frans , vrijheer van der trenck

0 1
1M2 4917 UB AMSTERDAM

M E R K W A A R D I G E
LEVENSGESCHIEDENIS
V A N
FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK,
BESCHREVEN DOOR
HEM ZELVEN.
NAAR DE NIEUWE VERMEERDERDE EN VER­
BETERDE UITGAVE, DIE TE BERLIN MST
PRIVILEGIE VAN DEN KONING GE­
DRUKT IS ,
UIT HET HOOGDUITSCH VERTAALD,
EK DOOR ENIGE AANTEKENINGEU OPGEHELDERD.
MET
PLATEN.
DERDE EN LAATSTE DEEL.
T E AMSTERDAM BIJ
M A R T I N U S D E B R U Ij N,
M D C C L X x l i x;

V O O R R E D E N
V A N
DEN
V E R T A L E R ,
Ï~Iet eerfte deel van dit werk kreeg ik in
handen in de maand October of November van
het jaar 1787. Niet gewoon om iets, wat eert
mensch betreft, vreemd van mij te rekenen,
werd ik fterk geroerd door het verhaal der
ijzelijke folteringen , door den Schrijver van
hetzelve doorgevvorfteld: en, een' warme zucht
voor ware Vrijheid in mijn' boezem gevoelende
6
las ik met ene innige goedkeuring de mannelijke
taal, die hij tegen Geweld en Despotismus
voert. Misfchien werkte het tijdperk zelve ^
Waar in ik dit boek las, mede, om die deelneming
te verfterken, en die goedkeuring te
vermeerderen. Dan, hoe dit ook zij, ik begreep,
dat mijne Landgenoten, om de gemel-
* 2 de

iv
V O O R R E D E N
de en andere redenen, dit boek niet minder
belangrijk voor hunnen aandacht zouden vinden:
en, daar ik ledigen tijd had, befloot ik
wel dra, hetzelve ten hunnen behoeve te vertalen.
Ik heb van achteren gezien, dat men
alomme in Europa over de merkwaardigheid
en het gewigt dezer Levensgefchiedenis dezelvde
gedachten koesterde; en het berouwde mij
dus niet,de hand daar aan geflageh te hebben.
Het getuigenis, dat de Opper-Confiitoriaal-
Raad BÜSCHING 'er van geevt is te gewigtig,
dan dat het hier geen' plaats zou vinden
: „ Bezwaarlijk (zegt hij) heeft een
„ mensch groter en verbazender ontmoetingen
„ gehad, dan de Schrijver dezer gewigtïge en
„ hoogstlezenswaardige Levensbefchrijving, die
„ met buitengemene vrijmoedigheid gefchreven
„ is, en dus hare Lezerp op het fterkst tot
„zich trekt. Ik geloof ook, dat het bij he£
„ opltellen derzelve des Barons voornemen ge?
weest is, niets dan waarheid te verhalen 3
„ en
O) 2Bod;c!itIid;e 9i

VAN DEN VERTALER. y
„ err dat men zich op dat geen, dat hij van
„ zich zeiven meldt, in de hoofdzaken volko-
„ men verlaten kan: en uit het menigvuldige,
„ 't welk den fchijn nu eens van volkomene
zekerheid , dan wederom van hoge waar-
„ fchijnlijkheid heeft, kan men ongemeen veel
„ leren, inzonderheid veel wijsheid en voorzichtigheid
•, wanneer iemand zich daar aan
gelegen laat liggen, om door de fchade van
„ anderen wijs en voorzichtig te worden.
„ Men kan ook uit zijne Levensbefchrijving
?, veel menfehenkennis halen, en vele bijzon-
„ derheden uit de nieuwe Historie ophelderen."
Dat dit oordeel in de daad dat van het
Publiek geweest is, en dat men overal het le»
vendigst aandeel genomen heeft aan de lotgevallen
van onzen Schrijver, mag men met regt
uit een aantal omftandigheden opmaken. De
menigvuldige vertalingen, die van dit werk in
onderfcheidene talen gemaakt zijn, heeft men
met ene ongelooflijke gretigheid gekocht en
gelezen en maanden achter één is de Held
van
{&) Als ik het wel heb, zijn 'er twee Eiigelfche'"oyerzet-
Q
tin-

vi V O O R R E D E N
van hetzelve het onderwerp der gefprekken
geweest in verfchillende kringen van menfchen.
Da
ringen van TRENCK's Levemgifcïiiedenis uitgegeven; doch ik
freb gene derzei ven gezien. De Deenfche vertaliug fj
reeds in het jaar 1788 uitgekomen te Koppenhagen, bij C. O.
Proft. > De Heer DE MIRABEAU (preekt ook van twee
Franfche vertalingen, en zegt, dat zij beiden ten uitterften
ontrouw zijn; de la Monarchie PruJJienne, fous FREDERIC le
QrapJ, T. V, p. 225: en het is waarfehijnlijk daarom, dat
TRENCK zelf ene Franfche overzetting van zijne Levensgefchie.
éenis gemaakt heeft, die meermalen is uitgegeven, onder anderen
te Straatsburg, bij Trtuttel, in drie deelen in oelavo,
en ook te Parijs. De Franfche overzetting, die de Heer LK
TOURNEUR heeft vervaardigd, is driemaal gedrukt, tweemaal te
Berün en Parijs, bij Buisfin en Maradan, en ééns te Amftel*
dara, bij Cfiatigyion. Deze heb ik alleen gebruikt, maar ik
heb ze allsrelendigst gevonden: bqhalven een aantal onnauwkeurigheden
, in de getallen, en ook in het overzetten van
zommige Hoogduitfche uitdrukkingen , is ze ten uitterlreti
verminkt; dikwijls zijn verfcheidene bladzijden achter één geheel
weggelaten, meestal zonder enige aanwijzing, en vooral
zulke dingen, die de Vertaler dacht, dat niet naar den fmaak.
der Hovelingen of van de Geestelijkheid wezen zouden. De«
ze overzetting behoort dus zeer zeker tot die, waar van TRENCK,
jjjB «en' brief aan den Heer NICOLET , fchreef:, „ }k heb vier

VAN DEN VERTALER. vn
De Boekhandelaars meenden dan het meest op
een goed vertier te kunnen ftaat maken, wanneer
zij iets in het licht gaven, dat meer van
verre of van nabij op TRENCK en zijne gefchiedenis
betrekking hadt: zij beijverden zich ,
om in het uitgeven zijner oirfprongelijke of
vertaalde werken eikanderen vóór te komen;
goten zijne Leyensgefchiedenis in verfchillende
vormen, of gaven 'er een kort begrip van uit,
om ook de nieuwsgierigheid van hun te voldoen,
die het grote werk niet gemakkelijk betalen
konden (c)- en zij meenden ook, voor
anof
vijf Vertalingen van mijne Levensgefchiedenis gelezen,
„ maar ze allen verminkt of vervalscht gevonden:" zie The
London Chronicle, for Oei. 25-28, 178S, No. 4994,p.+iï»
of Algemeene Korist- en Letterbode, No. 20.
Voorts is in
dit laatstgenoemde weekblad, No. 22 ,met regt reeds gemeld,
dat men dit ongunftig oordeel geenszins op de Nederduitfche
Vertaling hebbe toe te pasfen, waar over mij de Schrijver
herhaalde reizen, in zijne brieven, zijne goedkeuring heeft te
kennen gegeven.
(c) Hier toe behoren ^cöoiêfjcneit iiiê Jrdjljcrm VON DER
?RENCK,in SSïtefen; s$r

vin
V O O R R E D E N
dndere werken die zij uitgaven aanprijzing genoeg
te zullen vinden, wanneer zij die, of alseen
tegenftuk van TRENCK'S Leyensgefchiedenis,
of ten minften als enige gelijkheid met dezelve
hebbende , openlijk konden aankondigen (d).
Te Parijs heeft men TRENCK, bij zijn leven,
ten tonele gevoerd, en- de vrolijke Franfchen
hebben ééns en andermaal tranen geplengd
over
een bock, dat niets anders bevat, ais TRENCK'S Leyensgefchiedenis
zeiye in dé form van brieven gegoten. . , Les Médttattons
'de FREDERIC, Baron de TRENCK, dans fa prifon a
Zlcr&Jebourg; avec tin pre eis hiflorique de fes malheurs,
traduit de PAllemand: a Paris ches le Roij 1788. ———
Cefprcliken over hei: leven van FREDRIK, Vrijheer VAN DER
TRENCK: Te Am(T. bij J. JVeege 178?. . '. TRENCK, een
Leesboek voor de jeugd, ter bevordering van deugd en
ftandrastighcid: Amfl. bij IV. Houtgraaf, 1789.
(d) Zoo kwam in het voorleden jaar te Wee'nen bij Wuchercr
een boekjen uit, getituld, TRENCK bet svwire/ooer

VAN DEN VERTALER. 1$
over zijne gadeloze rampen (ej: en in zommige
oorden van Duitschland hebben aanzienlijke
vrouwen en maagden een bijzonder zoort van
ketenen (Jt la TRENCK) om hals en lijf gedragen,
ter gedachtenis zijner Maagdenburgfche
kluisters. „ Het leven van den Vrijheer VAN
^, DER TRENCK (zegt SCHUBART) heeft eene zoo
„.algemeene fenfatïe in Duitschland veroor-
„ zaakt, als die, waar op in de nieuwe letter-
.j, kunde een WERTHER en SIEGWART zich beroe-
„ men konden. Vorften, die geduurende hun
w
leven nog geen Duitsch boek lazen, vert^tileil.'
1
• En op dezelvde wijze is de Gefckiedenis ee-
Tier neegenendertigjaarige Gevangenis van den Heer DE LA-
TycE, die in 's Hage bij D. Manier is uitgegeven, in onze
Nieuwspapieren aangekondigd,als een tegenfluk tot de Leyensgefchiedenis
Vtt'n VAN DER TRENCK. ,
(f) Op het theater van de \Beulevards: zie Mercire dt
trance, Juin 1788. Den brief van dankzegging, dien TRENCIC
Hier over aan den beftierder van dit toneel fchreef, vindt men
in den Algemeenen Konst- en Letterboden, No. 2~>. De titul
van het toneelfpel is; le Baron de TRENCK , ou le Prifonnicr
Prüjfien, fait hijlorique en itn afie: zie ook Journal de
Paris, 28 Fevr. 1789.
* 5

x V O O R R E D E N
waardigden den Duitfchen
TRENCK hunnen
„ genadigen glimlach, en dames, aan hooffchen
j, Franfchen fmaak gewoon, lieten zich deeze
harde Duitfche kost heerlijk gevallen: van
handwerkslieden, foldaaten, predikantsvrou-
„ wen en naaimeisjens,' wierdt dit boek
„ gefpeld en gelezen. —- Ik zelve heb het
„ in mijne akelige gevangenis met traanen be-
,, fproeid, en ik hoorde mijn hart, als 't waa-
„ re, kloppen over eenen man , wiens hercu-
„ lifche worftelingen naar vrijheid ver boven
„ mijn weemoedig zuchten, ja boven de ftille
„ gelatenheid in mijn noodlot gingen (ƒ)."
Overal, waar hij zelf, na het uitgeven zyner
Levemgefchiedems, verfchenen is, ontving
men hetn met de vurigfte genegenheid, met de
levendigfte toejuiching. Op zijne reize door
Hungarijen vondt hij overal bij die eerwaardige
natie zoo vele tekenen van opregte vreugde
over zijn' zegepraal, dat hij zelf betuigt,
ge-
(ƒ) Voorbericht voor het leven van FRANS VAM DER TBENCK S
fcladr. VII, VIII.

V A N D E N VERTALER. xi
?, gene woorden te kunnen vinden, om aan
„ haar het gevoel zijner ziele in de warmfte
wenfchen voor hare welvaart uit te druk-
„ ken (g)." In Bcrlin zelvs werdt hij met
zeer veel onderfcheidende achting ontvangen
en behandeld (h). In den Schouwburg te
Straatsburg verfchijnende, werdt hij met handgeklap
en trompettengefchal verweliekomd, en
des avonds door den Commandant op een'
prachtigen maaltijd van 150 couverts onthaald
(i% In de Lente van dit jaar verkocht hij,
in den tijd van acht dagen, te Parijs, 12000
exemplaren van zijne Franfche werken (k*): en
ooggetuigen , die nog onlangs van daar te rug
keerden , verzekeren, dat zijne beeldtenis in
het Palais Roijal ten toone hing, en dagelijks
door de nieuwsgierige menigte met eerbied befehouwd
werdt; dat hij zelf in de aanzienlijk-
(f) III Deel, bladz. 4.
(/;) III Deel, bladz. 13, en verv.
(ƒ) Brielfche Courant, 4 Maart 17P9.
(k) Algemeene Kanst- en Letter bode, No. 45,

SSi V O O R R E D E N
fle gezelfchappen ontvangen, en met alle onderfcheiding
behandeld werdt; en dat hij nimmer
' in het openbaar verfcheen, zonder veler
gejuich, en bede om de verlenging van zijn
leven. Ook in ons Vaderland heeft hij een
aantal bewonderaars gevonden. Toen het ruchtbaar
geworden was, dat hij in één' zijner :
brieven
aan mij zijn voornemen hadt te kennen
gegeven , om over Holland na Engeland te
reizen , werd ik door een ongelooflijk getal
van menfchen, niet alleen uit deze ftad, maar
ook uit andere vrij ver afgelegene plaatzen van
ons Vaderland verzocht, om hun zoo fpoedig
mogelijk den netten tijd zijner overkomst bekend
te maken, en hun gelegenheid te geven,
om dezen merkwaardigen Man te zien cn van
nabij te leren kennen (7). Het eerfte deel van
de Nederduitfche vertaling zijner Leyemge-
'Jchiedenis was reeds lang uitverkocht, eer men
. / v . , het
(/) Hij heeft echter dit voornemen nog niet ter uitvoer
gebragt; waarfchijnlijk , om dat hij zich langer in Frankrijk
heeft opgehouden, dan hij gedacht hadt.

VAN DEN VERTALER. xnr
het twede hadt afgedrukt, en ook. van den
tweden druk is .reeds zulk een aanmerkelijk
gedeelte gefleten, dat in dezen tijd, waar. in
alle Boekhandelaars zulke luide klachten aanheffen,
zeer weinige boeken zich op zulk een
goed vertier beroemen kunnen. Eindelijk een
geacht Vaderlandsch Schrijver heeft TRENCK;
openlijk als een" man van ware grootheid voorgedragen
, en aan de Nederlandfche Jeugd ten
voorbeelde voorgefteld (w).
Men heeft wel het algemeen geroep , dat
deze Leyensgefchiedenis verwekt heeft, gepoogd
te fluiten, door de geloofwaardigheid van dezelve
in twijfel te trekken, of het gantfche verhaal
voor een' Roman te verklaren (V), doch
ik kan, niet zien, dat men voor deze twijfeling,
wat de hoofdzaken betreft, genoegzame redenen
(m) Zie de Menfchenvriend, No. 73.
(») Zommigen zelvs zijn ongelovig genoeg geweest, orfl
het gehele aanwezen van een' TRENCK in twijfel te trekken;;
doch dezen zullen, denk ik, reeds lang van hunne dwaling
zijn te rug gekomen: anders zou het toch nutteloze moeiie
zijn, hun te willen overtuigen.

xiv
V O O R R E D E N
nen heeft. Voorzeker klinkt de gefchiedenis
hier en daar vrij romanesk , en dit zegt de
Schrijver zelf herhaalde reizen (o), doch 'er
zijn meer voorbeelden van zulke zeldzame fpelingen
in de menfchelijke lotgevallen, die bijna
alle geloof fchijnen te boven te gaan, en nogthands
in de daad het volkomenst geloof verdienen.
Misfchien ook heeft men de waarheid
van verfcheidene ondernemingen van den Baron
in twijfel getrokken , om dat men tot dezelven,
wanneer men zich in zijn'plaats ftelde,
zeer weinig gefchiktheid of geneigdheid in zich
zeiven vondt. Een vadzig of onverfchillig en
koudbloedig mensch zal het niet dan met zeer
veel moeite zich zeiven opdringen kunnen,
dat een man, die door zo vele folteringen en
herhaalde pogingen, om te ontvluchten reeds
afgemat is, echter die pogingen telkens hernieuwt
, en zich noch door moeilijkheden noch
door hindernisfen , noch door de vrees voor
ontdekking, noch door bedreigingen, noch door
den
(#) Zie, onder anderen, III Deei, bladz; 56.

VAN DEN VERTALER: XV
den langer duur , dien de uitvoering zijner
ontwerpen noodzakelijk vordert, van dezelven
laat affchrikken. Een kleine geest moet noodzakelijk
zulke daden ongeloof baar vinden, tot
welken eene zeldzaame grootheid van ziel
vereischt wordt. Vele Lezers zullen het reeds
vrij zonderling heten, dat iefnand , die noit iets
van de tekenkunst geleerd heeft, dan het geen
tot de militaire en civile Bouwkunde vereischt
wordt, zo kunstig op tin graveren kan , als
de Schrijver van zich zeiven verhaalt (j>):
maar vooral zal het zommigen ongeloofbaar
voorkomen , dat iemand, die zo afgefolterd is,
in ene donkere gevangenis lust kan hebben,
om zulken arbeid te ondernemen, en tot dien
trap van volkomenheid te brengen: en ondertusfchen
één van deze kunstftukken, dat in
deze Stad zelve voor handen is, kan iederea
ooggetuigen volkomen overreden, dat de voortreffelijkheid
van hetzelve niet alleen de be-
fchrij-
£?) II Deel, bladz. iep en verv»

, xvi , V O O R R E D E N ;
. fchrijving van den maker zeiven , maar ook
alle ver bedding,zeer verre te boven gaat
Onnauwkeurigheden zijn' 'er zekerlijk in dit
werk ingeflopen, door overhaasting, gebrek
aan geheugen, of verkeerde berigten veroorzaakt.
Ook dit erkent de Schrijver zelf op meer
dan één' plaats (r), en ik heb 'er ook nu en
dan in de aantekeningen ene proeve van gegeven
(/)•' en dit was geenszins te verwonderen
• bij
(,?) Een van de bekers namelijk, door TRENCK in zijne
Maagdenburgfche gevangenis bearbeid , en aan een' Officier,
die hem toen bewaakte, gefchonken, is thands in het
bezit van den Meer G. A. WERSING, koopman binnen deze
ftad, die vriendelijk genoeg geweest is, om aan den Uitgever
van dit werk vrijheid te vergunnen, om denzelven in plaat
ie laten brengen. Men vindt op dien beker, onder anderen,
juist alle die zinnebeelden en bijfchrivten, die de Schrijver
'in het II Deel, bladz. 110-114 als proeven opgeevt.
• (V) III Deel, bladz. 103, 104, 349, 350, en elders, j
(5) Bij voorbeeld, I Deel, bladz. 262. Hier toe behoort
ook nog, dat hij de fchuld, die JASCHINSKIJ aan hem hadt,
i Deel, bladz. 51,op 400 ducaten, en III Deel ,bladz.3i8,
op 300 ducaten begroot; fchoon dit ook wel op ééoe van
beide plaatzen een' drukfeil kan wezen, want hij erkent zelf,
dac

VAN DEN VERTALER. xvn
bij een' man, „ die geen Journaal gehouden
„ heeft, en die in 14 dagen opfchreef, wat
„ zederd 40 jaren, bij duizende gelegenheden,
„ in zijn geheugen rondzwermde (/)." Ondertusfcheli
zullen deze gebreken van het geheugen
, in min gewigtige omftandigheden ,
bij een' billijken Rigter even weinig tegen de
geloofwaardigheid van het gantfche boek afdoen;
als dit, dat de Schrijver, uit hetzelvde
gebrek van geheugen , ergens (ju) een' plaats
op naam van SENECA aanhaalt , die niet bij dezen,
maar bij CICER.O (y) gevonden wordt, en
dat hij in de opgave der aangehaalde woorden
zeiven hier en daar van die des Romeinfchen
Wijsgeers afwijkt.
De hoofdzaak fchijnt mij toe volkomen geloofwaardig
te zijn; en reeds van voren, dunkt
mij,
dat zijn boek, door den fpoed dien men maken moest, met
vele fouten gedrukt is: III Deel, bladz. 350: zie ook de
aantekeningen, II Deel, bladz. 21, 164.
tr) UI Deel, bladz. 349.
(«) I Deel, bladz. 14.
(v) De Senvcl. cap. 2*3.

XVIII
V O O R R E D E N
mij, mag men deze geloofwaardigheid daar uit
opmaken, dat zich de lïoutfte onbcfchaamdheid
en ene zinneloze onvoorzichtigheid zouden
moeten verénigen in een' man, die in Weeneu
en Berlin een werk uitgaf, dat in de hoofdzaken
onwaarheid behelsde, en dan daar in telkens
plaats, en tijd, en een gantsch aantal aldaar
nog levende perfonen noemde (w), die
hem bij iedere bijzonderheid logenftraffen , en
op de verbanning van zulk een wanfchepxel,
dat van het openbaar vertrouwen'zulk een fnood
misbruik maakte, met het hoogfte regt aandringen
konden. Of in de Schrivten, die tegen
TRENCK
zijn uitgegeven , dingen voorkomen,
die in itaat zijn, om zijne geloofwaardigheid in
de hoofdzaken te krenken , zullen wij ftraks
zien. Laat ons tot zo lang toe ten minften met
BÜSCIIING geloven, „ dat het bij het op Hellen
„ dezer Levensgefchiedenis des Barons voorue-
„ men geweest zij, niets dan waarheid te ver-
„ halen , en dat men zich op dat geen, dat
» hij
(w) Zie, bij voorbeeld, III Deel, bladz. 17, 100.

V A N D É N V E R T A L E R . xix
hij van zich zeiven meldt, in de hoofdzaken
volkomen verlaten kan."
Ik vind ook in het verhaal niets onnatuurlijks:
in tegendeel hebben een aantal bijzonderheden
ene inwendige baarblijkelijkheid,
ten fterkften voor de waarheid pleit (V).
die
De
behandeling, die FREDRIK hem zou hebben aangedaan,
vinden zommigen zeer onnatuurlijk,
en
(x) liet geval, dat hij in Amfteldara met een* harpoenier
zegt gehad te hebben, I Deel, bladz. 199, 2 co, heb ik van
zommigen in twijfel horen trekken, fchoon zonder enig ander
bewijs, dan hec gewone j
„ Ik kan dit niet geloven."
• Wij integendeel komt het voor, dat dit verhaal een
inwendig merkteken van geloofwaardigheid met zich voert.
De fcheldnaam, waar mede de ruwe karei TRENCK bejegende,
en die ik wel bekennen wil toenmaals nog niet regtverftaan
te hebben, heet eigenlijk in het oiffprongelijke; „ hij
„noemde mij een' apen-n..kr" (bteéj mich' Ctrten *2Crtp£lfïlócfer)
1 f. 228. Is deze onbefehaavde uitdrukking
niet juist characteriftiek aan een' man van die clasfe*
en zo bijzonder eigen aan dat gedeelte van het Amiteldamsch
gemeen, dat de Duitfche TRENCK ze bijna onmogelijk hadt
Mimea weten , zo hij ze niet zelf uit den mond van zuië
een' onbehouwen man gehoord hadt?

xx
V O O R R E D E N
en zij meenen daarom geregtigd te zijn , om
dezelve, en dus den grond der gantfche Gefchiedenis
voor verdicht te verklaren, om dat
zij wanen, dat zulke ene handelwijs in zulk
een groot en regtyaardig Vorst onmogelijk vallen
kon. Wanneer men echter het character
van den Koning wél kent, dan is zijn gantfche
gedrag omtrent TRENCK ten hoogften natuurlijk,
ook dan zelvs, wanneer 'er voor zijne
gevangenneming gene andere reden was ,
dan die hij zelf opgeevt. FREDRIK openbaarde
in vele gevallen een groot wantrouwen , en
hieldt weinige menfchen voor eerlijk (y).
Wanneer hij ondertusfchcn aan iemand zijn
vertrouwen hadt gefchonken, dan duldde hij
dezen zeer lang, fchoon hij ook bevonden
mogt hebben, dat hij dit vertrouwen onwaardig
was, op dat hij zich niet genoodzaakt mogt
zien, te erkennen, dat hij gefeild hadt in de
keuze zijner vertrouwelingen. „ Het is zeker,
» (zegt
(y) BÜscHiKG , Karakter van FREDEKIK DEN TWEE,'EN ,
bladz. 312, Juist hetzeJvde zegt
TREÏCK vau den Koning,
1 Deel, bladz. 58.

VAN DEN VERTALER. xxi
„ (zegt Büscfiwo) dat hij in zijne eigene -keu-
„ ze van per-foonen niet altijd gelukkig is ge-.
„ vveest: —— en, wanneer hij ook vond,
„ dat hij iemand meer eerlijkheid, oprechtheid*
„ verftand en kunde, bekwaamheid en ver&en-
„ fte had toevertrouwd, dan hij wezenlijk .be-
„ zat, zoo duldde en verdroeg hij hem even-
„ wel, om de begaane dwaaling niet zelf tc
„ bekennen (z)" Zoo fchrijvt een man, die
misfchien onder zoo vele boeken, als 'er over
FREDRIK. binnen korten tijd aan het licht geko-
.rnen zijn, de allerverftandiglle en onpartijdigfte
fchets van zijn characler heeft ontworpen : en
uit deze beide trekken, dunkt mij, zou zich
het gantfche geval van TRENCK zeer gemakkelijk
laten oplosfen. De eerfte zaden van het
wantrouwen tegen TRENCK fchijnen in het hart
van den Monarch geworpen te zijn, toen zijn
neef hem de paarden, die zijne Pandouren hem
ontnomen hadden, te rug zondt. Reeds toen
maakte 'hem de Vorst ene donkere miene
(2) /. c, bladz, 256".
** 3

XXII
V O O R R E D E N
ne (a); en zederd deedt hem zijn argwaan
van dezen ondernemenden kop het ergfte war
zen. Het was dierhalven nu iederen bedrieger,
die toegang tot den Koning hadt, gemakkelijk,
dien argwaan te verfterken, en den val.
van den ongelukkigen TRENCK te berokkenen.
Zijn Overfte JASCHINSKIJ, „ een lieveling van
,, den Monarch, een krijgskundig, maar een
„ boosaartig en valsch man (T); een fpion ,
„ die in het geheim den lijst van geaccredi-
„ teerde lasteringen aanmerkelijk vermeérder-
„ de (cj', n was hem niet alleen geld fchuldjg,
maar koesterde ook , in zijn boos hart, ene
'bittere wraakzucht tegen hem , die uit een'
vorigen twist ontftaan was (dj. Beide deze
re-
(

VAN DEN VERTALER. XXIII
redenen konden hem ligt aanzetten, om zijV
val te bewerken, en het vertrouwen, dat hij
bij den reeds tegen TRENCK argwanenden Koning
hadt, maakte dit zeer gemakkelijk. Het
helsch ontwerp, dat hij ten dien einde fmeedde,
gelukte; en FREDRIK, die door zijn angstvallig
wantrouwen ten iterkften genoopt werdt,
om een man, wien hij voor zo gevaarlijk
hieldt, een' tijd lang in verzekering te nemen,
kon dit echter niet na voorafgaand verhoor en
onderzoek doen, om dat hij gene bewijzen
hadt, noch hebben kon. TRENCK kwam dus
voor een jaar op de vesting , misfchien alleen
maar, om zijne trouw te beproeven; mogelijk
werdt de Koning uit den brief, dien TRENCK aan
hem fchreef.wel enigszins van de ongegrondheid
van zijn wantrouwen overreed : maar de fiere
toon van den brief mishaagde hem, en hij kon
ook niet befluiten, om zijne eigene dwaling te
erkennen (e). De gevangene moest dus zijn
jaar uit zitten; doch ongelukkig wordt hij door
de
00 Verg III Deel, bladz. 52-
** 4
N

xxiv
V O O R H E D E N
de list Van hun, die hem omringden, in een
denkbeeld gebragt, dat hij tot ene ewige gevangenis
veroordeeld was; de bewustheid van
zijne onfchuld, en de vurigheid van zijn aart
drijven hem dus aan, om herhaalde reizen zijne
bevrijding' tc beproeven ; en drie weken
vaor het eindigen van den tijd zijner ftraf gelukt
hem dit : hoe zeer was dit alles wederom
gefchikt, om het wantrouwen van den
Koning te vernieuwen, of te bevestigen en te
vermeerderen! Hij komt, na lang zwervens,
eindelijk na Rusland ; geraakt daar in kennis
met de aanzienlijkfle perfonen , en in aanzien
ten hove: nu vooral kon hij voor FREDRIK gevaarlijk
worden! nu zou misfehien de wraak
hem aanzetten, om aldaar de belangen van het
Pruisfisch Hof tegen te werken! nu moesten
dierhalven wederom alle pogingen worden aangewend,
om hem te doen vallen ff)h en, zo
dra het maar kon worden uitgevoerd, moest
hij
(/) I Deel, Madz. 180-186".

VAN DEN VERTALER. xxv
hij weder in Pruisfifche handen geraken. Zo
dra de Koning hem wederom in zijn- magt
hadt, moest hij hem nu nog fcherper doen
bewaken dan te voren, en iedere vernieuwde
poging om te ontvluchten moest, terwijl zij de
kwade vermoedens tegen hem vermeerderde ,
ook de geïtrengheid vergroten, waar mede men
hem bewaarde. Dit alles, dunkt mij, vloeit
vrij natuurlijk voort uit FREDRIK s character ,
en uit den zamenloop van omftandigheden, die
het lot van TRENCK ZO zeer verwikkelden: en
in dezen zin mogt hij met regt ichrijven: „In
„ het algemeen is mijn gantfche noodlot van
„ dien aart, dat, na dat eenmaal dit eerfte
„ voorval gelchied was, de Koning werkelijk
„ niet anders met mij handelen kon, als hij in
„ het vervolg gedaan heeft (g). n
Misfchien echter hadt het gedrag van den
Vorst nog ene andere geheime reden. In
Duitschland vertelt men vrij openlijk, datFRE-
DRIK hem daarom zo lang en zo ftreng ge-
van-
(?) I Deel, bladz. 54.
** 5

xxvi V O O R R E D E N
vangen hieldt, 0m dat hij ene zeer vertrouwïijke
en ongeoorlovde verkéring ontdekt hadt,
tüsïchen TRENCK, en Princesfe AMALIA , des
Konings zuster. Ik wil de waarheid dezer
Anecdote noch ontkennen noch bevestigen;
maar alleen enige plaatzen uit de Leyensgefchiedenis
zelve opgeven, die gerekend zouden
kunnen worden, misfchien tot dit onderwerp
te behoren. Van zijne Berlinfche vriendin,
die zo dikwijls in den verderen loop van dit
verhaal voorkomt, maar wier naam hij met zich
in het graf nemen wil, zegt hij: „ het was
„ ene dame, die ik niet dan met eerbied be-
„ fchouwen kon aan beide zijden was
„ deze liefde onze eerfte, en nog tegen woor-
„ dig betreure ik geen ongeluk, dat in den
„ ftroom mijner wederwaardigheden uit deze
„ edele bron ontfprong, of zich met dezelve
„ veréénigde (h): voor gene kronen zou ik
„ haar veilaten hebben, veel minder voor de
„ beloften van een' Pandourenofficier; en zij
D* gaf
(*) I Deel, bladz. 26.

VAN DEN VERTALER.
xxvn
£ gaf mij gewis meer, en kon mij meer geven t
„ dan alle Pandouren op de gantfche aaru
d e Z i i
n e al t e
°P e n l i i k e e n m i n v o o r '
zichtige verkéring met deze vriendin hadt reeds
in het jaar 1744 den aandacht zijner mede-officiers
getrokken , en het ongenoegen van den
Koning gewekt (k). Reeds kort na zijne gevangenneming
zondt zij hem iooo ducaten,
en beloovde hem verder zekere hulp (l): en
ook vervolgens ontbrak het hem nimmer aan
geld (m), tot dat zij eindelijk aan hem fchreef,
dat zij niet langer de briefwisfeling met hem
onderhouden dorst, terwijl zij hem echter beloovde,
dat zij in alle gevallen voor hem dezelvde
zou blijven, wanneer het maar mogelijk
zijn zou, hem van dienst te zijn (n). Naderhand
ook werdt, door middel van zijne moeder,
(i) I Deel, bladz. 53.
(k) I Deel, bladz. 35, 36.
(/) I Deel, bladz. 60.
(>») I Deel, bladz. 69.
(«) I Deel, bladz. 72.

xxvni V O O R R E . D E N
der, de eorrefpondcntie met haar herfteld, en
op een' veiligen voet gebragt (o);
e n' zij verfchafte
hem vervolgens wederom geld tot het
voorzetten van alle zijne procesfen (£). Ik
zal bij deze plaatzen enige andere voegen ,
waar dn hij -uitdrukkelijk van Princesfe
AMALIA
melding maakt, en dan, zonder zelf iets te beflkfcn,
het oordeel over de waarheid of waarfehij-nlijkheid
van het gemelde verhaal aan den
Lezer overlaten. Deze Vorftin noemt hij uitdrukkelijk
onder die genen,, die, wanneer zijne
gedichten en zinnebeelden aan het Hof werden
voorgelezen, „ betuigden , dat zij dezelven
„ met welgevallen hoorden ($}." Dit zegt
-nog weinig; maar fterker is het, dat zij zelve
•den Keizerlijken Minister, den Generaal RIEDT,
aan--
(») I Deel, bladz. 128.
(ƒ>) I Deèl, bladz. 233.
(?) II Deel, bladz. 139. Merkwaardig is het ook, dat
het handfehrivt van zijn' Macedonifchen Held, e]f j aren lang,
alléén in handen van deze Princes geweest is: zie de aantekening
van den Heer KASTELEIN, op de Voorreden voor dit
Dichtftuk, bladz. X.

VAN DEN VERTALER. xxix
aanmoedigde, om bij den Koning op een'
Courdag om de bevrijding van TRENCK uit de
Maagdenburgfche gevangenis aan te houden (r).
Maar vooral is de wijze merkwaardig , waar
op hij van haar, bij zijn laatfte affcheid van
Berlin, ontvangen werdt, en de befchrijving,
die hij zelf van dit onthaal geevt Q): men
moet deze plaats geheel overlezen, en daar
mede vergelijken , het geen hij in de zo even
aangehaalde plaatzen van zijne ongenoemde
Vrienelin zegt: ik wil dezelve hier niet geheel
overfchïijven, maar zie daar alleen enige weinige
trekken: „ Deze in de daad grote vrouw,
„ die uit hoofde van haar doorzicht alleen de
„ ere genoot , van de gehele lievde en het
„ onbepaaldst vertrouwen van FREDRIK te be-
„ zitten: die mij in alle de y/isfelvalligheden van
„ mijn leven onder ft eunde, en mij met weldaden
overlaadde; die ook in den grond het meest
„ tot mijne bevrijding toegebragt hadt; en die
mij,
(r) II Deel,.bladz. i8

xxx V O O R R E D E N
„ mij, gedurende mijn tegenwoordig verblijf
„ te Berlin, niet als een' vreemden Officier ,
„ maar als een' ouden Patriot en Vriend vati
„ haar ontving en onderfcheidde ; beval mij
„ enz." _ „ Zij hadt veel doorzicht; en
„ het zou mij aan gene ftof ontbreken, om
„ aanmerkingen te maken op de Levensbefchrij-
„ vingen van FREDRIK, wanneer ik in haar ge-
„ zelfchap eerst enige honderden van jaren
„ aan géne zijde van den zwarten Styx zdu
„ doorgebragt hebben, waar men gebeurde za-
„ ken met minder achterhoudendheid, en zonder
„ gevaar van op de kneukels geklopt te worden,
„Jchripen durvt." De Lezer oordeie, of dit
alles zamengenomen genoegzaam zij, om een'
geheimen liefdehandel tusfchen TRENCK en Pri».
ces AMALIA te onderfiellen, of niet! Ik wil,
zo als ik gezegd heb, hier liefst niet beflis--
fen; maar dit moet ik 'er echter bijvoegen *
dat ik in gene der gefchrivten , die tegen
TRENCK zijn uitgekomen ,. noch ergens elders,
enigen grond gevonden heb, voor de onderitelling
die door den Heer DE MIRABEAU, fchoon
enigs-

VAN DEN VERTALER.
xxxi
enigszir.s twijfelachtig, opgegeven wordt, aangaande
de ijzelijke misdaden, die de gevolgen
van dezer, minnehandel, en de geheime oirzaak
van TRENCK'S harde behandeling zouden zijn geweest
(t).
Ik beken het, zo lang men aangaande de
waarheid of' onwaarheid van deze geheime verftandhouding
met Princes AMALIA , en de ware
omftandigheden van dezelve, gene volkomene
zekerheid heeft (en die zal men misfchien nimmer
bekomen) zo lang zal men ook over de
fchuld of onfehuid van TRENCK , en over de
handelwijs door FREDRIK met hem gehouden,
niet volkomen oordelen kunnen. Doch aan
den
(/) „ TRENCK avoue, qu'il a en une intrigue araoureuiê
„ avec une perlbnne d'un rang trés éminent; fi cette perionm
ne eft celle, que Ton nomme géneralement (la priHceile
„ AMELIE , fceur de FREDERIC); fi de cette liaifon il eft pro-
„ venu des enfans ravis a la lumiere par d'efiroijables atten-
„ tits,que de raifons parüculieres le roi ne peut-il pas avoir
„ eu de traiter fevereraent M. DE TRENCK, fans que Ia de-
„ cence lui ait parmis de les devoiler!" de la Monarchie
Pruflienne> fom FBBDSRJC le Grand, T. V, p, 223.

SS&n
V O O R R E D E N
den anderen kant is het ook niet te ontkennen
, dat het ten hoogften
onbillijk zij , op
onbewezene vermoedens tegen hem uitfpraak
te doen.
Indien men de zaak alleen naar zijne
Leyensgefchiedenis beoordeelt, dan is het vonnis
ligtelijk op te maken. Dan berispt men in
TRENCK wel ene jeugdige losheid en
onvoorzichtigheid
, die voor hem zeiven - ten uitterffen
nadelig wordt 00 •> dan beklaagt men de
(u) „ TRENCK ontbrak het, gelijk hij zich op verfchei-
„ dene plaatzen daar over beklaagt, aan dè'nodige waereld-
„ kennis: anders zou hij de paarden, als een éénmaal verlo-
„ ren goed, terftond te rug gezonden hebben, met die ver-
„ klaring, dat hij niet nodig hadt op die wijze zijn verlo.
„ ren goed weder te rug te ontvangen, dat hem zijn Koning
„ en Heer hetzelve ieder ogenblik tienvouwig vergoeden
., kon: en, indien men ze dan niet te rug genomen hadt,
„ dan hadt hij misfehien de paarden liever moeten wegfehen-
„ ken of verkopen , en het provenu daar van aan de Invalt.
„ den geven, of iets'anders, dat in het oog liep, daar me-
„ de verrigten; want zoo iets zag de Koning gaarne. Doch
„ hij deedt dit nu niet. De eerlijke jongeling was te zorge-
,, loos. En wie is ook in den grond altijd voorzichti
tig genoeg, om terftond te weten, wat een Monarch, na
„ dat

V A N D E N VERTALER, xxxm
örïftüimïge hevigheid van een character, dat
anderszins, wanneer het zacht geleid, en door
wijzen raad beftuurd was geworden, hem tot
een zeer bruikbaar mail voor de maatfchappij
zou hebben gemaakt: maar dan vindt men ook
tevens zijn haft eerlijk, en Zijne trouw jegens
zijnen Koning ongekrenkt, FREDRIK Wordt dan,
het geen zoo menig Vorst uit dezelvde bron
werdt, een eigendunkelijk gebieder, die aan
een ongegrond wantrouwen de vrijheid en het
geluk van een' getrouwen onderdaan opoffert:
maar, wanneer men billijk is, wijt men hem
echter alle de mishandelingen niet a
die aan dit
flagtoffer van zijn' argwaan werden aangedaan
door ogendienaars, die dan mogelijk het meest
zich bij den Koning dachten te veraangenamen,
wanneer zij een voorwerp op het kunftigst
pijnigden, waar op hij zoo zeer gebeten fcbeen,
maar dat hij echter in' den grond misfchien
Jató ifföïilv UIA S Jscnjbd ii aifc
e
af­ meer
„ dat zijn gemoed geflemd ia, meer of min wél of kwalijk
„ opnemen en beoordelen zal?" Cfrürtê 4far &ie SSdcud}-
tun$ oer ^tmftfdjen £«bcirêbef«bKi&itiifj / f. 34.
* * *

xxxiv
V O O R R E D E N
meer vreesde dan haatte. Wanneer men de
zaak in dit licht befchouwt, dan zou men zich
misfchien over het algemeen vrij wel verénigen
kunnen met de denkbeelden, die de Heer MAL­
LET , van Geneve, zich van de zaak van TRENCK
vormt, in ene zamenfpraak , getituld,
TRENCK
EN FREDERIK II, waar in hij hunne fchimmen in
de andere waereld elkandercn doet ontmoeten,
en die wel verdient, in deze Voorreden een'
plaats te vinden (v).
méé nam jjtw jfpffilf i »k •ijbnnr vxn
TRENCK EN FREDERIK II.
T R E N C K .
Zijt gij het? Sire! Is het de fchim van
FREDERIK, die ik begroet? Ah! vlucht niet
voor
(v) Ik heb dezelve vertaald uit PEfprit des Joiimaux,
Juillet 1738, p. 281-285, waar in ze overgenomen was uit
het Année litteraire.

VAN DEN VERTALER. xxxv
voor de fchira van den armen TRENCK, wien
gij twee-en-veertig jaren lang vervolgdet; wien
gij gedurende meer dan elf jaren in gevangenisfen,
en in ijzeren kluisters p-pfloten hieldt;
wien gij van zijn Vaderland, van zijne goederen,
van zijn ambt beroovdet, zonder hem te
horen, zonder hem te vonnisfen: en, met tegenftaande
zo vele verongelijkingen, zie hier
den getrouwen TRENCK aan uwe voeten!
F R E D E R I K.
Sta op, TRENCK! Laat ons te zamen kouten.
Maar noem mij niet meer Sire. Werp O
niet meer neder aan mijne kireën. Deze tekenen
van eerbied zijn goed op de aarde. Hier
zijn onderdanen en vorften gelijk. Gij zijt
TRENCK, ik
FREDERIK.
T R E N C K .
Het is wél, FREDERIK! Zijt gij eindelijk te
rug gekomen van uwe voordordélen tegen mij ?
***
2
Ge-

xxxvi
V O O R R E D E N
Geloovt gij, dat ik ü heb willen verraden door
ene misdadige brief wisfeling, en op uw leven
toeleggen ?
E R E D E R I R;
Ik wil u niet beoordelen naar de berigten
van uwe vijanden, maar naar de Leyensgefchiedenis
, die door u zeiven befchreven is, en
naar welke de nakomclingfchap uitfpraak zal
doen.
T R E N C K .
De nakomelingfchap herroept dikwijls de uit;
fpraken der gekroonde hoofden, en de pen
der Schrijvers, veel magtiger dan het icepter
der Koningen, beftiert het oordeel der toekomftige
geflachten.
F R E D E R I K.
Had ik zo veel ongelijk, toen ik u vardacht,
TRENCK ?

VAN DEN VERTALER, xxxvii
TRENCK? u, die in het vijandelijk leger een'
neef hadt, die aanzienlijke goederen bezat, en
wiens énigfte erfgenaam gij waart; wien gij
in het midden van den oorlog om paarden
verzocht; die u de uwen, welken door zijne
Pandoivren genomen waren, te rug zondt; en
met wien gij, in het heetite van den krijg,
niet tegenftaande het ftrengfte verbod
brief wisfeling onderhieldt?
TRENCK.
(w) Dat FREDRIK aan TRENCK de briefwisfeling met zijn'
neef verboden hadt, is door meer anderen gezegd, bij voorbeeld
door den Schrijver der Opheldering van
TRENCK'S Leven'gefc'iiedeuis,
bladz. 59; door den Baron
HIRSCHEN,
ti-trcnf/ f. 54 5 e n d o o r den Heer DE MIRABEAU, / e. , p.
S19. Doch waar is dit oit bewezen? In de Levensgefehiedenis
zelve vind ik 'er geen woord van: en de jeugdige
TRENCK, die misfchien toen nog het wantrouwend charafter
van FREDRIK zo goed niet kende , of te weinig nadacht,
kon ligt in den waan komen, dat de Koning even eens over
cleze briefwisfeling zou denken , als de listige JASCHINSKIJ
hem voorpraatte (I Deel, bladz. 38): „ dat dezelve gene
„ politieke, maar alleen ene bijzondere familie-correfponden-
„ tie," en dus geenszins ongeocrlovd was: verg. ook I
Deel, bladz. 5f.
*** 3

xxxvin
VOORREDEN
T R E N C K .
Ah! niet tegenftaande alle deze fchijnbaarheden,
hebt gij echter noit getrouwer onderdaan
gehad, en die onregtvaardiger geftraft is,
dan
TRENCK.
F R E D E R I K .
Maar, zo gij voorzichtig geweest waart,danzoudt
gij mij zelf den brief hebben laten lezen,
dien uw neef u fchrecf, toen hij uwe
paarden te rug zondt. Gij zoudt beter gedaan
hebben, wanneer gij den Pandour geandwoord
hadt : „ Zo lang onze Vorften in oorlog
„ zijn, kan ik niets van u aannemen; het is
„ met de wapenen in de hand, dat ik te rug
,, moet nemen, het geen mij door de wapenen
„ ontroovd is."
T R E N C K .
Ik ben onvoorzichtig geweest , maar gij *
waart

VAN DEN VERTALER.
xxxix
waart gij regtvaardig, toen gij mij, op onbewezene
vermoedens, en zonder mij door een'
krijgsraad te doen vonnisfen, in de vesting van
Glatz opflopt?
F R E D E R I K .
Ik veroordeelde u alleen tot ene gevangenis
van een jaar, daar een krijgsraad tt veel ftrenger
géftraft zou hebben.
, . t - v
i ->::. '.; 'j
;
.i
T R E N C K .
Hoe! Gij wilt voor een' daad van barmhartigheid
doen doorgaan een' flap van eigendunkelijk
gezag , die
THAMAS - COULIKAN waardiger
was dan FREDERIK DEN GROOTEN? Een krijgsraad
zou mij ten minften niet veroordeeld hebben,
zonder mij te horen.
F R E D E R I K .
Hoe hebt gij u gedurende uwe gevangenis
gedragen ? Gij fchreevt mij een' trotfchen
*** 4 brief,

XL
V O O R R E D E N
brief, in plaats van mij om genade te verzoeken.
T R E N C K .
Was ik fchuldig geweest, ik zou om genade
gebeden hebben. Nu ik onfchuldig was, kon
ik alleen uwe regtvaardigheid inroepen. Zoudt
gij mij dezelve geweigerd hebben,
FREDERIK!
indien ik ze gevraagd had aan het hoofd van
200,000 menfchen? Maar in het woordenboek
der Vorften zijn zwak en onderdrukt woorden
van dezelvde betekenis.
F R E D E R I K .
Gij beproevdet vruchteloos wanhopige Mappen
om te ontvluchten ; daarna verleidet gij
vruchteloos de wacht; eindelijk gelukte het 11
te ontkomen : en nog verwondert gij u, dat
ik, op een verfpreid gerucht, als of gij na
mijn leven ftondt, u in verzekering liet
nemen,
, TRENCK.

VAN DEN VERTALER. XLI
T R E N C K .
Met wat regt naamt gij te Dantzig een' Oostenrijksch
Officier gevangen, als met hetzelvde
regt, dat u meester van Silefië maakte? Welke
misdaad ftak in mijne' ontvluchting? Veroorlovt
het natuurregt dezelve niet aan alle
gevangenen, vooral aan hun , die flagtoffers
zijn van een' Geweldenaar. Ik was onvoorzichtig
; en gij onregtvaardig: en gij zijt het,
die mij verwijtingen doet? Ah! indien ik misftappen
had begaan , gij hebt mij dezelven
ftrengelijk doen boeten; maar hebt gij ook de
uwen geboet?
F R E D E R I K .
£en goed hart, en een flegt hoofd, TRENCK!
zie daar in twee woorden uw beeld!
T R E N C K .
Keer het beeld om
zie daar het uwe, FREDERIK! Verfchoon. mijne
*** 5 vrij»

XLII V O O R R E D E N
vrijmoedigheid. Wij zijn niet meer te Potsdam,
en gij hebt hier gene gehuurde vleiers ,
die u den Salomo van het Noorden noemen.'
Erken, FREDERIK! dat gij, in mijne Maagdenburgfche
gevangenis, de wreedheid tot een
toppunct van verfijning gebragt hebt, die zelvs
een' BUSIRIS zo*6 hebben verbaasd.
F R E D E R I K .
Mijn berouw hier over zou nu te laat komen.
Maar waarom worden ook de Vorften
zo goed gediend, wanneer zij kwaad doen; en
zo flegt, wanneer zij goed doen?
T R E N C K .
i
Waarom maakt men beter zijn hof bij hun,
wanneer men hunne driften, dan wanneer men
hunne ïegtvaardigheid ten dienfte ftaat?
F R E D E R I K .
TRENCK! gij beoordeelt mij al te ftreng.
TRENCK.

VAN DEN VERTALER. XLIÏI
T R E N C K .
Ah! zijt gij het niet, die mij, gedurende elf
maanden, alle de ijzelijkheden van den honger
hebt laten verdragen? die mij belast hebt met
60 pond ketenen ? die mijne voeten , mijne
handen, mijn lijf in ijzer gekluisterd hebt? die
mijn hals met een' ijzeren halsband hebt omgeven
? die bevolen hebt, dat men mij , des
nachts , alle kwartier uurs wekken zou ? die
mij in een hol geplaatst hebt, waar de vochtigheid
altijd op mijn lighaam nederdruppelde ?
die mij een' graffteen onder mijne voeten ge«
geven hebt, met een doodshoofd en met mijn'
naam betekend.
F R E D E R I K .
Ah! TRENCK! dit zijn wreedheden van mijne
dienaars. .De Koningen zijn wel ongelukkig,
dat zij verandwoordelijk zijn voor al het kwaad ?
en dat zij zeiven doen, en dat zij laten doen.
TRENCK.

XLIV
V O O R R E D E N
T R E N C K .
Ook zou TRENCK, die zich in de diepte zijner
gevangenis niets te verwijten hadt, zijn lot
niet hebben willen verwisfelen, tegen dat van
FREDERIK, gepijnigd op zijnen throon. Maar
welk een kring van fchimmen is dat, die daar
uit dat bosch komen, en u met gretigheid vervolgen
?
F R E D E R I K .
Het zijn de fchimmen dier ongelukkigen ,
die door mijne magtfpreuken na Spandau gezonden
zijn. Ik vlucht , om hunne billijke
verwijtingen te ontwijken.
Wanneer wij TRENCK'S character in het algemeen
befchouwen, en afgetrokken van die bedrijven
, die de hoofdbron van zijne ongelukken
werden, dan is 'er zeer veel op aan te
mer-

VAN DEN VERTALER. 1 XLV
merken. Een ieder, die een gezond hoofd en
hart heeft, ziet dit zonder mijne aanwijzing;
doch ik moet 'er echter ook met een woord
van fpreken, op dat men mij niet verdenke,
als öf ik zijne grove gebreken bemantelen wilde
, om dat ik zijn boek vertaald hebbe , om
dat ik dit boek als merkwaardig en in vele opzichten
leerzaam aanprijze, en vooral, om dat
ik hem zeiven in deze en gene bijzonderheden
verdedige en zelvs bewondere.
De wellusteling, die zijne tomeloze driften
jaren achter één involgt, van het ene voorwerp
zijner onreine begeerte tot het andere
vliegt, zelvs de heiligheid van het echte" bed
niet onbevlekt laat, zich met mond en pen
over het groot aantal flagtorfers zijner verleiding
beroemt, en zelvs in zijn' grijzen ouderdom
van dit zoort van uitfporigheden nog met
vervoering fpreekt, moge aan het weeldig Hof
voor een man, die zijn' waereld kent en weet
te genieten, gehouden worden, in het oog van
den Wijsgeer, en veel meer in dat van den
Christen , verdient hij de ftrenglle berisping ,
daar

XLVI V O O R R E D E N
Jaar hij zich door deze dierlijke tochten verre
beneden zijne beftemming verlaagt, en de grootite
voortreflijkheden, die hij anders bezitten
mogt, verduistert en verzwakt.
- Daarenboven zijne' ,, heethoofdigheid, die
,, bij iedere gelegenheid opwelde, en terftond
„ met den degen vaardig was;" en die FRE­
DRIK reeds in hem berispte, toen hij als Officier
van zijn' lijfwacht nog aan zijne tafel
at fV); zal van niemand worden goedgekeurd,
die een bezadigd hoofd, en een zachtmoedig
hart bezit : en zijne gantfche Leyensgefchiedenis
bewijst, hoe veel gevaren hij door dit gebrek
zich zeiven op den hals haalde , die hij, met
een' gematigder inborst, of gelukkig ontweken,
of in het geheel niet ontmoet zou hebben (ƒ).
De ligtvaardigheid , waar mede hij hier en
daar van aangelegene ftukken van den Godsdienst
fpreekt, en zijne fpotternijë'n met zommige
plaatzen en uitdrukkingen van den Bijbel
gaan
O) I Deel, bladz. 44.
(j) Zie, bij voorbeeld, I Deel, bladz. IJ3-157.

V A N D E N VERTALER. XLVIÏ
gaan alle palen te buiten- De bron hier van
is ligtelijk te- vinden. De eerfte aanlage daar
toe kreeg hij allerzekerst door de vorming van
FREDRIK
zeiven, en van het geleerd gezelfchap,
waar aan de Monarch hem hadt aanbevolen,
VOLTAIRE, MAUPERTUIS, JORDAN, LA MET-
TRIE , en anderen (s): maar dezelve werdt
ook zonder twijfel aanmerkelijk verfterkt door
de gruwelijke misdrijven der Geestelijkheid,
waar aan hij naderhand kennis kreeg, en waar
van hij zelf dikwijls een ongelukkig flagtoffer
was. I Iet verraadt zekerlijk ene elendige redeneerkunde
, wanneer men zich door de gruwelen
der Bedienaars van den Godsdienst vervoeren
laat, om den Godsdienst zeiven met hoon
en minachting te behandelen; maar het is echter
een vrij gewoon gebrek. En hoe zeer
moest dit alle Geestelijken aanvuren, om door
regtvaardigheid , eerlijkheid , matigheid , befcheidenluid,
en de warmfte en uitgebreidfle
menfchenlievde zich van anderen te onder-
fchei-
(«) I Deel, bladz. 25, 166.

XLVIII
V O O R R E D E N
fcheiden! Doch hoe zeer gemelde redenen
ene genoegzame oplosfing geven van deze
trek van TRENCK'S character, zo wordt dezelve
echter daar door geenszins goedgemaakt. Ik
heb bij verfcheidene plaatzen van dien aart
aantekeningen gevoegd; doch bij zommige wa.
ren dezelven geheel en al onnodig, daar namelijk
, waar niets te wederleggen viel, en
waar de fpotternij van dien aart was, dat zij
hare eigene afkeuring met zich bragt.
Zo zeer ik ondertusfchen deze trek in zijn cha«
rader af keure, zo weinig behaagt mij ook zijne
onftandvastigheid in dit opzicht. Ik bedoel hier
zo zeer niet die onbeftendigheid in zijne uitdrukkingen
en gevoelens zeiven, welke uit gebrek
aan dóórdenken en aan een vast zamenftel oirfprongelijk
was (V), en die zijn hoofd meer oneer
aandeedt, dan zijn hart. Ik wil hier vooraY
gedacht hebben aan d.'e zwakheid van zijn
character , die hem daar toe vervallen deedt,
dat hij zomtijds pailiëerde, en zijne eigenlijke
ge-
(a) Verg. de aamek. II Deel, bladz. 3

VAN DEN V E R T A L E R . XLIX
gevoelens of verborgen hieldt, of zelvs het
tegendeel, van het geen hij geloovde , openlijk
fchreef. De Heer KASTELEIJN heeft ook dit
gebrek reeds met regt in ene andere bijzonderheid
opgemerkt (è); en zie hier een ander bewijs
van hetzelve. Zijne $?ora(ifcf)C (Scfctftm
(c) zijn voor een groot gedeelte van dien aart,
dat een echt Christen, die TRENCK niet kent,
ze met genoegen lezen kan : en ondertusfchen
mishagen mij dezelven .oneindig meer, dan zijne
ligtvaardigfte fpotternijen met zommige plaatzen
van den Bijbel, om dat ik verzekerd ben,
dat ik in die Schrivten niet TRENCK zeiven
hoor fpreken , maar alleen zijn vermeend belang.
Die met TRENCK'S character en alle zijne
werken bekend is, en dan de aanleiding weet,
die hem tot het uitgeven dezer vertaling of
liever gehele omarbeiding der geestelijke werken
,
Aantek. op T»ENCK'S Mengelwerken, I Deel,
i Stuk,
bladz. n3.
(c) Uitgegeven te Weenen, bij Jofeph Edlen vort Karnbeek,
1786", in drie delen.
* ***

v
V O O R R E D E N
ken, die door den Abt BEAUDRAND in het
Fransch gefchreven waren, aandreef (

VAN DEN VERTALER.
LI
eens woordelijk van dezelvde drogreden bedient,
waar mede de Wijsgeer van Sans-foufi zich in
dit opzicht behielp. Van hem zegt BÜSCUING
("ƒ): „ Tot zijne zonderlingheden, en (waar-
„ om zou ik dit ontkennen?) tot zijne dwaa-
,, liugen , behoorde , dat hij den zelfsmoord
„ voor geene misdaad, ten minden voor gce-
„ ne zoodanige hield, die van den Landsheer
geftraft moest worden, waarom hij 'er ook
„ de befehimping van het lijk niet op ftelde.
„ Hij verdeedigde zelfs bij voorkomende gele-
„ genheid den zelfsmoord, en was gewoon te
„ zeggen : wanneer het in een huis rookt ,
„ dan is het mij geoorloofd, 'er uit te gaan:
„ waarom zou mijne ziel niet uit mijn ligchaam
„ kunnen gaan, wanneer het daar in rookt,
„ en het haar daar niet meer behaagt? Men
heeft mij, zonder mij raad tt plegen, in de
„ wereld gezet, zou men mij willen verhinderen,
„ om 'er uit te gaan, als het 'er mij niet meer
„ in behaagt? Wanneer hij van lieden hoor-
„ de,
(ƒ) Karakter van FREDERIK. DEN TWFEDEN, bladz. 2-89.

LII
V O O tl 11 E D E N
,, de, die in eene pijnelijke en ongeneeslijke
„ ziekte het uithielden , dan verwonderde hij
„ 'er zich over, dat zij geen einde van hunne
„ kwaal maakten. Het fchijnt derhalven, dat
„ hij het daar voor hield, dat de zelfsmoord
„ ontftaat uit kracht en moed der ziel." Die
met deze woorden de dikwijls herhaalde gezegden
van TRENCK over dit onderwerp vergelijkt,
zal de overéénkomst zeer merkwaardig vinden
(g).
Met alle deze dwalingen en gebreken van den
Schrijver, blijvt echter dit werk een zeer merkwaardige
voor verftandige Lezers leerzaam boek.
Zijne gebreken zelve bevatten heilzame lesfen,
vooral, om dat zij doorgaands, gelijk meest altijd
de ondeugd, hunne eigene ftraflen met zich
voerden, en dus tot ene levendige waarfchuwing
ftrekken , om zulke klippen te mijden
, waar op een gedeelte van zijne welvaart,
rust, en achting jammerlijk fchipbreuk
leedt. En hoe veel menfchenkennis, hoe veel
kun-
(jf) Zie bij voorbeeld II Deel, bladz. 26, 30.

VAN DEN VERTALER. LUI
kunde van de geheime intrigues der Hoven
kan men uit dit boek halen! hoe verfoeilijk
wordt alle eigendunkelijk beftier in de ogen
van iederen Lezer van hetzelve! Eindelijk
hoe veel troost en aanmoediging tot ftandvastigheid
vindt hier reeds de onderdrukte onfchuld:
maar tevens hoe levendig ziet hier de
Christen, dat het zijn geloof alleen is, het
welk die wijsgerige troostgronden verheffen ,
veredelen , en aan dezelven ene nimmer bezwijkende
duurzaamheid geven kan!
Doch laat ik tot een ander gedeelte van deze
Voorreden overgaan, en kortelijk de tegenfchrivten
overzien , die tegen dit boek in de
waereld verfchenen zijn.
Hier komt in de eerfte plaats in aanmerking
de Opheldering der Leyensgefchiedenis van den
Vrijheer VAN DER TRENCK , door een' Brandenburgfehen
Patriot, waar van drie Hoogduitfche
uitgaven in de jaren 1787 en 1788 te Laufanne
in het licht verfchenen zijn , en waar van
ook onlangs ene Nederduitfche Vertaling is
**** rt Uit-

LIV V O O R R E D E N
uitgekomen (ft).
De Schrijver van dit ftukjen
is een warm ijveraar voor de eer van FREDRIK,
doch, in de hitte van zijn' ijver, vergeet hij
dikwijls in zo verre zich zeiven, dat hij dien,
in zommige opzichten in de daad vrij zwakken,
Vorst tot ene Godheid verheft.
denken, hoe hard hem deze
vooringenomenheid
over den ongelukkigen
Men kan ligt
TRENCK oordelen
doet.
De fchuld is geheel en al bij hem, en
de Koning was zo zeer van alle onregtvaardigheid
en hardigheid verwijderd, dat men veel
eer zijne genade en zachtmoedigheid moet be'
wonderen.
Van een' minnehandel met Princes
AMALIA verwijt hij TRENCK niets : in tegendeel
al-
($) Te Amfteldam, bij IV. IFijnands en //. Brongers Junior.
De derde Hoogduitfche druk, waar na deze vertaling vervaaïdigd
is, en waar in zommige uitdrukkingen door een' ongenoemden
Revifeur een weinig verzacht zijn, is getituld: ïta$i>
rc SBeleucbtung Si* icbcn%efd;td;tc bcê Jreijbcrrn r>on bet
ïrenef/ xoibtt bte S3efcl;«ïètg«ngcn gegen gncfcjid) oen ©toé*
jen / rolt eincm ^anben&urgifti;en Marnoten. Sïeue buxébayt
leinbirte QïiüiMUHuêgabc/
93ft'theibigimg gegen bt'efe S3cleud;tttng.
ncbêt tim JXqplif aitf Ztmj/t'i

V A N D E N VERTALER.
alles, wat deze van zijne aanzienlijke Berlinfche
vriendin zegt, houdt hij voor rodomontade of
leugen (z): „ TRENCK (fchrijvt hij) wil we-
„ zenlijk met al te aanzienlijke perfoonen te
„ doen gehad hebben , dan dat men niet op
„ de gedachten zou vallen , dat hij zoo iet
„ alleen vertelt, om ons geloof aan zijne
„ hoogdraavende geringheid te, verfterken £*) "
Maar des te fterker vaart hij tegen het overig
gedeelte van TRENCK'S gedrag uit, en poogt te
bewijzen, dat de Koning overvloedige redenen
hadt, om zo met hem te handelen als hij gedaan
heeft. Ten dien einde fielt en ontkent
hij een aantal dingen, zonder bewijs 5 hij verklaart
TRENCK , ten aanhoren van de gantfche
waereld, voor een' leugenaar; wil alle natiën
tegen hem in het harnasch jagen; en voert in-
, tusfchen niets aan, om hem te overtuigen, als
ene ijdelc zwermerij van woorden , waar in
geen de minfte kracht van betoog is. Hij verheit,
(i) Bladz. 71 van de Nederd. vertaling.
(k) Bladz. 57.

LVI
V O O R R E D E N
iiert, bij voorbeeld, gelijk ik boven reeds ter
loops gezegd heb, ene omftandigheid, die zekerlijk
de zaak vrij wat veranderen zou , indien
ze waar was, maar waar voor hij zo min
als iemand anders enig bewijs aanvoert: „ De
„ Koning (fchrijvt hij) hadt den Vrijheer VAN
„ DER TRENCK verboden, om aan zijnen Oom
„ TRENCK, den Overften der Panduuren , te
„ fchrijven. Hij deedt het evenwel. —
„ De bewijzen hier van vielen den Koning in
„ handen : Hij ontboodt hem bij zich , en
„ vraagde hem: TRENCK ! hebt gij briefwisfeling
„ met den Overften TRENCK? — TRENCK
„ andwoordde; Neen! Op uwe eer niet*
„ hernam de Koning, en TRENCK bleef bij de
„ ontkenning (/)." Men vraagt billijk, waar
is het bewijs van dit verhaal, om het welk te
Haven volftrekt niets wordt aangevoerd, waar
van in de Levensgefchiedenis zelve geen enkel
woord ftaat, en waar aan zelvs de Revifdir
fchijnt
(J) Bladz. 59-

• VAN DEN VERTALER. LVII
mm t e twijfelen (»? Men begrijpt
ligtelijk, dat zulk een boekjen niet in haat is,
om ons oordeel over de zaak van TRENCK te
veranderen. Voorts zou het de moeite zeer
weinig belonen, wanneer ik hetzelve van ftuk
tot {tuk ontleden wilde, en het zou den Lezer
nodeloos vermoeien. Vooral is dit onnodig
, daar reeds elders verfcheidene proeven
van des Schrijvers elendige redeneerwijze zijn
opgegeven («>
Ik
(,/0 Ndgthands fciijvt de Heer DE MIRABEAU deze befchuldiging
wederom uit, t c. p. Ü 9\ fthoon hij zelf erkent,
i dat de Schrijver dezer Opheldering de twee eerde delen van
• TRENCK'S Leyensgefchiedenis maar oppervlakkig heeft door-
„ gelopen, en, in zijn ijver, niets anders weet te doen, als
„ FREDRIK te verhogen, en TRENCK te verongelijken." Kt*
BBAU begaat 'er zelvs deze onnauwkeurigheid nog bij, dat hij
zich op TRENCK'S eigene erkentenis beroept, daar het ondertusfcheu
zeker is, dat deze van dit verbod, zo min als van
de voorgewende zamenfpraak met den Koning, ergens rept.
(«) In een Hoogduitsch ftukjen getituld: üto bie
£8clcttd)tmi3 bec StMtiftó» 4e&enébe|cl;icibims i gedrukt te Berlin,
bij Petit en Scfiëue, J7§8: ?W* o o k d e ^ '
**** - ^
M
^ h e
B
>-

Lvm
V O O R R E D E N
Ik ga over tot een ander ftulrien, dat, onder
den titul van Anti-Trenck, door den Baron HIR-
SCMEN gefchreven is (o). Ik vind hier hetzelvde
gebrek, dat den Schrijver van het zo even
gemelde boeiden ongefehikt maakte, om in de
zaak van TRENCK bedaard en billijk te vonnisfen
, een' overdreven' eerbied voor de ascli
van Pruisi'en's Monarch. Hij prijst in hem alles,
cn fchrijvt hem hoedanigheden toe , die
ooggetuigen en bevoegde Rigters hem weigeren
toe te kennen, en dan fpreekt hij een anathema
uit over allen, die den groten Vorst met
minder partijdigheid beoordelen. Bij voorbeeld,
bladz. 12, 13, zegt hij van EREDRXK: „ Hij
„ zag den dood, die voor de meeste fterve-
„ Iingen zo verfchrikkelijk is, nog maar
„ weinige dagreizen van zijn leger verwijderd,
maar hij zag hem met het lachend
» ge-
Bibliothcek van fVetenfchap, Kumt en Smaak, I Deel, No.
10, bladz. 462-465.
r» "Jtnti^tcnf / obec ^wginmte uir KjMttaÉtmiKf ï>c$
©20ë5«t Sent'gé/ vort ieopoïb S3arort tyxföm/ cinem feinec
2}cïef>«r: «potébmn 17S8.

VAN DEN V E R T A L E R . LIX
„ gelaat der onfchuld; met den rustigen blik
„ van den man, .die zijne plichten vervulde ;
„en met de Jlandvastigheid van een Held." In
een ideaal van een' waren Held zou deze trek
zeer gepast, en fchoon wezen: maar in een'
charaéterfche s van FREDRIK ? Laat
ons ZIMMERMANN eens horen, die den Koning
in zijne laatfte dagen dikwijls zag, en ons zekerlijk
hier het getrouwde berigt geven kan.
Hoe kleinmoedig vondt deze dien hooggeroemden
Held, toen hij eens zijn' maag overladen
hadt, en daar door ongeiteld werdt Je
ne 'fifh plus quune vieille carcasfe, bonne a être
jcttée fur la voirie (q) waren de onvergetelijke
woorden, die hij in dit zwak ogenblik uitboezemde.
En hoe verlegen vroeg des Konings
boezemvriend , Graaf LUCCHESINI , den Arts,
met welke troostgronden hij toch den Vorst
tegen den afkeer van den dood vertroosten
zou
(pj lei ever EREOERIK DEN GROOTEN, bladz. 47, 48.
(q) „ ïk ben maar een afgeleefde romp, waardig, om op
„ de mestvaa! geworpen te worden!"

LX
V O O R R E D E N
zou (>)? ——. rijRscHEN zegt, dat TRENCK in
zijn gantfche leven niets deedt, als fchimpfchrivten
fchrijven, cn dat hij bijna in iederen
regel van- zijne werken het leven van
FREDRIK
lastert; en hij vordert van hem, dat hij zo
trotsch hadt moeten zijn op de eer van een
onderdaan van zulk een' groot Vorst te wezen,
dat hij daarom alléén allen bjjzonderen haat
hadt moeten onderdrukken (V). Is die befchul-
$mt gegrond, en is deze vordering billijk?
Is TRENCK niet dikwijls de warmite lofredenaar
van FREDRIK (/)? ontfchuldigt hij den Koning
niet
(/•) Iet over FREDERIK DEN GROOTEN , bladz. 162: verg.
EÜSCHING , Karakter van FREDERIK DEN TWEEDEN , bladz.
310. HIRSCHEN laat 'er, bladz. 14,op volgen, dat de
Koning, in zijne laatfte ziekte, noit zijn ongeduld tegen iemand,
hoe genaamd, zelvs in het geringde, getoond heeft;
maar ook daar van kan ZIMMERMANN anders getuigen !
(5) Bladz. 8.
(/) Ik zal hier maar één' plaats aantekenen. In den Macedonifchen
Held zingt hij aldus;
„ Hij, wien de deugd niet kroont,verdient geen heldenroem.
„ Dat men een' Fredrik en een' jfofeph helden noem.
„ Elk

VAN DEN VERTALER.
LXI
niet zelvs zo veel mogelijk in zijne eigene
zaak? Haat, ja! betaamt niemand ;j maar ik
weet ook niet, dat TRENCK dien immer tegen
den Koning openbaart. Maar zou dan ook
(het welk de Schrijver toch door deze vordering
fchijnt te bedoelen) de grootheid van dien
Vorst hem hebben moeten te rugge houden
van de openlijke verdediging zijner regtvaardige
zaak? wat baat mij de grootheid van mijnen
Souverain, wat zijne luisterrijkfte overwinningen,
wat de voordeligfte vermeerdering van
zijn grondgebied, wat zelvs de heilzaamfte verordeningen,
die hij ten nutte van het algemeen
inftelt, indien hij mij in het bijzonder onge-
luk-
„ Elk hunner is een held, wien zelfs de deugd moet kroonen.
„ En, waar' hij ook geen vorst, verdient hij echter troonen."
Zie TKENCK'S Wr&lwerkén, in 't Nederduitsck wergebragt
door r. J. KASTELEIJN , I Deel, i ftuk, bladz. 37-
Kan de vurigfte verërer van FREDRIK llerker fpreken?
leze daarenboven zijne Klaagreden bij het graf van
Men
FRE-;
D*«,
in dezelvde Mengelwerken, I Deel, i Stuk, bladz
S33- 3 44'

LXII
V O O R R E D E N
lukkig maakt; van eer, goed, en vrijheid beroovt;
en buiten de mogelijkheid fielt, om
iets van dien zegen te genieten? Hij mag dan
vroor anderen een Vader zijn, voor mij is hij,
het niet: ik mag dan zijne grootheid in het
algemeen bewonderen; ik mag dezelve als heilaanbrengend
voor anderen befchouwen; maar
voor mij is zij (verfchrikkelijk. Het luidt
in de daad vreemd in den mond van dezen
Schrijver, dat TRENCK, die zich voor een'Wijsgeer
uitgaf, onverfchillig hadt moeten zijn ,
wat de waereld van hem dacht of fchreef, en
maar altijd hadt moeten zwijgen (u). Dit is
in de daad meer , dan de ftrengfte Stoicus immer
vorderde; en welke ene vrije ziel zal zulke
ene vordering immer billijk keuren? En
hoe kon iemand dit fchrijven, die zelf klaagt
over het ongelijk , hem in den Pruisfifchen
dienst aangedaan , en die openlijk zegt, dat
FREDRIK hem noit genade, maar altijd ongenade
bewezen heeft, of fchoon hij noit een' misdaad
O) Bladz. 23.

VAN DEN VERTALER. LXIII
daad beging (V)? — Hij erkent zelf, dat het
moeilijk te bepalen is, of TRENCK fchuldig of
onfchuldig na de vesting van Glatz gezonden
zij (V); maar hij poogt echter enig licht over
deze gebeurenis te verfpreiden. Dat de Koning
hem daar zou hebben opgefloten, zonder hem
te verhoren, vindt hij niet waarfchijnlijk
maar hij voert echter niets aan, om de onwaarheid
van dit verhaal te bewijzen. „ Doch heeft
„ de Koning dit gedaan £voegt hij 'er bij) dan
moet zijne fchuld zonneklaar , en zo goed
„ als bewezen zijn geweest. Wie ftaat 'er ons
,, voor in, of TRENCK tegen den Koning niet
„ misdaden begaan hebbe, of ten minften daar
„ mede praalde , die voor de eer van zijne
„ kroon nadelig waren ? en , al beftondt het
„ verhoor dan uit de beste en vertrouwdlte
,, Officiers , dan werden echter zaken meer '
„ bekend, bij welker ftrengite geheimhouding
„ de
O) Bladz. 38 en 58.
(w) Dladz, 25 en 30.
(xj Bladz. 43 , 44«

LXIV
V O O R R E D E N
„ de Koning veel belang kon hebben 60 ?" —
' Waar zijn toch de bewijzen voor al!e deze onderstellingen?
Zijn zodanige redeneringen wel
ergens anders op gegrond, dan op de vermeende
onfeilbaarheid van den Monarch ? en
zal zich een billijk oordelaar daar door wel tegen
een 1
ongelukkigen verdrukten laten innemen?
— TRENCK erkent zelf, dat hij in zijne
eerfte gevangenis den Koning in een' fleren
toon om verhoor en krijgsregt vroeg, zonder
toegevendheid of genade, wanneer hij fchuldig
mogt bevonden worden (z). Dit moest hj
niet gedaan hebben, zegt de Baron HIRSCHEN
(a); „ fchoon hij onfchuldig was, hadt hij toch
„ een' vleienden brief moeten fchrijven , en
„ dan hadt hij op de bekende genade van den
„ Koning kunnen rekenen." Men kan hier
uit reeds het laag character van dezen Tegenschrijver
opmaken; en TRENCK wordt, door dit
zijn
(y) Bladz. 47, 49.
(a) I Deel, bladz. 60.
O) Bladz. 50.

V A N D E N VERTALER. LXV
zijn gedrag, des te beminnelijker in onze ogen.
Geen edel mensen, die onfchuldig is, fmeekt
om genade , of neemt amnestie aan, maar hij
ejscht regtvaardigheid. — De overige* aanmerkingen
, die in dit boekjen op
TRENCK'S
Leyensgefchiedenis, welke de Schrijver, volgens
zijn eigen getuigenis (f), niet eens geheel uitgelezen
heeft, gemaakt worden, zijn meest al
niet waard dat wij 'er ons bij ophouden. Het
geen hij van TRENCK'S eigenlievde zegt, zou
men hem kunnen toegeven; nogthands wordt
dezelve door de omftandigheden, waar in hij
zich bevondt, merkelijk verontfchuldigd. Van
zijne aanmerking op TRENCK'S berigt, aangaande
de dochter van den Generaal
FOUQUET (V),
kan ik, bij gebrek aan voldoende bewijzen van
weerskanten, niets zeggen._
f Ik ga dus over tot een derde tegenfehrivt,
het Waarachtig verhaal der lotgevallen van den
ge%vczenen Keizerlijken Rijkshofraad, den Graaf
„ ; v ..... VAN
(5) Bladz. 29.
(c) I Deel, bladz. 66.
*****

LXVÏ
V O O R R E D E N
VAN GRAVENITZ (d). Dit boekjen beftaat voor
een groot gedeelte in ene opgave van de treurige
lotgevallen van dezen voormaligen Rijkshofraad,
onder anderen van de fchulden, waar
in hij zich reeds in zijne jeugd ftak, en die
door het fpel, waar in hij zijn' toevlucht zocht,
en door de verkwistingen van zijne prachtig
levende huisvrouw aanmerkelijk vermeerderd
werden ; van het overgaan dezer huisvrouw
tot de Roomfche kerk ; van zijne echtfeheiding;
van zijn ontflag als Rijkshofraad, enz.
De weinige plaatzen van hetzelve, die TRENCK
en zijne Leyensgefchiedenis betreffen , zal ik
kortelijk uittrekken. Bladz. 19 en verv. poogt
hij de befehuldigingen te wederleggen , die
TRENCK tegen den Graaf GRAVENITZ hadt ingcbragt
(d) 25

VAN DEN VERTALER. LXVU
bragt (e), als of deze zich hadt laten omkopen,
om , in een verfchil tusfchen TRENCK en den
Magiftraat van Aken, en kort daar na in zijn
proces tegen den Postmeester IIEINSBERG aldaar,
een valsch berigt in te leveren: hij verdedigt
hier den Rijkshofraad , zomti'ds met biotelijk
de omftandigheden, door TRENCK verhaald, te
ontkennen; zomtijds alleen met op de onwaarfchijnhjkheid
van zijne bcrigtcn aan te dringen,
zomtijds met redeneringen, uit de manier van
procederen voor den Rijks hofraad ontleend,
waar uit hij zoekt te bewijzen , dat GRAVENITZ
niet anders hadt kunnen handelen. Bij gebrek
aan genoegzaam licht in deze zaak , en aan
kunde in het Duitfche regt, kunnen wij hier
niet volkomen beilisfen , aan wiens kant hier
de waarheid zij. De flegte omftandigheden
van den Graaf ondertusfehen, die zich op alle
mogelijke wijzen uit zijne fchulden poogde te
redden; en de ongenade, waar in hij vervolgens
bij het Keizerlijk hof verviel $ zouden
mis-
[e) I[ Deel, bladz. aai, en verv.
* *** r.

