogten uit geene
haven van Attici worden uitgevoerd, zo
als het hout, het hars van den berg Parnes,
en bijzonder het was van den Hymettus, 't
welk hun van grooten dienst was, om de
fchepen te heilrijken op eene wijze, welke
bij ons geheel onbekend is. *
Bb 3
DOOR
* Uit de Periplus Psnli Euxini van ARMANUS ziet
men

382 B E S P I E G E L I N G E N
DOOR alle deze inrichtingen maakte de Repubiiek
van Athenen, met eene verbaazende
fchranderheid, gebruik van twee merkwaardige
gebeurtenisfen , welke den ftaat des
Koophandels geheel en al veranderden; naa.
melijk de verwoesting van Tyrus en van Cormthus.
Zij zamelde bijeen de ftukken van
d.e twee zwaare fchipbreuken, en trok, zo
veel zij konde, de Tyriers en Karthaginienfers,
beide van vaderland beroofd, tot zich.
DEZE vlugtelingen werden vervolgens geplaatst
op het eiland Delos , 't welk den
Athenienferen toebehoorde, en federd werd
dit een vermaard Kantoor van Koophandel,
na dat men het overfebot van twee handeldrijvende
fteden derwaards had overgebracht;
want dat volk behield zijnen voorigen aard'
ook na dat het uit zijn voorig geluk verftoo'
ten was.
Uir
men, dat, wanneet een fchip verongelukt. en geheel
tegen derotfen verbrijzeld was, men dan 1
*et was daar af konde neemen , waar uit blijkt
?« dit „ch daar niet met harsachtige zelfftandig-
«dea had vercenigd,
z o
als
m e n fieme.„l,jk ge-

O V E R D E G R I E K E N . .585
UIT een gedenkftufc , in de voorgaande
eeuw ontdekt , blijkt, dat de Tyriers , na
dat hunne ftad door ALEXANDER verwoest
was , eene nieuwe maatfchappij van Koop.
lieden en Schippers hadden opgericht te Dolos,*
waar de Athenienfers van hunnen kant
godsdienstige feesten , en fpelen , tü den
fmaak van de Oiympifche , inftelden. Vervolgens
brachten zij de wereld in het geloof,
dat dit heilige eiland zo zeer door APOLLO
en DIANA befchermd wierd, dat de grootlfe
booswichten daar 'de algemeene rust niet
durfden ftooren ; en op deze wijze werden
de Kooplieden door den Godsdienst tegen
de aanvallen derZeeroovers beveiligd, dewijl
dat volk, 't welk geene burgerlijke wet eerbiedigde,
de grootfte vrees had voor APOLLO
en DIANA.
B
B
4 OVER-
* Deae Maatfchappij noemde zieh i]

384 B E S P I E G E L I N G E N
OVERAL, zegtSTRAso, waar men de kunst
verftaat om een groot aantal Grieken tot
zich te lokken, het zij door bijgeloof, of
door fchouwfpelen, kan men zich bij voorraad
reeds verzekerd houden, dat de Koophandel
zich van zelve daar zal vestigen : en
STRABO heeft niets gezegd , waarachtiger
dan dit.
OM een Kantoor van Koophandel op te
richten, gingen de Grieken op deze wijze te
werk. Eerst gefchiedden er, zonder dat men
weet hoe, groote wonderwerken, in eenen
onbekenden hoek; vervolgens werd die plaats
beroemd door bedevaarten, cn welhaast nog
meer door jaarmarkten. Om nog meer volks
derwaards te lokken, (lelde men wedloopen
in van paarden en wagens; men deelde prijzen
uit aan de Worstelaars; bekroonde Mu.
fikanten, Dichters , Schilders, en zelfs Hoeren
, zo als te Corinthus.
DEZE Staatkunde begoochelde alle vreemde
natiën: uitgezonderd de Romeinen, welke
van natuur veel doorzicht hadden. Deze
zagen niets dan koophandel , waar de
Grie-

8 v E R DE G R I E K E N . 385
Grieken hen godsdienstige inltellingen wilden
doen zien ; en de Latijnfche Schrijvers
hebben z ; ch in dit opzicht zo weinig vergist,
dat zij openlijk, en zonder eenige bewimpeling,
de ülympifehe fpelen den Koophjndel
van Griekenland noemden. Een van hun
heeft zelfs beweerd, dat die koophandel van
Eüs zo oud was als de Olympifche fpelen; *
en CICERO zegt, dat reeds ten tijde van PY-
THAGOHAS, eene meenigte menfehen zich naar
die zo genaamde fpelen begaf, eeniglijk om
daar handel te drijven ; zo dat er geen de
minlte twijffel aangaande dit zo gewigtige
fluk van de Oude Gefchiedenis overblijft.
ER was , genoegzaam jaar op jaar , in
Griekenhuid eene vermaarde markt , het zij
teNemasa, cfteDelos, of in Eüs, of te Delphi,
of in de landengte van Corinthus. De
naijver, welke op die markten plaats had,
veranderde welhaast in eene nationaale jaloezij;
en de Eliers, welke fchrandere koopl?b
5
lie-
* Olympierum inhiam auctortm habnit Jphuitr/i Eltum*
eas IwiLts, mercatumqui inflituit. V E L I . P A T E R -
Is
C V L U S , Lib. I, Z,le beneden het artikel van Arkadié'.

385 B E S P I E G E L I N G E N
le-ien waren, werden om gewigtige redenen
uitgellooteo van de Isthmifche fpelen, waar
men hunne fchranderheid konde misfen.
WAT betreft de Amphictyonifche markten
deze werden niet alleen jaarlijks gehouden,
maar kwamen zelfs tweemaal in den tijd van
twaalf maanden weder. De Vergaderingen der
Algemeene Staaten van Griekenland hadden
aanleiding rot dezelve gegeeven, door eene
meenigte menfehen te lokken, „ u
naar Del.
Pi», waar zij in het voorjaar vergaderden,
dan naar Thermopylen , waar zij eene twee.
de zitting in het najaar hielden. Ik
h e b
een
we.mg te vooren gezegd , dat het nimmer
miste, wanneer verfcheiden Grieken ergens
evenveel waar, en onder even veel welk voor'
wendzel, zich nederzetteden, of de Koop.
handel geraakte welhaast daar aan den gang,
gelijk het fpel onder een troep kinders.
DION CÜRYSOSTOMUS legt de Airrhictvonifche
markten te laste , dat zij bij verloop
van tijd van hunne oorfpronkelijke inrichting
afgeweeken zijnde tot eenen fchandelijken
handel dienden van flaaven, bellend om den
na.

O V E R DE G R I E K E N 387
nationaalen lust te boeten. * En waarlijk,
er is reden om te denken, dat die Kooplieden,
waarvan wij geiprooken hebben onder
de benaaming van ANAPAnOAOKAnHAOI,
daar jonge menfehen gebracht hebben, welke
op de geheimen hunner kunst waren afge.
richt, op dat men het meest mogelijke genot
mogt hebben van derzelver gemaakte bevalligheden
, en kunstige fehoonheid. Verders
werd op de markten van Thermopylen
ook handel gedrceven met dingen, welke tot
de geneeskunst behooren , met kruiden en
wortels geplukt van den berg Oeta; zo als
de Helleborus of het Nieskruid, waarvan de
Grieken zeer veel gebruik maakten, ter geneezing
niet alleen van lichaamelijke ongemakken,
maar ook van ongelleldheid in het
verftand.
MEER andere fteden van dat gedeelte der
aarde, zo als Tithorasa In Phocis, en Ther.
mon de hoofdftad van AEtolië , hielden insgelijks
groote jaarmarkten, t Maar men had
daar
* Ortf. L X X V U .
tPoLYB. L , V. G . 2. C E I I A R I U S Gto£r,
\Ant. L . II. C, 13.

388 B E S P I E G E L I N G E N
daar niet de voorrechten en vrijdommen
welke aan de plegtfge fpelen gehecht waren,
waar de fjslijkheden van den oorlog de ge.
woone werkzaamheid der kooplieden niet
ftoorden .- want men kondigde daar eenen onverbreekiijken
ftilfttad van wapens af, g e-
duurende welken men veilig zelfs over het
vijandelijklte grondgebied konde trekken, en
zonder eenige vrees allerhande foorten van
waaren naar Olympia voeren. * Al wie daar
kwam met crediet, doch zondergeld, vond
daar daadeüjk middel om hetzelve te krijgen
j want de priesters van Jupiter gaven
geld op intrest. Men zegt zelfs, dat zij geld
gefchooten hebben aan APOLLONIUS van Tyane
, welke waarfchijnlij'k , gelijk zo veele
gelukzoekers, eenen geheimen handel dreef,
waarvan zijn gefchiedfehrijver niet heeft goedgevonden
ons nader tc onderrichten, f
DAAK Griekenland Hechts weinige bcvaarbaare
rivieren, en niet eene bruikbaare vaart
had,
* Deze wapen-irilftand weid bij de Grieken
S7Tov

OVER DE GRIEKEN. 3S5
had, hield de Koophandel daar niet altoos
den zelfden weg ; en dit hing af van de
bijzondere fpeculatien der Kooplieden , wel.
kealle reizende waren, en onophoudelijk van
de eene markt naar de andere trokken : dit
belette echter niet, dat zij groote onderneemingen
konden doen, en dingen van groot
gewigt uitvoeren. AESCHINES verwijt, onder
andere misdaaden , aan DEMOSTHENES , dat
hij de oorzaak was van den ondergang van
eenen zekeren ANAXINES , uit het eiland Euboea,
welke, volgens zijn zeggen , op de
Olympifche fpelen handelde. * Zo die man
flechts een gemeene Kraamer, en geen groot
Koopman was geweest, zoude DEMOSTHENES
het der moeite niet waardig geacht hebben
om zich met den roof van eenen armen hals
te verrijken. Ondertusfchen weeten wij niet,
dat die Redenaar zich ooit van deze zwaare
bcfchuldiging gezuiverd heeft: want, zonder
zich in eenige omftandigheid des aangaande
in te laaten, vergenoegt hij zich met te verzekeren,
dat, volgens afgelegde getuigenisfen,
* T*iv 'Avafrvii ffvMv^iv ra iïpsirs v.«raexivcuruc,
Tg ra ayopazparct 'oXv^iah ayopalovTo;,
A E S C H I N E S centra Ctefifhenftm. p. Sl6.