LXVIII
V O O R R E D E N
misfchien wel kunnen doen vermoeden, dat hij
voor omkopingen niet geheel en al onvatbaar
ware geweest, hoe wel de Schrijver volhoudt,
dat deze ongenade hem geheel en al buiten
zijn' fchuld zij overgekomen. Bladz. 23
zoekt bij te bewijzen , dat de ontmoeting, die
TRENCK voorgeevt met GRAVENITZ te Weenen
gehad te hebben (f)\ geheel en al omvaarfchijnlijk
zij:
1 11
bladz. 61, ontk-nt hij dat
GRAVENITZ gebedeld heeft, hoe wel hij zelf
zijnen behoefcigen toeftand uitvoerig verhaalt:
en bladz. 62 verklaart hij het berigt van
TRENCK, dat
GRAVENITZ te Berlin een confüium
abeundi zou gekregen hebben (g), voor onwaar.
Ook omtrent deze bijzonderheden, begrijpt
men ligtelijk, dat ik, bij gebrek van bondige
bewijzen van beide zijden, niets beflisfen
kan (hj. Gelukkig, dat zij tot de hoofdzaak,
de
(ƒ) II Deel, bladz. 226, 227.
(g) III Deel, bladz. 311.
(h) Ik kan hier met den Heer DE MIRABEAO zeggen;
„ en)
» 1 ne prouviroit aujourd'hui la negation des faits, que M.
„ DE

VAN DEN VERTALER. LXIX
de-bron namelijk van TRENCK'S onheilen, in het
geheel gene betrekking hebben! En dit
is alles, wat in dit gantfche boekjen nopens
den Baron te vinden is.
Het Vierde tegenfchrivt is dat, waar van ik
reeds in ene aantekening op het eerfte Deel (T)
melding gemaakt heb, waar in de vraag beandwoord
wordt; of de Vrijheer VAN DER TRENCK
nog nuttig zij voor de menfchelijke zamenlcvirtg
(k)? Dit boekjen is niet tegen de Leyensgefchiedenis
van TRENCK ingerigt, maar tegen een
ander ftnkjen van hem, waar op in de daad
veel te zeggen valt (l). Ik zal 'er daarom alleen
„ DE TKENCK affirme? ce fersit vti'x tontre voix:" 1. c. p.
.222.
(/) Bladz. 117.
(/io ïmigef, oer ^rdjberc gnetoid} »on bet ïrcnef nod) jut
irscnfd}Itd;en @efe[I a)aft? beantroouet won frater Svobufhié/
cinem granjisf aner iatenbuiber / 1788; zonder naam of plaats
van Uitgever.
(/) ietjte unterrebHncj Sjiebu'd;ê beë ©iöëjen mbei'^ebeéiftmbe
mrf $>ater tyavian/ dner ^jrineiéf«!i«-@tmrbifin> (£in
ÏJdtmtgefidjt/woviHücn man bie ©tufen bes meiifdjenmilanbeé
***** „ vöin

LM
V O O R R E D E N
leen maar kortelijk van fpreken. Na ene korte
Voorreden en Inleiding is het in twee (tukken
verdeeld: in het eerfte zoekt de Schrijver
te bewijzen, dat TRENCK, om zijne fpotternijen
met den Roomfchen Godsdienst, voor de onverdraagzaamste
mensch van den aardbodem
gehouden moet worden; in het twede, dat hij,
om z ; jne aanvallen tegen den Christelijken
Godsdienst in het algemeen, voor de menfehelij-
m\\ leibnic\ biê juin Hftcn dtmeffen fan: von gttijfy. vpn
bet ïvauf. 1787. Tegen dit boekjen is ook nog een ander
gefchreven, getituld; Qoltaiu unb ïrencf; ein ïjaumgeftdjt
von 3 3- v ' 2B- iWttigfteitó eb en fo rt>al;rfd)einltci> / a\i bic
ïeéjfe imferrebtma, btê ScnigS rail beat tyaut (patrimts 1787.
De Schrijver iaat den geest van VOLT.URE aan TRENCK verfcLijnen,
en deze deelt hem de aanmerkingen mede, die hij op
zijn gefchrivt hadt horen maken. Deze aanmerkingen zijn
niet zeer gunllig, maar 'er is veel waarheid in. In de voorreden
echter zegt de Schrijver, dat hij dit boekjen niet uit haat
tegen den Baron heeft uitgegeven , dat hij hem niet perioonlijk
kent, maar dat hij door zijn voormalig ongeluk buitengemeen
geroerd geweest is, en zich even zo verheugd heeft, over zijeen
tegenwoordigen beteren toeliand.

VAN DEN VERTALER. LXXI
lijke zamenleving allergevaarlijkst zij. De
Schrijver is geen domme Roomfche ; hij ftelt
de leer zijner kerk zo redelijk voor, als door
den gematigdlten aanklever van dezelve gedaan
kan worden-, over het algemeen is 'er veel
waarheid in zijn gefchrivt; en in het laatfte
ftuk in het bijzonder komen een aantal fchone
trekken voor. • Maar de titul van het boekjen
is wat ruw, en het vonnis ener ewige gevangenis,
die de Baron naar zijn oordeel fchijnt
verdient te hebben, juist niet zeer verdraagzaam.
Zou TRENCK niet te verbeteren zijn,
wanneer hem de bronnen, waar uit zijn lootten
met den Godsdienst ontfproot, befcheiden
onder het oog gebragt werden en hij met betere
Geestelijken, dan hij ontmoet heeft, in
kennis geraakte? -.—- Op het einde van het
boekjen werdt de Schrijver evenwel vrij wat
verdraagzamer: „ TRENCK (zegt hij) werdt
, uit nood Schrijver. Mijn raad zou dus
„ zijn, dat in geheel Duitschland ieder mensch
„ jaarlijks een' penning fchatting opbragt, die
„ men de fchatting van TRENCK ZOU kunnen
***** 4 „ noe-

txxn V O O R R E D E N
„ noemen. Naar BÜSCHING'S berekening bevin-
„ den zich in Duitschland 24 millioenen men-
» fc hen : de gantfche fom dezer fchattingen
„ zou dus jaarlijks op 50000 guldens belopen.
„ Ik twijfel niet, of bijna ieder Duitfcher zou
„ jaarlijks deze kleine toelage gaarne geven ,
„ om dan van zulken onftuimigen Schrijver in
„ het vervolg niet meer ontrust te worden.
De Vrijheer VAN DER TRENCK was dan ook
„ geholpen, hij hadt dan voor zich en de
„ zijnen genoeg om van te leven, en zou zijn
„ Schrijverfchap dan wel nederleggen, dat hem
boven dien bezwaarlijk valt, dewijl zijne
„ vingers reeds door jichtpijnen gefolterd wor-
„ den " Ik denk evenwel niet, dat Duitschland
dezen man voor zo gevaarlijk houden
zal, dat het vele geneigdheid zal betonen, om
dezen raad op te volgen.
Deze zijn alle de gefchrivten, die tegen
TRENCK opzettelijk zijn in het licht gegeven,
voor zo verre dezelven tot mijne kennisfe gekomen
zijn: men vindt echter nog iets, dat
tot hem betrekking heeft, in de Gcdenkfchriyien
van

VAN DEN V E R T A L E R ,
txxiti
yan den Generaal FOUQUET , doch hier op heeft
hij zelf reeds geandwoord (m), zo wel als op
de aanmerkingen, die de Heren ARCHENHOLZ eri
BÜSCHING op zommige plaatzen van zijne Leyensgefchiedenis
gemaakt hebben (n). Het geen
de Heer DE MIRABEAU van hem heeft, is 'voor
het grootfte gedeelte uit de Opheldering van
TRENCK'S Leyensgefchiedenis ontleend, en ik heb
daar van op zijn' plaats reeds melding gemaakt.
Een billijk Lezer ziet dierhalven, dat in alle
deze tegenfehrivten niets gevonden wordt, dat
in ftaat zij , om ons oordeel over de hoofdzaak,
waar op het hier aankomt, de onfchuld
of fchuld van TRENCK , te doen verwerpen.
Voor het overige zij het mij vergund , hier
ten flotte bij te voegen de billijke erinnering
van een' ongenoemden Schrijver van een reeds
aangehaald Hoogduitsch ft uk jen (oj : „ Men
M is
(m) III Deel, bladz. 31a.
(11) III Deel, bladz. 331-351.
(«) (EfitMé ilbcc bie beleud;timg ber irettfi|3^n UUnêbttyiübiatgy
f. 14, 15, 18.
***** g

txxiv V O O R R E D E N
„ is in de daad eer geneigd, om vóór TRENCK,
„ te fpreken , dan tegen hem ; men ziet ten
minden gene boevenstreken in hem, hoe
„ zeer hij door nood en armoede geperst werdt.
„ Ook fchijnt men hem zo regtftrecks en in
„ de hoofdzaak niet te kunnen aanvallen. Alles,
wat men hem aantijgen kan, fchijnen
,,, maar bijzaken te zijn, die door zijn tempe-
„ rament (dat echter noch doortrapt noch boos-
„ aartig fchijnt te zijn), door zijne opvoeding
n (P) •> door zijne omstandigheden en de reeks,
,, zijner lotgevallen (verdiende of onverdiende,
„ dit kan men zelvs voor een gedeelte in het
„ midden laten) nog altijd zeer vcrontfchuldigd
worden. Alle deze onbeduidende om-
,, ftandigheden heeft de Schrijver van dit op-
„ Hel reeds in een klein gefchrivt, over het
charabter en de lotgevallen van den Vrijheer
„ VAN DER TRENCK, en over den toon, die in
„ zijne Schrivten heerscht (q) , voorgedragen,
„ en
(/>) Verg. I Deel, bladz. 9-12.
Cf) Ik heb dit ftukjen tot mijn leedwezen niet te zien kunnen
krijgen.

VAN DEN VERTALER. LXXV
„ en men heeft de wijze, waar op hij dit
„ heeft uitgevoerd, gebillijkt. — Be-
„ fchouwt men TRENCK'S lotgevallen van nabij,
„ dan zal men hem al zijn declameren en
„ fchreeuwen gaarne vergeven, en alleen zijne
„ ewige grootfpraak fchijnt ons walg te ver-
„ wekken, en het énigfte te zijn, dat ons bij
„ zijne berisping ontfchuldigen kan. Want,
„ zo lang wij hem gene hoofdzaken vóór kun-
„ nen werpen, doen wij den lijdenden wezenlijk
onregt (wanneer wij hem hard behande-
„ lenj. Men vrage maar zich zeiven , hoe
„ men na zulke ten hemel fchreiè'nde mishan-
„ delingen zich zou hebben gedragen, indien
,, men nog moedig genoeg geweest was , om
„ dezelven dóór te ftaan: en hoe men te moe-
,, de zou zijn geweest, na zulke ene ontzet-
„ tende beroving en vernieling onzer fchatten,
„ op de fchandelijkfte wijze, die men zich,
onder den affchuwelijken dekmantel van
„ regtspleging, immer voorftellen kan."
Ik

LXXVI
V O O J I R E D E N
Ik had voorgenomen deze Voorreden te befluiten
met een enigszins uitvoerig vei (lag van
alle de Schrivten, die door den Heer VAN DEH
TRENCK , behalven zijne Leyensgefchiedenis, zijn
uitgegeven. Doch, daar de kundige Heer
KASTELEIJN thands alle die ftukken van onzen
Schrijver, waar bij onze natie enig belang
heeft, in onze tale uitgeevt (~r); en in de aantekeningen
en nafchrivten op dezelven met
zeer veel oordeel en een' kiefchen fmaak over
derzelver waarde beflist; is de uitvoering van
dit voornemen geheel en al onnodig geworden.
Ik zal dus in de plaats hier van liever een gedeelte
van een Algemeen Nafchrivt overnemen,
door gemelden Heer achter het twede deel zijner
uitgave van TRENCK'S Mengelwerken geplaatst,
om dat hetzelve een' oordeelvelling over deze
Schrivten in het algemeen bevat, waar mede
ik
(r) Mengelwerken, in Dichtmaat en Pro fa , van FRK-
DE IK , Vrijheer
VAN DER TRENCK, in V Nederduitse^ overgebragt
door p. j,
zoon, 1780.
KASTELEIJN ; te Dordrecht bij A. Blusfé en

VAN DEN VERTALER, LXXVII
ik mij van harre gaarne verénige: „ In weer-
„ wil (zegt hij) van de ftoute waarheids-lief-
„ de , alöra in des Vrijhccrs fchriften door-
„ ftraalende; in weerwil v,n zijnen voorzeker
„ origineelen- ftijl; en ondanks mijne betuiging,
„ dat ik mij dikwerf door zijne gedachten ge-
„ troffen vinde, dikwerf zijn rijk vernuft be-
,, wondere 5 behoef ik niet te verzwijgen, dat
„ zijne zomtijds onregelmatige wijze van voor-
„ Helling en uitvoering, zijn hier en daar te
„ overdreven fterke toon, zijne wel eens te-
„ genllrijdige ongelijkheid, en zijne verregaan-
„ de hooge gevoelens van zich zeiven, mij
„ ver van bevallig toefchijnen. ——- Men
„ zoude ondertusfchen onrechtvaardig hande-
„ leu, om die gebreken in onzen fchrijver,
„ welke niet zelden meesterlijke, ftoute , rijke
,, en oorfpronglijke denkbeelden ten voorfchijn
„ brengt, op te merken, zonder zich tevens
„ zijne verbaazende omftandigheden , in wel-
„ ken hij zich heeft bevonden, te erinneren;
„ dewijl het zeker is, dat dezelven veel aah-
„ deel aan de leiding van zijn, vernuft, en de
„ vor-

-Lxxvrii
V O O R R E D E N '
„ vorming van zijnen fmaak gehad hebben. Is
„ het te verwonderen , dat een man , door '
„ zulke verfchriklijke tegenfpoeden gefolterd,
„ ongemerkt eene bitterheid in zijn hart voe-
„ de, tegen alle grootheid, welke zoo uitlre-
„ kend de magt heeft om te konnen drukken,
„ en welke dikwijls met eenen helfchen wel-
„ lust drukt!... Is het te verwonderen, dat
„ een man , die zoodanig de grootheid van
„ zijne ziel gevoelt, en een vijand is van alle
„ vermomming , als Schrijver , zelfs uk een
beginfel van oprechtheid en rechtvaardigheid
„ wel eens onaangenaam worde, wanneer hij
j, voor het oog der befchaafde waereld , die
„ zonder vermomming onbestaanbaar is, en
„ welke hij niet wil kennen, edele beginfeis
„ overdrijft! . . . ."
Ik zal hier alleen nog maar een paar aanmerkingen
bijvoegen. Op zijne Gedichten CO
heeft
(s) Hij gaf van dezelven eerst een' bundel uit te Frankfurt
in het jaar 1767; zie £)ee SKenfcbenfzeunb fur baê\al)t 1775,
14» f- 209. Naderhand laschte hij verfcheidene van Zijne

VAN DEN VERTALER. LXXlX
heeft men met regt aangemerkt, dat hij zich
in het geheel aan gene regelen der kunst gebonden
heeft, dat in zommige van dezelven
weinige of gene poëtifche denkbeelden voorkomen
, en dat zelvs in zijne beste {lukken
verfcheidene armhartige verfen gevonden worden,
die met de waardigheid der fchoonfte
plaatzen van dezelven geenszins overeenkomen.
Ondertusfchen komt het mij voor, dat men in
dezelven, hier en daar, ware verhevenheid en
dichterlijk vernuft aantreft. Vooral dunkt mij,
dat dit waar is, van zijne gedichten, die in de
gevangenis gefchreven zijn. Zijne heerfchende
neiging tot vrijheid, de hevige bewegingen
van zijn door verdrukkingen gefolterd hart,
en het warm gevoel zijner onfchuld moesten
toen
ne Dichtftukken , zo wel in het zo even aangehaalde weekblad,
dat hij te Aken fchreef, als in zijne overige werken in.
En eindelijk verzamelde hij ze allen bij elkanderen, bij de uitgave
van zijne gezamentlijke werken, waar van de twee eerrte
delen fabulen, vertelzels, fatyren, en andere Dichtftukken
bevatten.
De Gedichten, die hij in de gevangenis fchreef,
maken het twede deel dezer verzameling uit.

LXXX
V O O R R E D E N
toen noodzakelijk medewerken, om hem tot
een' oirfprongelijken en verhevenen Dichter te
vormen. „ De geest (zegt hij zelf; arbeidde
„ in den kerker met meer gevoel, en de uit-
„ drukkingen waren levendiger, dan een vrij
„ mensch gewoonlijk in zijne gemakkelijke ftu-
„ deerkamer fchrijven kan (O-" In dezen
„ toeftand flroomden de aandoeningen zijner
gefchokte ziel even warm op het papier, als
die van den ongelukkigen oviDius,toen hij zijne
treurzangen fchreef (u). Het was gene
kunst, maar de taal van het hart; maar even
daarom misten deze liederen ook die netheid
en befchaving , over welker gemis in .zijne
treurliederen ook de Dichter van Sulmo zelf
zo dikwijls klaagt (v): en TRENCK was nog
min-
('.') II Deel, bladz. 132.
(n) Verg. zijne eigene bekentenis, Trift. V, 1, 27:
Non hcec ingcnio, non hac componimus arte.
JMateria ejl propriis ingeniofa
walis.
(5) Onder anderen in de eerfle Elegie van de Triftia.

VAN DEN VERTALER.
LXXXI
Mnder in Haat, om deze befchaavdheid aan
zijne verfen te geven, daar hij noit bedaardheid
genoeg bezeten hadt, om zijn' fmaak te
zuiveren, en naar angstvallige regels der kunst
te beelden. De Lezer mag over dc billijkheid
dezer uitfpraak oordelen uit de proeven, die
hier en daar in deze Levensgcfchiedenis voorkomen,
en in welker vertaling of navolging ik
ten minften gepoogd heb, mijn' Schrijver niet
te kort te doen; en tevens uit die' dichterlijke
Hukken, die door den Heer KASTELEIJN op ene;
uitmuntende wijze zijn nagevolgd, en waar van
Ook een goed deel in de gevangenis gefchreven
is.
Omtrent zijne andere fchrivten heeft men
hem voorgeworpen, dat hij niet alleen gehele
Hukken herhaalde reizen in onderfcheïdene verzamelingen
heeft doen herdrukken; en dat hij
over het algemeen de uitgaven zijner werken,
meer dan nodig was , vermenigvuldigd heeft;
maar ook dat hij in hetzelvde werk , in het
bijzonder in zijne Leiensgcfchiedenis, dikwijls
deze en gene brokken , vooral dezulken die
****** ya.a

LXXXII
V O O R R E D E N
van het onregt hem aangedaan getuigen , of
zijne meest geliefkoosde denkbeelden bevatten,
tot vervelens toe heeft herhaald. Ik kan van
dit alles niets ontkennen , maar 'er is echter
veel tot zijne ontfchuldiging: wat het laatfte
deel dezer tegenwerping .in het bijzonder betreft,
misfehien is deze veelvuldige jfcrhaling
voor een gedeelte aan zijn door tegempoed en
ouderdom verzwakt geheugen toe te fehrijven;
maar vooral % hoe natuurlijk is het, dat een
man , die zo veel geleden heeft, en van dit
lijden asn het Publick verilag doet, telkens op
het oude te rug komt (fw), en hun, die hij
voor de bewerkers zijner onheilen houdt, en
de
(w) Hoe dikwijls klaagt hij, dat de wonden, die men aan
zijn hart hadt toegebragt, nimmer konden toegaan! even als
OVIDIUS, Trift. V, 2, 7:
„ Mens tarnen tegra jacet, nee tempore rohora fumfit,
„ Affc&usque animi, qui fuit ante, manet :
„ Quaeque merd fpatioque fuo coitura putavi,
„ Vulnera, non aliter quam modo faSta, do/ent."

VAN DEN VERTALER. LXXXIII
de clasfen van raenfchen, waar toe zij behoren,
zo dikwijls zweept, als de aanéénfchakeling
zijner denkbeelden hem daar toe maar de
geringde aanleiding geevt? Een medelijdend
Lezer geevt dit den ongelukkigen Grijzaart
gaarne toe. En wat het andere gedeelte dezer
befchuldiging aangaat, drekt de armoede, waar
in hij zich nog heden bevindt, niet zeer, om
hem ouk hier in te verfchonen? Hij verwierf
eer genoeg aan het Hof van FREDRIK WILLEM ,
maar daar van kon hij met zijne acht kinderen
niet eten. De Monarch, wiens voorganger
hem van zijn goed beroovd hadt, erkende wei
door daden zijne onfchuld, maar liet hem ondertusfchen
met ledige handen uit Berlin reizen:
en hij, die voor zijn -doorgeworfteld lijden
de grootde vergoeding , althands zeker
een' onbekommerden ouderdom, en ene behoorlijke
verzorging van zich en de zijnen ,
verdiend hadt, moest nu nog hulpeloos blijven,
zich in zijne grijsheid wederom op den
wijnhandel toeleggen (xj, en verder op alle
an-
00 Zie de aankondiging van de Boekverkopers J. Ifof-
* * * * * *
2
f l()U*

LXXXIV
V O O R R E D E N
andere mogelijke wijzen zich zeiven zoeken te
redden. Toen hij mij, in Maj 1789, 500 exemplaren
van een echt afbeeldzcl van hemzondt,
met verzoek, om dezelven, ten meesten voordele
voor hem, onder mijne Landgenoten te
verkopen, drong hij dit verzoek onder anderen
met de volgende bewoordingen aan: „ De
„ Vorften hebben mij van mijne goederen be-
,,. roovd, en ik ben vader van acht kinderen.
„ Ik werk dierhalven voor mijne dagelijkfche
„ behoevten; en zou gaarne ten minden enig
,, wezenlijk voordeel trekken van de verruk-
„ king , waar mede de Hollanders mijne
,, fchrivten. lezen (y)." Zon zulke ene taal
ons niet roeren, en tot verfchoning bewegen?
Laat
hout en zoon, te Rotterdam, in de RotterdamfcJie Courr,::;
van 16 December 1788.
(j) Les Souverains m'ont enlevè ixon hien; & je fuis
pire de huit enfans. Je travaille donc pour mes befoins
journaiUers, & fouhaitcrai de profiter. au moins quelque
chofe en realité de l'enthufiasme Hollandois pour mts
ecrits.

VAN DEN V E R T A L E R ,
LXXXV
Laat ons medelijden hebben , Lezer ! met
een' man, wiens gantfche leven zulke ene aanédnfchakeling
van buitengewone rampfpoeden
was —•— laat ons hem niet beoordelen, zonder
op den gantfchen zamenhang zijner om-
Handigheden te letten —— eindelijk laat ons
zijne gantfche Leyensgefchiede?iis, zijne ondeugden
zo wel als zijne deugden, tot ene leerfchool
gebruiken , waar in wij ons tot ware
braavheid des harte meer en meer vormen, en
in alle edele gevoelens verfterken! Zo zullen
wij in alle de rampen, die ons beltonnen ; en
in alle gevaren , die ons dreigen; dien vrede
der ziele bewaren , die door gene onregtvaardigbeid,
of geweld van menfehen, ons immer
kan worden ontroovd!
fhtalibus in tcnebris vitac, quant isque periclis
Begitur hoe aevi, qaodcunque eft! (s) —
. i • Semita certe
Tranquillae per virtutem patet unica vitae (V?).
(2) LUCRETIUS, de R. N., II, 15.
(a) JUVENALTS, Sat, X, vs. 365.

A A N
Z IJ N E
M A J E S T E I T
FREDRIK WILLEM II.
KONING VAN PRUZSSEN.

M O N A R C H !
Wiens gunst mij heeft verhoogd,
Daar, waar mij FREDRIK'S magtfpreuk. hoonde;
Die mijne tranen hebt gedroogd,
Wiens hand mijn hoofd met lauren kroonde;
Die te edel, te grootmoedig denkt,
Om mij mijn menfchenregt te ontltelen;
Mij vrijheid om te fchrijven fchenkt,
Niet dwingt de waarheid te verhelen:
Monarch! hier leert de meufchenvrind,
Hoe weldoen ons tot dank verbindt.
Wanneer mijn' pen een' Koning prijst,
Dan moet hij 't purper waardig wezen :
Wie ook een' Dwing'Iand eer bewijst,
Hij zal van mij geen lofdicht lezen.
Hem, bij wien waarheid haat verwekt,
Die zich regtvaardig, goed, laat noamen,
Eu met dien grijns zijn euv'len dekt,
Zich op zijn Godsvrucht durvt beroemen,
En andars ipreekt, en anders doet,
Dien haat mijn ongeveinsd gemoed.
****** ^ Des

Des grijzen Digters fpeeltuig beevt,
Maar warme dank doorgloeit zijn' ad'ren;
Die zo veel doorgeworfleld heeft,
Die kent des (taats geheime rad'ren.
Hij ziet de Pruisfen, vrij van druk,
In
WILLEM'S fchaduw welig bloeien;
De zon van hun volmaakt geluk
Reeds vrolijk aan de kimmen gloeien, •
Hem
blindt geen vorstlijk gochelfpel:
Die fcherp ziet, ziet vaak al te wél.
v
God lof!
Ik vond hier in Berlijn-
Het uurwerk kunftig opgewonden;
Wat FEEDEIK mcoglijk dacht te zijn,
Heeft WILLEM in de daad gevonden.
Wat zijne vuist door dwang verwierf,
Zal uw' grootmoedigheid bewaren;
En,
waar de Held op lauren fiierf,
Ddar zal zijn Neef olijven gaéren:
Olijven, waar het heil uit vloeit,
Eu in wier lommer noestheid bloeit.
't Ge-

V ' • )
't Geluk verzelle n overal!
Ook in de keus van uwe knechten;
De magt beftaat niet in 't getal,
Maar in het hart, waar meê zij vechten.
Treedt een gelievde Verst voor aan,
Dan deinzen ARTAXERXES fcharen ;
^Die, tuk op roem, ten ftrijde gaan,
Die liaan onwrikbaar in gevaren.
Uw volk behoevt geen (lok noch band,
Dat voor zijn' Vorst in lievde brandt.
Strijd, om 't geweld te keer te gaan,
Maar noit, om landen te verheren;
Een TITUS ziet met afkeer aan
Den Krijgs-God, dien tyrannen eren.
Door vrede wordt een Koning groot,
Wien matigheid en wijsheid fleren:
Wél hem, die in des vrede's fchoot
Den welvaart van zijn volk doet tieren •
Wél hem, die, daar hij altijd waakt,
, Uit onderdanen, Vorlten maaktl
Die

Dit boek, dat voor mijne oufchuld pleit, .
Zij aan uw' goedheid opgedragen!
Daar Gij door waarheid wordt geleid,
Zal u mijn waarheidsmiu behagen.
Ik heb alleen mijn lot verteld;
Kon ik, 't geen gij nog'doen zult, fchrijven,
En 't geen 't vooruitzicht mij voorfpelt,
Mijn boek zou PruMan's jaarboek blijven! —
Gij kunt alleen vergoeden 't leed,
Dat FREDSIK'S grim mij lijden deedt.
Hier mede werpt zich aan de voeten
Van uwe Koninglijke Majefteil
Berlin ,
I Aug.
Uw allcronderdsnigfte en
gehoorzaamde Vafall
i
?^7' FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK,
Kcizeii. Koningl. Major.
Ik

Ik vond in Berlijn nog een affchrjvt van een
gedigt,dat ik in het jaar 176a,in mijne Maagdenburgfche
gevangenis, fchreef, en aan zijne
Majefteit, den tegenwoordigen Koning, als.
toenmaligen Kroonprince, door 'den Major VAN
BAXEN liet aanbieden, en dat door hein gunftig
ontvangen werdt. Ik geloof, dat. hetzelve hier
wél voegen zal, en dat het verdient bekend
gemaakt te worden. Het werdt vervaardigd,
bij gelegenheid, dat FREDRIK WILLEM Maagdenburg
verliet, en zijn' eerften veldtocht met
den groten FREDRIK doen moest. De gevolgen
hebben getoond, en zullen nog tonen, dat ik
dezen Vorst reeds toenmaals kende, en dat
voorzeide, dat de tegenwoordige waereld thands
ziet en erkent. Mogt toch de goedertieren
Monarch aan mijnen toenmaligen toeftand, en
aan zijne toenmalige grootmoedige belovte gedenken
, en mij tegenwoordig de vervulling
van dezelve volkomen laten ondervinden! Zó
fchreef ik voor 25 jaren van hem;
Rijp,

Rijp, ed'le vrucht van vor'stlijke oud'ren!
Vlieg heen! vlieg heen na FREDRIK'S heir!
ULYSSES reikt u zijn geweir,
En
PALLAS fchild dekt uwe fchoud'ren.
Als ZEUS u zelf de wijze leert,
Om BRENNUS blikfem juist te zwaejen;
Als WILLEM FREDRIK'S lesfen eert;
Wie kan dan beter 't flaatsroer draejen,
Dan zulk een Leerling, die de vlijt
Van uwe Meesters waardig zijt?
De kindfche jaren zijn vervlogen;
De jonge Prins treedt in het veld:
Het flrijdperk ziet een' nieuwen Held; ,
De dorst na roem brandt in zijne ogen.
Wel aan! verlaat nu deze fchans,
Waar FREDRIK'S fchool uw' jeugd moest vormen;
Beproef voor 't eerst uwe oorlogskans,
ï
En ga op 's vijands wallen ftormen!
Deez' ftad bewaakte u dag en nacht;
Befcherm haar m door uwe magt!
Gij

Gij hebt niet in HOMEER te lezen
Van HECTOR'S en ACHILLES daên:
Uw' Vaders deden, waar
TRAJAAN,
Waar TITUS nog om wordt geprezen.
Hun voorbeeld is zo groot, zo fchoon,
Eat
niemand groter u kan tonen
Volgt gij hun, als een waardig zoon,
Zo zult ge, als zij, hier ewig wonen.
Voorwaar dit doel betaamt een' Vorst,
Die na der Helden glorij dorst!
Dat uitzicht flreelt de dapp're Brennen,
Die hoop verwarmt hun heldenbloed;
Zij hopen in u C^SAR'S moed
Eu
ANTONIJN'S beleid te erkennen.
Des Herken ATLAS zware last,
Dien
FREDRIK op zich heeft genomen,
Wordt nu door u ook aangetast,
Om ligter aan het doel te komen.
Wel aan! deel met hem 't heldenwerk,
En ftel der tweedragt paal en perk!
Vlieg

Vlieg heen! ft zie BELLONA wenken;
Zij heeft den laurenkrans bereid:
Befchaam den nijd door uw beleid, »
Zo zal Zij u die eerkroon fchenken.
Een menschlijk hart, een
heldenaart,
Straalt beide uit onzes WILLEU'S ogen;
Hij komt, hij ziet, hij wim, hij fpaart;
Hij zal zelvs 's vljands tranen drogen.
Zijn hart is voor ons groter fehat,
Dan Taag of Pactolus bevat.
Die uwe deugden fchatten kunnen,
Zien u met tranende ogen aan;
Zij wenfchen in uw' plaats te gaan,
Dewijl zij hunne rust u gunnen.
Maar gij alleen trekt vrolijk uit,
Zoekt roem in 't heetfre der gevaren;
Zo giert een adelaar na buit,
Terwijl zijn oud'ren 't nest bewaren.
Vlieg heen!
Lesch uwen dorst na eer;
En bkeer, wel dra, met lauren weêr!
Doch,

Doch, Heer! denk onder trom en vvspea
Aan mij, bedrukt, verlaten man;
Uw menfchenhnrt, dat voelen kan,
Zal toch bij mijne fmert niet flapen.
Gij ziet mijn bloed, op dit papier,
Voor u in dan kb re letters gloeien (*):
Ach! mogt het, onder uw' banier,
Voor uwen rosm op 't flagveld vloeien!
»•
Ik zink reeds, Prins! befcherm mij nu!
Dan Ieevt en flervt een TRENCK voor u!
(*) Ik had dit digtfluk met mijn bloed gefchreven.
God lof! Ik wrd in het jaar 1763 gered. Ik leef nu is
vrijheid, en heb dit boek in Êerlin gelchreven, en laten
drukken.
VOOR*

V O O R B E R . I G T
V A N
D E N
S C H R IJ V E R.
De bijna qngeloovlijke aftrek, die mijne Le>
yensgefchkdenis in geheel Duitschland , vooral
in de Oostenrijkfche en Pruisfifche Staten, gehad
heeft, is het zekerde bewijs van de goedkeuring
, welke zij heeft verworven : en ik zou
geheel zonder gevoel moeten zijn , indien niet
reine dank mijne gehele eergierigheid opwekte
, om dat te verdienen, wat mij van alle
kanten , van regtfehapene mannen, tot bevrediging
mijner ziele gefchreven wordt. Zelvs
daar, waar de zucht om te berispen, in openbare
beoordélingen, de beste Schrivten hekelt,
bleef ik tot dus verre wezenlijk verfchoond en
betreurd, dewijl misfehien het getrouw verhaal
van

VOORBER, VAN DEN SCHRIJVER, xcix
van mijn zonderling lot, of medelijden, of achting
en bewondering veroirzaakte.
Menig een heeft misfchien dit boek onder
de Romans geteld, waar in verdichte voorvallen
verhaald worden, die noit gefchiedden ;
of die zulk een' held fchilderen, wiens gefchiedenis
uit de lotgevallen véi onderfcheidene
menfchen zamengeraapt is, om ten minflen
met enige waarfchijnlijkheid te liegen, en hun
te behagen , die gaarne avonduren of vertelzeltjens
tot tijdverdrijf lezen.
Maar aan de waarheid van mijn verhaal behoevt
geen waereldkenner, geen verftandig
mensch te twijfelen , zo dra men overtuigend
ziet, dat mijn boek in de daad in Weenen en
Berliu met goedkeuring en privilegie gedrukt
en verkocht is. Een fterker bewijs van geloofwaardigheid
kan wel geen boek verwachten
noch aanwijzen, welks inhoud daadzaken
bevat, die beide Hoven onfeilbaar in den grond
weten moeten, dan dit, dat men mij zelvs vergunt
te fchrijven, dat ik nergens geregtigheid
heb gevonden , en aan beide Hoven mishan-
*******
2
deld

\
c
V O O R B E R I G T
' deld ben. Het ftrekt tot eer voor beide de
aldaar thands regerende Monarchen , dat zij
den verdrukten vrijheid geven, om dergelijke
Schrivten openlijk bekend te maken; maar het
ftrekt ook tot bevrediging -voor mij, dat ik
de bron zo wel als den zamenhang van mijn
zeer zonderling* lot , zo vrij als openhartig ,
voordragen durve. Zelvs mannen, die mij
drukten, of arm en nutteloos voor den Staat
maakten; mannen, die nog werkelijk in ere •
posten leven, dorst ik noemen en hun character
fchetfen. Niemand van hun heeft zich
noch over mij beklaagd; niemand heeft nadere
bewijzen gevorderd. Men mag het dus voor
zeker houden, dat ik alle deze legale bewijzen
in handen heb; anders had ik dergelijke in het
oog lopende fchilderijën niet gewaagd, dewijl
ik nog in beide Staten gegoed ben; in beide
mijne kinderen verdeeld heb, die met achting
en onderfcheidende eer, even als te voren hun
vader, aangenomen zijn; dewijl ik eindelijk in
beide nog zeker loon en weldaden te wachten
heb.

VAN DEN SCHRIJVER. Cl
JOSEPH en FREDRIK WILLEM weten verdienden
te fchatten, en openbare leugenaars of vermctene
lasteraars te tuchtigen. Eer en voldoening
genoeg voor mij, wanneer, zo wel in
Weenen als in Berlin, mijn boek gelezen, in
den grond voor waarheid gehouden , en met
ijver en bijval opgenomen wordt!
Men zal zich verwonderen, dat ik nog een
derde deel onder den titul van Levensgefchiedenis
uitgeve 5 en misfehien vermoeden, dat dit
uit baatzucht gefchiede. Maar ik kan mij met
de volgende redenen verdedigen.
1. Ene grote Princes in Berlin, aan wie ik
het lot van den Lieutenant VON
SCHELL verhalen
moest, die mij zo wonderbaar uit de gevangenis
van Glatz verloste, vondt hetzelve
zo gewigtig, dat zij mij de openbare bekendmaking
daar van 'opdiocg (a). Haar wil is mij
een
(a~) In het bijzonder Vooibcrigt voor het Leven van
SCHEI I-, ftaat: „ Een groot lieer in Berlin, wien ik de
v
Iotgevallm van SCHEEL verhalen moest, beval mij enz."
Is dit ene vergisfing van o::;:en Schrijver'! of werdt hij mis-
, fchien

eiv V O O R B E R I G T
dige Sctjrivleh' enigszins mogt beledigd hebben.
Deze, hier en daar bijtende fatyre, die
in den toon van RABENER gefchreven is, zal
van lieden van vernuft voorzeker met genoegen
gelezen worden. Maar in tegendeel zullen
ook velen, die de twee eerde Delen bewonderden
en hoog achtten , met dit ftuk minder
te vrede zijn, en vooral zullen de klooster-bibliotheken
hetzelve bezwaarlijk inkopen.
Dóch het is nu éénmaal in de waereld: en,
daar ik het niet in mijne studeerkamer met
diepzinnig nadenken, maar op mijne rcize, bij
ftukken en brokken, in verfchillende luimen,
vluchtig, cn zo als het in de pen vloeide,
ter neder gefchreven; en ook, om mijne hei
lovte te vervullen, met allen fpoed ter drukpersfb
gegeven heb ; zo verwacht ik toegevendheid
en onderfteuning van allen , die mijne
omstandigheid kennen , op dat ik éindelijk
die rust geniete, die mijn grijze kop nodig
heeft, en welke re erlangen of te genieten
mijne fchrijfzücht mij tot dus verre niet heeft
toegelaten. Ik zal vermoedelijk wel dra of
i-og

VAN DEN SCHRIJVER. cv
nog luider roepen, dan immer te voren; of
men zal van hem volitrekt niets meer lezen
noch horen , die door ftormen de haven bereikte
, die het doel van een eerlijk man en
echt Wijsgeer werkelijk trof , maar die ook
redenen vondt, om, het zij dan dankende of
zuchtende, te zwijgen.
Gefchreven te Koningsbergen .
in Pruis/en, 1787.

I N H O U D .
Vervolg op de Leyensgefchiedenis van
FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK,
en
nadere opheldering -van dezelve. Bladz. 1
Leyensgefchiedenis van FRANS , VRIJHEER
VAN DER TRENCK. . . I27
Leyensgefchiedenis van ALEXANDER VAN
SCHELL. . . . . 205
Bede om vergiffenis aan , en eerlijkverklaring
van die genen , allen zo wel
als énen , en énen zo wel als allen ,
welken ik in mijne Schrivten hier of
daar mogt beledigd hebben. . 230
Andwoord op de Aanmerkingen van de
Heren ARCHENHOLZ en BÜSCHING. 331
Nafchrivt. . . . 352
Affcheid van Berlin. . ; 353
VER-

V E R V O L G
OP
DE
LEVENSGESCHIEDENIS,
EN NADERE OPHELDERING
VAN DEZELVE,

V E R V O L G
OP
DE
LEVENSGESCHIEDENIS,
EN NADERE OPHELDERING VAN DEZELVE.
Ik befloot het twede Deel mijner Levensgefchiedenis
met mijne voorgel omene reize na Berlin, waar toe mij
de grootmoedige FREDRIK WILLEM op mijn verzoek
zijn' kabinets-pas na Weenen zondt. Ik was terftond
bereid, om deze reize vrolijk te ondernemen; maar
mijn altijd weêrbarftig noodlot wierp mij op een ziek.
bed, zoo dat ik zelvs weinig hoop had, om mijn Vaderland
weder te zien, en ene epoque te belev 'n,
waar aan ik 20 jaren lang met alle mogelijke voorzichtigheid
en moejte gearbeid had. Bijna was ik met den
groten FREDRIK. te gelijk begraven geworden,wanneer
ik noch het twede Deel zoude hebhen kunnen voleindigen,
noch dit derde fchrijven, en wanneer ik dierhalven
die zegepraal niet zou hebben behaald, welke
ik thands zoo roemruchtig beleevd heb.
Na het doorftaan van een aantal hindernisfen moest
ik eerst ene reize na Hungarijen ondernemen, die mij
in de daad verkwikte, en ene der aangenaamften van
mijn gantfche leven was.
III. DEEL. A * Ik

4 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
Ik fmaakte overal,en voornamelijk te Offen en Pest,
een waar zielsgenoegen, dat alleen maar de eerlijke
man, die niets als de goedkeuring van brave en verlichte
menfchen poogt te verdienen , in al deszelvs
gewigt gevoelen kan.
Ik vond namelijk bij deze in de daad eerwaardige
natie zoo vele tekenen van opregte vreugde over mijne
zegepraal, en zoo veel vertrouwlijkheid voor mij,
dat ik gene woorden kan vinden, om aan haar het
gevoel mijner ziele in de warmfte wenfchen voor hare
welvaart uit te drukken; en dat ik tot aan mijn' laatften
ademtogt mijn kroost zal infcherpert,zich de ach*
ting van dit volk waardig te maken. Overal, waar ik
kwam, of mij maar even zien liet, volgde het volk
mij met een zoort van lievde en bewondering na,
welke gewoonlijk maar aan zulke mannen wedervaart,
die onder de waardige vaders des vaderlands gerekend
worden. Ik had deze vreugde, die ik voorzeker in
ewigheid niet vergeten zal, vermoedelijk te danken
aan het groot gerucht, dat de gewelddadige ontroving
mijner grote goederen in Sclavoniën gemaakt hadt;
misfchien ook voor een gedeelte aan de vaderlandfche
verdiensten van mijn' neef, die op den Speelberg in
zijn ongeluk verfmacht was; maar voornamelijk aan
mijne Schrivten, die nu reeds overal bekend geworden
waren. Dezelvde' eer wedervoer mij bij het grootfie
gedeelte der Magnaten,en ook in de armde, waar men
mij overal met betuigingen van vriendfchap en vertrouwen
overftroomde.
Deze zijn de gevolgen van brave daden, en tevens
de zichtbare bewijzen van een edel gevoel bij een
volk, dat deugd en ftandvastigheid weet te waarderen.
L[eb ik dan gene redenen ?
om hier op trotsch te zijn,
- • en

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. -$
en daar voor mijne dankbaarheid openlijk te betuigen?
Heb ik gene redenen om tevens mijne kinderen aan
hun aan te bevelen, die misfchien nog, wanneer mij
het graf reeds omvatten zal, over hunne regten en
over de goederen , die mij in Hungarijen ontroovd
zijn, zonder vrees voor hoger' magc, een' billijke uitfpraak
doen zullen?
Wat mij zeiven betreft, ik ben volkomen voldaan
en genoeg beloond, wanneer ik maar als een martelaar
van mijne onverfchrokkene waarheidslievde, die ik in
alle gevallen betoond heb, betreurd mag worden. In
Hungarijen zal voorzeker niemand zeggen; „ TRENCK
,, is regtvaardig behandeld;" behalven zij alleen,wier
perfoonlijk eigenbelang 'er bij lijden zou, wanneer mij
éénmaal regt wedervoer, het welk ik echter om zeer
gegronde redenen vrees dat noit gefchieden zal. Alles
is reeds verjaard; oude refolutien van het Hof kluisteren
de rigteflijke uitfpraak van brave mannen; en de
bezitters van mijne fchone goederen zijn te magtig, te
nauw verbonden met mijne vijanden , die in groot
credit bij het Hof zijn, dan dat ik het minfte voorde»
lige uitzicht voor het toekomende zou hebben, of immer
nieuwe pogingen aan zou wenden. Ik wenschte.
God weet het! met een zuiver patriotsch hart, dat alle
familien, die door de goederen van TRENCK rijk
zijn geworden, den Staat even zoo vele diensten mogten
kunnen bewijzen, en dadelijk bewezen, als de
arm gemaakte en uit Hungarijen verdrevene familie van
TRENCK bewezen heeft, of nog zou hebben kunnen
en willen bewijzen, wanneer men hare waarde, hare
oogmerken, haren goeden wil nog ter regter tijd gekend
hadti En, daar ik naar alle waarichijnlijkheid
hun, die mij in dit Land hoogachtten, in.deze waeredi
A 3
niet

FKEORIÜ, VRIJHEER VAN DER TRENCK. >?
tegendeel hebben ze gretig gelezen, en mij voor mijn
leerzaam onderrigt, voor de ontdekking van ene me-
. nigte vooroordelen, hartelijk bedankt. Mijne Levens-
. gefchiedenis zelve werdt in Weenen zeer onverfchillig
gelezen, en onder de hersfenfchimmige Romans geteld.
Maar nergens anders, als bij Hungaren, vond
ik echte vriendfchap, wdir medelijden, en dadelijken
bijftand. Indien een Engehchman in London hetzelvde
gefchreven hadt, het zou niet bij lezen en wenfchen
gebleven zijn. De Staat zelf zou 'er zijne opmerkzaamheid
op gevestigd , hem beloond, en zijn
verlies vergoed hebben; en Lords en Ladijs zouden
in hunne testamenten voor zijn' rust en onafhanghjkheid,
die hij door zich zeiven verdiend hadt, zorg
gedragen hebben.
Wij goede Duirfche Schrijvers moeten nog met veroordelingen
en berispingen ftrijden, wanneer wij waarheden
fchrijven, en de ongeregtigheden aan den dag
brengen willen. En, wanneer het boek opgang maakt,
dan ftelen nog daarenboven dievachtige en lage nadrukkers
den eerlijken man af, wat hem toekomt. Ieder
één is met den minften prijs gediend, en, daar
dergelijke gepriviligeerde fchurken, aan hunne nadrukken
5 geen* moejte hebben, en gene copijgelden behoeven
te betalen, zoo trekken zij alleen den winst van
geroovde goederen, en verfchijnen nogthans in dezelvde
gezelfchappen met eerlijke lieden, en kopen zelvs
wel brieven en diplomata van adeldom, voor het geld,
dat zij op ene zoo lage en fchandelijke wijze verworven
hebben. ... En daar, waar men een' man, die
om zijn' hongerige maag te vullen een brood geftolen
heeft, als een' dief ftraft,daar ziet de Juftitie het met
een' onverfchilligen lach aan, dat men de wetenfchap-
A 4
P e n

* LEVENSGESCHIEDENIS VAT»
pen met grove ambachten gelijk Helt, hare waarde,
haren invloed op de wezenlijke vermogens van den
Staat miskent, en bij gevolg dezelven liever onderdrukt,
dan bevordert. Nuttige Schrijvers arm maken,
hun niet befchermen, hunne vlijt noch door achting
noch door beloning opwekken, en de vruchten van
hunnen arbeid ongeftraft aan roovzuchtige nadrukkers
overlaten. ... dat heet, in den eigenlijken zin, grove
onwetendheid, gebrek aan Staatskennis, of onverfchilligheid
in de wezenlijkfte hoofdstukken van enen
gezonden Staats-catechismus. ,
Gebrek aan Leraars veroirzaakt gebrek aan gelegenheid,
om het verstand te verlichten. Wanneer werkzame
talenten te weinig ondersteuning vinden, dan verwijdert
men grote vernuften, waar van men een aanzienlijk
nut hadt kunnen trekken, en die, wanneer zij
•zien, dat de wetenfchappen weinig achting verwerven
, of zich aan stormende driften overgeven , en geheel
werkeloos worden, of alleen maar werktuiglijk
voor hunne nooddruft werken. Onbeloonde vlijt baart
onverfchilligheid, en daar, waar het geleerde vak ledig
ftaat, worden de hoofden en de boekerijen met
niets anders, als met Theologifche twistfchrivten aangevuld
: Wie wint hier bij ? . . . Rome. -
En, wie verliest 'er bij? ... . De Staat, die daar
door gebrek krijgt aan nuttige mannen, en die door
zijne mortieren en oorlogskunst wel verwoesten en veroveren
kan, maar niet behouden, en geen nut dichten.
Grondige en beoefenende geleerden geven doorzichtige
Leraars aan de kweekfcholen. Zij fchrijven weinig
, maar, wat zij voortbrengen, is aangenaam, en
nicht nut. Doch , moeten zij om het dageiijksch
brood

FREDRIK, VRIJHEER. VAN DER TRENCK» • 9
brood fchrijven , dan ontzinkt hun de moed, dan
fchrijven zij ilecht, om dat zij veel fchrijven, op dat
zij des te meer vellen mogen kunnen verkopen. Hier
in is juist de oirzaak te vinden, waarom de waereld
met zoo vele boeken en pamphlets overftroomd wordt;
waarom kortzichtige lezers zoo moejlijk ene goede
keuze kunnen doen; waarom de grote Heren volftrekt
niets, of met afkeer, lezen; en waarom fchrivten, die
in de daad goed zijn, aan den Schrijver zoo weinig
voordeel aanbrengen, als aan den Staat, welke derzelver
waarde niet weet te gebruiken.
Men vergeve mij dezen uitflap, en vergunne mij
hier nog dit aan te merken, dat de algemene beoordelingen,
of de zoogenaamde Critici de eerstbeginnenden
ter neder flaan, maar ware geleerden alléén maar
bij hun benadelen, die zeiven niet in ftaat zijn, om
wèl te oordelen. Ondertusfchen wint de Recenfent,
zoo wel als de drukker dezer ftekelachtige Schrivten,
altijd ten minden zoo veel, als de goede Schrijver ,
dewijl hij, die GELLERT'S Schrivten koopt, ook gaarne
eens lezen wil, in hoe verre de boosheid der menfchen
goede werken kan lasteren, of ook door nieuwsgierigheid
gedreven wordt, om de vlekken van zulke
zonnen eens zonder verrekijker te zien. Hij meent
ze ook werkelijk,daar te zien, waar een arglistig he.
melbefchouwer dezelve zegt te hebben waargenomen.
•De muggenzifters, die op een comma zien, en fyllaben
tellen, zijn allerbelachlijkst in de ogen van hun,
die alléén maar gedachten en gronddelüngen fchrijven
wilden. Ondertusfchen moet ook dit zoort van infec-
Cen onderhoud zoeken; en uit den drek van een ml*
A 5
tjen

LEVENSGESCHIEDENIS VAN
tjen worden rupzen uitgebroed, die bloesfems en vruchten
afvreten. Maar hoe zou het gaan, wanneer daarom
de baatzuchtige hovenier den boom zeiven verwaarloosde
, en hier door zijne evvige onvruchtbaarheid
veroirzaakte ! Nog erger, wanneer de domkop hem
geheel uitroejde, en een' doornstruik in zijn' plaats
plantte ! Na deze aanmerking, die men misfchien
fterk noemen zal , maar die aan ieder belangeloos
Schrijver, wien men beledigd heeft, geoorlofdis, keer
ik weder tot den zamenhang van mijn verhaal.
Ik reisde den 5den Januarij van Weenen af, en
kwam te Praag.
Hier ondervond ik bijna hetzelvde, dat mij in Hungarijen
wedervoer. Men hadt mijne Schrivten bijna
overal gelezen: de Burger was begerig om mij te zien,
en bewees mij medelijden en lievde; en de Groten
des Lands overlaadden mij met bewijzen van achting,
beleefdheden , en vriendfchapsbetuigingen. Ook de
fchone fexe aldaar dank ik openlijk, en met den zuiverden
eerbied, voor de hoogachting, waar mede zij
mij verëerde. Dit zoort van edel gevoel voor een'
grijzaart, die nu helaas! alleen maar in de gedaante
van een' leraar kan optreden, doet hare aandoenlijke
zielen eer aan; en ik wen.-ch den jongeling, die ene
gevoelige ziel bezit, die ene /oo wetkdadige lievde,
en het genot der fchone en bekoorlijke waereld verdient,
van harte geluk, wanneer hij zulke veroveringen
weet te maken, en te behouden, en door zijne
tederheid zulke beminlijke voorwerpen bedendig aan
zich verbinden kan, door welker lievderijke verkering
en gelouterd vernuft zijne zinnelijke genoegens bevorderd,

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK, ï£
derd, en tevens zijn verftand befchaavd, zijne zeden
gevormd, zijne deugden en zijne perfoonlijke eigenfehappen
gebeeld kunnen worden. Welgelukzalig de
•man, die in zulke handen geraakt! Zedert ik Praag
heb leren kennen, zou ik in Maat zijn, on> mij ene
woonplaats te kiezen. Maar mijn noodlot verwijdert
tnij van ene ftad, waar ik misfchien balfem voor mijne
oude wonden in de menfchelijke zamenleving gevonden
zou hebben; en waar ik de laatfte uren van
mijn leven noff zou hebben kunnen doorbrengen m een
gezelfchap , waar in men, door de ondervinding van
zulke grijzaarts , die reeds alle zinnelijke vreugde lelie,
ren afgeltorven te zijn , nog ene aangename hoop
krijgt, dat men in de voordelen van het gezellig leven
nog delen zal.
Deze is de nieuwe fchets, welke ik vol dankbaarheid
van het tegenwoordig Praag geve , waar ik ook,
in het vak der Wetenfchappen, en der Staatkunde ,
zulke mannen, zulke vaderen des vaderlands gevonden
heb, die ik in Praag niet gezocht zou hebben. Ik
vond hun in de daad; ik verere hun; en ik wensch
den Monarch geluk, bijaldien hij overal dof vindt om.
zoo goed te kiezen, bijaldien hij zulke medearbeiders
weet te krijgen, te beloonen, en te fchatten.
Nu zettede ik, weemoedig na Praag terug ziende,
mijne reize na Berlin voort,na dat ik mijn'zoon, enen
veelbelovenden jongeling, die als Lieutenant bij het
twede regiment Carablniers met ere en goedkeuring
dient, omhelsd had.
Hij zag zijnen grijzen vader, benevens zijne beide
broeders, die voor den Pruisüïchen dienst bedemd
waren, afreizen.
Hij

tl
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
Hij gevoelde deze fcheiding in derzelver volle zwaarte.
Ik erinnerde hem aan zijn' plicht jegens den
Staat, welken hij dient; maar tevens ook aan het
fchrikkelijk lot van mij en van onzen neef in Oostenrijk,
en aan de bezitters der Hungaarfche goederen,
die ons regtmatig toebehoren. Hij beevde te rug; en
de aandoeningen , die in het oog van zijnen vader
leesbaar waren, deden zijne ziele huiveren. . . Tranen
bevochtigden zijne wangen. . . Het jeugdig bloed
verhefte zich, ftroomde driftig door de aderen,fchoot
ten neuze uit. ... en zijne met onituimigheid voortbrekende
woorden waren. . . .
„ Vader! bij God! Ik zal in alle gevallen to-
3, nen, dat ik onzen naam waardig ben. . .
„ Wie u beledigt, zijn bloed zal door deze
„ vuist vergoten worden! . .'»
Verrukkend fchouwfpel! Zoetffe wellust voor een
gevoelig vaderhart, die in zijnen zoon tevens enen
vriend omarmt! ... Zijne broeders weenden. ... -
Ik' weende mede: en hier had ik gelegenheid om aan
mijne kinderen grondstellingen in te prenten,die voorzeker
een ewig rigtfnoer van hunne daden blijven zullen,
. . Ik erinner hun hier mede nog aan hunne hei»
lige verbindtenis, wanneer zij eens deze mijne Le«
• vensgefchiedenis lezen, en ik reeds in het graf zwijge.
Elk Monarch, wiens dienst zij kiezen zullen, kan op'
trouw, ijver voor den dienst, en werkzame talenten
zekeren ftaat maken, Maar ene edele eergierigheid! is
de drijvveêr van hunne daden; bij gevolg aal,.geen van
hun dulden, dat hij verachtelijk of onbillijk .behandeld
worde.

IX.
JT. ran ^Xturs itr. *t

FREDRIK , VRIJHEER VAN DER TRENCK. 13
wordt. En het is alleen op deze wijze, dat zij mijne
oogmerken, en mijne wenfchen voor hun geluk vervullen
kunnen.
Op de reize na Dresden werdt mijn wagen des
nachts van een' berg bij Peterswalde na beneden geworpen,
zoo dat de fpannagel los liet, en de raderen
bovenwaarts kwamen te ftaan. Bijna had ik den hals
gebroken, en Berlin niet gezien. . . Mijn zoon werdt
aan den arm gekwetst. In Berlin kwam 'er de roos
bij, en dit toeval was de oirzaak, dat ik hem eerst
vier weken na mijn aankomst aan den Monarch voorftellen
kon.
Nauwlijks was ik in Berlin aangekomen , of ik
werd door den beroemden Staatsman en Minister, den
Graaf VON HERTZBERG , wiens goedkeuring en achting
ik reeds lang te voren door ene perfoonlijke omgang
verworven had, met alle mogelijke goedheid ontvangen.
Wie dezen man, die om zijne innerlijke waarde,
en zonder opzicht op zijne tituls, allereerwaardigst
is, zoo goed kent als ik, die wenscht den Staat
geluk, welke hem weet te fchatten en te gebruiken.
Zijn doorzicht in de ware belangens van den Staat is
onbepaald; zijne befchouwende zoo wel als beoefenende
geleerdheid, zijne taalkennis,en zijne bedrevenheid
in alle zoorten van verhevene wetenfc-happen zijn verwonderings
waardig. 1
In zijne mondelijke voordellen
heerscht de zuiverde welfprekendheid; in de voortbrengzelen
van zijn' veder oirfprongelijkheid; in zijn
gantfche character edelheid; en in zijn hart het fijnfte
gevoel. Zijn ijver voor het vaderland grenst aan geestvervoering;
zijne lievde voor den Monarch is op gene
vooroordelen gegrond; zijne arbeidzaamheid onvermoejd;
zijne standvastigheid mannelijk; zijneomgang
in

14 -LEVENSGESCHIEDENIS VAN
in het gezellig leven minzaam , en van allen hooffchen
trots ontbloot. Ook in het oeconomisch vak is
hij buiten twijfer de eerste kenner, en 'er is niemand
in alle de Pruisfifche Staten, die zich beter op de
huishoudkunde in de Steden en op het land verltaat
dan hij. Als Voorzitter bij de beroemde Berlinfche
Academie der Wetenfchappen fpreekt hij even zoo
leerzaam , als met zijne vrienden zonder achterhoudendheid;
en met den landman even zoo neurig, als
met den hulpelozen troostrijk.
Op zijn. woord kan zich zelvs de vijand van zijnvaderland
verlaten. De duurzaamheid van het vermogen
van Piuitfen is het doelwit van alle zijne wenfchen:
maar voor ene Machiavelistifche Staatkunde is
zijn echt Duhsch hart onvatbaar. Arglistige tegenstanders
weet hij te ontwijken, dreigenden met fierheid
te bejegenen, en zamen trek kende onweders door
wijsheid en voorzichtigheid wederom te verdelen. Zijsie
zware ambtsplichten vervult hij allen zelf: zijne
grootheid zoekt hij niet in prachtige gastmalen, noch
in ene fchitterende equipage te tonen: hij verrijkt den
Staat overal waar hij kan, en is gaarne een arm medeburger
van deuzelven, wanneer hij het gehele lig.
haam maar gelukkig ziet. Zijn landgoed Brielz bij
Berlin is geen Cbantelouppe, maar een voorbeeld voor
patriotten, die de Landbouwkunde leren willen. Hier
geniet hij alle woensdagen drie uren van uitfpanning,
die hem van zijnen (hengen arbeid overblijven.
Den Monarch kost bij jaarlijks maar 5000 rijksdalers
voor zoo vele gewigtige diensten. Hij leevt bij
gevolg oeconomisch, maar echter overeenkomstig zijn'
itaat, terwijl hij dan alleen pracht vertoont, wanneer
de eer van zijn' Mjnarch, en de welvoeglijkheid het
vor»

FREDRIK) VRIJHEER VAN DER TRENCK. 1$
vorderen. En hier toe helpt hem zijn eigen vermogen,
dat hij aan ziirie vlijt te danken heeft; en niet
de algemene Schatkist, welke anders de Mini-ters daar
toe plegen aan te fpreketi. Hij leevt bij gevolg in
ene aanhoudende inspanning zijner arbeidzaamheid, en
weinigen zullen zijne levenswijze benijdenswaardig vinden,
ook zal hij niet rijk derven.
Zoodanig is eigenlijk een der merkwaardigste mannen
in de gefchiedenis van Pruisfen , wien ik hier
zonder vleierij gefchetst heb; de man, die onder het
ftepter van FREDRIK DKN GROTEN zoo veel gebruikt
werdt; die zoo veel tot zijne grootheid bijdroeg;zoo
veel invloed in de Kabinetten van Europa wist te
verkrijgen; zoo zeer de opmerkzaamheid der denkende
waereld op zich gevestigd heeft; en die alleen de ere
genoot, om bij zijnen Itervenden Koning een getuige
zijner laatste daden en gewaarwordingen te zijn
maar de man tevens, die van dezen zelvden Kpitiag
alle mogelijke gunst en achting, maar noit het geringste
gefchenk ontvangen noch afgebedel 1 hééft Zoodanig
is de man, wiens perfoonlijke verkering ik twee
maanden lang in Aken en Spa dagelijks alléén mogt
genieten ; wiens goedkeuring ik mij ver viert'; wiens
welvaart mijne ziele wenscht, en wiens gedicntenis
altijd heilig voor mij zal zijn, en eerbied bij mij wekken.
(*?) VON HERTZBERG woonde in de laatfte weken van het
leven van den Koning tot zijn gezelfchap op Sans-Souci, en
bleef aldaar tot zijnen dood. Zie A. F. BUSCHING over het
Karakter van FREDERIK DEN TWEEDEN, in het Aanhangzel,
bladz. 325; en ZIMMERMANN, let over EREDERIK DEN caJOTEN ,
Wadz. 110, 112.

16 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
ken. Hij geniete in zijn Vaderland ene volkomene
beloning;nimmer knage de nijd aan zijne verdiensten,
of ontmste zijn grijs hoofd ; en vrede volge hem,
wanneer hij eens eindelijk redenen meent te hebben,
om voor zich zeiven te gaan leven, en met roem een'
last af te leggen, die bezwaarlijk door enen Opvolger
op die wijze zal worden opgenomen, gedragen, en'
ligt gemaakt, als HERTZBERG dit alles deedt!
In zijn huis wedervoer mij alle mogelijke achting en
eer. Bij gastmalen, die ik bijwoonde, was ik in het
gezelfchap der geleerdfte 'mannen van de Academie,
waar ik hun allen leerde kenne, die in de Pruisfifche
Staten de wetenfchappen tot nut van het algemeen
beoefenen, en aan hunne beftemming eer aandoen (b)'.
en niets ftreelt mijne eigenlievde aangenamer, dan dit,
dat zulke mannen mij hunne vriendfchap waardig
keurden. Enige dagen na mijne aankomst werd ik op
een' Courdag door den Overften Kamerheer , den
Vorst SACKEN, aan den Monarch voorgemeld , dewijl
het in Berlin het gebruik niet is, dat een vreemde
door den Minister van het Hof, dat hij dient, geprafenteerd
wordt. Ik verfcheen dus in Keizerlijke uniform,
als een geboren Pruisfifche vafal, bi] het Hof.
De Monarch ontving mij met zichtbare bewijzen
van zijne gunst, en alle ogen waren op mij geüagen.
Ieder,zonder uitzondering, gaf mij de hand, en noemde
mij welkom in mijn vaderland; en dit toneel was
even
(b) ZIMMERMANN fchrijvt van hem; „ De Heer Staatsdie-
„ riaar VAN HERZBERG onthaalde mij zeer liefderijk , en mij
„ dacht aan zijne tafel, dat ik in het oude Atheenen was:".
Ut OVCr ï&EDERIK DEN GKQOTEN, blïdz. I79.

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. i 1 /
even zoo aandoenlijk voor mij, als merkwaardig voor
de buitenlandfche Ministers , die met verwondering
vroegen, wie toth wel de Oostenrijkfche Officier wezen
mogt, dien men in Berlin zoo lievderijk, en met
soo vele bewijzen van vreugde ontving. De goede
Monarch zelf betoonde 'er een edel welgevallen aan,
dat hij mij met gelukwenfchingen omringd zag. Onder
anderen tradt ook de eerwaardige G eneraal-Lieutenant
van de Cavallerij, en Chef van de Gens d'armes, de
Heer VON PRITTWITZ , na mij toe, omhelsde mij, en
zeide hard op;
„ Deze is de man , die, om zich zeiven te
„ redden, mij ongelukkig hadt kunnen ma-
„ ken, en het evenwel niet gedaan heeft.'"
Ontroerd over deze' openlijke verklaring, vroeg ik
öm de oplosfing van dit raadzel, en kreeg tot andwoord
;
„ Ik heb u, mijn lieve TRENCK! op het oh-
„ gelukkig transport van Danzig na Maag-
„ denburg, in het jaar \t?si\ "Is Lieutenarit
„ moeten begeleiden. Onder weg liet ik mijn
,, commando te rug, en reed met ü, tegen
„ mijn' order aan, geheel alléén in een'open'
„ wagen. Ik gaf u zelvs gelegenheid om te
„ ontvluchten: Gij hadt het ook in de daad
,* kunnen doen, maar deedt het niet. In hét
„ vervolg heb ik eerst het gevaar gezien,
f i
waar in ik was , bij aldien gij minder'
,, grootmoedig gedacht hadt. Maar voorze-
,, ker was ik ongelukkig geworden, wanneer
III. DEEL, B „ den

18 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
„ den Koning zulk een' Arreftant, wien hij
,, voor zoo gevaarlijk en zoo ftrafwaardïg
„ hieldt , door mijne nalatigheid ontfnapt
„ ware. Ik dank u dierhalven nu hier open-
„ lijk, dat gij mij toen verfchoond hebt, en
,, ben daar voor uw verplichte vriend."
Mijne Lezers behoeven alleen maar aan het eerde ,
Deel dezer Gefchiedenis te rug te denken, zoo zullen
zij in het verhaal van m^jne arreftering te Danzig van
dit voorval melding vinden (c). Maar ik wist, toen
ik dat fchreef, nog niet, dat de grootmoedige man,
welke mij toenmaals Zoo genegen was, de tegenwoordige
Generaal VON PRITTWITZ was: doch, dat hij
zelf, toen hij zich dit voorval erinnerde, 'er openlijk
van fprak, doet hem zeer veel eer aan. Of nu mijn
toenmalig gedrag, in ene zoo wanhopige omfhndig.
heid , in de daad uit grootmoedigheid oirfprongelijk
was, dit zullen zij allen in twijfel trekken, die niet
weten, dat ik ook uit den kerker had kunnen ontvluchten,
wanneer ik hun had willen bedriegen, die
op mijne braafheid vertrouwden. Toen ik in Glaz
als een Staatsgevangen gearrefteerd was, liet men mij«
zelys op de jagt gaan (d)', een vriend lag in mijne
Mede in bed,, en ik kwam als een eerlijk man te rug.
In Maagdenburg kent men in dergelijke gevallen mijn,
characler buiten tegenspraak. Ik heb overal proeven
gegeven, dat ik mijn' welvaart niet op het ongeluk
van anderen gronden wilde. Of echter toenmaals, toen
ik
(t) Bladz. 259.
(d) Zie I Deel, bladz. 81.

IRJErRIR, VRIJHEER VAN DER TRENCK. *9
ik van Daizig vervoerd werd, juist alleen grootmoedigheid
in mij werkte, hier aan twijfel ik zeil'. De
vertrouwelijke wijze, op welke men mij behandelde,
flelde mij gerust. Mijn goed geweten maakte, dat
ik te Maagdenburg gene ketenen verwachtte. . . En,
in één woord, mijn noodlot wilde het zoo, dat ik
tien jaren lang in den kerker gemarteld zou worden.
Had ik dit vooruit gezien, of zelvs maar kunnen ver»
moeden, dan was ik misfehien ontvlucht, en dan was
mogelijk de toenmalige Lieutenant VON PKITTWITZ
daarom gecasfeerd geworden, om dat hij mij zonder
commando transporteerde , en dus fchuld aan mijne
vlucht hadt («).
In alle voorvallen van mijn leven had ik voorzeker
"; al-
(*J Het zal den Lezer niet onaangenaam zijn, dat wij hier
herhalen, het geen onze Schrijver te voren (I Deel , bladz.
259, 260) aangaande dit geval gezegd, heeft, waar uit wij
zijne toenmalige denkwijze kunnen opmaken, en deze plaats
beter verlraan; „ Dewijl ik mij zoo goed behandeld, en
„ zoo achteloos geëscorteerd zag, verbeeldde ik mij, dat
„ mijn arrest en tranfport niet anders als een gochelfpel was.
„ Ik maakte mij zeiven wijs, dat, daar het tranfport regt op
„ Berlin aan ging, de Koning mij fpreken wilde, dewijl ik
hem toenmaals zeer veel had kunnen zeggen van het plan
,, van den zevenjarigen oorlog, die toen reeds gezaaid was,
,, daar ik het gantfche geheim door de correspondentie van
,, den Graaf EESTUSCHEF van zeer nabij wist; want, dat ik
,, deze correspondentie hield, was in Berün beter bekend
„ dan in Weenen. Ik kon daarom niet geloven, dat ik iii
'„ Berlin ongelukkig zou zijn, en ik bleef in deze dwalende
„ en onbekookte begrippen, even als of ik met blindhdd
geflagen was."
B s

2© LEVENSGESCHIEDENIS VAN
altijd mijn befluit zeer fcbidijk bij mij, ja zomtijds
ging dit tot ligt vaardigheid toe in grote gevaren. Op
deze reize alléén fluiraerde ik gantsch onverfchillig ,
en liet mijt, als een onnozel en verzaagd lam , na dc
flagtbank lei Jen. Zoo is de beftemming van den
m'ensch dermate ingewikkeld, dat dezelve aan hem, die
deze knopen oplosfen wil, altijd onbegrijplijker in haren
'zaffienhang wordt, en zelvs ook voor den onbevooroordeelden
man een ewig raadzel blijven zal!
Waarom was ik juist, in het gevaarlijkst tij.iftip van
mijn leven, zoo koel, zoo beliuiteloos, of zelvs wel
ligtvaardig, daar ik tusfehen kerker en vrijheid bellisfen
kon? Verzaagd, vreesachtig, was ik immers op
andere tijden noit: maar waarom dan juist toenmaals,
wanneer ik volftrekt geen gevaar, hoe groot ook, had
moeten achten , om mij zeiven te helpen?
De verftandigfte man zoeke na de oirzaak hier v/n !
Hij zal even zoo min in dit doolhof Van gedachten
den draad ontdekken kunnen , als ik dénzelven tot
dus verre vond. Waarom is menig dapper foldaatj
die bij honderd gelegenheden alle gevaren braveerde,
zomtijds zoo beliuiteloos geweesr, als het verwijvdfte
wittebroodskind; en waarom verloor hij, in één ongunftig
ogenblik, al den roem, dien bij te voren verworven
hadt? Waar uit ontftaat eigenlijk die bravoure
journalkre bij enen in zich zeiven dapperen
man? Onze luimen weiken verfchillend naar de ver»
fc.lillende gefteldhejd der zappen , die onze zenuwen
in beweging brengen. . . of liever het werktuiglijk geitel
van ons lighaam neigt onzen wil herwaarts of derwaarts,
naar dat onze maag deze zappen wel of kwalijk
gekookt heeft. Lij k de bloedrijke aan verpoppingen,
dan heeft hij geen' lust om te danfen:en,zweet
men

+
FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 21
men in een dampbad, dan wil men noch denken,
jioch worftelen, noch ftorm lopen.
'Deze zijn de werktuiglijke oirz-.ken. Mnnr, wat
over het geheel genomen nu eigenlijk ons daar heen
leide, waar toe wij fchijren b eiland te zijn, dit onderzoeke
een kop, die verder ziet, dan de mijne ; en
deze zoeke zijn' toevlucht bij zijn' befchermengel, of
b ; j de volgers van den dweepzuchtigen SWEDKNBORG,
die zich met droomgebouwen, gochelarijen, en fchaduwen
ook daar zelvs weten bezig te houden, waar
geen üghaam te denken is, dat ene fchaduw veroirzaken
kan. Purclum !
Zoo dra ik bij het Hof voorgefteld was, nam ik
bet gewoon Caerimenieel in acht, en de Keizerlijke
Gezant, de Vorst REÜSZ, bragt mij bij alle buitellen
binnen«landfche Ministers, en in alle huizen in,
waar men ene vifite pleegt te doen. Ik werd bij de
Koninglijke Princen, bij de regerende Koningin, bij
de Koringinne Weduwe, en, in één woord, in de
paleizen van de gantfche Koningbjke familie met zoo
veel gunst en achting ontvangen, dat ik hier voor
ewig ene eerbiedige dankbaarheid gevoelen, en van die
alles nimmer iets vergeten zal. Zijne Koninglijke
Hoogheid Prins HEKDRXK, de welbekende grote broeder
van den groten FREDRIK, liet mij tot ene private
audiëntie roepen, hieldt een lang gefprek met mij, en
ik genoot de ere, dat hij mij zijn warm medelijden
met mijne voorledene rampen betuigde,dat hij mij zijne
befcherming voor het toekomende toezeide , dat ik
tot een piivaat concert, en tot een fcupé aan het Hof
genodigd werd.
In het paleis van zijne Koninglijke Hoogheid Prins
FERDINAND werd ik op dezelvde wijze ontvangen ;
B 3
ook

22 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
ook daar werd ik zeer dikwijls ter maaltijd en op het
avondgezelfchap genodigd, en zijne gemalin, die een*
kroon waaHig is, hoorde met genoegen mijn verhaal
van de rampen, die ik doorgedaan had, fchepte behagen
in mijne door ondervinding verkregene waereldkenris
• en overlaadde mij met gutistbetuigingen.
Het huis van dezen Heer is in de daad een voorbeeld
van opvoediny van jonge Prit ceri, en het Vaderland
heeft ontwijfelbaar van hem vruchten te verwachten
, die gewis meer beloven, dan men tegenwoordig
mbfchien van hem te gemoet ziet.
Zij zijn voor den fokiarenltand beftemd,en hun lighaam
is tot alle ongemakken voorbereid en gehard,
die ieder een, die het geiveer rir'.agr, in alle voorvallen
lijden moet Zij rijden , zwemmen , worden aan
allerlei ^eder bloofpelieid, voor alles, wat verwijvd
kan maken, hewnnrd, en tegen a'le krijgsoefeningen
gehard. Even daarom is hunne wasdom ook als die
der cederen op den Libanon, en hunne zielen zijn
even zoo verheven gevormd.
Den hoogmoed der Vorsten zien zij met verachting
aan. Hun hart is voor de vriendfchap geflemd, en
hunne zielen zoeken 'geen' goedkeuring noch roem ,
dan door brave daden , die zij ontwijfelbaar in alle
voorvallen verrigten zullen. Heerlijk uitzicht voor een'
Staat, waar in zij volgens hunne geboorte en beftemming
eens ene aanzienlijke rol fpelen moeten!
Vleierij heeft noit mijn' veder bezoedeld. Maar ik
vereer de groot denkende en doorzichtige moeder, die
gene hoogmoedige lediggangers, maar nuttige Princen
voor haar Vaderland opgevoed heeft; en, met hare
Koninglijke Hoogheid , tevens den eerlijken man, die
vlijt en weetgierigheid in zijne kinderen wist te verénigen.
Ik

FREDRIK» VRIJHEER VAN DER TRENCK. 23
Ik heb deze Heren zeer dikwijls gezien, en durf
mij ook met hunne achting vleien. Mijne nauwkeurige
fchets zal dus niemand verdacht voorkomen. Ik
heb nog te weinig gezegd. Ook de keuze van die genen
, die aangefreld zijn, om hun in alle wetenfchappen
te onderrigten, hunne perfoonlijke eigenfchappen
te vormen, hun verftand te verlichten, hunne talenten
behoorlijk aan te leggen, hunne tochten te bellieren ,
hunne kennis uit te breiden, hunne menschlievendheid
te regelen en aan te vuren, was in de daad de gel ukkigfte,
en tuigt zoo wel van het doorzicht van hun,
die deze keuze gedaan lïebben, als van het edel doel
hunner bcftemming.
Hoe hemelsbreed is deze wijze van opvoeding ortderfcheiden
van die, welke ik bij andere Hoven van
Europa, met opgehaalde fchouderen en weemoedigheid,
gezien heb; waar men Prityren of tot weekgebakkena
fchtpzels, of tot eigenzinnige despoten en menfchenvijanden
opbrengt!
Eh hoe belachlijk vertonen zich aan het oog van
enen wijzen itiM Hoogheden, die tot heerfchen geboren
zijn; die het overig gedeelte van het menschdom,
aan 'het welk zij, wat hunne innerlijke waarde betreft,
niet waardig zijn den fchoeriem te ontbinden, met ene
majestueuze trotschheid mishandelen; die, met de ogen
van enen baviaan, hunne kaken opblazen; en die, daar
hunne zielen in de daad nauwlijks ene dwergachtige
grootheid bezitten, zich zeiven als grote Heren in den
fpiegel bewonderen!
Welgelukzalig de Staat, waar de Vorsten weten,
dat het volk niet hun eigendom is, maar dat zij om
het volk gefchapen zijn! Zou ons wel ergens de ijzeren
roede van het onbepaald Despotismus als flaven
B 4
gees-

34 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
gecsfeïen kunnen, indien niet kruipende laagheid reeds
onze moedermelk vergiftigd had, en het klein aantal
der wijzeren daar door zoo weinig op den kruipenden
zwerm van het gepeupel werken kon? Gedull! Het
blijvt ondertusfchen zeker, dat een Vorst, die van
zijn volk bemind wordt, altijd zich zei ven en zijn
Land gelukkiger maken zal,dan de magtigfte Despoot,
die alleen maar,gevreesd wil zijn.
Mijne vreugde werdt in Berlin op het levendigst
opgewekt, wanneer ik op Courdagen na het Hof reed.
Gantfche benden van de burgerij waren bij deii ingang,
verzameld, en, wanneer dén van hun zeide; „ dat is
„TRENCK!" dan riep men mij toe; „welkom in
„ het vaderland!" Velen reikten mij de hand toe,en
hunne natte ogen overtuigden mij, dat zij zich met
mij verheugden. Hoe menig aandoenlijk toneel van
dezen aart zag ik niet in alle ge,zelfchappen ia deze
Hoofddad! Een begenadigd euveLlader ha It voorzeker
dergelijke tonelen niet te wachten, Dit is nu het
loon van den regtvaardigen ; en dit wedervoer mij voorzeker
in alle de PruühTche Landen in het volkr>
menst gewigt.
Waereld! bedrogene waereld! door waarfchijulijkheden
verleid, door voovoordelen vervoerd; wat is uw
lof, wat is uwe berisping? Beiden worden uitgedeeld
naar de luimen van enen ongeyoeügen of van enen
zachtmoedigen Vorst. Beiden zijn aan eén' en dezelvde
oirzaak, aan het algemeen gerucht, hare geboorte
verfchuldigd. Verfcheen wel immer op aarde een fpre.
kender voorbeeld van deze waarheid, dan ik? Ik lag
in Maagdenburg, in ketenen die voor een' misdadiger
te zwaar zouden zijn geweest, aan den muur ge.
fmeed; ik fmachtte tien jaren na geregtigheid; ik leed
meer

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 2J
meer ongemak,dan men zou kunnen geloven,honger,
elende, koude, naaktheid, verachting, Waarom? Om
dat een Koning, door lasteraars bedrogen , mij voor
fchuldig hieldt; om dat een, anders in de daad wijs,
Koning, mij miskennende, mij zulke ene barbaarfche
mishandeling waardig keurde; om dat die wijze Koning,
na dat hij zij ie dwaling in de daad zag, geen
yerwijt ener oveiijlhg dulden wilde,en dus,door mijne
mannelijke fierheid verbitterd, liever zijn hart ton
eigenzinnigheid verhardde, en tot wreedheid verfteeade.
Bijna ieder één wist toen reeds, dat ik oufchuldig
lee,d, en gene misdaad begaan had. Eti echter
liep alles ;„ Kruist hem'"Waarom? Om dat het vonnis
van FREDRIK'S throou geiproken was. Dewijl hij
het zoo begeerde, zoo werd ik als een misdadiger
aangezien. Mijne eigene bloedvrienden fchaamden zich
zelvs mijn' naam te voeren. Nljm vjeeschlijke zuster
werdt als ene misdadige behandeld, om dat zij mij ia
Krijn ongeluk bijbaan wilde (f): niemand dorst openlijk
zeggen, dat hij mijn vriend was, dat ik medelijden
verdiende, en nog veel minder, dat, de Koning
gedwaald hadt. . . In het kort! ik wis de verachtte,
de meest verlaten man in alle de PniisüTc'ie Staten,
en, was ik ouder deze martelingen gellorven,
dan fiondt op mijn graf gewis een teken mijner fchau»
de, met dit opfchrivt;
HISR LIGT TRENCK,
EEN BEDRIEGER EN VERRADER,
DIE ZIJNEN ADEL
ONWAARDIG WAS.
(ƒ) Zi* II Deei, bladz. 15.
B 5

$5 LEVENSGESCHIEDENIS VAff
Nu ftervt Koning FREDRIK. Op éénmaal verandert
het toneel. Een nieuw Koning beklimt den throon
s
en ik verfchijn, als een op éénmaal veranderd kapel«
lenen, wederom in Berlin. Mijné Levensgefcbiedenis
verfchijnt te gelijk met mij; de ooggetuigen van mijne
voorledene rampen leven nog; zij geven der waarbeid
openlijk getuigenis;zij omhelzen mij broederlijk;
èn de algemene verachting, met welke men mij te volen
onbillijk achtervolgde, is tbands de bron ener algemene
hoogachting en bewondering.
Groten des Rijks, die voor dertig jaren, ja nog voor
weinige maanden,'toen FREDRIK nog leevde,mij geen'
aanblik waardig keurder; die niet eens dorsten geloven
, dat ik betreurenswaardig was ; omhelzen mij
thands gemeenzaam en broederlijk, en wenfchen mij
geluk, ,, wijl FREDRIK WILLEM mij geregtigheid laat
„ wedervaren, en FUEORIK, onvermogend om het te
„ verhinderen, in het graf ligt."
Ik ben ondertusfchen even dezelvde man , die ik
voor veertig jaren was. Nimmer heb ik een' misdaad
begaan. En nu bewijst men hem eer, dien men nog
binnen kort onwaardig hieldt om in het vaderland genaamd
te worden.-
Bepalen dan onze daden wel de waarde van een*
man? Beflist zuivere deugd' dan wel over het lot,
over het loon van den regtvaardigen ? Voorzeker niet
in zulke Landen, waar de magt van een' Vorst in een
willekeurig Despotismus beftaat.
FREDRIK was ontwijfelbaar de verflandigfte , de door»
zichtigfte van dit zoort van Monarchen in Europa;
Snaar ook tevens de eigenzinnigfte en ongevoeligfte ,
wanneer hij teger.ftand bemerkte, of wanneer het te
doen was, om zijne gewaande onfeilbaarheid vol te
hou-

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 27
houden. Dit was zijn gebrek. Ahij \ was ^ ver*
fchnkkelijk voor hun , welken het treurig lot trof^
dat zij vaten des tooms «van zulke fdupzels werden,
die in zijne genade deelden , en tot bevordering zijner
oogmerken dienden.
Mistrouwen is ene deugd voor Monarchen, voor
hun althands, die minder bedrogen willen zijn, dan
korrzichtigen en ligtgelovigen. Maar welk' enen geopemien
weg vindt de laster niet bij den zoodanigen,
om der deugd te benadelen? Ik 'was fterk genoeg,
om alle mogelijke folteringen te verdragen. Ik leevde
ook lang genoeg, om den dood van enen gckroonden
vijand af te wachten, tegen wiens ontzachlijke krijgslegers,
en onbepaalden wil ik niets anders kon over
Hellen, als geduld en ftandvastigheid. , . Maar hoe
velen zijn in zulke kerkers verfmacht, dien een dergelijk
lot te beurte viel, doch die tegenwoordig hunne
Gefchiedenis niet meer verhalen, of, even als ik,
in openbaren druk fchetzen en bekend maken kunnen!
Hoe velen waren de elendige flagtoffers van deze eigenzinnigheid,
welker kinderen thands tot God in het
geheim om wraak roepen, fchoon zij niet openlijk van
de verdrukking van hunne vaderen fpreken durven ,
om dat de beledigde dode zich niet meer Verdedigen
kan , en zijn proces, zonder prothocol, met cxecu-ie
begonnen en geëindigd is ! Hoe afgtijzebjk klonk
voormaals dat donderwoord order in de oren der ver»
drukten, wien men gene verdediging vergunde! Wat
heet Ukafe in Courland; of Tel eji notre bon pJaifir
in Frankrijk; of dllergenadigfte Hofrefilutie in den
zoeten toon ener weldadige Landsmoeder wel adders,
als order van generaal commando in ene militaire Mo-»
narchie ?
Ver-

a8
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
• Vervloekte uitwerkzelen van de langheden der hoof*
fche vleiers, die de 01 feilbaarheid van hunnen aardfchen
God overal prediken, en hem de valfche grondftelling
inprenten; ,, dat een Monarch boven de wetten
verheven, dat het gantfche ^Land, het welk hij
„ beheerscht, zijn eigendom is; eh dat de onder'aan
,, zijn regt alleen als ene allerhoogfre genade moeB
verwachten, of kruipend affmekep."
Onze gebeden, de gebeden die* uit alle regtfchapene
harten tot God opklimmen, moeten dus alléén daar
toe zijn ingeri^t, dat wij, tot herfielüng. van den algemenen
welvaart, het regt mogen weder verkrijgen,
dat ons als menfehen toebehoort. Wij moesten gemeenfchappelijk'en
als om ftrijd ijveren, om, indierj
wij de willekeurige magt van hun, die ons beheerfchen,
niet bepeiken kunnen, dezelve ahhands aan
,bun als allergevaarlijkst eri alkrverachtelijkst af te
fchilderer. Onze Priesters moesten daar reine dankoffers
op een altaar brengen, waar een weldadig Vorst
alle magifpreuken krachteloos verklaart, en waar hij
zelf in geen geval als een ALEXAKDER of een KAKEL
XII zich gedragen zal. .Wee den Monarch, die door
zucht om veroveringen te maken rondgezweept wordt!
Wee het Land, waar een DON QUICBOT reuzen uit-
.daagt, of met windmolens vtchten wil! Wee het
volk , dat om zijne dolheid en ligtvaardigheid bloeden
, moet, of gebruikt /wordt, om andere volken ongelukkig
te maken ! Wee eindelijk den Heer, die alleen
maar van ilaven gevreesd wil zijn, die liever flraft
dan belooi t, of die, alleen maar om zijne gelievkoos»
de neiging te bevredigen, zijne magt gebruikt.
. JBeerschzucht qn bloeddoist blijven altijd vermaag.
fchapt.

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 29
fchapt. Eu ik zeg mee het grootfte regt in mijnen
Macedonifchen Held (§•);
In zijne ogen zijn de menfehen zijne bijen,
Die God gemaakt heeft, om in welige vallijen
Te azen op 't gebloemt, en, naar den korf gekeerd,
Te werken voor den Heer, die hunne vlijt verteert. —
De wil der Vorften is de wet d?r onderdanen:
De dapp're heldenmoed, die zich den weg wil banen,
Door puin, en asch.en blóed, tot de overwinnaars-kroonj
Die door foldaten heerscht, is 't woeden rasch gewoon.
Die met der menfehen regt en hunne koppen fpelen,
Wat wonder, dat zij noit in hunne zuchten delen?
Die weinig bijen heeft, fpaart haar, op hoop van winst;
Jlaar die veel' korven roovt, verfchoont de bijen 't mins*.
In plaats van oorlogzuchtige Vorften door triumphliederen
te verheffen, en door onzen arm te onderfteunen
, moeten wij veel eer de vredelievenden minnen
en vereren.
Maar men noeme mij tegenwoordig één' hoek in
Europa, waar niet het voorbeeld van LODEWITK XIV»
FREDRIK , of PETER , ter navolging gekoren worde.
De
(g) f. 27. Deze regels zijn , fchoon met enige kleine
veranderingen , reeds aangehaald in hec eerfte Deel, bladz. 5^,

go
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
De lettres de cachet, de kabinetsorders, en de knoet
(V) zijn • de tolken van alle wetboeken. De rigters
over onze regten en daden, danlen , even als een
dansbeer, zoo als hun vonrgefpeeld wordt, en ftann.
liever dapper onder het volkscanaille*, dan dn zij de
roede op hunne eigene ruggen afwachten zouden.
Niet redeneren! met deze woorden (luit de corporaal
de weetgierigheid der eerwaardigfte grenadiers.
Niet redeneren! blijvt de tnagtfpreuk der Referenten
in de Hoven van jufhtie, wanneer ene Hof-refohuie
de zaak reeds beflist heeft. Niet meer redeneren !.
domme en drieste TRENCK ! zoo denkt voorzeker ieder
nadenkend Lezer van dit boek, werp liever de pen
in het vuur, eer gij zelf in het gerigt ener Staats in»
quïfitie
gevonnist wordt, om als een martelaar dtr
Waarheid gebraden te worden!
Ik wil dezen goeden raad gatrouw volgen. Een ander
wachte zich, om zijn' vinger zoo te branden, a!s
ik reeds gedaan heb, of late eerst dan de voortbrengzelen
van-zijn' veder drukken, wanneer hij 'er zelf
niets meer van lezen of voelen kan.
Mij vloejeri altijd ongemerkt denkbeelden in de pen,
die eigenlijk niet tot het hoofdonderwerp van mijn
verhaal behoren; en deze voeren mij dan buiren bet
fpoor, wanneer de erinnering aan het vourledene mijn
bloed fneller doet omlopen, en de gevoelvolle geest
de fmerten dier oude wonden nog lijdt, die bij mij
noit helen of zich fluiten kui.nen. Ik mot st zoo veel
aan de rede gehoor verlenen, dat ik voor-mijn' eigen*
•rust dergelijke regelen doorftreek. Maar ach! de ei­
ken-
(h) Zie de aantekening op het eerfte Deel, bladz. 178.

FREDRsIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK.
3I
genlievde werkt, en ik kan 'er noit toe komen, dat .
ik over het fchrijven van onbewimpelde waarheden berouw
of leedwezen gevoele. Ik wil een origineel
Schrijver wezen, en het ergtte is, dat ik nimmer affchrivten
make van iets,wat voor de drukpersbefremd
is: hier toe ontbreekt het mij aan tijd en orde.' Even
daarom verdienen mijne Schrivten met regt de berisping
van alle boekbeoordelaars zoo wel, als van mijne
vrienden,die mij meer gematigdheid en meer voorzichtigheid
toewenfchen, wanneer mijne gedachten in
ene tomeloze pen vloejen.
Ook mijne tegenwoordige omflandigheid blijvt dus
nog altijd, en misfchien tot aan mijn graf toe, zoo
gevaarlijk als twijfelachtig. Waarom ? In Weenen
verloor ik mijn groot vermogen door een' magtfpreuk
van het Hof, en in zesendertig jaren, die ik als een
eerlijk man in den dienst heb doorgebragt, en in welke
ik gaarne meer werkzaam den Staat gediend zou
hebben, is mij noit de minfte gunst of achting bejegend.
Ik fprak en fchreef daarentegen vrij, riep luid,
en kreeg geen gehoor. Wat wonder, dat men mij
onder de misnoegden telt, en bij gevolg mistrouwen
op mij heeft, daar men mijn waar character, mijne
waarde miskent, en mijne zuivere oogmerken ten kwade
duidt? Wat wonder, dat zelvs de verlichte Keizer
JOSEPH, wien ik zoo vele duidelijke bewijzen van
mijnen warmen ijve* voor zijnen dienst in alle gelegenheden
gaf, mij daarom zonder befcherming en onbeloond
liet, om dat ik,
1) Reeds te oud ben, en bij gevolg invalide
fchijn te zijn, en onder die vruchten van den Staat
gerekend word, waar van alleen nog maar de fchillen
zijn

3a LEVENSGESCHIEDENIS VA 8
zijn overgebleven, om weg;te werpen. — Dit is
ondertusfchen verkeerd geoordeelde - Ik bezit
rog die zappen, ik voel nog die Merkte in mijne fpieren,
die mij tot welzijn van het lighaam van den
Staat rog zeer wel zouden kunnen doen medewerken ,
indien men maar pogingen deedt, om de machine wederom
in beweging te brengen.
a) Om dat de belediging , die ik ondergaan
heb, zoo groot is, dat 'mïn zich niet meer de moejte
geven wil, om voor dezelve ene evenredige voldoening
te zoeken. Doch men dwaalt, wanneer
men denkt, dat ik ook niet wel met weinig te vrede
zou zijn, daar ik toch 1
al te wel weet, dat ik noit op
alles hopen kan.
n_) Om dat de Staatkunde vordert, dat men
hem onderdrukt, wien men beledigd heeft, en wiens
verftand hem in fraat zou Hellen, om zich zeiven te
doen gelden.
4) Om dat zij, die de gunden van het Hof
bedelen, hun allen gaarne verwijderen, die hun in de
kaart zien, of hunne geheimen ontwerpen door openlijke
bekendmaking verijdelen kunnen.
5) Om dat alle referendarii, jufütie- pachters,
biegtvaders, en geprivilegeerde oorblazers van het Hof
mij kennen, en bij gevolg niet toelaten zullen, dat
mijne lievde voor de waarheid aan den gtregtigheid
zoekenden Vorst zou kunnen aanwijzen,hoe velen zijner
geveinsde dienaars en godloze onderdanen in hunne
lluiphoeken gruwelen bedrijven , waar door zij völ-
ko-

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 33
komen verdienen in het tuchthuis geplaatst te worden,
en tot een' arbeid veroordeeld, waar toe hunne
gevleeschde fpieren, en hunne zappige zenuwen, die
door het bloed hunner medeburgeren gevoed en verfterkt
zijn, hun de allergefchiktfte voorwerpen maken.
Ik heb wel reeds enigen van dit zoort openlijk genoemd,
nog eer zij met den bezem in 'de hand aan
hun tegenwoordig werk geraakten; en toenmaals noemde
men mij een' onrustigen en wreveligen kop, welke
den eerhied zelvs voor de allerhoogfte gerigtshoven
uit .het oog verloor. Maar is het wel mijne fchuld,
wanneer een flegt karei bij toeval of door listige wegen
, den titul van Hofraad, Rijkshofraad, of Regeringsraad
verkrijgt: en wanneer hij in ene gerigtsplaats
zit, waar hij mij ongeffraft mishandelen kan, en inde
daad mishandelt, omdat hij weet', dat ik hem kenne?
Is het dan wel ene misdaad, wanneer ik hem een'
fchurk noeme, eer de Monarch weet of zien wil, dat
hij in de daad een fchurk is? Ik bewees immers
reeds voor zestien jaren, dat de Hofraad ZETTO een
falfarius was. Ik bewees het ex aclis cjf faBis in de
gerigtskamer. Echter bleef hij nog zestien jaren Referendarius,
en {lelde over mij een' Curator aan, die
van hem de volle magt verkreeg, om mij te chicanéren.
Zou ik nu daarom wederroepen, het geen ik
gezegd heb, om dat het Collegie den fchurk nog zoo
lang in hun gezelfchap dulden wilde? . . . God beware
mij voor zulke ene laagheid! Doch even
daarom, wijl ik de bron mijner vervolgingen kenne,
blijvt mij ook weinig hoop overig; en ik ben geen
haas, die gaarne daar heen te rug keert, waar hem
jftrikken gezet zijn , dewijl hij het niet waagt, om over
III, DEEL. C . den

34 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
den omtrek van het veld, waar op hij geboren is, te
lopen.
6) De laatfire en voornaamfte oirzaak, waarom
ik weinig zal krijgen, is deze; om dat ik niets zoek
of vraag , zedert ik ene onverfchilligheid omtrent mij
bemerkt heb, en om dat ik niets boven de onaf hanglijkheid
kieze, en alléén na haar bezit Itreven wil;
terwijl mij, in dit geval, daar, waar ik volftrekt gene
dankbaarheid fchuldig ben,ook gene ambtsplichten verbinden.
Voor het overige heb ik door mijne reize na Berlin
aan alle lasteraars ftof gegeven, om kwade vermoedens
tegen mij te verwekken. Ik lach hartelijk over
hunne vergeeffche pogingen. Mijn gedrag aldaar,
waar ik in Keizerlijke uniform verfcheen , heeft hun
even zoo befchaamd, als die neuswijze fpions, die in
November van het vorig jaar, toen ik na Hungarijen
reisde, aan enige Groten des Rijks fchreven: „ Men
„ mag wel op de fchreden van TRENCK in Hunga-
,, rijen letten." Elendige, bijziende benijders
mijner deugd! Gij kunt mij geen hair uit het hoofd
trekken , en zijt niet in ftaat, om den róem van een
eerlijk man, dien ik nu reeds tot mijn zestigfte jaar
gehad heb, te verminderen, veel weiniger, om denzei
ven te vernietigen. Ik trede voorwaarts, als een
elephant onder de krekels._ Mijne grijze hairen zullen
met gene verwijtingen ener wankelmoedige, verraderlijke,
of wraakgierige ziele bezoedeld worden. Ik ben
en blijf tot aan mijn graf een goed waereldburger, en
geen Mogol, geen Sophi, geen Sultan zal in ftaat
zijn, om mij door beloningen tot zijnen alleronderdamg'

FREDRIK , VRIJHEER VAN DER TRENCK. 35
nigflen dienst te lokken. Ik zal gene Staatsgeheimen,
die ik door mijn doorzicht ontdekte, immer met zulk
een oogmerk aan een' ander' openbaren, op dat deze,
in zijn vak dezelven gebruikende, tevens daar door
eeji ander, die mij beledigde, benadelen zou. Neen,
ewig neen! Noit was ik een gehuurd fpion, en wil
ook noit een beloond fchurk zijn. Ik treed aan beide
Hoven, in Berlin zoo wel als Weenen, met de verworvene
ere van een' martelaar van Staat op, en kan
daar mijn hoofd moedig na boven heffen, waar anderen
zich achter momaangezichten verfteken mosten :
maar echter wil ik noch een Oostenrijkfche noch een
Pruisfifche partijganger worden, na dat ik zonder te.
genfpraak bewezen heb, dat ik van beide Hoven beloning
en achting verdiend heb. Achting heb ik ook
verkregen; maar op beloning wacht ik nog , welke
echter maar in zoo verre wenfchelijk voor mij is, als
dezelve ftrekken kan, om de rust te bevorderen, waar
aan ik befloten heb mij zeiven over te geven. Mijne
zeilen zijn ingehaald, de fformen zullen mij op de
waereldzee niet langer rondllingeren, en ik zoek reeds
na de haven, waar mijn wrak voor anker verrotten
zal.
Gaat dan moedig aan den arbeid, Heren Hofcabalisten
aan de beide gemelde Hoven ! bevordert mij deze
rust, en (leekt voor den Duivel een licht op, op
dat hij gene duivelfche ltreken in uwe toneelrollen
make, en het voorhangzel niet opbale, eer Hansworst
aangekleed optreden kan, of eer Columbine zich geblanket,
en Pantalon de violetten kousfen aangetrokken
heeft.
Ik leg hier mede enen openlijken eed af, dat ik mij
in ewigheid in gene zaken van de waereld meer men-
C 2
gen

36 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
gen wil. Het kromme mag, wat mij aangaat, ewig
krom blijven. Ik zoek gene tituls, gene ambten bij
het Hof; ik wil gene Vorsten verlichten, wantrouwende
noch wijzer maken: ik wil noch in het Kabinet,
noch in de Antichambre, gezien zijn, op gene
paradeplaats commandéren, maar ook geen onderdanig»
fte noch gehoorzaamfte knegt van een' Veldmaarfchalk
wezen. Ik wil in een' hoek, dien ik zelf voor mij
uitkieze, alleen maar een onbekend en ftil aanfchouwer
van ons waereldtoneel zijn, waar ik onder de
GARRICKS en SCHRÖDERS gerekend werd, toen ik nog
medefpeelde. Uitfluiten zal mij niemand , wanneer
zwakheden van den ouderdom mij verlammen , of ik
op mijn' leuningfloel blijve, om een gemak te nemen,
dat ik zoo wel verdiend heb. Ik wil 'uit baatzucht
niets prijzen noch laken; maar alleen die genen met
een opregt hart danken, die iets tot mijne rust bijdragen
, en die voor mij in Weenen of Berlin ten minften
enige beloning voor mijnen getrouwen arbeid, of eni.
ge vergoeding voor het verlorene op ene billijke wijze
te weeg brengen, of uit gunst verwerven willen. Voor
zulke mannen wil ik lofzangen digten, die mij dezen
énigen wensch helpen bevorderen; en nimmer zal het
hun berouwen, dat zij TRENCK aan zich verplicht
hebben.
Als'een eerlijk man trad ik thands, na dat ik over
de ftormen van het noodlot roemruchtig gezegepraald
bad, in Berlin te voorfchijn. Men is overtuigd, dat
ik geen vijand van mijn vaderland was , maar aan
mijn gedacht en aan mijne medebroeders eer aandeed.
Ik verfcheen hier in Keizerlijke uniform. Ook zijn
de plichten van dezelve vervuld. En nu reist TRENCK ,
die in Pruisfen geboren is, na Oostenrijk te rug,
om

11
FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 37
Otn zijn' vaderplicht te vervullen, na dat hij ook hier
meer gedaan heeft, als men van een beledigd man verwacht
zou hebben.
»•
Nu verder tot het verhaal mijner ontmoetingen te
Berlin.
Enige dagen, na dat ik den Monarch voorgefteld
was, en bij de regerende Koningin gefoupeerd had,
welke mij met ene bijzondere onderfcheiding ontmoette,
verzocht ik om ene private audiëntie, en kreeg
daarop den I2den Februari] des avonds den volgenden
brief:
Votre lettre du 9. de ce mois vient de m'êtrt
•remife; en rtponfe a laquelle, je fuis bien
aife de vous dire, que ji vous voulez vous rendre
demain aprés-midi a cinq heures chez
moi, je pourrai civoir le plaifir de vous voir
cjf de vous parler. En attendant je prie
Dieu qu'il vous ait en fa fainte cj! 3
digne
garde,
Berlin le 12 Fevr, 1787.
EREDERIC GUILLAUME.
P. S, Apres avoir fignê la préfente, je trouve
plus a ma commoditê de vous appointer pour
demain matin a neuf heures, de forte que
C 3
vous

3§ LEVENSGESCHIEDENIS VAN
vous voudrez bien vous rendre vers ce tem
marqué dans l'appartement nommé la Marmor-Kammer.
Voor Lezers, die geen Fransch verdaan, zal ik hier
ene vertaling van dezen brief laten volgen:
Uwen brief van den negenden van deze
„ maand heb ik wel ontvangen, en het is
„ mij lief u te kunnen andwoorden, dat,
„ indien gij morgen na den middag ten vijf
ure bij mij komen wilt, ik het genoegen
„ zal hebben, om u te zien en te fpreken.
,, In verwachting hier van, bidde ik God,
„ dat hij u in zijne heilige en waardige hoe-
,, de neme."
FREDRIK-WILLEM.
P» S. „ Na dat ik dezen brief reeds ondertekend
had, bevind ik, dat het mij beter
gelegen komt, u morgen ochtend ten
„ negen ure bij mij te ontbieden. Gij zult
,, u dus tegen den gemelden tijd wel jn
„ de zoogenaamde marmeren kamer willen
laten^vinden."
• Men oordele nu, met hoe veel verlangen ik na dit
gewenscht uur wachtte. Ik vond dezen echten TITUS
geheel alléén, en ons gefprek duurde langer dan een
nur.
God' hoe gemeenzaam! hoe lievderïjk is deze Monarch
!

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 39
narch! hoe groot, hoe edel wist hij mij wegens het
voorledene te troosten, en hoe zeer vermeesterde de
verzekering van zijn' gunst mijne gantfche ziel. Hij
hadt reeds mijne gantfche Levensgefchiedenis zelf gelezen.
Hij was, als Prins van Pruisfen, in Maagdenburg
ooggetuige geweest van alle mijne folteringen,
en van mijne ondernemingen om te vluchten. Hij erinnerde
zich menig voorval, en hadt ook reeds de
nog levende ooggetuigen gefproken, welke de zuivere
waarheid van het verhaal van mijn onfchuldig lijden
bevestigd hadden. Ewig zal ik aan dit gelukkig uur
denken: maar hetzelve vervloog ook. Hij verliet mij
met ontwijfelbare bewijzen van zijne achting en gunst.
Mijn oog zag te rug, maar mijn hart bleef in de marmeren
kamer bij enen Vorst, die vatbaar is voor edele
aandoeningen, en mijne wenfchen voor zijnen welvaart
waren onbepaald.
Ik heb zedert het grootfte gedeelte van zijne Staten
doorgereisd. Maar waar is toch ieder één te vrede?
Velen klaagden mij over verdrukkingen, Üegte tijden,
of onbeloonde vlijt.
Overal gaf ik ten and woord:
„ Mijne vrienden! werpt u bij het opgaan van
iedere zon op de knieën, en dankt God,
dat gij onderdanen van Pruisfen zijt. Ik
„ heb mij zoo fterk in waereld- en men-
„ fchen-kennis geoefend als iemand, en ik
„ verzeker u op mijne eer, dat gij gelukki»
,, ger zijt dan enig ander volk in Europa.
Het is nergens beter dan hier. Men heeft
„ overal zomwijlen redenen tot zuchten.
„ Maar gijlieden hebt een' Koning, die niet
C 4
„ ei.

40 L E V E N S G E S C H I E D E N I S V A N
,, eigenzinnig , niet heerschzuchtig , noch
„ gierig, noch wreed is. Hij wenscht het
„ geluk van zijn volk; hij wil het in vrede
doen wonen; en, bij aldien hij ergens in
„ dwaalt, en daar door iemand lijdt, dan is
„ het voorzeker de fchuld niet van zijn
„ hart."
In de daad hier voor zette ik openlijk mijne eer te
pand: en men weet, dat miin veder noit van vleierij
betchuldigd kon worden. Mijn onderzoekend oog zag
duidelijk de bewijzen van dit alles, en mijn hart denkt
waarlijk zoo: ik fprak en ik fchrijf dus op deze wij.
ze uit overtuiging , en zonder blanketzel of bijoogmerken.
Daar nu tegenwoordig het oog van alle Kabinetten
van Europa voornamelijk op Berlin gevestigd is ; daar
men overal gaarne zou willen weten, of FREDRIK
WILLËM in ftaat zal zijn, om het grootsch Staatsgebouw,
dat door FREDRIK DEN GROTEN ZOO hoog opgetrokken
is. {taande te houden; zoo wil ik hier wel
niet alles zeggen, wat ik daar over denk, maar evenwel
dat melden, dat ik grondig doorzag, en dat ik
fchrijven durf, zonder gevaar,van eens tot een' leugenaar
gemaakt te zullen worden.
Aan bekwame bouwmeesters , aan aankwekelingen
voor gezellen en meesterknegts, aan den goeden wil
om mede te werken, aan bouwftoffen, aan kunltenaars
die den uitwendigen fieraad bezorgen kunnen,
aan kweek fcholen voor lerenden, ontbreekt het gewis in
Puisfeï niet, Het warmfte Patriotismus gloejt aldaar in
aller aderen. Men kent de drijvveêren van den groten
en wijzen FREDRIK in deze in de daad wonderbare
kunst»

FREDRIK , VRIJHEER VAN DER TRENCK. 41
kunstmachine; en men zal 'er zich vermoedelijk ook
op toeleggen, om deze drijvveêren in dezelvde rigting
voort te laten werken. Doet men dit beftendig, dan
heeft men voor dezen toren van Babel geen' verwarring
der talen te vrezen; en, die hem zouden willen verftoren,
zouden zeer grote zwarigheden te overwinnen
hebben. Nog ftaat alles even zoo vast, als in de tijden
van FREDRIK; en tegen grote onweders ftaan de
metalen afleiders overal op de regte plaatzen.
In het Kabinet arbeidt nog een HERTZ BERG, die
even zoo denkt, fchrijvt, en handelt als voör enige
jaren. . . •• De Koning wil, dat omtrent zijne onderdanen
geregtigheid uitgeoefend worde, en hij zal
een' ieder', die hem bedriegt, zwaarder ftrntfen, dan
de bedrieger misfchien van zijne goedheid vermoedt.
— — De fchatkisten zijn gevuld. —— De armée is
nog dezelvde. En naar alle waarfchijnlijkheid
zal rijkdom, induftrie, en bevolking niet verminderen
maar aangroejen. Men bevordere maar den Handel
door welïngerigte commercie-traétaten met vreemde
volken; men wekke de induftrie door beloningen op;
men verbannè alle monopoliën (/); men zorge, dat
(?) De kundige Lezer zal ligt bemerken, dat onze Schrijver
hier het oog heeft op de verkeerde middelen, die door FKE-
DaiK DEN GROTEN aangewend werden, om den Koophandel in
zijne Staten te doen bloejen. MOORE fchrijvt daaromtrent;
„ Zijne Pruisfifche Majefteit heeft op geen voorwerp met zo
„ veel ijvers, en zo min geluks, zijne aandagt gevestigd, en
„ zijne zorg daar aan befteed, dan om den Koophandel in de
„ Landen zijner Heerfchappije te vestigen. Alle zijne poo-
„ gingen, ten dien einde, zijn mislukt, door kwaalijk opge-
„ legde belastingen, door Monopoliën ea andere bepaaliiigen,
Cj
„Dé
de

42 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
de levensmiddelen goedkoop zijn; men onderfteune de
fabrieken ; men piundere den ambachtsman niet uit
door zware belastingen; men ftrnffe naar billijkheid;
men belone vlijt en deugd; men dulde geen' gewetensdwang;
men bevrijde alle vreemdelingen van de
recrutering; men houde heiiig alle zijne belovten ; en
dan opene men alle de grenzen. Gene anderen als
deugnieten en booswigten zullen 'er uitlopen : en goede
menichen, die hun vaderland verlaten, om hunne
beulen te ontvluchten, zullen na de Pruisüfche Staten
ijlen, Waar de getrouwe arbeider op beloning fiaat kan
maken, en waar zijn eigendom in veiligheid is.
Wat den Monarch zeiven betreft, ziet hier ene affchildering
van hem (£). Zijne geflalte is groot en
fchoon ,
„ De Koophandel laat, gelijk 't wild gevogelte, of't wild
,, gedierte, wanneer het gevangen en opgeflooten is, de wie-
„ ken hingen, en toont zich onlustig, of men mag 'er van
„ zeggen, dat dezelve, gelijk de Liefde,
„ • op 't zien van menfchelijke banden,
„ De vlugge wieken rept en wegfiielt uit elks oog."
Befchouwing der Maatfchappil en Zeden in Frankrijk ,
Zwitzerland en Duitschland, II[ Deel, bladz. 42.
(k) Men zal ligt zien , dat deze charaéterfchets ontworpen
is kort na deze audiëntie, en dus in hef" eerfte vuur van dankbaarheid',
welke de Schrijver voor de hem bewezene eer gevoelde.
Men vergelijke ondertusfchen met dezelve, hetgeen
MOORE van den tegen woordigen Koning, die toen nog Kroonprins
was, gefchreven heeft; bladz. 96, 87, -88; „ In hoe
„ veire hij de bekwaamheden eens Veldheers bezit,is onbekend,
„ dewijl hij geduurende den laatflen Oorlog, te jong was, om
„ eenig bevel te voeren, Maar zeker bezit hij een fchoon ver-
„ ftand,

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 43
fchoon, zijn uitzicht majestueus, en alle zijne perfoonlijke
eigenfchappen zouden hem in den rang der
beminnenswaardigfte mannen plaatzen, ook dan zelvs,
wanneer hij geen Koning was. Hij is vriendelijk zonder
valschheid ; lievderijk en aangenaam in den gezelligen
omgang; groot, waar hij tonen moet, dat hij
Koning is. Zijn hart is vatbaar voor de edelfte aandoeningen;
zijn toon niet gebiedend; zijne fpraak welluidend
; zijn gang vast en mannelijk; en zijne ziel
vol goedheid, en geheel tot weldoen geneigd; en hij
vindt zijn geluk in het heil , dat hij aan anderen
fchenken kan.
Hij is mild, maar geen verkwister, dewijl hij weet,
dat zonder ene ordentlijke huishouding de Pruisfifche
Staat zijne magt niet behouden kan. Hij heeft gene
neiging om veroveringen te maken, wil niemand benadelen,
maar zich ook gewis niets laten ontnemen, of
voor dreigingen te rug wijken.
Zijn grote leermeester en voorganger heeft hem
reeds
„ ftand,doorLetter-oefening opgekweekt en befchaafd. Hij heeft
„ zich eenige moeite gegeeven, om het Engelsch te leeren
v . en heeft onlangs SHAKKSPEAR onder handen
„ genomen. Zijne Koninglijke Hoog-
„ heid woont de Wapenhandelingen zo flipt bij, als meest
„ alle andere Officieren van denzelfden rang In het Leger;
„ want, in den Pruisfifchen dienst, kan geen hooge rang
„ van geboorte iemand daar omtrent eenig gemak geeven.
„ Hij wordt zeer geagt van het Krijgsvolk en voor een braaf
„ Officier gehouden. Bij eene Krijgsmans openhartigheid ,
„ voegt hij de braafheid van een Duitfcher, en wordt bij het
s, Volk in 't algemeen bemind, uit hoofde van zijne goed-
„ aanigheïd, gemeenzaamheid, en vriendlijkheid."

LEVENSGESCHIEDENIS VAN
reeds het getuigenis gegeven, dat hij, als de noodjiet
vordert, een foldaat, en een groot veldheer is. Hij
weet ook, hoe noodzakelijk het zij, dat de Koning
m enen militairen Staat een vriend van de foldaten
moet zijn.
De wijze FREDRIK, die de wetenfchappen beminde,
en zelf geleerd was, heeft dezelven echter in zijne
eigene Landen niet bevorderd. De Duitfchers hadden
onder hem de Duitfche fpraak wel kunnen vergeten;
hij hadt meer behagen in de Franfche Letterkunde (7);
In
(/) Dit is volkomen waar. De Koning toonde altijd den
grootften afkeer van de Duitfche, en de partijdigfte vooringenomenheid
met de Franfche Letterkunde. Hij gaf in het jaar
1780 te Berlin een werkjen uit, onder dezen titul: De la
Li te rat ure Allemande ; des defauts qu'on feut lui reprocher;
quelles en font les caufes,

FREDRIK , VRIJHEER VAN DER TRENCK. 45
In Koningsbergen, waar te voren bijna de gantfche
Noordfche adel ftudeerde , ontbreekt het thands aan ,
Pro-
Ouand aux belles-lettres, convenons de netre indigence. &c.
En dit fchreef hij in het jaar 1780, toen de fmaak der Duitfchers
reeds ene zoo grote zuiverheid en kieschheid hadt,
dat zij door alle billijke beoordelaars voor Leermeesters van
andere volken gehouden werden! De Schrijvers van de Faderlandfche
Bibliotheek van rVetenfchap, Kunst, en Smaak
hebben reeds, op het voetfpoor van ZIMMERMANN , aangemerkt
, dat deze afkeer van de Hoogduitfche Letterkunde toe
te fchrijven was aan de onveranderlijkheid van des Konings character
en gezindheden. „ De Hoogduitfche Letterkunde"
(zeggen zij, I Deel, No. 1, bladz. 34) „was, vóór het jaar
„ 1740, in enen allerflegtften Haat, en verdiende den aandacht
„ niet van een' jongeling van zoo veel genie, als FREDRIK
„ was. Hij fchreef en fprak dus toen reeds het lievst Fransch;
„ hij las niets als Franfche werken; en zijne vooringenomen-
„ heid met de Literature van die natie werdt daar door zoo
„ fterk, dat hij dezelve ook toen niet afleggen kon , toen
„ GOTTSCHED, GELLERT en anderen Duitschland verlichtten, en
„ de befchaavdheid aldaar met reuzenfehreden deden voort-
„ fnellen tot zulk een toppunft, als thands bijna gene natie be-
„ reikt. Hij hadt zich ééns voor den fmaak der Franfchen
„ verklaard, en, hoe zeer ook de omftandigheden veranderden,
„ en hij dus zijn oordeel en ^zijae verrigtingen daar na hadt
„ behoren te veranderen, zoo bleef hij echter tot aan zijnen
„ dood toe bij het oude." Die onveranderlijkheid was daarom
te meer af te keuren, om dat zij tegen zijne eigene belovten
ftreedt; want hij zeide zelf aan enen Lofredenaar der Hoogduitfche
Letterkunde : "faime notre commune patrio autant,
que vous faimez; & par cette raifon je me garde
bi en de la louer, avant qifelle ait merité des louanges; ce
fi-

40 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
Profesforen en Studenten. De eerften zijn niet geacht,
en worden liegt betaald; en de laatften gaan na Göttingen
en Leipzich. Naar dat het zich laat aanzien,
zal de tegenwoordige Monareh, die geen geleerde is,
de leerfcholen beter verzorgen, om geen gebrek te
hebben aan mannen, die bekwaam zijn, om de pen
te voeren, en de geregtigheid te handbavenen: vooral,
daar de adel, zonder uitzondering, in de armée
dienen moet, en weinigen voor de wetenfchappen overig
blijven, wien het nog daarenboven in de daad aan
gelegenneid ontbreekt, om hun verftand te vormen.
Maar alléén met den degen in de hand fpeelt men ene
verachtelijke rol in het Kabinet, en FREDRIK WILLEM
wil zijn volk niet met den ijzeren fcepter alléén voor
de flagtbank vormen. Hij wil geen Sultan onder Haven
zijn.' Vrees en geesfels , domheid en bijgeloof
ibrekken alleen maar den Despoot tot fteunzels zijner
magt. Hij wil maar alleen Koning en wel een goed
Koning zijn, bij gevolg zal hij uit beginzelen van eer
en lievdé de ware zucht voor het Vaderland zoeken
op te wekken. Hier toe behoort verlichting. Deze
volgt uit de uitbreiding der wetenfchappen: en bij gevolg
zullen de Pruisfifche Academiën wel dra weder
beginnen te bloejen, welken door het militair fyfthema
van FREDRIK geheel en al verachterd waren (m).
Voor
ferait, comme fi on vouloit proclamer vainqueur un homme ,
qui eft au milieu de fa courfe. J'attends qu'il ait gagné
le büt,
& alors mes applav dijfemens feront aufti fincéres
que vrais. Zie FEITH'S Verhandeling over het Heldendicht,
bladz. 8-11, waar uit ik deze gezegdens van den Koning
ontleend heb.
(m) EUSCIIING fchrijvt aangaande dit onderwerp onder andereu

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 47
Voor het overige is deze Koning een volkomen
menfcbenvriend. Hij zal gewis geen mensch martelen,
noch in gevangenisfen laten fmachten of doen mishan.
delen. Geen flaafsch juk zal de halzen der Pruisfen
drukken, geen geesfel hunne ruggen teisteren. Zelvs
bij de foldaten verfoejt hij het barbaarsch gebruik van
den ftok. Zijne Officiers worden niet kruiswijze geboejd
: de flaaffche onderwerping is verbannen: en de
adel des harte zal in de benoeming tot ereposten voorgetrokken
worden. Wie zodanigen Vorst bedriegt,
die.moet voorzeker een flegt mensch zijn, en is dubbele
draf waardig. God geve, dat alles medewerke ,
om de kalmte in de ziel van dezen Vorst te onderhouden!
God geve, dat zijn volk altijd zulken Bevelhebber
verdiene, en hem waardig leve! God geve
dat hij nog lang regere, en dat de keuze zijner
medearbeiders altijd op eerlijke en verlichte mannen
valle ! Dit is mijn opregte wensen. Deze is de fchets
van een' Monarch, dién ik niet verere , om dat hij
Monarch is, maar om dat hij verdient Monarch te
ren het volgende:
zijn ,
„ Van de gefteldheid der Univerfiteiten
„ in 't gemeen, en inzonderheid van de inrichting van die
„ genen, welke in de Koninglijke Landen zijn, had de Ko-
„ ning geen behoorlijk denkbeeld, alzoo dit niet gerekend
}, word onder de noodzaaklijke kundigheden van eenen toe-
„ komenden regent. Aan den bloei der Uni-
„ verfiteiten in zijne Staaten. heefc de Koning niets bedeed,
„ indien men die kleine fommen uitzondert, welke hij ter ver-
„ betering van de jaarwedde van fommige Profesforen te Halle
„ heeft ingewilligd, enz." Karakter van Frederik den Twee.
den, bladz. 88, 90,

48 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
zijn, om dat hij deugd en verdiensten belonen wil,
en goede menfehen gelukkig maken.
Na deze eerde audiëntie liet hij mij nog ééns tot
zich roepen; fprak zeer veel met mij, en verfterkte
de verhevene begrippen, die mijn eerfte gefprek met
hem mij ingeboezemd hadt. Ik ben ook overtuigd,
dat ik hem van alle kanten kenne, en zonder vooroordeel
befchouwd heb.
Den elfden Maart praefenteerde ik hem andermaal,
in ene particuliere audiëntie, mijn' zoon, dien ik voor
zijnen dienst beftemd had. Hij benoemde hem ter»
ftond tot Officier bij het regiment dragonders van PO-
SADOWSKIJ , waar om ik hem uitdrukkelijk verzocht
had. Nu is het bekend, hoe zelden iemand, die voor
het eers"t in den dienst treedt, tegenwoordig terftond
Officier worden kan, zonder te voren Vaanjonker geweest
te zijn. Het was dus een bijzondere gunst en
onderfcheiding, en hij heeft meer te verwachten, dewijl
de goedhartige Monarch mij zijne bevordering beloovd
heeft.
Ik heb ook reeds het genoegen gehad, hem bij de
revue te Welau voor zijne divifie te zien, en zijne
Stafofficiers hebben de beste verwachting van zijn'
ijver voor den dienst. Ik heb dus nu één' zoon bij
het twede Oostenrijkfche Carabiniers-fegiment, en één"
in Pruisfen bij het eerfte regiment Dragonders werkelijk
in dienst gebragt, en dus de plicht van een' vader
vervuld. De tijd zal leren, in welk Land de naam
van TRENCK meer geacht zal worden, of wie van
hun beiden het eerst een gedeelte van mijn verdiend
loon

FREDRIK, VRIJHEER VAM DER TRENCK. 49
loon ontvangen zal. Waar dit gefchiedt, derwaarts
zal de andere volgen. En den derden mag, wat mij
aangaat, de Groot-Sultan wel nemen , wanneer hij
maar weet, waar toe men mijne opvoedelingen gebruiken
kan, en, wanneer hij hun geregtigheid laat
wedervaren, die ik aan geen Hof in Europa voor mij
zeiven heb kunnen vinden. Voor het overige zijn alle
mijne kinderen volkomen vrij geborene menfehen,
en van geen', Monarch vafallen. Hun vaderland is de
vrije Rijksftad Aken. Hunne wil is dus niet aan banden
gelegd, en zij kunnen vrij kiezen, in welk Land
zij eer en brood verdienen willen.
. Ik zelf heb in Oostenrijk niets góeds genoten. Men
nam mij alles af, wat mij bij mogelijkheid kon afgenomen
worden; en liet mij niets overig, als dat, wat
men mij il
voUlr,ekt niet ontnemen kon. Ik was Capitain
geweest, eer ik in dezen dienst trad, en na 36
jaren heette ik- eerst Mijnheer de Major. Minder kon
ik dus ook niet worden. Ik heb veel meer gedaan
dan ik verplicht was; en ik heb mijn ijzelijk ongeluk
in den kerker geleden, niet om dat ik het verdiende,
en door mijne eigene fchuld, maar, om dat ik door
Oostenrijkfche Refidenten , door Gezandfchaps-verraders,
en door mijne Weener vijanden verraden, geplunderd,
en verkocht werd. Vergoeding, loon, of
achting heb ik 'er noit genoten. Mijne beste levensjaren,
die geen Monarch mij kan wedergeven, zijn
vruchteloos opgeofferd, en ook voor mijne kinderen
is tot dus verre niets gefchied, dat mij enige verplichting
opleggen kon. Alles heeft ongeftraft mijne
goederen gedeeld: en ik moest nog daarenboven beftendig
tegen vervolging, perfonele haat, bedriegers,
lasteraars, arglistige Papen, Curatoren, Referendarii,
III. DEEL. D Ad-

50 LEVENSGESCHIEDENIS VAM
Advocaten, en geaccrediteerde booswigten kampen, ea
mijn' levenstijd in zorgen voor mijne opvoeding, in
kommer, en gevaren doorbrengen; waar van men 'de
overtuigendfte bewijzen in de eerde Delen dezer Levcnsgefchiedenis
met verbaasdheid gelezen zal hebben.
Het beste zegel van de waarheid is dit, dat zij zelvs
in Weenen met vrijheid van de Cenfaur openlijk gedrukt,
verkocht, en zonder tegenfpraak van iémand
openlijk gelezen is. Ook in Berlin, in mijn vaderland
, voeren mijne Schrivten hetzelvde zegel; daar
zijn zij met privilegie uitgegeven, en daar worden zij
over het algemeen als billijke verdedigingen van mijne
eer geacht. Verfcheidene ooggetuigen leven nog , en
nog tegenwoordig kon ik voor het allerftrengfte krijgsgerigt
zonder tegenfpraak bewijzen, dat ik onfchuldig
geleden heb. en alléén door ene overijlde magtfpreuk
veroordeeld ben.
Dit is zeker zonderling, dat in 42 jaren van de
acht Officiers, die in het jaar 1745 met mij bij het
enig esquadron garde du corps dienden , maar één
geftorven is. De Overfte Lieutenant Graaf VON ELU*
BIEKTHAL leevt in Berlin ; de Heer VON
PANNEWITZ;
is • Commandeur van de Johanniter-orde; beiden hebben
mij met vriendfchap en beleevdheid omhelsd; beiden
weten alle omftandigheden , waar door JASCHINS­
KIJ mij bij den Koning ongelukkig maakte. De Heer
VON WAGNITZ is Generaal - Lieutenant in Casfeï: de.
ze was mijn tentkameraad, en wist en zag alles wat
mij wedervaren is. KALKREUTER. en GROTHUSEN leven
nog op hunne goederen. En JASCHINSKIJ zelf
leevt ook nog in Koningsbergen, maar gekend, veracht,
en als een afgeleevd grijzaart in zijn' leuningftoel
door wroegingen en krankheden gefolterd. Ik
heb

FRE ERIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. $|
heb hem niet bezocht, en ik geloof ook niet, dat hij
mij wenscht te zien. Ondertusfchen heeft hij, in
plaats vatl naar verdienfteii geftraft te worden, zedert
40 jaren 1000 rijksdalers pennoen genoten, en bij ge-
Volg den Staat reeds 40000 rijksdalers gekost. Ik integendeel
heb door hem mijn vaderlijk ervgoed verloren,
42 jaren lang de inkomften van hetzelve gemist,
en nog tot heden toe gene vergoeding ontvangen.
Zoo gaat het in de waereld! FREDRIK nam de»
hruikbaartlen en eerlijkften burger van den Staat zijn
wettig eigendom af; en voedde met een gedeelte vaa
hetzelve zijn' lasteraar JASCHINSKIJ.
Ik ben dus tegenwoordig in Berlin niet als een begenadigd
misdadiger voor den dag gekomen, maar als
een man, die de regtvaardigheid van zijn' zaak nu voor
het oog Van Europa geopenbaard, en in druk bewezen
"heeft. De grootmoedige tegenwoordige Koning
heeft mijne regtvaardiging door de gunst, die hij mij
openlijk ;bewezen heeft, verzegeld. Hij toonde, dat
hij zonder eigenzinnigheid regtvaardig is: alle harten
waren voor mij geftemd: alle ogen op den martelaar
van FREDRIK'S dwalingen gevestigd: eh zoo verfcheen
mijne bekroonde ftandvastigheid, ook zonder triumphwagen,
zegerijk in mijn vaderland; en zij maakte mij,
fchoon mijn verlies niet vergoed werdt, rijk genoeg,,
om alle de zaligheden ener inwendige kalmte te genieten.
Alles, wat mij nog ontbreekt, zij aan den tijd en
aan het edel gevoel van een doorzichtig Monarch
overgelaten. Hij is mild: ik heb ene al te billijke
trotschheid, ora met hulpelozen te bedelen, FRE­
DRIK, mijn vervolgër, ligt in het graf, en kan mij
«iets meer wedergeven van'dat geen, Öat rirj mij met
D 2
wreed-

J2
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
wreedheid ontnam. Mijne gefchiedenis zou aan de
zijne onuitwischbare vlekken aanbrengen , indien ik
mij aan overledenen wreken wilde: en de waereld
weet, dat hij, hoewel hij de wijsfte Koning was,
evenwel zomtijds zich door zijne driften beheerfchen
liet, en door waarfchijnlijkheden ligt bedrogen kon
worden, daar hij waande, dat het doen van een uitgebreid
onderzoek na de regtvaardigheid van iemands
zaak de moejte niet beloonde. Ongetwijfeld erkende
hij zijne dwaling; zijn hart liet mij geregtigheid wedervaren;
maar hij liet het misfchien alleen daar bij,
dat hij mij heimelijk betreurde, dewijl de zaak te ver
gekomen was, en zijne eerzucht zich tot gene herroeping
verlagen kon. Schrikkelijke grondftellingen voor
een' Regeerder! zich te fchamen, om den genen geregtigheid
te laten wedervaren, wien hij door overijling
beledigd heeft: de bevelen, wetten, en ontwerpen,
die in de daad voor den Staat, of voor zommige
leden van denzelven nadelig zijn, niet te willen
veranderen, of uit eigenzinnigheid, of om bij het laag
gemeen onfeilbaar te fchijnen: zich te fchamen, om
zich zeiven van gebrek aan rijper overleg te befchuh
digen, in dingen, waar van de gevolgen door geen
menfchenverftand voorgekomen noch vooruit gezien
konden worden. Doch FREDRIK , die onverzoenlijk
was, wanneer hij zijne eergierigheid beledigd achtte,
ligt thands onmagtig in het graf. Hij kon mij,zelvs
bij zijn leven de bekendmaking van mijne gefchiedenis
wel zoo min beletten, als het oordeel der waereld
verdonkeren, die zonder bril na waarheid zoekt: maar
hier in Berlin evenwel dorst mij niemand noemen ,
niemand zeggen dat hij mijn vriend was. Alle voorfpraak
was vruchteloos, en de meesten hielden mij in
de

FREDRIK , VRIJHEER VAN DER TRENCK. 53
de daad voor ftrafbaar, om dat ik de ftraffen van een'
misdadiger geleden heb. Maar nu is het voorhangzel
opgetrokken; en FREDRIK WILLEM verheugde zich,
toen zijne onderdanen mij met opene armen, en een
opgehelderd gelaat bij het Hof ontvingen. Hij kent
ook nu mijne gantfche ziel; en zal gewis een goed
Monarch zijn voor mijne kinderen, die ik voor zijn*
dienst beftemd heb. Voor mij zeiven zoek ik niets,
en wil aan mijne vijanden gene redenen tot laster,
maar wel tot berouw over hunne eigene fchande, en
tot bewondering geven. Niemand zal immer zeggen
kunnen; ,, TRENCK heeft uit baatzucht voordelen
„ voor zich genoten." In Berlin heette ik voormaals
een overloper, die een Oostenrijksch hart in den boezem
draagt. In Weenen integendeel zeiden de oorblazers
en biegtvaders van het Hof, die bij de onderdrukking
van mijne perfoon, en bij mijne verwijderiag
van het vertrouwen van den Monarch veel belang
hadden; „ TRENCK. is goed Pruisfisch-gezind."
Doch ik was overal een eerlijk man, die nergens
fchade zal doen, waar hij geen voordeel kan doen.
Geen eigenbaat of eerzucht zal mij ergens oit aanzetten
, om partij te kiezen. Ik heb het vertrouwen
van het volk, de achting van de gfootfte mannen in
de beide Staten gewonnen. Dit zij mijn doelwit,
mijne eer , mijn loon ; van beiden onaf ha'nglijk en
geacht bij mijn leven te zijn, en na mijn dood in het
gezelfchap van eerlijke mannen; dan zal men daar,
waar mijn gebeente rusten zal, voorzeker geen'fchand-
,zuil vinden, en mijn graffchrivt zal wezen:
D 3
TE

24 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
TE
BEJAMMEREN IS HET,
DAT MEN DEN EERLIJKEN
TRENCK
*TE LAAT VOOR HEM
TE LAAT VOOR ONS
GEKEND
HEEFT!
Zedert ik nu in deze Landen leve, en niets als echte
vriendfchaps betuigingen geniete, hebben de Heren
nieuwsfchrijvers, vermoedelijk met de beste oogmerken
, of om mij iets ten gevalle te doen, in gantsch
Duitschland loutere nieuwigheden yan mij gefchreven 3
die allen onwaar zijn.
Men fchreef, dat ik een groot penfioen in Berlin
gekregen had; en ik verzeker op mijne eer, dat ik
'er zelvs noit om verzocht heb.
Men verhaalde , dat mijne oudfte dochter Gouvernante
bij de jonge Princesfen geworden was. Vermoedelijk
was dit ene fa>yre van enen boenenden correspondent;
want mijne oudfte dochter is eerst 15 jaren
oud, en heeft zelve nog wel ene Gouvernante nodig.
Misfchien zal men nu zich hier en daar nog wel
yalfchelijk inbeelden, dat ik laag genoeg ben, om,
door vaifche eerzucht aangezet, voor gereed geld gedrukte
leugens te laten verfpreiden. Misfchien dacht
menig nieuwsfcbrijver mij hier door enig genoegen te
geven, wanneer' hij ten minften dat, wat aan mij hadt
moeten gefchieden, als dadelijk, gefchied aankondigde,
Misfchien gefchiedde het uit fchalkachtigheid, nijd,
omkoping, of begeerte om mij te benadélen: misfchien
pok uit ene goede genegenheid en wensch voor mijn
. • • ge-

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK.
geluk. Doch, hoe dit ook zij, men heeft 'er mij
geen vermaak mede aangedaan, en het zou mij veel
aangenamer zijn, en veel meer gefchikt om mijn' rust
en welvaart te bevorderen, wanneer men minder van
mij fchreef; dan zou ik beter de wangunst ontwijken,
cn in ftilte mijne voordelen genieten, eer ik daar in
door boze menfehen verhinderd kan worden; welke
nog altijd met al hun vermogen daar tegen arbeiden ,
wanneer een opregt en te gelijk verlicht man op het
puneï ftaat, om het gantfche vertrouwen van een'
Vorst te verkrijgen.
Maar ik bid allen, die daar belang in ftellen, allervurigst,
dat zij mij met dat inzicht in mijne bijzondere
oogmerken niet hinderlijk zijn; dewijl ik hun opregtelijk
verzekeren kan, dat ik deze eer nimmer zal
zoeken. Zelvs zal ik dat geluk niemand benijden, die
'er zijn gantfche leven vol angst en bekommering voor
zal moeten zorgen, om dat geen.te behouden, wat
hij zonder verdienfte heeft weten te verkrijgen. De
voorftander van onwaardige menfehen kluistere zijne
Haven , die aan zijne trotschheid moeten wijroken,
naar zija goeddunken. Een man van mijnen aart
blijvt hemelsbreed'van de vleierij verwijderd; eD, die
den Monarch maar onbewimpeld de waarheid zegt ,
of zijne gelievkoosde neigingen niet (treek; die zal
gewis zijn nest bij het Hof niet bouwen, waar alleen
maar jonge haviken voor weerloze duiven uitgebroed
worden; waar fchadelijke musfehen aangename zangers
heten; en waar de edele nachtegaal alleen maar in zijn
koojtjen zijne klaagliederen zingen mag (»)•
Ik
(t>) Verg. II Deel, bladz. 113, 114.
D 4

$6 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
Ik vergenoeg mij met de kalmte van een goed ge«
weten, dat mijn inwendige rigter is, en ik wensch
alleen maar naar mijne innerlijke waarde beoordeeld en
geëerd te zijn. Dat genoegen heb ik beleevd, en
meer dan vele in de daad grote mannen genoten.
Bijna dagelijks ontving ik gelukwenfchingen en brieven
uit alle de gewesten van Duitschland; uitmuntende
brieven van onbekenden, waar in het hart fprak;
brieven, die een geheel Deel vullen zouden, en die
verdienden bekend gemaakt te worden. De twee eerfte
Delen van mijne Levensgefchiedenis hadden de oplettendheid
van het algemeen op mij gevestigd. Ik
dank, alle Heren Recenfenten, die mij, zonder zich
aan nijdigheid fchuldig te maken, geregtigheid hebben
laten wedervaren; en de twijfelaars of berispers zullen
van zelvs befchaamd, en met verachting gelezen
worden, wanneer het vervolg bewijzen zal, dat ik
niets als zuivere waarheid gefchreven heb. Maar, dat
mijne gefchiedenis zoo vele onwaarfchijnlijkheden bevat;
dat zij meer ene verdichte Roman, dan ene onpartijdige
Levensbefchrijving gelijkt,dit is mijn' fchuld
niet, wijl ik zulke zeldzame voorvallen in de daad beleevd
heb, en dus ook openlijk verhalen moest. Ik
befchreef daarenboven mijn leven zelf; dus zou de eigenlievde
en trotz, die den Schrijveren pleegt eigen
.te zijn, mij verdacht kunnen maken bij hun, die de
ware oirzaken, welke mij tot deze onderneming aangezet
hebben , niet kennen, of met vooroordelen tegen
een' Schrijver in propriet caufa bezet zijn. Maar ik
moest een niets waardig fchepzel zijn, indien ik met
leugens het algemeen bedriegen wilde, waar bij alle
mijne Schrivten, zoo wel als mijn gedrag, reeds zoo
veel goedkeuring en geloof verworven hebben.
Een

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 57
Een geleerde fchoft zoekt alleen maar zijne lezers
te bedriegen; een windbuil fchrijvt leugens, om vertoning
te maken; een hongerige, om zijn' buik te vullen;
een booswigt, die met regt geftraft werdt, wil
eerlijk fchijnen, en fchrijvt leugenachtige apologiën,
om zijne fchande te bedekken. Gene van deze oirzaken
heeft mij tot fchrijven aangezet, en even daarom
wenscht men mij van alle kanten geluk.
Men veroorlove "mij, uit het groot aantal brieven
van dezen aart, die ik ontvangen heb, den volgenden,
dien ik van den geleerden en waardigen Heer
Profesfor BAHRDT uit Halle kreeg, benevens mijn and?
woord op denzelven, hier in te lasfchen.
Hier is hij. . ; .
D 5
BRIEF

B R I E F
VAN DEN HEER
P R O F E S S O R B A H R D T .
Halle 10 April 1787.
Cjijj die met reuzenkracht het lot, dat u beftormde,
Verduurd hebt, en in 't eind de zegepraal behicldt j
Wiens ed'le ziel zich zelv' tot ware grootheid vormde; *
Die noit voor Vorften hebt geknield)
Gij, die uw' deugd behieldt in 't uitgezochtfte lijden;
Wien 't oude Duitfche bloed nog door ah" de aders vloejt S
Ontvang den dank van hem, die ook, als gij,moest ftrijden 3
Wiens ziel van lievde voor u gloejt.
Ook ik zag al de Vreugd en voorfpoed van mijn leven
Gedood door Papengift, dat al ons heil verpest;
Ook ik werd uit den baan, waar in ik liep, verdrevea
Door 't fleken van een wespennest.

LEVENSG. VAN FREDRIK , VRIJH. VAN DER TRENCK. 5*
Ook jk ben door den gloed, die mijnen boezem blaakte
Voóï waarheid en voor regt, in veel gevaar gebragt;
En om mija ed'len trotz, die alle laagheid wraakte,
Gehaat, mishandeld, en veracht.
Ook ik heb Bijgeloof en Dweperij beftreden,
Den Huichelaar ontdekt, Gewetensdwang gsdoeind;
. Cok ik heb noit een' Vorst gevleid, noch aangebeden»
Noch Dwingelsnden groot genoemd.
Dus heeft de Priesterlist, die fleun van Aartstyrannen,
Die door tyrannen weêr befchermd wordt en beloond,
arm en uitgekleed, van ftad tot flad verbannen,
Schoon al wie denkt mijn' ijver kroont*
Toen zocht ik veiligheid en rust in ntEDiUK's Staten; "
Daar, dacht ik, fpwekc men vrij, daar blikfemtmen geen' ban:
Maar daar zelvs wérd ik aan den Nijd ten prooj gelaten,
En daar flendt ook de zwarte Man.
Acht jaren heb ik reeds den zwaren last gedragen
Van rusteloze zorg, en in gebrek geleevd;
Nog poogde ik nut te doen, en zwoegde nacht en dage»,
Maat ewig werdt die zucht weêrflreevd.
Geer*

ÓO
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
Geen Staatsman hielp mij oit.—- Het brood, dat mij verkwikte,
Den roem, dien ik verkreeg, ben 'k aan mij zeiv' verplicht 5
Aan dien bedaarden geest, wien zelvs geen hel verfchrikte,
Aan dat geduld, dat nimmer zwicht.
Want zelvs in FREDRIK'S Land verwierf ik geen' befchenning;
Ook daar bragt mij de haat van 't Papendom ten valj
Der Orthodoxen fchaar, onvatbaar voor ontferming,
Vervolgde en trof mij overal.
Mijne ongeveinsde zucht, om 't menschdom te verlichten,
Werdt fchandelijk miskend, en nijdig onderdrukt;
Gelegenheid om kunde en duurzaam heil te nichten
Werdt mij door de Eigenbaat ontrukt.
Als ik nu uitgeteerd, en krank van lijf en harte,
Daar troostloos nederzat, mijn noodlot overdacht,
En worftelde met zorg, en worftelde met finarte,
En bijna mijn geduid vergat;
Toen vond"ik bij geval, dat pronkfluk van uw' veder,
Uw' trouwe levensfchets, ó Duitschlands ogelijn!
Ik las — las andermaal _
mijn' kalmte keerde weder,
Daar vloejde balzem voor mijn' pijn.
DMÏ

FREDRIK. 5 VRIJHEER VAN DER TRENCK.
D&iv zag ik, dat uw' ziel met helfche ramp moest

63 LEVENSG. VAN FREDRIK, VRIJH. VAN DER TRENCK»
Zeg Hem:
„ daar moet veracht,in druk en kommer, leven,
„ Een man van kracht en vlijt, die nimmer iets misdeedtf
„ O Koning! die aan mij' mijne eer heb: weêrgegeven!
„ Droog ook zijn' tranen en zijn zweet!"
'fc ZSe reeds dat braaf befluit in uwen boezem gloejen!
fl! Werdt uw poging ewis met mijn herflel bekroond!...
Die uit een fmachtend oog één vreugdetraan doet vloejen, !
Diens lievde wordt genoeg beloond!
AND'

A ND
WOORD
AAN DEN H E E R
£ R o F ES s o R B A H R D T
u
w brief, mijn vriend 1 heeft mij gerosrd,
Want, waar het hart de veder voert,
Daar voelt een man, als ik, gen'oegen:
Geen eigen waan heeft mij verblind,
'k Min u zoo teêr, als gij mij mini..
Zijn braven, die in ramp«n zwoegen,
Door mij tot heldenmoed gevormd;
Hoe dan ook 't noodlot op mij ftormr*
Daa zie ik vrachten van mijn ploegefl.
Me»

t$4 LEVENSGESCHIEDENIS VAT?
Meer wenschte ik niet; dit is mijn loon;
Eer vond ik Wel voor WILLEM'S ttiroon;
Maar mijn vermogen bleef verloren.
Een vleier kruipt om gunst en goud,
Wie regt zoekt, en zijn' fierheid houdt,
Voor dien fluit men aan 't Hof zijne oren.
Wat blijvt mij ? . . .
Roem voor mijnen kamp! —•
En voor mijne Erven? . . .
Hoop en damp! ——•
Een gek is maar tot heil geboren.
Vergeefsch zocht ik aan 't Vaderland,
Waar voor mijn' ziel in ijver brandt,
Mijn', beste jaren op te dragen.
Geen waarheidsvriend bloejt aan een Hof;
Die daar niet kruipen wil in 't llof,
Dien zal een fchurk wel dra verjagen.
Al zoekt hij nog zoo vaak gehoor,
Geen Koning leent hem meer het oor,
En nauwlijks durft men hem beklagen.
Zoo

FREDRIK» VRIJHEER. VAN DER TRENCK.
ÓJ
Zoo ging 't mij waarlijk' overal;
De Faam verbreidt een valsch gelchal (e);
4
k Kreeg noit vergoeding voor mijn lijden:
Nog nimmer vond ik in een' Staat
Een vruclitb'ren akker voor mijn zaad,
Maar moest met elke hoofdftof
ftrijdsn:
Mijn' poging worde zelvs hier veracht,
Wanneer ik mij en and'ren tracht
Van nijpende armoê te bevrijden.
Gij klaagt, dat u de Priester haat!
Maar gij hebt zelf zijn' Eigenbaat
En Heerschzucht tégen u doen woeden:
Wie aan 't vooroordeel weérftand biedt,
Dien fpaart zijn vrome wraakzucht niet,
Die duizende offers heeft doen bloeden.
Al wie een' zwarten fchelm ontdekt,
En 't volk aan zijne klaauw onttrekt
Moet door zijn' val die fchaê. vergoeden.
Hij
(e) De Schrijver doelt hier op de valfche geruchten, die
i In de nieuwspapieren verfpreid waren , van de gunden, die
hem aan het hof van FBEDRÏ? WILLEM zouden zijn bewezen.
JZie boven bladz. 54.
III. DEEL.
E

60 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
Hij neigt der lage Vorften nart,
Hij voelt noit fmart bij vreemden fmarr,
Hij Haat de Deugd in flaaffche boejen;
Aan 't Hof, daar alles voor hem bukt,
Daar wordt de waarheid onderdrukt,
Daar kan de opregtheid nimmer bloejen:
Vlied, zoo gij kunt, zijn zwart venijn ,
Of ewig zult ge een ketter zijn,
Eu nimmer ziet ge uw heilzon gloejen.
't Gevaar te tarten doet geen nut;
De waereld blijvt fleeds in den dut;
• ?t Gepeupel wil in dwaling woelen.
Die domme menfehen twij'f'len leert,
Die wordt befpot, vervolgd, onteerd,
En zal den papehblikfera'voelen.
Een hond, die op den'rover past,
Heet dol, om dat hij wakker bast.
•
Zwijg, zoo gij bijval wilt bedoelen.
Ge-

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. • 6?
Geduld I mijn loop is haast bepaald!
Een
man, die dil ten grave daalt,
Die
kan alléén den nijd ontwijken.
Ik vond nog noit een' dille reê.
Die
dobbert op de waereldzee,
Die moet aiet ligt voor dormen ftrijken.
Ik heb, als COOK , 't gevaar veracht,
Misfchien dat mij zijn lot nog wacht (*) ;
Zoo
gaat het ons en ons gelijken.
Wat
is des waerelds fchouwtoneel?
Al krijgt gij daar het vetde deel,
Gij
hebt nog weinig te verliezen.
Al wie zijn' rust en kalmte mint,
Wordt door haar' luister niet verblind,
En
zal haar fchatten niet verkiezen:
Hij
gaapt geen hooffche gunden aan;
Geen hoon kan hem ter neder daan,
Geen' onderdrukking doet hem kniezen.
(*) De beroemde reiziger COOK, die zoo vele nieuwe ontdekkingen
deedt, werdt op één' der Sandvvichs - eilanden [te
©wijhee] dooi de Wilden vermoord.
E 3
Het

68 LEVENSG. VAN FREDRIK , VRIJH. VAN DER TRENCK.
Het onregt drukke ons tot aan 't graf?
Haast fnijdt de dood ons leven af,
Een korte ftrijd is haast volftreden.
De dood, waar voor de zwakke geest
In 't midden van zijn' wellust vreest,
Wordt door ons vurig aangebeden:
Eens fchenkt hij ons de rust, en 't regt,
Dat ons de waereld heeft ontzegd,
En eindigt onze tegenheden.
FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK.
Schanaulackij, bij
Koningsbergen
in Pruisfen.
30 April, 1787.
P. S. Leest gij, waardfte Heer Profesfor! in dit
andwoord op uw aan mij toegezonden lofgedigt, de
taal van het hart, zoo laat mij geregtigheid wedervaren
, door te geloven, dat ik even zoo denk en handel,
als ik fchnjf. Bij gevolg is mijn invloed bij het
Hof even zoo onbeduidend in Berlin, als in Weenen
en Conllantinopolen.
ik

Ik hoop mijnen Lezer niet te zullen vermoeien ,
wanneer ik nog één' van deze brieven bekend maak;
dit zal misfchien mijn oogmerk en dat van den zender
bevorderen, wanneer deze brief toevallig gelezen
wordt door ene weldadige ziel, die het geen mij verzocht
is ter uitvoer brengen kan , en voor iemand
fpreken wil, die in de daad hulpeloos is, en wiens
fchrijfwijze een' man van grote talenten verraadt.
Ik kreeg een' brief van enen ongenoemden. Deze
verzocht mij, voor zijn' vriend in Berlin te fpreken ,
en hij floot in den zijnen acht andere brieven in, die
hem door dezen vriend gefchreven waren, met verzoek,
om dezelven niet bekend te maken, en maar
alleen in de Berlinfche Courant te laten drukken; dat
ik de brieven van enen ongenoemden uit SilefiBn wel
ontvangen had, en in de zaak zelve niets doen konde.
Dit laatfte is om gewigtige redenen in die Courant
niet gefchied. Doch het zal mij van hem niet
kwalijk genomen worden, wanneer ik drie van deze
brieven in deze mijne Gefchiedenis inlasfche, die hem
gewis niet benadéien zullen, die te gelijk een flagtoffer
van het noodlot zullen fchilderen , dat in- zijn
zoort nieuw is, en door welker mededeling de lijder
misfchien nog voordelen en dadelijke hulp verwerven
kan.
Gefchiedt dit, zoo ken ik den man in perfoon , die
mij zijn' naam verbergen wil, en ik zou hem wel weten
te vinden, om hem te onderdennen, indien men
mij iets toezendt om hem te helpen , of indien men
hem wilde leren kennen. Gefchiedt het niet , dan
heeft men ten minden aandoenlijke en wel gefchreve-
E 3
ne

70 LEVENSG» VAN FREDRIK , VR 7 JH. VAN DER TRENCK.
ne brieven gelezen, die ten minften daar medelijden
wekken zullen, waar mijn eigen toeftand mij niet toelaat,
de voorfpraak van een' ander te zijn, of ongelukkigen
te verkwikken.
De eerfte dezer brieven van dien ongelukkigen , die
ik ter bekendmaking kieze, is de volgende:
Neu-

Neulahd den i% Fdr. 2787.
V R I E N D !
Ik dacht u door mijnen laatften zoo volkomen voldaan
te hebben, dat ik mij vleide, in het gerust b#
zit van mijne zorgen te zullen kunnen blijven, en ongeftoord
mijne naargeestige denkbeelden te zullen mogen
uitkramen: en, zie daar', gij grijpt mij met ene
oneindige menigte voordellen , bewijzen , tegenwerpingen
zoo onverhoeds aan , dat ik bijna geneigd
was, om zonder fltrijd te vluchten, en u in het bezit
van het flagveld te laten. Daar echter lafhartigheid,
gelijk gij weet, en dikwijls bij overtuiging gezien
hebt, juist niet de zwakke zijde van mijne ziele
is; zoo moet ik mij met u nog ééns inlaten: gij mogt
anders denken, dat de jaren en de rampen, die ik
doorgedaan heb, zoo wel mijne verstandelijke vermogens
als mijne zenuwen verzwakt, en mij in de talloze
rei van laffe wekelingen geplaatst hadden.'
Te wapen dierhalven 1
Den Heer Baron VAN DER. TRENCK, dien man, die
even als ik alle mogelijke wisfelingen van menfchelijke'
lotgevallen doorwandeld' heeft; dien echten man, dieri
veel omvattenden geest, die het tïjdfïip beleevde, dat
hij daiir fchitterde , waar hij eerst verworpen was;
drrar bewonderd werdt, waar verachting hem verge»
Zeld hadt; darlr openlijk en met onderfcheidende eerbewijziugen
gehoor kreeg, waar te voren ieder, woord
van hem miskend werdt — dien man kiest gij uit, enhoudt
gij voor den vuurbaak, die mij uit de woedende
E 4-

?a LEVENSGESCHIEDENIS VAN
en alles verterende vlam rukken zal. Vriend! gij
raast! Hebt gij te voren ene vergelijking tusfchen
hem en mij gemaakt? Hebt gij de verfcheidene om-
Handigheden onzer Levensgefchiedenis met deze vergelijking
zoo doorweven, dat zij treffende werdt?...
Indien ik u ook toettaan moest, dat dit alles gefchied
was, dan ontftaat evenwel nog deze gewigtige vraag:
Hebt gij de kracht gewogen, welke hier zou moeten
wei-ken? ... Ik leerde dien lijder, dien aangenamen
. lueagezel, in het jaar 1764 toevallig te Weenen in
perloon kennen. Zijne uitwendige gehalte, die fchoon
en manlijk is, beloovr, volgens de wenken van so-
CRATES (j>) 9
ene fchone ziel,en deze geloof ik ook,
dg;
(p) SOCRATES geloovde, dat in een fchoon lighaam ook ene
fchone ziel woonde: en hier in fchijnt hij door vele Wijsgeren
nagevolgd te zijn; PLOTINUS zeide, dat alles inwendig goed
moest zijn, wat uitwendig fchoon was; en PROCLUS Helde, dat
alle fchoon ook goecf was. Verg. L. COELII MODIGINI leSt. ant.
Lib. XVI, cap. 5 & L|b.
X X I V j c a p < 1% I n n e t a ) g e m e e n
fehattede de oudheid de fchöné"%eflalte van het lighaam, en
bekoorlijke wezenstrekken zeer hoog, en meende dat in fraaje
lighamen verhevener en goddelijker zielen woonden. Van daar,
dat ACHILLES en andere Helden bij HOMERUS zoo dikwijls
Sioufcis en BteuxtKat {Goddelijk, Code gelijk) genaamd
worden. Daarom zingt OVIDIUS ook van ROMULUS en HEMOS,
Fajl. II,
3 9 5 :
uit quam funt fimiles! at quam formofus uterqüe!
Plus tarnen ex illis ijle vigoris Jrnbet.
Si genus krgaitur vult'ü , ni fallit imago,
Nacio quem v'obü fuspicor eje Deunt,
De