35b B E S P I E G E L I N G E N
fen,
deze ANAXINES een verfpieder fcheen te
zijn van het hof van Macedonië. * Maar
onder zulke voorwendzels zoude men de
goederen van alle uitlandfche kooplieden wel
hebben kunnen in beflag neemen , en hen
u.tfchudden. Zij trokken telkens door verschillende
Staaten en Republieken, zo dat zij
van
zelfs kennis moesten hebben van de toerustingen,
welke daar gemaakt wierden, en
van de plans , waarmede men bezig was
'erwijl zij doorreisden.
"
d i e
"
t i j d d e
Men ziet ook, dat
krijgsoversten , wanneer zij
mncht van den inwendigen ftaat van eenig
land verlangden te hebben , i„
d e
eerde
Plaats de Kooplieden ondervraagden , van
welke altoos eene mecnigte de legers vooraf
gingen, en dezelve volgden.
DEZS manier v a n
handeldrijven had zelfs
Plaats midden in Athenen, waar men geene
bijzondere winkels had, maar voor elke foort
van waaren eene publieke plaats had ge
fcbfltt, waar dezelve konden ten toone ge
fpreu worden onder tenten , of ook onder
rieten afdaken , welke met weinig moeite
kou-
•.flluo.lti, de Cenn*.
l n >

ÖVER DE GRIEKEN. 391
konden opgeflagen en afgebrooken worden;
zo dat het binnen de ftad bijna altoos kermis
fcheen te zijn.
SOMMIGE natiën, welke het hoofd vol hadden
van hunnen Adel, zo als de Thesfaliers,
of van hunne grootheid, zo als de Spartaanen,
zochten die foort van koophandel onder
linnen of rieten daken verachtelijk te maaken;
maar al wie te Athenen zich verftoutede
om den burgeren deswege eenig verwijt
te doen, werd daadelijk te recht gefield, en
volgens de wet ftrengelijk voor zijne onbefchofre
trotsheid geftraft. *
DIE wet, de eenigfte in het wetboek der
befchaafde volken, toont duidelijk, dat'de
Athenienfers op alle mogelijke wijzen den
ftukhandel befebermden , zonder welken de
koophandel in het groot nimmer kan bloeien.
Wanneer twee zaaken dermaate met elkander
verbonden zijn , dat men dezelven niet
kan fcheiden , zonder haar te vernielen, is
het de grootfle ongerijmdheid de eene te
verachten , en op de andere prijs te ftellen.
Het
D I J I O S I H , eentra Eitbulidem, pag,
IJCS.

$92 B E S P I E G E L I N G E N '
Het is buiten twijffel zeer loffelijk den koophandel
in het groote te doen; maar dewijl
zij, welke denzelven drijven, reeds genoeg
door het geluk zijn beloond geworden, moet
de Wetgeever zorgen, dat alle aanmoedigingingen
voor den handel bij ffukken in ftand
blijven. Men heeft volkomen recht gehad
om te zeggen, dat die Minister der Financien,
welke in Engeland eene bebisting op
de winkels wilde leggen, de knevelaarij heel
flecht verftond ; maar hij verftond in 't geheel
noch gezonde Staatkunde, noch natuurlijke
billijkheid ; want eene belasting is een
wezenlijk bezwaar, terwijl het vertier een
onzeker voordeel is, 't welk door de omftandïgheden
aangebracht, en ook weggenoomen
wordt.
DE Grieken hadden zo veel fmaak voor
den reizenden handel , dat zij fomtijds te
lande togten deeden , welke bijna ongelooflijk
fchijnen. PTOLEMAEÜS fpreekt van eenen
Koopman van Macedonië , welke zijne
bedienden zond tot in het hart van Sericum,
liggende tegen de grenzen van China.
* Deze Karavaane moest de zuidelijke
kus-
* Ceogrifh. L, 1. Cvp, Xh

OVER DE GRIEKEN. 393
Kusten van do Kaspifche zee omreizen, en
eene ruimte vau meer dan zeventienhonderd
Franfche mijlen afleggen , om belaaden met
de fchatten van het Oosten weder te huis
te komen. De Griekfche kooplieden hadden
insgelijks het binnenfle van Duitfchland zo
wel doorgereisd, dat zij niet alleen de lengte
van hetHercynifche woud, maar ook den
loop van alle de rivieren in dat land kenden.
Zelfs meent men, dat de handel in
geelen Amber hen naar den mond van den
Weixcl lokte , zo dat zij te lande op de
zelfde hoogte kwamen, waar de Tyriers ter
zee waren gekomen: zij ontmoeteden elkander
daar, ten naasten bij zo als de Spanjaarden
en Portugeefen elkander op de Molukfche
eilanden ontmoeteden , waar zij langs zeer
verfchillende wegen gekomen waren.
DE handel tusfchen het binnenfle gedeelte
van Afië, en de oostelijkile deelen van Europa
, is reeds in de vroegfte tijden begonnen.
Ten tijde van HIFPOCRATES , waren Cr
al eenige ftoffen uit Indien, bijzonder van de
Malabaarfche kust , verfpreid door Peloponnefus,
en Attica, waar die tak van handel^
I. DEEL. Ce we'.

394 B E S P I E G E L I N G E N
welke bellaar, in fpecerijen , reukwerken,
verwen en blanketzalven, voornaamelijk was
in de handen der Athenienfers , gelijk men
kan ppmaaken uit het groote getal van marktplaatfen,
welke te Athenen, tot den verkoop
van die foorten van waaren, gefchikt waren.*
Zo veel men uit de befchrijving van Xe-
NOPHON kan oordeelen, welke hij geeft van
eenPhenicifch fchip, 't welk in de Pireifche
haven ten anker was gekomen, fchijnt het,
dat de Pheniciers veel grooter fehepen gebruikten
, dan de Athenienfers. De reden
van dat onderfcheid was deze. De Pheniciers
ver/tonden de zeevaart
beter dan de
Grieken , en voeren Jangs min gevaarlijke
ftreeken , zo dat zij grooter rijkdom in een
* MEVRSIVS de Ceramice gemine. Cap. 16.
groo-
Ovrnrus en P H N T U S zeggen , dat de beroemdfte
der blanketzalven, welke te Athenen be
ierd wietden, de OBSVPHS was, dienende om de
opperhuid te verzachten, en de kleur op te heldewn.
Het was tevens de onaangenaamfte der Art-
011'^!,? e G t i e k r c h e V I O U w e n
g^mikten;
f V* r c i a i e n ' •• 1»

OVER DE GRIEKEN^ 395
grooter fchip durfden waagen. De Athenienfers
daarentegen, welke dikwijls onfluimige
wateren, zo als die van de Zwarte Zee , bevoeren
, durfden geene rijke laadingen in
hunne vaartuigen waagen. De fchepen, welke
zij gemeenlijk tot hunnen handel in de
Krim gebruikten , voerden niet meer dan
twintig roeiers ; en de koopprijs liep niet boo»
ger dan twee of drie talenten, bedraagende
tien of vijftien duizend livres, zo als büjktuit
verfcheidene redevoeringen van DEMOSTHENES,
welke tot dit onderwerp betrekking hebben.
HET is moeilijk te beflisfen, of de manier
der Pheniciers in de daad beter, dan die der
Athenienfers, is geweest, Bij laatstgenoemden
konden de huizen van koophandel niet
door eene enkelde fchipbreuk te gronde
gaan , zo als te Tyrus en Sidon dikwijls
moest gebeuren. HESIODUS, welke de zoon
was van een Afiatifch Koopman, trachtte den
Grieken van Europa de volgende les in te
prenten: men moet altijd, zeide hij, met
lof fpreeken van kleine fchepen ; maar wanneer
men koopwaaren wil laaden, moet men
de grootlte fchepen neemen , welke er tc
Cc a vin.

3PÓ B E S P I E G E L l N Q E r f
vinden zijn. * Doen de fpeculateurs van dis
Pireifche haven wisten vrij beter de waarfehijnlijke
kanfen te berekenen, dan eea
man , die fraaie zesvoetige verfen op den
Helikon maakte.
HET zoude wat al te ligtvaardig zijn voor
zeker aan te neemen, dat de Grieken het
gebruik van Zee-Asfurancien gekend hebben:
maar dit gaat echter vast, dat zij wonderlijk
wel waren afgericht op de bedriegerijen,
welke daarmede gepaard gaan; en zij hebben
het eerst de menfehen het zonderlinge bedrog,
't welk thans BARATTERIE genoemd wordt,
geleerd. De eigenaars der fchepen leenden,
op vooruitzicht van groot voordeel, van de
bankiers eene groote fom gelds, onder voorwendzel
van daarvoor eene laading te zullen
koopen ; vervolgens bevrachteden zij , op
eene fchelmachtige wijze, hunne fchepen met
fleenen en zand , en zo haast zij daarmede
in de volle zee gekomen waren, hakten zij
de kiel van het fchip aan Hukken, 't welk
dus welhaast verzonk: het volk bergde zich
* Ofr. et dhr. vs,
in

O V E R DE G R I E K E N . 397
in de booten , en men bracht den Bankier
de tijding , dat beide kapitaal en intrest
verlooren waren. * Men moet zekerlijk
in Frankrijk geene groote vorderingen in het
bcftuur over den Koophandel gemaakt hebben
; want die bedriegerijen, door de Grie.
ken uitgevonden , worden daar nog hedendaags
gepleegd, terwijl zulks in Holland bijna
onmogelijk is, waar de laading der fchepen,
welke geasfureerd worden, vooraf uit
duchtige verklaaringen moet zijn gebleekcn.
DE Atheenfche Kooplieden hadden langs
den Bosporus Cimmerius Kantooren en Kantoorbedienden
, welke zich daar 's winters
ophielden, om de laadingen in gereedheid te
brengen, welke des zomers van daar moesten
gevoerd worden, t Deze laadingen beftonden,
voor zo verre de Krim betreft, zo
als die toen was, in koren , zoute vifch,
vellen en wol, welk| dingen gedeeltelijk
Cc 3
met
* Mén vindt zulk een bedrog gemeld in de Redevoering
van Demosthenes tegen Zenotheinis
{«g. 1S3.
t 0 g JI 0 s T H, (ontrtt Pbwmontm peg. s°s.