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 73
dat hem geheel en al eigen is. Maar dit is ook alles,
wat ik van hem denk, en verwachten kan ik van hem
niets.
Laat mij enige trekken tot opheldering van de vragen
, die ik u zoo even voorgefteld heb , maken :
want uitvoerig kan en wil ik niet zijn, anders moest
ik mijne gehele Leyensgefchiedenis fchrijven.
De Baron VAN DER TRENCK was, voor zoo veel ik
weet, een vermogend jong mensch; dit,en zijn jeugdig
vuur , door
vleiende hoop op de hulp van beroemde
en toenmaals magtige bloedverwandten aangeblazen,
maakte hem tegen zijnen Koning,
wien hi]
toen diende, koen: en deze énige daad was de grondoirzaak
van vele rampen , die allerlei jammeren en
elenden in het vervolg over hem verbreidden.
Ik daarentegen, een zoon van een vermogend
Silefisch
Edelman, ervde niet eens het dagloon van een'
foldaat: want ons vermogen werdt nog in mijne kindfche
jaren een roof van het onregt en geweld, en
van de wraak, die zich achter ene fchijnheilige deugd
verborgen hielde. Het lot van mijn' vader is u bekend.
Gij weet het, in welke achting hij bij de grote
Keizerin THERESIA ftondt; maar gij weet het ook,
door welke wondere verdichtzels men zijn' val bewerkt
heeft.
Hij werdt van de hoogte, die hij met
moejte en arbeid bereikt hadt, in den afgrond van
het
p e
ondervinding ftemt ondertusfchen meer in met het gezegde
van I-HAEDRUS, Lib. lil, fab. 5:
; 1 . I . . firviofos fepe ir.vcni peflimos,
Et turpi facie muitos cognovi optimos.
E 5

74 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
het gebrek geflingerd, tot dat hem in het begin van
den zevenjarigen oorlog een onderdaan van den Koning
van Pruisfen aan het Hof van Oostenrijk als
enen gevaarlijken vertrouwden van SCHWERIN , wien hij
ondertusfchen nimmer gekend hadt, affchiiderde. Men
greep den zestigjarigen grijzaart in Jügerndorf, fleepte
hem na de vesting Giücz in Steijermark, en gaf hem
daar wel zijn nodig voedzel; mair hij zag uit zijn'
kerker in. zeven jaren geen' zon op- noch ondergaan.
Ik was nauwlijks een jongeling, toen dit gebeurde.
De ontwijfelbare onfchuld van mijnen goeden vader
deedt mij befiaan, om zijn verdediger voor den throon
der anderszins regtvaardige Monarchin te worden.
Maar men verhoorde mij niet: ik kreeg alleen verlof,
om in den foldatenrok voor hare regten te mogen
bloeden. In dezen iïand leerden wij elkander kennen;
en in dezen ftand omarmden wij elkander voor het
eerst als vrienden, wier harten voor elkander geftemd
zijn. Maar ook ik werd i«tt dezen ftand gerukt, niet
door mijne vijanden, maar door die van mijn' vader.
Wat de Keizerin mij gaf, dat ontroovden mij hare'
Beftierders. Bij een' mistigrn nacht werd ik, zonder
iemands weten, zonder aanklacht of proces, gevangen
genomen, en met nog andere OagtolFers van deze list,
óp de reeds gemelde vesting Giitz gebragt. Hier zat'
ik zes volle jaren, in den bloej van mijn leven, onder
enen vreemden naam, dien men mij gegeven hadt,
als een misdadiger met zeven floten bewaard. Na
de herftelling van den vrede werden TRENCK, mijn
vader, en ik wederom losgelaten. De eerfte verkreeg
zijne vrijheid op aanzoek van THERESIA, en ook deze
zorgde tevens voor hem. Wij in tegendeel werden,
uit kracht der uitdrukkingen V2n het vredestractaar,
die

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. j$
die amnestie voor misdadigers van ftaat beloovden,
zonder dat men enig onderzoek hoe ook genaamd na
de waarheid of valschheid der tegen ons ingebragte
befchuldigingen in het werk gefteld hadt, in Oldenburg
op de plaats, die tot de losfing beftemd was ,
ter bezichtiging gebragt, en toen losgelaten. Nood,
behoevte, en de bitterfte armoede waren de gevolgen
van het lijden,dat wij onfchuldig doorgeftaan hadden.
Ik had niet alleen mijne gezondheid verloren, ik was
bok verminkt geworden, dewijl ik door het fcorbut
één' kinnebak verloren had. Aan den groten FREDRIK
zond ik de onlochenbaarfte bewijzen van de rampen ,
dit il doorgeworfteld had , van den onheiftelbaren
to. md, waar in ik om zijnen wil geraakte, en bad
bm '.uod, om niet benevens mijn' vader te verhongeren;
maar ook hier bleef de anders weldadige Koning
ongevoelig. Enen zekeren Graaf VAN GELLHORN ,
dien men na het innemen van Breslau insgelijks als
enen Staatsgevangenen na Gratz gezonden hadt, wekte
de Voorzienigheid op om mij te redden. Hij hadt
gedurende zijne gevangenis evenwel het algemeen gerucht
van mijn onfchuldig lijden gehoord; en nauwlijks
werd hij gewaar, dat ik in vrijheid was, of hij
1*&od mij zijn' onderfteunendeu arm aan. Hij werdt
meer dan mijn vriend ; hij werdt mijn weldoener ,
mijn onderhouder, en fchonk mij aan de menfchelijke
zamenleving, welke ik afgeftorven was, weder.
Ik moet de voortzetting van dezen brief tot den
volgenden postdag verfchuiven: de herinnering aan de
dagen van fmart, die ik doorgeworfteld heb, rijt de
oude wonden wederom op: zij bloeden nog: maar zij
verhinderen mij niet, u te verzekeren,dat ik ewig ben
UW
VRIEND.
TVVS-

TWEDE
BRIEF.
24 Febr. 1787.
D
V R I E N D !
e ondervinding , welke mij de vergangelijkheidi
van alles leert, geevt mij redenen aan de hand, die
mij mijne kalmte wederfchenken: ik moet dus, om
mijn woord te houden, den draad van mijn verhaal
verder vervolgen.
Wat de rampen betreft, die men aan zijn' eigen*
perfoon ondergaat, denk ik ten minden niets minder
geleden te hebben dan TRENCK. Ik weet de zijne alleen
maar uit onzekere vertellingen; maar, voor zoo
verre ik ze weet, kan ik 'er mijne treurige ondervinding
veilig mede in vergelijking brengen. Vier jaren
lang moest ik in bet gezelfchap vei keren van enen
I'ruisfifchen Overften VON HALIASCH genaamd. Hij
was niet wel bij zijn verhand, en meende, dat hij
de Koning van het duizendjarig rijk en de Heiland
der waereld was: bij onderhieldt mij altijd met dergelijke
gekheden, die ik behendig aanhoren en goedkeuren
moest , wilde ik niet geweldige mishandelingen
van hem dulden, dewijl hij fterker was dan ik. Alles
, wat mij leren. troosten, bezig houden, of opbeuren
kon, was mij verboden; • geen' ander mentcfo.
mogt ik immer aanblikken; en alle boeken werden mij
geweigerd. Nog tegenwoordig zie ik het als een wonder
aan, dat ik in liet gezellchap van dezen nar zelf
niet

LEVENSG. VAK FREDRIK , VRIJH, VAN DER TRENCK. 77
niet gek geworden ben. Vier harde winters bragt ik
door, zonder van de zonneftralen, veel minder door
de warmte van een' kachel, de minde koestering tegen
koude en naaktheid te verkrijgen.
Een man, die waarlijk onzinnig was, hadt meer gevoel
van menschlijkheid , dan mijne wachters, die
wel bij hunne zinnen waren, HALLASCH, die gevoelige
gek, gaf mij zijn' mantel om mij te dekken, terwijl
zij mij een bosch ftroo weigerden ; fchoon ik
reeds geen gevoel meer in handen of voeten had.
Men noemde ons verblijf een' kamer, maar het was
een ftinkgat. De vuile dampen drongen eindelijk door
mijn bloed, vergiftigden hetzelve, en ik verloor het
grootfte gedeelte van een' kinnebak, door de handen
van een' onkundig wondheler, die mij daarenboven
met lachende gezichtstrekken drie vierendeel jaars als
enen Pruisfifchen verrader, als iemand, die ene zware
misdaad tegen den Staat hadt bedreven , gemarteld
hadt.
Ook 4k werd door een' fchildwacht, die viermaal in
een uur voor mijne gevangenis brulde, in mijn' nachtrust
geftoord ; en ik werd ook door het rammelen der
floten, en grendels, bij de intrede der wachten, dikwijls
verfchrikt.
SCHOTTENDORF was onze Commandant en tyran:
een man, welke mij voor de weldaden, die hij aan
het huis mijner ouderen genoten hadt , niets dan
wreedheid vergoldt. De filvkel van den tijd hielde
hem voor rijp, en fneedt hem reeds af. Hij is verrot,
en ik leef nog.
TORMENTINL en GALER volgden hem in waardigheid
en magt op , maar niet in ongevoeligheid en
boerfchen trots. Wij werden onder, hun opzicht wel
met

78 LEVENSGESCHIEDENIS VAM
met behoedzaamheid maar echter tevens met zorgvuldige
achting behandeld. Wij genoten twee onvergeldbare
weldaden, frisfche lucht, en zuiver water. En
zij wisten alles, wat in het geheim gedaan werdt om
den gevangenen nog meer te krenken, en dat wij te
voren met ons dagelijksch brood hadden moeten inflokken,
tegen te gaan, en aan ons lijden palen te
zetten. Ewig zal het aanderken aan deze twee waardige
mannen dierbaar en heilig voor mij zijn. j
Doch, hoe zeer ik ook hunne treden zegene, zoo
zeer overtrof hun nog.in een' zekeren zin ROTTEN-
STEINER de Stafprovoost. Zonder opvoeding, zon.
der enige andere grondltellingen als die, welke het
natuurlijk menfcbenverlland 'door zich zelf kan verkrijgen
, zag hij de hem toevertrouwde gevangenen als
zijne kindéren aan; en, in plaats van zich aan hun
te verrijken, bewees hij hun weldaden. Ik zelf genoot
die nog twee jaren, na dat HALLASCH reeds los
gelaten was: en wenschte altijd, dat deze brave man
op een' trap hadt kunnen daan, dien zijne denkwijze
verdiende.'
Ik fchilder hier, mijn vriend! met enige vluchtige
pennetrekken , folteringen , waar van de Monarch,
wanneer hij ze toevallig zag, te rug zou beven, indien
ook zelvs het bloed van enen woesten tyran in
zijne aderen vloejde.
THERESIA wilde dit voorzeker niet zoo; maar het
gefchiedde buiten haren wil: want zij was mensch,
en konde niet, even als de Godheid, alles zien.
Uit deze opgegevene fchets van de lotgevallen van
TRENCK, en van mij zeiven, zult gij nu wel den
grond van het onderfcheid zien, dat, in de gefchiedenis*

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 79
»isfen van ons beiden, tot twee geheel tegen elkander
pvergeftelde werkingen leiden moest.
TRENCK tradt uit den kerker onder een fchild, dat
hem voor gebrék en verachting behoedde. De dag
zijner bevrijding was ook de dag zijner zegepraal. Ik
in tegendeel werd aan de ftormen der armoede en ver*
fmaadheid ten prooje gegeven.
De geest van TRENCK, die in den kerker nederge-
• drukt was, herhaalde en verhief zich weder, daar
hem gene zorgen voor zijn onderhoud in zijne vlucht
hinderden. Niets kon hem nu meer onder houden,
maar alles verhief hem in tegendeel. Gene' behoeftig,
beid verdrong hem uit het gezelfchap van zijns gelijken',
noch dwong hem tot rijken den toevlucht te
nemen, die een deel dier 'fpijzcn, met welke zij hunne
trotschheid mesten , vour niets anders als voor
een bloedig zweet en laag kruipen verkopen. — •
Mijn vriend! ik bragt gantfche nachten wakend door,
niet in wellusten of vermaken, maar in vermoejenden
arbeid, op dat ik bij het herleven van den dag niet
zou behoeven te bédelen. Hier arbeidde ik voor rigters,
die de burgerlijke wetten niet kenden, en die
aan de natuurlijke billijkheid gene plaats gaven, om
in hunne kwaadaartige harten te werken: daar bragt
ik rekeningen van rentmeesters in orde, waar in men
in ieder tittel den Heer, wien zij voorgelegd moesten
worden, voor enen bedrogenen domkop erkende. Hier
betaalde mij een kenner ene met vlijt vervaardigde tekening
met grofchen: en diiar vulde mij iemand, die
op het goud tellen afgerigt was, de hand met goud
voor enkel gemors. Het buitengewoon geval in 01-
mütz noodzaakte mij eindelijk , om een waereldlijk
priester te worden. Een bisfchop, die aldaar in de
kunst

8o
'LEVENSGESCHIEDENIS VAN
kunst van vleien uitblonk, zag mijn hoofd voor da*
van MEDUSA aan; dreef mij in mijn gelievd vaderland
te rug, danste op de fcherven van mijne verbrijzelde
hoop , en noemde zich evenwel nog mijn' vriendé
Hier in mijn vaderland zijn nu mijne daden, mijne
denkwijze, en de rampen, die ik beleevd heb, be^
kend.. Mogt ik hier, in plaats van deze korte vergelijking,
ene uitvoerige befchrijving van mijnen toeftand
wagen, dan zoudt gij, en een ieder, hier den flaaf
en den vrijen in dén' perfoon verénigd zien; gij zoudt
mijn' geest in de volkomenfte vrijheid, en mijn lighaam
in kluisters zien (g). Volgt nu uit het hier gezegde,
bij ene natuurlijke en wèl getoetde redenkaveling,
niet dit befluit: • TRENCK erinnert zich
zijne onfpoeden thands maar alleen, om uit dezelven
voordelen voor zich en de zijnen te trekken. Hem,
drukte de elende maar, zoo lang hij van de menfehen
afgezonderd was; maar noit werdt hij, voor zoo ver
ik weet, zoo lang hij in vrijheid was, door nood of
gebrek gedrukt. Hij werdt bediend, maar niet, zoo
als ik, in de noodzakelijkheid gebragt, om boosaartige
gierigaarts en trotfche domkoppen, demoedig op te
wachten. Zoo dra hij in vrijheid was , begon hij
reeds op te klimmen, en hij behoevde voor hun niet
(?) » Nee vero ego M. REGCLUM, arnmnofum, nee infe-
„ Heem, nee miferutn umquam putavi, Non enira ïnagnitu-
„ do anirai ejus excruciabs-:ur a Prenis, non gravitas, nori
„ fjdes, non conHantia, non nlJa virms, non denique art'.
,, rans ipfe: qui tot virtutum prafidio, tantoque hpih'uttt\
„ turn corpus ejus cnperetur, capi certe ipf e
non petyit."
ciciiRo, Parad. II.
te

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK.
8l
j| 'te kruipen, die verachting verdienen, noch zich voor
hun te krommen, die eiken gekromden rug als den
draagzetel van hunne hoogheid aanzien: hij behoevde •
j geen brood te bedelen bij m«nfchen, die den 1'mekenden
verfmaclen, zelvs dan , als hij in alle opzichten
irieer innerlijke waarde bezit, dan zij zelv/ï. ' Vergelijk
nu, beste vriend! dezen TRENCK. eens met mij;
I Vraag dan de ondervinding, en zij z-al u artdwoorden:
„ Ieder zorge voor zich zelvén: niemand verzoeke iets
„ voor een' anderen, wanneer hij nog voor zich zelveh
,, iets te verzoeken heeft. Geen mensch bidde een*
„ Vorst voor enen derden!" Wees dus te vrede, zoo
als ik! Beklaag mij! maar geef mij niet wéér zulken
faad: dezelve vloronderilelt menfehen, die in weldoen
hunnen wellust vinden; én de zoodanigen zoekt
men re vergeefsch. Men wenscht maar ——
I bi) wenfehen blijvt het. Doch, hoe zeer ik die wen-
: fchen moede ben, die op mij ze]ven betrekking heb-
: ben, zoo zal ik evenwel iets blijven wenfehen, dit
. namelijk, dat ik U in de daad eens zal kunnen tonen/
dat ik voor u ene dankbare ziel heb ,
Ü«v vriend
N. N.
III. DEEL. F DER.-

D
DERDE
BRIEF.
e vriendfcliap, die gij mij fteeds bewezen hebt,
vernieuwt ieder ogenblik de werkzaamheid van uwe
zielsvermogens; en gij wordt in de daad aan enen
woekeraar gelijk, die zich van ieder gewin,zelvs het
klemde, met gretige blikken meester maakt. Even als
een geldgierige den grond opdelvt, om onder denzelven
een' fchat te vinden, zoo zoekt gij met zeer veel
moejte in ieder voorval ene vergelding, die tegen het
lijden, dat ik doorgedaan heb, opwegen kan. Maar
geloovt gij niet, dat de flimfte woekeraar zomtijds,
door den fchijn bedrogen, met valsch geld zijne verzameling
van gewoekerde penningen vermeerdert ? geloovt
gij niet , dat hij , die na een* fchat onder den grond
graavt, dikwijls, tot vergelding van zijn* vruchtelozen
.arbeid, in plaats van den gehoopteri buit te vinden,
zijn huis in één ziet ftorten, welks grondvesten hij,
door zijn' gouddorst bedwelmd, onvoorzichtig doorwoeld
hadt?
Vergun mij deze vergelijkingen op mij zeiven toe te
pasfen: voor mij althands zijn zij zeer treffende. Befchouwt
gij ze uit een ander oogpunct, zoo is misfchien
de oirzaak daar in gelegen, dat ik veel te vrezen
, en gij in tegendeel veel te hopen voor mij vindt.
De tijd, mijn waardfte vriend! flelde mij, na de wonden,
die ongevoelige menfehen mij toegebragthadden,
weder in zulke ene gedaante aan de waereld voor, dat
zij, die mij maar oppervlakkig befchouwden, den etter
niet zagen, die,in deze vvunden nog glimt. Zouden

LEVENS C. VAN FREDRIK , VRIJH. VAN DER TRENCK. 83
den dus niet die Groten der aarde, die mijne wei-
Vaart in hunne hand hebben, maar die door hunnen
uitterlijken glans, door vleiers,door ongevoelige raadgevers,
alleen aan zinnelijke begrippen gewoon worden;
zouden die niet meer geloof geven aan dat geen, dat
zij zeiven meenden te zien, dan aan mijne voorftellingen,
en aan alle berigten, die door vreemden van
mijnen toeftand gegeven werden? Zouden niet, om
duidelijker te fpreken, hunne bij toeval op mij geworpene
blikken mij van onwaarheid befchuldigen ? Zou
mijn ondernomen arbeid wel iets anders zijn als een
droomgebouw, tot het welk de kitteling ener ijdele
hoop mij geleid hadt? Ik zou niet alleen, gelijk te
voren, elende en gebrek lijden moeten, maar ik zou
nog daarenboven het grievende van ene fmadelijke verwerping
voeien moeten.
Vriend! gij kent mijn gevoelig en aandoenlijk hart,
maar gij weet ook, dat hetzelve, op het lijden van
iedere, zelvs de geringde,' befchimping, niet te bedwingen
is: en evenwel wilt gij mij tot een' ftap bewegen
, ja zelvs noodzaken, welke, indien ik denzelven
deed, mij, zoo niet in een' afgrond ftorten, althands
in een' ftrik afleiden kon, dien ik door voorzichtigheid
en geduld ten minden had kunnen ontwijken.
Ik geloof, mijn Beste! dat ik u nu bewezen heb,
dat de vergelijking, die ik u heb beloovd, echt en
treffende is. Laat mij nu nog maar enige woorden
van mijne vrees en van uwe hope zeggen. Gij hoopt,
om dat u reeds verfcheidene uitzichten in het onzekere
toekomende gelukt zijn: ik integendeel vrees, om
dat mij tot dus verre niets gelukt is. Gij bedierf den
gezichtkring uwer wenfehen tegen een zeker bepaald
. F 2 punct:

84 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
punct: en'het hangt van uwe willekeur af, waar gij
hetzelve plaatzen wilr. Ik in tegendeel fta op dat
punct, dat een Mathematicus een Zero noemt, wanneer
hij van onbegrijplijke kleinigheden fpreken wil.
Valt gij,zoo kunt g'j niet uit uwe grondlijn, althands
zeker niet uit uwen circul vallen: maar ik zou altijd
in een vreemd geoied vallen moeten, en misfchien in
de magt van een* tyran geraken, die mij op nieuw
geesfelen, als enen misdadiger tegen den Staat brandmerken,
en, na het uitftaan van alle mogelijke folteringen,
enen langzamen dood zou laten derven.
De demme der deugd ruischt veel te zacht, mijn
vriend! dan dat zij, door het gedruisch van het Hof,
dat aan het geklots van geweldige baren gelijk is,
heen,tot in het oor van den Alleenheerfcher zou kunnen
dringen. Ik vreesde noit, wanneer de magt van
gewapende vijanden mij beftormde: maar ik vrees voor
den geesfel der Geestelijken. Ook zelvs de Sultans
daan onder dezen. Wie zou dus enen milden goeden
Vorst bewegen kunnen , om een woord van geluk
voor mij ter neder te fchrijven? Is TRENCK wel in
die omftandigheden, dat hij zich in eens anders zaken
mengen, of voor verdrukten fpreken kan? Voorzeker
neen! Wij hebben dus beiden gedroomd: gij, toen
gij u met ijdele hoop ftreeldet,en ik,toen ik mij daar
over in ene briefwisfeling met u inliet. Was hij mijn
vriend, gelijk gij, dan kon misfchien zijne grote waereldkennis
wegen vinden, om mij mijne rust weder te
geven; en des ;
te ligter, om dat ik weinig nodig heb.
Verberg hem dus mijn' naam, tot dat hij 'er u na
vraagt. Zwijgt hij, dan is dit een zeker bewijs van zijn
onvermogen; want, wie hem kent, die twijfelt vast
niet aan zijnen goeden wil. Benadeel mij ten minsten
niet,

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. $ 85
niet, door ontwerpen, die noodzakelijk moeten mislukken
; en üoor mijne zielsrust niet door dromen ener
ijdele hoop.
Ga voort mij te beminnen! ik verdien het.
N. N. G.
F
3 H

Ik heb deze brieven hier ingelaseht, om aan een verdrukt
man, wiens pen bewijzen geevt van zijn gezond
verftand, ten minften enigszins van nut te zijn. Bijaldien
iemand van mijne Lezers gelegenheid zoeken
mogt, om aan dezen hulpelozen enige weldaden te
bewijzen ; ik zou' hem wel weten te vinden, als ik
redenen had, om hem te zoeken.
Nog een' brief moet ik hier bijvoegen, dien ik gisteren,
insgelijks zonder naam, uit Polen ontving.
Re-

Refchow en Gallieie, le 30. April J787.
MONSIEUR!
X les cmurs fenfibles, qui ont eu Pavantage de
Vous connoitre, durant votre féjour en Autriche ,pren*
nent la part la plus épurée a la jufiice qu'on Vous
rend, & aux diftinflions marquèes dont on Vous comble
h la Cour de Berlin, ffique nous apprenons par
la voie des feuilles publiques. II eft bien confolant,
-Monfieur! pour l'hutnanité, de voir, que les rejfotirces
de confolation Vous viennent du mime endroit, oü la
barbar ie la-plus tffrénée d'un deftin inconcevable fit
naitre Pamertume de Vos foufrances, fi na'iv.ement
détaillées dans PHifioire de Votre Vie, qui.fe trouve
déja dans les mains de tout le monde fenfé dans no*
tre canton des ours: fër 1 qui a ètè arrofè de mes larmes
en la lifant a trois reprifes confécutives. J'e/pe»
re d'avoir bientót la continuation ècrite aux bords de
la bienfaifante Sprée. Ah, Monfieur ! il faudroit
itre cuirajfè comme le premier Navigateur, dont parle
Hor ace, pour ne pas être pénétri defiime & de
compajfton a Tégard dun honnéte homme, littérateur
iclairê, brave, militaire, cjf bon citoyen, en rèftec htsfant
fur les maux, que Votre fermeté unique favoit
braver & furmonter. Vous méritez qu'on tracé fur
Votre tombe & portrait ces lignes,que ma Muf en? in*
fpire dans ce moment:
F 4
la

83 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
La mort même a fes maux fouvent inexorablt
Voulut les prolonger, en arrêtant fa maln.
II ne put expirer... non... Phiftoire

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 80
lis font paffe, ces Monftres reconnus:
Kien ne peut rètablir leur indigne mémoire:
Leur vitiime furvit:
£? le droit des vertus
Lui fait atteindre enfin au tetnple de la gloirt,
Yout finit ici bas, la joie £P la douleur,
Ami de la fagefe, il ré/ïfle au malheur:
Le mépris de fes coups eft fon plaifir unique.
Hélas! n'envions pas ces mortels
couronnési
Pour eux trés 'rarement il exifte un afyle.
Aux confeils d'un flatteur fans cejfe ils font
liyrés
Une injufte fentence eft funefte £? facile.
Je vous conjure, Monfieur, d'agréer Vajfurance fincl'
re d'un homme, qui Fous refte inconnu, ö 5 qui vous
admire ,avec Velite de nos Polonois éclairés; cette ajjupanes
d , une confidération refpeStueufe, qu'on naccorde
qi^au vrai mérite, & avec laquelle je fuis
Votre ami fans me nommer^
F
5
R-

Ikefchow in Gallicïè, den y>j1en April 1787.
MIJNHEER!
A'le gevoelige harten, die het genoegen hebben gehad
van u te leren kennen, gedurende uw verblijf in
Oostenrijk, hebben met de zuiverde deelneming uit
de openbare nieuwspapieren vernomen,dat men u eindelijk
aan het Hof van Berlin geregtigheid heeft laten
wedervaren, en u met de vererendde bewijzen ener
onderfcheidende achting ontvangen heeft. Het is zeer
troostelijk voor de menfehehjkheid, te zien, dat de
bronnen van uwen troost ontfpringen uit dezelvde
plaats, waar de onverzadelijke wreedheid van een onbegrijpelijk
noodlot dat bitter lijden voor u heeft doen
geboren worden , dat zoo treffend befchreven is in
uwe Leyensgefchiedenis, welke thands in de handen
van alle gevoelige menfehen in onze Noordfche gewesten
gevonden wordt , welke ik reeds driemaal
achter één gelezen, en driemaal met mijne tranen dóór
nat gemaakt heb. Ik hoop 'er fpoedig het vervolg
van te zullen ontvangen, gefchreven aan de boorden
van de weldadige Spree. O! Mijnheer.» men moest,
even als de eerfte Schipper, waar van HORATIUS (r)
(r) Lib. !, Carm. Od. 3 , vs. 9.
fpreekr,
//// robur ö° as triplex
Circa pectus erat, qui fragiiem truei
Commifit pelago ratem
. Primus, nee timuit praeipitem Africum
Decertantem Aquilonibus,
Nee triples Hyadas, nee rabiem No$i.

tEVENSG. VAN FREDR«C,VRIJH. VAN DER TRENCK. Qt
fpreekt, driemaal met koper omkorst zijn, om niet
doordrongen te worden met achting en medelijden
voor en met een eerlijk man, een verlicht geleerde,
een braaf foldaat, en een goed burger, dien men met
zulke rampen wortelen zag, welke alleen maar door
uwe buitengewone ftandvastigheid gebraveerd en overwonnen
konden worden. Gij verdient, dat men op
uw' grafzerk en onder uw af beeldzei de volgende regelen
plaatze, die mijne zangfler mij op dit ogenblik
ingeevt:
De Dood zelf fchiep vermaak in 't rekken van zijn' rampen?
Hij'hielde zijn' hand te rug, on dwong hem tot het licht.
Noit hadt'een ftervelingmet zoo veel leeds te kampen;
" Zelvs heeft de Fabel noit een lot zoo wreed verdigt.
•Vergun mij, dat ik u tevens mededele, het geen ik
geandwoörd heb aan de Princes CZATORIJSKA , ene
dame van uitmuntende verdiensten, toen zij mij om
ene korte fchets van uwe uitgegevene Levcnsgefchiedenis
verzocht:
„ TRENCK, die een fpeelbal was van het ake-
„ ligst lot, zonder het verdiend te hebben,
weet de edelfte zielen te roeren; en zijne
„ ftandvastigheid, die hem met onverfchrok-
„ ken moed wapende, plaatst hem in den
„ rang der achtingwaardigfte mannen. Men
„ hadt de wreedheid van hem zijne goederen
„ te ontroven: de laster fpeelde hem zijne
„ laag-

LEVENSGESCHIEDENIS VAN "
laagfte trekken. Zijn hart en zijn geest
„ waren zijne énigfte fteunzels, die hem de-
„ den zegepralen, in fpijt van zijne vijanden.
3, Hij moest van een' JASCHINSKIJ , van een*
„ BORCK, van een' o.... de fchreeuwendfte
„ onregtvaardigheden verdragen, zonder dat
„ hij hun immer beledigd hadt: en de onza.
„ lige geflepenheid van een' KRUGEL , en een
„ ZETTO, fchenemden hoon, dien men hem
„ aandeedt, ten top te zullen doen rijzen.
>J " Maar zij zijn verdwenen; zij, die
„ men thands als monfters heeft leren ken-
„ nen : niets is meer in ftaat, om hunne
hatelijke gedachtenis te herftellen. Hun
flagtolfer overleeyt hun; en de regten der
„ deugd doen hem eindelijk den tempel der
s, eer bereiken. Al het ondermaanfche neemt
„ eens een einde, de vreugd en de droef.
heid. De vriend der wijsheid biedt aan
„ het ongeluk moedig wederftand, en fte'it
„ daar in zijn hoogde genoegen, dat hij de
„ flagen van hetzelve verachte. Helaas! dat
„ wij die gekroonde ftervelingcn niet benij.
„ den .' voor hun is zeer zeldzaam een' vrij-
„ plaats te vinden. Onophoudelijk zijn zij
s, overgeleverd aan de raadgevingen van eeri'
„ vleier. Een onregtvaardig vonnis is ver-
„ derflijk, maar gemakkelijk
Ik
(J) Deze regels zijn in het oirfprongelijke zoo geheel en al
profaiVch, dat wij liever dezelven in onrijm wilden vertalen,
dan 'er zulke ene overzetting van leveren, die, buiten het
rhro, niets digterlijks hebben kon.

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 0$
Ik bid u, Mijnheer! dat gij van een' man, die aan
u onbekend.verkiest te blijven, en die, met het beste
en verlichtfte gedeelte van de Poolfche natie u bewondert,
de opregte verzekèring wilt aannemen van
die onderfcheidende achting, en dien eerbied, die men
alleen maar voor ware verdienden gevoelt, en• waar
mede ik ben
Uw ongenoemde vriend.]
De

Dezen brief heb ik hier ingelascht, om hem daar
door openlijk te bedanken, die zijn' naam voor mij
verborgen heeft, om dat hij op zijne zoo vererende
letteren geen andwoord van mij begeerde.
ïk; gevoel de waarde Van edele zielen volkomen,
en, iudien de Princes CZATORIJSKA dit getuigenis geloovd
heeft, dan zal zij in mijne bladeren dat geen
lezen, wat mijn aandoenlijk hart voor verhevene zielen
gevoelt, die mij en mijn lot betreuren.
Met dergelijke brieven kon ik verfcheidene vellen
vullen; maar zij behoren tot ene andere verzameling.
Ik vond in Berlin nog verfcheidene oude vrienden
en vriendinnen. Onder anderen kwam een oud invalide
bij mij, die in het jaar 1746, toen ik te Glatz in
arrest zat, en, gelijk ik reeds in het eerfte Deel (t)
verhaald heb, op ene vertwijfelde wijze door de wachten
heen fioeg, juist voor mijn' deur op fchildwacht
geftaan hadt, en dien ik de trappen hadt afgeworpen.
Een ander invalide bezocht mij, die mij in den kerker
te Maagdenburg geholpen hadt, om zakken met
zand na buiten te krijgen.
Maar nu kwam de tijd aan, dat ik Berlin verlaten
moest, om mijne reize in Pruisfen, mijn vaderland,
verder voort te zetten. Den avond, voor dat ik op
reize ging, genoot ik nog het geluk, van meer dan
twee uren bij hare koninglijke Hoogheid, de Princes
AMALIA , zuster van den groten FREDRIK door te brengen.
Deze in de daad grote vrouw, die uit hoof ie
(O Bladz. 67.
van

LEVENSG. VAN FREDRIK, VRIJH. VAN DER TRENCK. 9J
van haar doorzicht alleen de ere genoot, van de gehele
lievde en het onb paaldst vertrouwen van FREDRIK
te bezitten f» ; die mij in alle de wisfelvalligheden
van mijn leven onderfieunde, en mij met weldaden
overlaadde; die ook in den grond het meest tot mijne
bevrijding toegebragt hadt; en die mij, gedurende
mijn tegenwoordig verblijf te Berlin , niet als een'
vreemden Officier, maar als een' ouden Patriot en
vriend van haar ontving en onderfcheidde; beval mij
dat ik terftond aan mijne vrouw zou fchrijven, en
haar verzoeken, om met hare beide oudfte dochters
in Junij te Berlin te komen. Zij beloovde mij, dat
zij voor deze dochters zorgen zou, en aan mijne
vrouw in haar testament gedenken.
Bij het affcheid vroeg zij mij zelvs met de lievderijkfte
bewijzen ener gevoelvolle ziel: . . . „ of ik
„ voor mijne tegenwoordige reize wel met geld voor-
„ zien was? . . ."
Mijn andwoord was: „Ja! Ik heb thands niets
„ nodig, maar ik beveel u mijne kinderen.". . .
Deze met zichtbare aandoeningen voortgebragte
woorden ontroerden de edele Vorfïin. . . . Zij gaf
mij een teken, dat zij mij verftondt, en nam mij bij
de hand met deze woorden; „ Vriend! ik wil u
„ gaarne fchielijk weder zien. . ."
C») „ De Koning is misfchien nooit te Berlin gekomen.
r
- zonder zijne jongfte zuster Prinfes AMALIA te bezoeken,
„ Haar heeft hij in zijn Testament een zilveren Tafel fervies,
„ en jaarlijks 10000 Rijksdaalders gemaakt, doch welke zij
„ niet lang genooten heeft, alzoo zij kort na hem overleed."
BUSCHIKG , Ae/ Karakter van FREDEBJJC EEK GROOTEN, bladz,
lii, 112.

OS LEVENSGESCHIEDENIS VAN
Hier mede Fpoedde ik mij voorr. . . . Misfchien
hadt ik toen een zeker voorgevoel, dat mij bijna nog
enige dagen in Berlin hadt doen vertoeven, waar ik
ontwijfelbaar door mijne tegenwoordigheid grotelijks
het geluk van mijne kinderen bevorderd zou hebben.
Doch mijn kwade gelei-geest ftuwde mij weder voort,
En vijf dagen , na dat ik afgereisd was, werdt deze
edele Vorftin door den dood overvallen; en bij gevolg
was nu mijn gantsch ontwerp, en het hoofdoogmerk
dezer reize, wederom verijdeld.
Is dit niet een nieuw bewijs, dat mijn weêrbarftig
noodlot tot aan mijn graf toe tegen mij voortwoeden
wil? Men leze maar mijne Gefchiedei is met opmerkzaamheid.
Het verhief mij telkens tot op den hoog-»
ften top der waarfchijnlijkite uitzichten op een roekomftig
geluk; en, wanneer ik dacht, dat het nu tijd
was, om het anker te werpen, en in de haven rust
te genieten, dan ilingerdc mij een nieuwe en onverwachte
ftorm in de zee der zorgen te rug. . . . Vermoedelijk
heb ik dus voor het toekomende juist hetzelvde
te wachten. ... En , of fchoon ieder verftandig
menfchenvriend deze wel verdiende rust mij
eindelijk in mijne grijsheid toewenschr; zoo zal dit
toch waarfchijnlijk overal wel bj wenfehen blijven.
In de daad, om iets goeds voor mij te doen, heeft
de Heilige Geest tot dus verre nog geen' Vorst ingeblazen.
En, wanneer vrienden, die mij genegen waren,
werkelijk hadden voorgenomen, om mij te bnderfteunen,
of 'na hunnen dood te begunlligen, dan
werden zij door arglistige menfehen tegengehouden,
of althaods men maakte, dat zij de uitvoering van
hunne beste voornemens verfchoven, tot dat de dood
hun overrompelde, eer zij dezelven hadden kunnen
vol-

FREDBIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 97
vo 1 breiïgen. Ik kon in mijne gefchiedenis nog menig
zeer bijzonder geval van dézen aart verhalen, vooral
van de Heren Biegtvaders, die mij inzonderheid overal
zulke dodelijke ftreken {"peelden.
In "dit laaifte geval echter was ik alleen fcbtüdig.
Ik had mij een zoo gunltig tijdftip beter moeten ten
nutte maken, Maar ik was te gerust, of te traag,
ofte blode, of liever ik had ene ontijdige grootmoedigheid
en wilde belangeloos fchijnen. Gedane dingen
hebben geen' keer. Ik moet geloven , dat de-
Voorzienigheid hier geen geluk voor mij beftemd heeft.
En dat is de beste troost voor hem, die veel geloovt.
Maar, daar i.k onder het getal der twijfelaars behoor,
zoo ben. ik overtuigd, dat ik zelf menige gelegenheid
om mijn* welvaart te bevorderen, door ontijdige achterhoudendheid
verzuimd heb. De Satan heeft 'er ten
mi.nft.en geen' fchuld aan. Want hij weet, dat mij
geen aardsch geval, hoe treurig ook, tot vertwijfeling
brengen kan. Hij zal dus mijne gefolterde ziele
öp deze wijze niet aantasten , want dit zou niet anders
zijn, dan mijn' moed te vermeerderen, naar mate
de rampen groter werden. Maar, heeft God het
zoo befloten, dat mij op aarde volftrekt geen geluk
wedervaren zal; dat ik mij alleen met hooffche complimenten,
en met het medelijden en de goedkeuring,
die ik overal verworven heb, vrolijk maken en vergenoegen
moet; dat van de grootmoedigheid der beste
Monarchen voor mij alléén niets te verwachten is;
dan wil ik mij in mijn lot fchikken, en met de eer
mij vergenoegen, dat ik ten minften verdiend heb gelukkig
te zijn.
Maar, heeft men rijkdommen en dadelijke onderfteuning
nodig om gelukkig te zijn , dan blijvt mij
III. DEEL. G voor-

98 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
voorzeker weinig overig om te verwachten, dewijl
mijn winter geen' lente meer te wachten heeft, en ik
mijn geloof, als een verftokt twijfelaar, niet meer
onder de gehoorzaamheid ener onzekere hoop gevangen
leiden kan. Maar om nieuwe ontwerpen uit te
voeren, of mijn gedrag te fchikken naar een plan,
dat volgens de regelen der tegenwoordige waereld en
fcholen ontworpen is, daar toe is mijn tijd te kort;
oqk is mijn rug te (lijf, mijn hoofd te eigenzinnig,
en mijne ziel te trotsch op hare eigene waarde, dan
dat ik nu nog beginnen zou hooffche complimenten te
maken.
Ondertusfchen ruste de geest van AMALIA in vrede!
Genoeg! haar wil was goed! Zij hadt veel doorzicht;
en het zou mij aan gene Hof ontbreken, om
aanmerkingen te maken op de Levensbefchrijvingen
van FREDRIK , wanneer ik in haar gezelfchap eerst
enige honderden van jaren aan géne zijde van den
zwarten Styx zou doorgebragt hebben, waar men ge.
beurde zaken met minder achterhoudendheid, en zonder
gevaar van op de kneukels geklopt te worden,
fchrijven durvr. Tot dien tijd toe zal waarfchijnlijk
mijne pen rusten: of mijne eergierigheid moest door
bijzondere oirzaken nog ééns aangezet worden, om
mij, door het fchrijven van nieuwe waarheden, nieuwe
vervolgingen op den hals te halen. En daar voor
beware mij onze lieve Heer God, die voorzeker aan
de onrust van zijne fchepzelen geen welbehagen hebben
kan, en die misfchien h«t hart van nog levende
Vorften zoo zal neigen, dat zij mij eindelijk ten miufteu
enigzins geregtigheid laten wedervaren.
v v..

FREDRIK , VRIJHEER VAN DER TRENCK. 99
Nu verder tot de Gefchiedenis.
Ik reisde ran Berlin den 2aQen Maart na Koningsbergen
, en hield mij een paar dagen op bij den regerenden
Markgraaf VAN BR ANDENBURG SCHWEDT, die mij
reeds in den kerker te Maagdenburg weldaden bewezen
hadt, en die mij ook thands met gunstbewijzen
en achting ontving. Van daar kwam ik te Soldin bij
Schildberg, bij den Heer van SIDAU, welke de dochter
van mijne beminde zuster in huwelijk hadt, van
diezeivde zuster namelijk, die aan den Heer VAN
WALDOW getrouwd geweest was, en van welke ik in
het eerfte Deel (v) zoo veel verhaald heb. Ik vond
in hem een' regtfchapen man, die de dochter van deze
door mijn lot tevens ongelukkig gewordene zuster
(w~) wezenlijk gelukkig maakt. Ik werd met open'
armen ontvangen, en zag, zedert twee-en-veertig jaren
, voor het eerst enigen van mijue bloedvrienden
en aanverwandten.
Eer ik daar kwam, genoot ik nog ene onverwachte
vreugde door het ontmoeten van den Generaal Lieutenant
KOWALSKIJ. Deze eerwaardige man was in het
jaar 1746 Lieutenant onder het garnifoen van Glatz,
en hij was een ooggetuige van mijne vlucht, en van
mijn fpringen van den wal (f) geweest. Hij hadt
mijne Gefchiedenis ook gelezen, en, daar hem enige
hoofdvoorvallen van dezelve bekend waren, zoo omhelsde
en ontving hij mij met onbedrieglijke bewijzen
ener ware hoogachting, die een man van dat character
(v) Bladz. rot, 110-112, en elders,
(») il Deel, bladz. 15.
Cf) I Deel, bladz. 79.
G 2

lOO LEVENSGESCHIEDENIS VAN l
ter alleen maar aan hem. geven kan, welke zuivere
waarheid gefchreven hesft. Hier heb ik dus andermaal
een' onbedrieglijk ooggetuigen van mijn lot, op :
wiens goedkeuring ik vasten ftaat maken , en tot'
wien ik hem verwijzen kan, die aan de waarheid van
het verhaal mijner ondernemingen te Glatz misfchien
daarom alleen maar getwijfeld heeft, om dat hij zich
niet geneigd gevoelde, om in een dergelijk geval even
hetzelvde te wagen.
Van hier kwam ik te Landsberg aan de Warthe;
hier vond ik mijn' zwager, den Overften VAN PAPE ,
Commandant van het regiment dragonders van Götz,
aan wien mijne thands overledene zuster voor de twede
reize was gehuwd geweest. Ook hier had ik een'
vrolijken dag.
In het gantfche Land, waar ik doorreisde, werd ik
met bewondering aangezien, minzaam ontvangen , en
allen wenschten mij hartlijk geluk, met mijne roem.
rijke wederkering in mijn vaderland, In de meeste
garnifoenfteden vond ik vrienden; overal moest ik mij
ophouden; en zeker is het, dat geen mensch op aarde
meer eer genoot, meer achting in ene Monarchie
verwerven kon, dan ik. Mijn overal bekend onfchuL
dig lijden hadt mij ene onbepaalde hoogachting te wege
gebragt, en mijne, ziel moest ondankbaar wezen,
indien zij bij zulke ontmoetingen ongevoelig wezen
kon.
Dat is ,mijn loon; mijn troostlijk loon voor mijne
brave daden: een loon, dat ik niet aan de genade van
een' Vorst, maar aan de goedkeuring, die ik zelf verworven
heb , verfchuldigd ben: een loon, dat alleen
maar de echte deugd verwachten kan, en dat ik ortdtrtusfchen
wezenlijk beleeyd, en in het volkomenst
g e "

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK,
IOI
gewigt ondervonden heb: een loon, zeg ik, dat de
haat van den magtigen FREDRIK tegen wij wel vertraren,
maar mij niet geheel onthouden kon, dewijl ik
fterk fenoeg was, om dien haat te overleven. Indien
ik nu dit loon tegen alle rampen, die mij zedert tweeën-veertig
jaren troffen, in de waagfchaal legge, dan
weegt de tegenwoordige korte eer en vreugde tegen
alle voorledene fmaad en fmart reeds op: en het is
mij in de daad lief, dat het lot mij zulke wonden
toebragt, die ik nu geheeld zie; en dat ik met lidtekens
pralen kan, die de waarde van een' Held in zijn*
triumph bepalen.
Ik dien nu mijn vaderland tot een leermeester en
een voorbeeld. Volgt mij onder dergelijke lotgevallen
na, broeders! verhaalt aan uwe kinderen mijne gefchiedenis
tot een vooibeeld! zegt openlijk, dat mijne
beenderen ene plaats bij die van onze vaderen verdiend
hebben; en, daar mijn lot mij van hunne eerwaardige
graven verwijdert ; daar onder hun mijne
grijze haireh niet ten grave zullen dalen ; daar ik
vermoedelijk daar zal fterven, waar of kortzichtigheid
of nijd, laster, en hebzucht, den besten burger van
den Staat mishandelen; daar ik ondertusfchen rreijti
hart aan u opgeofferd heb; zoo zij u mijn asch heilig,
en mijne nagedachtenis dierbaar. Ik laat mijn'
zoon bij ulieden; ziet in hem mijne braafheid :
voortgeplant,
en ónderfcheidt hem van de kinderen van
zulke vaders, die niets in hun vaderland geleden noch
verloren hebben.
Bezwaarlijk zal ik daar (j), waar ik de grootfte be-
(y} In Ooïtenrijk namelijk.
G 3
lo-

102 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
loning verdiende, immer die eer genieten, -die mij in
Pruisfen wedervoer. Men beichouwde mij daar uit
een valich oogpunt , en ik begeer mij die moejte
niet meer te geven, om daar, waar men mij tot dus
verre miskende, in mijne ware gedaante te verfchijnen,
en mij zeiven tegen mishandelingen te verdedigen.
— Ook daar is de grootfte hoop mij even zoo
genegen, als hier. Ik word 'er bewonderd, maar niet
geacht; betreurd, maar niet onderfteund; geëerd, maar
niet beloond: en dat alléén, om dat de magtigen aldaar
ftaarblind voor mijne verdienden zijn, en mijne
vaarde niet zien willen. Maar mijn enthal ven mogen
zij die blindheid ewig behouden: het is mij genoeg,
dat ik hun zie, kenne, en verachte; en dat zij, niet
tegenftaande alle hunne vergrootglazen, in mija oog
altijd dwergen blijven zullen.
GELLERT zegt (z)',
„ Wat Staatsman fchenkt u 't eerbewijs?
„ Schat hij verdiende op haaren prijs?
„ Stel hem ontbloot van 't Staatsvermogen;
„ Ligt ziet gij van zijne achting af;
„ Ligt word de roem, dien hij u gaf,
„ Dan fchandlijk in uwe oogen."
Ik deed in Beriin nog één* ontdekking, die mij in
Haat
(»} In zijn Leerdicht, De Roem.

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER. TRENCK.
I03
ftaat fielt, om ene dwaling te herroepen, welke men
op de eerfte bladzijde van het eerfte Deel dezer Levensgefchiedenis
vindt. Toen ik dat fchreef, was ik
door een verkeerd berigt in het denkbeeld gebragt,
dat de voormalige Generaal - Postmeester VAN DSR-
SCHAU te Berlin de broeder van mijne moeder geweest
was, en dat hij dezelvde was, die in het jaar
1742 Overfte Ambtman in GJogau, en naderhand Praefiderjt
in Oost-Friesland geweest is. Doch ik d/vaalde
hier in. De broeder van mijne moeder is nog tegenwoordig
in leven, en is Praefident te Aurich in Oost-Fries-,
land. Maar de. Generaal• Postmeester was een zoon
van den ouden DERSCHAU , die als Generaal ftierf, en
maar een verre neef van mijne moeder was. De jonge
DERSCHAU, die een regiment in Burg hadt, was
ook geen broeder, maar,, een zusters zoon van mijne
moeder: één' van hare zusters was aan den Overften
Lieutenant VAN OSTAU gehuwd, wiens zoon , de
Prasfident OSTAU , thands op zijne goederen te Lablack
in Pruisfen woont.
Die heb ik hier willen aanmerken, om een' zeker
man te regt te helpen, die uit hoofde van deze, op
zich zelve zeer weinig beduidende, dwaling, en die
zoo veel te ligter door mij begaan kon worden , daar
ik zedert 45 jaren buiten mijn vaderland leev.ie ,
het lomp vooroordeel opvattede, dat mijne gantfche
Levensgefchiedenis verdicht moest zijn. Schoon ik
onverfcbillig ben omtrent zijne berisping of goedkeuring,
wil ik evenwel, daar ik nader onderrigt ben,
dezen misflag verbeteren. Ondertusfchen geloof ik,
dat geen van de DERSCHAUS redenen heeft, om zich
te fchamen,van aan de familie van TRENCK verwande
te zijn, die in de Pruisfifche Staten zed;rd 30:) Jaren
G 4
met

104 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
met de ouifte gedachten verbonden is geweest; en in
de gefchiedenis bewijzen nagelaten heeft, dat zij al.
tijd den waren adel van het hart bezat.
Ook heb ik gedwaald, toen ik in het verhaal van
mijne vlucht uit Glatz («) énen zekeren Lieutenant
VON MOL LINIE verdacht .hieklt, als hadt hij toenmaals
te Braunau den fpion bij mij gefpeeld, en mij aan
den Generaal'FOUQUET verraden. Neen! de brave
man , die nog in het Brandenburgfche als Capitain
leevt, en die zich dit vermoeden zeer aangetrokken
hadt, heeft zich bij mij volkomen geregtvaardjgd. Ik
bid hem hier roede om vergeving; en wij zijn reeds
volkomen verzoend : hij was en bleef mijn vriend.
En hij, die toenmaals waariijk den weg, langs welken
wij dachten .te vluchten, aangebragt, en mij dus verraden
heeft, was de Capitain VON NIMSCHOFSKIJ , uit
het regiment van FOUQUBT, mijn eigen neef, die mj
in Braunau onder den fchijn van .vriendfchap bezocht.
Ik kreeg ook een' wonderlijken brief van enen zekeren
Lieutenant VON BRODOWSKIJ. Deze zonderlinge
man vindt zich beledigd, om dat ik zijne moeder in
mijne gefchiedenis genoemd heb , en. vordert herroe.
ping van het geen ik van haar heb gezegd (b).
Maar, lieve God! herroeping zal ik wel niet nodig
hebben, daar ik njets als waarheid fchreef, welke niemand
(«) I Deel, bladz. 103.
#) I Deel, bladz. 139I

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 10$
mand beledigen kan: en voor bedreigingen, van welken
aart ook', heb ik noit gevreesd.
J)e bercheiden le

lot» LEVENSGESCHIEDENIS VAN
kend hebben, en nog in leven zijn, zouden bezwaarlijk
een' eed afleggen, dat zij noit verlievd was. Het
moet hem, die zich met aanmerkingen op dit gedeelte
mijner gefchiedenis ophoudt, zekerlijk onbekend, zijn,
boe veel verdrietelijkheid ik toenmaals over dit huis
met den Heer Generaal GOLZ had, die zeer wel zag,
dat hij meer met mij te kampen hadt, dan met den
Heer BRODOWSKIJ zeiven. En des te meer komt de
eisch van zijn' zoon, dat ik mijn verhaal wederroepen
zal, mij zonderling voor.
Geregtigheid laat ik altijd zoo wel den vader als de
moeder wedervaren, Zij waren beiden mijne vrienden:
bij gevolg wensch ik opregt na de gelegenheid,
om aan hunne ervgenamen van dienst te wezen. Maar
ik kan noit in enig geval, hoe ook genaamd, iets
voor valsch of verdigt verklaren, dat ik ééns in mijne
Levensgefchiedenis naar waarheid gefchreven heb.
Een verflandig menseh kan 'er zeker niet toornig
om zijn, wanneer iemand hem zegt. . . „ Uwe moeder
heeft mij bemind." In dit geval zouden wij
allen veel te doen hebben, wanneer wij allen voor de
feuischheid van onze Groot-mama, even als een Don
QUICHOT met de windmolen, een riddergevecht aanvaarden
wilden. Tot procesfen kunnen zulken zaken
ook niet ligt gebragt worden. De ooggetuigen zijn
allen dood, of zagen niets. Ik zelf heb reeds beginzelen
van de ftaar. Mevrouw BRODOWSKIJ ZOU zich
'er niet door beledigd geacht hebben, wanneer iemand
haar hadt gezegd, dat ik haar huisvriend was. Veertig
jaren zijn 'er reeds zeden dit geval verlopen. De
praïfumtie is in de daad voor de waarheid van hetzelve.
En ik heb immers in allen gevalle in mijn ver»
haal juist niet gezegd, dat mijne toenmalige vriendin
ene

FREDRIK, VRIJHEER. VAN DER TRENCK.
IO^
ene overfpeelfter was, of dat ik mij le moment du
berger ten nutte gemaakt heb!
De eer van ene familie beftaat niet in den roem op
de kuischheld harer voorouderen. Het is mijne fchuld
niet, dat RVA in den appel beet. ISAAC was evenwel
een hooggeprezen patriarch, fchoon SARAH , zijne
moeder, vele nachten in het ferail van den Koning
ABIMELECH doorbragt. Men leest ook niet, dat hij
oit met den Kroonprins van dezen ABIMELJICH een
proces gevoerd heeft, offchoon in ABIMELECH'S chroniken
ftondt , dat Mevrouw SARAH hem beminde,
Misfchien hadt ook JOSEPH andere redenen, als ik,
om zijn' mantel bij de fchone Mevrouw POTIPHAR
achter te laten. En waar vinden wij befcbreven, dat
oit een jonge PHARAO of aan. JOSEPH of aan zijnen
Gefchiedfchrijver een' proces heeft willen aandoen ,
om dat Mevrouw zijne Mama hem liever hadt, als
den ouden PHARAO. De zoon van den Heer BRO­
DOWSKIJ, den leermeester mijner jeugd, die daarcn-^
boven ten ftreng Godgeleerde was, en die mij dus
ook 'de gefchiedenis van ABRAHAM, en van de beide
JOÊEPHS ZOO fugtelijk uitlegde (V), zal dus van mij
(c) Van deze uitleggingen, en van de gefchiedenisfen zet»
ve, waar van onze Schrijver hier melding maakt, fchijnt hij
niet veel onthouden te hebben. Hij behandelt ze met ene
zeer berispelijke losheid, en toont onkundig te zijn van de
ware omltandigheden dezer gevallen, POTIPHAR was de naam
niet van die vrouw, die JOSEPH wilde verleiden, maar van
haren man; en ds misdaad, waar toe zij den braven jongeling
poogde te verlokken, was gene bevlekking van het bed
vau den Koning FHABAQ, maar van é£n' zijner hovelingen.
ook

IcS
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
ook gene bewijzen vorderen van dingen , waar bi}
men zelden ooggetui óeri verlangt of heeft; en hij zal.
zich
JOSEPH bleef hare aanzoeken, fiandvastig weigeren , en hij
deedt dit zeer zeker uit de beste grondbeginzelen. Het andwoord,
dat hij aan haar gaf, levert ons overvloedige bewijzen
op van de opregtheid en flerkte zijner deugd, en tevens
het uitmuntends! voorbeeld voor allen, die zich in verzoeking
bevinden, om tegen hunnen plicht te handelen; „ Mijn
„ Heer bemoejt zich met niets het geen in zijn huis is; hij
„ heeft alles, wat hij bezit, in mijne handen gefield; en
„ niets is zoo groot in 't gehele huis, dat hij mij zoude
,, weigeren, behalven u, die zijne buisvrouw zijt. Hoe zoude
ik dan zulk een groot kwaad doen, en zondigen tegen
„ God?" HIEMEIJER heeft over dit andwoord uitmuntende
aanmerkingen, in zijne Characïerfoinde van den Bijbel, I
Deel, 2 Stuk, bladz. 367-369. • SARAH was maar één'
nacht in het huis van ABIMELECH, en de Gefchiedfchrijver
«zegt uitdjjtikkelijk, dat de Koning van Gerar zich van alle
gemeenfchap met haar onthouden heeft, MOSES is de énigffe
Schrijver, die ons van beide deze gevallen berigt geevt, en
'er is tegen zijne geloofwaardigheid noit iets met grond ingebragt.
Het is dus ligtvaardig omflandigheden te verderen,
die hij niet heeft, en die zelfs regelregt tegen zijn verhaal
fhïjden. Het is waar, men meent in het berigt van MOSES
ene tegenftrijdigheid te vinden, en aldaar zelvs een bewijs re
ontmoeten van een langer verblijf van SABAH in het huis van-
ABIMELECH. Men maakt dit op uit die woorden van den gewijden
Gefchiedfchrijver; „ JEIIOVAH hadt alle de baarmoe-
„ ders van het huis van ABIMELECH (dat is van zijne huis-
„ vrouw en zijne dienstmaagden) gantfchelijk toegefloten ter
„ oirzake van SAEAH, ABRAH/MS huisvrouwe." In een dom
en kwaadaartig boek van VOLTAIRE, getituld, la Bible enfin
ex*

FREDRIK , VRIJHEER VAN DER TRENCK, Io?
zich wel met de2e- mijne verklaring willen te vrede
houden, dat ik hier dat alles bevestïge, wat ik in
het
expliquée par plujieurs aumov.iers de S. M. L. R. D. P.
leest men, Tom. I, p. 51, over deze plaats het volgende:
g // faut, que ce Rot du défert ait retenu SARA longtems,
,, pour que toutes ces fem'mes fe foient appergues qu'elles
.„ avaient la matrice fermée , & qiPelles ne pouvaient en-
„ fanter. L,a maladie , dont elles furent affligées, tCcfl
„pas fpécifióe. On ne fait, fi Dieu fe'content a de les ren-
„ dre flériles, ce dont on ne peut être affuri qu'au bout de
„ quelques années; eu fi Dieu les rendit inhabiles et reeg'
,, voir les embraffemens

IIO
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
het eerfte Deel van zijne moeder fchreef, en dat ik
haar onder de brave vrouwen rekene, en zelvs in haar
graf nog hoogacht! Genoeg! ik heb hare deugd noch
op de proef gezet, noch in twijfel getrokken ;
ook fchreef ik nimmer, uit dwaze praalzucht, dat ik
mijn' mantel bij haar achtergelaten hadt. De plichten
der vriendfchap vervulde ik altijd met de ftrengfte
nauwgezetheid. Dit wilde ik eigenlijk ook in dit flibberig
geval van mij zeggen. De windbuilen van Parijs
beroemen zich dan zelvs nog over genotene gunften,
wanneer zij met verachting afgewezen worden.
In dit geval was ik, God lof! niet. Ik vond overal,
waar ik zocht; maar ik verhaalde nimmer, waar ik
iets vond»
De oude Heer BRODOWSKIJ was immers noit ijverzuchtig
tegen mij; waarom zouden het dan zijne kinderen
zijn? Hij zag niets: en zij hebben voorzeker
nog minder kunnen zien van dat geen, dat gelchied
is, vóór dat hunne moeder hunne ogen met hun gant.
fche lighaam en hoofd aan het daglicht bracht: en het
is den geborenen altijd onverfchillig, aan wien hij zijne
ogen te danken heeft.
Dit heb ik op den mij toegezondenen brief willen
andwoorden. En voor de inwoners van de itad Elbing
wil ik juist geen traétaat fchrijven, om te bewijzen
, dat noit een Elbinger een hoorndrager geweest
is. Misfchien werd ik in dit geval zelvs door
Burgedragen
hebben, behalven den zoon van
kan niet zien, hoe één énige van dezelven
komen.
JACOB; doch ik
hier te pas zou
Ik hoop toch niet, dat hij hier aan den min van
MAEIA gedacht znl hebban?

FREDRIK,'VRIJHEER VAN DER TRENCK.
III
Burgermeesteren en Raad verklaagd, "ls of ik hunne
moeders en grootmoeders beledigd had, door te (tellen,
dat zij niet naar den Parijfchen fmaak , noch zoo
kuisch als Mademoifelle MARIA MAGDALENA geleevd
hadden, die toch in de daad te Elbing als een' grote
Heilige vereerd wordt.
In pun&o caftitatis verklaar ik, wat mij betreft,
Madame BRODOWSKIJ heilig. Maar ik wil ook zelf
daar door den reuk van heiligheid verdienen, dat ik
bij een beminnenswaardig heilig wijfjen mijne eigene
heiligheid door onthouding verdiend heb. En van deze
heiligheid zal ik mij wel door gene martelingen,
veel minder door bedreigingen laten affchrikken, die
misfchien nergens anders,, als in Elbing, verftandige
lezers tegen mij opzetten kunnen. Maar, indien ook
een Elbingsch Schrijver zich hier over in twistfchrivten
met mij wilde inlaten; zoo vinde ik den gezichtskring,
waar in ik goedkeuring zou moeten zoeken,
voor mij te eng. De grote waereld, die mij gelezen
heeft, zou zulke fchrivten bezwaarlijk kopen. . . En,
wanneer men in Elbing alléén aan de waarheid van
mijn verhaal twijfelen mogt, dan zou ik voorzeker
daarom gene verweerfchrivten laten drukken, daar ik
zeer onverfchillig ben omtrent berispingen, die ik noit
verdiende , en die ik nimmer zou kunnen wegnemen.
Genoeg dierhalven tot beandwoording van de-
• zen brief.
Nu heb ik op fpeciaal bevel van een' groot' Heer
nog iets in deze bladen in te lasfchen, dat ik in het
twede Deel overgeflagen heb , om dat ik den lezer,
door al te wijdlopige verhalen van de konstgrepen,
waar

lia
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
waar van ik ngj in mijne gevangenis bediende, niet
wilde vermoejen. Deze Heer bevondt zich in Maagdenburg,
toen dit voorval gebeurde, en was 'er ooggetuige
van. Het was in de daad kluchtig, en het
vei wondert mij zeiven, dat ik 'er niet reeds gewag
van gemaakt heb. HJt was op één' na de laatfte ondenieming
om te vluchten; en de omftandigheden daar
van waren de volgenden.
Dewijl het vollirekt onmogelijk was meer zand en
aarde uit mijd' kerker na buiten te krijgen, zoo maakte
ik, na dat ik andermaal den vloer en de fundamenten
doorgebroken had, een gat, dat regt uit na buiten
in de gracht liep. Dit gefchiedde in den nacht,
bij zeer ftormachtig weder, en kon, dewijl het zand
zeer fijn was, in 'een paar uren volvoerd worden.
Zoo dra ik tot buiten toe doorgegraven had, trok ik
al het zand fh'1 na binnen, nam een' pantoffel, en
wierp dezelve tegen de palisfaden aan na buiten,even
als of ik ze in het overfpringen verloren had. Deze
palisfaden, van twaalf voeten hoog, waren dwars over
den hoofdwal gezet, en binnen dezelven waren mijne
fchildwachten ingefloten. 'Maar in dien hoek, waar
ik het gat gemaakt had, flondt 'geen fchilderhuis.
Zoo dra dit gedaan was, kroop ik in mijne gevangenis
te rug, en maakte mij onder den vloer een an.
der gat, waar in ik zitten en loeren kon. Maar achter
mij vulde ik het doorgegraven canaal wederom -
aan, zoo dat niemand mij zien kon.
De dag breekt aan; da fchildwachten zien het gat,
en geven 'er berigt van: de Officier loopt 'er ontffeld
na toe; men ziet de pamofTel, en men befluit, dat
.TRENCK gelukkig over de palisfaden gekomen, en niet
meer in zijn' kerker wat.
Ter*

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK.
I13
Terftond komt de Commandant uit de ftad met de
gantfche litanie: de alarmdianonnen worden gelost; de
ruiters draven het gantfche Land door, om mij na te
zetten ; alle vestingwerken en onderaardfche doorgangen
worden gevifiteerd: men vindt mij nergens, en
fielt dus vast, dat ik gelukkig ontkomen was: en,
daar ik dit zonder voorweten der fchildwachten onmogelijk
kon ondernomen hebben, wordt de gantfche
wacht j met den Officier, gearrefteerd , en overal
heerscht ene onbegrensde ontroering*
Ik zat ondertusfchen in het gat, dat ik voor mij
gemaakt had, en hoorde ieder woord: mijn hart floeg
van vreugde, en ik twijfelde niet meer aan den goeden
uitflag van mijne onderneming.- Men zou zekerlijk
in den volgenden nacht gene fchildwachten meer
voor mijne gevangenis gezet hebben; en dan zou ik
in ernst uit mijne fchuilplaats voor den dag gekropen
zijn; en dus was ik onfeilbaar gelukkig na Saxen ontkomen.
Doch mijn lot was wreed genoeg, om ook
deze hoop te verijdelen, toen ik reeds alle zwarigheden
te boven dacht te zijn*
Alles ging goed, en naar wehsch: het gantfche garnifoen
kwam in de Sterrenfchans, om dit wonder aan
te gapen. Dit duurde tot na den middag omtrent 4
ure. Eindelijk komt een Vaandrig van de Land- •
militie, een kind .van J5 of 16 jaren, die zeer klein
en zwakkelijk was, maar fchranderer dan alle de anderen.
Deze klom na beneden in het gat, bezag de
opening, die na buiten in de gracht uitging, en be.
vondt ze te klein; hij poogde 'er door te kruipen,
maar dit was onmogelijk. Hier uit befloot hij terftond,
dat een fterke karei, als ik, met gene moge-
III. DEEL. H lijk.

114 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
lijkheid door deze opening kon ontkomen zijn; en liet
zich licht geven.
Daar ik nu een dergelijk voorval niet vermoed had,
en in het gat, daar ik mij bevond, de lucht te warm
geworden was, zoo had ik het canaal onder den
vloer, dat ik eerst toegeftopt had, wederom geopend.
Nauwlijks dierhalven hadt de Vaandrig het licht beneden
gekregen , of hij zag mijn witte hembd; hij naderde
hier op, greep toe, en kreeg mij bij den arm.
Hier was de vos in den boom gevangen. 'Er ontflond
een gelach, en een gejuich van triumph. Maar,
hoe ik daar bij te moede was, daar ik mij reeds met
mijne bevrij ling gevleid had, en op nieuw, zonder
hoop, in-mijne .ketenen vastgefmeed werd, dit laat
zich gemaklijk nadenken, maar niet met dat gevoel
fchilderen , dat toen door mijne ziele beevde.
Mijne uitvinding behaagde ondertusfchen zeer aan
die genen, die mij een' gelukkigen uitflag gewenscht
hebben, en dezen zijn het ook, die mij bewogen
hebben, om .dit verhaal, als een aanhangzel op het
vorig Deel, hier nog in te lasfchen.
Nu weder tot den afgebrokenen zamenhang te rug.
Ik zettede nu mijne reize voort, en kwam den 4den
April te Koningsbergen, waar mijn broeder mij met
verlangen wachtte. Men kan denken, hoe levendig
de broederlijke omhelzing, na ene afwezigheid van 42
•jaren, was. Van vier broeders en zusters, die ik had
achtergelaten, vond ik dezen nog maar alleen overig.
Hij leevt genoeglijk op zijiw goederen, en vervult aldaar
de plichten der mtiisehjievendheid. Maar zijne
kia-

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK.
I IJ
kinderen liggen allen reeds in het graf. Met volkomen
genoegen leevde ik met hem, en zijne waardige
vrouw, veertien dagen in Koningsbergen, en toen nog
zes weken op zijne goederen.
Deze dagen behoren onder de gelukkigfte van mijn
leven. Dagelijks omringd van bloedvrienden, neven,
en aanverwandten, die met hunne kleinkinderen, en
achterkleinkinderen in de nabuurfchap woonden , en
mij allen verwellekomden, genoot ik een genoegen ,
dat alleen maar de edele ziel van een' wijsgeer voelen
kan, die, na lang door llormen geflingerd te zijn,
eindelijk de haven bereikt. Hier zag ik overtuigend,
hoe gerust de grijzaart daar leven kan , waar zijn
naam onder die van de Eerden des Lands genoemd
wordt, en de meeste familiën met hem verzwagerd of
verwandt zijn. Men is in de daad in een' zekeren
leeftijd nergens beter, dan te huis ; vooral, wanneer
men* te voreru, even als ik, in vreemde Landen de
menfehen heeft leren kennen, eh in hunne verkering
echte vriendfehap. gezocht heeft.
Hier werd ik nu eerst grondig gewaar, wat gedurende
mijne afwezigheid voorgevallen was. De toorn
van den groten FREDRIK hadt zich over alle mijne
broeders en zusters uitgebreid. Mijn broeder, die in
ouderdom op mij volgde, was in het jaar 174Ö, toen
ik ongelukkig werd , Vaanjonker geworden bij het
Cuirasfiers-regiment van Kiow; hij diende zes jaren ,
woonde drie batailles bij; maar, om dat hij TRENCK
heette, werdt hij niet geavanceerd; het verdroot hem
ook eindelijk, langer daar op te wachten; hij nam
zijn .aflcheid, trouwde, eri ging op zijn goed, Meicken
genaamd, wonen, waar hij voor dtie jaren geftorven
is , twee zoons nalatende , die den na >m vao
II 2
TRENCK

Il6
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
TRENCK ere aandoen. Hij zelf was, naar het alge»
meen getuigenis een man, die den Staat in het vak,
dat hij zich gekoren hadt, buiten twijfel goede dien-
Hen hadt gedaan ; maar hij was mijn broeder; en
daarom alléén wilde de Koning niets van hem horen.
Mijn jongde broeder hadt zich op de Wetenfchappen
toegelegd, en werdt door één' van de eerfte Ministers
aan den Koning als een bekwaam man tot ene
civile bediening voorgellagen: maar FREDRIK fchreef
op den kant van het berigt ;
„ Géén TRENCK is tot iets nut."
Zoo heeft mijne gantfche familie, door mijne onfchuldige
veroordeling, moeten lijden. Deze broeder
koos nu het landleven, en leevde onder de voornaam-
•ften van het Koningrijk, welvarend, vergenoegd,' geacht-,
en onafhangelijb.
Ook tot mijne zuster, die aan den zoon van den
Generaal-Lieutenant VAN WALDOW gehuwd was, en
zedert 1749 als weduwe leevde, Itrekte zich de haat
van den Monarch uit.
Ik heb»reeds in mijne Gefchiedenis dikwijls gelegenheid
gehad om haar te noemen. Deze goede vrouw
werdt, gelijk ik reeds verhaald heb (cl), door den.
Gezandfchaps-Secretaris WEINGARTEN in Het jaar 1755
verraden, toen zij mij uit den kerker te Maagdenburg
poogde te redden. Daar om leedt zij zulke verdrukkingen,
die zelvs hare kinderen ongelukkig maakten.
Zij bezat het fchone goed Hammer bij Landsberg
aan de Wartha. Daar werdt door de Rusfen alles in
een' fleenhoop veranderd. Zij vluchtte met hare ef-
09 II Deel, bladz. 12-15.
fec-

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK»
Xt[
feften na Küftrin. Daar werdt bij de belegering alles
verbrand. En de Pruisfifche armée zelve verwoestte
de fchoonfte bosfchen.
Na den oorlog onderfteunde de Koning alle geruïneerde
familiën in het Brandenburgfche. Maar zij alleen
kreeg niets, om dat zij mijne zuster was. Zij
wendde zich tot den Koning,en kreeg tot andwoord,
dat zij zich maar aan haar' lieven broeder houden
moest.
Zij ftierf in het prilfte van bare jaren, na dat zij
kort te voren een twede huwelijk hadt aangegaan, met
den tegenwoordigen Overften VON PAPE. Haar zoon ,
die Capitain was onder het regiment Dragonders van
GÖTZ , is ook voorleden jaar geftorven.
Zoo leden alle mijne bloedverwandten, alleen daarom
, om dat ik hun broeder was. Wat kan mij dierhal
ven op aarde vergoeding verfchaffen, voor alle de
treurige gevolgen van mijn noodlot , die mijne onfchuldige
bloedvrienden getroffen hebben? Zou men
het wel gedacht hebben, dat de grote FREDRIK zich,
even als de grote vergrimde ZEBAOTH (e), aan kin-
de-
(

JlS
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
deren en kindskinderen wreken kon? Wat gaat het
mij aan , dat ADAM van den verboden' appel at 9
gen zs!; Ezech. XVIII: 20. Het is ondertusfchen
Vondt
niet te
ontkennen, dat zulke dwalingen in een' leek daar door enigszins
verontfchuldigd kunnen worden, dat zelvs zoogenaamde
Godgeleerden , die of zeer zwartgallig denken, of kwalijk gefielde
fiarten hebben, zommige leerftukken zoo ruw voordellen,
en zommige Bijbeipiaatzen zoo liegt verklaren, dat men
'er niet aan twijfelen kan, of ook zij houden God voor den
„ groten vergrimden ZEBAOTH, die de misdaden der vaderen
aan kinderen en kindskinderen wreekt,"
De fantlie van
het twede gebod der wet, die aan ISRABL gegeven is, dient
geenszins tot (laving van een zoo lasterlijk gevoelen. Het is
bekend, hoe vele verfchillende wegen 'er open zijn, om aan
deze plaats zulke ene uitlegging te geven, of liever dezelve in
zulk een licht te befchsuwen, dat daar uit niets voortvloeje,
het welk met de Godlijke barmhanigheid, en regtvaardigheid,
of met andere plaatzen van den Bijbel ftrijdig zij. Het is hielde
plaats niet, om de verfchillende gedachten der Uitleggers
daar omtrent op te geven.
Die lust heeft, hier over iets te lezen,
zie de Algemeene Historie, befchreven door een gczelfehdp
geleerde mannen in Engeland, en vertaald door K.
WESTXKBAA*i II Deel, 2 Stuk, blad» 634-637; j. w. PARIS,
in dis. Apologetica ad Exod, XX: 5, 6, in Bibliotheca Hagana,
Cl. I, fase 3, p. 413.446, & Cl II, fase. 1, p.
1-38; J. 1.. MAGNET, Reflexions fur la menace du fecpnd
cmmaVdement, die , met ene Nederduitfcbe vertaling van
M. SCJIAGEN , te vinden zijn in de Verhandelingen van de
Hollandfche Maatfchappi; der Wetenfchappen te Haarlem,
IV Deel, bladz. uc-soP; PERPONCHEK, aantekeningen op de
tflfhneé
Overzetting des O. T. van j. D. MICHAKUS ; en
anderen. Ik zal hier alken een gedeelte van de aantekening
van

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. • 110,
Vondt FREDRIK geen ftof genoeg, om mij alleen te
kwellen? Waarom was hem dan, zelvs tot aan zijn
graf
van den Iaatstgemelden plaatzen.
Na dat hij enige gevoelens
van anderen over deze woorden hadt opgegeven, gaat hij aldus
voort:
., Wij hebben 't reeds meermalen opgemerkt,
„ wij vinden in de wet der tien geboden wel de wet der na-
,, tuur, ten ininften een voornaam gedeelte derzelve; maar de
„ wet der natuur, tot eene volks-wet gemaakt, door God als
„ vorst en burgeroverheid van den Israëlietifchen ftaat, ai'ge-
„ kondigd, naar den bijzonderen aart en inrigting van dien
„ ftaat, gefchikt, en, gelijk 't aan alle burgerlijke wetten ei'
„ gen is, met tijdlijke flraüèn en beloor.ingen geltaafd. Daar
„ wij nu uit het Boek van JOB geleerd hebben, en de daag?
„ lijkfehe ondervinding het ook bevestigd,ckt de fchouwpkats
„ der Godlijke geregtigheid, eigenlijk niet in deeze uaareld
„ is; dat tijdlijke voor- en teegenfpoed niet aan elk, onmidde-
„ lijk naar evenreedigheid zijner verdienden, worden toege-
„ detld; maar dat ons veeltijds, veele dingen ontmoeten,die,
„ hoe zeer zij ons geluk of ons ongeluk te weeg brengen,
„ egter geenzins als belooningen of ftraffeu, over ons gedrag,
„ moeten worden aangemerkt, maar toegefchreeven aan ande-
„ re altoos wijze, altoos goedertierene inzigteh der Voorzie-
„nigheid, die de juisf geëvenreedigde vergelding, tot het
„ toekomend gedeelte onzer aanweezigheid, uitflelt; moeten
„ ook de ongelukken, die tot der ouderen üraf, mogtön ko-
„ men over kinderen , aan 't boos opzet hunner ouderen niet
"„ deelagtig, uit dit zelfde oogpunt worden befchouwd; wan-
„ neer al 't harde, en ook al het flrijdigq,, met zoo veele an-
„ dere plaatfen der fchrift,daar zqo uitdruklijk gezegd wordt,
„ dat elk om zijue eige overtreedingen, en niet om die van
„ anderen, zal verlooren gaan, t' eenemaal en van zelve
verdwijnd.
En niet alleen verdwijnd hier alle hardigheid,
H 4 » w a n -

120* LEVENSGESCHIEDENIS VAN
graf toe, de naam van TRENCK een' verfoejing? .
Men denke mijne gantfche Levensgefchiedenis
na;
„ wanneer %sn deeze plaats wel overweegt; maar wij vin-
„ den er een der grootfte bewijfen in van de oneindige uit-
„ geftrektheid der Godlijke goedertierenheid; want ook hier,
s, daar de God Isra.è'Is, met donder en blikfemltraal gewa-
« pend, in de vreeslijke toerusting van een Wetgeever en
» Rechter verfchijnt, die, onder een hardnekkig en reeds
» meer dan eens weerfpannig geworden volk, zie Ex. 16.
» vs. 28. zijne wetten, door ontzag en vrees, wil fiaaven;
„ ook hier zeg ik, daar hij de zwaarfte ftraffen aan zijne ha-
» ters drijgt, ook hier nog is zijne taal deeze; „ „ Gij
» >, kunt mij wel tot ftraffen, tot vootbeeldige en uitgebrei-
„ ,. de ftraffen dwingen, maar hoe veel meer ben ik tot wel-
„ „ doen en beloonen geneigd! Vind ik mij, ten affchrik-
„ „ kend voorbeeld, fomtijds genoodzaakt, mijne kaftijding
» „ tot over vier gellagten uit te ftrekken; tot een aanmoet
„ » digend voorbeeld, zal ik mijne belooningen uitftoTten,
» „ over duizenden van gellagten. Want in 't beloonen vind
» i> ik mijn welbehagen, maar tot ftraffen rust mijne arm zig
„ ,, onwillig uit, en blijft fteeds bereidwillig om het (laan te
>, -., finaken Eepe belooning over duizend gedachten ftel ik
„ „ u derfaalven tegen éene kaftijding over drie of vier ge-
•> Aagten voor; om u te doen zien, hoe veel meer ik uwe
» liefde, door goedertierenheid en weldaaden, dan uwe
„ „ vrees, door ftrengheid en ftraffen , zoek op te wekken.""
„ Beminnelijk, inneemend zinnebeeldig voordel, van de aan-
,, bidiijke, eigenfehnppen des Godlijken weezens! Wie her-
>, kent hier, in den God-Jsraëls, den goedertierenenv den
,, barmhartigen God van 't Evangelie niet, den God van wien
„ MOZES, op 't gezigt zijner heerlijkheid, in verrukking, uit-
„riep: Hf ere , Hcere Cod, barmhartig ende genadig,
„ lang-

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 121
na; en dit raadzel zal toch onbegrijpelijk blijven.
Ik wilde de roede, die mij onfchuldig trof, nimmer
kusfen; tot die laagheid was ik onbekwaam: ik
deed pogingen, om door mijn eigen vermogen mijne
kluisters te verbreken; en ziet daar mijne misdaad!
In het jaar 1753 wendde een zekere Ritmeester
VON DERSCHAU , die een halve broeder van mijn'
moeder was, zich fubreptif tot den Koning; gaf valfchelijk
voor, dat hij mijn naaste bloedverwandt -en
leensopvolger was; en verzocht, dat hij met mijn geconfisceerde
goed Groot-Scharlack beleend mogt worden,
De Koning vorderde hier op het berigt van de leenkamer
van Koningsbergen. Men berigtte hem, dat
nog werkelijk twee broeders van mij in leven waren;
dat Scharlack een oud familiegoed was, en aan mijne
broeders, maar niet aan DERSCHAU , toebehoorde.
Mijne beide broeders meldden zich nu aan, als de
naaste leensopvolgers, en de Koning fchonk hun mijn
goed Scharlack naar leenregten te bezitten.
>Jn gevolge hier van werdt mijn goed geveild. Mijn
jongde broeder kocht het; betaalde aan mijn' anderen
broeder, en aan mijn' zusters, hunne competente portuin;
betaalde ook, op fpeciaal bevel van het Hof, de
fchul-
* langmoedig, en groot van weldaadigheid en waarheid!
, Ex. 34.. vs. 6. En kon het immer eenig fterveling in de
gedagte komen, zijnen medemenfchen deezen God, onder
„ affchrikkende trekken, voor :e fchilderen ? aan deezen God
„ zijne eige kwaadwillige neigingen en driften te leenen ? O
(, mijne vrienden! zo ooit iets, dit voorwaar is Godslaste-
„ ring."
H5

11% LEVENSGESCHIEDENIS VAN
fchuldenaars, die zich aanmeldden, en welker praten»
fiën in de daad valsch waren, daar ik, bij mijn weten,
niets fchuldig was, en daar ik,in mijn negentiende
jaar, toen mijn goed geconfisceerd werdt, nog
werkelijk onder voogden ftond. Qjto jure dierhalven
deze fchulden betaald moesten worden, blijvt voor mij
een raadzel; eisfchen kon toenmaals een ieder gemakkelijk,
om dat mijne familie zich over de.echtheid
der pisetenfiën bij mij niet informeren mogt. Even
200 ging het buiten twijfel ook, toen mijne voogden,
die ik evenwel voor brave mannen kenne, en als zoodanigen
verere, de adminiflratie van mijne goederen
aan den Fiscus overgegeven hadden; die dezelve acht
jaren lang bezat, en bij de overgave nogthands geen'
penning aan mijne broeders uitkeerde.
De vraag is nu deze. De tegenwoordige Koning
beeft mij, door een genadig refcript aan zijne regering,
met opheffing der confiscatie, wederom in het
bezit van mijn goed gezet. Ik vorder dit dierhalven
te rug. Mijn broeder andwoord: „ lk heb het gekocht
en betaald, en ben dus in pojjejjione legiti-
„ ma; ik heb gemelioreerd, en Scharlack is thands
„ drie of vier maal meer waard, als toen het gecon-
„ fisceerd werdt. Da Fiscus betale mij de tegenwoor-
„ dige waarde;dan kan een ieder, wie wil, het goed
,, nemen: "maar, wanneer de tegenwoordige Koning u
,, dat te rug geevt, wat de overledene aan mij ver-
M
kocht, dan is het evenwel niet billijk, dat ik hier
„ bij iets verlieze." Nu is de vraag, die nog in
Berlin beflist moet worden, deze. Mijn broeder heeft
gene kinderen, en laat dus van zei ven Groot-Scharlack,
na zijn' dood, aan mijne kinderen na. Wanneer
dus mijn broeder in de daad tot de teruggave ge.
dvvon-

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK.
Ï23
dwongen kon worden, dan bewijst echter de Koning
daar door aan mij gene genade noch geregtigheid. Ik
verlang ook op deze wijze gene reftitutie van het verlorene,
dat mij, zonder Koninglijke genade, van zeiven
moet toevallen. Heft de edeldenkende Koning de
confiscatie daarom op, om dat hij overtuigd is, dat •
mij geweld en onregt gefchiedde; dan kan ik ook met
regt om de, gedurende twee en veertig jaren, verlorene
inkomften vragen. Doch deze heb ik niet van
mijn' broeder, maar van den Fiscus te vorderen.
Indien ondertusfchen de Fiscus mij den toenmaligen
koopprijs van mijn goed wederom uitkeren wil, dan
gefchiedt mij het grootfte onregt, dewijl alle goederen
In Pruisfen zedert 1746 drie- of vier-voud in waarde
verdubbeld zijn.
Maar , indien het eerst na mijn' dood aan mijne
kinderen toevalt, dan gefchiedt mij tegenwoordig noch
regt noch genade: want ik krijg hier door voor mij
zeiven niets te rug, en moet nog daarbij de thands
lopeftde inkomden tot aan mijn* dood toe ontberen;
daar mijn broeder dit goed voor 4000 rijksdalers verpacht
heeft, en men hem dezelven de jure niet afnemen
kan, daar hij het gded tituh emtlonh verkregen
hei fr, en bezit.' En, wanneer mijne kinderen het na
zijn' dood krijgen, dan geevt de Koning het aan hun
niet weder; maar mijn broeder zelf laat hun dan, om
dat hij gene nadere erven heeft, zijn vermogen per
tefiatnentum
na.
In dezen toeftand is nu mijne zaak in Berlin. Het
vervolg zal tonen, hoe dezelve door den goeden Mo-
. nnrch beilist zal worden. Ik heb verzocht, dat de
Fiscus Groot-Scharlack mogt laten taxeren, aan mijn'
broeder dan volgens deze taxatie fchaêvergoeding be-
zor-

124- LEVENSGESCHIEDENIS VAN
zorgen, en aan mij het goed terftond in natura reftitueren.
Mijn broeder bezit nog andere goederen, en
kan dan bij zijn' dood disponeren, zoo als hij wil.
Doch, hoe dit ook ga, ik heb evenwel het oogmerk
van mijne reize bereikt. Mijn broeder is mijn
. vriend, en de vader van mijne kinderen geworden.
Mijn zoon dient reeds den Koning, en is hier bezorgd.
Mijn eer is in mijn vaderland geregtvaardigd,
en mijn triumph over mijn noodlot is ten minden" in
Pruisfen beflist.
Edeldenkende lezer! wensch mij geluk, en leer uit
mijne gefchiedenis, dat uit kwaad zelvs nog goed kan
voortkomen, indien men het 'er maar in weet te vinden.
Reeds in het negentiende jaar van mijn leven
verloor ik alles, wat een mensch op aarde verliezen
kan; behalven mijn eer en mijne handvastjgheid, die
door geen' Vorftenmagt aan mij ontroovd kon worden.
Ik heb miju goed reeds 42 jaren moeten misfen:
ik ondervond de bitterde gevolgen van de behoeftigheid,
zonder laagheden te begaan: maar ia den
overvloed was ik, tot verfpilling toe, onvoorzichtig,
werd zeer dikwijls bedrogen, maar bedroog zelf niemand.
Die mijn aanzienlijk vermogen gedeeld hebben
, moeten zich voor mij fchamen. 1
Ik integendeel
draag, zelvs aan het llof, het hoofd om hoog. Ik
fchrijf naakte waarheden , zonder aanzien der perfonen,
die mij bekdigen; en mijne Schrivten zijn toch
geduld, en zelvs met privilegie uitgegeven. Ik was
veracht , *verworpen , veroordeeld ; en evenwel verwierf
ik, zelvs in den kerker, toen ik in den diepften
modder van meHschlijke vernedering verzonken
was, de achting, en de algemene goedkeuring der
verftandige waereld. Monarchen mishandelden mj, on
dat

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 12$
dat zij mij niet kenden; thands kennen zij mij, en ik
vind gehoor, befcherming, eer, en genade.
God ! die onze lotgevallen beftiert I Gij hebt mij
door ftormen in de haven gevoerd. Reine dank doorgloejt
mijne gevoelvolle ziel! Behoed alle menfehen
voor een dergelijk noodlot, als het mijne was; of,
moet het zelve ook een' anderen treifen , dan geef
hem dezelvde wapenen, waar mede ik eindelijk mijn'
triumph bevochten heb! Behoed alle Staten van Europa
voor magtfpreuken; en verwijder het Oostersch
despotismus van. onze grenzen! Befchaam den menfehen
vijand; ftort hem ter neder; en vernietig zijne
ontwerpen! Geef aan alle verdraajers, der geregtigheid
, aan alle Hofraden die fchurken zijn, hier op
aarde den tuchthuisbezem in de hand; en zend hun
in de andere waereld na die plaats, waar vrome booswigten
niemand befchadigen kunnen! Dit boek, mijne
treurige gefchiedenis, diene den ligtvaardigen en
den verdrukten tot onderrigt; fterke den vertzaagden ;
en doe het hart der Vorften beven! Den dood trede
ik nu lachend te gemoet, mijne plichten zijn vervuld,
mijn oogmerk is bereikt, mijne rust is verdiend, mijn
hart verwijt mij niets , mijne nakomelingfchap zal mijne
gedachtenis zegenen, en alleen de ongevoelige, de
kwaadaartige, de huichelaar, de vleier van het Hof,
de bedrieger, en-de monnik zullen over mijne Schriv-
.ten knarsfentanden. Ieder uur, dat ik nog te leven
heb, zij aan de menschlievendheid gewijd; voor mij
zei ven heb ik weinig nodig. Mijn hoofd neigt zich
na de rust; en, heb ik deze ook misfchien eerst aan
gene zijde van het graf te hopen, zoo zal ik toch
noch morren, noch klagen. Ik zal in ftilte (fchoon
thands in mijne onfchuld gekend) na dat graf henen
krui-

Ï20" LEVF.NSG. VAN FREDRIK , VRIJH. VAN DER TRENCK,
kruipen, waar heen ik in het vuur mijner jeugd
ftorm lopen wilde. ' Help, genadig God! help mij
in het volvoeren van mijn tegenwoordig voornemen,
tot aan dien dag toe , waar op ik zal ophouden
te zijn! En dit zij het einde mijner Leyensgefchiedenis
l

LEVENSGESCHIEDENIS
V A N
FRANS, VRIJHEER
VAN DER TRENCK,

K O R T E
DER
S C H E T S
WAARACHTIGE LEVENSGESCHIEDENIS
VAN
FRANS , VRIJHEER VAN DER TRENCK ,
Colonel in dienst van de Keizerin Koningin, Chef van
de Pandouren, en beroemd Partijganger; befchreven
doorFIÉEDRIK,VRIJHERVANDERTRENCK,
als een Aanhangzel tot zijne eigene Levens*
gefchiedenis.
FRANS ,VRIJHERVANDER TRENCK , werdt in het
jaar 1714 in Calabrië (ƒ), een landfchap van Sicilië,
geboren, waar zijn vader toenmaals Overfte-Lieutenant
en Commandant was, welke in het jaar 1743 te
Léitfchau in Hungarijen als Overfte en Commandant
llierf, en de Heerlijkheden Preflowacz, Pleternitz , en
Pakratz, in Sclavonië (g),
en daarenboven een aanzienlijk
vermogen in Hungarijen bezat.
De voornaam
van den ouden man wasJOHAN, en hij was de eigen
broeder van mijn' vader, bij gevolg ook te
Konings-
bcr-
(f) Namelijk te Regglo. Zie het werk van SCHUBART, getimld,
gjmië uon btt ^rcnf / g)anburenobrtóf; bargeifeilc yon
etnem Unpartbdifchen; (©tuttgctrt 1788) &\M S3anbd;eit/ f.
5 : waar de geboortedag van FRANS ook drie jaren vroeger
gefield Wordt, namelijk op den ïften Januarij des jaars 1; u,
- (g) Zie boven I Deel, bladz. 133. 209, 225.
lil. DEEL. . I

ISO
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
bergen in Pruisfen geboren, waar onze familie, reeds
zederd de eerfte (lichting der Duitfche Ridderorde ,
bekend en gegoed is.
Zijne moeder heette VAN KETTLER, en wis uit
Courland afkomftig; maar, uit welk huis zij afftamde-(£),
is mij onbekend. Genoeg! deze TRENCK,
wiens gefchiedenis ik hier fchrijve, was van vaders
en moeders zijde een oud fligtmatig Edelman; en wij
hadden beiden één' grootvader in Pruisfen. Bij gevolg
was hij niet, gelijk zijne vijanden in Weenen
verfpreid hebben , de zoon van een' Sclavonifchen rover.
Want zijn vader, die het huis Oostenrijk 68
jaren lang gediend , en zich door zijn' ijver voor den
dienst onderfcheiden hadt, ftierf te Leitfchau als Overfte,
en nam wonden mede in het graf, die bewezen,
dat hij zich als een braaf foldaat gedragen hadt.
FRANS, de énigfte zoon dien hij achterliet, was ook
reeds Overfte, toen de oude man ftierf, en onderfcheidde
zich reeds roemrijk, in den dienst van MA-
RIA THERESIA, en tegen hare vijanden.
Van de jaren zijner jeugd fchrijf ik niets. Zijne
Levensgefchiedenij, die hij in het jaar 1747 (ƒ)", in
zijn
(//) Dit Stamhuis moet vrij aanzienlijk geweest zijn. ANNA
IWANOWNA, Keizerin van Rusland, was met den Hertog KETT-
LER van Courland getrouwd geweest: en
TRENCK beroemde
zich dikwijls, dat hij van moeders zijde aan het huis van dezen
KETTLER verwandt was: zie SCIHBART, /. c. (3;rj!C$ S3ailbcljeil}
f 79, 94-
(i) Dezelve is oirfprongelijk in het Fransch gefchreven:
maar ook in het Hoogduitsch overgezet, en meer dan ééns
uitgegeven. De laatfte uitgave is die van Durlach, bij Muller,
in twee delen in octavo, die in het jaar 1788 in het licht
ge»

FRANS, VRIJHfcER VAN DER TRENCK. IJjt
gijn arrest te Weenen, uitgaf, is met zulke kleinigheden
aangevuld, en zoo elendig gefchreven, dat ik
hier maar zeer weinig daar uit overnemen, en bijna
alleen dat voordragen zal, wat ik van geloofwaardige
getuigen, van zijne vijanden zeiven, gehoord i
of wat
ik zelf ondervonden en gezien heb.
De oude vader was niets meer als foldaat; hij beminde
zijn' énigen zoon uitfporig; en was daar bij in
den hoogden graad gierig. Zijne opvoeding werdt
bij gevolg verzuimd, en alle zijne driften bleven on«
beteugeld.
Daar hem nu de Natuur in de daad biiitengewonetalenten
medegedeeld hadt, daar zijn vader voor de
toenmalige tijden rijk was,en de vurige jongeling zag,
dat hij geheel en al zonder banden was; zoo moesten
ook noodzakelijk hier uit bij hem de grootfte uitfporigheden
volgen. Alle zoorten van matiging, en bedwang
van zich zeiven, bleven hem onbekend ; en
een uitftekend geluk volgde hem in alle zijne ondernemingekomen
is; onder dezen titul: $>nVatkbm Beö & $>mt-
&wen-£>berflen / ginné gjeybem von btt Zuntt; »onü)m ©dbjf*
"Kuö.bcm S Jrtn 5' ^an den elendigen fchrijvitijl van dit
boek vindt men ene proeve bij SCUUEART, in de voorreden van
het reeds aangehaalde werk, bladz. XXV, daar men ook op
bladz. XXIV nog enig,berigt vindt aangaande twee gefchrivten,
die hier toe behoren, en waar van SCHUSART zich in zijne
Levensbefchrijving van FRANS VAN DSR TRENCK bediend
heeft, namelijk le memorie del Barone di Trenck, uitgegeven
te Helmftad, door den Abt PIETRO CHIARI ; en 'Xtitftenttfcbe
•JtilUUïfiStlsjen ju "ïiencfö ieben unb ïbrtten/ door een' ongenoemden,
waarfchijnlijk een' Brandenburger, in het jaar 1747
te Leipzig en Frankfurc in het licht gezonden.
I %

132 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
mingen. Maar deze waren ook onbegrensd, en werden
nimmer door énige grondftelling van deugd of
menschlievendheid geregeld, of bepaald. Gierigheid
en eerzucht beftormden zijne gantfche ziel; dewijl hem
alles gelukte, zoo veroorlovde hij zich ook alles: en,
daar zijne oorlogzuchtige neiging met de ongevoeligheid
van een in de daad boos hart verénigd was; daar
hij ook op het toneel der waereld optradt in een tijdftip,
waar in alleen bloed en zwaard het noodlot der
volken beflisten: zoo werdt de Bevelhebber van roofzuchtige
volken, door zeer natuurlijke gevolgen, een
gevoelloos menfchenhater, een wreedaart, een gevaarlijk
vijand, en een trouwloos vriend.
Zijn temperament was cholerico-fanguinisch, bij gevolg
tot wellust zoo wel, als tot eergierigheid en dapperheid,
geneigd. Zelvs in de grootfte gevaren hadt
hij zijn befluit kort bij zich: zijne tegenwoordigheid
van,geest verliet hem nimmer: maar,wanneer de cholera
heerschte, was hij ongevoelig, en tot razernij toe
wreed; daarenboven onverzoenlijk, hebzuchtig, arg.
listig, rijk in uitvindingen, immer met grootfche ontwerpen
bezig: alleen dan, wanneer het bloedrijke de
overhand hadt, en hem tot vrolijkheid opwekte, was
hij eigenzinnig, verlievd , lievderijk, teder, en* dan
kon hij aanhouden, en, wanneer zijne begeerte door
fierheid en tegenftand vuriger geworden was, dan kon
hij zelvs kruipen om zijn dierlijk oogmerk te bereiken.
Maar elke verovering maakte ene nieuwe flavin vati
zijne onbegrensde heerschzucht, en, waar hij ftandvastigen
wederftand vondt, daar hielde hij zelvs op
gierig te zijn. Ene verftandige vrouw hadt dierhalven
alleen dezen bijzonderen man voor deugd, braafheid,
en menfchenlievde kunnen vormen. Maar men
hadt

FRANS, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 133
hadt reeds in zijne eerfte kindsheid verzuimd, zijn'
wil aan banden te leggen; alles, wat hij ondernam,
was hem gelukt; en hij Meldt dus niets voor onmogelijk.
Hij was dierhalven een roekeloos foldaat; die
bekwaam was, om alles te ondernemen; en die allf
gevaren lachend en trotsch te gemoete ging. Zijne
ontwerpen waren des te grootfcher, daar eerzucht het
doelpuncl van alle zijne daden was:'des te gevaarlijker
was het hem in enig geval tegen te gaan, daar
alles voor zijne oogmerken wijken moest, en het geheel
onverfchillig voor hem was , langs welken weg
hij zijn oogmerk bereikte. Wee dierhalven zijn' tegenftander,
zelvs dan, wanneer hij door bidden en demoedigheid
zijn medelijden zocht op te wekken!
Hij hadt, van zijne kindsheid af aan, alleen ruwe
en onbefchaavde Croaten gekend, die toenmaals roovzuchtig
en bloeddorltig waren , en niet anders , als
door dwang en barbaarfche Hagen in toom gehouden
konden worden. De beliendige verkéring met zulk
zoort van menfehen vormde hem dus tot een' volkomenen
tyran, te meer, daar hij ondernam , hun door
dierlijke en flaaffche vrees tot de militaire fubordinatie
te brengen, en van rovers foldaten te maken.
Wat zijne lighaamsgeftalte. betreft, hadt de Natuur
alle hare weldaden aan hem gefpild. Zijne grootte
was zes voeten en drie duimen ; en deze reusachtige
gehalte was in de daad volkomen geproportioneerd.
Zijn leest was fchoon; zijne gelaatstrekken aangenaam
en manlijk : zijne fterkte was bijna qjigelooflijk ,
want hij hieuw den fterkften os met zijn' fabel den
. kop af; oók hadt hij het in de Turkfche oefening zoo
ver gebragt , dat hij de menfehenhoofden afhieuw,
even als of het maankoppen waren. Daarbij was zijn
I 3
Se-

»34 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
gelaat, in de laatfte jaren van zijn leven, alleraffcbuwelijkst,
dewijl hij in den Beijerfchen oorlog bij een
kruidtoii, die vuur vattede, half gebraden , en zijn
gezicht zoo verbrand werdt, dat het vol zwarte vlekken
bleef.
In gezelfchappen was hij de aangenaamfte man van
de waereld; hij fprak zeven talen zeer gemakkelijk ;
hij was een liefhebber van fcherts, en bezat ene bijzondere
vaardigheid van geest voor vernuftige invallen;
hjj verftondt de Mufiek , hadt ene aangename
ftem, en zong zo kunftig, dat hij op het toneel hier
mede zijn brood zou hebben kunnen verdienen; en hij
wist zich zeer innemend en bevallig te gedragen. ——
Maar daar, waar hij gebieden kon, was hij een monfter.
Zijn oog ontdekte den kenner wel dra ene arglistige
ziel; en zijn toorn was een onbeteugelde woede. Zijn
wantrouwend character werkte bij andere gelegenhe-i
den , dewijl hij anderen zoo beoordeelde, gelijk hij
zich zeiven hevondt.
Maar eigenbaat en vrekke hebzucht'bleven
altijd zijne hoofdzwakheden: waar iets
tot vermeerdering van zijne fchatten te hopen was ,
daar werkte noch deugd,noch godsdienst,noch plicht,
noch eer; en in zijn éénendertigfte jaar, toen hij omtrent
twee roillioenen bezat , ging zijne gierigheid
reeds zoo verre, dat hij dagelijks geen' gulden verteerde
(£), en zich zeiven het nodige onthielde Daar
hij nu in den oorlog altijd de avant-garde aanvoerde,
en bij gevolg in vijandelijke landen overal een' open 5
gelegenheid om te roven vondt; daar hij tevens de
Q) I Deel, bladz. 137, 143,
Be-

FRANS , VRIJHEER VAN DER TRENCK. 135
Bevelhebber was van roofzuchtige volken; zoo m iesten
natuurlijk hier uit die plunderinsen in Beijeren,
Silefië, en in den Elzas volgen, welker ijselijkheid
genoeg bekend is. Hij alleen kocht den buit, dien
zijn gantfche corps maakte , voor zeer weir.ig geld
op, en zondt verfcheidene wèl beladen' fchepen na
zijne goederen. Kreeg één van zijne Officieren eens
bij geval een' goeden buit, dan was hij reeds ontwijfelbaar
zijn vijand, en werdt zoo vaak in het heetlte
vuur geplaatst, dat hij eindelijk doodgefchoten werdt:
en dan was de Heer Overfte univerfeel ervgenaam, en
eigende zich zei ven alles toe, wat hij maar met mogelijkheid
te krijgen wist.
In alie militaire wetenfchappen erkende hem ieder
een v »or den grootlfen meester. Hij was een groot
Ingenieur, en zijn arendsoog wist terftond het terrain
op te nemen , en iedere hoogte en afttand nauwkeurig
te bepalen. Hier door hadt hij in den oorlog grote
voordelen boven anderen: en als partijganger kwam
hein dit vooral uitnemeud wel te ltade, dat hij de ligging
van het district, waar de oorlog gevoerd werdt,
altiji onderzocht, afmat,en nauwkeurig kende. Overal
was hij de eerfte. Zijn lighaam was gehard, om
alle mogelijke vermoejenisfen gemakkelijk te verdragen.
Gene gelegenheid ontglipte zijne waakzaamheid ; alles
maakte hij zich ten nutte, en, wat dapperheid niet
hadt kunnen beflisfen, dat werdt door de gefkpendlte
arglistigheid uitgevoerd. Zijne trotschheid liet niet
toe, dat hij oit zijne verplichting aan iemand erkende;
hij was dierhalven uit grondbeginzel ondankbaar;
alle drijfveêren van edele daden werden door zijn' eigenbaat
verlamd; en hij handelde zoo, als of hij het
middenpuncT: was van de oogmerken der gantfche
I 4
fchep-

'J%6
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
fchepping. Daar nu een volkomen geluk alle zijne ondernemingen
begunftigde, zoo fchreef hij noodwendig
dat alles, dat bij geval gefchiedde, aan zijne perfoonlijke
verdiensten toe. Hij wist gene vrienden te zoeken,
te fchatten, noch te behouden; bij gevolg bleef
hij onverfchillig verlaten, wanneer hij hulp nodte
3 5
hadt.
Ondertusfchen was hij toch altijd in zijn v k een
nuttig en voortreflijk man in den Staat. Zijne lievde,
eerbied, en dienstijver voor de grote BÏARIA THERE-
SIA waren onbegrensd (0; en alleen in zulk een geval,
waar in hij den roem van hare wapenen uitbreiden
kon, was hij waarlijk in ftaat, om zich zeiven
en alle zijne geliefkoosde neigingen op te offeren.
Hier voor kan ik borg zijn, dewijl ik hem nauwkeurig
kende: offchoon men misfchien in de gefchiedenis
der oorlogen van THERESIA dezen zijn welverdienden
roem mogt pogen te bemantelen. Een Gefchiedenisfchrijver
van mijn. zoort houdt zich bij niets bedui-
•dende kleinigheden niet op. Hij fchildert eerst het
waar cbaraéter van hem , wiens leven hij zich tot een
onderwerp gekozen heeft; hij tekent deugden, gebreken,
en neigingen getrouw, en zonder blanketzel En
dan verhaalt hij eerst daadzaken; die de lezer dan rigliger
beoordelen kan, wanneer hij derzelver bron in
den man zeiven weet te vinden.
Zo moesten ook de Biographiën van onze Helden
en Monarchen gefchreven worden, op dat hunne na-
-volgers, uit zulken fpiegel zich zeiven mogten kunnen
CO I Deel, bhèz, 13;, i 4 4
.
beoordelen, en hunne gebreken verbeteren. Maar vleierij

FRANS , VRIJHEER VAN DER TRENCX.
Ï37
tij en eigenbaat, of gevaar en vrees voor de oppermagt
zijn de beletzelen, die de luide Hem der waarheid
verdikken. De oogmerken der Schrijvers zijn
dikwijls ook op hebzucht gegrond, en zij pogen het
getal der bladen te vergroten, om een dik boek duur
te verkopen. Men verhaalt daarom kleinigheden wijdlopig,
en wijkt opzettelijk af van een in één gedrongen
voordragt, waar in men met weinige woorden veel
zou kunnen zeggen.
De wijze, waar op ik Levensgefchiedenisfen fehrijve,
gelijkt geen' Roman; maar ik geef, terftond in
het begin van dezelven, ene nauwkeurige fchets van
den perfoon, wiens leven mijn onderwerp is. Maar
hoe weinigen kennen hunnen Held volkomen, dien zij,
alleen naar de berigten der nieuwstijdingen, of naar
den fmaak van den grootften hoop, fchilderen willen.
Ik befchrijf TRENCK'S leven eigenlijk om de volgende
redenen : Hij heeft de eer genoten, dat hij de eerfte
vormer en gebieder van gereguleerde Sclavonifche
troupen geworden is: onder zijn commando verwierven
zij roem , en onderfteunden de magt van den
Oostenrijkfchen Staat: de Croaten bloedden, hij zelf
bloedde verfcheidene reizen met hun op het flagtveld;
en diende als een regtfchapen foldaat, vreeslijk voor
zijne vijanden, ijverig en getrouw voor zijne Vorftin.
Door de vervolgingen van lage vijanden in Weenen,
waar mede hij zijn' buit niet delen wilde, verloor
hij ondertusfchen eer, vrijheid , en niet alleen
het vermogen , dat hij zelf verworven hadt, maar ook
het ervdeel van onze familie in Hungarijen. Hij ftierf
in de daad in den kerker, even ais of hij een billijk
veroordeeld boöswigt was: en fchurken hebben zelvs
verfpreid, en domkoppen geloven het nog heden, dat
I 5
hij

13$ LEVENSGESCHIEDENIS VAN
hij den Koning van Pruisfen gevangen gehad, en hem
door omkoping weder heimelijk vrijgelaten heeft ("«).
Ook is het mogelijk, dat zommigen in Hungarijen
nog vermoeden, dat een Hungaar, hun landsman, in
de daad een verrader geweest is Deze brave natie
wil ik dus door mijne pen, en met grondige bewijzen
overtuigen, dat TRENCK eer, medelijden, en achting
in zijn vaderland verdiend heeft. In de twee eerfte
Delen van mijne gefchiedenis is dit bereids gefchied ,
en men heeft dit goedgekeurd, dewijl ik mij aangeboden
heb, om, het geen ik gezegd'heb, door aften en
Uittrekzels uit prothocollen legaal te bewijzen; bijaldien
de Monarch opgewekt mogt wor ien, om de ware
omftandigheden van dit voor ieder eerlijk man alleraffcbuwelijkst
voorval te laten onderhoeken, en 'er
even zo in te handelen, als tegenwoordig voor mijne
eer en verdediging in Berlin gedaan is. De overleden
TRENCK kan wel niet fpreken : maar ik, die de zuivere
waarheid verdedig, leef nog werkelijk, en ben tot
het geven van de aangebodene bewijzen bereid.
TRENCK fchreef wel zijne Levensgefchiedenis zelf
toen hij, gedurende zijn proces, in het Arfenaal te
Weenen in arrest zat; en hij verhaalde in de twee
laatfte bladen droog weg, hoe men in den zoogenaamden
krijgsraad , onder voorzitting van zijn' ergften
vijand, den Graaf LÖ WEN WALDE (ti), met hem gehandeld
had. Maar deze Prafident hadt veel vermogende
vrienden, en die twee bladen werden in Weenen
uit alle de exemplaren gefcheurd en openlijk door
den
(tn) I Deel, bladz. 47.
(») I Deel, bladz. 134, 143.

FRANS, VRIJHEER VAN DER TRENCK.
I^t)
den fcherprigter verbrand. De waarheid verdedigen
kon hij toenmaals niet, dewijl hij onder het openbaar
geweld van zijne vijanden zuchtte. Ik in tegendeel
heb juist deze bladen in het eerfte Deel mijner ge. '
fchiedenis letterlijk ingelascht; en ben nog tegenwoordig
bereid, om uit de aften van zijn proces, die ik
in handen heb, en uit gerigtelijke prothocollen te bewijzen
, dat alles, wat hij hier van fchreef, de zuivere
waarheid geweest is. Hij werdt toenmaals na den
Speelberg gezonden, om dat men van een beledigd
man, die in ftaat was alles te ondernemen, veel te
vrezen hadt. Hij ftierf weerloos, als een Oagtoffer
van onregtvaardige rigters. Hij is dood, en kan zijne
eer niet meer verdedigen.
Dit is dierhalven mijn plicht, offchoon hij als mijn
ergfte perfoonlijke vijand, en als de oirzaak van alle
mijne geledene ongelukken geftorven is. Een man van
zijn' aart verdiende in een' Staat, waar aan hij zulke
gewigtige dienften bewezen heeft, een gant&ch ander
noodlot. Tegen den Staat heeft hij noit een' misdaad
begaan, en alle zijne brave landslieden moeten hem
dus eerzuilen oprigten. Zijne vijanden, die zijn' val
bewerkten, liggen reeds verachtelijk in het graf. Men
heeft hun allen leren kennen, maar te laat voor den
ongelukkigen TRENCK : en zij, die zijne goederen
deelden, en hem als een mestzwijn llagtten, om zijn
fpek te genieten, hadden beter gedaan, wanneer zij
Joden gebleven waren , die geen fpek eten durven*
God geve hun ene goede mesting! Op de Sclavonifehe
goederen groejen vele eikels, maar bezwaarlijk
zal dit vet voedzel een gezond menfchen-verftand, en
nog minder een edel gevoelig hart in hun doen opwasfchen.
Ten minften tot dus verre heeft men uit
hun-

140 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
hunne gedachten nog gene mannen zien voortkiemen,
die zoo nuttig voor den Staat waren, als TRENCK geweest
is, die een' zoo fchranderen kop bezaten, of
' maar de geringde blijken van ware edelheid des harte
gaven. Dat uwe Excellentiën met Magnaatfchappen
en Vorstlijke of Graaflijke tituls welvarên I . . . Alle
die heerlijkheid hebt gij voor baar geld gekocht,
dat gij uit TRENCK'S kasfe geroovd hebt. Mij is van
zijne goederen, die mij regtmatig toekwamen, niets
overig gebleven. Maar de eer van mijn' neef, die
thands in het graf ligt, te redden , bleef mij voorbehouden
; en dit regt alleen hebben mij alle uwe cabalen,
uwe familie-protectie, uwe rijkdommen, en uw
credit bij het Hof niet kunnen benemen.
Ik heb vrij gefchreven, en bewezen, dat TRENCK
door ulieden geplunderd is; dat hij het huis Oostenrijk
, als een eerlijk man, met trouw en ijver gediend,
en niet op de paradeplaats, noch in de regtbanken,
maar met den degen in de vuist de foldatenrol voor
het vaderland roemrijk gefpeeld heeft ; dat hij den
Koning van Pruisfen even zoo min gevangen gehad
heeft, als den Keizer van Marocco; dat hij bij ge.
volg niet als een landverrader op den Speelberg gezeten
heeft, maar als het flagtoffer van den nijd en de
oppermagt van zulke lieden, die men geen' volmagt
hadt moeten geven, om over verdiensten en braafheid
te oordelen.
Doch dit is gefchied. Hij is dood. . . Maar die
nog op aarde leevt, en mij met die befchuldjging onder
de ogen durvt komen, dat immer of de Hungaarfche
of de Pruisfifche TRENCK tot hoogverraad bekwaam
was, of in Weenen of in Berlin ftraf verdiende,
die zal mij terilond vaardig vinden, om aan hem
o

FRANS, VRIJHEER VAN DER TRENCK.
a priori zoo wel als a pofteriori te bewijzen, dat ons
beiden onregt gedaan is.
Na dit voorlopig berigt ga - ik over, om zijne gefchiedenis,
naar het ontwerp dat ik 'er van gemaakt
heb, in haar verband te verhalen.
De vader van TRENCK was een afgeleevd gierig
grijzaart; maar anders een goed man. De zoon in tegendeel
was een vurig en losbandig jongeling, die geld
nodig hadt, om naar zijne lusten te leven. Hij voerde
vele lustige ftreken uit, toen hij als Vaandrig onder
zeker mij onbekend regiment Infanterij diende (0}.
Hij ging bij een' beambten van de goederen zijn's
vaders, en vorderde geld van hem. Deze weigerde
dit: en de jonge TRENCK kloovde hem den kop door
midden. Hier uit ontftondt een psoces, dat eindelijk
bijgelegd werdt.
Toen in het jaar 1736 de oorlog tusfchen Rusland
en de Turken uitbrak, wierf hij, met verlof van het
Weener Hof, een esquadron Husfaren, en tradt daar
mede in Rusfifchen dienst; hoewel de oude vader
zijn' énigen zoon zeer ongaarne miste (_p).
In
t» Het was onder bet regiment van PALF, dat naderhand
aan den Prins van SAXEN-HILDBURGHAUSEN toebehoord heeft:
zie SCHUBART, /. c. ©cfleé $8anbd;enl f. 21, 23, 78.
*>) SCHUBART zegt, dat hij Ritmeester werdt onder het
Husfaren-regiment van KUMING, dat 300 man fterk was, en
dat hij dezen Rusfifchen Overften in de werving gewigtige
diensten bewees; dat zijn 'vader in het begin hier niet in toeftemmen
wilde, om d^t hij van het woest character van zijn*
zeon alle mogelijke onheilen vreesde; maar dat hij eindelijk
aan

?42 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
In dezen oorlog nu diende hij met zeer veel onderfcheiding,
en gewon de bijzonderfte protectie van den
Veldmaarfchalk MÜNNICH ; hij deedt als partijganger
zeer ligtvaardige, maar echter zeer gelukkige expeditiën
tegen de Tartaren, zoo dat hij wel dra in de armee
beroemd, en, na het aflopen van den veldtocht,
Major werdt.
Wanneer eens de Turken voor het front rond
zwermden, en het regiment opgemarcheerd was, zag
hij, dat 'er een voordelige coup te doen was, en riep
den Overften RUMINO toe, dat hij 'er met het regiment
terftond op inhouwen moest, en zich van dit
zichtbaar voordeel bedienen.
De vreesachtige Overfte gaf ten andwoord.. „ Ik
„ heb 'er geen order toe." TRENCK verzocht om verlof,
om 'er dan alleen maar met zijn esquadron op in
te houwen; maar -hij kon dit niet verwerven. Terftond
geraakte hij in woede, dewijl hij tot dus verre
geen' tegenfpraak geduld, en gene onderworpenheid
gekend hadt: en hij riep zijn regiment toe.. „Die een
„ braaf karei is, volge mij na." Ongeveer 200 man
fprongen voorwaarts: hij zettede zich aan hunne fpitfe,
rigtte een ijzelijk bloedbad aan, floeg den vijand,
en keerde, dronken van vreugde, met koppen en gevangenen
zegerijk te rug.
Zoo dra hij voor het front van het regiment kwam,
fprong hij op den Overften los, noemde hem een"
Rusfifchen , en floeg hem met zijn' karwatsch,
zonder dat deze enigen tegenweer deedt.
aan zijn' zoon daar toe verlof gaf, na dat deze vooraf ernitige
belovten deedt, van zich te zullen beteren: /.

FRANS , VRIJHEER VAN DER TRENCK. I43
De zaak werdt aangeklaagd, TRENCK gearrefteerd,
en hem een crimiieel proces aangedaan.
Hier werdt hij veroordeeld , om geharquebufeerd te
worden, en de dag van zijn' dood was reeds bepaald.
Maar op den dag voor de executie reedt de Veldmaarfchalk
MÜNNICH , het zij dan bij toeval, of met op»
zet, voorbij de tent, waar in hij gevangen zat
TRENCK zag bem, maakte dat hij voor aan de tent
kwam, en fprak hem bp de volgende wijze aan:
„ Dat uwe Excellentie toch niet toelate , dat een
„ vreemd Ridder hier daarom fmadelijk fterve, om
dat hij een' lafhartigen Rus geflagen heeft! Ver*
„ gun mij, dat ik mijn paard late zadelen, en den
„ dood
(q) SCHUBART verhaalt deze gefchiedenisfen in ene andere
orde. Volgens hem zou TRENCK, om dat hij zich ontijdig
op zijne verwandtfchap met de Keizerin van Rusland beroemd
hadt, veroordeeld geweest zijn, om na Siberiën gezonden te
worden;en hier van zou hij door den Graaf MÜciHiCM bevrijd
zijn geworden, na dat hij zijn aanbod, orn hem drie vijandelijke
koppen te brengen, volbragt hadt. Doch naderhand
zou hij tegen zijn' Overften, die hem op ene harde wijze
over enige misdagen in de exercitiën van het regiment berispt
hadt, vergrepen hebben; hier om zou hij veroordeeld
geweest zijn, om geharquebufeerd te worden; doch, toen
hij reeds aan de paal gebonden was, en de geweren reeds
overgehaald waren, zou hij pardon gekregen hebben: /. c. f.
94, 9*> •> 107-117- Voorts maakt SCHUBART, f. 90, ook wel
gewag van den aanval, dien hij met 200 vrijwilligers op den
vijand deedt, maar hij meldt niets van het verwijt en den
hoon, dat hij bij zijne terugkomst aan zijn Overften gedaan
zou hebben, en dus ook niet van enige ftraf, die hem daal
©ver zou opgelegd zijn geweest.

144 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
„ dood van de handen der gewapende vijanden niet
„ den fabel in de vuist mag zoeken." (De Tartaren
waren juist in ene fchermutzeling met de voorposten
bezig.)
De Veldmaarfchalk trok de fchouders op en
r
zweeg. . .
'
TRENCK fprak hem nogmaals vrijmoedig aan, en
zeide: „ Indien ik maar drie koppen mede te rug
„ breng, krijg ik dan pardon van uwe Excellentie?"
Het andwoord was: „ Ja!"
Terftond werdt het paard gehaald. Hij f pr0
ng alléén
na den vijand toe, en kwam evenwel met vier
koppen, aan de manen van het paard aangeknoopt,
en met een* ligte wonde aan zijn' fchouder te rug!
MÜNNicH omhelsde hem, en plaatfte hem als Major
bij een ander regiment (f).
Hier betoonde hij in de daad wonderen van dapperheid.
Onder anderen werdt hem eens van een' Tartaar
in een gevecht een fpiets door den buik gejaa-d -
bij greep den fpiets, die uit zijn lighaam uitltak, woe-*
dend aan; brak denzelven met zijne gewone reusachtige
tterkte af; gaf zijn paard de fporen; en ontkwam
dus gelukkig. Hij werdt ook wel dra geheeld , en ik
zelf
(r) Namelijk onder het regiment dragonders van OBLOWzie
SCHUBART, l.c. f. IOO, 1.3, die echter deze bevordering
wat later plaatst, en twee redenen van dezelve opgeevt
voor eerst de dapperheid, die hij-bij de befiorming van
Choczim vertoonde, en ten anderen de hoo P
, die Graaf
«Mdca hadt opgevat, dat hij bij een ander regiment zijn
onrustig gedrag veranderen zou.

X .
IE ui .kwam —met vier koppen, aan. cte
muitlt vaan liet paal'tl aaiigeJsnoopi: —te
rug 1 » "bi. 144 o

FRANS, VRIJHEER VAN DER TRENCK.
I45
zelf heb de twee lidtekenen van deze wonden gezien,
en kan dus de waarheid van een zoo bijzonder voor-
Val bevestigen. Daarenboven heb ik ook alle zijne
roemrijke daden, en alle de bewijzen van zijne tegenwoordigheid
van geest, en van zijnen ijver, om zich
in het heetfle vuur te wagen, van die Officieren g
hoord, die toenmaals met hem dienden, en ooggetui-.
gen van dezelven waren.
Hij diende ook in dezen veldtocht met eer, werdt
met een' pijl aan den enkel gewond, en verwierf de
gantfche lievde van den Veldmaarfchalk, maar laadde
tevens ook den nijd van alle de Rusfifche Officiers op
zich. Eindelijk trof hem een nieuw ongeluk, kort
voor het einde van dezen bloedigen oorlog. Zijn regiment
was opgemarcheerd, de vijand zwermde rondom
hetzelve, hij badt zijn' Overften, om Gods wil,
dat hij de Turken attacqueren mogt: maar deze was
weder een Rus , hij weigerde dit dierhalven , en
TRENCK gaf hem daar voor een oorvijg. Hij riep zij.
ne lieden toe, om hem te volgen. Doch, daar deze
gene Hungaren maar Rusfen waren, bleef alles ftaan,
en TRENCK werdt gearrefteerd.
Nu veroordeelde hem de krijgsraad ter dood, en alle
hoop op redding was verloren. Hoe gaarne de Ge.
neraal hem ook genade gefchonken v
zou hebben, zoo
was dit toch onmogelijk, dewijl hij zelf een vreemdeling
was, en alle de Rusfen reeds over zijne partijdige
ingenomenheid met vreemdelingen morden, en zich
beledigd achtten.
De dag der executie brak aan. Hij werdt na buiten
gebragt, om doorigefchoten te worden. Maar de
Veldmaarfchalk hadt het zoo gefchikt, dat juist, toen
het laatfte ogenblik naderde, de Veldmaarichalk LÖ-
III. DEEL. K WEN-

I46
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
WENTHAL met zijne gemalin daar voorbij reedt.
TKENCK maakte zich dit ogenblik ten nutte ; fprak
vrijmoedig en beweeglijk; men onderfteuude zijne beden
, door voorfpraak; en het leven werdt hem gefchonken;
maar hij werdt veroordeeld, om na Siberië
gezonden te worden.
Hij protefteerde tegen dit vonnis. De Veldmaarichalk
fchreef na Petersburg, en 'er kwam bevel, dat
hij gecasfeerd, en uit de Rusiifche Staten gebannen
moest worden (.?).
Dit gefchiedde. Men bragt hem over de grenzen,
en hij reisde na zijn' vader, na Hungarijen.
Hier trouwde hij nu de dochter van den Lieutenant-
Veldmaarfchalk Baron TILLIER. (/), die uit de
eerfte huizen van Zwitferland afkomftig was.
Ha.
(s) Wij hebben gezien, dat SCHUBART, die maar van ééa
doodvonnis fpreekt, dat over TRENCK zou geveld zijn, de
oirzaak van hetzelve anders verhaalt, als onze Schrijver:maar
nu moeten wij 'er bijvoegen, dat hij ook de gevolgen daar
van enigszins arders opgeevt. Volgens hem namelijk zou
TRENCK , toen hij van den dood bevrijd werdt, gevonnisd
zijn, om vijf maanden aan de vestingwerken van Kiow te arbeiden,
en dan een* revers te tekenen, waar bij hij zich op
levensttraf vetbondt den Rusfifchen bodem niet wederom te
betreden: hij zou echter, na enigen tijd te Kiow in elende
te hebben doorgebragt, vroeger dan zijn vonnis luidde, van
dezen flaaffchen arbeid verlost, en op vrijen voeten gefield
zijn, op voorfpraak van de Gravin LÖWENTHAL (die op MÜNmen
zeer veel vermogt) en van de Gravin ROMANZOW. Hij
moest echter • toen terltond Rusland verlaten , dat hij met
blijdfchap deedt. /. c. f. 118-122.
CO SCHUBART plaatst zijn huwelijk met de freule TILUEB
lang

FRANS, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 147
Hare broeders waren de beide Generaal-Lieutenants
TiELisR, waar van de een in den zevenjarigen oorlog
met roem ftierf, na dat hij de bijzonderfte achting
der Keizerin verworven hadt; terwijl dé ander toen
commanderend Generaal in Croatië was. Deze laat (te
leevt nog tegenwoordig, en bezit een regiment van dé
infanterij, dat zijn' naam voert; •
Met deze vrouw leevde hij niet lang. Zij Was
zwanger; en hij voerde haar, overeenkom (tig zijn
wild temperament, op de jagt door de moerasfen. Zij
was tegen zulke fatigues niet beftandj en ftierf, zon*
der hem erven na te laten.
TEENCK kon bij zijne oorlogzuchtige neigingen niet
ledig zijn; en echter de gelegenheid, om aan dezelven
te voldoen, ontbrak hem thands, daar het rondom vrede
was. Hij ondernam dus de rovers in Sclavonië
uit te roejen. Nu moet men vooraf weten, wat dit
eigenlijk voor lieden waren , die nog niemand vóór
hem ernftig hadt durven aangrijpen, offchoon zij het
gantfche Land op contribude zetteden («_), en de
wreedfte bedrijven aanvingen.
lang vóór zijne aanvaarding van den Rusfifchen dienst; hij
verhaalt, dat TRENCK zich tegen deze vrouw ten hoogden
ontrouw gedroeg; dat dit haar langzaam deedt wegkwijnen,
en dat zij eindelijk, na dat de vier kinderen, die zij herri
gebaard hadt, allen voor haar begraven waren, eindelijk in
den dood het einde van haar verdriet vondt; het welk in
dien tijd gebeurde, toen haar ongevoelig man in Rusfifcheri
dienst, en dus verre van haar afwas. /. c. f. 50-76, 113,
114.
O) Reeds van ouds hielden de bewoners van Sclavonië
zich met gewelddadige afpersfingen en öroperijen op. Vaii
K 9
ê

148 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
Zij hadden hunne aanvoerders, die zij Harumbacha
noemden; dezen werden uit de fteikfte, dapperfte, en
ftourmoedigde van de natie gekozen. Hunne wetten
waren zoo ftreng, dat de minfte misflag met de koor.
de ge'-.ra't werdt. Werdt één van hun in een dorp
verraden, dan fpaarden zij niets, zelvs niet het ongeboren
kin in den fchoot zijner moeder. Hunne
wraak kende gene palen; en, wanneer eens ene
gehele
bende omkwam, dan moest de nieuwe
bacha eerst het oord verwoesten, waar zijn
voorganger
met de zijnen gefneuveld was.
Harum.
Zij leevden van den roof, onderhielden hunne
fpions in Turkije,
roverbenden,
overvielen daar zelvs de Turkfche
en namen hun den geroovden buit af,
of moordden en plunderden de
reizende kooplieden.'
Dit alles verwekte in het gantfche Land ene algemene
verfchrikking.
Niemand waagde het, hunnen haat op
zich te laden, en alle bezitters van goederen betaalden
hun zelvs ene kleine contributie, om hunne heerlijkheden
tegen de Turkfche rovers te befchermen.
Waar dit gefchieade, daar leevde Heer en onderdaan
ge.
de Pannonié'rs, die aldaar eertijds hunne woonplaats hadden,
zegt FLORUS, „ Pannonii duobus faltibus, ac tribus fluviis,
„ Dravo, Savo, Hiflroque vallabantur: populati proximos,
„ intra ripas fe recipiebant." Lib. IV, cap. 12, §. 8. En
de Sclaven, de tegenwoordige bewoners van dit Land worden
befchreven als, ,, in hunne zeden bijna aan de Tuiken
„ gelijk; oorlogzuchtig; om niets anders God biddende, als
„ dat zij in de wapenen en in den krijg mogen fterven; ge»
„ neigd tot opftand; en door gedurige Stroperijen hunne na-
„ buren kwellende:" y% BUNOH» nota ad CMJVERII Gcogra*
pkiam, p. 398.

FRANS, VRIJHEER VAN DER TRENCK.
IAO,
gerust en volkomen veilig, dewijl zij het in alle gevallen
zich tot een' wet maakten, hun woord getrouwelijk
te houden. Ieder Harumbacha hadt een bepaald
getal van deze rovers onder zich; en wanneer één van
dezelven uit de bende uitging, dan verzochten alle
fterke en bikwame jonge lieden, om in de vacante
plaats te mogen treden, dewijl zij dan niet behoevden
te arbeiden, en nogthahds in overvloed leven konden.
Zij gingen bij gevolg vrij door het gantfche land,
gewapend, en kenbaar aan hunne grote zilveren ringen
en knopen. Wanneer de Politie hun vervolgde,
en zij met gereguleerde foldaten handgemeen werden,
dan hadden zij meestentijds de overhand. In de groot»
fte bosfchen , waar zij alleen de toegangen wisten ,
konden zij zich volkomen tegen aanvallen beveiligen.
Maar, wanneer men hun vervolgde, dan verwoestten
zij des te meer de woningen van die genen, die in
hunne nabuurfchap woonden.
Met dit bijzonder zoort van menfehen nu begon
TRENCK zijne militaire operaticn; en hij gebruikte
hier toe die Pandouren , die onderdanen van zijne
heerlijkheid waren: ook werdt hij op het laatst, op
zijn verzoek,met een militair commando onderfteund,
dewijl hij zich in Weenen hadt aangeboden om die
geboefte uit te delgen. Nu ving het levendig fpietfen
en raderen aan. En misfchien vorderde deze krijg
meer moed, voorzichtigheid, en beleid, dan men bij
de grootfte legers op het flagveld nodig heeft. Tot
zulke dingen was TRENCK geboren: dag en nacht was
hij waakzaam: door zijne loosheid verfchalkte hij dikwijls
den een' en den anderen; en, hadt hij ze eens
op het fpoor,dan hieldt hij 'er een knuppeljagt onder.
De rovers, die in zijne handen vielen, werden met
K 3
ou?

ÏJO
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
ouders en kinderen omgebragt: hij handelde met hun
op de allerwreedlle wijze: en dit, daar hij geen ogenblik
veilig was, dewijl onder zijne eigene lieden ver-:
raders waren, die hem in de handen der rovers poog?
den over te leveren.
Ik wil hier maar twee gevallen verhalen, die eigenaartig
het character van TRENCK ichilderen.
Hij hadt den vader van een' Harumbacha levendig
Jaten fpietfen, en patrouilleerde des avonds aan den
oever van een' beek , welke tot ene grensfcheiding
diende. Aan de andere zijde van den oever ging de
rover zelf met zijne lieden ook zwerven. Het was
maanlicht. De Harumbacha roept hem toe:
„ TRENCK'. Ik ken uwe (tem; gij hebt mijn'
vader gefpietst; gij vervolgt ons , als een
fchurk, arglistig en wreed. Hebt gij een
hart in het lijf, ga dan het vonder over.
„ lk zal mijne lieden van mij wegzenden.
,, Leg al uw fchietgeweer af,even als ik; breng
„ alleen uw' fabel mede, en dan willen wij zien,
„ wie van ons beiden meester is."
Deaffpraak wordt gemaakt,hij zendt zijne lieden van
zich, legt zijn fchietgeweer af, en TRENCK gaat over
het vonder. Beiden grijpen zij na hunne fabels. Ma;r
TRKNCK fchiet hem met een' piftooi, dat hij verborgen
gehouden hadt, verraderlijk dood , draagt zijn'
kop met zich over, en laat denzelven op een' paal
ftgken. Of deze handelwijs tegen een' zo edelen rover
lofwaardig zij, mag de lezer beoordelen.
Ondertusfchen werden deze fchadelijke lieden op allep-

FRANS, VRIJHEER VAN DER TRENCK. Igl
ïerleië arglistige wijzen in het net gelokt, en mijn
neef werdt hunne verfchrikking, en geesfel.
Op zekeren dag op de jagt zijnde, hoort hij Mufiek
in een éénzaam afgelegen huis van één' zijner onderdanen.
Dewijl hij dorstig was, ging hij daar in,
en vindt 'er juist enige gasten aan tafel, die aldaar
een feest fchenen te vieren. Hij gaat terftond aanzitten
, en eet mede, zonder te weten , dat in dit huis
de zamenkomst der rovers was.
Terwijl hij tegen over de deur aan een' lange fmalle
tafel zit, komen twee Harumbachas, van ene reusachtige
geftalte, gewapend binnen. Hij verfchrikt,
dewijl hij zijn' fnaphaan tegen den wand hadt nedergezet.
Doch één van de rovers brengt hem terftond
met de volgende woorden tot bedaren:
„ Wij hebben u en uwe onderdanen noit bele.
„ digd, TRENCK! en gij vervolgt ons met zoo
„ veel wreedheid en op ene zoo lage wijze,
„ Wij denken edeler : eet u gerust zat met
s, ons. Wij zouden u terftond, zonder enigen
,, tegenweer, kunnen doodfehieten; maar vrees
„ niets. Wanneer wij gegeten hebben , dan
willen wij met den fabel in de vuist zien, wie
„ van ons ene regtvaardige zaak heeft, en of
„ gij zoo dapper, zoo onoverwinnelijk zijt, als
„ de menfehen zeggen."
I
Hier mede zetteden zij zich tegen hem over aan tafel,
en aten en dronken vrolijk mede. Maar, hoe
TRENCK daar bij te moede was, is ligt te gisfen, de.
wijl hij niet weten kon, of, behalven deze dappere
kareis, niet nog enige van hunne medehelpers buiten
K 4
ge-

152 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
gereed Horden, om hem te martelen.
Hij trok echter
heimelijk, en zonder dat het iemand bemerkte
zijne
zakpiftolen voor den dag, en legt dezelven beiden
onder de tafel op den buik van-zijne partij aan, haalt
ze toen fpoedig over, grijpt voorts de tafel aan, en
werpt die hun op het lijf,
en fpringt eindelijk gelukkig
de deur uit.
In het na buiten fpringen neemt hij
nog een geweer van één" van de rovers mede, dat zij
aan de deur hadden laten ftaan. Eén van hun wentelde
zich in zijn bloed, de ander arbeidt zich achter
de tafel heen, en loopt hem woedend na. TRENCK
laat hem zoo lang lopen, tot dat hij onder zijn bereik
is, en fchiet hem toen met
zijn' eigen geweer
dood,, bouwt hom den kop af, en brengt hem bij
zijne lieden te huis.
Hier door verloren nu de rovers hunnen besten aan»
voerder, en bij gevolg ook den moed, zoo dat zij
aan alle kanten
nedergehouvven werden, en bij gantfche
benden in het Turkfche gebied vluchtten f>).
Cv) SCHUBART verhaalt deze expeditiè'n tegen de Sclavonifche
rovers, uit de Memoriën van FRANS VAN DSR TRENCK zeiven,
op ene andere wijze:
Nu
Vier van TREKCK'S onderdanen," zegt
hij, „ traden op zekeren tijd, bijna ademloos, in zijne ka-
„ mcr, en verhaalden hem met natte ogen, dar negen rovers
,, in hun dorp waren ingevallen, dat zij vier huizen hadden
„ uitgeplunderd, en drie boeren met (lukken hout zoo lang
„ geflagen, tot dat zij hun al hun geld hadden overgegeven,
„ De geplunderden, voegden zij "er bij, hadden 'er nauwlijks
hun leven afgebragt.
TRENCK' geraakte bij dit verhaal in
s, woede, en zwoer den roveren den dood, welken eed hij
3, in de daad ook fliptelijk vervuld heeft, hoe gevaarlijk ook
„ zijne onderneming was. Want deze rovers beftonden uit
„ de

FRANS, VRIJHEER VAN DF.R TRENCK,
I53
Nu brak juist in het jaar 1740 de oorlog uit.
Alle
Hungaren gespten toen het geweer aan, om hare Konin»
„ de fterkfte en rusdgfte Sclavoniè'rs, die hun leven voor een
„ linfengerigt waagden. Het gantfche land zitterde voor hun,
s, en ieder goedsheer betaalde hun gaarne de gevorderde fom-
„ men, om het overige van zijne goederen en zijn leven te
„ beveiligen. Alleen een man als TRENCK, die met
„ het charaéter van de natie bekeud was, dag en nacht waak-
„ zaain , geen gevaar ontziende , kon hunne verfchrikking
„ worden: en de plundering, die zij op zijne goederen be-
,, gaan hadden , was ene genoegzame reden, waarom hij hun
„ gaarne uitgedelgd zag. Nog denzelvden nacht koos hij
„ dertig van zijne Pandouren uit, die hij den volgenden mor-
„ gen vro -g op kondfehap uitzondt Zij waren in de daad zoo
„ gelukkig van een' boer uit de nabutirfchap, bij wien enige
„ van de geroovde goederen gevonden werden, in handen te
„ krijgen; endezen dwong TRPNCK wel dra met zes honderd
„ vierenzestig ftoklhigen de bekentenis zijner medefehuldigen
„ uit- Zoo dra hij wist, wnar zij zich ophielden, begaf.hij
„ zich in het naburig woud. De eerfte reize werdt één ma
,, zijne Pandouren hem van zijne zijde weggefchoten: maar
„ de' volgende keer trof hij vierentwintig rovers aan, nam ne-
„ gen van dezelven gevangen, en liet dezelven fpietfen, ter-
„ wijl hij de overigen, tot op drie na, nederhieuw. Doch
„ TRENCK was hier mede nog niet te vrede: hij wilde ook
„ hunnen voornaamften aanvoerder, VIDAK genaamd , die
,, zich door zijne fterkte wijd en zijd gevreesd gemaakt hadt,
„ maar nu 'm Turkije gevlucht was, in zijn' magt krijgen.
„ Hij begaf zich ten dien einde in Pandouren kleding
„ over den Sau-ftroom in het Turkfche dorp, waar de rover
„ zich nedergezet hadt ; hij hielde zich , als of bij aldaar
„ paarden kopen wilde; en hij hadt maar één' énigen Pandour
„ bij zich. Onbekend kwam hij tot in VTDAK'S huis, doch
K g
„ vond:

134 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
ningin, hare fchone en beminde Beheerfcheresfe te redden,
TRENCK fchreef na Weenen, boodt zien aan,
„ vondt hem zeiven niet, maar zijn' vader. Dezen pakte hij
„ bij de borst, en beval te gelijk zijn' Pandour, de kisten
„ te openen, waar in dadelijk de dingen, die aan zijne on-
„ derdanen ontftolen waren, gevonden werden. De vader
„ ontfchuldigde zich, met te zeggen, dat hij geen deel aan
„ den roof hadt; dat zijn zoon al te verdorven was,om zich
„ te laten beteren; en hij te zwak, om hem hier toe te
„ noodzaken. Des niet tegenftaande fleepte TRENCK den ouden
om
man gebonden met zich voort, en hadt hem met veel ge-
„ vaar over den Sau ftroom, waar over men op die plaats
s, maar door middel van een fmal vonder komen kon, ge-
„ bragt, toen hem van gene zijde der rivier ene Item nadonderde:
,, „ Wie waagt het, om op het gebied van
„ ,, den Turkfchen Keizer iu mijn huis in te vallen, en mijn'
„ „ vader gebonden weg te voeren?"" - Dat is de
„ ftemme mijns zoons, zeide de oude. ——— TRENCK and-
„ woordde: wanneer hij iets van hem verlangde, dan zou
„ hij over het vonder komen. - • • — De rover weigerde
„ dit, en zwoer hoog en dier, dat hij zonder geweer was;
„hij wilde dus dat TRENCK bij hem zou komen, dewijl hij
iets gewigtigs met hem te fpreken hadt.
Onze Held, die
,, zich op zijn' goeden degen verliet, gehoorzaamde , en
„ ging moedig tot den rover over, die hem aan de andere
zijde van de rivier opwachtte.
Maar hoe ontroerde hij,
„ toen hij in VIDAK'S gordel twee piftolen zag. Hij dacht
„ nu, dat het beter was, hem voor te komen, dan zijne
,, aanvallen af te wachten, en ging hem dus fpoedig te lijf.
Gij moet ?net mij, riep hij hem woedend toe. Doch de
„ rover, die geen' lust hadt om in zijn gezelfchap den ftroom
„ te pasferen, greep een overgehaald plftool, en wilde hetzelve
overhalen, op de borst van onzen held aanleggende.
Doch

TRANS, VRIJHEER VAN DEE. TRENCK.
I55
om een Vrij corps van Pandouren op te rigten, en
verzocht tevens een generaal pardon voor alle rovers,
die daarbij dienst zouden willen nemen.
werdt hem toegeftaan; hij maakte dus etn
pardon bekend, en de werving nam een begin.
Dit verzoek
generaal
Doch
maar
„ Doch TRENCK floeg zijn' regterhand tnsfchen den fteen, en
„ de batterij; greep ondertusfchen met de linker zijn' degen;
en drukte denzelven met alle krachten zijn' vijand in het lijf.
3, Toen hieuw hij hem met één' flag den kop af, en droeg
„ denzelven triumpherend over het vonder, en wierp hem
„ voor de voeten van den ongelukkigen vader, die den dag
verwenschte , waar op hij dezen ontaarten zonn geteeld
„ hadt, en die wel dra met droefheid in het graf daalde."
/. c. f. 132-137. SCHUBART voegt'er evenwel het verhaal van
onzen Schrijver bij, en fchijnt meer geneigd om te geloven,
dat het aldus zij voorgevallen.
Voons verhaalt hij , dat
TRENCK na Esfek voor het gerigt geroepen is, om van deze
zijne daden rekenfchap te geven — doch dat hij, uit vrees
voor zijn' ouden Antagonist SAZENTHAL zich liever fchriftelijk
wilde verdedigen — dat 'er toen bevel kwam , om hem te arrefteren,
en dat zelvs zijn vlucht in een Franciscaner klooster
hem niet genoegzaam beveiligde, om dat men hem zelvs daar
uit zou weggevoerd hebben
dat hij dus op reis ging
na Weenen; doch dat men hem ook aldaar zou gearrelteerd
hebben, dewijl men reeds te voren door de klachten zijner
vijanden tegen hem ingenomen was, indien niet de Capucinen,
welke orde hij daarom ,zijn gantfche leven door, boven anderen
beminde, hem opgenomen , en verborgen hadden
hij eindelijk bij het uitbreken van den oorlog uit dezen fchuilboek
te voorfchijn tradc, en, van Prins KAREL
dat
VAN LOTHARIN­
GEN , befchermiog tegen zijne aanklagers, en een generaal pardon
voor alle rovers verwierf, f. 140-1 AA.

ÏJ6*
LEVENSGESCHIEBENIS VAM
maar zeer weinigen van de rovers lieten zich aannemen.
Hij wierf dus zijne eigene onderdanen , formeerde
een corps van bijna 500 man (w), viel daar
mede de rovers van alle zijden op het lijf, en dreef
ze tusfchen de Sau en de Sarfavva in de engte. Hier
refolveerden zij dierhalven tot ene capitulatie, en om.
trent Ooo rovers namen onder TRENCK'S Pandouren
dienst.
De meesten dezer lieden waren 6 voeten lang,
geoefende foldaten, die zich zeiven ligt waagden, die
allen zwemmen konden , en gantfche mijlen ver, zoo
fnel als reeën in de bosfchen omlopen konden. Dit
moest een ieder geleerd hebben en kennen, eer hij
aangenomen werdt.
Het is dierhalven niet te verwonderen, dat een
kloek bevelhebber zoodanige lieden in den oorlog tot
alles gebruiken,en wonderen van dapperheid en koenheid
met hun uitvoeren kon. Zoo lang ook nog enigen
van hun, na zoo vele gevechten, overig bleven ,
waren de Pandouren altijd en in alle voorvallen gevaarlijke
lieden. Maar nog daarenboven onder hun
difcipline, orde, en fubordinatie in te voeren, dit kon
maar alleen een TRENCK te wege brengen, die het
nationaal character kende , en die hun door wellustige
dagen, en buit, overal heen krijgen kon, waar hij
triumphen en voordelen bevechten wilde. Is de Officier
van deze volken niet zelf koen in de grootfte gevaren
; ftaat hij niet aan hunne fpitfe; en beloovt hij
hun niet plundering, en fpek genoeg om te fmullen,
dan
(w) SC-HUBART zegt ;oo man, ei telt dus het gantfche
corps op 1000 koppen: f. 145,

FRANS, VRIJHEER VAN DER TRENCK, 157
dan zal hij 'er bezwaarlijk iets van gedaan krijgen.
Bemerken zij, dat hij bang is, dan doen zij voliirekt
niets, als rebelleren, en na huis lopen. Hij moest
dierhalven, om dergelijke lieden te gebruiken, niet alleen
zelf wreed met hun handelen, maar ook hunne
wreedheden door de vingeren zien. Hier door alleen
bereikte hij zijn oogmerk, maakte zich bij de vijanden
van Oostenrijk gevreesd, en deedt aan de Keizerin
gevvigtige dienden.
In het jaar 1741, toen zijn volk nog geheel ruw
was, gebeurde hem het volgend geval. Hij exerceerde
met zijn regiment, en ene gehele divifie fchoot
met fcherp op hem, en doodde ook zijn* loper, die
nevens hem ftondt, en zijn paard. Terftond fprong
hij voor uit, ging woedend op deze divifie los, telde
één, twee , drie, vier, en hieuw iederen vierden man den
kop af. Hij hadt dit reeds aan drie gedaan, toen een
Harumbacha uit liet gelid uitfprong, zijn' fabel trok,
hem op het lijf liep, en zeide: „ Ik heb op n ge-
„ fchoten, verweer nu uw' huid." Alles ftondt onbeweeglijk,
TRENCK greep hem aan, en hadt het
geluk van hem neder te houwen. Nu wilde hij de
executie van den vierden man voortzetten: ^naar het
gantfche regiment floeg het geweer aan, en fpande
den haan. 'Er was dierhalven toen in de daad een
algemene opftand. Maar hij greep terftond zijn' fabel,
en hieuw 'er regts en links op in. Deze onverfchrokkenheid
maakte hun bevreesd. Alles riep ,
„ halt!" viel op de knieën,en beloovde hem gehoorzaamheid.
Hij omhelsde zommigen van hun broederlijk,
deedt ene korte aanfpraak, die juist naar den
fmaak van deze natie gefchikt was, en van. dezen tijd
af

Ij8
LEVENSGESCHIEDENIS VAM
af was zijn corps altijd onoverwinnelijk, wanneer hij
maar aan het hoofd van hetzelve was.
Men lette wel op deze gefchiedenis, en men beoordele
daar uit een' man, die in ftaat is, om in zulk
een gevaar zoo onverfchrokken te handelen. Echter
werdt hij ten laatften het flagtoffer van zulke mannen,
die een' foldaat niet beoordelen konden , dewijl zij in
hun uniform grijs waren geworden, zonder hetzelve
immer met bloed te befpatten; en de zoodanigen trokken
hem in een crimineel proces, en beichuldigden
hem , dat hij wreedheden hadt uitgeoefend.
Maar men befchouwe TRENCK, in de omftandigheden
waar in hij was , als Bevelhebber van een'
hoop menfehen, die alleen van den roof gewoon
was te leven , en zich geregtigd rekende , om uit
een vijandlijk Land alles weg te nemen ; van eèn
volk, dat den fmadelijkften dood aan de galg niet
vreesde , dat gene onderworpenheid kende , en dat
nu op éénmaal onder ene behoorlijke krijgstucht
dienen en vechten moest. Voor de eer doet zulk
een gepriviligeerd rover volftrekt niets. Zijn Bevelhebber
moet zich dierhalven alleen maar zijne roovzucht
pogen ten nutte te maken, en hem daar
door op het llagtveld brengen ; want, ziet hij
'er geen voordeel voor zich zei ven in, dan doet
hij voorzeker niets , dewijl noch het bevel van
den Souverain , noch gehoorzaamheid aan zijn'
Heer in ftaat zijn hem daar toe te bewegen.
De Turk laat zich door deze beweegredenen wel
overhalen, maar de flimme Sclavoniër gewis niet,
die alle gevaar ontwijkt, waar hij niets winnen
kan.
TRENCK

TRANS, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 159
' TRENCK hadt nu ook Officieren nodig, die insgelijks
van een zeer bijzonder zoort moesten zijn.
Zij moesten vooral koen en kloek wezen , om over
zulke lieden te kunnen bevelen. Als partijgangers
moesten zij meer ongemakken verdragen , dan alle
andere gereguleerde troupen, ook dagelijks den vijand
opzoeken, en hun leven wagen. Hier toe vondt
hij weinigen genegen en gefchikt, en hij moest dus
in het begin alles aannemen, wat hem voor de hand
kwam.
Daar hij nu overal zelf tegenwoordig was, zoo
kende hij terftond de laffe en verwijfde jongens, die
onder zijne Officiers waren , en joeg ze ook, zonder
verdere omftandigheden of krijgsregt, van het
flagtveld weg, wanneer zij zich in grachten of fchuilhoeken
verdaken, om dat zij aan de fpitfe zijner Pandouren
niet ftorm lopen wilden. Het getal van deze
bloodaarts, die daarenboven meest al Hechte kareis
waren, vermeerderde allengskens: zij liepen na Weenen,
fchreeuwden, en klaagden.
TRENCK'S vijanden en benijders wachtten maar op
zulke ene gelegenheid, om dat zijne gierigheid hem
niet toeliet, dat hij van zijn' gemaakten buit, naar
het Weener gebruik, een deel aan de militaire Overheid
aldaar gaf. Uit deze klachten dierhalven ontftondt
ten laatflen een proces, dat alle zijne ontwerpen
verijdelde, en hem zelvs in zijn' perfoon ongelukkig
maakte.
Nauwlijks was hij met zijne Sclavonifche rovers
Oostenrijk ingerukt, of hij vondt reeds ene opene gelegenheid
om lauren in te oogden. De Franfche armee
werdt bij Linz geflagen. TRENCK was overal aan
de fpitfe, handelde wreed met de gevangenen, en gaf
in

1ÓO LEVENSGESCHIEDENIS VAN
in het flagtveld geen pardon. Reeds de uiterlijke gedaarte
(x) van zijne Pandouren verfèhrikte, en hun
barbaavsch gedrag, hunne woede bij het ftormlopen,
Bühne arglistige (treken, waar aan zij, door reeds zoo
lang als rovers te leven, waren gewoon geworden;dit
a'les veroirzaakte ene onverwachte werking, TRENCK
was kloek, waakzaam, oorlogzuchtig, en wist zich
ieder voorval ten nutte te maken; bij gevolg was hij
ook terftond cp het toneel des oorlogs bekend en beroemd.
Hij wou het vertrouwen en de lievde van
Prins KAREL, en de bijzonderfte achting van den commandérenden
Veldmaarfchalk Graaf KEWENHÜLLER ,
die den man wist te waardéren, en die hem juist in
dat vak gebruikte, dat voor hem gefcbikt was. Hij
kreeg bij gevolg meer magt, dan één partijganger
vóór ht m gehad hadt. Hij baande overal den weg
voor de armée, en vervolgdé de vluchtende vijanden
na Beijeren, waar alles met vuur en zwaard verwoest
werdt. Juht dit was het belang van Weenen, en tevens
de zaak van zijn volk, die voor buit alles ondernamen
, en onder zulken Bevelhebber ook wonde,
ren van dapperheid uitvoerden.
In Beijeren dierhalven ging het woeden volkomen
los. Prins KARKE liet hem den vrijen teugel, en,
daar hij geen paidon gaf, zoo liepen Beijerfchen ea
Franfchen reeds weg, wanneer zij maar een' roden
mantel zagen. De Heren Pandouren plunderden en
moord-
(x) Bij hadt hun namelijk ene zeer bijzondere kleding
gegeven; onder anderen , bloedrode mantels: en zij waren ieder
mei een' fnaphaan, fabel, en vier piltolen in den gordel
gewapend: SCHUBART, /. c, f. 148.

FRANS, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 16"1
moordden, waar zij kwamen, en den buit, dien zij
maakten, kocht de Heer Overfte.
De grootfte wreedheid werdt in Cham uitgeoefend.
Deze ftad werdt aan alle de hoeken in brand gedoken
, en de inwoners in de vlammen geworpen. De
vluchtende vrouwen en kinderen, die een' brug pasferen
moesten, werden eerst geplunderd, en dan in het
water verfmoord. Deze handelwijs werdt ook in het
proces tegen hem aangevoerd. Maar hij regtvaardigde
zich hier door:
1) Dat de burgers van Cham zes gevangenen van
zijne Pandouren de handen afgehouwen, en
hun in triumph rondgevoerd hadden:
2) Dat de burgerij tegenweer geboden hadt: en,
3) Dat Prins KAREL hem bevel gegeven hadt ,
om juist zoo te handelen, als hij deedt (y).
Al-
(y) „ Affchuwelijk toneel (zegt SCHUJJART met het hoog'
,, fte regt) van menfchelijke hebzucht en wreedheid! vluch.
„ tende vrouwen werden geplunderd; de feboonfte van de-
„ zeiven 1 , gelijk ook de bevalljgfce onder de jonge maagden,
,, door de Pandouren , welker aanvoerder, gelijk hij zelf
„ verhaalt, hun met een goed voorbeeld voorging, gefchon-
„ den en verkracht, en dan in het vuur, of in het water
,, geworpen ; de mannen werden ter nedergehouweri ; en kin-
„ deren en zuigelingen viogen in de vlammen op. TRENCK
,, zocht dit onmenfchelijk gedrag wel te verdedigen
„ maar gene ontfchuldiging kan zulke ene handelwijze t

IÖ2
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
Alle de boorden van den Ifer roepen nog ach! en
wee! over de wreedheid van TRENCK. Deckendorf (z)
en
(2) Toen hij de eerfte reize op Deckendorf aanviel, gaf hij,
om den inwoonderen meer fchrik aan te jagen, aan ieder' Pandour
een' brandende fakkel in de hand. Of deze optocht nog
niet verfchrikkelijk genoeg was, zoo ging dezelve van Turksch
Mufiek vergezeld; en de lucht weergalmde van het volgend
woest krijgsgezang der Pandouren:
Op! broeders! op! fticlit brand!
Sticht brand, ftichr brand, fticht brand!
De zwarte fakkel dampe
Niet vruchtloos in uw' hand!
Op! broeders! op! fticht brand!
Sticht brand, fticht brand, fticht brand!
Een lichte laeije vlamme
Klimme óp uit 's vijands Land!
Op! broeders! op! (licht brand!
Sticht brand, (licht brand, fticht brand!
Wij derven gaarne om voordeel
Voor cis en 't vaderland!
Op! broeders! op! fticht brand!
Sticht brand! dicht brand! fticht brand!
In zwarte wolken ruoke
Eerlang des vijands Land!
Op!