398 B E S P I E G E L I N G E N
met gereed geld gekocht, gedeeltelijk tegen
de Griekfche wijnen verruild werden.
WAT betreft de grooter Kantooren van
koophandel, zo als de volkplantingen , ge.
heel en al aangelegd om met de hoofdfiad
handel te drijven, van deze hadden de Romeinen
geen zo gewigtig als Amphipolis, ge.
legen aan den mond van de rivier Strijmon,
op de grenfen van Macedonië , zijnde, gelijk
bekend is, thans een dorp niet den verbasterden
naam AMBOU , en fiaande onder
de magt derTurkeh, welke alles, wat groot
geweest is, klein gemaakt hebben.
DEZE bezitting leverde den Athenienferen
langen tijd al het noodige hout tot hunne
fcheepvaart, cn behalven dat bracht het eene
aanzienlijke fom gemunt zilver op. * De
volkplantelingen van Amphipolis ftrekten hun.
nen koophandel uit, aan den eenen kant tot
in Thracië, en aan den anderen kant tot in
Macedonië j zij hadden den fleutel van den
Strymon, waar niets, zonder hun goedvinden,
konde uit of in komen: en in deze rivier
S THUCTC, Lib, IV,

O V E R E E G R I E K E N 399
vier lieten zij bij vlotten hun timmerhout
drijven, 't welk gehouwen was op de zuidelijke
zijde van den berg Rhodope , en van
den Hemus, met ontzachelijke bosfchen bedekt.
Dewijl daarenboven de wateren van
die landftreek toenmaals zeer vifchrijk waren,
werden dc visfeherijen van Amphipolis beroemd
, en brachten verfcheiden foorten van
zoute waaren in den Griekfchen koophandei.
HET was voor de Athenienfers onmogelijk
eene plaats van zo veel gewigt te bewaaren,
zo ras Macedonië uit zijnen largduurigen
flaap ontwaakte, en de oogen begon te
openen voor de bronnen van zijn vermogen.
PHILIPPUS , de vader van ALEXANDER , maakte
zich gewapenderhand meester van Amphipolis,
en'bracht den loop van den Strymon onder
zijn gebied. Toen moesten de Athenienfers
met geresd geld die dingen betaalen, welke
hun te vooren niets anders dan de vracht gekost
hadden: zij werden in Macedonië be»
handeld , gelijk de Engeifchen in Amerika
behandeld worden ; dat is te zeggen , zij
moesten goede woorden gebruiken daar, waar
zij te vooren als meesters geheerfcht hadden.
Cc 4
Ds

4ÜO B E S P I E G E I . I
M G E N
DE Grieken waren de grootfte b aa
f en
in
Let oprichten van volkplantingen; maar nimmer
hebben zij eene enkelde onder hunne
magt kunnen houden: deze fmeeten uit zich
zeiven het juk van de hoofdftad af, of vreemde
vorsten veroverden dezelve, wanneer zij
in eenen zwakken ftaat waren. Maar hoo.
danig ook haar lot ware, zij brachten altoos
veel toe ter algemeene bevordering van den
koophandel , door den fmaak voor de Kunsten
aan woeste volken mede te deelen; want
hoe grooter het getal der bruikers was, des
re grooter moest ook het vertier zijn.
MEN konde Griekenland aanmerken als eenen
ontzachelijk grooten Winkel, waar men vol.
ftrefcrehjfc moest komen haaien alle dingen
van weelde, all e k e u r i g g e m a a k t h u i s r a a d
en, metéén woord, alles, wat de barbaaren,
zelfs na dat zij befchaafd waren, nimmer
konden namaaken. Schoon Klein-ALe
bedekt was met Griekfche fleden , zag men
daar echter nooit zulke vernuftige Kunstenaars,
noch zulke bekwaame werklieden voortkomen
als in Europifch Griekenland. Al wie
hieraan Hechts twijfelen durfde, werd gerekend

O V E R D E G R I E K E N . 401
jkend noch vernuft, noch fmaak, noch kennis
van de Fraaie Kunsten te bezitten. * Het
groote geheim der oude handeldrijvende volken
beftond in het vervaardigen van onnavolgbaare
zaaken, zo als te Corinthus het brons,
te Tyrus de purperverf, in Egypte het glas ,
cn en in Eüs fommige ftoffen, welke tegen
goud werden opgewogen; alle welke dingen
niet konden nagemaakt, veel min geëvenaard
worden ; even weinig ais men in ftaat was
na te maaken de vaten, welke door de A-
thenienfers te Anaphlystus in Paralie gemaakt
Werden.
HOE uitgeftrekt ook de koophandel was,
welke in de Pireifche haven gedreeven werd,
wilden de pachters nimmer aan den Staat
eene groote fom gelds voor de pacht van de
inkomende rechten op de vreemde waaren
betaalen; want zij wisten zeer wel, dat er
eene meenigte zaaken ter Huik wierden ingevoerd,
f
C
c
5 I W
* THKOPHR, Cbaract. JTeet cxhalovflol".
t M I « « S I U ! heeft de woorden van den rede.
naar Andacides niet wel begreepen , beweerende
dat

402 B E S P I E G E L I N G E N
fN de kleine baai van Corydalla, naar den
noordkant van den Piraeus , welke de Die.
ven.haaven werd geheeten , dreeven dé
vreemde fchepen van allerlei vlaggen open.
lijk den Sluikhandel ;
en DEMOSTHENES bericht
ons , dat de ftad Athenen geene magt
had om zulks te beletten, fchoon die haven
binnen de grenfen van Attica lag; * want
alle vlekken, aan zee gelegen, dreeven han.
del voor eigen rekening, en niemand durfde
denzelven in de fouvereiniteit van hun grondgebied
te na koomen ; als zijnde deze gegrond
op het verdrag zelve ,
waardoor alle
die kleine Staaten zich tot één Staatslichaam
vereenigd hadden ,
even als de fleden van
Holland. In onze dagen wordt een arme
bloed ,
die een pond tabak of eene halve
maat zout ter fluik heeft ingevoerd , tot de
galei verweezen; daar m die tijden zelfs de
hoofdiat
deze de inkomende rechten op vreemde waaien
van de Republiek Athenen gepacht had voor
zesendertig talenten 's jaars.
Dergelijke verdragen tusfchen de aanneemers en
het volk werden gemaakt voor drie jaaren • dus
betaalde Andocides jaarlijks niet meer dan twaalf
talenten, of zesendertig in drie jaaren.
* üiliosm, tantra Lacritm pag. g U,

O V E R D E G R I E K E N . 403
hoofdftad van Attica dc Dievenhaven niet
durfde Ou'ten, om dat dezelve in eigendom
toebehoorde aan de inwooners van Corydalia,
welke in den hunnen fouverein waren.
DEWJJL de Koophandel van Athenen grootendee's
op de weelde gegrond was , zag men
denzelven aangroeien of afneemen, naarmaa.
te dat er meer of minder geld in Attica om»
liep, en naar maate dat de Athenienfers meer of
minder magtig waren. Toen zij meesters ter
zee waren, fielden zij de andere' handeldrijvende
natiën de wet, en verdrukten alle koopfteden
van de Saronifche Golf, zo als AEgina,
Corinthus en Megara. Maar om deze tirannifche
overmagt te krijgen, werden zo veele
fchatten verfpild , dat de Staat zich zeiven uitputtede,
en ten laatften niet alleen zijne overwinst,
maar ook zijne eigen bezittingen verloor.
DE ondervinding, zegt ISOCRATES, heeft
geleerd , dat alle volken van Griekenland,
welke het meesterfchap ter zee in handen
gehad , of Hechts naar het hetzelve geftaan
hebben, zich in eenen ijslijken afgrond van
onheilen en rampen hebben geftort. Zodanig
mees-

4©4 B E S P i E G E t i
N G E N
meesterfchap, voegt hij er bij, is niet natuurlijk;
het is een herfenfchim, welke de
menfehen geheel verblindt, en hun alle verftand
beneemt : zij haaien zich daardoor zo
veele, en zo geduchte vianden op den hals,
dat het niet mogelijk is op den duur daartegen
beftand te blijven. De bewooners der
kusten, dc eilanders, nabuurige Mogendheden
, afgelegen Mogendheden, kortom alles
wapent zich met vereenigde krachten tegen
hen, die zich meester van de zee maaken,
even als tegen de Dwingelanden van het
menfehdom. *
ZOUDE men bijna niet zeggen, datlsocRA.
TES hier mede de Engelfchen bedoeld , en
hun juist voorzegd heeft het gene hun is
overgekomen, en 't geen hun in het vervolg
nog ftaat over te komen , zo zij niet kunnen
goedvinden eene gemaatigder denkwijze aan
te neemen, en volgens billijker grondregels
te handelen?
DE
* De face pag. z S6. Hij zegt uitdrukkelijk, dat
de heerrchappij over de zee her verftand beroert
yan hun, die naar dezelve ftaan : 7Tapu