FRAfS, VRIJHEER. VAN DER TRENCK. 163
en Filzhofen ondervonden zijne gehele woede. In de
eerstgenoemde plaats werden 600 Franfchen van hem
met capitulatie gevangen genomen, die hij enkel met
fchoven ftroo hadt verfchrikt, welken hij op enigen
afftand als fchildwachten geplaatst, en Pandouren-kiederen
aangedaan hadt: want zijn corps was toen werken
Op!
broeders! op! fiicht brand!
Sticht brand! fticht brand! fticht brand!
Wat raken ons 'de wetten ?
Wij
zijn in 's vijands Land!
Op!
broeders! op! fticht brand!
Sticht brand! fticht brand! fticht brand!
De grijzaart en de zuig'ling
Verga door onze hand !
Op!
Op!
broeders! op! fticht brand!
Sticht brand! fticht brand! fticht band!
op! zwaejt uwe fakkels
Met opgeheven' hand!
Het gevolg van dezen fchrikkelijken optocht was, dat de
•flad zich op den twintigften Januarij 1742 overgaf, want bijna
het gantfche garnifoen vluchtte in een naburig woud:
SCHUBART, /. e., f. 164..166. Naderhand echter hadt de
vijand zich van deze plaats weder meester gemaakt, en toen
hernam TRENCK , die wederom derwaarts gezonden werdt,
dezelve op die wijze, welke onze Schrijver opgeevt: verg.
SCHUBART, f. 208, waar echter het getal der bezettelingen
maar op 500 bepaald wordt.
L *

164 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
kelijk nog vier mijlen van de plaats af, en hij alleen,
benevens c ! én' Adjudant, en enige weinige
öflderfchreven de capitulatie.
Officieren
Wat hij voorts in den Beijerfchen oorlog aan de
armée voor wezenlijke diensten gedaan heeft, dit is in
de gefchiedenis van THERESIA vvaereldkundig gemaakt
(V), of fchoon men zijne daden altijd van de ha*
telijkfte zijde gefchilderd, en het goede opzettelijk verzwegen
heeft: en dit was niet te verwonderen, daar
hij in ongelukkige omftandighedcn ftierf, en de Biograpbisten
niet meer betalen kou.
In Deckendorf of Filzhofen (de juiste plaats,
waar
dit gefcMeddë, i s
mij ontdacht) werdt hij door middel
van een' fpion gewaar, dat in een' Apotheek een
vaatjen met 2p,coo guldens verborgen was. Door
geldzucht gedreven ijlt hij daar heen, met een brandend
licht in de hand, vifiteert overal, en nadert onvoorzichtig
aan een' partij kruid: dit vangt vuur, en
werpt hem half gebraden op den grond. Hij werdt
weggedragen, en geheeld; doch van dien tijd af was
zijn gezicht door de naden, en het inbranden van het
kruid des te afichuweüjker De tegenwoordige
Veld-
(a) SCHUBART verhaalt de daden van TREt^cic in dezen oorlog
uitvoeriger en nauwkeuriger, dan zijn neef, die zeer veel
overllaat, en dikwijls in de orde des tijds aanmerkelijke verwarringen
maakt.
Doch ik heb in mijne aantekeningen alleen
maar die bijzonderheden uit SCHUB/IRT korteüjk uitgetrokken
, die tot de gevallen, waar van onze Schrijver melding
maakt, betrekking hebben, en waar door dus zijn verhaal op.
gehelderd, vermeerderd, of verbeterd wordt.
(£) SCHUBART zegt, dat dit in een' onderaardfehen kelder
van

FRANS, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 165
Veldmaarfchalk Baron LAUDON was toen Lieutenant (c)
bij zijn regiment, en ftondt aan de deur, toen zijn
Overfte zich verbrandde. Nauwlijks was hij gezond,
of hem wierdt door aanbrengers berigt, dat LAUDON
veel geld hadt, en met zijne vrienden lustig leevde.
Hij vermoedde dierhalven , dat hij dat vaatjen met
geld moest hebben gekregen ; en van dit ogenblik af
aan vervolgde hij dezen braven man op alle mogelijke
wijzen, zoo zelvs, dat bij hem dikwijls met 30 tegen
300 man zondt, om, hem te laten doodfchieten',
en om zijn ervgenaam te zijn. Dit duurde zoo lang,
tot dat LAUDON eindelijk den dienst onder zijn regiment
moede werdt, denzelven quiteerde, en zich in
Weenen bij den hoop zijner aanklagers en vijanden
voegde, en daar door den man, die hem in het begin,
toen hij hem: eerst bij zijn regiment opnam, alle
vriendfchap en hulp betoond .hadt, hielp ongelukkig
maken. Het blijvt ondertusfchen zeker, dat deze
waarlijk grote man zijn' leerfchool onder TRENCK'S
aanvoering gevonden heeft. De Generaal TILLIER,
wiens militaire geest waereldkundig is, is insgelijks
uit deze kweekfchool van moedige foldaten voortgekomen
, en wie is nog tegenwoordig beter gefchikt, om
ene Hungaarfche arméé wèl te commanderen , dan
LAUDON en
T1LLISR?
Toen TRENCK iu Weenen in een proces - was
inge.
wikvan
het flot Dicfenflein gebeurd is, en verhaalt wijders dit geval
met verfcheidene andere oradandighcden: /. c. f. 186.
(c) II Deel, bladz. 189, zegt onze Schrijver, dat LAUDON
Kapitain onder het Pandouren regiment van zijn' neef was:
bier, of daar, is dierhalven een misdag van het geheugen»
L 3

i66 L E V E N S G E S C H I E D E N I S V A N
wikkeld, en een beledigend gefchrivt tegen alle zijne
befchuldigers, zonder uifzondering, ingeleverd hait,
zeide ik tegen hem: ,, Gij hebt mij toch altijd L %
U -
„ DON als den besten van alle uwe Officieren, en den
„ regtfehapenften man geprezen : waarom vermengt
„ gij hem dan thands met het andere gefpuis ? "
Zijn andwoord was: ,, Wilt gij, dat ik een' man
„ prijzen zal, die aan het hoofd van hun arbeidt,
„ die mij eer, goederen, en leven benemen willen?"
Dit heb ik hier daarom alleen willen verhnlen, om
dat ik mij daar mede openlijk op het getuigenis van
een zoo eerwaardig man beroepen kan, dat TRENCK
een groot foldaat en een ijverig patriot geweest is,
en noit den Koning van Pruisfen gevangen genomen
heeft, gelijk lage fchurken te Weenen verfpreid hebben
, en gelijk het dom gepeupel nog tegenwoordig
geloovt. LAUDOIN hadt dit toch moeten weten, en
zijn tegenwoordig getuigenis is dus de beste bevestiging
van de onbewimpelde waarheid van mijn verhaal
, waar door ik de eer van onzen familie-naam
veraedig, het welk ik aan mijue kinderen fchuldig
ben.
Gantsch Beijeren werdt nu van hem geplunderd;
en, gelijk men toenmaals zeide, zondt hij gantfche
fcheepsladingen met waren, zilver, en goud na zijne
Sclavonifche goederen. Prins KAREL cn Graaf KE-
WENHÜLLER veroorlovden hem alles. Maar de Veldmaarfchalk
NiiUPERG commandeerde; deze hadt andere
grond hellingen, ftondt met den Hof-krijgsraad Baron
TIEBFS, die toenmaals in het militaire wezen te Weenen
veel vermogt, in ene nauwe betrekking, en was
bij gevolg TRENCK'S vijand.
Wel

FRANS, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 167
Wel dra giog de v^'volging zoo ver, dat hij hem
een proces wijde laten aandoen. Hij werdt gearrefteer.i
(d~): maar verdedigde zich zoo goed, dat hij
binnen vier weken vrijgefproken werdt.
intuslchen hadt MENZEL het commando over de
Pandouren, en juist in dien tijd won deze man, die
een vleeschhouwers zoon, en in den grond volftrekt
geen foidaat was,zijnen gantfehen verworveuen roem,
door
(V) Het volgend geval gaf tot dit arrest aanleiding: kort
na de eerde oprïgtin'g van ziju corps, en maar weinige da-.<
gen na zijne aankomst in de Oostenrijkfche hoofd-armée, namelijk
in Maj 1742, kreeg lui bevel om aan de Pruisfen,
die zich bij Streelen voordelig geposteerd hadd.m, ene diverfie
te maken. Hij marcheerde twee nachten door, en
hieldt zich des dags met zijne Pandouren in de ftruiken verborgen.
Onverwacht wierp hij zich, bij het aanbreken van
den dag, op den Zotenberg, met oogmerk, om der vijandelijke
armde den toevoer af-te f^ijien. Bij deze gelegenheid
veroverde hij vele met proviant, en ook enige met koopmanswaren
gelade.i' wagens , die aan twee Oostenrijkfche
kooplieden uit Schweidniz toebehoorden. De kooplieden
zeiven liet TRENCK, onder voorvvendzel dat zij ia 's vijands
Land handelden, in arrest nemen, en zij werden door de
Pandouren doodgefchoten, zoo men zegt, niet zonder medeweten
van TRENCK , die gaarne hunne goederen voor zich
behouden wilde. Indien dit waar is, dan was het ten hoogden
billijk, dat Graaf NEUPERG hem liet arrelleren, en ziju
commando ondertusfchen aan MENZEL overgaf. En misfchien
was ene revolte onder de Pandouren, die zeer aan hunnen
Chef gehecht waren, en zich onder het commando van MEN-
ZSL niet gemakkelijk voegden, meer de oirzaak van zijn ontllag,
dan de overtuiging van zijn' onfchuld: verg. SCHUBART,
f. I49-IS3-
L 4

IÖ8 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
door de" dapperheid van een volk, dat TRENCK gevormd
hadt. Hij kreeg namelijk in dit tijdperk den
roem van een' partijganger (e). Maar de gantfche
armée weet, dat deze man nimmer verdiende, in de
gefchiedenis op de zijde van TRENCK. geplaatst te
worden.
Ondertusfchen vermeerderde TRENCK zijne Croaten
tot op 4000 man, waar uit in het jaar 1743 een regulier
Huugaarsch Infanterie-regiment opgerigt werdt,
het welk echter rog den naam van Pandouren be>
hieidt. Hier bij rigtte hij nog een corps van 600
man Husfaren, en 150 Jagers (f) op, die hij allen
Uit zijn' eigen beurs aar.wieif, van paarden voorzag,
en equipeerde waar van ondertusfchen aan mij
geen penning is vergoed geworden, dewijl bij de reductie
van dit corps, alles ten voordele van de fchat»
kist verkocht, of verdonkerd is.
Met dit aanzienlijk corps nu kon hij ook gewigtiger'
ondernemingen uitvoeren. De vijaud vloodt,
waar men zijn' naam noemde. Hij was overal aan
de fpitfe van de armée , en vorderde menige millioe»
neh contributie in: bij bemagtigde verfcheidene verdedigbare
phatzen met de degen in de vuist, en hadt
binnen vijf jaren aan zijne Vorfhn ongeveer. 7000
Fran-
(e) Hij ging. gedurende het arrest van TRENCK , met zijne
Pandouren op de ftad Zoten los, Hak dezelve in brand,maar
kwam met een verlies van 20 doden en 36 gekwetften te
rug: SCHUBART, /. c. f. 152,
(ƒ) SCHUBART zegt, dat deze nieuwe werving uit 700 Pandouren,
en 100 Husfaren beftondt, giDeiteö SSÓHèChen/ f. 18.
(g) l Deel, bladz. 238, 255.

FRANS, VRIJHEER VAN DER TRENCK. J

I^a LEVENSGESCHIEDENIS VAN
armée te zamen geplunderd hadden, geen woord ge*
rept werdt.
Dat nu TRENCK aan zijn regiment uit zijn' eigen'
zak meer dan honderd duizend guUens in baar geld
voorgefchoten heeft, bewees ik in het jaar 1750 in
Weenen zonneklaar; maar helaas! eerst na zijn'dood,
toen zijne lage vijanden hem befchuldigden, dat hij
de openbare fchatkist te kort gedaan hadt. De in dit
geval voorzeker onfchuldige man, werdt echter door
partijdige Regters onderdrukt,en in de daad op grond
dezer valfche befchuldiging veroordeeld, om op den
Speelberg levenslang te zuchten. Zijne eer heb ik
eerst na zijn' dood gered, door rekeningen en bewijzen
aan te voeren: zelvs de Quartiermeester FREOKRI-
CI zat acht maanden in beejen, en bekende het bedrog
; maar hij vondt zoo veel beicherming bij
TRENCK'S vijanden, dat hij ten laatlten niets betaalde,
en zelvs, toen ik in het jaar 1754 te Maagdenburg
in de gevangenis geraakte , geheel vrijgefproken
werdt (&). Aan de Monarchin voorzeker werdt niets
vergoed, en de 84000 guldens, die mij nog toekwamen
, en die de fchatkist mij de jure hadt moeten
vergoeden, bleven insgelijks verloren. .
Als iets merkwaardigs van de toenmalige Jtiftitie
moet ik hier dit nog inlasfchen, dat ik juist op dien
tijd, toen deze Quartiermeester te Weenen in de gevangenis
zat, en de Heer Hofraad VAN DER MARK
met het onderzoek van ,deze zaak belast was, den
gevangenen, op het landgoed van den Heer Hofraad,
als vriend zeer vertrouwlijk aan zijn' tafel zag zitten,
(*) I Deel, bladz. 237-239.
de»

FRANS, VRIJHEER VAN DER TRENCK.
I71
dewijl ik toevallig van deze bijzondere prorecde narigt
ontving, en hem onverwagt overviel. Men oordele
bier uit, welke juftttie, welke fchaêvergoeding ik
van zulken Regtcr te hopen had; en hoe de goede
Vorftin toenmaals bedrogen werdt van hun, aan wien
zij de handhavening der geregtigheid toevertrouwde.
Voor het overige alles, wat mijn neef ten voordele
van zijne Souveraine, en tot eer der Oosten rijk fche
wapenen verrigt heeft, kan ik hier niet verhalen, dewijl
ik 'er geen ooggetuige van was , en het meeste,
dat hij mij van alle zijne ondernemingen verhaalde,
mijn geheugen ontglipt is. Genoeg , zijn roem is
waereldkundig, en zou voorzeker in de gefchiedenis
van THERESIA ten hemel toe verheven worden, indien
bij niet iti de magt van bocsaartige menfehen geraakt
was, die den besten Patriot als een' verrader, en den
biaavden foldaat als een' charletan wisten te mishan.
delen; die zijne goederen plunderder, en die hem
zeiven in de gevangenis lieten verfmachten.
Maar merkwaardig is het, dat dezelvde man, die
ene gewenschte gelegenheid hadt , om zich op ene
geoorlovde wijze in Beijeren, Silefië, eu den Ëlfas
een groot vermogen te verwerven; die zelf armoedig
en gierig leevde, om veel bij één te zamelen; echter
bij zijn' dood niet ééns de helft van dat vermogen
naliet, dat hij van zijn' vader geërvd hadt (7), en
dat
(/; Dit is zeer begrijpelijk, wanneer men denkt aan de kosten,
die de oprigting van zijne Pandouren en Husfaren hem
veroirzaakt hadt; en vooral aan de kosten van de procesfen,
die tegen hem gevoerd werden. Onze Schrijver zegt zelf:
s, ioocoo guldens waren reeds met het proces heen gegaan,
„ en

1 ? 2
LEVENS GESCHIEDENIS VAN
dat mij geheel en met volle regt toebehoorde, maai"
Öat mij nogthands met geweld ontroovd werdt.
In het jaar 1744 dreef hij de Frnnfchen over den
Rhijn, veroverde de Rhijnfchans bij Fhilip.sburg met
een fabel in de vuist, zwom met 70 Pandouren zelf
over den firoom, overviel de fchans, hieuw den Marquis
DE CKEVECOEÖR, als een' onvoorzichtig Commandant
eigenhandig neder 1» , vattede post, ging
over den anderen arm van den Rhijn, overviel twee
Beijerfche regimenten Cavalerie in derzelver legerplaats,
en bevorderde werkelijk den overgang van de
gantfche armee over den Rhijn: het welk zonder de ?
yen ondernemenden man niet zou gefchied zijn.
Nu verbreidde hij vuur en verfchrikking over den
gant-
., en drie-en-zestig procesfen*en eifchen tegen hem waren (bij
,, zijn', dood) nog werkelijk voor het gerigt hangende:" I
Deel, bladz. 210.
(;,-/) De Marquis DE CREVECOEUR was, volgens SCBUM>T,
l. c., gmefteö ScumMjen/ f. 46, reeds in het jaar 1743 door
TRFKCK nedergefabeld, bij de verovering van twee ichansfén
op het eiland Rheinmark, die door de Pandouren ftofnïenderhand
ingenomen werden, na dat de Franfche bezetting
zich dapper verweerd hadt.- De overgang van de Oostenrijkfche
armée over den Rhijn, die den lftferJ Jülij 1744
begon, en twee dagen daarna geheel volvoerd was, wordt
door den gezegden Schrijver ook uitvoeriger en nauwkeuriger
veihaald. Volgens hem voer TRENCK, met 1300 Pandouren,
in dertig barken', over; lloeg drie regimenten Cayalferij,
die den oever bezet hielden, uit één' linie en twee fehansfen
te rug; en maakte den Overften van de Grenadiers te paard,
benevens 26 gemenen, krijgsgevangenen. De overigen vluchtten,
met achterlating van bagage en tenten, I. c. f. 81, 02.

FRANS, VRIJHEER. VAN DER TRENCK. I73
gantfchen Elfas, zettede alles onder contributie, en
brak overal door, waar hij heen wilde, midden in
den triumph der Oostenrijkfche wapenen op Franfchen
bodem.
Doch, toen in September 1744 de Pruisfifche oorlog
in Bohemen op nieuw uitbrak,moest de Keizerlijke
armée ten fpoedigften te rug marcheren, den Elfas
verlaten, en de Keizerlijke Staten zeiven ter hulp
ijlen. Gelijk hij nu den overgang der armée over den
Rhijn bevorderd hadt, zo werdt hij ook nu gebruikt,
om de retraite te dekken; en ook hier van hadt hij
eer. *.
Hoe veel afbreuk hij in de veldtocht van dit jaar
aan den vijand gedaan heeft, is in de gefchiedenis van
THERESIA bekend. Onder anderen toonde hij zijne
bekwaamheden en dienstijver bij Tabor en Budweis.
Hij liep daar met 300 man ftorm, op ene Stad, waar
in de beide Pruisfifche regimenten WALRABE en KREUTZ
ter verdediging ftonden. Wie hadt toenmaals zulke
ene ftoute onderneming van Pandouren tegen Pruisfen
verwacht!
Doch het water in de fhdsgracht was dieper, dan
de fpions het opgegeven hadden, en de ftormladders
te kort; dè meeste lieden verdronken dierhalven, of
werden in het water doodgefchoten ; en de weinigen,
die over-kwamen, werden gevangen genomen. Schoon
nu zijn gantfche corps nog vijf mijlen vau de ftad af
was, floot hij echter ene capitulatie, volgens welke
het gehele garnifoen van Tabor, en Budweis, beneyens
die van het flot Frauenberg zich als krijgsgevangenen
overgaven (»).
(.«) I Deel, bladz» 30,
Den

J74
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
D-'ii volgenden dag kwam zijn volk aan. Maar
aartig was het om te zien, hoe de Pandouren hunne
murzen met die van de Pruisfifcbe Fulihers en Pionniers
verwL-delden, welke zij zederd ook altijd behielden.
Of hij door deze voorzeker zeldzame onderneming
aan de Keizerin een' wezenlijken dienst gedaan hebbe,
feefüsfe de jnerftartdigQ waereld.
De gantfche veldtocht ondertusfchen was roemrijk
voor hem, en het gebrek aan ligte troupen bij den
vijand gaf hem een open veld, om afbreuk te doen.
Hij was overal bezig, en maakte aan alle kanten gevangenen,
ging bij Pardubitz over de Elve (o),* veroverde
de magazijnen, en juist' dit was de oirzaak van
het nijpend gebrek, en de ongehoorde defertie in het
vijandelijk leger, het welk daar door gedwongen werdt,
uit Bohemen te rug te trekken.
In Kollin bevomlt zich de Koning met het hoofdquartier.
Ik zelf was daar bij , en ooggetuige van de
verwarring, die aldaar heerschte, toen TRENCK de
ftad aangreep. Hij zou dezelve, naar mijne gedachten
, voorzeker veroverd hebben: maar hij werdt in
den eerllen aanval door een kanonskogel gewond, die
hem deu regter' voet aan den enkel geheel verbrijzelde
: men droeg hem weg, en hier door werdt deze
attacque verijdeld (ƒ). Deze wond was verfchrikke-
Hjk. Zelvs uit Weenen zondt hem de Keizerin een'
heelmeester. Hij onderging de fcarificatie van den
gamfchen voet: verloor den gehelen enkel, en een
ituk van het fcheenbeen; hij lag vier maanden lang
op
(o) I Deel, Wadz. 29.
(/>) I Deel, bladz. 34, 35.

FRANS, VRIJHEER VAN DER TRENCK.
I?y
op zijn' rug; maar werdt echter wederom geheeld;
en raasde en tierde, om dat hij den vijand in een'
zoo langen tijd volftrekt geen' afbreuk doen kon, dewijl
zijn volk, zonder zijne aanvoering, niets was.
In Februarij 1745 reedt hij na Weenen. Zijn inkomst
aldaar geleek aan een' triurnph. Alles kwam op de been,
om hem te zien en hem toe te juichen. Deze algemene
achting verbitterde zijne vijanden des te meer. De
Keizerin zelve ontving hem met alle mogelijke diflinctie.
Hij verfcheen bij haar op krukken; zij wilde,
dat hij zou gaan zitten; en door de vriendelijkfte behandeling,
en de minzame verzekering van haar' achting,
deedt zij zijn' dienstijver tot enthuiiasmus ftijgen;
want eergierigheid was de hartstocht, waar door
hij voornamelijk geregeerd werdt.
Maar wie hadt toen kunnen vermoeden, dat deze
zelvde man, de lieveling des volks, de getrouwfte en
ijverigfte foldaat van de Keizerin, nog in dit zelvde
jaar te Weenen in den kerker boejen zou dragen, en,
aan het onbegrensd geweld van lage vijanden overgelaten,
onder de magt van hun zou moeten zuchten,
die allen te zamen in hun gantfche leven den Staat
zoo vele diensten niet gedaan hadden, als TRENCK in
één' dag. Zoo fpeelt het noodlot met ons menfehen!
en echte verdienste, die zonder bekommernis fluimert,
wordt gewoonlijk het flagtoffer der wakende arglistig,
heid en lasteringen.
In de bedwelming zijner vreugde reisde hij nu zelf
na zijne goederen, en wierf op nieuw 800 man, om
in een' nieuwen veldtocht verfche lauren in te zamelen.
Hij kwam te rug, ging na de armée, verkreeg
van het Hof al wat hij wilde, en was den gantfehen
zo-

I76
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
zomer door altijd en onvermoejd in verfcheidene ondernemingen
bezig.
Bij de bataüle van Sorau, die in September voorviel,
plunderde hij de Pruisfifche legerplaats, en veroverde
voor zich des Konings tent en zilveren tafelfcrvies:
maar, om den vijand volgens affpraak in de rug
te vaiten, kwam hij een uui te laar. De fchrandere
Koning liet zijne gamfphej legerplaats gaarne ter plundering
over, om dat de roofzuchtige volken, die zich
daar mede bezig hielden, hem in de hoofdzaak niet
hinderden; en hij floeg onderiusfehen de Keizerlijke
armée. Ook bleef hij enigen tijd in dagordening
liaan, om die genen, die misfchien uit de veroverde
legerplaats (fchoon te laat en zonder onderfleuning)
een' aanval op htm wagen mogten, wèl te ontvangen.
Hier ttoor nu kregen de, vijanden van TRENCK een
open veld, om hem bij het Hof verdacht te maken ,
en het gepeupel tegen hem op te bitzen. Men befehuldigde
hem openlijk , dat hij den Koning van
Pruisfen in zijn' tent gevangen , en wederom vrij gelaten,
en zich dus aan hoog verraad fchuldig gemaakt
hadt; dat bij zich in het leger opzettelijk met plunderen
hadt bezig gehouden, in plaats van den vijand
in den rug aan te grijpen* en de batailie te betlisfen;
en dat hij aUten dierhalven fchuldig was aan de nederlaag
der armée (q).
Zijne vrienden lebreven hem dergelijke berigten, en
meldden daar bij', dat een zwaar OLweder over zijn
hoofd
(

FRANS, VRIJHEER VAN DER. TRENCK.
JfJ
hoofd zweevde, en alles bereid was, om hem onge.
lukkig te maken. Na dat hij dus ook dezen veldtocht
op ene roemrijke wijze geëindigd hadt, reisde hij na
Weenen , om aldaar aan zijne valfche befchuldip.ers
het hoofd te bieden, en zijne gekrenkte eer nadrukkelijk
te verdedigen.
Hier vondt hij nu reeds drieëntwintig Officiers, die hij
voor het grootfte gedeelte wegens lafhartigheid en (legte
ftreken gecasfeerd en van zijn regiment weggejaagd
hadt. Onder dezen waren 'er in de daad drie of
Vier, die redenen tot klagen hadden. Maar juist deze
weinige eerlijke lieden waren arm, en zonder befcherming.
In tegendeel onder de Hechte kareis weiden
'er genoeg gevonden, die zich van de vijanden van
TRENCK omkopen, en aanhitzen lieten, om valfche
verklaringen tegen hem af te leggen en te beëdigen.
De Heer Hofkrijgsraad WEBER en de Generaal LÖ-
WENWAL.DE hadden zijn' ondergang befloten, en bewerkten
zijn' val, waar bij zij voornamelijk de fequeftratie
van zijne goederen ten oogmerk hadden, om
in troebel water voor zich te kunnen visfchen.
TRENCK, die zich zeiven geen' misdaad tegen den
Staat te verwijten hadt, verachtte alle deze aanvallen,
en fpottede met dezelven. Ondertusfchen wisten zijne
vijanden zich van ene Hofdame te bedienen, die bij
alle bekwame gelegenheden het vertrouwen der Keizerin
allengskens van hem aftrok. Wat was gemakkelijker?
Men vertelde, dat TRENCK een Atheïst was,
of een Vrijgeest, dewijl hij nimmer den rozenkrans
badt, nimmer na de H. Maagd ter bedevaart ging,
en nimmer aflaten kocht: men fprak van zijn ontuchtig
leven; men verhaalde , hoe vele maagden hij in
III. DEEL, M 'S vijands

?8 .LEVENSGESCHIEDENIS VAN
'svijands Land verkracht hadt,hoe vele excesfen zijne'
Pandouren ongeftraft gepleegd hadden; zijn' kerkroof
in Beijeren, en alle zijne wreedheden en plunderingen
werden op het hatelijkst afgefchilderd; en men zocht
de Vorftin vooral in het vermoeden te brengen, dat
hij zoo vele rijkdommen verzamelde , om ééns een
gevaarlijk rebel in Sclavonië te worden.
Daar bij vertelden de Officiers, die door hem ge- 1
casfeerd waren, openlijk in alle bierkroegen en koffij-'
huizen, dat TRENCK den Koning van Pruisfen gevangen
gehad, en wederom hadt laten lopen. Dit was'
vöt»r het domme fanatifche gepeupel van Weenen genoeg,
om zijn' verworvenen roem te vernietigen, en
alles tegen hem in het harrasch te jagen. Eindelijk
Werdt de Keizerin door klagers zoo fterk overlopen,'
dat zij, vooral daar TRENCK zelf hier om verzocht,
bevel gaf, om hunne klachten te onderzoeken. Hier
tóe werdt nu de Veldmaarfchalk CORDLTA , een braaf
man, gekozen. Deze onderzocht onpartijdig, erkende
de waarheid, en berigtte in een' memorie, die hij aan
het Hof overreikte:
Dat alle de ingebragte klachten van dien anrt
waren, dat zij geen krijgsregt vorderden:
dat TRENCK zich nu en .dan tegen Officie-
„ ren vergrepen, en zommigen eigendunke-'
„ lijk gecasfeerd hadt; en dat hij, om dezen
„allen ie bevredigen, 12000 florenen zou
„ betalen: dat alle de overige befchuldigin-'
„ gen na wraakzucht en laster roken: dat
„ men een' man, wiens tegenwoordigheid bij
,, de arméë zoo noodzakelijk was, met gene
„ pro-

FRANS , VRIJHEER VAN DER TRENCK. 179
„ procesfen in Weenen moest ophouden;
„ dat men voor het overige, uit aanmerking
„ van zijne gewigtige dienden, kleinigheden
„ door de vingeren moest zien."
TRENCK, opgeblazen over dezen uitflag, en door
gierigheid en hoogmoed vervoerd , wilde nu zelvs
geen' gulden betalen, nam extra-post aan, en reedt na
zijne landgoederen in Sclavonië. Juist dit was zijn
voornaamfte misdag, die zijn ongeluk bevorderde.
Zijne tegenwoordigheid was in Weenen noodzakelijk,
om voordelen tegen zijne vijanden te bewerken,
die hij te zeer verachtte , en reeds voor overwonnen
hieldr. Dezen in tegendeel maakten zich alle gelegenheden
ten nutte, en wisten zelvs door de derde hand
de Keizerin in het denkbeeld te brengen, dat hij een
gevaarlijk man was, wanneer hij zich beledigd achtte,
en dat hij in Sclavonië, waar alles hem aanhing, misfchien
nadelige oogmerken hadt. TRENCK deedt volftrekt
niets, om deze valftrikken te ontwijken: maar
hij wierf nog Öoo man van zijne goederen , deedt den
veldtocht in de Nederlanden roemrijk mede, en kwam
in October 1746 te Weenen. Bekend is het, dat, na
het duiten van den vrede met Pruisfen, zijn gehele
regiment gereguleerd werdt, en tegen Frankrijk dienen
moest.
Nauwlijks was hij in Weenen aangeland, als hem,
op fpeciaal bevel van de Keizerin, huis-arrest aangezegd
werdt.
Hier beging hij nu den domften ftreek van zijn
gantfche leven, een' ftreek, die van ieder verdandig
mensch afgekeurd moet worden, die tevens zijn onftuimig,
en doldriftig character aanwijst, en die aan.
M 2
zij-

l8o
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
zijne vijanden de wapens in de handen gaf, en alles
bevestigde, wat de afgunst in Haat geweest was tegen
hem te verdicten.
Hij liet zipe fchnonfte equipage infpamien, verliet
eigendunkelijk het huisarrest, en voer openlijk, met
vesacnung , van her Hof-bevel, na de Schouwburg,
waar de Keizerin zelve tegenwoordig was.
Her zas hij in ene loge den Kapitain Graaf GOS­
SAU., en nog één' van zijne gecasfeerde Officiers, die
eigenlijk de hoofdaanvoerders van zijne befchuldigers
waren. Van grim en wraakzucht bedwelmd, ijlt hij,
als een razend mensch, in deze loge in, grijpt den
Graaf GOSSAU, en wil hem, in het gezicht van de
Keizerin, na beneden op het parterre werpen, GOS­
SAU trekt zijn' degen, om noodweer te doen, en zou
hem doorboord hebben; maar TRENCK grijpt na denzelven,
en fteekt zich zei ven door de hand. Alles,
wat rondom hun was, ijlt om GOSSAU te redden na
hun toe; want deze kon zich tegen een' zoo ijzelijken
reus niet met de vuist verdedigen : en de van
grimme fnuivende doldriftige Pandouren-Overlte rijdt
na huis.
Nu kon MARIA THERESIA gewis niet meer genadig
of toegevend jegens een' zoo onbefchaamd man zijn.
Hij kreeg dus een' wacht in zijn' huis, en in weinige
dagen wisten zijne vijanden van dit geval zoo goed
paitij te tiekken, dat 'er nu een krijgsraad aangefteld
werdt, om zijne zaak te onderzoeken.
De Ge' eraal LÖWENWALDE wist hier bij zijne rol
zoo li"'g te fpelen, dat hij door den Hof krijgsraad
als Pvadi ter t van dit krijgsgerigt, en tevens als fequester
var. de gneden n van TRK»;CK benoemd werdt.
Hoe zeer nu, en met hoe veel bitterheid IRÉ-NCK ook
te-

XI.
J.TOI ^llruT* mr. tt JU.
staman mi?.
Hij = o^rijipt «lem. Graaf GOSSAU, en -wil
hem — na "beneden op liet parterre -werpen.
GOSSAU trekt zojn 1 ie^en ° Tbl. a8o o

FRANS, VRIJHEER VAN DER TRENCK. l8t
tegen dezen man protefteerde, aan wien hij een irar
te voren aan het Hof, in de antichambr: van Prins
KAKEL , een voet onder zijn agterlfe geprefenteerd
hadt, en die in zijn gantfche leven aan het huis Oostenrijk
zoo vele diensten niet bewezen hadt, als
TRENCK in één* dag; hij bleef toch zijn bloedrigter,
en tevens gevolmagtigd om zijn goed te bellieren.
Nu werdt tevens in de nieuwstijdingen bekend gemaakt,
dat allen die genen, die tegen den Overllen,
Baron VAN DER TRENCK iets te klagen of te getuigen
hadden, zich konden aanmelden, en dagelijks een'ducaat
kostgeld ontvangen (r> Men oordele hier uit,
hoe zeer bet geral dezer befchuldigers vermenigvuldigde,
om maar geld te krijgen. In korten tijd waien 'er
vierenvijftig, waar van de meesten verdiend hadden veroor
ieeld te worden, om met den bezem in de hand de
openbare (haten van Weenen te reinigen: en zij ontvingen
in den tijd van vier maanden meer dan 15000
florenen, voor kostgeld , uit het vermogen van
TRENCK. Zelvs valfche getuigen werden door den
rigter zeiven omgekocht, en ik verklaar hier mede op
mijne eer, dat de Piadïdent Graaf LÖWENWALDE mij
zeiven duizend ducaten aanboodt, wanneer ik de geheimen
van mijn' neef verraden wilde; mij daarenboven
zelvs de vergoeding van mijne geconfuceerde
Praisfifche goederen, en ene compagnie bij de armée
belovende
Men kan hier uit befluiten, hoe het bij zulke rig-
«ers toeging. Zoo veel mij bewust is, en aog t-> n-
WOQR
(r) I Deel, bladz. 135.
(0 I Deel, bladz. 143.

l8l LEVENSGESCHIEDENIS VAN'
woordig uit de acten van het proces van revifie bewezen
kan worden , zijn naderhand meer dan veertig
openbare valfche eden te rug geroepen en afgezworen.
Bij de tiende vergadering van de comaiisfie, die
met het onderzoek der zaak van TRENCK belast was,
werdt hem voorgeworpen, dat door zijne fchuld de
bataille van Sorau verloren was. Maar hij verdedigde
zich met een eigenhandig getuigenis van Prins KAREL,
waar in verklaard werdt, dat de Ordonnantie-officier,
die afgezonden was om hem de order tot den aan«
marscli en aanval over te brengen, verdwaald geraakt,
en terst kort voor het ogenblik tot den aanval bedemd
bij *hem gekomen was. Hier door was hij ten dezen
opzichte volkomen geregtvaardigd. Maar Graaf LÖ-
WEWWALDE werdt hier over zoo woedend, dat hij
werkeüjk enige beledigende woorden tegen den Prince
uitbraakte, TKFNCK, die dezen als zijn' weldoener
beminde en vereerde, werdt hier over zoo toornig,
dat hij terftond den Prajfident bij de borst greep;
hem, even als de tiger een' kat doen zou, in de
hoogte hief; na het venfter droeg; hetzelve openrukte;
en hem daar uit van ene hoogte van vier verdiepingen
na beneden werpen wilde. Alles fchoot ter
hulpe toe; de wacht drong na binnen; en terftond
werdt hij in de militaire gevangenis gebragt, en, als
een euveldader, kruiswijze in boejen gefloten; en wel
aan denzelvden voet, die kort te voren, in den dienst
zijner Vorfdn, verbrijzeld, en nog niet volkomen geheeld
was (/). Bij het Hof werden de ware omfiandighe^en
, die hier toe aanleiding gegeven hadden ,
verty)
I Deel, bladz. 35.
&

FRANS, VRIJHEER VAN DER TRENCK.
I83
verzwegen; en bij gevolg dit vonnis bevestigd: dus
moest TRENCK nu voor zijn' ergften vijand, als een
misdadiger geboejd, verhoord worden, en zich tegen
valfche befchuldigingen, waar toe hij nimmer grond
gegeven hadt, verdedigen. Hoe het prothocol, waar
in de kondfchappen der getuigen aangetekend werden,
bij dit gerigt vervalscht geworden is; en hoe men
hem alle gelegenheid om zich behoorlijk te verdedigen,
benam, dit is in het proces van revifie legaal
bewezen.
Daar 'er nu geen articul voorkwam, dat grond gaf
•tot ene criminele actie, zoo bedacht men het volgende
fchelmftuk, dat ik nog tegenwoordig met aften en
oirkonden bewijzen wil.
Ene openbare hoer, de maitresfe van een' Asfesfor
van dezen krijgsraad, den Kapitain Baron RIPPERDA,
werdt omgekocht, en bezwoer, dat zij de dochter
van den Pruisfifchen Veldmaarfchalk , den Graaf
SCHWERIN, was; dat zij bij den Koning van Pruisfen
in bed gelegen hadt, toen TRENCK bij Sorau de legerplaats
veroverde; en dat hij toen den Koning, benevens
haar, gevangen genomen, maar weder vrij gelaten
hadt. Zij noemde zelvs zijn Adjudant, den Baron
HÏLAIRE , die 'er bij tegenwoordig zou zijn geweest.
Deze IIILAIRE, die naderhand ene Baronesfe TIL-
IIER trouwde, en bij gevolg TRENCK'S zwager werdt,
'was toen juist in Weenen; men vergeleek hem dierhalven
met deze hoer; en het bedrog werdt nu openbaar.
Desniettegen (taande moest de eerlijke man, die
'dèr waarheid getuigenis gegeven hadt, insgelijks na
de gevangenis wandelen. Men boodt hem heimelijk
geld aau, om hem om te kopen. Daar die nu önmo-
M 4
ge-

1$4 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
gelijk wns, en men hem evenwel het openbaar uitkomen
voor de waarheid beletten wilde, bieef hij enige
weken in de gevangenis zitten, en kwam eerst vrij,
toen in het proces van revifie deze fchanddaad van
den Heer Praeillent naakt ontdekt werdt,
Ondertusfchen liep het gerucht in de gantfche fiad,
dat TRENCK den Koning gevangen gehad hadt; en dit
was toereikend, om het dom gepeupel in het harnasch
te jagen, en alle vrienden van zijne verdediging af te
fchrikken. Nu werdt hij een landverrader genoemd;
en, fchoon hij nu zederd veertig jaren in het graf
ligt, en'zijne onfcbuld in dit geval waereldkundig is,
zoo heb ik toch tot op dit ogenblik in alle gezelfchappen
te Weenen dit fchandelijk verwijt moeten
horen herhalen. Ja zelvs de Keizer was niet beter
onderrigt, en onze Generaals, die eerst na zijn' dood
Vaandrigs werden, geloven nog, dat de Pandouren
gene dienden gedaan hebben , en dat TRENCK on*
trouw diende, en'dus geen beter naam of lot waardig
wts.
Schoon ik nu in het eerfte Deel van mijne Gefchiedenis
(«) dit merkwaardig voorval met de zoogenaamde
Freule SCHWEKIN reeds omlhmdig verhaald heb,
zoo vergunne men mij toch in deze verkorte Levensbefchrijving
van mijn' neef hetzelve te herhalen , om
dat het hier toe eigenlijk behoort. Zijne zaak is hier
door eigenlijk de mijne geworden, om dat de meeste
aanzienlijke lieden in Weenen, die maar aan overleveringen
gewo 0
n zijn te geloven, nog tegenwoordig
in die doling verkéren, dat TRENCK wegens misdaden
(?) Bladz. 45.48,
te*

FRANS, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 185
tegen dett Staat, regtvaardig tot ene gevangenis op
den Speelberg veroordeeld geworden is, en dat zijne
goederen billijk geconfisceerd zijn. Daar dit nu zeer
zeker onwaar, en ook nergens in de aéten van het
proces te vinden is, zoo moet ik hier enigszins wijdlopig
zijn, en dat geen herbalen, dat reeds in mijne
eigene gefchiedenis gezegd is.
De voorname kunstgreep van den Graaf LÖWEN»
WALDE was eigenlijk, dat hij een valsch prothocol
maakte, en aan TRENCK alle communicatie met zijne
vrienden benam , op dat hij zich niet zou kunnen
verdedigen, noch het gefmeed bedrog ontdekken. Hij
koos een' dag, waar op de Keizer en Prins KAREI,
bij Hollitzsch op de jagt wilden gaan. Zijn krijgsraad
hadt reeds het doodvonnis ondertekend, en de
toebereidzelen, om in aller ijl een fchavot op te rigten,
waren reeds gemaakt. Hij wilde nu na de Keizerin
gaan, en bij haar de ondertekening van het von»
. nis pogen te bewerken, door haar voor te ftellen het
dringend gevaar, dat de Staat te wachten hadt, bij
aldien men een zoo gevaarlijk man niet fpoedig van
kant maakte: dan wilde hij in den nacht het vonnis
ter uitvoer brengen, eer de regtvaardige Keizer, die
TRENCK beter kende, en altijd zijn magtigfie befcher*
mer was, te rug kwam.
Was deze aanflag gelukt, dan was TRENCK als een
booswigt geftorven, en men hadt algemeen geloovd,
dat hij den Koning van Pruisfen gevangen en losgelaten
hadt. De edele Freule SCHWERIN hadt dan den
Adjudant van den Graaf LÖWENWALDE, met 50000
guldens uit de kas van TRENCK tot een huwelijksgoed,
gekregen; en zijn groot vermogen was dan gewis onder
zijne rigters en befchuldigers verdeeld geworden, ]
M 5
Maar

l86 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
' Maar bij geval was de kamerdienaar van Graaf LÜ-'
WENWALDE een eerlijk man , en hadt enige betrekking
óp ene oude maitres van TRENCK. Aan deze vertrouwde
hij het geheim, en dit brave meisjen ijlde terltond
na den Overften Baron LOPRESTI, die een boezemvriend
van TRENCK. was, en tevens een rijk en toenmaals
bij het Hof geaccrediteerd man, en deze werdt
ook in de daad zijn redder. De Keizer en Prins KA-
REL werden onderrigt, wat 'er gaande was. De jagt
na Hollitzsch bleef bepaald, en de reis ging ook aan;
maar, toen LÖWENWALDE bij de Keizerin verfcheen,
en op de ondertekening van het vonnis aandrong ,
was zij reeds beter onderrigt. De Keizer kwam nog
denze*den dag onverwacht te rug, en de vervloekte
aanflag werdt verijdeld. Men overtuigde de grote THE-
RESIA volkomen van het gefpeeld bedrog. De zoogeraamde
Freule SCHWERIN werdt vastgezet; aan LÖ-
WENWALDE alles, ook de fequeftratie van het vermogen
van'TRENCK, afgenomen; en een fupremum revi- *
forium over den krijgsraad en het proces van TRENCK
benoemd, dat tot dus verre in Weenen een' ongehoord
voorval was, en aan de zaak terftond ene andere
gedaante gaf.
TRENCK werdt van zijne ketenen bevrijd, en uit die
gevangenis, waar in men hem geworpen hadt , na
het Arfenaal overgebragt, waar hij vier kamers, een'
Officier om hem te bewaken, en alle gemakken verkreeg.
Nu vergunde men hem een' Advocaat aan te
nemen, om zijne zaak te verdedigen. Ik zelf verkreeg
ook, door toedoen van zijne Majefteit den Keizer,
verlof om vrij bij hem in en uit te gaan, en hem in
alles de behulpzame hand te bieden (v).
In
' (V) I Deel, bladz. 134.

FRANS , VRIJHEER VAN DER TRENCK* l8?
In dit verhaal heb ik vergeten te zeggen, dat ik
juist, toen TRENCK in dit proces was ingewikkeld,
uit mijne gevangenis van Glatz ontvlucht was, en te
Weenen kwam.
In dat tijdftip nu, toen men befloot de zaak van
TRENCK in een revifie-proces op nieuw te onderzoeken,
was het, dat Graaf LÖWENWALDE mij, dien hij
voor een ligtzinnig en geldgierig jongeling aanzag,
met geld omkopen wilde, om de geheimen van. mijn*
bloedvriend lchandelijk te verraden.
Zoo dra het revifie-proces beflist was, droeg Prins
KAREL VAN LOTHARING N mij op, om aan mijn' neef
ernltig te zeggen: „ dat hij het alleen aan zij>;e gie-
„ righeid te wijten hadt, dat zijn proces zoo lang ge-
„ rekt werdt, dewijl hij geweigerd hadt, in tijds ene
,, elendige fom van 120CO guldens te betalen , waar
„ mede men alle de klagers, die nu luid tegen hem
fchreeuwden, gemakkelijk hadt kunnen affchepen:
,, doch, daar de zaak nu zoo ver gekomen was,
„ moest hij zijne rigters tot het proces van revifie
i,, zelf kiezen, en geen geld fparen : en voorts kon
„ hij van zijne protectie volkomen verzekerd zfn (
"
Nu werdt de eerwaardige Veldmaarfchalk KÖVJG-
SECK , Gouverneur van Weenen , tot Praefident benoemd;
maar alleen,om dat hij een afgeleevd grijzaart
was, die meest al aan het podegra lag, en gene fesfiën
meer bijwonen konde. De Graaf s*** werdt Vice-praefident.
Aan dezen man, die nimmer geld genoeg
hadt, en een ilim juftitiarius was, heb ik zelf
3000 ducaten betaald, die ik op TRENCK'S aanwijzing
van den Baron LOPRESTI kreeg (v).
(w) Verg. I Deel, bladz. 137,
De

188 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
De beide Ho'raden KOMERKANSGIJ en ZETTO ontvingen
ieder 4000 Rijksdalers vooruit, met verzekering
, dat zij eens zoo veel hebben zouden, als
TRKNCK geabfolvee en zijne befchuldigers uit het
Land gebannen zouden zijn.
De andere Asfesforen van dit Reviforium waren onbeduidende
wezens, en alleen jabroêrs, die alles toeftemden,
wat door de drie eerften belloten werdt.
TRENCK floot ook met zijne rteters een formeel
contract, dat een zeker groot Heer in het geheim ratificeerde.
Men kan zich nu ligt voordellen, dat de zaak van
TREI\CK wel dra ene andere gedaante kreeg. De Advocaat
GERHAUER nam bet crimineel proces op zich,
en BÜRGKR de civile actiën.
Bij de revifie begon men met de zoogenaamde
Freule SCHWERIN: doch, om dat men den krijgsraad
niet openlijk te fchande wilde maken, ftelde zij zich
zinneloos aan, gaf in het verhoor verkeerde andwoorden,
en, wanneer TRENCK op een fcherper onderzoek
aandrong, gaf men hem ten andwoord, dat zij
over de gre: zen was gebragt geworden.
Zes jaren na dit voorval, toen TRENCK reeds dood
was, vond -ik haar toevallig in Bi ünn, daar zij aan
een' bedienden getrouwd was. Zij bekende mij toen
de gantfche zaak, en ook, dat zij van den Graaf LÖ-
WENWALDE voor 500 guldens omgekocht was , om
deze rol te fpelen.
Bij mijn' terugkomst in Briinn, wilde ik haar gerigtelijk
laten verhoren; maar haar man hadt zich in dien
tusfchentijd aan een' diefftal fchuldig gemaakt, en zij
waren bei.ten doorgegaan. Het doet mij nog ieed,
dat ik toenmaals zoo achteloos was, daar ik ene zoo
foe«

FRANS, VRIJHEER VAM DER TRENCK. 189
goede gelegenheid had , om de eer van TRENCK te
redden, en de Keizerin te overtuigen. Doch het zou
mij nog meer gcfmert hebben, indien LÖWENWALOE
toen niet reeds dood geweest was.
Merkwaardig blijvt het ondertusfchen altijd voor
mij, dat men in een' zaak van zoo veel gewigt, noch
in het prothocol van den krijgsraad, die 'er eerst over
gezeten heeft, noch in dat van het fj.f van revifie,
één enkel woord van deze edele Freule seaweRir*
aangemerkt vindt, . . Een zoo zichtbaar fchelmftuk
van een bloedrigter hadt door een* heraut, en door
openbaren druk in Weenen bekend gemaakt, en de
zoogenaamde maifres van den groten FREDRIK hadt,
tot een fchouwfpel voor het gemeen, met hem, die
haar omgekocht hadt, zamengekoppeld, 0p de kaak
gezet moeten worden. Het voorwendzel, dat zij gek
geworden was, en dat men haar over de grenzen gebragt
hadt, ontfchuldigt de Heren van den krijgsraad
Biet. TRENCK wilde de Heldin voor het revifie-gerigt
zien, en dit verkreeg hij niet.
O fchande voor ene Christelijke Monarchie! Wanneer
mannen, die in den algemenen nood aan het Vaderland
zulke grote diensten bewijzen, als mijn neef
gedaan heeft, aan zulke mishandelingen onderworpen
zijn, welke wegen zal dan een eerlijk man inflaan,
om zijn regt te verkrijgen!
Voor het overige roepe ik de gehelï edele Hungaarfche
natie, en de waereld, die billijk oordeelt, tot
getuigen op. Dat zij zeggen, of dan waarlijk de Pandouren
van TRENCK een zoo verachtelijk volk in den
toenmaligen .oorlog waren, als men in Weenen (tellen
wil? Zederd dat het regiment van TRENCK een regu.
her Hungaarsch Infanterie regiment is, heeft het voorze.

3|© LEVENSGESCHIEDENIS VAN
zeker in 30 jaren zoo vele vijanden niet vernield,zoo
vele Heden niet veroverd, zoo veel contributie niet
ingevorderd, en zoo vele gevangenen niet gemaakt,
als TRENCK in één jaar. Maar alle zijne diensten zijn
ondankbaar vergeten, en, wat het gevolg hier van
wezen zal, is nog zeer onzeker. - De Tactiek
van TRENCK is van de tegenwoordige hemelsbreed onderfcheiden.
Het doet mij leed, dat onze Monarch
dit niet geloovt. Ik wensch hem in den oorlog veel'
TRSNCKS; want het blijvt allerzekerst, dat de kroon
van THERES'A ook door deze thands zoo verachte,
Pandouren dadelijk on.ferfteund is.
Nu wil ik een ander articul uit dit zoogenaamd crimineel
proces aanroeren.
TRENCK werdt befcbuldigd , dat hij een' zekeren
Pandour, TAUL. DIACK, duizend flokilagen hadt laten
geven , en dat deze onder de (lagen was dood gebleven.
Dit bezwoeren twee van zijne toenmalige be«
fchuldigers, die thands nog grote mannen in de Oostenrijkfche
armée zijn, en zij verklaarden, dat zij 'er
ooggetuigen van geweest waren.
Of fchoon nu nog tegenwoordig bij vele reguliere
regimenten menig follaat dood gellagen wordt, zonder
dat daarom juist de Officier tot ene ewige gevangenis
wordt veroordeeld, zoo wil ik echter dit geval
hier in het ware daglicht plaatzen.
Zoo dra het proces in revifie getrokken werdt,
zondt TRENCK mij na Sclavonië, waar van daan ik
PAUL DIACK niet dood , maar levendig na Weenen
bragt. * %
Hij verfcbeen voor-het gerigt, en toonde aan, dat
de beide Officiers, die gezworen hadden, dat zij zijne
executie hadden bijgewoond, en dat zij hem hadden
zien

FRANS, VRIJHEER VAN DER TRENCK. IQI
zien ftervert en begraven worden, op dien tijd 180
mijlen ver van het regiment af waren, en in Sclavonië
op werving lagen, 'PAUC DIACK hadt reeds driemaal
gerebelleerd, en complotten gemaakt, TRENCK
hadt hem driemaal pardon gegeven, om dat hij anders
een zeer goed foldaat en een oude rover was. Eindelijk
hadt hij met 40 man nog eens een complot gemaakt,
en was tot de galg veroordeeld. Nu riep hij
zijn' Overllen toe: Vader!' als ik duizend ftokfla-
„ gen uitfta, geevt gij mij dan. pardon t" TRENCK
andwoordde; „ Ja!" Hij ftondt zoo veel flagen
werkelijk door, werdt in het hospitaal geheeld , en,
overtuigde dus de valfche befchuldigers van meineed.
Ik bragt nog veertien andere getuigen uit Sclavonië
mede , die alle de overige articulen der bsfchuldiging
wederfpraken, fchoon die reeds op zich zeiven
tegen zulk een' man niet verdiend hadden in
aanmerking te komen: en het proces kreeg dus ene
geheel andere gedaante. Het was ook volftrskt onmogelijk
, hem over één poinct ene criminele actie aan
te doen; en des te fchandelijker was het gedrag van
die genen, die hem wilden opolferen.
Zijne lage vijanden verfpreidden zelvs in de ftad,
dat hij ene zekere galanterie-verkoop (ter te Weenen,
die men verworgd vondt , omgebragt en beroovd hadt.
Maar kort daar op werdt de regte dader van dezen
moord ontdekt en geradbraakt. Zoo ver ging de laster
omtrent een* man, die den Staat zulke gewigtige
diensten gedaan hadt. Zijn been werdt in den dienst
verbrijzeld, hij bloedde zoo dikwijls met ere, leedt
alle mogelijke folteringen van de handen der heelmeesT
ters, offerde alle zijne genoegens op, verdroeg meer
ongemakken des oorlogs kan iemand anders in het
gant-

JOÏ
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
gantfche leger, ontrustte den vijand winter en zomer,
en was de waakzaamfte en onvermoejdlte foldaat,
die, waar hij maar gelegenheid vinden kon, vuur en
kogels zocht. Dit heeft bij in duizend voorvallen ge.
toond; hij heeft zelf verfcheidene voorposten verrascht
en nedergefabeld; en nogthands zeggen thands zommige
Generaals, wanneer zij in fpiegelgevechten een'
fchans beftormen; „ TRENCK is maar een Pandour
geweest, en zijn regiment is door de tegenwoordi-
„ ge Tactiek eerst gefchikt geworden, om dienst- te
doen." God geve het! maar ik geloof, dat men in
den zevenjarigen oorlog TRENCK zeer gemist heeft:
en zeker is het, dat men in denzelven minder van de
Pandouren gehoord heeft, dan, toen hun eerfte Oprigter
nog den patriotfchen fabel voor de eer van Oostenrijk
droeg, en, als een beoefenend Tacticus , op
het flagtveld manoeuvreerde.
Onder de voornaamfte befchuldigingen tegen hem
was ook deze, dat hij in Siltfië de dochter van een'
molenaar verkracht hadt. Dit werdt door haar zelve
voor het gerigt bezworen; maar hij kon zelvs bij de
revifie van het proces zich deswegens niet volkomen
verontfchuldigen, dewijl hem alle wegen ter verdediging
afgefneden werden. En juist dit was onder de
regering van THBREMA zulke ene onvergeeflijke misdaad,
dat hij alleen hier om als een euveldader tot
zijne gevangenis op den Speelberg veroordeeld werdt,
dewijl men van de overige articulen niets bewijzen
kon. Ondertusfchen, na dat hij reeds twee jaren dood
geweest W2s, ontdekte ik ook den waren grond van
deze zaak. De Major VON MANSTEIN, een van onze
bloedverwandten , aan wien hij niets als weldaden
bewezen Jiadt, en die door hem uit de bitterfte ar.
moe-

FRANS, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 193
moede, binnen vier jaren, tot Major bij zijn regiment
was verheven, was laag genoeg, om in deze zaak een
valsch getuigenis te geven, om TRENCK daar door van
het regiment te verwijderen, dewijl hij, benevens den
Quartiermeester FRIDERICI, 84000 guldens uit de regimentskas
ontvreemd hadt (x). Zoo dra TRENCK
dood was, werdt alles op hem gefchoven. Ondertusfchen
was deze molenaars dochter reeds de maitres
van MANSTEIN , eer zij TRENCK gezien hadt. En echter
gelukte dit fchelmihik zoo goed, dat hij daar door
bij de deugdzame Keizerin alle genade en medelijden
voor ewig verloor. Hij moest aan het meisjen 8coo
guldens voor hare eer, en aan de Invaliden-kasfe 15000
guldens betalen, en nog daar en boven wegens deze
zoogenaamde misdaad tot ene ewige gevangenis veroordeeld
worden.
Drieënzestig civile procesfen en actiën had ik na
zijn' dood nog met zijne befchuldigers te voeren.
Doch zij kregen allen befchimping, fmaad, en fchande,
in plaats van het geld, dat zij begeerden. Ik
won alle de procesfen, en zij werden veroordeeld,om
niet alleen de gerigtskosten te betalen, maar ook de
kostgelden en voorgefchotene penningen, die zij reeds
van Graaf LÖWENWALDE ontvangen hadden, te rug te
geven. Doch zij waren allen arm, en dus verloor ik
alles; fchoon LÖWENWALDE mij van regtswege alles
hadt moeten vergoeden. Ondertusfchen hadden zij alleen
15000 guldens aan kostgelden getrokken, die ook
voor mij verloren bleven (y). Ook was het zeker on-
(JC) I Deel, bladz. 238.
O) I Deel, bl3dz. 135, 236, 237.
III. DEEL. N
ge-

JQJ
LEVENS GESCHIEDENIS VAN
gehoord, dat een klager, die eifchen doet, reeds op
rekening van deze eifchen betaling van den Rigter ontvangt,
eer het beflist is, of zijne eifchen wettig zijn.
Doch in her pfothöcol, en in de acten van het proces
van TRENCK vindt men, dat dit gefchied is. En
•echter zulke' Rigters worden niet gertraft, en 'er wordt
gene vergoeding gedaan, na dat het bedrog ontdekt is!
Welk lezer beevt niet te rug op bet zien van zulke
ene handelwijs , en welke gedachten moet men zich
maken van de uitoefening der geregtigheid te Weenen!
Ik zou dergelijke ontërende gefcly'edenisfen voor ewig
verzwijgen, maar de eer van mijn' geftorvenen bloedvriend
noodzaakt mij, om aan de waereld te tonen ,
hoe men met hem en mij gehandeld heeft. Veertig
jaren zijn reeds verlopen, na dat dit gefchied is, en
dus zal niemand meer veroordeeld worden, om den
reeds gepra; failleerden buit aan mij te rug te betalen.
Maar, wanneer dit door iemand gelezen wordt, die
toegang tot den tegenwoordigen Monarch heeft, dan
kon het misfchien gebeuren, dat hij aan mijne kinderen
nog eens geregtigheid liet wedervaren: en dan
zouden de onwettige bezitters der rijkdommen en goederen
niet langer in het gerust genot van het regtmatig
erfdeel van mijne kinderen kunnen blijven, het welk
hun naar de Hungaarfche wetten op generleie wijze,
zelvs door gene prajfcripde, ontnomen kon worden.
De overige articukn van zijn crimineel proces beftonden
meest daar in, dat hij de rebellerende Pandouren
zelf onthoofd, Officiers zonder krijgsregt gecasfeerd,kelken
en rofenkransfen var. zijn volk gekocht en
verfmolten, aan een paar papen ftokflagen gegeven,
des zondags gene misfe gehoord, en misdadigers- uit
de kloosters, waar in zij, even als in vrijplaatzen, gevlucht

FRANS , VRIJHEER VAN DER TRENCK*
I95
vlucht waren, met geweld weggefleept hadt. Dergelijke
dingen waren- in een' partijganger ligt te ontfchuldigen,
die ruwe volken aanvoerde; en de Officiers
, die hij met ftokflagen van achter het front weggejaagd
hadt, om dat zij zich, uit vrees voor het
vijandelijk vuur, verborgen hadden, zwegen wel dra
ftH, zoo dra de zaak van TRENCK, zonder de protec.
tie van LÖWENWALDE, of WEBER, voor het gerigt
verfchijnen mogt. Zij flopen weg, maar arbeidden onder
de hand niet minder, om hun oogmerk te bevor.
deren, het welk dan ook door de hulp van den bïegtvader
van het Hof gelukte, welke, door de woede
de Beijerfche monniken heimelijk aangezet, de beste
Vorftin eindelijk ongevoelig voor een' man gemaakt
hadt, die haar zoo getrouw, zoo braaf, met zijn
bloed gediend hadt.
De grootfie fout nu, die TRENCK , gedurende de revifie
van zijn proces, beging, was deze: opgeblazen
over zijne overwinning, die hij zeker te wachten hadt,
en heimelijk door zijne vrienden, die in het gerigt zaten,
verzekerd, dat hij om Pafchen 1748 vrijgefproken
zo^worden, liet hij zijne Levensgefchiedenis te
Frankfffit drukken, waar in niet alleen het gedrag van
een groot gedeelte zijner eerfte. Rigters ontdekt werdt,
maar waar in ook uitdrukkingen voorkwamen, die genoeg
bewezen, dat zijne vrienden, die over de revifie
zaten, gevaar liepen, van door hem verraden te worden,
zoo dra hij hun niet meer nodig hadt. Zijn Advocaat
GERHAVER hadt in dit geval alles te vrezen,
want deze was tot de omkopingen gebruikt geworden;
en'hij vorderde dus zijnfc betaling j eer het papier,
waar op zijné volkomene vrijfpraak volgen zou, ingeleverd
was. Daar voor begeerde hij 2000 ducaten,
Na
es

I06
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
en de gierige TRENCK, die reeds vrij dacht te zijn,
boodt hem loo ducaten. Hier door werdt de uitfpraak
opgehouden, LÖ WEN WALDE wist zich deze gelegen»
heid ten nutte te maken, en GERHAUER ontdekte hem
alle geheimen. Daar nu deze .man bij den val van
TRENCK het meeste belang hadt, ging hij na de Keizerin
, ontdekte haar dat de Revifeurs omgekocht waren
, en dreigde , dat hij openlijk de eer van zijn'
rigtbank verdedigen zou, indien TRENCK, tegen het
vonnis van den krijgsraad aan, door protectie van den
Keizer en van Prins KAREL vrijgefproken werdt.
Bij deze zelvde gelegenheid zocht hij mij ook om te
kopen,pm den inhoud van het contract te ontdekken,
qat TRENCK met zijne Revifeurs gemaakt hadt. Doch
dit mislukte hem: ik befchouwde hem als een' flecht
man, om dat hij den aanflag gefmeed, en werkelijk
met den Directeur van de Politie MANGANETTA befloten
hadt, mij terftond bij mijne aankomst in Weenen
te laten arreftéren, onder voorwendzel, dat ik door
den Koning van Pruisfen afgezonden was,oHÉ TRENCK
die hem gevangen genomen en losgelaten hadt, te
helpen. Men hadt mij intusfchen incognito in de gevangenis
laten fmachten, tot dat men met TUÏNCK'S
vonnis in gereedheid was. Deze list ontdekte LOPRES­
TI tevens, toen de voorname aanflag door de fijne
Freule SCHWERIN uitgevoerd zou worden, en toen
deedt de befcherming, die de Keizer aan ene regtyaardige
zaak verleende, deze list mislukken.
Daar nu mijn neef, gelijk ik zoo even zeide, op
ééns alle zijne vrienden met ondankbaarheid dreigde,
en hem alles verliet; daar hy alleen voor mij vreesde,
aan wien hij alles te danken hadt; en daar hij mij,
zoa

FRANS, VRIJHEER VAN DER TRENCK, 197
zoo als ik reeds in mijne Levensgeschiedenis (z) verhaald
heb, door omgekochte Officiers verraderlijk uit
de waereld wilde maken, op dat hij mij gene dankbaarheid
zou fchuldig zijn; zoo verliet ik hem eindelijk
ook, en Prins KAREL trok insgelijks de hand van
hem af
Hier door kregen zijne vijanden nu een open veld.
Zijn vijand zweeg ook; de revifie van het proces werdt
afgebroken; en den 2ofren Augustus werdt hij veroordeeld
, om als een ftaatsgevangen voor ewig op
den Speelberg wèl bewaard te worden.
Maar zijn vermogen bleef gefequeftreerd, zoo echter,
dat hem gene van zijne bezittingen ontnomen
werdt, en dat hij, tot aan zijn' dood toe,de rekeningen
zijner beambten gerevideerd, en bevelen gegeven
heeft O).
Ondertusfchen was hij het flagtoffer van zijne gierigheid
en van zijn boosaartig hart. De' Revifeurs had«
den meer dan 50000 Rijksdalers van hem gefchraapt,
en op het laatst, toen zij van hem zei ven verraad te
vrezen hadden, lieten zij hem Heken, en maakten,
dat hij niet meer luid om regt roepen kon.
Deze is eigenlijk de ware gefchiedenis van het proces
van TRENCK, dat in Weenen zoo veel gerucht gemaakt
heeft. Menig een heeft daar bij gezitterd; menig
een heeft 'er een vet gebraad Tan gefmuld. Ik
heb daar bij het best gelegenheid gehad, om de bewaarders
van de heilige geregtigheid nauwkeurig te leren
kennen ; en , hadt de affchuwelijke gierigheid
(2) I Deel, bkdz. 138.
(a) I Deel, bladz. 104, 105.
N 3 '
TRENCK

TQ8
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
TRENCK niet bevangen, dan hadt hij den val van alle
zijne vijanden bewerkt, en was zelf tot de hooglïe
ereposten in den Staat geklommen. Maar, daar hij
ontijdig wilde fparen, verloor hij alles.
Hij wilde van den Speelberg ontvluchten, maar dit
gelukte niet. Hadt hij mijn ontwerp gevolgd, toen ik
hem den weg aanwees, om uit het Arfenaal te ontkomen
(£),dan waren wij beiden gelukkige menfehen
.geweest, hij was niet in den kerker geftorven, en ik
had de Maagdenburger gevangenis niet behoeven te
ondergaan. Zoo fpeelt het lot met ons menfehen. Hij
hadt van zijne Vorftin gunst, achting, beloning verdiend,
door zijne daden, zijn' dienstijver, en zijne
echte patriotfche trouw: en hij werdt ondertusfchen
als een euveldader behandeld. Aan bijzondere perfonen,
die hij geplunderd heeft, om zich rijk te maken
; aan onfchuldige menfehen, die hem nimmer beledigden
, en wien hij leven en goed benam , wanneer
zijne wilde en ziedende driften hem daar toe aanzet,
teden; aan menig eerlijk man, dien hij ongelukkig
maakte; aan zijn' eigenen vierëntagtigjarigen vader;
aan zijne fchone deugdzame vrouw, die hij als een
wreedaart behandelde; aan mij zeiven; aan de zedelijke
plichten van bloedverwandtfchap en menfchenlievde
, hadt hij wraak, ftraf, en verbanning uit de menfchelijke
maatfehappij verdiend. Maar dit alles heeft
hij op den Speelberg geboet; en van deze zijde is
hem regt gedaan, wanneer zijn naam aan de verrotting
overgegeven, en uit de lijst der menfehenvrienden
en eerlijke mannen uitgewischt is, door de tranen van
die
(b) I Deel, bladz. i%6.

FRANS, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 199
die elendigen, aan wien hij zijne wreedheden, zonder
enige de minfte barmhartigheid heeft uitgeoefend. Vervloekt
zij ziju aandenken in Beijeren! Ik zelf vlotk
de asch van een' man, die wezenlijk voor zich zeiven
alleen leevde, en gevoelloos was voor de zuchten
van weerlozen en verdrukten. Ewig ruste de vloek
op die genen, die aan vrienden en vijanden zoo handelen,
als TRENCK 1 Mijn hart vloekt hem nog in zijn
graf, daar hij mij bedrieglijk tot zijn' ervgenaam gemaakt
, en hier door alleen mijn ongeluk veroirzaakt
heeft! Maar daar tegen moet bij het graf vau LÖ-
WENWALDE , en van zijne medeplichtigen , ook een
fchandzuil daan, waar aan hij, aan zijne omgekochte
Freule SCHWEIUN vastgekoppeld, reeds bij zijn leven
hadt moeten prijken, om allen die •genen, die op den
heiligen rigterftoel zitten, tot fchrikbeelden en afichuw
te dienen.
Maar de Oostenrijkfche Monarchie, en de Croatifche
natie zijn aan TRENCK ewige dankbaarheid, en
een ereteken fchuldig, ter beloning voor zijn arbeidzaam
en nuttig leven,en voor zijn'onfchuldigendood,
daar. hij als een martelaar van den nijd en van den be-.
drieglijkften laster ftierf.
Van zijne goederen,die hij in den oorlog zamengeraapt
hadt, heb ik niets geërvd. Hij liet mij niet eens
de helft na van dat geen , dat mij reeds van zijn' eerlijken
vader met regt toebehoorde; en dat ook ongefchonden
aan mij hadt moeten worden overgeleverd,
fchoon zelvs ziju zoon een' misdaad tegen den Staat
begaan hadt, dat echter niet gefchied is. Voor mijue
kinderen blijvt deze mijne Levensgefchiedenis, die in
Weenen en Berlin met privilegie en goedkeuring ge.
drukt is, als ene verdediging voor de eer van onzen
N 4
fa-

300 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
familienaam, en als een grondflag, om daar op, in gevallen
die misfchien mogelijk zijn , hunne Hungaarfche
regten te vestigen, en te doen gelden. Waar gene
landswetten, maar geweld en magtfpreuken beflisfen,
vindt gene prtefcriptie plaats. Indien oit een Monarch
hun veroorlovt, om hun regt te bewijzen, dan
kunnen zij de kooppenningen aan de onwettige kopers
te rug geven. Het hof zelve verliest dan niets; de
bezitters behouden dan nog een veertigjarig genot, dat
ettelijke millioenen bedraagt; en mijne kinderen worden
regtmatige eigenaars van de Heerlijkheden Pleternitz,
Preltowack, Nuftar, Pakratz, en Vehka, benevens
meer dan 130 dorpen, TRENCK hadt van zijn'
vader 180000 guldens geërvd; hij hadt gelegenheid,
om 'er een mijlioen bij te verkrijgen, zonder dat hij
excesfen behóevde te begaan; en ik ervde ondertusfchen
gene üoooo guldens van hem. Dit is het zekerfte
bewijs, dat men hem geplunderd heeft.
Op wat wijze nu TRENCK op den Speelberg den
4

FRANS, VRIJHRER VAN DER TRENCK. 201
ftaatkundige redenen, niet beleven mag, nog gefchieden,
wanneer ik reeds in het graf ligge. In alle gevallen
is hier mede mijn plicht vervuld, mijne eergierigheid
bevredigd, en mijne ziel gerust gefield, dewijl
ik geleerd heb, voor mij zeiven den overvloed te mis -
fen.
De Pandouren-Overfte TRENCK ftierf in zijne gevangenis:
zijne ziel was te klein, om zijn lot te bravéren,
en de overwinning af te wachten. Zijne gierigheid
was fterker dan zijn geduld,- en, dewij'l hij op
aarde niet de grootfie man kon worden,zoo wilde hij
voor een heilig verklaard zijn, nam vergift, en ftierf
in een' verachtelijke monnikskap, ftichtte ene ewigdurende
misfe, beftemde een capjtaal voor een' kapel,
en een ander , om nieuwe Capucinen in te kleden.
Dit was de veiligfte weg, om zalig gefproken te worden.
Hij ligt nog maar veertig jaren in het* graf; en
heeft in Bremen reeds wonderen gedaan , die Pater
Guardiaan met' bewondering verhaalt. Zijn lijk zou
nog onverrot zijn: en, wanneer de Oostenrijkers in
dat fpoor'voortgaan, waar in zij tot dus verre nog
door hunne biegtvaders geléid worden , dan zal de
Pandouren O verfie onfeilbaar even zoo heilig worden
als ALVISIUS, en misfchien eens de plaats van den H.
KILIANUS of SIMBERTUS in den Kalender innemen.
Lang zal het echter nog duren , eer de Beijerfchen
zullen kunnen befluiten, om in hunne litaniëa te bidden
:
Sajftïe
TRENCK! ora pro nobis!
Kleinmoedigheid was ondertusfchen buiten twijfel
de oirzaak, waarom hij den dood koos; en deze ont>
N y
ftonit

20* LEVENSGESCHIEDENIS VA.N
ftondt daar uit, dat zijn eerfte aanflag om te vluchten
mislukte'. Doch men denke eens na, wat zulk eèn
gerefolveerd militair, en veel omvattende geest nog
zou hebben kunnen uitbroéden, wanneer hij zijne vrij»
heid verkregen hadt, en hem in Weenen niet alle geregtigheid
en voldoening was geweigerd geworden, om
dat men om zijnen wil zoo vele geaccrediteerde Ministers
en vermogende Hofraden niet openlijk' dorst te
fchande maken. Hem bleef dus niets overig, als de
rol van een' RAGOXI en BONNEWALD te fpelen. Ks
wensch dierhalven den Staat hier mede geluk, dat een
zoo gevaarlijk en zoo grof beledigd man kleinmoedig
werdt, en het befluit nam, om als een Capuciner te
fterven.
Hadt maar deze zalige Capuciner niet de vervloekte
gedachte uitgebroed, om mij arglistig tot een' ervgenaam
zijner procesfen te benoemen; dan wilde ik nog
heden mijn' rok wel verkopen, om zijne zaligfpreking
te bevorderen; dan zoude ik ene geheel andere rol in
de waereld gefpeeld hebben; dan hadt de ervenis van
TRENCK mij in gene procesfen ingewikkeld, mij gene
benijders en vervolgers verwekt,noch mij in ene werkeloosheid
gehouden, waar voor ik noch geboren ,
noch opgevoed was.
De Voorzienigheid moet het ook wezenlijk zoo befloten
hebben-, dat men in dit verlicht, tijdperk zoo
dikwijls den naam van TRENCK in de nieuwstijdingen
lezen moest. Hij werdt bekend op het flagveld; en
mij dwong mijn lot, onwmet^een' hekelende pen in
de vuist, als Schrijver, Regen "het Despotis/nus , onregtvaardigheid,
grote fchurken, en arglistige papen,
in het ftrijdperk te treden. ,
Of ik de overwinning behaald heb, mag de doorzich-

FRANS , VRIJHEER VAN DER TRKNCK. »0$
zichtige waereld beflisfen. In mijne aanvallen was ik
ten minden zoo ftout, als een befchonken Pandour,
die batterijen beftormt. Beter had ik voor mij zeiven
gedaan, wanneer ik in den hollen weg, even als hij,
onbekend geloerd, en zonder naam mijne bomben geworpen
had, dan in het open veld, als TRENCK , met
de pen in de vuist daar op te treden, waar de oren
der Vorften verdopt, en de harten der lezers omkorst
zijn, wanneer zij mijn' Macedonifchen Held, en het
lot van Vrouw Geregtigheid, benevens mijne Levensgefchiedenis
lezen.
Doch van partijdigheid zal mij niemand befchfildïgen;
fchoon Vorften mij bezwaarlijk tot hunnen Biographist
zullen kiezen. Ik befchrijf noit het leven en
de daden van hun, die niets deden: maar, die iets
doen willen, vinden in mijne fchrivten aanleiding, om
grootmoedig te handelen, en aan ieder eerlijk Schrijver
ftof tot grootfche taferelen te geven. Hadt de
Pandouren-Overfte TRENCK een' kroon gedragen; hij
zou misfchien de rol van C^SSAR met AMURATH'S fabel
gefpeeld hebben. — Gelukkig voor de waereld,
dat alle tyrannen geen' Vorftelijke magt bezitten.

LEVENSGESCHIEDENIS
V A N
A L E X A N D E R VAN S C H E L L ,
Die den

V O O R B E R I G T .
Eien groot Heer in Berlin, wien ik de lotgevallen
van den Pruisfifchen Lieutenant VAN
scHELL verhalen moest, beval mij, dezelven
openlijk bekend te maken. Dit gefchiedt hier
mede , in zoo verre ik mij de omflandigheden
erinneren kan, die hij mij zelf in het jaar 1776
in "Aken verhaalde. Zijne brieven aan mij en
zijne gedigten heb ik verloren, behalven alleen
drie, die ik hier ingelascht heb, en het Dagverhaal
van onze reize door Polen, dat in het
eerfte Deel van mijne Levensgefchiedenis (a)
te vinden is.
Ik heb zijne deugden en gebreken getrouw
gefchetst. Zulke originele charaders wekken
voor-
Ge) Bladz. P7, en verv.

V O O R B E R J G T .
voorzeker de opmerkzaamheid van fchrandere
lezers op , en goede menfehen maken 'er een
nuttig gebruik voor zich zeiven van. De koelbloedige
menfehenvijand integendeel veracht
dezelven: maar voor deze laatlten , die verdiensten
en zwakheden met een' valfche wage
afwegen, heb ik niet gefchreven.
LE-

LEVENSGESCHIEDENIS
VAN
A L E X A N D E R V A N S C H E L L.
JT\LEXANDER VAN SCHELL, wiens gefchiedenis met
de mijne zoo nauw verbonden is, en wiens lot mijn
Lezer wel zal wenfehen te kennen, was van ene goede
familie uit den Schwabifchen kreits. Zijne moeder
was geboren VAN LÖWENSTEIN. Zijn vader hadt have
en goed door een ongelukkig proces verloren, en leevde
behoeftig. Meer is mij van zijne ouders niet bewust.
De zoon, van wien ik hier fpreken moet,tradt met
het Würtembergrche regiment, dat de Hertog aan den
Koning van Pruisfen overliet, in dienst van dezen
Vorst.
Daar hij zich dikwijls in twisten wikkelde, en, als
een ligtzinnig jongeling, vele misfiappen deedt, werdt
bij in het jaar 1744 bij het Mütfchèvaïfche garnifoensregiment
verplaatst.
Men weet, hoe gevoelig een Pruisfisch Officier bij
zulke verplaatsingen is, wanneer hij geen foldaat geworden
is, om achter de muren met invaliden of deugeniets
grijs te worden, SCHELL , die in den grond geen
flecht mensch was, kon bij gevolg niet anders als onvergenoegd
over zijn' toeftand zijn, en zocht maar na
III. DEEL. O ge-

210 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
gelegenheid om zich van den dienst te verlosfen. Van
huis kreeg hij niets, en echter hadt hij veel nodig,
daar hij vlijtig ftudeerde; daarenboven kostten hem
zijne verlievde avonduren en zijne losheid menigen
daler.
Kon mi wel een toeftand ongelukkiger dan de zijne
zijn, daar hij zich als Lieutenant bij een gamifoensregiment
met enige elendige dalers behelpen moest?
Hij vondt geen' troost voor het tegenwoordige, en
hadt gene gunflige uitzichten voor het toekomende.
Hij ftelde zich dierhalven voor, iedere gelegenheid
aan te grijpen, om uit Glatz te ontvluchten. Hier bij
kwam nog, dat de Gouverneur van deze vesting, de
Generaal FOUQUET , hem op alle mogelijke wijzen ver»
volgde, en bij alle gelegenheden, die hij zelf in alle
hoeken opzocht, hem in arrest zettede: want hij hadt
op den minnehandel van zijne dochter met den Plaatsmajor
DOO (&) ene fatyre vervaardigd,die overal bekend
was geworden. In dien tijd nu, toen hij juist met de
grootfte gretigheid op middelen dacht, om zich vrij te
maken, dewijl hij te vrezen hadt, dat hij eerlang om
fchuld gearrefteerd zou worden; gebeurde het, dat de
Lieutenant VAN BACH hem vóórhelde, mij uit mijn
arrest te bevrijden, en door mij zijn geluk te beproeven
(cj.
Wie gaarne danst, voor dien is het gemakkelijk
fpelen : bij gevolg was die terftond water op zijn'
molen.
Zijn hart was weldadig en medelijdend.
(£) I Deel, bladz. 66 in de aantek.
{c) I Deel, bladz. 74.
Mijn lot
hadt

A L E X A N D E R VAN SCHELL. 2l£
hadt hem reeds lang geroerd. Maar in het vervolg
heeft hij mij bekend, dat hij daarom vooral befloten
hadt dezen (lap voor mij te doen, om dat hij zich,
door mij te bevrijden, te gelijk aan den Generaal FOU-
QUET wreken kon.
Een ieder moet zich verwonderen, die in mijne gefchiedenis
ieest, dat een mensch, die mij noit gekend,
en aan mij gene verplichting hadt , befluiten
kon, om op helderen dag, als wachthebbend Officier,
met ean* Staatsgevangenen te ontvluchten: daar, bij
het mislukken zijner onderneming , dat bijna ogenfchijnlijk
was , fmaad en fchande, ja zelvs de galg
onfeilbaar zijn loon geweest zou zijn; en men dus
niets ligtvaardigers dau deze daad uitdenken kan.
Nauwlijks hadden wij onze eerfte zamenfpraak gehad,
of zijne vriendfchap en zijn medelijden jegens
mij groejde aan, fchoon hetzelve tevens met eigenlievde
verbonden was , dewijl hij door mij zijn geluk
hoopte te maken. Wij werden verraden. Een vriend
bragt hem onverwacht deze tijding. Hij kon toen aflet»
veilig vluchten (d). Maar op hetzelvde ogenblik
befchouwde hij zich zeiven als een' ongelukkig
mensch, die noch geld noch onderfteuning hadt, en
in de wijde waereld zijn geluk moest zoeken. Zijn
moed, zijne vaardigheid in het befluiten was, zelvs
in de grootfte gevaren, ongeloovlijk groot. Daarenboven
hadt hij mij beloovd, mijne vrijheid te bevorderen;
de eergierigheid wekte hem dus op, om zijn
woord te houden. Daar hij los was, overlegde hij
noit te voren, maar voerde altijd zijn' eerften inval
uit,
(d) I Deel, bladz. 78.
O a

212 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
uit, zonder op de gevolgen te zien, die hij aan het
blind geval overliet. Dit alles te zamen genomen
werkte bij hem het vertwijfeld befluit, om met mij te
fterven, of het voornemen, dat hij éénmal opgevat
hadt, uit te voeren. Hij ging het gevaar onverfchrokken
te gemoet, behieldt zijne tegenwoordigheid van
geest, en voerde met mij ene onderneming uit, die,
om dat zij toevallig gelukt is, meer bewonderd dan
berispt wordt.
Voor het overige, hoe veel ondervinding ik .ook op
de waereld heb opgedaan, nimmer heb ik een' mensch
van ziju' aart aangetroffen.
Nu verder tot zijne gefchiedenis.
Wij kwamen op onze reize te Warfchau, waar wij
rustdag hielden (e). SCHELL ging na den middag uit,
en kwam eerst laat te huis, maar forak geen woord
van het geen hij gedaan hadt.
Den volgenden morgen ging onze reize na Krakau.
Hier was het juist jaarmarkt. Daar nu SCHELL'S paard
lam was., zoo zocht ik ene ruiling te doen, en vroeg
hem dus om geld, wijl ik enige ducaten zou moeten
toegeven. In plaats van mij te andwoorden, hief hij
een luid gelach aan , trok ziju' ledige beurs uit den
zak, en zeide; „ al mijn geld is op het biliard te
„ Warfchau gebleven; wanneer mijn paard niet meer
„ voort kan, dan zal ik u te voet volgen: ik heb
,, noch paard noch geld nodig."
Ik verfchrikte over de losheid van den man. Ondertusfchen
wat zoude ik doen? Ik kocht het paard, en
wij reden na Weenen. Hier hadt hij kort daar aan
(e) I Deel, bladz. 131.
het

ALEXANDER VAN SCHELL. 213
het ongeluk, dat zijn paard, het welk hij juist voor
200 guldens hadt kunnen verkopen, zig voor de kribbe
aan het halfter verhing.
Wij waren nog gené vier volle weken in Weenen
geweest, toen het mij gelukte, hem door hulp van
mijn' neef, die hem aan Prins KAREL VAN LOTHARIN­
GEN aanbeval, een' Lieutenants-plaats onder het regiment
van PALLAVIZINI te bezorgen (ƒ). Dit regiment
ftondt toen in Italië, en was tot de belegering
van Genua beftemd. Ik equipeerde hem, en voorzag
hem genoegzaam van geld, eer ik hem derwaarts liet
afreizen. Enigen tijd daar na, toen ik dacht dat hij
reeds lang bij het regiment kon aangekomen wezen,
fchreef hij mij nog uit Gratz zeer Laconisch , „ dat
„ zijn noodlot hem andermaals een' (treek hadt ge-
,, fpeeld, dewijl hij zijn geld, horologe, en equipage
„ met fpelen verloren hadt: in gevalle ik hem niet
„ verder bijftaan kon, dan wilde hij zijn geluk in de
s, wijde waereld zoeken." Wat zou ik nu doen? Ik
had juist uit Berlin geld gekregen , ik zond hem dus
500 guldens, en hier mede geraakte hij eindelijk aan
de plaats zijner beftemming. Ondertusfchen duurde
deze heerlijkheid wederom maar vier maanden. Hij
hadt aan een' vriend zijn' geld geleend, wilde fpelen,
greep compagnies-gelden aan, kon zich niet redden,
deferteerde , en nam een' fourier met zich. Zijne misdaad
was nog des te ftrafbaarder, daar hij tot den
vijand overging. Hij meldde het mij in den ligtziniiigften
toon, dien men zich verbeelden kan, en hij
vpegde 'er bij, dat hij een' Corporaals dienst aange-
110.
(ƒ) I Dee!, bladz. 133.
O 3

214 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
nomen hadt. Deze ftap van SCHELL hadt voor alle
Pruisfifche Officiers, die na dezen tijd bij Oostenrijk
dienst zochten, de nadeligfle gevolgen; maar zoodanig
iets te voren te bedenken, viel niet in zijn character.
Toevallig vond ik gelegenheid om hem aan den Venetiaanfchen
Gezant te Weenen aan te bevelen; ook
zond ik hem enig geld, en bragt het zoo ver, dat hij
binnen weinige maanden wederom Officier werdt.
Maar nog in hetzelvde jaar verliet hij dezen dienst
wederom, en werdt musquettier in Modena. Hij meldde
mij ook dit, en verzocht nogmaals om mijne onderfteuning.
De Baron LOPRESTI, aan wien ik bekend
was, hadt te Modena vrienden, en door dezen gelukte
het mij, hem wederom ene Officiersplaats te bezorgen,
en equipeerde hem op nieuw. Ondertusfchen
moest hij nu, tot zijne veiligheid, den naam LESCH
aannemen.
Rampzalig lot! wanneer de mensch reeds zoo diep
gevallen is, dat hij zijn' familie-naam moet verbergen,
om onder eerlijke lieden te durven optreden. En dat
wedervoer een' man, die eigenlijk geen booiwigtwas,
maar wien fpeelzucht en losheid van het pad der ere
verwijderden, en als een' deugniet in de waereld deden
ronddwalen.
Nu was hij door mijne hulp Lieutenant in Modena
, algemeen bemind en geacht, en hadt vast
voorgenomen niet meer te fpelen, maar zich gefchikt
te gedragen. Misfchien zou hij dit ook uitgevoerd
hebben. Maar een ongunilig lotgeval mengde zich
hier wederom in het fpel, en verijdelde zijne goede
ontwerpen.
Op

ALEXANDER VAN SCHELL» 21$
Op aanzoek van den Hertog, zondt de Keizerin Koningin
enige Officiers van hare armée na Modena, om
de regimenten in nieuwe krijgsoefeningen te onderr.ïg.
ten. Toevallig waren twee officiers van PALLAVIZINI
onder dit getal, SCHELL werdt nauwlijks menfehen
gewaar , die hem ontwijfelbaar kennen en ontdekken
moesten , en van wien hij gene ftilzwijgendheid te
wachten hadt, of hij deferteerde terftond uit Modena
, en werdt gemeen foldaat, in den dienst van Sardinië,
bij het Zwitzerfche regiment van SOUTER. Deze
nieuwe verandering hadt hij mij gefchreven. Maar
ik was toen reeds in de gevangenis te Maagdenburg,
daar ik hem zo min, als mij zeiven, helpen kon. In
December 17(53 verfcheen ik op nieuw uit mijn' fpelonk
op het toneel der waereld, zocht mijn' vriend in
Modena, maar kon niet gewaar worden, werwaarts
hij zich begeven hadt.
In het jaar 1769 was ik te Weenen in gezelfchap
van den gezandt van Sardinië, die toevallig den Kapitain
RENARD , van het regiment van SOUTER , bij
zich hadt. Men fprak van ongelukkige Pruisfifche
Officiers ; en RENARD prees voor al een' zekeren
LESCH , die bij zijne compagnie als Secretaris of Fou«
rier diende. Na verfcheidene vragen, bevond ik, dat
deze mijn vriend SCHELL moest zijn. Terftond fchreef
ik hem, en kreeg ook een andwoord, dat verdient bekend
gemaakt te worden. Ik zond hem geld, maar
hij zondt het te rug, en fchreef daar bij:
„ Ik heb voor mij zeiven op aarde niets meer
„ nodig : ik heb het najagen van ijdele eer
„ vaar-wel gezegd : ik leef gerust, en ver-
O 4
„ dien,

zie
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
„ dien, door mijn' post, door onderwijs te
„ geven, in talen, tekenen, de mufiek, en-
„ in het borduren, veel meer dan mijn nood-
,, druft: ik ben bemind , gezocht, geacht ,
,, en gezond; ik heb huishouden geleerd; en
,, mijn' tegenwoordigen toe (tand zou ik met
,, het fchitterendst geluk niet willen verrui-
„ len : ik kan daarom ook niets meer van u
„ aannemen ; gij hebt genoeg voor mij ge.
„ daan, en behoort thands voor u zeiven al.
», léén te zorgen.'?
Getroffen door deze zijne denkwijze, deed ik, hera
naderhand verfcheidene aanbiedingen , om hem een gemakkelijker
beftaan te verfchaffen. Maar hij bleef bijzijn
befluit , en hieldt zich llandvastig wel te vreden
in zijn garnifoen te Alexandrië, en wenschte alleen,
dat hij mij nog maar ééns in zijn leven zien mogt.
In het jaar 1772,toen ik in de rijksltad Aken leevde,
tradt hij op ééns onverwacht in mijn'kamer. Hoe
welkom hij mij thands was, mag de Lezer, die voelen
kan , zich verbeelden. Hij kwam van de uitterfte
grenzen van Europa te voet na Aken, om mij te zien:
verhaalde mij zijn geheel wonderbaar lot, waar van
een groot gedeelte mij ontdacht is, of al te romanesq
luidt.
Wellust was misfchen het hoofddoel van zijne daden,
en hij hadt zelvs het borduren met goud,en alle
vrouwelijke handwerken, geleerd, om, door hier in
onderwijs te geven, naderen omgang met fchone meisjens
te krijgen. Ook was hij een fpraakmeester, en,
dewijl hij in de daad één der vindingrijklie digters
was ,

ALEXANDER VAN SCHELL.' S.IJ
was , zo beval hij zich hier door ten besten bij de
fchone fexe in Italië , en hadt werkelijk de vijftien
laatfte jaren gelukkig en in overvloed doorgebragt.
Vier gantfche maanden leevdf. hij in mijn huis, onderwees
mijne kinderen bij alle gelegenheden op de
bevalliglte wijze in de Zedenleer ; won de hoogachting
van alle menfehen, die hem leerden kennen; maar
beminde de éénzaamheid, en was werkelijk een folide
en nuttig man geworden. Zijn anders opgewekte geest
hadt alle levendigheid verloren. Altijd diepzinnig zijnde
, verloor hij zich zeiven , midden in den zamenhang
van een gefprek , hieldt zich alleen met lezen,
of op en neder gaan in zijn' kamer, bezig, en zwaarmoedigheid
ftondt op zijn voorhoofd gefchilderd. Ik
bemerkte ook wel dra , dat hem de tijd bij mij lang
viel, en dat hij zich na Alexandrië te rug wenschte.
Hij was nauwlijks vier weken in Aken geweest,
toen hij eens in diepe gedachten wandelen ging, en
in de ftadsgracht viel. Hij verrekte zich den febouder,
en moest na huis gedragen worden.
Zijn' ftandvastigheid en geduld was ongehoord. Hij
klaagde geen ogenblik. Hij fchreef enige gedigten,
maar die bij die niet te vergelijken zijn, die zijn jeugdig
vuur te voren hadt voortgebragt. Wanneer ik alle
zijne daden en gezichtsirekken nader befchouwde, dan
was het hem gemakkelijk te voorfpellen, dat hij binnen
weinige jaren na het gekkenhuis zou moeten wandelen.
Dit bemerkte hij zelf, fprak 'er met mij van, en
verzekerde mij, dat hij tegen dit ongeluk met een
poedertjen voorzien was, waar mede hij alle zwakheden
des ouderdoms voorkomen, en alle tegenfpoeden
bravéren kon.
O 5
Voor

2l8 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
Voor het overige was hij nog even zeer geneigd ,
om fchielijk een beiluit te nemen, als te voren. Had
ik tegen hem gezegd: „ SCHELL! gij moet mij wre-
„ ken ; een Monarch heeft mij beledigd;" dan was
h'j zonder bedenken na Potsdam,na de parade gegaan,
en hadt de gruwzaamfte daad bedreven. Daarbij kwam
nog, dat hij gene ewigheid geloovde, en geen* vrees
voor den dood kende.
Hij toonde mij in Aken 16 wonden aan zijn lijf,
Waar van hij 'er ook enige voor mij bekomen hadt.
B ; j allerleië voorvallen hadt hij wonden bekomen: en
zijne beide voeten en één arm waren door ongelukkige
vallen verbroken, dewijl hij beftendig in diepe gedachten
ging, en bij helderen dag viel hij in de gracht.
Met den degen was hij terftond gereed , en lachte .
wanneer hij bloeden moest.
Zijn minnenhandel, dien hij mij verhaalde, zou
den fchoonrten Roman uitmaken. Maar jammer is het,
dat zijna natuur- en zedekundige verhandelingen noit
in mijne handen geraakt, en met hem 'begraven zijn.
Zelvs in de Anatomie hadt hij het zeer ver gebragt ,
alleen om zich te overtuigen, of 'er iets onfterflijks in
hem wonen kon, of tot beweging van zijne machine,
en opwekking zijner hartstochten noodzakelijk was.
Den toom van den Godsdienst hadt hij niet nodig,
om deugdzaam te zijn, dewijl hij het beste hart van
de waereld hadt. En, gelijk hij mij verzekerde, was
hij met zijn aanwezen hier op aarde zeer wel te vrede,
maar ook niet ongerust, wanneer hij aan het toekomende
dacht, noch beliuiteloos , wanneer hij aan
zijn' laatften dag peinsde. Want zijn voornemen
was , zo dra hij de zwakheden des ouderdoms voelde,
den dood te gemoet te ijlen. Bij zulke grond»
ftel.

ALEXANDER VAN SCHELL.
aijj
ftellitigen was hij' juist niet ongelukkig , vooral daar
hij voor eer en fchande ongevoelig bleef.
Ik meende hem nog lang in mijn huis te zullen houden.
Maar zijn verlof liep ten einde, en hij wilde in
Alexandrië fterven. Op zekeren dag, wanneer ik het
het minst verwachtte, was hij gantsch ftom en nedergeflagen;
en den morgen daar op vond ik den volgenden
brief op mijn fchrijftafel liggen, en SCHELL was
uit Aken verdwenen:
VRIENDI

V R I E N D I
(jij hebt vele kinderen, en nog meer te wachten»
Gij zijt gelukkig, dewijl gij de edehte vrouw van de
waereld bezit. Ik leef u te Aken tot last. Gij zijt
niet rijk genoeg, om iets voor mij te kunnen misfen;
en ik denk te wel, om uwe vriendfchap te misbruiken.
Vaderplicht is voor u de heiligde. Ik ben te
vrede, dat ik u gelukkig gezien heb, en gezond ver.
late.
Waarfchijnlijk zullen wij eikanderen niet weder zien.
Bekommer u niet over mij. Ik heb niets nodig , en
vind alles , wat mij gelukkig maakt , in Alexandrië ,
uw' omgang alleen mis ik, en dien moet ik misfen,
om dat ik niet wil , dat gij een' penning meer voor
mij verfpillen zult. Want gij hebt het uwe nodig,
daar Hechte menfehen u van uwe regtmatige eigendommen
beroovden,
Is 'er een God, die zich in onze lotgevallen mengt,
dan zal Hij u belonen, Herken, befchermen , en uw
huis bewaren. Is 'er geen God , dan zijn alle onze
pogingen , om door zuivere deugd geluk of zaligheid
te verdienen, vruchteloos. Ons loon voor brave daden
berust alleen in onze harten. Uw hart is van het
beste zoort, bij gevolg zijt gij gelukkig in u zei ven,
en in alle gevallen van bet noodlot.
Mij zijt gij niets meer fchuldig. Gij hebt meer voor
mij gedaan, dan de levendigfte dankbaarheid en vriendfchap
vorderen.
Ik bevrijdde u uit Glatz.
Misfchien zoudt gij minder

LEVENSGESCHIEDENIS VA» ALEXANOER VAN SCHELL. 221
der geleden hebben , wanneer ik toenmaals niet in
Glatz geweest was. Ik deed het ook meer uit wraakzucht
legen den Koning en tegen FOUQUET, dan uit
lievde voor u, en mijne onderneming was dus niet alleen
op medelijden en vriendfchap gegrond. Mijn eigen
belang werkte daar bij"; ik wilde door uwe hulp
gelukkig worden, dewijl mij alle onderfteuning in de
waereld ontbrak , en ik mij fchaamde, bij een garnifoens
regiment verachtelijk te leven.
Niets berouwt mij ondertusfchen van alles, wat ik
gedaan heb. Ik werd wijzer en beter. Ik geloof, dat
uwe denkbeelden met de mijne overëenltemmen. Wees
te vrede voor het tegenwoordige, en onverfchillig omtrent
het toekomende.
Schrijf het mij, wanneer u eens oit regt wedervaart.
Uw zoon JOSEPH bezit alle eigenfchappen , om onder
uwe aanvoering een groot man te worden. Dit uitzicht
verheugt mij , en moet u verrukken. Zeg aan
uwe waardiglte gemalin ,• dat ik haar verëre, haar voor
alle weldaden hartelijk danke, en haar geluk wenfche,
dat zij zulken gemaal gekozen heeft, die hare gantfche
waarde kent. Gij zijt ten miniten in één opzicht gelukkig,
en hebt bij gevolg geen' reden, om over uw
aanwezen op de waereld berouw te gevoelen.
Zo dra mij een natuurlijk kwaad treft, zal ik u den
laatften brief fchrijven, en ophouden te zijn, wanneer
ik. niets meer lijden wil. Gij moet , om uwe kinderen^blijven
leven, zo lang gij kunt. M dit geval alleen
beklaag ik u, wanneer u een dergelijk onheil treft.'
Zijt voorts voor mij niet bekommerd: ik heb hec
horologe nog, dat gij mij gefchonkeu hebt, en nog 6
louis d'or in mijn' beurs, die ik aan den fnijder voor
een nieuw kleed betalen moet ; en mijne voeten dragen

422 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
gen mij nog even zo ligt, als voor 30 jaren,toen wij
door Polen wandelden. Waren wij toenmaals niet vergenoegder
, dan menig Vorst, die in zijn' prachtïgen
wagen, op zijn gemak, zijne ongelukkige landen doorvaart
?
Ik laat u het Journal van deze wonderbare reize,
dat ik bewaard heb, om u aan voorvallen te erinneneren,
die in uwe Leyensgefchiedenis een' plaats verdienen.
Leef gezond, en verwijder u, zo veel mogelijk is,
van het Hof en van openbare bezigheden, waar uwe
onverfchrokken' waarheidslievde u buiten twijfel nieuwe
tegenfpoeden veroirzaken zou. Vlied uit Aken als
gij kunt. De monniken zijn op u vergrimd. Een
vroom booswigt en een vijand van de deugd vindt
overal gelegenheid, om u te benadelen, en zal overal,
uwe rust weten te doren, die gij ondertusfchen volkomen
verdiend, en in uwen ouderdom zeer nodig hebt.
God beware u voor de werking van hun adderen gift.
Ik beef daarom alleen voor u, om dat ik uwen moed
kenne.
Denk gij in alle gevallen op uwe huislijke plichten
, en werk minder ten diende van de ondankbare
waereld. Zij wil bedrogen zijn. Eu , of fchoon wij
verlicht zijn, en edel denken, zo is in dit geval zwijgen ,
zuchten, en alles met wijsheid genieten, het beste deel,
dat men hier beneden kiezen kan. Kunt gij dezen getrouwen
raad volgen , dan ontbreekt u niets voor de
rast van uwe ziel. Maar kies Weenen niet tot uw'
haven. Daar loeren zij , die uwe goederen geroovd
hebben , op u , terwijl zij zich in het bezit van hun
onregtmatig eigendom pogen te bevestigen ; daar laat
de Keizerin zich door Priesters ieiaen, en van dezen
hebt

ALEXANDER VAN SCHELL.
S43
hebt gij voorzeker niets als verachting en vervolging te
wachten.
Eigen ondervinding kan u gemakkelijk, uit het voor-
Iedene tot het toekomftige leren befluicen. Zoek gij
niets meer van ondankbare Vorsten, en waag u zeiven
ook niet meer uit eerzucht. Ik hulle mij in mijne eigene
deugd in (g) zij uw zinfpreuk.
Het Eindelijk
zegepraalt toch de goede zaak is alleen maar voor hun
een troost, die werkelijk ongelukkig zijn.
Het grootfte gedeelte van ons leven is verlopen;
wij zullen beiden wel dra ophouden te zijn; wij kennen
den dood; en zullen hem bij gevolg lachende te
gemoete gaan. Maar tot dat ik hem opzoeken zal,
ben ik voor u, wat ik altijd was, en op iederen wenk
bereid , gelijk met hem te fterven , die u beledigd
heeft, of uwe oogmerken zoekt te verijdelen.
Met de heiligde verzekering, dat ik tot den laatften
adem mijns levens de uwe ben, verwijdert zich heden
van uwen lievderijkften omgang, vol aandoening,maar
uit noodzakelijkheid,
Uw
ALEXANDER VAN SCHELL.
(g) HOKAT. Carm. III, 29, 49;
Fortuna faevo lata negotie, et
Ludum infolentem ludere pertinax
Trammutat incertos honores,
Nunc mihi, nunc alii benigna.
• Laudo manentem. Si celeres quatit
Pennas; reftgno qua dedit, & mea
Virtute me involra, probamque
Pauperitm Jine dote quur»,
Men

^/jfen kan nagaan, wat ik bij bet doorlezen van zuilen
affcheidsbrief gevoelde, vooral, daar ik geen middel
zag, om zelvs maar enig reisgeld aan mijn' vriend
te geven. Weinige dagen na dit voorval, moest ik
een' reis na Weenen doen. ik kwam te Frankfurt,
en ontmoette toevallig den eerlijken SCHELL op ftraar»;
Hij wachtte aldaar op. berigt van zijne ouderen; wij
bleven nog twee dagen bij eikanderen, en gene drangredenen
waren in ftaat, om hem van zijn voornemen
af te trekken. Met veel tegenftand nam hij eindelijk
ao louis d'or van mij aan, om gemakkelijker na huis-
Te kunnen reizen. Wij namen affcheid, het laaide affcheid,
en een ieder volgde zijne beftemming.
Omtrent drie weken na deze ontmoeting, kreeg ik
in Weenen den volgenden brief van hem:
VRIEND!

V R I E N D !
J. oen wij in Frankfurt waren,hebt gij mij gedwongen
, 20 louis d'or van u aan te nemen, die aan uwe
kinderen ontroovd zijn, en u ontwijfelbaar nieuwe
zorgen veroirzaken zullen. Maar, brave man! hoe
zeer wenschte ik, dat gij, tot beloning uwer weldadigheid,
ook deel kondt hebben aan die gewaarwordingen,
die door deze louis d'or veroirzaakt zijn; en dat
gij tevens den zegen in het volkomenst géwigt genieten
kondt, die aan u een tweeëntagtigjarige grijzaart,
benevens zijn behoeftig gezin, net ten hemel (barende
ogen, toewenschten, toen de verloren zoon SCHELL
in een' bemoste boerenhut onverwacht intradt, en de
vreugde beleevde, om ongelukkige ouders te verkwikken.
Lievfte TRENCK'. Hoe gaarne zou u de welfprekendheid
van mijn' veder dit toneel zoo levendig
fchilderen, als het iederen edeldenkenden aanfchouwer
geroerd heeft. Reeds zederd 24 jaren, kregen mijne
ouders volftrekt geen' tijding van mij. Zij hielden mij
voor dood. Ik wist dat gij door procesfen, door
Rijks-hofraden u aangedaan , arm gemaakt , gebrek
leedt, en ik wilde u dus door gene treurige narigten
ontrusten. Mijn vader hadt mij uit zijn hart verbannen,
om dat ik den Pruisfifchen dienst zoo ligtzinnig
verlaten hadt, en mijn naam te Glatz aan de galg hing.
Mijne moeder hadt mij beweend , maar de treurige
omftandigheid van hare overige kinderen verhinderde
haar thands aan hem te denken, wien zij voormaals
III. DEEL. P al»

226 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
als den fteun van haren ouderdom en haar huis hadt
kunnen bèfchouwen, dewijl zij mijne grote talenten
door zulk een onderwijs onderfteunde, dat zij daar
van ook lijpe vruchten verwachten kon. Mijne oudlte
zuster vond ik te huis door ene beroerte verlamd; zij
hadt reeds twaalf jaren bedlegerig geweest, en leedt
thands met hare ouders honger. De jongde hadt haar
verftand verloren , en moest zomwijlen gebonden worden.
Mjjn oudite broeder, die zich door zijn' dienstijver
tot den rang van Major in den Pruisfifchen dienst
bevorderd hadt, werdt wegens de overrompeling van
Glatz gecasfeerd, en dient thands als Corporaal onder
een' anderen naam in Denemarken. Mijn oude eerlijke
vader zat in lompen gekleed, waterzuchtig, op
een' ouden leuningftoel; en mijne zeventigjarige moeder
was dienstmaagd, kranken-oppasfter, en verzorg.
Her van het gantfche hu ; s. Juist toen ik aankwam
5
hadden zij allen te zamen reeds zederd ettelijke dagen
droog brood gegeten, dewijl de maand ten einde liep.
Want dezelvde Vorst, die hun door procesfen arm
gemaakt hadt, gaf hun een elendig onderhoud van 9
guldens maandelijks, waar voor zij nog met den diepften
eerbied moesten bedanken , en zitterende beloven,
dat zij voor hem bidden zouden. Zij hadden gebrek
aan hout: de halfnaakte oude lieden zaten daar, met
lompen bedekt, om zich te verwarmen, en np hetzelvde
ogenblik, waar op zij van hunnen verlorenen
zoon fprakeh, en eikanderen tot ftandvastigheid in het
lijden aar moedigder , trad ik in de hut, maakte mij
bekend, en brsgt hulp.
Gp ! hoe feil :der ik u dit toneel met natuurlijke
verwen! ... Ik zag de' elende. Alles verdomde.
Ter-

XII.
Is dit g-eltl van WL? nmijinL zoon. S
Ja, mmoeiler! — U. ^-J.

ALEXANDER VAN SCHELL. 2*7
Terftond wierp ik mijne louis d'or op tafel. . . Mijne
moeder vroeg:
,, Is dit geld van u? mijn zoon! . . . ."
„ Ja, moeder! bet komt mij eerlijk toe, en ik breng
,, het u, om u te laven. . ."
Verwondering en blijdfchap verfpreidden zich in onze
gzeichtstrekken.... De oude grijzaart weende vaderlijke
tranen; en mijne moeder zuchtte aan mijn' hals. De lamme
zuster vroeg,om nu eens een' goeden maaltijd te hebben,
om zich te verkwikken; en mijne onwijze zuster
maakte capriolen, zonder te weten, waarom? Na dat wij
ons van de eerfte bedwelming herhaald , en ik alles
aan hun gezegd had, wat zij van mij weten moesten,
gingen wij aan het koken en braden. Wij zaten aan
tafel, en ik genoot de vreugde, mijn waardfte vriend!
dat ik met uw geld mijne hongerige ouderen nog aan
den rand des grafs laven , en hunnen voormaligen
vloek over mij in zegen en lievde veranderen kon.
Aan u alleen heb ik dezen vrolijkften dag van mijn
leven te danken: want, indien ik zonder geld gebleven
was, dan was ik niet na huis gegaan; en, wanneer
ik dit toneel niet beleevd had, dan zou ik met
vermaak, en onverfchilligheid omtrent mij zeiven, geftorven
zijn. . . Maar nu weet ik eerst, waarom ik
nog moet blijven leven. Ik wil mijne ouders voeden:
zij hebben mijne hulp nodig. Ik ijle na Alexandrië;
daar heb ik gelegenheid om zoo veel te verdienen, als
voor hunne behoevten , en gemak vereischt wordt.
En van nu af aan, zal ik eerst vergenoegd beginnen
te leven.
Ik fchrijf u niet, waar ik deze ongelukkige familie
vond. Gij mogt mij anders ftoren in het genoegen,
van alken voor hun te werken. Ik ken uw weldadig
P 3
hart,

S2.8 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
hart, en gij hebt niets overig, om te geven. Eerst
dan, wanneer ik den dood voel naderen, of mij zeiven
buiten ftaat bevinde, dan zal ik u doen weten,
waar mijne ouders wonen, en dan kunt gij in mijne
plaats treden, en mij gerust de ogen doen (Tuiten.
Negen dagen bleef ik te huis, en drie louis d'or werden
aan vrolijke maaltijden geheel verteerd. Vijftien
anderen,en mijn zakhorologe liet ik gisteren op de tafel
liggen , en ging heimelijk, met achterlating van
een' brief, op dezelvde wijze van hun weg, als ik
van u en uit Aken deed, om minder gevoel van het
affcheid te hebben , en minder het gevoel van na het
graf bévende grijzaarts in beweging te brengen.
Ik ijle nu te voet na Alexandrië, voorzeker moediger,
dan ALFXANDER met zijn zegepralend leger na
Babyion. Noit zijn twintig louis d'or zoo heilzaam ,
EOO vruchtbaar befteed geworden, als die, welke gij
mij in Frankfurt gefchonken hebt. Ik heb nu maar
één doel, om bet welk te bereiken ik leven zal: en
Alexandrië is de plaats, waar ik op allerhande wijzen
, door mijne werkzaamheid en talenten, zoo veel
verdienen kan, als ik voor de mijnen nodig heb, die
geleerd hebben, zich met weinig te vergenoegen. Nu
eerst zal ik het geld leren achten, waar door men zoo
veel kalmte en genoegen voor zich zeiven bewerken
en aan anderen veroirzaken kan.
Leef gezond, waardfte vriend! komt gij nog eens
in uw Vaderland te rug, waar uit gij zoo lang verbannen
zijt, dan wenscb ik u vele rijkdommen, om
uwe bloedvrienden gelukkig te maken; en, wanneer
gij dan de kinderen van WALDOW weldaden bewijzen
kunt,, denk dan aan die woorden te rug, die ik u in
het woud bij Hammer zeide, toen gij u aan een' onge-

ALEXAÏJDER VAN SCHELL. 249
gevoeligen , en misfchien alleen maar vreesachligen,
zwager wreken wilde* (fi). God late u deze reine
vreugde ook nog beleven! Ik zie voor u nog helde,
re uitzichten te gemoet, en ik verëre uwe weldadige
ziele. Vergeet gij mij nier. Alleen dan, wanneer ik
iets nodig heb, zal ik aan u fchrijven. Geef gij mij maar
alle jaren berigt, en vooral, wanneer u iets goeds bejegent.
Gij zult onvergenoegd zijn, dat ik de woonplaats
van mijne ouderen verberge. Hoe gezwind
zoudt gij 'er met uwe hulp bij zijn! maar juist daarom
zult gij 'er niets van weten : ik wil dit genoegen
alleen genieten.
Dezen brief krijgt gij uit Ulm. Ik fchrijf u reeds
in Zwaben, en een vriend zal denzelven voor mij op
den post doen. Uwe deugd befcherme u voor alle
nog mogelijke wederwaardigheden! En God, of de
waereld, belone u! Ik leef en fterve als
Uwe
Dankbare en voorzeker getrouwfle vriend,
ALEXANDER VAN SCHELL, »
(fi) I Deel, bladz. na.
Secretaire du regiment de
SOUTER Suiffès, au fervice
du Roi de Sardaigne , h
Alexandrië.
H
Na

J^Ja dezen brief kreeg ik nog twee anderen van hetzelvde
zoort. In den laatften meldde hij mij, dat ene
oude vrouw hem omtrent 150 ducaten in haar testament
vermaakt hadt. Zijne vreugde was onbefchrijvlijk,
dewijl hij dat geld aan zijne nog levende ouderen
mededelen kon. . . Maar deze brieven heb ik verloren
, en derzelver plaatzing zou ook déze Levensgefchiedenis
al te wijdlopig maken.
Na een ftilzwijgen van twee jaren , kreeg ik in het
jaar 1780 den volgenden brief:
DB

DE STERVENDE SCHELL AAN ZIJN' VRIEND TRENCK.
Wanneer gij desen brief krijgt, dan zal ik niet
meer zijn. Mijn levensuur is afgelopen. Geen mensch,
waardfte vriend! ftierf en verliet de waereld geruster,
dan ik dezelve binnen weinige ogenblikken verlaten
zal, na dat ik u hier mede nog, met mijne gantfche
tegenwoordigheid van geest, het laatfte en warmfte
| offer van mijne dankbaarheid gebragt zal hebben.
Mijne laatfte levensjaren waren volkomen gelukkig.
I Mijn familienaam SCHELL was bijna mijn geheugen
ontvallen, dewijl ik reeds zederd veertig jaren LESCH
heet, en den titul van Heer van • . benevens vele nog
grotere afleggen , en zonder enig naberouw ontberen kon.
Ik heb u in welltand gezien, mijn vriend* en laat
u als een' echten wijsgeer achter. Voor twee jaren
zijn mijne beide ouders geftorven, na dat ik het geluk
genoten had van hun , nog in hunne laatfte dagen,
niet alleen het nodige, maar zelvs overvloed te verfchafFen.
Mijne kranke zuster ftierf voor zes weken;
en de zinneloze heeft niets nodig, zij leevt in het
gekkenhuis vergenoegd, en geloovt, dat zij de heilige
REBECCA
is.
Mijne vriendin, die mijn hart bezat, is aan een'
jong man gehuwd; zij is bemind, en, daar ik van
den nijd een affchuw heb, ben ik ook voor ijverzucht
onvatbaar.
Maar nu folteren mij graveel-koüjk en uittering ,
die mij reeds in een levendig geraamte veranderd hebben.
De gewisfe tekenen van mijne naderende ont-
P 4 ' bin.

LEVENSGESCHIEDENIS VAN
binding heeft mijn artz bemerkt; ik zelf voel dezelven;
en binnen kort zal mijn lijden ophouden.
Gij weet, wat ik ten dien einde zederd vele jaren
bij mij drage —— het zekerde hulpmiddel voor den
wijsgeer, die geen' artz zoekt, om lang gefolterd te
worden.
Daar ik nu niets meer te hopen of te verliezen heb,
zoo zijn deze de laatfte regels van uwen ouden, beproevden,
eerlijken vriend. Mijne ftervende ziel leevt
nog in u, ik adem haar wel dra van mij, en dan weet
ik ook niet meer, dat ik u nog te rug liet. Mijne
laatfte gedachten zijn voor u in deze regels geweven,
en zullen met mijne opgeloste beftanddelen, even als
mijne gedachtenis, vervliegen. Volg gij mij zoo laat
als gij kunt, lieve vriend!
Onverfchillig ben ik omtrent mijn' roem, en de verering
der nakomelingfchap. Ik fterf onbekend, en mijn
naam ftervt met mij, Wacht u voor zulke lotgevallen,
als gij in Glatz, en uw neef op den Speelberg
doorgeftaan heeft. 'Er leevt geen SCHELL meer
voor u. Ik laat geen' vriend na, die uwe hulp
nodig zou hebben, en dien ik u zou moeten aanbevelen.
' . - Neen, mijn vriend! ik ben volftrekt niets
meer voor u; en het gevoel van uw hart over mijn
verfcheiden zou mij dan maar alleen krenken, wanneer
ik het nog mede gevoelen kon, ——— Lach gij dus
nog eens over dén in de daad zeldzamen aftocht van
den gekken SCHELL, die midden in zijne treurfpelen,
als een arlequin die mede-lacht, op het toneel tradt,
en die hetzelve nog heden lachende verlaten zal, daar
het fcherm voor ewig voor hem toevalt.
De llaap bemeestert zich reeds van mijn gantfche ge»
voelvermogen; mijne ogen willen zich fluiten; de geest
wil

ALEXANDER VAN SCHELL. 233
wil den wellust der rust genieten. . . Wel dra zal ik
flapen, zonder droomgezichten flapen, om noit weder
te ontwaken, en noit weder wakend te dromen.
Sluit gij uwe ogen zoo vergenoegd, als ik, mijn lieve,
nog wakende TRENCK! rvfijne rol is gefpeeld;
klap gij mij goedkeuring toe! alle andere aanfchou'
vvers van ons waereldtoneel mogen fluiten of klappen,
ik maak geen da capo meer, en mijn' laatfte gedachte
is nog lievde en dankbaarheid en wenfehen voor uwen
welvaart. . . .
Zoo ftervt
AtEXANDKR, voormaals VAN SCHELL,
24 Maj i 77
G.
n u t M C H > i n A
i
e X i m d r i ë >
P 5
Dit

J~)it was mijn laat [te narigt van dezen zeer bijzoneieren
man. Ik fchreef aan het regiment, en kreeg ten
andwoord, dat men hem den aöften Maj dood in zijn
bed gevonden hadt,en bij hem uitmuntende affcheidsbrieven
aan zijn' Overften, en aan zijne vrienden, die
hem allen als een' algemeen beminden man hartelijk
betreurden. Zijné Kapitain bezat ene verzameling van
zijre minneliederen en fatyren, in het Iraliaansch, die
misfchien eens onder een' anderen naam verfchijnen,
en aan een' onkundigen de eer, die den Schrijver toekomt,
geven zullen (/')•
(/) Men heeft reeds enige Hukken, die op den naam van
SCHELL zijn uitgegeven, in het Fransch en in het Hoogdnitsch,
onder de volgende tituls : Lettres & avantures
^'ALEXA\DRE DE SCHELL , fuivics de fon Teftament, 6jf de
quelques traductions de fes Ouvrages ;\ Paris, chez le Roij,
1780, 2 vol. §vo: en A VON SCHELL SSdefe unb S?e

LEVENSGESCHIEDENIS VAN ALEXANDER VAN SCHELL. 235
Hij ruste in vrede, de eerlijke man! Aan mij heeft
hij een beter lot verdiend; en voor het overige heeft
hij
Schrivten niet alleen, maar ook over het charafter van SCHELL
zeer goede aanmerkingen vindt:
„ De zuivere en "levendige ffijl , die in deze vertaling
„ heerscht, moet ontwijfelbaar aan de brieven van ALEXAN-
„ DER VAN SCHELL ene plaats bezorgen onder die boeken,
„ die een man van fmaak in zijne verzameling poogt te ver-
„ énigen. Ieder denkend wezen, ieder wezen, dat begaavd
„ is met de geringde vonken van genie, zal zuchten, wan-
,, neer hij ziet, dat een SCHELL, die voorzien was met talen-
„ ten , welke hem een* aanzienlijken rang onder zijne be-
„ roemdfte tijdgenoten hadden kunnen doen verwerven, inte-
„ gendeel het flagtoffer wordt van een' oneindigen reeks van
„ buitenfporigheden en ongelukken, waar aan hij misfchien
„ nimmer zou zijn onderworpen geweest, indien hij ene op-
„ voeding gekregen hadt, die beter met zijn' aart overéén-
„ flemde. Men erkent in hem een' man , die belang wekt,
„ en in zommige opzichten beminnelijk is, dan zelvs, wan-
„ neer men in hem den Vrijgeest befchouwt, en den man,
„ die onverfchillig is omtrent zijne eer. In één woord,deze
,, SCHELL, wiens hart zoo braaf is, als zijn degen; deze
„ SCHELL, een vriend, zoo als 'er weinigen zijn;deze SCHELL,
„ die in zommige gevallen een zedenmeester is, leert in an-
„ dere opzichten de godloosheid en het atheïsmus; en alle
„ zijne deugden, en zijne loflijke eigenfchappen bewaren hem
„ niet, van zich ten laatften over te geven aan een einde,
„ dat een ieder moet ergeren, die in zijn hart het geringde
,, grondbeginzel van een' zuiveren Godsdienst bezit ; hij
„ ffervt, als een Atheïst, als een waar godloze. Eindelijk
„ deze SCHELL, die, in zommige tijdperken van zijn leven,
„ verdiende vergeleken te worden met een fchepzel , ge-
„ vormd ca het beeld van God, en gcregtigd, om eens een
„ nieuw

236 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
hij door de zwakheden zijner jeugd niemand bena.
deeld, als zich zeiven.
Jongeling, die zijne gefchiedenis leest, beef voor
de eerde flappen der losheid , onbedachtzaamheid en
overijling! Spiegel u aan zulke ijzelijke voorbeelden,
en leer in tijds de waarde van het geld kennen, eer
u gebrek aan hetzelve, en de drift na dierlijke genoegens
in omltandigheden en behoevtens brenge, waar
uit men zich eindelijk alleen door lage daden zoekt te
redden. De valftrik ftaat ook voor u open, waar in
SCHELL door zijne fchuld viel, en waar uit hij zich
zelvs in zijn' zestigjarigen ouderdom niet meer redden
kon. Het ontbrak hem noch aan verftand, noch aan
de best'e aanlage, maar alleen aan het regte gebruik
zijner vermogens. Beproef nu u zeiven, wat gij te
betrachten hebt en behoevt, om dergelijke gevaren bij
tijds te ontwijken.
Vergeefsch heb ik deze bladen niet gefchreven, dewijl
SCHELL'S gebreken en zijn lot ulieden van losheid
affchrikken kan. Dit was het eigenlijk oogmerk, waarom
ik zijne gefchiedenis bij de mijne voeg. Hij heeft
voor zijne afwijkingen van het fpoor der deugd geboet;
en roept aan de levende waereld uit zijn graf
toe: „ Leert, broeders! door het voorbeeld van een'
anderen wijs worden ! "
„ nieuw en gelukkiger aanwezen te verwschten, maakt zich,
„ met opzet, en met de zwartfte ondankbaarheid jegens zijn'
„ Schepper, gelijk aan een redenloos dier, dat gene reken-
„ fchap verfchuldigd is aan het Opperwezen. Deze aanmer-
„ kiug zal misfchien niet onverfcliillig zijn aan den lezer,
„ die anders den Eoekbeoordelaar zou kunnen berispen, van
„ di: werk goedgekeurd te hebben, enz."
Ik

ALEXANDER V A N SCHELL. 237
Ik dank hem in zijn graf nog minder voor de redding
uit mijne gevangenis, dan daar voor, dat ik van
hem geleerd heb, mij voor uitfporigheden te wachten,
en even daarom geniet ik thands kalmte in mijn'
ouderdom. Zijn naam worde verewigd in mijne Levensgefchiedenis,
en God belone den man, die in de
daad een weldadig hart en ene edele ziel bezat, en
die, in gunftiger' omftandigheden geplaatst zijnde,ene
geheel andere rol gefpeeld, en zijne uitftekende talenten
met meer nut voor zich zeiven, en werkzamer
voorde waereld, befteed zou hebben !... Hij is dood...
Zijn lijden is doorgedaan. .. En ik fluit dit verhaal
met de volgende regelen'uit mijne bekende zinnebeelden
:
Het hongerig vliegjen wordt kundig bedrogen,
Het heeft met de zuiker het gift ingezogen:
Zoo fmaakt ons de wellust ook lieflijk en zoet,
Maar, als haar vergift zich verfpreidt door ons bloed,
Dan roept men: „ Ach broeders! dat wufte genoegen,
„ Doet nu onze boezems reeds pijnelijk zwoegen:
„ Ach! vliedt die begeerte, die, driftig gelescht,
,, De rust en de kalmte van 't leven verpest." ..
Maar vruchtloos! de jonkheid wil fmaken en voelen,
Al ziet zij het gift door uwe aderen woelen:
Haar blakende hartstocht, die bruifchende ziedt,
Bedaart door een' wolke van voorbeeld«n niet.

B E D E
OM VERGIFFENIS AAN ,
EN
EERLIJKVERKLARING
VAN DIE GENEN, ALLEN ZOO WEL ALS ENEN , EN
/
ENEN ZOO WEL ALS ALLEN , WELKEN IK IN
MIJNE SCHRIVTEN HIER OF DAAR
BELEDIGD
MOGT
HEBBEN.
Si tacuifes, philofophus manfifes.

B E D E
OM VERGIFFENIS AAN, EN
E E R L I J K V E R K L A R I N G
VAN DIE GENEN ,
ALLEN ZOO WEL ALS ENEN, EN
ENEN ZOO WEL ALS ALLEN ,
WELKEN IK IN
MIJNE SCHRIVTEN HIER OF DAAR BELEDIGD
MOGT HEBBEN.
Si tacuiffes, philofophus manjijfes.
V O O R B E R I G T .
I~Ïet is niet de vrees, dat ik aan boosaartige menfehen
nog langer mishagen zal; het is niet het gevaar
van door fpelers, monniken, pedanten, of door hofcabalisten
en kleine fchurkjens vervolgd te worden;
het is niet de beangstheid voor het (teken der wespen,
wanneer ik verder hunne nesten mogt pogen te
verftoren; het is nog veel minder de fchrik voor de
nageboorten der Kritiek van langgerekte Bucentauren,
III. DEEL. Q
W £j,

242 BEDE OM VERGIFFENIS
welke veroirzaakt, dat ik hier openlijk om vergiffenis
verzoeke, en reparatie van eer geve.
Ik heb ernttiger oogmerken. Ik wil mijne fatynfche
veder laten rusten, en, in de tevredenheid ener nnafhanglijke
rust, meer genieten, dan ik tot dus verre
genoten heb. Ik wil de twisten en procesfen, waar
in de vijanden der waarheid en der deugd mij wikkelden,
roemrijk, en met enen nu reeds bevochten'
zegen eindigen; hier door zal ik wel aan de liefhebbers
mijner Schrivten minder ftof tot lachen geven,
maar ik zal 'er mij zeiven een aangenamer leven door
bezorgen, terwijl ik niet meer alléén mij tegen allen,
of althands tegen den grootften hoop verzetten zal.
Ik geloof, dat ik, zoo wel voor de denkende waereld
, als voor mij zeiven, reeds genoeg gefchreven
heb. Het is mij eer genoeg, dat ik, niet tegenstaande
alle mijne hindernislën, hier nevens nog het laatfte
Deel van mijnen arbeid aan menfehenvrienden leveren
kan. Het is mij eer genoeg, zegge ik, dat tot dus
verre nog alle echte menfehenvrienden, goede burgers
van den Staat, ware Christenen, en eerlijke lieden
mijne vrienden en begunftigers gebleven zijn. Had ik
alléén maar het kleinfle gedeelte van het menschdom
beledigd, had ik alleen maar verttandige en deugdzame
lieden vertoornd; o! dan zou de zwerm van mijne
vijanden voorzeker noch zoo groot noch zoo magtig,
althands zeker zoo boos en onverzoenlijk niet
zijn, als die, welke nog heden tegen mij woedt,zonder
mij evenwel één ogenblik te krenken of onrustig
te maken.
Ik tuimel in de daad duizelend te rug, wanneer ik
den afgrond befchouw, waar in mijne roekeloosheid ,
/
of

EN EE RLIJKVERKL ARING ENZ. 343
of liever mijne onverfchrokkene opregtheid mij hadt
kunnen horten. De degens en dolken van alle fpe-
Iers en bedriegers, van alle dag. en brood-dieven waren
wezenlijk tegen mij getrokken; vele monniken
van Aken waren bereid, om mijne RAVAILLACS (a)
i
CLEMENTEN (è), en MALAGRiOEN (c) te zijn; de
Rid-
(a) FRiNfois RAVAILLAC , de beruchte moordenaar, die*
den i4den Maj des jaars 1610, Koning HENDRIK IV van
Frankrijk, in zijn karos, op de openbare flraten te Parijs,
met een mes doorflak. Hij was een Regtsgeleerde : een
groot vijand der Hugenoten, en hij fchijnt in den waan geweest
te zijn, dat HENDRIK IV niet alleen dezen begunftigde
maar ook befloten hadt, aan den Paus den oorlog aan té
doen: v. MEZERAIJ, Hifi. de France, T. III, p. I2pi,i 2.
a 0
(£) TACOBUS CLEMEUS, een Dominicaan en gewijd Priester
was de moordenaar van HENDRIK III, Koning van Frankrijk!
Hij hadt zeer weinig itudie,maar in tegendeel een los en ongebonden
leven, en een temperament, dat gefchikt was, om
hem tot de verwoedde ondernemingen aan te fporen. Daar
HENDRIK III in dien tijd door de aanhangers van de ligue een
tyran, afvallige, en vervolger der regtzinnige genaamd werdt,
meende CLEMENS,
dat hij een heldendaad zou verrigten, iadien
hij den Vorst van het leven beroovde, waar toe hem
volgens zommigen, vooral zijn Prior aanzettede , die hem'
in geval hij het ontkwam, een' Kardinaals hoed, maar, in!
dien hij gevat werdt, de martelaarskroon beloovde. Hij'volvoerde
dezen moord, op den eerden Augustus 1589, maar
werdt terftond door die genen, die in het vertrek tegenwoordig
waren, met vele wonden om hals gebragt: v.
THUANÜS
Hifi. fui temporis, Lib. XCV. MEZERAIJ, Hifi. de France,
T. III, p. 7M-7Q 9.
(c) p. GABRIEL MALAGRIBA werdt den i8den September
1689 «it een aanzienlijk geflacht te Milaan geborens iu het
Q *
jaaf

244 BEDE OM VERGIFFENIS
Ridders van de mede, welke zich door mijne verhandeling
over den waren adel beledigd achtten, maar
nog geen ridderlijk hart te gelijk met hunne brieven
van adeldom hadden kunnen hopen, kochten boeren
en jagers om , om mij op de jagt of op de openbare
wegen dood te fchietenjen aan het dweepziek gepeu- •
pel
jaar 1711 werdt hij lid van de Sociëteit der Jefuiten; en in
1722 Portugeesch Misfionaris. Hij werdt in 1758 befchuldigd,
van medeplichtig geweest te zijn aan den aanflag, die
men zeide dat in den nacht tusfcben den sden en 4den Sep<
tember van dat jaar tegen het leven van JOSEPH I, Koning
van Portugal, gefmeed was. In den nacht tusfchen den nden
en iaden Januarij werdt hij met verfcheidene andere voorname
geestelijke en waereldlijke perfonen gevangen genomen:
zijne teregtflelling hadt echter niet te gelijk met die der andere
gevangenen plaats, maar eerst omtrent drie jaren daarna;
en toen veranderde men zijne befchuldiging in dier voegen,
dat hij als een valsch Propheet, een ketter, en een
mensch, die zich aan grove onkuischheid hadt fchuldig gemaakt,
veroordeeld werdt om gewurgd en verbrand te worden,
welk vonnis op den 2iflen September 1761 ter uitvoer
gebragt werdt. Zijne vrienden ondertusfchen houden hem geheel
en al onfchuldig aan alle de hem aang'etijgde misdaden,
en noemen zelvs het verhaal van den aanflag op het leven
van den Koning een louter verdigtzel. Zie onder anderen
dnecdotes du Minijlere de SEB-VSTIEN-JOSEPH CARVALHO , Comte
d'Oyeras, Marquis de Pombal, fous le regtte de JOSEPH
I, Rot de Portugal; a Varlbvie 1784: in welk boek (maar
dat zeer waarfchijniijk ook door een' Jefuit, en zeker partijdig
gcfchreven is) men overal zeer vele loffpraken op p. MA-
LAGRIDA, en betuigingen van zijne onfchuld vindt, onder anderen,
p, if58, 180-191, en 400-419.

EN EERLIJKVERKLARING ENZ. 2|5
pel werdt zelvs van alle kanzeis te Aken de hemel
beloovd, wanneer zij het bloed van zulk een' ketter,
als ik was, vergoten zouden hebben. Want ketters
noemt men aldaar in het gemeen allen, die het wagen
durven, om de heerschzucht en hebzucht van boze
priesters openlijk tegen te fpreken. De oude matronen
baden reeds werkelijk voor mijne arme ziel; zij
beklaagden mij als enen verdoemden; en alle gekken
en bedriegers riepen ter gelijker tijd, huist hem !
kruist hem! Lieden, die nauwlijks lezen geleerd hadden,
bij wien denken en onderzoeken voor zonde gehouden
werdt, ja zelvs, het geen nog ongeloovlijker,
en echter waarachtig waar is, een Franciscaner tradt
jn het vak der geleerdheid te voorfchijn, en fchreef
gantfche boeken tegen den Menfchenvriend, dien ik
te Aken uitgegeven had. Die deze voortbrengzels van
een' monnik gelezen heeft, die kent het Land, waar
in ik woonde, reeds genoeg, vooral, wanneer ik zeg.
ge, dat zij zelvs in Weenen in de daad bijval vonden;
en kan zoodanig een vonnis aan den roem, dien
ik mij in de waereld verworven heb, nadelig zijn, of
een' man van mijnen aart beledigen? . Ondertusfchen
leevde ik echter zonder befcherming onder dit
adelijk gepeupel; eerlijke lieden waren wel over mij
bekommerd; zij klapten in de handen bij ieder blad,
dat uit mijne veder verfcheen ; zij wenschten mij geluk;
maar het bleef bij wenfehen, en ik werd aan mij
zeiven alléén, zonder enige dadelijke hulp te ontvangen,
overgelaten; bij gevolg verliep mijn tijd in ver«
drietelijke bezigheden, dewijl ook zelvs de zege, op
zoodanige vijanden behaald, noch eer noch nut aanbrengt.
De zwerm mijner vijanden, die door iniecien
van hun zoort voor gereed geld onderfteuad werden ,
Q 3 ' groej-

846 BEDE OM VERGIFFENIS
groejde dagelijks meer en meer aan; zij riepen luid,
daar, waar eerlijke lieden heimelijk zuchtten, en zoo
als de Wijze aan de tafel van SARDANAPALUS dacht ;
de Nar geevt prachtige gastmalen , en de Wijze eet
mede, geniet, en lacht.
De overdenking hier van heeft mij eindelijk overgehaald,
om mijne Schrivten aldaar niet verder voort te
zetten , waar de echte Menfcbenviend, gelijk de
nachtuil onder de andere vogelen, mishandeld wordt '(_d).
Een ander moralist of Duitsch Schrijver betrede mijn'
baan, doe zoo veel als ik gedaan heb , en redde zich
dan maar, zoo als ik, uit den (Irik, wanneer hem gene
andere oirzaken tot zwijgen noodzaken, als die,
welke mij daar toe bewegen» In dit geval zal ons Vaderland
onfeilbaar haast uit deszelvs fluimering ontwaken,
den beul van bet verftand Ieren kennen, de grove
vooroordelen affchudden, en door de bevordering
der kennis ook in zich zeiven groot en achtingwaardig
beginnen te worden. Wij zullen dan betere Christenen
door onze daden zijn, dan velen onzer Almanachsrheiligen;
wij zullen dan den Staats-catechismus
met den zuiveren Godsdienst leren verbinden ; ledige
pn zedenbedervende tempelhengften in hunne Mallen
verachten; en aan het eerlijk character der oude Duit-»
fche Barden eer weten aan te doen.
Tot dit lofhjk,en voor den bedrieger alleen verdervlijk,
oogmerk, heb ik naar mijn vermogen, en misfchien
zelvs met meer ijver , dan mijne bijzondere
omflandigheden en belangens toelieten, medegewerkt.
Maar het is gefchied, en zal mij, hoe nadelig 'er ook
de gevolgen van wezen mogen , nimmer berouwen.
(fi Verg. H Deel, bkfe. 5|< 1

EN EERLIJKVRRKLARINe ENZ. 247
Deze is mijne opregte geloofsbelijdenis, en mijne
vrijmoedige openlijke biegt, op welke ik mijn' vrijfpraak
van alle kenners van ware verdiensten ftandvastig
verwacht, en onder de befcherming der waarheid,
der geregtigheid, en van het Duitsch Patriotismus zijnde,
heb ik gewis van hun geen' ban te vrezen.
Daar men mij nu, uit hoofde van dit vast befluic,
als enen ftervenden Schrijver aanmerken kan, die met
een Verbrijzeld hart, als een met berouw vervuld zondaar,
van zijne lezers, ja zelvs van het gantfche ge.
zelfchap der vernuftige opftellers van hekelfchrivten,
weemoedig affcheid neemt, zoo reik ik hier mede de
broederlijke, om vergiffenis biddende, hand aan allen
toe j die zich in hun geweten overtuigd kunnen hou •
den, dat ik hun in de daad door het al te onbewimpeld
voordragen van de waarheid , of door hun het
momaangezicht af te trekken , beledigd heb. Mijn
Schrijvers-geweten beweegt mij in de daad tot dezen
flap; en ik hoop, dat men zoo wreed niet wezen zal,
van te verlangen, dat ik misfchien mij zeiven hier om
tuchtigen zou, om dat ik wezenlijk een boetprediker
voor alle ware Christenen, en voor alle in de daad
eerlijke lieden, in mijne Schrivten was, zonder het
handwerk of de kunstgrepen van enen Jefuitfchen kwakzalver
in forma ujitata geleerd te hebben.
Ik ben ondertusfchen, gelijk bekend is, zeer kitte,
lig, en zou 'er zeer bezwaarlijk toe befluiten kunnen,
om zelvs de grootfte Heren voor de twede reize om
iets te bidden, dat zij mij eerst maar fchenen te weigeren.
Dierhalven maar gezwind pardon !... Anders
verval ik nog gezwinder weder tot mijn oude gebrek,
en verdedig de waarheid, en mij zeiven, als een vertwijfelde»
Q 4
Al-

24^BEDE OM VERGIFFENIS EN EERLIJKVERKX. ENZ.
Alzoo, mijn waardfte lezer! het behage u niets van
mij te wachten, als wat overéénkomfhg mijne natuur»
lijke en door de gewoonte verfterkte neiging, met de
Jievde tot de waarheid overéénkomftig, en aan dezel.
ve bevorderlijk is. En, indien ik, door deze waarheidslievde
verleid, in deze mijne bede om vergiffenis
eens van het regte fpoor af ter zijde mogt glijden, zoo
help gij mij, bid ik u, weder op den regten weg, en
breng mij tot die fchrijfwijze te rug, waar doorben
alleen gekken boos maakt, en de goedkeuring van
vrienden der deugd weet te verkrijgen.
Ik wil dus gene langere voorbereiding maken, maar
terhond tot het werk zelve overgaan, en mijne oorbiegt
met de heilzaamfte zoogenaamde aanmoedigingen
beginnen, als volgt. . . ,
In

In het EERSTE DEEL mijner Schrivten is mijne Opdragt
aan Madame JUSTITIA berispt , en zelvs in
Weenen verboden geworden; ik voel echter tot op
den huidigen dag volftrekt gene redenen, welken mij
zouden bewegen, om dezelve te wederroepen.
Zedert is mijne Levensgefchiedenis , zoo wel in
Weenen als in Berlin, met approbatie en privilegie
openlijk verfchenen. Wie nu deze gelezen heeft, die
is zeker overtuigd, dat mij nergens regt wedervaren
is, en dat ik hetzelve ook naar alle waarfchijnlijkheii
niet te wachten heb. Daar ik nu voor het oog van
Europa niet alleen luid geklaagd, maar ook den grond
van deze klagten onwederfprekelijk in mijne gedrukte
Schrivten bewezen heb; daar de ooggetuigen werkelijk
nog leven, maar mijne goederen tot heden toe nog
alle in vreemde handen zijn; daar mij nog nimmer
verlof gegeven is , om mijne procesfen te kunnen laten
revidéren, veel minder de Gerigtshoven gelast,
zijn , om mijn regt kgaliter te onderzoeken : zoo
blijvt mijne zuivere voordragt zekerlijk ene ewige
waarheid, en ik heb dus gene redenen, om dat geen
immer te wederroepen, dat ik met grond gefchreven
heb, en waar voor ik de bewijzen heb opengelegd.
Bij gevolg houde ik het verbod van dc gemelde Opdragt
voor opgeheven, en' de Opdragt zelve door de
daar op gevolgde legale bewijzen geregtvaardigd.
Maar zoo dra mij regt wedervaart, dan wil ik nu
hetzelve voor eng- genade erkennen, en aan de door
mij befchaamde Vrouw GEREGTIGHEID een openlijk
fof- en dank-cffer brengen.
Q 5
Ook

Ook heb ik in het EERSTE DEEL,in de Vertelling,
getituld , Het concilie der oude wijven over de Schrivten
van TRENCK, de Matronen; en in ene andere,
welke tot opfchrivt draagt Het onfchuldige wijf jen ,
het gehele fchone gedacht beledigd.
Maar dit bijtend hekelfchrivt is echter niet gefchreven
met het oogmerk, om de fchone fexe in het gemeen
aan te tasten; het was eigenlijk in het bijzonder
op de inwoneresfen van Aken en enige naburige
plaatzen gemunt; en de andere mogen 'er zich van
toeëigenen, wat zij willen.
Ondertusfchen heeft zich tot dus verre nog gene
vrouw bij mij aangemeld, die wezenlijk boos op mij
was, dewijl zij wezenlijk onfchuldig was: want onze
jonge vrouwen zijn , dank hebbe de dienstvaardige
Geestelijkheid ! allen zeer wel ervaren , en hare mannen
zijn in hun hart regt goede mannen, die 'er zich ene
eer uit maken, goede huisvrienden te vinden.
Zij dwalen evenwel nog meer van de onfchuld
af, dan hunne gemalinnen: daarom geloof ik niet,
dat ik deze laatden beledigd heb: en kortzichtige lieden
zijn gewoonlijk trotsch. Daar nu de burgermeesters
van Aken gene ordenslinten uit te délen hebben ,
zoo zoeken de candidaten der eer met ijver, in de
heilige en grote ACT^EON'S orde te treden, en kiezen
den H. JOSEPH tot hunnen onnavolgbaren befchermer
en patroon.
Ik

BEDE OM VERGIFFENIS EN EERLIJ K.VERKL. ENZ, 25I
Ik wensch dierhalven deze Hoog-wel- en Hoogedel-geboren'
Heren van harte geluk met hunne talrijke
familien, en ben verzekerd, dat niemand van
hun mij tot verandwoording zal roepen, of om bewijzen
vragen, wanneer ik den Heer Ambtman zei»
ven, met alle zijne Oiider-rigters, gezamentlijk fchapenkoppen
noem.
Ook zijn deze Heren, allen zoo wel als één,en één
zoo wel als allen, even zulke vrome Catholijke Christenen
, als zij eerlijke rigters, en befchermers van de
heilige Geregtigheid zijn. Zij houden goede afrekening
met hunne befchermengelen, goede werken laten
zij voor zich tegen gereed geld door arme lieden volbrengen,
en zij doen alles, wat zij willen, en waar
toe hunne driften hun aanzetten, op rekening. Voor
het overige kennen zij noch eer noch burgerplicht;
hunne kinderen leren den Catechismug, en een weinigjen
Franciscaner- Latijn ; en hunne edelgeborene
Gemalinnen , welker deugd zij alléén aan hunne fchutsengels
ter befcherming overlaten, leven zoo onedel als
gerieflijk. Bij aldien ook een of ander toeval hun derwaarts
brengt, waar de vrouwen gaarne zonder ooggetuigen
zijn; dan is hun geloof nog zoo fterk, dat
zij zich in de daad wijs maken, dat de SATAN hun
verblind, en ASMODEÜS een gochelfpel met hun gedreven
heeft, en dat men in het huwelijk zelvs aan dingen
twijfelen moet, die men werkelijk ziet. Dan bidden
zij;
Prajiet fides fupplementum
Senfuum defectuil
Zij

25 2 BEDE OM VERGIFFENIS
Zij onthouden zich zelveh vrijwillig van de huwelijksplichten
, en, wanneer dezelven dan door een'biegtvader
of Canonicus in hunne plaats verrigt worden,
dan is het bij hun een' doodzonde, hier kwaad van
te denken: want zelvs iedere gedachten, die maar in
het vervolg jaloersheid zou kunnen baren, moet reeds
met zevenmaal Ave Maria te bidden, en met zeven
boetvaardige zweepflagen, of met andere kastijdingen,
waar mede zij hunne eigene fchouders tuchtigen, geboet
worden. Dit huismiddel verdrijvt alle twijfelingen,
en maakt, zoo als zij zeker geloven, getrouwe
vrouwen , die — alléén in hunne ogen onfchuldig
zijn.
Op deze wijze draagt de Overheid van Aken hare
huiskronen in de daad met trotschheid. Want volgens
hunne grondftellingen wordt toch niemand zat van
eer, of door eerlijke daden waarlijk eerwaardig. De
onfchuluige vrouwen fchamen zich dus, in de daad,
dat zij onfchuldig zijn; en hebben zij wel ongelijk,
daar hare mannen het niet anders hebben willen ?
Daar dus de zuivere waarheid deze Heren niet be.
ledigt, zoo heb ik ook gene redenen, om hun om
vergeving te bidden; en het doet mij maar leed, dat
ik niet meer in de jaren ben, waar in men de plichten
van zulke goedhartige mannen gaarne vervult.
Voor het overige is voorzeker dat gedeelte van de
fchone fexe , dat mijne Leyensgefchiedenis gelezen
heeft, op mij niet boos. Ik was en zal nog tot aan
mijne laatfte ademhaling haar warmlte vererer zijn: ik
heb mijn goed genoten, en nimmer iemand, die mij
beminde, bedrogen: het edelfte zoort van lievde was
altijd de enige oirzaak, waarom ik wenschte langer te
ie-

EN EERLIJKVERKLARING ENZ. 253
leven, en waarom ik alle de flagen van het noodlot
moedig verdragen heb.
Ik heb altijd de hatelijke wijven beklaagd, en nimmer
de fchone vrouwen beledigd; de oude Matronen
zijn zelvs mijne vriendinnen, en wenfehen mij alles
goeds, zoo lang hare neigingen maar niet door dwepers
van mij afgewend worden. In dat geval alleen
grommen zij tegen mijne Schrivten, verfoejen mij als
een' Vrijgeest, en veroordélen mij tot het vagevuur,
of zelvs wel tot de ewige pijnigingen van den vervloekten
LUTHER en VOLTAIRE in de helle.
Mij.

jne fpotternijen met de op pergament gefchrevene
voorregten van den ouden adel , in het DERDE
DEEL mijner Schrivten, zijn in de daad ongerijmde
fpotternijen, want ik heb ze — fa proza gefchreven.
Ik erkenne nu uit volle overtuiging, dat hij nog even
zoo trotsch, zoo onbruikbaar, zoo belachiijk gebleven
is, als hij was, toen ik begon te fchrijven. En, of
fchoon ik redenen had, om te vrezen, dat ergens een
oud Ridder van het Hof of van zijn' misthoop op
zijn' Rofinant mogt fpringen, en mij tot een tourniergevegt
uitdagen, zoo is dit toch, God dank! tot heden
toe niet gefchied; en hunne Hoog wel-geborenheden
hebben of erkend, dat ik gelijk had, of zij vonden
ene edeler' bezigheid aan de Hoftafel, dewijl zij
de eer der dapperheid aan het in Gode zalig rustende
gebeente van hunne voorouders overlaten, Men
kan immers ook wel in zijn japon den Staat dienen;
en men doet reeds genoeg, wanneer men als Opperkeukenmeester
bevel geeft, om de hazen te braden,
welke zijne Excellentie, de Heer Opperjagermeester,
met heldenmoed dood te jagen allergenadigst bevolen
heeft.
Voor het overige moeten toch alle oude Ridders
nog aan den roem der vrome kruistogten denken, en
als echte kinderen van zestien op elkander volgende, rigtig,
in firma facramentali, hervoortgefprotene Ridders,
en echte Geloofs-befchermers, ook geloven, dat
ik, als hun echte Collega, hun ook niets als de zui-

BEDE OM VERGIFFENIS EN EERLIJKVERKL. ENZ. 255
vere waarheid gefchreven heb. Op zulk een echt Cavaliers-parool
zal men mij immers ten minden even
zoo veel geloof gunnen, als aan het getuigenis van
enen ouden Propheet, of enen jongen Capuciner, die
geen geboren edelman is, en echter zelvs Gods
woord zonder tegenfpraak openlijk durft voor te dragen.
Genoeg! de voordeligde ereposten in den Staat
vallen nog heden aan onze Jonkers ervlijk en onfeilbaar
toe, zonder dat zij verdiensten, of bekwaamheden
nodig hebben. Waarom zouden dan toch hunne
excelleniiën zich de moeite geven, om immer in de
daad bruikbaar te worden, of zich zeiven tot verhevene
denkers te vormen? Het is toch maar de arme
Pruisfifche Adel alleen, welke zijn bloed voor het Vaderland
vergiet, maar even daarom is hij ook bij ons
met het hoogde regt veracht.
Hier in Oostenrijk vormt de Edelman zich alleen
maar voor de etiquettes van het Hof, of bereidt zich
tot het genot van rijke Majoraten, Prebenden, en
Canonicaten. Hier heeft hij zelvs hoop, dat hij nog
eens een Bisfchop, een Vorst, of een Directeur van
de fleutelen des hemelrijks zal worden, zonder dat hij
oit den degen voor het Vaderland behoevt te trekken,
of denzelven voor zulke verachtelijke medeburgers te
gebruiken , welke verplicht zijn om den Hoog-eerwaardigen
en Hoog-welgeborenen bloedzuiger alleronderdanigst
en plichtfchuldigst te mesten.
Hij heeft dus het hoogde regt, om mij als een*
modeketter te verdoemen, dewijl ik in mijne Schrivten
betogen wilde; *
„ dat de ware adeldom alleen in den waren adel
„ van het hart en van de gedragingen beftaat."
Wel.