ö V E R DE G R I E K E H . 40.J
DE Ouden waren zo fchrandere Waarneemers,
dat zij reeds hadden opgemerkt, dat
zodanige magt , fteunende op gewapende
fchepen, welke overal dood en verwoesting
aanvoeren, een*zo buitenfpoorigen hoogmoed
verwekt, dat dezelve tot verbijstering en zinneloosheid
overilaat. De verregaande klein,
achting , welke de Engelfche voor andere
natiën hebben, is alleen uit-dien hoogmoed
gebooren.
DAAR wij reeds den flaavenhandel befchouwd,
en de plaatfen aangeweezen hebben
, waarmen zo veele ongelukkige flagtoffers
ging omkoopen , zoude het overtollig
zijn hier op 't nieuw verflag te geeven van
dat gedeelte van den Atheenfchen Koophandel,
waarvan wij reeds de voornaame takken en
de gewigtigfte omftandigheden hebben opgegeeven
; waaruit men genoeg kan opmaaken,
dat, zo de fchaal al niet beflendig ten
voordeele der inwooneren van Attica overfloeg,
deze ten minden nimmer tot derzelver
nadeel was j en zonder dit zoude dat
land, 't welk zich door kunst moest flaande
hou-

4o5 B E S P I E G E L I N C E W
houden , welhaast onherflelbaar te gronde
zijn gegaan.
GEENE van alle de oorzaaken, welke eenen
onmiddelijken invloed op den voortgang der
nijverheid hebben, bracht meer toe om den
koophandel en de fabrieken van Athenen in
eenen bloeienden ftaat te brengen, dan de
vrijheid, en dat men beflendig bleef weigeren
aan iemand , wie hij ook ware, een uitfluitend
recht toe te ftaan. Het was eene
grondwet van Staat, nooit den eenen burger
boven den anderen te bevoorrechten door
vergunningen, welke ftrijdig waren met de
burgerlijke gelijkheid. *
HET was wel geoorlofd groote mannen
door eerbewijzingen en rang te beloonen,
maar men mogt hun geen Oktrooi verleenen
om voor zich alleen handel te drijven , of
alleen voor zich fabrieken op te richten. Men
moet zich in dit opzicht niet door kwalijk
uitgelegde uitdrukkingen laaten misleiden,
noch zich verbeelden, dat de maatfehappij
van Tyrifche kooplieden, onder de befcherming
* In Ugilui ^ttticii L. 1, Tit,

«VER DE GRIEKEN- 40';
ming van Athenen op het eiland Delos ge.
vestigd, een uitfluitend recht gehad hebbe,
gelijk de Oosiindifche Compagnien der Hollanderen
en Engelfchen: zij was niet anders,
dan een genootfchap van eenige vluchtelin»
gen, welke het overfchot van hnnne geplonderde
goederen bij een gebracht hadden, om
eenen gemeenfchaplijken handel te beginnen,
hoedanigen verfcheiden huifen thans nog kunnen
beginnen, zonder daartoe openbaar gezach
noodig te hebben ; want het maakt
geen onderfcheid, of een fchip voor rekening
van een enkeld menfch, of van tien onderfcheiden
menfehen bevracht is.
DEWIJL uitfluitende voorrechten met de
natuurlijke billijkheid ftrijden , kunnen dezelve
nooit door de wetten worden toegeftaan:
want zelfs de flechtfle (faatkunde zal
nimmer openlijk durven zeggen, dat men
wetten kan maaken , welke met de natuurlijke
billijkheid flrijden. Er is dus geen an.
der middel, om die foort van monopoliën in
te voeren, dan daaden van geweld, geheel
onbellaanbaar met de gefteldhcid van eenen
vrijen Staat, zo als de Republiek van Athenen

408 B E S P I E G E L I N G E N
nen was , waar noch in den koophandel,
noch in andere zaaken de eene menfch bo.
ven den ander vooruit had» Hoe meer deze
ftelregel in 't oog wordt gehouden, des te
meer zal men den koophandel zien toenee.
men ; en waar de eerfte uit het oog wordt
verlooren, ziet men den laatften welras vervallen
, en dikwijls gEheel verdwijnen.
SOLON , willende vreemde fabrikeurs naar
Athenen lokken , beloofde denzelven eer,
maar geene Oktrooien. Om de fabrieken in
haare opkomst te onderfteunen , zijn er
flechts twee wettige middelen ; te weeten
belooningen in geld ,, of onderfebeidingen
van rang, welk laat/te het begrip was van
SOLON, die dit ftuk van Staatkunde beter
verftond, dan honderd fchrijvers, welke in
deze agtiende eeuw over dezelve gefchreeven
hebben , en dan honderd Ministers,
welke bij geluk of door gunst aan het hoofd'
van zaaken zijn gefield, en welke beftendig
zulke grondregels volgen, welke meer tot
voordeel zijn der Koningen , dan van het
volk , waar over men zich luttel bekommert,

« V E R D E G R I E K E N . 400
Hiert, niet tegenfiaande de fraaie Voorbe.
richten voor de Edicten, van den Heer NEC-
KER , en anderen , die het zelfde ambacht
met hem oeffenen.
§ n.
OVER
HET MüNTWEZEM VAM ATHENEN.
Zo alle de gedenkftukken der oudheid
verlooren waren, zoude men thans niet denken
, dat de Atheenfche Muntftukken van
eenig belang zijn geweest, zo wegens de
de grofheid van den ftempel , als om het
lelijke beeld, 't welk men gewoon was daarop
te flaan, naamelijk de afbeelding van den
grooten Krasuil , welke zieh nog bij de
puinhoopen van Athenen ophoudt: als of men
onder alle gedaanten van leevende fchepzelenj
de onbevalligfte van allen had willen
kiezen. Dit zinnebeeld heeft in zijne foort
overeenkomst met die Gothifche en Barbaarfehe
zinnebeelden , welke de Europeaanfche
Vorsten hunne Wapenfchilden noemen.
Ds ouden ergerden zich , zo wel als
wij thans , aan den kwaaden fmaak, welke
I. DEEL. Dd er

4to B E S P I E G E L I N G E N
cr in de muntftukken van Athenen heerfchte.
De Wijsgeer ZENO vergeleek dezelven bij
Hecht opgeftelde redenen, waarvan alle de
Spreekwijzen en toeren ruw en plomp zijn.*
Het gene SPANHEIM en andere hedendaagfche
geleerden over dit onderwerp gefchreeven
hebben, heeft geenen grond van waarfchijnlijkheid;
en men mag voor zeker houden,
dat door eenen geest van zuinigheid, welke
in Republieken zeer wel te pas komt, de
Schatmeesters van den Staat het fnijden van
de Ifempels op zo Iaagen prijs Helden , dat
de eerlte kunstenaars niet goedvonden op
zodanige voorwaarden te arbeiden.
» i o c. L A C H T , in uita Zcnonis.
SCHOON men in Attica, in den omtrek var*
Colonae, Kopermijnen dolf, waren de Athe.
nienfers zeer afkeerig, om zich van dat metaal
tot het betaalen van kleinigheden te
bedienen; dus moest men, om hunnen fmaak,
of liever om hunne zotte verwaandheid te
voldoen, het zilver in zeer kleine fiukjes fnij.
den, welke, volgens het zeggen van ARISTO-
PHANES , zo wel op vifch-fchubben gcleeken ,
dat men zich dikwijls in dat opzicht vergiste.
DE-

C V E R D E G R I E K E IT. 4.IS
DEZE kleine geldmunten waren ongemakkelijk
in den koophandel: men konde dezelven
heel ligt verliezen , en bezwaarlijk
wedervinden; daarenboven zoude het maakloon
een groot gedeelte van derzelver waarde
hebben weggenoomen, bijaldien men de
beste kunstenaars tot het fnijden der ftempels
had willen gebruiken.
MEN vindt nog, onder de overblijfzels der
Griekfche Penningkunde, zilveren plaatjes,
welke den halven Huiver der Athenienfers
verbeelden; doch men behoeft niet te twijf»
felen, of er zijn ook zilveren oorden in zwang
geweest, na dat men volftrekteüjk geen gebruik
van het koper wilde maaken, 't welk
fommige Demagoogen hadden ingevoerd,
doch 't welk met zo veal opfchriften, en fatiren
ovcrlaaden werd, dat zij vroeg of laat
van hunne onderneeming moesten afzien.
De Redenaar Dionyfius droeg , zo lang hij
leefde, den bijnaam van Koperen Man ,• om
dat hij eene lange, en denkelijk zeer goedé
redevoering had gehouden, om het volk van
de volftrekte noodzaakelijkheid van eene koperen
munt te overtuigen.
Dd 2

IN goud werden er zelden munten geflagen,
en dan nog in kleinen getale, bij gelegenheid
van eene overwinning, of van eenige
merkwaardige gebeurtenis. Men heeft zelfs
in de Verhandeling van de Akademie der Op.
fchriften beweerd , dat er geene goudmunt
der Athenienfers overig is, welke voor echt
kan gehouden worden.* Maar niemand weet
de reden, waarom dit metaal zo fchaars door
de Opzieners van de Munt gebezigd is, en
het is echter niet te denken, dat lieden,
welke voor het overige zo veel doorzicht
hadden, in eene zaak van het grootfte belang
zonder reden .en vasten grond zullen zijn tc
werk gegaan. Zie hier de oplosfing van dit
politieke raadfel.
AT-
* De gouden Medailles van Athenen, welke de
Heer WIN K E L M A N zegt in Italië gezien te hebben
ich„nen even zo faifch te zijn , als die Tetxadtachme,
met de beeldtenis v M
T „ 8 M I I O
1
*t ES, welker onechtheid ten flerkflen in het oocr
loopt. De beeldtenis van THIMISTOCIIS heel
-oou op eenige munt geftaan
s
en buiten dart
1}« oplchrift zot en barbaarfch. De faifch" Z,
LS d , e
kn„-A
* a n h « vlek der

« V E R D E G R I E K E N . 413
DE waarde van het goud boven het zilver was
in Attica minder, dan inAfië; en dus zouden
de Athenienfers immer verlies geleeden hebhen,
wanneer zij het goud uit handen der
Oosterlingen kochten , terwijl zij integendeel
wonnen aan het zilver, 't welk zij zelve dolven.
IN Afiê", zegt HERODOTUS , ftaat het goud
in evenredigheid tot het zilver , als één tot
dertien; doch te Athenen, was, volgens PLA­
TO , die evenredigheid ,
als van één tot
twaalf. * Hier uit volgt, dat de kooplieden,
wanneer zij bij voorbeeld te Sardes in Lydië
vijftig pond Goud kochten, om naar Athenen
te brengen, daar op de markt vijftig pond
zilver
zouden verlooren hebben : want dc
Athenienfers zouden bun niet meer dan twaalf
Dd 3 heb-
* HEIODOT. L.J. Cjo. PLATO in Dialogo,
cui titulus Hifparchui.
Nieuwe Schrijvers, welke over de munten der
ouden gefchreeven hebben , zo als GRONOVIUS,
ARBUTIIMOT, B.AMBACH en anderen, willen,
dat voor de tijden van Plato de evenredigheid van
het goud tot het zilver te Athenen was als één
tot tien : want, zeggen zij , de gouden Drachme
gold tien zilveren drachmen ; maar dar goud was
niet vari 24 karaaten. En wanneer men van de
betrekkelijke waarde der metaalen fpreekt, onderftclt
men dat zij zuiver zijn; anders kan men over
die dingen niet fprcekei), zonder verkeerd te re*
«lenecren,

•
414 B E S P I E G E L I N G E N
hebben betaald voor een ding, 't welk hun
dertien had gekost. Dus deeden de Opzieners
der Munt zeer wijsielijk met geen an.
der metaal te gebruiken , dan 't welk zij
zonder fchade konden bekomen; daar men
thans in Europa verfcheiden Staaten kent,
Welke bij aanhoudendheid fchade lijden door
het munten in. goud, 't welk zij, hit handen
der Portugeefen moeten koopen, zo duur als
dezen verkiezen hetzelve te verkoopen.
DE onderneemingen van die Financiers,
welke de evenredigheid tusfchen de metaalen
door de kracht der b.rgerlijke wetten
hebben willen bepaalen , waren ganfeh niet
Wel overlegd: noch SOLON noch één van alle
de Atheenfche Demagogen heeft ooit iets
dergelijks ondernoomen.
NERGENS in geheel Europifch Griekenland
werden zilvermijnen gevonden , dan in Attica
, waaruit de Athenienfers van tijd tot
tijd eene verbaazende meenigte van dat metaal
haalden , 't welk zij louterden tot het
gehalt van Franfcb zilver, om daarvan geldfpecien
te flaan , van de tetradrachmen af
tot

© V E R DE G R I E K E N . 4.1$
tot aan de oordftuivers toe , zo dat , het
goud niet medegerekend, de Republiek negen
of tien onderfcheiden geldmunten in gebruik
had, waarvan ieder eene onderdeeling
was van de andere; en alle kwamen overeen
met een zeker bijzonder gewigt, 't welk ia
den dagelijkfchen handel in gebruik was.
TOEN langzaamerhand de brandfloffen, dienende
tot het fmelten der metaalen, begonden
te verminderen , en de eigenaars der
mijnen al dieper en dieper moesten laaten
graaven, namen de voordeelen van het delven
dcrmaate af, dat men zich op "t laatst
met een zeer klein winstjen moest vergenoegen.
XENOPHON zegt, dat reeds in zijnen tijd
zeshonderd flaaven, in dat werk gebruikt,
den eigenaar aan zuivere winst niet meer dan
honderd drachmen, of vijfenzeventig livres
dagelijks opbrachten. *
MEN heeft bij het nazien van de zilverafch,
welke in.groote meenigte aan den voet van
den berg Laurium in het Zuiden van Attica
gevonden wordt, ontdekt, dat die foort van
D d 4

4-IÖ B E S P I E G E L I N G E N
zilver , welke de Athenienfers ARGYRITIS
noemden , veel koper bevattede. Er zijn
eeuwen verloopen, eer de metaalwerkers de
rechte manier van louteren leerden kennen • *
maar vervolgens hebben zij deze kunst ook
tot dien trap van volmaaktheid gebracht, dat
geen volk van Griekenland de Athenienfers
hierin evenaarde. ARISTOPHANES fchijnt zelfs
te kennen te willen geeven, dat zij die bekwaamheid
fomtijds misbruikten prrj de munten
van de Republiek te verfalfchen. Maar
men moet niet , gelijk SPANHEIM gedaan
heeft , alles juist naar de letter opvatten,
wat een Komedieschrijver, die zeer ftekelig
Was, op een zeer vrij tooneel heeft gezegd, f
v
S T s A B o Getptpb, L. IX.
TEN opzichte van het heilige Muntwezen
had te Athenen ongelijk veel meer eerlijkheid
plaats, dan te Rome, waar men onophoudelijk,
zo wel in het openbaar als in hef
geheim, middelen gebruikte, geheel ftrijdig
met gezonde Staatkunde. Ik heb zelfs , in
eene afzonderlijke Verhandeling, aangetoond,
dat niets zo veel tot den val van het Romeinfche

Q V E R os G R I E K E N . 417
fche Gebied heeft toegebracht, als de Schrikkelijke
verfalfching der geldfpecien. De
Keifers, om het krijsvolk terflond op hunne
hand te hebben , beloofden groote fommen
gelds, welke zij vervolgens in zulke flegte
munt betaalden , dat de Legioenen in de
daad niet het tiende gedeelte ontvingen van
het gene hun toekwam. Op deze wijze konde
men in 't geheel geen vertrouwen op het
krijgsvolk ftellen, 't welk men bedroog door
beloften, en onder den fchijn van zijn woord
te houden. Aan den anderen kant werd het
getal van falfche munters tot in het oneindige
vermeerderd : elk wilde dat voordeelig
handwerk oeffenen , 't welk hij den Vorst
zeiven zag oeffenen, en men konde de munt
van den Vorst niet langer van die der falfche
munters onderfcheiden, want de eene had
niet meer waarde dan de andere. Alle
openbaare trouw, alle krediet, alle koophandel
hield op; en de Staat, van zijne zuilen
en grondvesten ontbloot, moest voor de
geringde aanvallen der Barbaaren bukken,
MEN vindt in de Gefchiedenis niet een en.
keld voorbeeld van opfchudding onder het
D d 5
krijgs«

418 B E S P I E G E L I N G E N
krijgsvolk van den Atheenfcben Staar , we.
gens het verfalfchen van de munt, waarmede
de Soldaaten betaald wierden. De Schrijver
der OECONOMICA , waarvoor ARISTOTELES
wordt gehouden, verhaalt wel, dat TIMO-
THEUS op eenen zekeren tijd de matroofen
in koper betaalde ; waaruit, naar zijne gedachten,
zoude volgen, dat die Admiraal
falfche munten had geflagen: doch deze befchuldiging
heeft geenen den minften grond
van waarheid ; want wij weeten thans, tot
de geringde omdandigheden toe, alles, wat
TIMOTHEÜS betreft, tegen wicn DEMOSTHE.
NES op de heftigfte wijze gepleit heeft, ten
voordeele van eenen Atl-eenfchen Bankier, in
welk pleit hij zelf de zaak, waarvan gefprooken
is, verklaart. TIMOTHEÜS bezat naamelijk
een meenigte koper in daven, welke
hij In een particuliere bank zettte, leenende
tegen dat onderpand duizend zilver!!ukken
van de Landsmunt. Jn alle de omftandigheden
van dezen zeer gcooiiofden handel firaalt
niet de minde fchijn van bedrog of verfalfching
door, waarvan de Schrijver der OE-
PONOMICA fpreekt. *
Zo
f DEMOSTHENES itntfa Timotheam, fig. 1150.

OVER DE GRIEKEN. 4ïj>
Zo lang de Athenienfers een vrij en magtig
volk waren, gebruikten alle natiën van
Europa en Afië het geld , 't welk te Athenen
gemunt was; en dit zoude niet gebeurd zijn,
zo er eenig vermoeden was geweest, dat die
munt in haar gehalt of gëwigt de geringfte
vermindering onderging. De Wijsgeer ZENO,
welke over de plompheid van den ftempel
klaagde, gaf te gelijk getuigenis van de zuiverheid
der fpecie, welke buiten dat genoeg
beweezen is door eene groote meenigte
Drachmen en Tetradrachmen , welke nog
voor handen sijn.
Nu moet ik nog fpreeken van de beruchte
wet van SOLON , waardoor hij de wettige
rente affchafte, of waardoor hij dezelve niet
heeft willen vastftellen.
DAAR hij het geld als eene koopwaar befchouwde
, gaf hij vrijheid om hetzelve te
verkoopen, of te leenen, tegen zodanigen
prijs, als elk zoude goedvinden. *
ONDER de groote meenigte van Wisfelaars
? Lr s i AS cmirn Tbttmntiicm p, 35S.
of

420 B E S P I E G E L I N G E N
of Bankiers, welke te Athenen gevonden
werden, waren er fommige, die de intresten
op zee op dertig ten honderd lieten loopen
zonder dat eenige rechtbank hen daarover
durfde aanfpreeken, veel min ftraffen; want
Zij waren volkomen door de wet beveiligd.
Zegt iemand, dat die wet niets deugde, ik
antwoorde daarop, dat de Athenienfers, voor
Welken zij gemaakt was, haar goed vonden:
want zij, die dezelve alle dagen konden affehaffen,
hebben dit nimmer gedaan.
DE rente bepaalt zich van zelve naar de
hoeveelheid der geldfpecie , en de duchtig,
heid der hypoteeken; uit dien hoofde bepaalde
zich dezelve te Athenen, waar men gee-
»e door de wet bepaalde rente kende, tot
twaalf ten honderd op vaste goederen, en
tot agtien ten honderd op onwisfe bezittingen.
Daar de Grieken op verre na niet het
derde gedeelte gelds hadden, 't welk er
thans is federd de ontdekking van America,
heeft zich de rente van twaalf ten honderd
langen tijd in de goede koopplaatfen ftaande
gehouden. Het zijn noch de Wetgeevers,
* D EM o s T a, tmtrn Lacriter», f. 52*.
noch

«VER DE GRIEKEN.

422 B E S P I E G E L I N G E N
hebben: want de gegoede ingezetenen zou»
den terftond uit het land zijn gegaan , en
zich hebben neergezet te AEgina, Korinthus
en in andere kooplieden, waar zij veel meer
voordeel van hun geld konden trekken.
HAD SOLON door een vaste wet voor altoos
de woeker ter zee verbooden , hij zoude
daardoor den geheelen handel van de Pireifche
haven , welke grootendeels in bodemerij
befïond, vernield hebben. De Grieken
waren eerfte baafen om een kans te
• waagen , zo dra zij maar het minfte licht
daarin zagen. Hunne Zedeleeraars hadden
geen het minfte denkbeeld van het gene men
federd woeker ter zee heeft genoemd ; zij
zagen dit blootelijk aan als een burgerlijk
verdrag, aangegaan tusfchen twee onderneemende
menfehen, waarvan de een zijn geld,
en de ander zijn fchip waagde, om vervolgens
te famen het voordeel te deelcn, vol.
gens eene evenredigheid, waarover men was
overeengekomen, na dat alle mogelijke kanfen
vooraf wel berekend waren. Het blijkt
ook duidelijk uit DEMOSTHENES, dat de Ban.
kiers van Athenen veel hooger intresten vorder-

ÖVES r>s GRIEKEN. 423
derden van een fchip, 't welk op gevaarlijke
kusten voer, en in een gevaarlijk jaargetijde
, dan van een ander , 't welk in het
beste van den zomer van de eene plaats op
de andere voer: en welk Asfurantie-Kantoor
van Europa is er thans, 't welk niet op de
zelfde wijze te werk gaat?
DIE genen, welke zo hevig hebben uiigevaaren
tegen de Asfuiantie-kantooren, gelijk
mede die gene, welke zo veele ongerijmdheden
over de Zee-renten hebben gezegd,
fpreeken geen woord van de Lotto's, welke
in de Kerkelijke Staaten, en zelfs in het gebied
van den Paus zijn ingevoerd. Nogthans
is nimmer een fchadelijker voorbeeld dan dat
aan de menfehen gegeeven : want hetzelve
flaat den bodem in aan alle de wetten, tegen
het hazardfpeelen gemaakt. Deze wetten
worden niet alleen krachteloos , maar zelfs
tegenllrijdig, zo dra flisfehoppen, welke meer
dan een millioen aan jaarlijkfche inkomften
hebben, zelve hazardfpelen oprichten.
DE Athenienfers waren ontegenzeglijk groote
fpelers ; maar nimmer fpeelde de Republiek

4.24- B E S P I E G E L I N G E N
bliek met hun; en offchoon SOLON geene
wettige rente bad bepaald, befchouwde men
echter allen , die het aangenoomen gebruikniet
volgden, als woekeraars, dat is te zeggen,
als de Iaagfte en verachtelijkfle menfehen.
De algemeene Hem, welke zich tegen
hen verhefte, en de hooggaande verachting
, weike hen volgde, waren eene zo
zwaare firaf voor hun , dat de Wetgeever
het niet noodig oordeelde eene andere firaf
daarbij te voegen. Wenfchelijk ware het,
dat men in alle gevallen de menfehen meer
door begrippen dan door Itraffen konde be.
fluurcm
§ UI-
AANMERKINGEN OVER DE INKOMSTEN
VAN DE A'FHEENSCHE REPUBLIEK, EN
6VER DE HANDELWIJZE DER GRIEK-
SCHE FINANCIERS.
NIMMER bemoeide zich een volk ernstiger
met zijne Financien , dan de Athenienfers.
Zij bewoonden een klein land, en moesten
vaak eenen zwaaren ooriog, de geheele middellandfche
Zee over, doorftaan, waar hunne
vloo-

O V E R D E G R I E K E N " 42^
vlooten van tijd tot tijd vreeslijke Hagen
moesten bezuuren. Ondertusfchen moesten
zij, niet alleen het hout voor hunne fchepen,
maar ook het doek en de hennip voor de zeilen
en touwen i bij vreemden gaan koopen.
DEZE omftandigheden vofdarden in de daad
veel overleg en fchranderheid, om fondfen
uit te vinden, welke zo veel mogelijk met
de eerlijkheid beliaan konden.
SOLON had de burgers in vier klasfen verdeeld
, waarvan de laagfle alle die genen bevatte
, welke geen land in eigendom beza.
ten, maar de landerijen van anderen bearbeidden
voor een zesde van de opkom fien ,
welke niet te vergelijken zijn met die, welke
men thans daarvan trekt.
DE redenaar ISAEÜS bericht óns, dat in de
vlakte vanThria, tusfchen Athenen en Eleufis,
fommige ftreeken jaarlijks, na aftrek van
Onkosten, agt ten honderd van haare waarde
opbrachten; * daar de Heer NECKEK , in zijn
I. DEEL. Ee werk
* Is \ t ia Orat. ie hereiiittte tintnine f*f. 293. in
Edit oiat. Giaec. Reiskii.

456" B E S P I E G E L I N G E N
werk over de Financiën, zegt, dat die op.
komst ju Frankrijk nog geen drie ten nonderd
van de waarde beloopt. Dit ondericheid
kan niet aan den aard van den grond worden
toegefchreeven , en moet dus gelegen
zijn in het beter beduur, en de beter bearbeiding
der landen, of in den hoogen prijs
van het Attifche koren.
DE zo even gemelde klasfe van menfehen
was vrij van alle fchatting. SOLON belastte
de overigen naar de hoeveelheid der vruchten
, welke zij konden trekken : al wie van
zijne landhoeven en derzelver plantagien vijfhonderd
maaten wijn, olie, of drooge vruchten
trok, betaalde jaarlijks aan den Staat eene
Attifche talent, gerekend op 4500 livres.
PJIER in was eene verkeerde rekening,
welke welhaast bemerkt werd ; want die
gene, welke veele landerijen konden koopen
, en duizend maaten trekken, betaalden
ook niet meer dan een talent, 't welk de
grootfte onbillijkheid was.
DE ondervinding heeft te Athenen ,
te
Ro-

• VER DE GRIEKEN. 427
Rome en overal geleerd, dat het niet moge"
lijk is de burgers te beletten meer land aan
te koopen, dan door vaste wetten bepaald
is: men vond duizend middelen om die wetten
te ontduiken, en men zoude er nog duizend
andere bij gevonden hebben, ingevalle
de eerfte niet genoegzaam waren geweest.
Men lachte ten Iaatfïen met de onnozelheid
der Wetgeevers, welke eene dergelijke drift
als de gierigheid hadden willen beperken,
daar deze alle hinderpaalen weet uit den weg
te ruimen , en alle zwaarigheden te overwinnen.
TOEN de ongelijkheid van rijkdommen eenen
hoogen trap had bereikt ^ was men genoodzaakt
het ftelzel van SOLON , niet flechts
in een of ander ftuk, maar geheel en al te.
laaten vaaren. Toen ftelde men Genforen
aan , welke alle vijf jaaren bepaalden de
waardij der plantagien , bosfchen , landhoeven,
tuinen, en alle landerijen, welke door
de burgers van Athenen bezeten wierden.
ER zijn twee van die Taxatiën voorhanden ,
Welke in onderfcheiden tijden gemaakt zijn,
Ee 2
en

428 B E S P I E G E L I N G E N
en zeer weinig van elkander verfchillem Alle
bezittingen van landgoederen in Attica
zijn daar gewaardeerd ten naasten bij op zes.
duizend talenten, of zevenentwintig millioenen
livres. *
NA dat dit middel door de Cenforen was
in het werk gefield, wisten de Schatmeesters
van den Staat vooraf, hoe veel eene belasting,
op de landerijen gelegd, aan de Republiek
moest opbrengen.
Werd de honderfte
penning van de landerijen gevorderd,
dan kwam daaruit, volgens
DEMOSTHENES,
zestig talenten, welke de eigenaars onder zich
moesten verdeelan, en zonder eenige uitzon,
dering in do fcbatkist brengen.
Vorderde de
Staat den vijftigfien penning, dan bracht die
belasting op honderd en
twintig talenten;
eindelijk, zo dezelve den twaalfden penning
vorderde, was de opbreng vijfhonderd talenten,
of twee millioenen, twee honderd en
vijftig duizend livres. f
TOT
* CSMOSIH. TTéft cufiopicov pag, 183. r o 1 r 1.
t Deze berekening is getrokken uit DEMOSe
n
' Jaat zich gemakkelijk bewijie»:
want

OVER DE GRIEKEN. 429
TOT die uiterfte hoogte liep' fomtijds de
belasting in grooten nood, wanneer het aankwam
op het behoud van de Republiek en de
vrijheid, waaraan niet alleen geld moest worden
geofferd, maar het bloed zelve, 't welk
zo veele flaaven vergieten voor het behoud
van hunne despooten en dwingelanden.
DIE waardeering der Cenforen , waarvan
wij zo even fpraken, werd bij de Athenienfers
TIMHMA genoemd. Dit woord, 'twelk
in de taal der Griekfche Financiers verfcheiden
beteekenisfen had, is van MEURSIUS en
honderd andere hedendaagfche fchrijvcrs kwalijk
begreepen: deze hebben de dingen zo
met elkander verward, dat zij zelfs den Cen.
fus , of de waardeering der landerijen , voor
de belasting op de landerijen genoomen hebben.
Deze dwaaling is zo groot, dat het
mij de moeite waardig fcheen dezelve weg
te neemen, en een beter licht te verfpreiden
over de gefchiedenis der Athenienfers, welke
nimmer zulke groote inkomflen hebben
Ee 3
gewant
60 talenten zijn een honderdfte gedeelte van
600 , en

43o B E S P I E G E L I N G E N
gehad, als die fchrijvers zich verbeeld heb»
ben. Nogthans is het de eerde pligt van
eenen Gefchiedfehrijver, zegt POLYBIUS , zch
de noodige kennis te verfchaffen van den daat
der Financien bij die volken, welker gefchiedenis
hij onderneemt te fchrijven, dewijl het
zonder dat onmogelijk is de kracht of de
zwakheid van eenen Staat, het zij in vrede
of in oorlog, recht te kennen. Wanneer zij,
welke fchrijven, zo kwalijk onderricht zijn,
kan men zich gemakkelijk verbeelden , hoe
het met de leezers moet gaan.
Zo dra de algemeene overdag van belas,
tingen te Athenen gemaakt was, zond men
denzelven naar de vlekken van Attica, welke
alle hunne bijzondere Overheden hadden,
DEMARCHEN genaamd, of jaarlijkfche hoofden
der vlekken en dorpen. Deze lieden, geholpen
door eenen Raad en eenen Schrijver,
zeiden den eigenaaren van hun distrikt aan,
hoe veel ieder voor zijn aandeel in den gemeenen
last moest draagen ; en dit werd
niet, zo als ten tijde van SOLON, gerekend
naar de hoeveelheid der vruchten, maar naar
die der landen, welke ieder burger bezat;
in-

O V E R C E G R I E K E N . 431
ingevolge de taxatie, welke in de Registers
van den Cenfus was opgefchreeven. * •
DAAR de Demarchen of Landoverheden den
naam hadden van zeer ftreng te zijn in het
invorderen van de belastingen , heeft
ARIS-
TOPHANES hen befpot in zijne Komedie DE
WOLKEN, waar hij hen vergelijkt bij bijtende
infectcn, welke alleen van menicnenoioeu
leeven: maar het was hunne fchuld niet, zo
de Staat zulke groote fommen van de landbouwers
vorderde, en zij plaagden dezelven
alleen ambtshalve, welk ambt voor de laagfte
trap van Regeering werd gehouden:
MOSTHENES
DE.
heeft gepleit voor eenen van
die Demarchen uit het vlek HALIMUS , zijnde
een perfonaadje van zo weinig aanzien, dat
Ee 4
zijn
* De fchikkingen der Romeinen , ten opzichte
van den Cenfus tn de Cenforen, waren flipte navolgingen
van die der Athenienfers , wier inrichting
vrij beter was dan die der fchattinglijsten:
want in een tijdverloop van 5 jaaren kan de waarde
van eene landhoeve merkelijk rijzen door gemaakte
verbeteringen , of merkelijk daalen door
toevallen , bij voorb. door misgewas , of fterfte
onder het vee. Derhalven werden door de vijfjaarige
taxatiën de onrechtvaatdigheden dar Schat.
tinzlnsten vooieeKomen,

432 B E S P I E G E L I N G E N
zijn moeder Min was geweest, en te Athe.
nen op de markt Hond om linten te verkoopen.
IN de waardeering der landerijen van Attica,
welke tegen zevenentwintig millioenen
livres gerekend werden , waren niet begreepen
de zulke , welke aan de' Goden waren
toegeheiligd, noch ook in 't gemeen de rijkdommen,
welke in de tempels bewaard werden
, en waarvan men de eigenlijke waarde
niet naauwkeurig wist ; maar zo veel men
kan oordeelcn uit die, welke in het Parthenon
, of den grooten tempel van MINERVA
Waren weggelegd, moeten die fchatten zeer
groot zijn geweest.
PERICLES, gedreeven door die praalzucht,
welke hem eigen was, beging groote fouten
, onder anderen door eene verbaazende
meenigte gouds aan de verfiering van een
Colosfusbeeld te befteeden. 't Is waar , hij
gaf voor , dat men in dringenden nood dat
metaal weder konde gebruiken, en geld daarvan
lsatcn flaan;* maar, toen hij dit zeide,
5 THUCÏB, t. II,
wist

O V E R . D E G R I E K E N . 433
wist hij niet, of hield zich, als of hij niet
wist, dat het zeer moeilijk is aan het bijgeloof
dat gene te ontneemen, het welk men
eens aan hetzelve gegeeven heeft. Ook hebben
de Athenienfers in de daad nooit die
onnutte heiligdommen willen aantasten, welke
vervolgens de prooi werden van eenen
beruchten gaauwdief, LACHARES genaamd,
en van eenen anderen gaauwdief, welke nog
befaamder is, naamelijk VERRES, weiken Ci-
CERO befchuldigt , dat hij eene groote meenigte
gouds uit den tempel van MINERVA te
Athenen geftolen heeft. *
ZODANIG waren de gevolgen, deels van de
dweeperij des Volks, deels van de verkeerde
ftaatkunde van den Demagoog
PERICLES.
Want toch alle rijkdommen , welke binnen
in de tempels opeengeftapeld worden , in
hoope om de Godheid daardoor om te koopen,
worden vroeg of Iaat geftolen of door
Vorsten, welke daarop belust zijn,
of door
Ee 5 die.
* xAihenii attdistri ex aede Minervae grande auri pondtts
abiatum • Huius confilii non mtdo partkipern C.
Verrem , [ei prmcipem ftti'/è repcrietii, In Ven. L. I de
legatione.

434 B E S P I E G E L I N G E N
dieven, welke dezelve noodig hebben. Om
een lang hoofdftuk in het crimineele wetboek
uit te winnen, en voor altoos de vreeslijke
ftraffen, op de heiligfehennis gelteld , voor
te komen, moest men niet laajger de heilige
plaatfen ontheiligen door goud en zilver in
dezelve te bewaaren, zo als men reeds voor
meer dan tweeduizend jaaren, maar te vergeefs,
den Priesteren heeft geraaden.
WANNEER de Lacedemoniers goedvonden
Griekenland in rust te laaten, en wanneer
men dus eenen beftendigen vrede genoot,
betaalden de Athenienfers weinige onmiddelijke
lasten : want de gewoone onkosten konde
de Republiek goedmaaken uit haare vaste
inkomften, welke kwamen uit de overheerde
landen , dc cijnsbaare fteden, de inkomende
en uitgaande rechten , de zoutgroeven
van Piraeus en Phalerum , de zilvermijnen
van Sunium, de olijfboomen aan MINERVA
toegewijd, de visfeherijen aan de Oostelijke
en Westelijke kusten van Attica, uit boeten en
verbeurd verklaarde goederen, uit de belasting
op de hoeren, en het hoofdgeld der vreemdelingen
, 't welk, gelijk men weet, twaalf
drach-

o V E R DE GRIEKEN. 435
drachmen was voor de mannen, en zes voor
de vrouwen en kinderen ; zo dat de tien duizend
vreemdelingen , welke gemeenlijk gerekend
werden zich op het grondgebied van.
Athenen te bevinden, negentigduizend drachmen
aan hoofdgeld betaalden. * Dewijl
er in deze belasting iets vernederends was,
werden daarvan ontheven die genen , welke
de zelfde lasten met de eigenlijke burgers
wilden draagen : deze foort van menfehen
werd met de naamen van ISÜTEAQI of 'O-
MOTEAOI beftempeld.
MEN kan ligtelijk begrijpen, dat de jaarlijkfche
inkomften der Athenienfers verfchillende
waren naar de tijden en omltandigheden.
Dit was vaak een (laatkundig geheim,
't welk niet aan geheel Griekenland mogt geopenbaard
worden, en 't welk de Demagogen,
welke in de eerde geheimen van de
Treforie zaten, fomtijds voor de oogen van
het volk zelve bedekt hielden, DEMOSTHE­
NES enAEscniNES, beide gehuurde redenaars
van den Staat, verfchillen in dit opzjcht zo
wijd van elkander in de berekening, als men
vaak
* M E U I S I U W nt.is ai Hefjchinm fa*. 177.

436 B E S P I E G E L I N G E N
vaak de redevoeringen ziet verfchillen, weike
op den zelfden dag in het Laager Huis
van Engeland gedaan worden, waar niet zei.
den de een twee uuren lang fpreekt om te
bewijzen, dat Groot Britanje onberflelbaar ver-
3ooren is; en een ander vervolgens insgelijks
twee uuren lang redekavelt, om te bewij.
zen, dat het land nimmer in bloeiender ffaat
is geweest. Volgens de berekening van AE-
SCHINES , welke meest algemeen is aangenoomen
, ging de Demagoog LYCURGUS , welke
vijftien jaaren lang het departement van de
Financien heeft befluurd, mst zo veel fpaarzaamheid
en eerlijkheid te werk , dat de
jaarlijkfche inkomflen van de Atheenfche Re,
publiekreefentotoverde twaalfhonderd talenten
, of vijf millioenen en viermaal honderd
duizend livres. * Nogthans had men in dien
tijd den zo beruchten flag bij Chffironaaa verlooren,
welke bijgevolg voor de Athenienfers
geenszins zo doodelijk is geweest , als de
Schrijver van den Geest der Wetten gemeend
heeft: want er heerfchte nog eene verwonderlijke
order in de Financien van dat volk,
't welk zich gemakkelijk van dat verlies
* Af
s
H i K K s a-ffi Tm zapaGpicgeieu.
ZOU'

arvER D E G R I E K E N . 437-
zoude herfleld hebben, zo de Macedoniers
Afiö' niet hadden veroverd: deze verovering,
en de verdeeldheid van de Grieken in Europa,
waren de oorzaaken, dat Athenen te
gronde ging.
DE Schrijver van het zonderlinge werk, de
OECONOMICA genaamd, heeft daarin geen enkeld
woord van Oeconomie gefprooken; maar
hij heeft aan den dag geiegd de onderfchaiden
middelen, welke door de Satrapen van
Perilë, de Koningen van Kariè', en de Demagogen
van Griekenland in 't werk gefield
wierden , om het volk op de laagfte en fchandelijkfte
wijze geld af te knevelen. Onder
anderen hebben de Athenienfers een middel
gebruikt , 't welk te merkwaardig is in de
Gefehiedenis, dan dat wij hetzelve met fiilzwijgen
kunnen voorbij gaan : nimmer heeft
men dergelijke Oeconomie gezien.
VERSCHEIDEN Staaten van Griekenland hadden
een gemeen e kas opgericht op het eiland
Delos , waarin elk van hun jaarlijks
eene bepaalde fom gelds bracht ; ten einde
in ftaat te zijn om dc Pcrfiaanfche Vorsten
het

438 B E S P I E G E L I N G E N
het hoofd te kunnen bieden , ingevalle die
Despooten van Afië voor de tweede maal
togten in Europa mogten doen.
DE Demagoog ARISTIDES, welke voor een
zeer eerlijk man doorging, fchoon hij een
groot Financier was, bragt den Athcnienferen
onder het oog, dat het eiland Delus,
niet genoeg verlterkt zijnde , ligtelijk door
de Kaapers van de Middellandfclie zee zoude
kunnen overrompeld en geplonderd worden.
Dit had ten gevolge, dat de gemeene kas
naar Athenen wierd overgebracht, op dat zij
te beter in veiligheid zoude zijn: en in de
daad de Athenienfers bewaarden haar zo wel,
dat zij aan geen menfch ooit rekenfchap gedaan
hebben. Vervolgens verdubbelden zij
de fom, welke deStaaten, daartoe behoo.
rende, moesten opbrengen, onder voorwendzei,
dat de Perfiaanfche Vorsten van datr tot j
dag geduchter ivierden. Deze (taalkundige
vond deed veel goed aan hunne jaarlijkfcbe
inkomlten , maar veel kwaad aan den goeden
naam van ARISTIDES , welke van den
Wijsgeer THËÜPHRASTUS een AMPHIME in de
Zedekunde wordt genoemd , zijnde al te
mauw-

8 V H DE GSIEKEKT. 433
ïaauwgezet voor zich zeiven, en niet naauw«.
gezet genoeg in betrekking a!s Staatsman.
IN 't gemeen hadden de Grieken den
naam van de flimfle Woekeraars oti doorfleepenfle
Financiers van de wereld te zijn.
De Pachters van Rome, zegt CICERO, zijn
buiten twijffel een haatelijk volk , en het
ware te wenfchen , dat men dezelve konde
misfen ; maar , voegt hij er bij , de
Griekfche Pachters zijn nog veel haatelijker,
en vorderen met de grootlfe onmêedogendheid
de fchattingen op de eilanden van den
Archipel, en in de fteden van Klein - Afië. *
Maar hierbij dient' aangemerkt te worden,
dat de Romeinen zulke zwaare fchattingen
vorderden van de Afiatifche Koningen, dat
die Vorsten wederom genoodzaakt waren
hunne onderdaanen op de geweldigfle wijze
te knevelen, gebruikende daartoe de onmeêdogendfte
ftroopers, aan welke men zeer te
onrecht vernuft en kundigheid toefchreef:
j want een kind kan wel begrijpen, dat er
| geen vernuft noodig is om nieuwe belastingen
* Epist, *.& Qjtinttim tictrmtm.

i\o B E S P I E G E L I N G E N
gen uit te vinden. Dit is juist het werk van
lafhartige fchurken.
DE voornaamfte Bankiers van Griekenland
waren, fint dc vroegfie tijden, de Priesters
van Olympia, en die van Delphi :
daar deze
de verbaazende
fchatten in handen hadden,
welke aan JUPITER cn APOLLO ten offer waren
gegeeven, werden zij te raade een gedeelte
daarvan tot geld te laaten
munten,
't welk zij tegen eenen hoogcn intrest leenden
, niet alleen aan particuliere perfoonen ,
maar zelfs aan geheele Steden en Gewesten.
* De Atheenfche Schatmeesters ziende
, dat het den priesteren van Delphi en
Elis zo wonderlijk wel ging met dit woekeren
, wilden dit navolgen ,
namen al het
geld, 't welk zij des tijds in 's Lands Kas
vonden , en zetteden hetzelve uit bij verfcheiden
Bankiers, om de vruchten daarvan
* T»»c?i), L. I. BEMOST H. contra Midcara
m-
Zelfs de Kotinthiers , hoe rijk zij ook waren ,
leenden fomtijds geld van de Delphifche Priesters,
en ik geloof» dat alle volken, welke eenig geld
onder den naam van Schat, in den tempel van A*
polio ter bcwaaring hadden gelegd, daar ook ere.
diet hadden.
te

O V E R DE G R I E K E N . 441
te trekken , zonder dat de Staat daar bij iets
verloor. Maar het gebeurde, zonder dat
men weet hoe, dat op éénen dag alle dé
particulieren, welke dat geld geleend hadden
, een algemeen bankeroet maakten. De
Schatmeesters, toen geheel raadeloos zijnde,»
ftaaken het Generaale Kantoor in brand ; en
het icheelde weinig, of die brand had den
grooten tempel van Minerva op de Burgt van
Athenen mede vernield, waarin alle de ledige
kisten van de Republiek bewaard vvierden.
Vervolgens zeiden die brandftichters , dat
hunne boeken door de Hammen verteerd waren,
zo dat zij volllrekt buiten ftaat waren
om rekening van hunne ontvangst te doen.*
Het kan zijn , dat er in Europa thans Financiers
zijn, welke dezen evenaaren, maar C"
zijn vast geene, welke hen overtreffen.
Voor het overige, hoe aanzienlijk ook de
Banken waren, welke door de Priesters van
I. DEEL. Ff
* ULPIANUS Commemtr. ' f.ti Oraüentm Demostbcnis
nntfa Timocratem. In die Tedevoering wordé
gefprooken van dien biand van het Opistidemus des
tempels van Minerva, waar's Lands geld bewaard
'•vieu'..

442 B E S P I E G E L I N G E N
JUPITER en APOLLO te Delphi en Olympia gehouden
wierden , was er nogthans een nog
gewigtiger Bank in den tempel van DIANA te
Ephefen, waar men eveneens handelde als
In de Bank van Amfterdam : men nam in bewaaring
aan zo veel geld, als iemand daarin
wilde leggen ; en DION CHRVSOSTOMUS verhaak,
dat de inwooners van Afiè', van de
Oppermagtige Vorsten af tot de kleinfte kooplieden
toe, daar onnoemelijke fchatten op.
eenftapelden, om dezelve tegen alle mogelijke
ongelukken te beveiligen : want, zegt
hij, er is geen voorbeeld, dat men ooit aan
den tempel van DIANA de handen heeft durven
liaan , zelfs niet toen Ephefen ftormenderhand
wierd ingenoomen. * Maar hij wist
niet, dat de Romeinen, ten tijde der burgerlijke
oorlogen, tot tweemaaien toe getracht
hebben dat heiligdom te pionderen, waar zekerlijk
de Priesters geen geld van particulieren
in bewaaring namen, zonder een intrest voor
hunne moeite te vorderen, en het is waarfchijnlijk,
dat zij vervolgens onder de hand
die zelfde kapitaalen, welke hun waren toevertrouwd,
op renten hebben uitgezet. •
UIT

O V E R DE G R I E K E N . 443
UIT dk alles kan men opmaaken, dat in
het oude Griekenland de Theologie een werk
van Financien was. Het zelfde had mede
plaats te Rome: want zo dra een of ander
voordeelig etablisfement zoude opgericht worden
, booden de Priesters terftond hunne tempels
aan tot bewaarplaatfen. De Schatkist
van den Staat was in den tempel van SATUR.
HUS ; de Munt was in den tempel van JUNO,
en de algemeene Kas der Natie was in den
tempel van CASTOR en POLLUX. Op de puinhoopen
zelve van die gebouwen, welke door
ouderdom zijn ingeltort, heeft men naderhand
opgericht de Daterie, de Apostolifche kamer,
i de bank van den H. Geest, het Pachthuis van
1 het Koren, en al wat men met fatfoen kan
1 uitvinden om fommige menfehen rijk te maa-
I ken, en de overigen in die bitterde elende
te dompelen , welke men thans onder de
inwooners van Romanie ziet heerfchen,
DAAR de renten van het geld bij de Grieken
altijd zeer hoog waren, cn op het minst
twaalf van het honderd , is het ligt te bogrijpen,
dat die Steden en Staaten , welke
F f 3
zich

444 B E S P I E G E L I N G E N
zich eenmaal in de noodzaaklijkheid gebracht
zagen om groote leeningen te doen , van
dat oogenblik af op den rand van hun verderf
fionden: want na verloop van twaalf
jaaren waren de renten reeds zo groot als
het kapitaal, en dan was men tweemaal zo
arm als te vooren.
ATHENEN had zich bij geluk altijd uit de
noodzaakelijkheid om nationaale fchulden te
maaken gered, tot op het oogenblik, toen
het zich in flavernij zag gebracht door de
dertig Dwingelanden, welke van de Lacedemoniers
aangefteld wierden, als zo veele gedrochten
, in ftaat om de ganfche Republiek
in te nokken s maar zo ras die Dwingelanden
verdreeven waren , hield de verlegen,
heid op, waarin men geweest was om aan de
Lacedemoniers het geld te betaalen, 't welk
deze tegen allen fchijn van recht vorderden •
de Financien werden herfteld, en de orde
hield ftand tot aan den oorlog van Sylla,
welke alles in de war bracht. Toen moesten
de Athenienfers zulke zwaare geldleeningen
doen, dat zelfs hun crediet verlooren ging.
Zij

OVER DE GRIEKEN. 445
Zij hadden geene fchaduw van crediet meer,
toen ATTICUS hij hen kwam, en hunne verloopen
zaaken , zo veel mogelijk was, poogde
te herftellen. *
* C o R N. NEPOS in vita ^Attio'n
EINDE VAN HET EERSTE DEEL,
Ff 3 NOOD-

i&OODZAAKELfJKE VERBETERINGEN.
BI. 23 reg. 21 voor PARNAS, lees PARNES.
129 . — 6 — BEDORVEN EERLOOS.
Ï32 •— 5 — EENEN — EENE
VLOED
STORTING
13a in de noot— LINDEMEN — LINDE-
BOOMEN.
227 reg. 6 HUNNE —— HAARE.
154 —• 5 —— AFKOMSTIG BEHOOR-
WAREN UIT DEN TOT
EENE
DE
229 — 10 WEGNEEMEN— OPPEREN
291 —~ 6 «•> GEENE ZIJDE— GENE
ZIJDE
Deze, en eenige andere onnaauwkeurighede»
van minder belang, veroorzaakt door
den fpoed, waarmede de Drukker dit werk
verlangde voort te zetten, gelieve de Leezer
gunstig te verfchoonen.