Cj6 B E D E O M V E R G I F F E N I S
Welke roekeloosheid! welke ene domme dweperij! Ik
fchreef zelvs van de eer, en had vergeten, dat de ereposten
alleen van de willekeurige genade van den Monarch
afhangen , die de waarde van echte verdiensten
alléén weet te bepalen, en te verhogen.
Welke grove feilen ener fchijnbare onwetendheid!
Het is bij gevolg billijk, en mijn geweten gebiedt het
mij, dat ik hier mede dezen hogen geaccrediteerden
adel allerdemoedigst om vergeving bid, voor het zoo
impertinent duidlijk fchrijven van de onbewimpelde
waaiheid, zonder allerhoogst bevel of verlof: en ik
hoop genoeg geftraft te zullen zijn, wanneer men mij
tituls, Hof-lledevaarten, en ordens-linten voor ewig
ontzegt, om dat ik dwaas genoeg was, om te geloven,
dat ik dit alles door mij zeiven verdienen moest,
wanneer ik de plichten van den waren adel in mijn
gedrag vervulde.
Nog onlangs hadt de zevenënzestigjarige Kamerfreule
, de Gravin VON RATTAPLUNTAPLUNTZ TOT JA-
PHETSHAUSEN, bijna gelegenheid gevonden, om zich
op de gevoeligfte wijze op mij te wreken. Zij belettede
mij de intrede in de Antichambre, om dat ik
geen' fleutel aan de heup droeg.
Maar ik was juist niet eens gezind om binnen te
gaan , maar had alléén toevallig in de voorzaal een
gefprek met enige oude Stafofficiers, die met het overig
ongeadeld gepeupel voor de deur ftonden, en met
verminkte leden diepgebogen op ene audiëntie wachtten,
dewijl de genadige Heer Neveu van deze gerimpelde
MEGARA, welke in de prachtiglle galaklederen
juist de post van kamerheer waarnam, hun het aanmelden
niet waardig keurde.
Wij fpraken zeer veel van oude veldtogten, en van
de

EN EIRLIJKVERRL ARINC ENZ. 2J?
de beste waereld. Tranen ener mannelijke zwaarmoedigheid
rolden van hunne wangen, waar in de naden
hunner oude wonden nog zichtbaar waren. . . . Wij
zuchtten, en bijna was ik juist op dien dag weder
aan het fchrijven van ene bittere en bijtende fatyre
gegaan, welke mijn gantsch tegenwoordig ontwerp,
om door den tijd genade van het Hof te bédelen „ontwijfelbaar
verijdeld zou hebben. God behoede mij
voor dergelijke opbruifchende gedachten! Ik heb immers
voorgenomen, laag te leren kruipen. Ik wil allerdemoedigst
vergiffenis verzoeken , protectie pogen
te verwerven, en niet meer tergen noch beledigen.
Anders was immers mijne tegenwoordige verklaring
ook ene fatyre? . . . .
Ik zag bij deze gelegenheid nog een zeer bijzonder
origineel (tukjen. Een rijkelijk vergulde wagen, met
zes prachtige ftatie-paarden befpannen , en van een'
zwerm lopers , bedienden , en heidukken omringd,
hieldt voor het paleis ftil. In denzelven zat ene Ex.
cellentie, welke met majeltueufe blikken, door twee
Huis-officieren onderfteund , 'er uit tradt. . . Alles
boog zich eerbiedig voor hem. Naar zijne geftalte te
oordelen, fcheen hij een Hofpage van 16 jaren te zijn.
Zijne roksknopen waren brillianten, de Leeuwen-orde
hing aan een' brederi band over zijn' fchouder, en een
gouden fleutel aan zijn' heup.
Ik vroeg; ,, wie is deze genadige Heer, die zijne
,, wangen trotsch als een Mogol opblaast?" . . .
Het andwoord was; ,, Hij is Vorst, Rijksvorst,
„ Excellentie, Ridder van de Leeuwen-orde, Kamer»
,, heer, Geheimraad; en hij was eigenaar van acht
,, millioenen, welken een rijk wisfelaar hem naliet,
om alle deze ereposten en grote tituls voor gereed
III. DEEL. R. „ geld

3j8
BEDE OM VERGIFPENIS
„ geld te kopen. . . maar hij wil ook binnen kort te
„ Conflantinopolen voor honderd duizend ducaten
menfchenverftand, en ene fchone flavin voor zich
„ laten kopen. En , daar hij zich noit de moejte
„ gaf, om zelf de wetenfchappen te leren, zoo heeft
„ hij enen geleerden biegtvader uit Rome ontboden,
„ die voor hem denken, en een' Hansworst uit Pa-
„ dna, die voor hem handelen zal. Hij zelf wil al.
„ leen maar genieten; en zijne tafel is de heerlijkfte
,, in het gantfche Land. ..."
Hoe hartelijk lachte ik op het zien van dezen theatervorst!
Hij ging ftijf voor mij voorbij, en dacht
misfchien, dat ik hem bewonderde. Maar ik ging na
huis, en fchreef aan een' vriend in mijnen gewonen
toon, wat ik gezien en gedacht had: intusfchen hoop
ik, dat hij dezen brief noit zal laten drukken; anders
zou de waereld aan de opregtheid mijner bekéring
twijfelen , en mijne openlijk beloovde afbede een
nieuw hekelfchrivt noemen. . . . God behoede mij
daar voor! . . . Mijn vriend! fcheur om 's hemels
wil mijn' brief in Hukken. . . De genadige Heer mogt
bem zich laten voorlezen, en mij fifcaliféren. Hij kan
Advocaten en Referenten beter betalen dan ik ; en hij
mogt misfchien een' woning in het gekkenhuis, welke
eigenlijk voor hem niet groot genoeg was, voor
mij laten decretéren. Ik wil dus liever vergiffenis vragen,
dan het kwaad erger maken, het welk ik niet
veranderen, maar wel in het geheim hartelijk belachen
kan.
Maar, indien helaas! door mijne voormalige reeds
gedrukte Schrivten, welke eigenlijk het onderfcheid
tusfchen den titul van zijne Excellentie, en een in da
daad excellent man bepalen, iemand dezer Excellenties

Et? EER.LIJKVERKLARÏNG ENZ. 259
tiën en genadige Heren tegen mij met regt ongenadig,
of zelvs wel toornig mogt geworden zijn, zoo doet
mij dit waarlijk in het geheel geen leed, om dat ik
hun regtmatig beledigd heb; en ik blijf voor hun een
ewig verftokt zondaar, die geen' aflaat verwerven wil,
en voor alle hunne voorfpraken , bij alle mogelijke
heiligen, geen' enkelen biegtihnver, veel minder ené
hoge misfe betalen zil. Doch, daar dwalen menschlijk,
maar in zijne dwaling hardnekkig te volharden
duivelsch is, zoo erken ik ook liever hier in mijne
feilen, en hoop daarom ook nog op genade, dewijl ik
geloof, dat ik nog veel te weinig gezegd heb. Ook
beloof ik in het toekomende, bij aldien ik nog meer
fchrijven mogt, mij met waarlijk grote onderwerpen
bezig te houden, dewijl het toch , naar alle waarfchijnlijkheid,
bij het Hof nog zeer lang bij het oude
gebruik zil blijven.
Dewijl ik nu in het toekomende naar het 1
welgevallen
van den groten hoogadelijken zwerm leven wil,
zoo zuilen mijne kinderen ook noch fchrijven noch
denken, noch rigtig oordalen leren. Hun leraar zal
een Ex-jefuk of Roomfche Abt wezen; zij zullen allen
maar Pralaten of Kamerjonkers worden, op dat
men ten minden hier in de fporen van mijnen aangeërvden
adeldom wederom erkennen moge, die ik"|
door dwaze fchrijfzucht verleid, in de ogen van onzen
tegenwoordigen mode-adel, verachtlijk, of onkenbaar
fclieen te makent en hier door zal, noop ik,
mijn zoenoffer wel tot enen aangenamen en lieflijken
reuk opgenomen worden.
Daar ik Hu op deze wijze den ouden Adel of Herenfland
volkomen denk verzoend en bevredigd te
hebben, zoo wends ik mij nu tot den nieuwgebakke-
R 2
nerj

ü6o
BEDE OM VERGIFFENIS
nen Adel, of tot die genen, welke voor gereed geld
hunne prachtige wapens en diplomata gekocht, en be.
hoorlijk betaald hebben. Dezen prachtigen en geaccrediteerden
zwerm wilde ik niet beledigen; ik bid
dus hartelijk om vergeving, indien het ergens gedaan
mogt zijn.
De Heien VON ZETTO, de Edele VON KRONSDORFF,
VON KRÜGEL,de Edele VON FI. . . ., VON DE. . . .,
in één woord, de Edelen van het gantfche Alphabeth
hebben mij maar al te bitter bewezen, wat een eerlijk
man in de gerigtshoven lijden moet, wanneer hij hunne
brieven van adeldom niet wil helpen betalen, en
daar door hunne ongenade verdient, billijk verdient;
of wanneer hij roekeloos genoeg is, om hun wespennest
te doren. God behoede mij, dat ik hunne Hoogwel-
en hoog-edel-geborenheden immer zou voorwerpen
, dat zij nog veel lager dan het gepeupel denken,
en in de daad de pest voor het lighaam van den Staat
zijn! De bovengenoemde Heren hebben reeds hunnen
arts gevonden, die hun tegenwoordig in het tuchthuis
cureert; maar de overigen zullen wel middel vinden,
om hem om te kopen, of zoo te bedwelmen, dat hij
hunne edele pols-dagen altijd gezond, en in ene phyfifche
orde vindt. De digestie van hunne welgevoederde
magen zal dus nog in lang zulke ene vervuiling
in de circulatie hunner zedelijke deugden en ambtsplichten
niet veroirzaken , dat men den dank d&ir bemerken
zou, waar alle heelmeesters verkoud zijn, en
waar de Politie om gewigtige redenen de vervuiling
niet rieken wil. God zegene hunne tijdelijke goederen!
Het volk verëre hunne diplomata in eerbiedigheid!
en hunne welvaart heerfche willekeurig over de
regten van alle hulpelozen J Ik zal gewis in het toe-
ko-

EN EERLTJKVERK.LAH.1NG ENZ. 261
komende niet meer de befcherming der gefchrevene
Landsregten bij hun zoeken,bij gevolg ook de protectie
van hunne Hoog-edelgeborene Gemalinnen niet nodig
hebben: hier toe deug ik ook niet, want ik fpeel
geen 1'ombre noch pharao, en voor enen minnehandel
zoekt men geen' MENTOR, maar een' ADONIS, ofwel
enen gezonden huisknegt, want de grenadiers zijn gefchikt
voor het fabricéren van Majoraats-heren, en de
Franciscanen maken de Hofraden.
Daar nu deze Edele Heren op aarde doen kunnen,
wat zij willen, en tevens den hemel, franco Vagevuur,
door gereed geid, en gekochte voorbidders, weten te
verdienen; daar zij bij gevolg,(taande in het waar geloof,
en aflaat hebbende verkregen, om naar willekeur
te handelen, geleerd hebben gelukkig te leven, en zalig
te derven; daar zij dus nimmer zulke ketterfche
Schrivten lezen, welke burgerplichten of deugd leren,
of misbruiken hervormen willen; zoo is de beste raad
voor mij en mijns gelijken, openlijk te beloven, dat
•wij alle dagen driemaal Pater natter, en driemaal Ave
Maria bidden zullen. Dan zal niemand van die Heren
Edelen in mijn hart lezen kunnen, wat ik van hun
; denke, en zij zullen mij in alle gevallen onder de do.
den rekenen mogen, die hunne genade en hulp misfen
i kunnen. Mijne arme ziel heeft ook hare voorbede
| niet nodig; zij is daarom reeds ewig verdoemd, om
j dat zij aan de heiligheid van hunne zielen immer dorst
l te twijfelen. Van hunne Heren biegtvaders heb ik ook
gene protectie te wachten. Ik fchreef met ene haldar-
1 rige boosheid de waarheid , en een ieder , die zoo
droog de waarheid zeggen durft, wordt gewis als een
i ketter verdoemd.
Voor het overige is hij, die zijne brieven van adel-
R- 3 dom

fi62 BEDE OM VERGIFFENIS EN EERT.IJKVERKL. ENZ.
dom zelf verdiende, zekerlijk veel eerwaardiger dan
hij, welke dezelven van zijne voorvaders ervde. Deze
waarlijk edele lieden zijn buiten twijfel met mijne
Schrivten te vrede; zij vorderen zekerlijk van mij ge*
ne herroeping of af bede; ik fchreef voor deugd en
burgerplicht, en bij gevolg zijn onfeilbaar alle vrienden
van deugd en waarheid mijne verdedigers.
Maar den zoogenaamden Leonifcben of papieren adel
kan ik niet anders als opregt om vergeving bidden,
daar ik misfchien de onfchuldige oirzaak was, waar
door men achter hun voorhangzel begon te zien; en,
daar ik hier en daar ook zelvs den vermeenden a 'el
der Akenfche Schepens en Advocaten belachlijk maakte
, of aan hun, die tot dus verre door arglistigheid
den kruipenden eerbied van het domme volk hadden
weten te Hélen, het momaangezicht afrukte, MOLIÈRE
zegt in ene zijner Comoedien (e);
Ceorge Dandin de la Dandiniere, tü l'as voulu.
Ik herhaal als Dui'tfcher hetzelvde in het Duitsch 2
Gij Heren VON SCHURKWITZ, VON SCHURKENFELD,
Gij Edelen VON SCHUKKENBERG , gij hebt zoo gewild!
Voor het overige ben ik, gezamentlijke wel-geadeb»
de, gediplomatiléerde,' en zoogenaamde genadige He*
ren!
Uw bereidwilliglie, maar njet gehoorfame,
noch onderdanige dienaar
TRENCK.
(e) CEO E GE DANDINj OU LE ÏMSI COXFOINDU, A£t. I, fc, p.
I»

In hetzelvde DERDE DEEL mijner Schrivten heb ik
ene Verhandeling over het Oostenrijkfche Rerftellingswerk
gefchreven. Het zuiverfte en echtfte Patriotismus
befHerde in dezelve mijn' veder, en de gevolgen
zuilen tonen, en hebben ook reeds bewezen, dat ik
de Staatsgebreken genoeg kende, en de hinderpalen
van de beste .ontwerpen van mijnen Monarch grondig
heb opengelegd; hinderpalen, welke daar, waar de
Aflaat, het Vagevuur, de Kerkregten, en de Oorbiegt
nog in den Catechismus geleerd worden, onmogelijk
kunnen worden uit den weg geruimd.
In deze Verhandeling fprak ik toevallig van Hofraden
, die, in plaats van als Referenten de pen te voeren,
den tuchthuisbezem verdienden in de hand te hebben;
en van geaccrediteerde booswigten, die den Staat
bedrogen, en regtfchapene mannen uit denzelven verdrongen.
—— Gantsch Weenen riep van mijne roekeloosheid,
en echter werdt dit Deel openlijk verkocht.
Ondertusfchen volgde Mijnheer de Referendarius VON
ZETTO in de daad zijn' Heer Collega VON KIIÜGEL in
het hun van mij voorfpelde tuchthuis : de Heer VON
LEGISFELDT, de Heer VON LAZULAIJ, en andere conforten
liaan op den fprong, om Vin edel gezelfchap
te vermeerderen: en echter heeft "mij niemand gevraagd,
wien ik eigenlijk toenmaals bedoelde, maar
nog niet noemen dorst. Misfchien heb ik wèl gegist,
maar misfchien had ik ook nog wel een' ander' willen
voorflaan, die nog de rol van enen ZETTO ongeftraft
fpeelt.
R 4 Zoo i

2fJ4
BEDE OM VERGIFFENIS'
Zoo gaarne ik nu dit ook wederroepen of afbidden
wilde, zoo weinig reden vind ik daar toe, dewijl de
waarheid mijner gisting openlijk voor ieders ogen ligt,
en mijne voorfpelling reeds ten dele vervuld is.
De verftandige man zoekt het vuur niet te blusfchen^
dat hem niet brandt: zoo denkt alleen het gepeupel,
dat dom genoeg is, om zich op den heiligen FLORIA-
NUS te verlaten. Maar een wijs en eerlijk Patriot moet
booswigten kenbaar maken, op dat regt en deugd niet
ongeftraft mishandeld worden. Wat mij zeiven betroffen
heeft, wil ik gaarne vergeven; maar onbillijkheden
met onverfchillige ogen aan te zien; bedriegers
daarom te vereren, om dat zij in gewigtige ambten
dienen,'of om dat een groter hun acht, die zich misfchien
houden wil, als of hij hun bedrieglijk characler
niet kent; en ontijdig zwijgen van hunnen list en onregtvaardigheid
is de laagheid zelve.
Ik weet wel, dat KRÜGEL en ZETTO , die nog in
het vorig jaar mijne gebiedende Overheid, en tevens
m : jne Curatoren en hoofdvijanden waren, mij thands
niet meer fchaden kunnen: maar hunne vrienden en
voormalige medehelpers leven nog; zij zijn nog geaccrediteerd;
zij hebben nog de magt in handen, om de
heiligde waarheid te onderdrukken. Zij hebben redenen
, om te vrezen, dat ik misfchien nog ééns in om.
Handigheden komen kon, waar in ik hun openlijk met
name noemen zou, en rekenfchap van hun afvorderen
wegens de fchanddaden, die zij aan mij en meer weerloze
eerlijke mannen, weduwen, en wezen geoefend
hebben.
Om nu de vervolgingen van deze nog magtige He»
ren verftandig te ontwijken, beloof ik hier mede op
liet plechtigfte, dat ik mij alleen door verachting wrekea

EN EERLIJKVERKLARING ENZ. £65
ken wil, en dat ik hun bij mijn leven niet noemen
zal, of de Monarch moest mij om hunne namen vragen.
Na mijn' dood nogthands, zal ik misfchien hunne
namen bekend maken, in het vierde Deel mijner
Leyensgefchiedenis, waar in ik alle raadzels en donkere
plaatzen, die in de drie eerfte Delen voorkomen,
ophelderen zal; geheimen openbaren, die ik nu nog
bedekt moest houden; en dingen aan den dag brengen
, die ik eerst aan gene zijde van het graf en van
mijne gevaren in het ware licht durf voor te (tellen.
Tot dien tijd toe kunnen zij gerust zijn. Ik ben door
ondervinding wijs geworden. Niemand onderfteunde
mij, toen ik de waarheid fchreef; en , die juftitie-collegien
reforméren wil, die heeft het voorzeker nog
harder te verandwoorden, dan de Hervormers van den
Godsdienst, LUTHER en CALVIN alleen vonden Monarchen
, die ene gemeenfchappelijke zaak m'et hun
maakten, HUSS in tegendeel werdt gebraden. En bij,
die ongeregtigheid ontdekt, vindt dadr voorzeker geen
befcherming noch achting, waar de Vorst zelf, bij
een algemeen bederf, echter gene herftelling durvt te
ondernemen.
Zoo is het in de daad met de zaak gelegen; ik haal
mijne fchouders op, en trek 'er den voorhang vóór ;
ik betreur hartelijk allen, die om regt zuchten; en,
wat mij zeiven betreft, verzoek ik maar alleen oogluiking
en vergeving van dien Vorst, die mijne gedrukte
waarheden en gewaagde fchredcn onder de ligtvaardige
en voorbarige ondernemingen van enen goeden
burger van den Staat rekent.
Maar, dat ik booswigten kende, eer men hun kennen
wilde, eer zij geftraft werden; dit is gene misdaad,
gene belediging, die een ftandvastig en eerlijk
R 5
man

256 BEDE OM VERGIFFENIS EN EERLTJKVERKL. ENZ,
man afbidden of herroepen kan. Wanneer voor het
overige datzelvde herftellingswerk zoo geëindigd wordt,
dat ten laatften de Monarch, de bezitter van goederen
, en de boer redenen hebben, om vergenoegd te
zijn, zonder dat de misbruiken, die ik aangeftipt heb,
behoeven opgeheven te worden. ... in dit geval alléén
wil ik gaarne als een neuswijs ftaatkundige te
boek (ban, ja zelvs openlijk een leugenaar heten, volvaardig
om vergiffenis vragen, en een' bedevaart te
voet na Rome doen, om, na grondige overtuiging van
mijne hardnekkige dwalingen, eindelijk ook in den
fchóot der alléénzaligmakende Kerk opgenomen te worden
, die tot dus verre alle goede ontwerpen in onzen
Staat verijdelde, en bij gevolg alle Schrijvers van mijn
zoort, met ftaatkundig regt, Aartsketters noemde.
In

ïn hetzelvde Deel heb ik ook Over de Boheemfche
onzichtbare Lijfeigenfehap gehandeld, en in de daad
even zoo klaar als grof de waarheid tegen de Roomfche
Hiërarchie gefchreven.
Zoo lang ik leve, zal ik geen woord van dit gefchrivr
wederroepen , terwijl de waarheid in hetzelve
wel onbewimpeld , en met enen waren Duitfchen
ijver , maar tevens welberaden gezegd is. Ik zal
ook niet morren , wanneer ik voor deze mijne ligtvaardigheid
enige millioenen jaren in het vagevuur
braden moet. Het gantfche Koningrijk Bohemen en
alle eerlijke lieden zullen daartegen zoo veel voor
mijne arme ziele bidden, zoo vele aflaten gewinnen,
zoo veel genade bij den alzienden God voor mij affmeken,
dat alle banblikfems van den magtigen Stadhouder
van CHRISTUS mij juist zoo hard niet treffen
zullen, als de monniken, wien ik de kap, waar onder
zij hunne boevenftukken bedekten , van de gewijde
oren getrokken heb , wel zouden wenfehen.
Want , wanneer die onzichtbare lijfeigenfehap , die
ik in deze Verhandeling gefchilderd heb , algemeen
zichtbaar geworden zal zijn, dan alléén, en onder gene
andere voorwaarde, kunnen de ongelukkige flaven
hun menfehenregt .leren voelen, en hunnen weldadigen
Monarch voor de bevrijding van een juk danken,
dat, hoe zeer ook alle zigtbare lijfeigenfehap opgeheven
moge zijn, in ene onzichtbare geftalte de Vor-r
ften,

2(58 BEDE OM VERGIFFENIS EN EERLIJKVERRX. ENZ.
ften, den adel, de boeren , tot op dit tegenwoordig
ogenblik , en thands erger dan oit , drukt,
en nog lang zonder barmhartigheid drukken zal; dewijl
de ingezetenen van Bohemen even zoo weinig
voor ware verlichting voorbereid zijn, als in Spanje
en Oostenrijk.
Ik

T
ik heb in hetzelvde Deel, in mijne Brieven uit Spa,
ene grote doodzonde begaan, daar ik de eerwaardige
bende valfche fpelers, die van de kerk befchermd
werdt, openlijk in hare eer en waardigheid aantastte,
en hare listige dreken bekend dorst te maken. Ik
heb zelvs gezegd: ,, Een Pharaofpeler van profesfie,
,, en een zoogenaamd Chevalier dindujirie kunnen
„ onmogelijk eerlijke lieden, en goede Christenen
„ zijn; en even zoo min zij , die hunne gekaapte
,, winden met hun delen."
Hier door heb ik in de daad zeer grof en moedwillig
tegen de Kerke Gods gezondigd, dewijl in Spa
het pharaofpel in de daad door fpeciale privilegiën van
den Bisfchop geauthorifeerd is, en geregtigd, om alle
vreemdelingen te plunderen, en hun de beurs zoo
fchoon te vegen, als immer mogelijk is.
Ik bid dierhalven , als een goed mensch in mijn
zoort, als een echt Catholisch Christen, de onfeilbare
kerkelijke Overheid alleronderdanigst, en met een verbrijzeld
hart, om vergeving, dewijl ik mij vermeten
heb openlijk aan hare onfeilbaarheid te twijfelen. Ik
heb wel de reine waarheid gefchreven; dit is helaas!
onlochenbaar en onwederroepelijk : maar, beledigt hun
deze waarheid, dan wil ik gaarne haar martelaar zijn,
en mij als een' houtfnip laten braden, bijaldien hunne
Hoog-eerwaardigheden èn Eminentiën mij lighaamlijk
genieten willen.
Ik befchouwde de hazardfpelen maar als een een-
vou-

2?° BEDE OM VERGIFFENIS
vouwig leek, als een in de geheimvolle Godgeleerdheid
der Monniken onervaren moralist, of ais een
Lutheraan, die aan den letter hangen blijvt, na den
bloten zin van onzen Kerk-catechismus, waar in het
negende en tiende gebod uitdrukkelijk ftaat;
„ Gij en zult niet begeren uwes naastes huis.
Gij en zult niet b^g-ren uwes naasres wijf,
,, noch zijnen dierstknegt, noch zijne dienst-
,, maagd , noch zijnen osfe , noch zijnen
„ ezel, NOCH IETS DAT UWES NAASTES IS."
Daar nu in deze geboden niet duidelijk gezegd wordt;
„ Gij en zult niet begeren uwes naastes louis
,, d'or, guinies, of ducaten;"
en ik als een leek immers niet weten kon, of misfchien
niet weten wilde, dat de kerk alléén het regt van uitlegging
heeft; dat zij zich in geloofszaken maar alleen
aan de woorden , juist zoo als zij daar haan, en
met goedkeuring van het Roomfche Hof gedrukt zijn,
feindt; en dat zij gene bijvoeging of aflating tot of
van dezelven duldt, wanneer zij, alléén éénftemmig
met den Heiligen Geest en met hare eigene oogmerken,
handelt en uitfpraken doet, welke geen ongewij.
de mag nafnuffelen : zoo ben ik ongevoelig tot ketterfche
dwalingen vervallen; maar ik beloof in het
toekomende niet meer een boosaartig uitlegger der geboden
Gods en zijner kerke te -.uilen zijn. . .
Ik wil al mijn verhand, alle mijne menfchenlievde
onder de blinde gehoorzaamheid des geloofs gevangen
nemen, en gekluisterd houden, en aan onze zielenher-

EN EERLIJKVERKLARING ENZ. 27I.
herders de zaligfprelring van hunne gepriviligeerde pharaofpelers
geheel en alleen overlaten. Op aarde blij',
ven zij echter altijd fchelmen. Maar, daar bij de uitverkorenen
Gods gewis geen pharao gefpeeld wordt;
daar in «den hemel ook de Bisichoppen gene inkomften
meer nodig hebben om zich een luisterrijk ferail te
bezorgen ; zoo hoop ik evenwel zonder bisfchoplijk
privilegie in den hemel te komen. Op deze onzalige
aarde intusfchen zal ik een eerlijk man en een Christen
blijven, maar ik zal in het vervolg zwijgen, wanneer
ik het ongeluk van anderen in de mishandelingen
der Geestelijkheid zie. Dit geluk zal mij wel niemand
in Spa, Luik of Rome benijden. En, deed ik anders,
dan zou ik, als een boosaartig verrader van geestelijke
geheimen, door het blind en in zijne onwetendheid
omgeleid gepeupel , onder die Aartsketters gerekend
worden, die ipfo fa&o regtmatig geëxcommuniceerd,
en aan de klaauwen des Duivels overgegeven zijn.
Dit zij echter God en der eerlievende waereld geklaagd
!
Ik wil hier gaarne geduldig lijden, indien maar door
mijne Schrivten de waarheid openbaar wordt, indien
maar mijn goed geweten mij fchadeloos houdt, en de
almagtige ewige Bisfchop éénmaal tot mij zegt;
„ TRENCK ! gij hebt regt geloovd , belonens-
„ waardig geleerd, en de waarheid onbewim-
„ peld en met heldenmoed gefchreven!"
O hoe gaarne wil ik enige procenten, die de bisfchoplijke
genade mij van de fpeeltafel aanboodt (ƒ_),
CO Zie II Deel, bladz. 241.
om

271 BEDE OM VERGIFFENIS
om mij te doen zwijgen, ontberen ! hoe trotsch wil
ik de vervolgingen van alle waereldlijke en geestelijke
Overheden verachten , wanneer ik alléén om mijne
deugd en waarheidslievde een martelaar wezen moet.
Genoot de heilige kerk niet 40 procent van de inkomften
der fpeeltafels, dan was gewis de ban van
alle deze gepriviligeerde bedriegers de eerfte plicht van
Christelijke O verpriesters. . . . Maar, dewijl de geestelijken
'er zulke grote winften van trekken, neemt
men voor zijn zondags-euangelij de volgende fpreuk
aan (g);
— 1 1 ———- „ Lucri bonus eft odor ex re
„ Qualibet." -
Ondertusfchen geniet ik, voor het ontbéren van deze
winften dit geluk, dat ik, altijd fier, om dat ik
mij niets te verwijten heb, met vrijmoedigheid hem
onder de ogen kan treden, die in de landpalen van
Duitschland een' eerlijk man met de lantaarn van DIO-
OENES zoeken mogt.
Maar, hoe onverduwelijk het mij valt, dat ik in
het vervolg niet meer van de giftmengerijen van Luik,
van de ftreken der bijzitten, noch van de gruwelen
der valfche fpelers durf fchrijven, indien ik eens ein-
de-
(g) JUVENALIS, Sat. XIV, 204. De toepasfing is op de
woorden van TITUS VESFASIANUS , qui rcprehendenti filio Tito,
quod etiam urince vectigal commtntus es/et, pecuniant
ex prima penjione admovit ad nares, fcifcitans, nura odore
efTenderetur: &, Ulo negante, Atqui, inquit e lotio eft. v.
SCET. in Fesp. cap, 23.

EU E ER L IJK V E RK L AR IN G ENZ. 273
delijk de onoverwinnelijke vervolgingen van op mij
vertoornde geloofskramers ontwijken, ten minden aan
deze zijde van het graf nog enige geruste dagen gemeten
wil; hoe veel het mij kost, mijne wapenen,
die^ tot enen kloekmoedigen tegenftand! zoo zeer gefchikt
zijn , te laten verroesten ; dit kan hij alleen
maar in het volle gewigt gevoelen, dié een gevoelig
menfchelijk hart in zijn' boezem draagt, en wiens
goede wil zomtijds zoo gekluisterd werdf, dat hij uit
ftaaikundige of huislijke oirzaken genoodzaakt was
zuchtende te zwijgen.
Ik heb echter reeds véél meer gedaan, dan mijne
ambtsplichten vorderen, meer dan de voorzichtigheid
mij vergunde, meer zelvs dan men mogelijk achtte in
een' Staat, waar de Scepter der Hiërarchie onbepaald
gebiedt, en gift eh dolk voor onvoorzichtige waaghalzen
bereid zijn. Hoe dikwijls was mijn leven in hetzclvde
gevaar als mijne goederen! ... Het is misfchien
mij alleen gelukt, dat ik nog mijne chrivten
en regten verdedigen kan. Een ander zoeke vruchten
op het veld, dat ik bebouwd heb. Voor. mij heeft
het tot dus verre niets als doornen en distelen gedragen.
Misfchien vindt een vermogend ondernemer op
den van mij gebaanden weg een' middel, om ook rozen
voor zich en zijne medehelpers te kunnen plukken,
en het voorhangzel geheel te verfcheuren, dat
de heilige boevendukken bedekt.
Noch in Aken, noch in Spa, noch te Luik zal
men mijn* naam in den Almanach der Heiligen vinden.
Maar met de kaarten in de hand, of door laagheden
wil ik ook gene Bisfchoplijke aflaten gewinnen. Ook
wil ik geen' hemel verdienen, tot welken alleen maar
met gerede penningen betaalde bullen, priesterlijke be-
III. BEEL. S drie-

474 B E D K 0 M VERCIFFENIS EN EERLIJK.VERKX. ENZ.
driegerijen, dreken van valfche fpelers, of andere flechte
daden den ingang openen kunnen. Want voor een
zoo onedel gezelfchap deug ik even min in den hemel
als op aarde.
Men mag mij dus dat ten goede houden, dat ik
reeds tegen de valfche fpelers heb laten drukken. Ik
gevoel hartelijk berouw en leedwezen, dat ik zoo weinige
voordelige uitwerkingen voor de maatfchappij
veroirzaakt heb, en ik bidde God, dat hij het hart
der Vorften beftiere, bij aldien iemand hunner in het
vervolg mijne gedachten lezen, of aan mijne voordellen
een gunftig oor lenen wilde.
In

& 9
In het VIERDE DEEL mijner Schiivten, dat van de
Nationale Dapperheid handelt, heb ik alleen maar aan
mijne kameraden in de krijgsfchole de waarheid zoo
gefchilderd, als ik haar gemeend heb te ontdekken.
En, in gevalle ik daar in ergens gedwaald heb, zoo
ben ik een mensch, wiens gezichtskring misfchien door
vooroordelen beperkt is. Het oogmerk, waarmede ik
fchreef,was goed;en misfchien vinden ware ftaatkundigen
nog hier en daar wel trekken, waar uit hun
blijkt, dat ik geen ledig aanfehouwer op het toneel
onzer waereld was. Men kieze het be,

Het VIJFDE DEEL leert ene ware Zedekunde, niét
in den fmaak van een' fchoolpedant, maar ene die uit
eigene ondervinding is opgemaakt. Ik wensch van dezelve
goede uitwerking op het hart van ieder' befcheiden*
lezer; en het oogmerk van dit boek is bereikt,
wanneer iemand door mijn vooibeeld, of door mijne
lesfen, wijzer, of beter wordt, dan hij te voren was;
of, wanneer hij 'er door leert, zijn geluk edeler^te
genieten, en zijn ongeluk in tegendeel grootmoedig te
ontvangen, te verdragen, en af te fchudden.
In

T
-In het ZESDE DEEL vindt men mijnen Macedonifchen
Held. Ieder doorzichtig man, welke dit ftuk leest,
zal met ene rillige huivering bevangen worden, terwijl
hij het gevaar en de koenheid des Digters ziet.
De gevolgen van deze ftoutheid hebben mij bitter ge.
noeg getroffen. Maar, God lof! ik fta nog onbeweeglijk.
Zelvs de grooffte Held , de nu overleden
FREDRIK , erkende, dat ik de waarheid gefchreven
hadt. De grote THERESIA vroeg mij wel, „ wie mij
,, bevolen of veroorlovd hadt, de waarheid te fchrij-
„ ven?" en mijn werk werdt wel geconfisceerd,
maar niet ten vure gedoemd. Zij, die hunne Helden
tegen mijne aanmerkingen gaarne verdedigd zagen,
kwamen tegen mij op; onrustige koppen zogen gift
uit mijne op zich zelve zeer gezonde grondftellingen ;
en hier door veroirzaakten zij, dat zelvs Vorften op
mijne daden opmerkzaam werden. Vele ee'rlüke en
doorzichtige lieden morden over de vadzigheid van
mijne lage medeburgers, die kruipend de oogmerken
der waereld-verdervers bevorderden. Goede Vorften
in tegendeel prezen mijne koenheid, en verftandigeRepublicainen
wetteden hunne wapenen tegen de dolle en
alles ondernemende Heerschzucht met des te meer
voorzichtigheid.
Ondertusfchen is, nietregenftaande alle mijne openbaringen,
de waereld bij het oude gebleven, en nog
dieper in de llavernij geraakt, dan oit te voren. Men
las den Macedonifchen Held met aandoening , men
haalde de fchouders op, en dacht . . . „ zulke fpre-
S 3
„ ken-

273 BEDE OM VERGIFFENIS
„ kende bewijzen van menschlijke dwaasheden komen
„ helaas ! veel te laat voor ons. Wij krommen ons
„ reeds onmagtig in het (lof, en bidden God, dat
,5 hij ons voor Helden en roofzuchtige Vorften behoe.
„ de. Wij z ; jn aan den despotifchen fceprer reeds
„ gewoon, en kunnen herh niefmeer affchudden (h)"
Hier bij heef het. Zelvs den Heiligen Koning DAVID
heb ik in dit Heldendigt geen' Held, maar een' fchelm
genoemd, en boven alle tegenfpraak, uit de Bijbelfche
gefchiedenis zelve, bewezen, dat hij in de daad dien
naam verdiende (i). Hier door heb ik vooral de He.
ren
(h) Ongelukkige Landen, welker ingezetenen, even als de
Romeinen in de dagen van uvius, tot die tijden gekomen zijn,
„ quibus nee vitia fua nee remedia pati pojfunt!'" conf. L
vu pref. hifi. Rom.
(i) De uitdrukkingen, welke de Schrijver hier, en in het
vervolg, van DAVID gebruikt, zijn in de daad te hard, en onbegaanbaar
met den eerbied, welken men aan zommige trekken
van zi'n charafter verfchuldigd is. Wij zijn verre af, van
alles, wat hij deedt, goed te heten, en van zijne ondeugden
te verbloemen. De Jiijbel plaatst hem buiten twijfel, in verfcheidene
gevallen, in een zeer ongunftig licht; cn wij doen
dus den Godsdienst noch eer noch voordeel aan , wanneer wij
hem daar pogen te ontfchuldigen, waar Reden cn Openbaring
b'^ide het vonnis ten zijnen nadele uitfpreken. Doch het ftaat
ons aan de andere zijde nimmer vrij, zijne deugden te verdonketen
, hein onbillijk re bezwaren, of gebreken, die onafscheidbaar
waren van den tijd en van de omtlandiglieden, waar
in hij leevde, alléén san zijne bijzondere geneigdheid, en aan
de gefteldce&is, van zijn hart te wijten. Een characler, als dat
van den zoon van ISAÏ, verdient in de daad met meer omzien,-
Scheid en bedaardheid beoordeeld te worden, en het is ligt.
vaar-

EN EERLIJKVERKLARING ENZ. 279
ren Praedicanten beledigd, die van heldendadan gene
gezonde begrippen vormen, en die van een' booswigt
gaarvaardig,
*hem met één' penueftreek meédogenloos te doemen,
en op den lijst der grootfte booswigten te Hellen. Indien men
ook, in een ogenblik van drift, bij het lezen van zijne zwartfte
daden, tot zulk een befluit gekomen was, dan nog moest
de gantfche zamenhang van zijn leven, zijne deugd en zijne
boetvaardigheid, ons wederom met hem verzoenen. Ieder
menfchenkenner zal de befcheidene fchets, welke NIEMEIJER van
hem gegeven heeft, over het algemeen allerjuist keuren moeten
, en vooral met innige goedkeuring de inleiding lezen, die
voor dezelve geplaatst is. „ DAVID (zegt de grote man) DA-
„ VID! gij van vrienden en vijanden van den Gods-
„ dienst gekend en niet gekend met alle befcheidenheid
,, nader ik tot uwe gefchiedenis. Ik heb de bijwegen gezien,
waar op uwe verdeedigers en aanklaagers zijn afgedwaald,
„ het zij dat zij te zeer in u den mensch vergaten , en alleenlijk
„ den heiligen Gods ontdekten: of dat zij zich Hechts tot de
„ uitwendige gedaante der daaden bepaalden, en te kortzich-
M tig waren, om dieper in uw hart door te zien. Wie heeft
„ het ooit volkomen gevoeld, hoe groot gij zijt, wanneer uw
„ geest, aan de aarde onttrokken, van God zingt; wanneer
„ gij uit de diepte der ellende tot hem roept, van wien gij
„ hulp verwachte; wanneer gij met eene innerlijke aandoe-
„ ning des harten, waar van uwe medogenlooze befchuldi-
„ gers naauwlijks eenig denkliceld hebben, nogthans Hem
„ aanhangt, die uwe hulp, en ^f»; God is — wie heeft liet
volkomen gevoeld, hoe groot gxkdan zijt, — en wie kan
„ u nog met eene fpotteride ligtvaardigheid, of met het 011-
„ barmhartige oog van een' Rechter befchouwen, wanneer
„ gij nu geheel en al als een zwak zondig mensch, als een
,, der grootfte zondaaren, diep van uwe hoogte weggezon-
„ ken, ter neder ligt? En evenwel •• wie zoude ook
S 4
„ ver-

«8 BEDE OM VERGIFPENIS
gaarne hunnen Kerken-Held maken wilden. Proficiatl
Ik zal mijne gezegdens noit wederroepen, daar zijné
zoo hoog geprezene daden zelve tegen hem getuigen.
Een echt Held laat weerloze vrouwen en zuigelingen,
die gevangen zijn , noit met ijzeren zagen levendig'
door midden mijden Hij was een tyran, in een'
klein
verbergen, en in allen opzichte willen ontfchuldigen, 't
» geen zelfs de gefchiedenis der Voorzienigheid (zodanig ij
„ immers de gefchiedenis des Bijbels) niet verborg, niet ver-
„ ontfcbu'digde? Waar toe toch zoude hij ons het iterkfte
„ van alle fpreekende voorbeelden bewaard hebben , voor
„ hoedanige tegertfteilingen en fchijnbaare tegentïrijdigheden
„ de menfchelijke natuur ten zelfden tijde vatbiar is? enz. 1 .'
Characterkunde van den Bijbel, III Deel, 1 Stuk, bladz.
143» 144.
(b) Van dit geval hadt onze Schrijver zich vooral niet
moeten bedienen, om zijne harde en geftrenge beoordeling
van bet charaéter van DAVID goed te maken. Het is waarj
de befchuldifiers van dien Vorst menen hier vooral grote redenen
te vinden, om hem :u- gispen. Doch het was te wenfehen,
dat tot ontfchuldiging van alle zijne daden zoo veel
te zeggen was, als wij kunnen bijbrengen, om'in deze bijzonderheid
zijne fchuld te verligten. ï . ik ben juist niet
van het gevoelen van j. A. DANZIUS. (in dif. qua; inferibitur
Davidis mitigata in Ammonitas devictos crudelitas, Jen.
i--o) en anderen, die de Aorden van den Gefchiedfchrij.-
ver, a Sam. XII, 31, vTChron. XXI, 3 . aldus pogen te
verkhn-en, als of "er r/leen door werdt te kennen gegeven,
M DAVID de gevangenen tot zwaren arbeid , houtzagen ,
ticheiltenen branden enz. veroordeeld hadt Maar, indien wij
bij de gewoonlijkfte verklaring der woorden blijven, dan is 1
'er nog zeer veel tot onfchuldiging van dit gedrag te zeggen.

EN EERLT.JKVERKLARING ÏNZ. zti
Stleinen oorlog, aan het hoofd van enige elendige Joden;
maar hij zou altijd ene zeer flechte rol gefpeeld
hebgen.
Hoe zeer hadden de Ammoniten de Israëliërs getergd,
en hoe wreed was het krijgsregt van Ammon!
HANUN hadt
den throon van zijnen overledenen vader geërvd, ert" DAVID
zondt hem gezanten, om hem ©ver den dood van zijnen vader
te troosten, en met zijne komst aan de regering geluk
te wenfehen.
De ligtvaardige en wrede Koning laat zich
door zijne Hovelingen in het denkbeeld brengen, dar deze
gezanten gekomen waren, om zijn Land te verfpieden ; hij
ïcheert hunne baarden half af, fiiijdt hunne klederen half af,
tot aan de heupen toe, en laat hun aldus gaan; a Sa

232 BEDE OM VERGIFFENIS
hebben, aan de fpitfe van een heir Macedoniè'rs. Ech-'
te Helden ziju ook noit laag, noch wraakgierig, noch
ver-
„ zijnen voorigen ftaat herfteld was. " NIEBUHR maakt van
een nog zeer jong geval melding, dat hier ook toe behoort,
in zijne befchrijving van Arabïè, bladz. 302: ma MEHENIU,
een Arabisch Vorst, dia in hei laatst van 17Ó5, of in het begin
van 3766, den Hoilanderen het eiland Charedsj in den
Perfifchen zeeboezem afgenomen heeft, behandelde den afgezant
van KESIM KHAN zeer fmadelijk, en liet hem onder anderen
den baard affclieren, het welk insgelijks tot enen bloedigen
oorlog aanleiding gaf. Hoe zeer wordt, zoo dra wij dit
weten , het fchenden der gezanten, die bij alle volken, de
onbefebaaftiere zelvs niet uitgezonderd, heilig plegen te zijn
(^.pes in Pclop. cap. 5; in het geval, waar van wij thands
lpreken, verzwaard ! Immers men behoeft 'er niet aan te twijfelen
, of deze belediging toen reeds in het Oosten zoo hoog
opgenomen zij, als tegenwoordig. Zoo dra DAVID van het geval
onderrigt was, liet hij aan zijne gezanten, die uit fchaamte
niet- tot hem dorsten weder te keren, of zich in her. openbaar
te vertonen, boo.ifcuappen, dat zij te Jericho zouden blijven,
tot dat hunne baard wederom gewasfeu zou zijn, 1 Sam, X,
5, 1 Chron. XIX, 5. En vooral was deze belediging groter,
wanneer de gisfing van den Heer KUIPERS doorgaat, dat
HANUN misfchien door deze daad heeft willen te kennen geven
, dat hij DAVID niet hoger achtte dan een' zijner Haven, dewijl
het afi'cheren van den baard een teken van flavernij was:
zie zijne aantekeningen op de boven aangehaalde plaats van
D'/.KVIEUX, bladz-, 216. • Daarenboven wie weet, welke
wreedheden de Ammoniten reeds hadden uitgeoefend aan
die genen van DAvir/s krijgslieden, die in hunne handen gevallen
waren. Misfchien hadden zij dezen wel hetzelvde zoor:
van ftraf doen ondergaan,dat buiten twijfel bij vele Oosterfche
vol-

EN EERLIJKVERKLARING EN?. 283
verraderlijke moordenaars. Hij behoort dierhalven 011-
wederfprekelijk tot het getal van huu, dien ik met
CAR»
volken in gebruik was, bij voorbeeld, bij die van DAMASCUS,
welke den Gileaditen dezen ijzelijken dood aaadeden; AMOS I:
3, cf. GATAKER! adv. ntifc. pojlh, c. 45, in Opp. crit. p. 902.
• Altbands wij hebben bewijzen genoeg van den bloed,
doruigen aart dezer natie. Toen hun Koning NAHAS, ten tijde
van SAUL, de Had Jabes in Gilead belegerde, wilde hij geen
verbond met de belegerden maken, dan op deze onmenschlii.
ke voorwaarde, dat hij hun allen het regter oog zou Jatin ütfteken;
1 Sam. XI, 2: en bij AMOS, Kap. I, 13, vinden wij
van hun aangetekend, dat hunne woede zoo ver ging, dat i\\
zelvs de zwangere vrouwen van Gilead hadden opgefijedi r,
Zóu men zulke menfehen niet fchier volgens onze regi- u zu' : ,e
ene zware finf waardig kunnen keuren? Zou men niet bijna
met PROCoi'ios GAZAEUS (in fcholiis in libros Regum, p. 133
ed McuRsu) zeggen mogen, dat deze daad van DAVID gnq
werk van wreedheid, maar van ene regtvaardige draf was? £11
zou men met NIEMEIJER (op de aangehaalde plaats, bladz. 272)
Diet mogen vragen; „ Hoe had de moed bij de mannen van
„ rAVID , hoe de lust alles voor hem te waagen, kunnen on-
„ derhouden worden, zo hij zijne onderdaanen niet gewroo»
„ ken had aan eene bloeddorfiige Natie voor de finaadeüjkfte
„ mishandeling?" — Eindelijk, wij moeten de daden
der oudfte volken en Vorften niet naar onze zeden beoordelen.
Dezelvde daad, die thands wreed heet, fcheen toen regtvaardig,
misfchien zelvs barmhartig. Wij houden dit in het oog,
wanneer wij vonnisfen over de Grieken en Romeinen. Maar
waarom zouden wij het dan vergeten, wanneer wij de gefchiedenisfen
der Israëliërs lezen ? De beroemde ACHILLES brengt
in den Trojaanfchen oorlog den edelen en beminnelijken MCto&
om. De ftervende Held bidt hem, dat hij zijn lighaam
na

284 BEDE OM VERGIFFENIS
CARTOUCHE vergelijke. En, fchoon de kerk hem gecanoniseerd,
en heilig genoemd heeft, hij was echter
noit een eerlijk man.
na Troje zal zenden, en niet zal laten ontè'ren door de Grie»
ken. AcniLLEs weigert dit onmeêdogcnd. Hij berooft REC­
TOR, zoo dra hij geftorven is, van zijne wapenen, doorboort
zijne beide voeten, doet ? er lederen riemen door heen, en
bindt hem op deze wijze achter aan zijnen wagen, waar mede
hij voortfnelt, het hoofd van den overwonnen held dus in het
ilof voortflepende , en bezoedelende. Dit alles gefchiedt in
het gezicht van zijne brave ouderen, den grijzen PRIAMUS en
de aandoenlijke HECUBA, van zijne vrienden, en ftadgenotens
cn, toen hij eindelijk van deze wreedheid en fmaad verzadigd
is, werpt hij het ontheisrtrd lijk voor de honden, om verder
verfcheurd te worden (v. HOM. Wad. X, vs. 337 & feqq, Y ,
vs. 183). De Romeinfche Gefchiedenis is ook in het geheel
niet zuiver van zulke voorbeelden van wreedheid, METIUS
ruFFETius, de Diétator van de Albanen, wordt, om dat hij
ontrouw geweest was aan zijn verbond met de Romeinen,
tusfchen twee wagens vastgebonden; men doet de paarden,
welke voor dezelven gefpannen zijn, langs enen verfchillenden
weg voorthollen ; en het levend lighaam van den Albaan
wordt dus onmenschlijk van één gefcheurd. En, fchoon LI-
VIUS , wanneer hij dit geval verhaald heeft, (ƒ///?. R o m. J „
28) 'er bij voegt, dat dit het eerde en laatfte voorbeeld zij,
van ftrafTün, door de Romeinen ter uitvoer gebragt, waar in
zij de menfchelijkheid vergeten hadden; zoo zal echter een
kenner van hunne gefchiedenisfen zich wel meer voorbeelden
erinnereri kunnen van behandelingen, die door hun aan over.
wonnen' vijanden zijn aangedaan, en die wij, naar onze zeden
, wreed zouden noemen. Ik zal thands geen gebruik maken
van het verhaal, dat ïüisEf.o bij GEIXIUS doet (N. A.
VI,
Pp

E N E E R L I J K V E R K L A R I N G E N Z . 885
Op dit geloof wil ik leven en derven. Mijnheer de
Koning der Joden, DAVID, zd ook noit mijn voorbidder
in den hemel zjn; en van daar, waar TITUS,
TKAJANUS, CJE'AR (7), en FREDRIK hun Elyfium ge-
von-
VI, 4) van de ijzelijke folteringen, die de kinderen van RK-
GULUS aan enige aanzienlijke Punifche gevangenen, die aan
hun door den Raad overgegeveu waren, zouden hebben aangedaan.
Ik weet, dat men aan de waarheid van dit verhaal
twijfelt, orrj dat de beste Schrijvers, die de Punifche oorlogen
befchreven hebben, 'er van zwijgen. Ik zal dus enige
andere voorbeelden bijbrengen, die, fchoon van lateren tijd,
echter daarom vooral hier toe fchijnen te behoren, om dac
zij bewijzen, dat hetzelvde zoon van Itraf ook bij de befchaavder'
Romeinen niet onbekend was, en niet alleen tegen
overwonnen vijanden, maar zelvs zomtijds tegen hunne
eigene medeburgers gebruikt werdt. In den Mithridatifchen
oorlog werden de Bithyniè'rs door de Romeinen overreden
met zoogenaamde currus falcati, $ginotvr}'$ógoi ctg/Axrx ,
waar door zij van één gefcheurd werden, zommigen in twee,
anderen in meer (lukken; het welk aan het leger van NICO-
MEDES een' groten fchrik aanjaagde, daar zij halven menfehen
nog levende zagen, of anderen in verfcheidene (lukken verfcheurd,
of hunne leden aan deze wagens hangende, zoo dat
zij meer door de ijzelijkheid van dit fchouwfpel, dan door
den (lag, overwonnen , allen in wanorde geraakten : APP.
ALEX. de bel. Mithrid. p. m. 313. CALIGULA liet vele aanzienlijke
Romeinen midden doorzagen: SÜET. in Calig. cap.
27. En zelvs onder TRAJANUS, werden de Joden, die Cyrene
bewoonden, en zich aan een' opftand fchuldig gemaakt
hadden, op dezelvde onmenschüjke wijze geftraft: v. XIPHI-
Z.1N! Epitome DIONIS NICAEI , Lib. LXVIII.
(/) Ik zal uit befcheidenheid niet alles ter neder fchrijven,
wat mij bij het lezen van deze pasfage te binnen fchoot.
Maar

286" BEDE OM VERGIFFENIS
vonden hebben, zal DAVID gewis
• blijven, en op zijne harp kwelen.
verre verwijderd
Voor het overige, daar mijn Macedonifihe Held ma
in
Maar van CAESAR , die reeds zoo vele ewen in het ftof gelegen
heeft. en wiens naam toch door geen' Straf-vonnisfen van een'
even onwaardigen of nog onwaardiger' Opvolger tegen deszelvs
regtvaardigen befchuldiger verdedigd zal worden, durf
ik immers wel een paar woorden zeggen? — Wat dunkt
ü, Lezer! zou een braaf man wel ene verblijfplaats voor zich
begeren in het Elyfium vaneen' Geweldenaar, die, in plaats
van zijne verhevene talenten te gebruiken, om de waggelende
Vrijheid zijner natie te hertellen, in tegendeel zich van dezelven
i en van de omflandigheden des tijds, bediende, om zijn
eigen juk op de halzen zijner burgers te leggen ? — van een
man, die tot een vloek van het braavlte gedeelte zijner Landgenoten
leevde en regeerde, en die zelvs hun, die te voren
zijne vrienden geweest waren, door zijn gedrag noodzaakte,
om, uit zuivere lievde tot hitn Vaderland, hem den dolk in
het hart te floten? . . . Verdient zulk een man met TITÜS en
TRAJANUS gelijk gefield te worden? Ik zeg met FEITH, (in
zijne Lierzang op DE KUITER , in de Tact- en Dichtlievende oe*
feningen van het Genootfchap, ter Jpreuke voerende, Kunst
werdt door arbeid verkreegen, VI Deel, i Stuk, bladz. 31.)
„ Dat andren CAESARS tombe (leren — ~
„ Ik Haar zijn' groothtiid aan, en ween .
'k Bewonder in zijn zegevieren
„ De blindheid van 't geluk alleen.
't Geluk in de uitkomst, hier beneden,
„ Door 'E blnule MenscLJum aangebeden,
Vorst

EN EERLIJKVERKLARING ENZ. 28?
in mijne gezamentlijke Schrivten niet alleen getolereerd
, maar met hoge goedkeuring openlijk verkocht
wordt, zoo berouwt het mij gewis ook niet meer,
dat ik hem gefchreven heb. Hij heeft toch een zeker
licht verfpreid, waar van anderen na mij zich bedienen
kunnen, om den nevel der vooroordelen te verdrijven
; en misfchien zal hij nog de Nakomelingfchap
verftandiger doen oordelen. Ook dient hij voor goede
Vorften tot een' fpiegel en een' leerfchool. En Vorften
, die vijanden van het menschdom zijn , Verove.
raars, en Despoten, heb ik nimmer willen vleien.
„ Vonnt dikwerf den Veroveraar -——•
't Geluk; dat fnoodaarts durft belonen,
„ Dat op fchavotten voert of troonen,
„ Den Held maakt of den Moordenaar."
En onze Schrijver, welke overal zoo billijk toont te denken
«ver de Vrijheid en het Despotismus, hadt immers op dezelvde
wijze omtrent CAESAR moeten denken!
Bti

Bij mijn Jongjïe Gerigt , dat in hetzelvde Deel
voorkomt, heb ik niets anders te erinneren, als dat
ik de heilige orde der Seraphinen, de broeders van
den heiligen FRANCISCUS, hartelijk om vergeving bidde,
daar ik den jongften dag in zijne fchrikkelijke gedaante
gefchilderd heb , zonder hunnen groten Patroon
op den Regenboog te zetten, waar mede volgens
bun de ewige Rigter, met de grimmigheid van
enen Franciscaan gewapend, in het dal Jofaphat's verfchijnen
zal, om alle vervloekte Lutheranen op één=
maal, zonder barmhartigheid, in den afgrond van de
Hel neder te (forten, waar in juist van deze, alléén
tot de zaligheid bedemde, orde zelvs geen één monnikskap
te vinden zal zijn. Even daarom hebben zij
ook in hunne kloosters mijn tafereel van den jongden
dag aan alle hunne biegtkinderen
5
op dralfe ener doodzonde,
verboden te lezen, en hun voor iedere reize,
dat zij mij een' Aartsketter heten, 40 dagen aflaat
beloovd, Ondertusfchen, wanneer ik hun allen verzoenen
wilde, dan behoevde ik maar re fchrijven, dat
ik in dit gedigt onder de benaming van den Rigter
der waereld, niet den Zaligmaker, maar den Aartspatriarch
van alle lediggangers verfhan heb , welke
vermoedelijk, oveiéénkomdig zijne eigene geliefkoosde
neigingen , allen zijnen broederen de genade zal
vergunnen, dat zij in ewigheid niet behoeven te denken
, en die bij gevolg alles in een Franciscaner-Chaos
veranderen zal,
Met

BEDE OM VERGIFFENIS EN EERLIJKVERKL. ENZ, 289
Met deze voor hun buiten twijfel zeer ftrelende
hoop, en met deze uitlegging mijner gedachten zullen
zij, zoo als ik wensch, te vreden zijn, en mijn
gedigt van het jongfte gerigt ook in hunne kloosterarchiven,
onder de ijzelijke menigte ongelezene boeken,
die zij bezitten, bewaren.
III. DEEL. T la

Tn het ZEVENDE DEEL handel ik van de Christelijke
Zedekunde. Daar nu juist deze de zaak van de Geestelijkheid
niet is, dewijl echte Christenen weinige aflaten
nodig hebben, weinig om de abfolutie van den
priester of om de voorbede der Heiligen geven, en
weinige misfen voor de arme zielen betalen, zoo is
dit boek in alle Oostenrijkfche Staten door alle biegrvaders
verketterd geworden, en in alle boekwinkels
blijven liggen.
Maar ik durf het aan alle eerlijke lieden en ware
verërers van den Godsdienst als een der leerrijkfre
boeken aanbevelen, dat zeker op het hart van den lezer
werken moet: en ik bid het edele monnikengild
om vergeving, dat ik in deze mijne Zedeleer gene Litaniën,
gene Mis-gebeden, gene Paradijs-hofkern, gene
Broederfchaps-gezangen, gene Balzems voor gewonde
z'eitn aangeprezen heb. Ik ben immers ook geen
Pradaat, geen Theologant, die door het Hof van Home
gepriviligeerd is, om het eenvouwig volk. te bedriegen
, en zich van hun bijgeloof vet te meslen. Mesting
komt aan de kloosterherders toe; ik ben maar
een Schrijver voor de denkende waereld. Christelijke
plichten, en deugden, die de Staats-catechismus leert,
zijn de onderwerpen, die ik behandel; maar, daar
deze noch de magt, noch.de hebzucht,van de Roomfche
Hiërarchie verzadigen of bevorderen, zoo zullen
ook wel,onder alle zoorten van Christenen, de Roomfchen
het minst worden opgewekt, om mijne Schrivten

BEDE OM VERGIFFENIS EN EERLIjKVERKX. ENZ. 291
ten te lezen. Daarenboven is niet een van mijne ge.
beden met Pauslijke aflaten begenadigd; en de Roomschcatholijke
Christen moet immers niets doen, zonder
'er iets door te verdienen. Een heilig beeldjen te kus.
fen verdient toch meer aflaat, dan wanneer men jaren
lang de zuiverde Zedeleer beoefend, en overéénkom,
ftig dezelve geleevd en gehandeld heeft. De Schrivten
van Pater COCHEM, de Pradicatiën van Pater TEWIS
en BARHAMMER, de Kerke.her van Pater FASTEN, en
de Levens-wandelingen van Pater BAVIAAN zijn de bes.
te voorbeelden ter navolgingen voornamelijk gefcinkt
tot onderrigt voor hun, di* in ewigheid niets behoeven
te weten en niet te denken. Maar voor de niet
denkende waereld heb ik ook niets gefchreven.
T 2
Met

H t ACHTSTE DEEL zal veel gerucht maken. Men
vindt in hetzelve een gedigt, waar in van de Lotgevallen
van Frouw Geregtigheid aan alle de Hoven
van Europa gehandeld wordt. De gebreken van verichillende
Staten worden hier aan den dag gebragt.
In één woord. . . het is ene dóór en dóór kwaadaartigé-
fatyre, maar geen lasterfcbrivr. Een man, die
door eigene ondervinding de waereld heeft leren kennen
, fchreef in dit ftnk dat geen ter neder, dat bij
zelf uitgevorschr, beleevd, en beproevd hadt.
Waarheid is het dus. En ik kan derhalven 'er
niets van wederroepen, of der Vrouwe Geregtigheid
moet eerst regt wedervaren, en dan moet zij zelve
insgelijks aan mij haren fchuldjgen plicht kunnen vervuiler).
NH

KT
i. u moet ik nog éne hoofdzaak aanroeren^
In alle mijne Schrivten heerscht zichibaar een on*
verzoenlijke haat tegen bedrog, bijgeloof en misbruiken;
bij gevolg tegen alles, wat monnik, pr&laat,
of aflatenkramer heet. Onmogelijk kan iemand, die
zijne waereld en het belang der Staten kent,en tevens
een eerlijk man is, de arglistige ftreken van vrome
bedriegers koelbloedig en onverfchillig aanzien. Ik
leevde verfcheidene jaren in Aken, en zag in Luik,
Keulen, en omliggende plaatzen, een' ijzelijke zwerm
losbandige papen zoo zwelgen, zoo roekeloos leven,
zoo onbepaald over een hoop menfehen, die in verfcheidene
opzichten eer na dieren geleken, heerfchen,
dat ieder verftandig man, die" een edel gevoel hadt,
billijk van zulke fnoodheden grouwelen , en Gods
fchepzelen beklagen moest, die op zulke ene ftode
wijze omgeleid , zoo dom gehouden, en zoo godloos
mishandeld werden, door hunne eigene priesters, die •
door heilige gochelarij het volk verblinden, en in hunne
aan de ledigheid toegewijde paleizen het merg van
de inwoners des Lands uitzuigen, alle zedelijke deugd
vernietigen, alle Christen- en broeder-plichten verjagen
, en aan de grootfte booswigten den hemel belo- »
ven.
o God! hoe fchrikkelijk is dit alles om aan te zien
wanneer men 'er gene verandering in kan te wege
brengen, wanneer een zinneloos bijgeloof het vermo-
T
3 gen

294 EEDE OM VERGIFFENIS
gen en de gelegenheid heeft,om alle de zaden van natuurlijk
verftand te verdelgen!
Ik zag het verblinde volk, zonder hulp of befcherming,in
alle Landen, waar de regerende Vorst tevens
Cardinaal, Aartsbisfchop , of Bisfchop is; maar ik zag
ook even hetzelvde in de Oostenrijkfche Staten -
Mijn hart bloedde. Ik kende Rome uit hare
fchrikkelijke gefchiedenis. — Ik zag den zoogenaamden
Stadhouder van CHRISTUS , met zijne legioenen
monnikskappen , in zijn nest : ook zag ik hem in
Weenen zelvs met pracht en privilegie het verdwaasde
volk zegenen, en daar door zijne Hiërarchie bevestigen.
Ik zag dit alles zonder bril, ik zag het met overtuiging,
ik zag het met affchrik, en mijn bloed welde
op. Ik fchreef, en ongevoelig, of liever onvoorzichtig
en onbedachtzaam, vloejden de gedachten van
enen menfchenvriend uit mijn' veder. Door de ontdekking
der waarheid ftoorde ik het wespennest. Eerzucht,
Gierigheid, en Heerschzucht werden alle te
gelijk tegen mij gaande gemaakt, en terftond brak de
gantfche onafzienbare zwerm van monniken op mij
los. • Nog kende ik het ongeneeslijk gift van
hunne adderstongen niet. Ik flond alléén tegen
hun allen: des te meer groejde mijn moed aan. Ik
fchreef nog meer, ik tastte hun nog geweldiger aan.
Mijne donderende ftem wekte opmerkzaamheid:
ik werd vrezelijk voor hun en ik had dus nu
ook gene genade meer van hun te hopen.
Wanneer een Kerkleraar tegenlrand vindt, wanneer
zijne naaktheid eii armoede wordt ontdekt, wanneer
men hem daar door belaciilijk maakt, dan is lij hardnek-

EN EERLIJKVERKLARING ENZ. fl05
iiekkig, wraakgierig, gruwzaam, ja zelvs voor ewig
onverzoenlijk ; hij plant zijnen perfonelen haat op
kindskinderen, zwagers, en aanverwandten tot in het
oneindige voort, tot dat de naam van zijne tegenpartij
van den aardbodem verdelgd is. En dan nog verzoekt
hij de Heren Duivelen, om, aan gene zijde van het
graf, zijnen vijand met gloejende klaauwen ewig' te
verfcheuren. Dat heet in den eigenlijken zin monniken-woede!
—
Bij het Hof, en in de gerigtshoven, maar vooral in
de biegtdoelen, en bij het gepeupel ben ik nu reeds
door hun als een man zonder Godsdienst,, en bij gevolg,
naar hunne grondregels, zonder deugd, uitgekreten
; fchoon het hartelijk te wenfehen was, dat
Paus, Cardinalen, en Bedelmonniken zoo regtzinnig
geloovden, en zoo eerlijk handelden, als hij, wien zij
als een' Atheïst en Aartsbooswigt lasteren.
Het zou dierhalven, wanneer men alle omftandigheden
in aanmerking neemt, al te laat, en ont wij Telbaar
ook zonder enige uitwerking voor mij wezen, wanneer
ik tegenwoordig aan zulke vertoornde altaar-fchen*
ners openlijk zeggen wilde, dat ik mijne dwalingen
erkenne, dat ik in den fchoot hunner heilige Kerk
wensen opgenomen te worden, en dat ik alles, wat
ik van hun gefchreven heb, met berouw en kejwezen
wederroepen wil.
Ieder bedrieger is wantrouwig, en men zou dus 1
ook deze herroeping maar voor huichelarij en geveinsdheid
houden; beter is het dierhalven Voor mij, en
voor menig eerlijk man, die mijne innerlijke waarde
fchstien kan, dat ik het kwaad erger mike, en maar
droog weg zegge; „ ik heb van mets berouw
#
dat
T 4
„ ik

2
°6 BEDE OM VERGIFFENIS
„ ik in dit vak heb gefchreven, en gedaan, en ge*
„ wenscht te bevorderen."
Het doet mij maar leed, dat ik ten beste mijner
medemenfchen, en tot afbreuk van deze giftmengers,
die het gezondfre ftaatslighaam in een korten tijd verpesten
kunnen, niet meer heb kunnen doen: en God
lone, God zegene den Vorst, die zich genoeg kundigheden
zoekt te verwerven , om zonder biegtvader
te kunnen denken en handelen; die zijne onderdanen
van het fchrikkelijk jok der worgende Priesterregering
bevrijdt, en de ware middelen vindt, om zuivere verlichting
niet alldén te verbreiden, maar ook op den
Staats-catechismus toepasfelijk te maken; en die dus
de Priesters voor ewig van het beftier zijner kweekfcholen
weet te verwijderen ! God zegene hem, welke
geen' Nuntius nodig heeft , om zijn volk van
doodzonden, en zonden tegen den Staat vrij te fpreken;
die, in plaats van Cardinalen, eerlijke mannen .
tot Prasfidenten en Raden in de Hoven van Juditie
aanftelt; en die alle zijne monniken zonder uitzondering
in hunne verfchansfingen met de kartouwen der
waarheid aantast, of hun noodzaakt, om zich op discretie
over te geven!
Voor het overige befcherme God alle eerlijke mannen
in eiken Staat, waar zelvs de Monarch de Deugd,
de zuivere Vaderlandslievde niet tegen de arglistigheid
der Priesters befchermen kan.
Gewijde vijanden zijn veel kwaadaartiger dan onbarmhartige
Duivels. Hunne geliefkoosde neiging moet
bevredigd worden. Voor het overige is van dit zoort
van menfehen , die als Duivels handelen , zeer bezwaar,
lijk te vermoeden, dat zij hunne Siberilche dromen,
die

. EN EERLIJKVERKLARING ENZ. 297
die zij in louter onzin prediken, zeiven geloven en
voor waar houden zouden. Ten minden hij, die het
roer ftiert, weet zeer wel, waar toe hij wind, zeil,
en galeidaven gebruiken, ook waar hij zijne ankers
werpen of ligten moet.
Zijne medearbeiders in den zoogenaamden wijngaard
des Heren zijn met zekere Artzen te vergelijken, die
de menfehen ingebeeld ziek maken, om zich hunne
genezing als een' verdienste te kunnen toerekenen.
Ook in dit licht befchouwd zijnde, blijven zij echter
altijd draf baar en gevaarlijk, dewijl zij het allerhel-
'ligde van den Godsdienst door hunne kwakzalverijen
misbruiken, de ligtgelovigen tot bijgeloof verleiden,en
heilzame geneesmiddelen opzettelijk met een langzaam,
maar zeker werkend, en ongeneeslijk gift vermengen.
En zulke openlijk bekende, overal zichtbare verdervers
der menfchelijke zeden en deugden duldt een'
befchaavde Staat, welken men zelvs voor verlicht
houdt, in zijne landpalen ! . . Kan ik wel zoo laag
handelen, dat ik dergelijke verdoorders van de eendragt
op deze waereld om vergeving zou bidden, om
dat ik dat geen deed , wat ieder verlicht Schrijver
doen zou, om dat ik aan het bedrogen volk de beulen
van hun verdand leerde kennen ? . . . . Neen!
dit zal ik in ewigheid niet doen! ik da nog met alle
mijne wapenen gereed, of fchoon ik voor uit zie, en
ook door de ondervinding reeds overtuigd ben, dat ik
even zoo weinig als leraar kan uitvoeren, als het grootde
deel mijner Lezers bij het lezen mijner Schrivten
gevoelen , en op zich zelve toepasfen zal. Mijne
Schrivten zullen nog daarenboven hunne waarde en
hunne werking verliezen. De aanzienlijken in onzen
Staat,onze Juditie-ministers werden door hunne biegt-
T 5
va-

298 BEDE OM VERGIFFENIS
vaders in het denkbeeld gebragt, dat zij aan God
een welbehaaglijk offer bragten, wanneer zij mij vervolgden
, drukten, en alle gelegenheden aangrepen,
om mij bij het Hof als enen onrustigen kop te fchilderen,
die vermeten genoeg was, om met het allerheiligrtc
te fpotten, en door allergevaarlijkfte Schrivten
het volk van het ware geloof af te brengen.
Indien maar het minde tegen mijn levensgedrag in
te brengen was, dan hadt de laster mij reeds lang
en voor ewig doen zwijgen ; en dan waren mijne
hersfenvruchten, die thands den aandacht van Duitschland
tot mijn voordeel opwekken, voor hun minder
gevaarlijk.
Het volk blijvt echter nog onder bedwang. Het is
door de godfpraken zijner vermomde fmulpapen betoverd.
En, of fchoon menig één zomwijlen erkent,
welk een fchadelijk roofdier de monnik in het Land
is, zoo durvt of wil hem toch niemand beledigen,
dewijl hij in zommige Landen voor de oogmerken
der Vorften het gefchiktde werktuig is, op welker
befcherming hij dus fteunt, en wier arm hij weet te
ftieren tot wraak over zijne vijanden.- Maar hoe hartelijk
zoude ik mede lachen, wanneer deze fchadelijke
gochelaars eens eindelijk over den gantfchen aardbodem
uitgefloten werden!
Hoe nuttig, hoe heilzaam was het voor het overige
voor menig volk, wanneer de Monarch het voorbeeld
van een' zekeren Chan OGUL in Indië volgen
wilde.
XAFAN en TULPEN, twee monniken van verfchillende
'orden, geraakten in een' religietwist over myftifche
woorden, die zij beiden niet verbonden noch
verdaan koncien, dewijl zij zoo duister gtinfpireerd,
en

EN EERL IJ K VER KLARING ENZ. 299
en zoo onverftaanbaar gefchreven waren, TULPAN
verwekte oproer onder het volk tegen den ketter XA-
FAN, en ieder kreeg, op bevel van den Chan, honderd
flagen op de ongewijde voetzolen. De broeders
van de orde van TULPAN morden , fpraken bij het
dom gepeupel van rampzalige tijden. . . en de Chan
liet hun allen voor hunne pagoden aan bomen ophangen.
Men fchreeuwde over tyrannie, maar men erkende
kort daar op, dat het Vaderland van het gevaarlijkfte
kwaad bevrijd was, en men dankte God
en den Vorst, die het Land gelukkig, en het volk
eendrachtig maakte.
Zeker is het dus, dat, zoo dra de Bonzen, de
Dervifchen , de Talapuinen, de Franciscanen, Dominicanen,
Auguftinen , Lutheranen, Calvinisten, en
Mennoniten , in hunne Schrivten niet meer twisten,
en van hunne kanzeis niet meer fchelden mogen, of
door boosheid en verraad aan hunne partijen gene
fchade meer doen kunnen, zij ook ontwijfelbaar alle
neiging tot wroeten en twisten verliezen zullen.
Want,zoo dra de Paap gewaar wordt, dat zijn momaangezicht
reeds afgerukt is, dat een ieder zijne ware
oogmerken kent, en dac hij de onnozelheid niet
meer ongeftraft bedriegen kan, terwijl gezonde Staatkunde
voor de onfchuld waakt; dan begint hij einde*
li ; k befchaamd,den Godsdienst met gezond menfdienverftand
te verbinden; hij wordt zelf een mensch; en
even hier door wordt het leerbegrip éénftemmig, tic
inkomften der pagoden verminderen, en de avond uurlijke
romans, die men te voren van het geloof maafcle
, worden belachlijk, terwijl zich daar toe deugd en
wetenfchap verénigen, en doorzicht en erkentenis der
menfchelijke plichten daar uit geboren worden.
\
Maar

•jOO BÉDE OM VERGIFPENIS
Maar bij ons is zulke ene gelukkige verandering
niet te verwachten. Onze Bonzen zijn eigenzinnig,
magtig, hallterrig, en niet buigzaam, gelijk de goedaartige
Indianen. Zij verzetten zich met volle woede,
tegen alles, wat de geringde vermindering aan hunne
verjaarde k'erkenregten zou kunnen toebrengen. Zoo
dra zij evenwel overtuigend merken zullen, dat de
Vorst zelf hun jok niet langer dragen wil, dat hij zelf
verlicht is, zelf het gochelfpel hunner plechtigheden
niet mede fpelen wil, en dat de laatfte infpanning
hunner ftreken niet anders zal uitwerken, als den zege
van hunne hoofdvijanden, het gezond vernuft, bevorderen;
dan zullen zij zich ook eindelijk onder hun
noodlot buigen, en het ten minden even zoo maken
als een koopman, die zomwijlen één' tak van zijn'
handel met zeker verlies voortzetten moet, om niet
den handel zeiven te verliezen. Ene gunftige verandering
der omftandigheden verandert dikwijls den gantfchen
toeftand der zaken: en eeia' maitres, een biegtvader,
een omgekochte lieveling van het Hof werpt
zomtijds een' honderdjarigen arbeid van het menfchenverftand
in één ogenblik over hoop, waar uit dan Siciliaanfche
vespers, en nationale bloedbaden volgen,
wanneer de monnik met dolk, fakkel, en crucifix in
de moordende vuist, nieuwe gelegenheid vindt, om
op éénmaal weder in zijn' ouden luister, met magt en
heerlijkheid, in den naam van zijnen onverdraagzamen
Gód, op het moordfchavot des geloofs op te treden,
waar voor Eendragt, Deugd, en Wetenfchappen met
béving bevangen worden , terwijl zij zitterend voor
den ijzeren fcepter der Priesterlijke wraak zich verbergen
moeten.
Goi! o regtvaardige Godl behoed ons voor derge-
lij-

EN EERLIJK VERKLARING ENZ. 30Ï
lijke nieuwe tonelen in ons waerelddeel! en ieder eerlijk
man fchuwe noch arbeid noch gevaar, zoo dikwijls
hij die gekapte monliers, die onwaardige dienaars
van een' God van lievde en vrede, het moordmes uit
hunne gewijde handen rukken, en, uit flaven van
monniken, echte menfehenvrienden vormen kan. Ik
heb in dit vak zelvs met ene dolle koenheid medegewerkt,
en ik was noch een moralifche giftmenger,
noch een deftige zwetzer, noch een huichelaar, die ,
onder voorwendzel van de menfehen te zullen verlichten,
veel meer de grondtrekken van hunne edele Natuur
uitkrabben , hunne gefialte verminken, en alleen
maar hunnen pjedagogifchen Schrijvers-trotschheid bevredigen
willen. Mijn voordragt is even zoo onbewimpeld,
als bijtend, dringt in het allerheiligfte der
theologifche bedriegerij in, en zou reeds meer uitwerking
gehad hebben, indien onze Goden der aarde ge.
ne redenen hadden, om met de priester-orde ene gemene
zaak te maken. En wee dan den SchrijverenI...
Men hadt zelvs, om mij bij den heiligen Clerus regt
gehaat te maken, weten te verfpreiden, dat ik een
ontwerp gefmeed hadt,volgens het welk volftrekt geen
monnik , priester , of canonicus in den geestelijken
Hand zou mogen worden opgenomen, zonder vooraf
een getuigenis te vertonen, van zijne waereldlijke
Overheid getekend;
,, Dat hij tot niets anders, zelvs niet tot een
„ handwerk, noch tot den landbouw, noch
„ tot den foldatenltand gefchikt was; maar,
„ naar ziel en lighaam beide, volkomen on-
„ bruikbaar in de menfchelijke zamenleving."
Zoo-

3° s BEDE OM VERGIFFENIS
^Zoodanig iets zou zekerlijk het énigfte middel
zijn , om de alles vertérende zwerm van deze
bloedzuigers te verminderen; en alle ongelukki
ge, onder het bijgeloof fmachtende , Staten zou
den 'er veel meer door winnen, dan, wanneer 2S
de huwelijken en de vermeerdering der Joodfche in.
woners voor honderd jaren verbieden en verhinderen
wilden.
Ondertusfchen heeft men mij ten onregte befcbuldjgci,
Zulke ontwerpen tot kasteien in de lucht ont
Honden noit in mijne hersfenen. Ik heb ondervinding
van de waereld, en weet, dat, naar den Roomfchen
Catechismus , ieder boer ten minften alle zondagen
de misfe horen , en op alle feesten biegten moet.
Dit flim gebod maakt een zoo onmetelijk getal van
priesters, vicariën, en kerken, in onze Staten noodzakelijk.
En voor de redding der arme afgefcheidene
zieien heeft men 'er nog meer nodig, om de godvruchtige
zielmisfen te doen, en te incasféren. Daar
nu een grondftelling, die zoo onfeilbaar geworden is
en dm onder bedreiging van helfche ftraffen in alle'
fcholen openlijk geleerd wordt, volftrekt niet kan veranderd,
noch enigszins bepaald worden; zoo zou het
de grootfte dwaasheid zijn, daar ontwerpen te maken,
om een oud Gothisch gebouw te verbeteren
waar alle materialen, kunftenaars, en getrouwe am'
bachtsüeden ontbreken, om het oude neder te werpen
, en 'er nog weiniger te vinden zijn , om een
meuw, dat een' geheel anderen grondfteen heeft, op
te rigten.
Het zal dierhalven , „aar alle waarfchijnlijkheid ,
nog zeer lang bij het oude blijven; en de bezitters
van

EN EERLIJKVERKLARING ENZ. 303
van dit Gothisch paleis bevinden zich te wél bij de
oude mode , om aan ontwerpers van een plan vau
vernieuwing gehoor te geven. De fperwers, haviks,
en nachtuilen, die in de gaten van hunne oude muren
nestelen, verjagen ook alle nachtegaals en leeuwrikken,
die met hun trillend gezang menfchenkenners
lokken, en beter behagen, of meer indruk op gevoelige
zielen maken, dan het ijzelijk gebrul, dat uit de
alles-verflindende monniken-kaken uitgaat, wanneer zij
in een donderend choraal hunne litaniën uit gla ^efmeerde
gorgels uitrochelen. Onze Vorften kflielea
nog in eerbied des harte voor deze nimmer ven-..: .egde
roofvogels:, zij moeten nog van dezelven, in de
ure des doods, van hunne zonden geabfolveerd worden.
Wat wonder dan , dat ik gegronde redenen
meen te hebben, om zuchtend over mijne tijdgenoten
de fchouderen op te trekken, en hier mede plechtig
te beloven, dat ik in mijne volgende werken de±ce
ftof niet uitwerken zal. Zwijgen , zeg ik , wil ikr
ewig en gaarne, na dat ik reeds alles, en veel meer
gezegd heb, dan ene voorzichtige eigenlievde mij vergund
zou hebben. Met deze verklaring zal men, hoop
ik, in Rome te vrede zijn, en mij, als een' met berouw
vervulden zondaar, ten minden na den dood
van de pijnigingen van. het vagevuur vrijfpreken, wijl
ik op aarde reeds genoeg voor mijne ontijdige nieuwsgierigheid
van priestergrim ondervonden en afgefchud
heb. Dixi .... Bidt, broeders! dat het mij ten
minden nog goed ga, zoo lang ik leve; en dat mijne
vingers, waar mede ik fchreef, noit in duivelsklauwen
veranderd worden. Want ik zou toch de
Papen allcrijzelijkst krabben , die zonder kappen in
mij-

304 BEDE OM VERGIFFENIS EN EERLIJKVERKX. ENZ.
mijn' klauwen vervielen ; en de Lutherfche duivels
zijn niet minder wreed, dan de paters van een Inquifitie.gerigt,
wanneer zij over de ketters vonnisfen
Dus hoop ik hier als een eerlijk man in vrede te fterl
ven, en na den dood als een martelaar van het waar
geloof zalig te worden 1
Nu

N u blljfrt mij nog één' voorname fchuld af te bidden
overig; en deze betreft de twee eerfte Delen van
mijne Levensgefchieditih.
Ik heb in de'.elven vele zoorten van boosaartige
menfehen grof beledigd. De grote FREDRIK, die mij
door mngtfpreuken ongelukkig maakte, en die mij alle
redenen saf, om de onbewimpelde waarheid te fchrijven,
zou gewis, daar thands zijn gezichtskring opgehelderd
is, de gematigde wijze mijner verdediging met
geheel andere ogen befchouwen, als, wanneer hij dezelve
nog op aarde, in zijne menschlijke zwakheid,
met de eigenzinnigheid van een* Eeheerfcher, en door
zijne vooroordelen beneveld , gelezen hadt. Hij is
dood, en kan mij niet meer belonen, veel minder hem
tot zwijgen dwingen, die gelegenheid hadt, om zijne
openlijk beledigde eer ook openlijk te verdedigen ,
maar die evenwel van deze gelegenheid een befcheiden
en eerbiedig gebruik maakte. Meer kon iemand niet
doen, die in mijne omftandigheden was; en de voordragt
mijner gefchiedenis ontfchuldigt de dwaling van
een* Monarch, die, daar hij toch maar een mensch
was, door menfehen bedrogen kon worden; en die
mij daar na gene geregtigheid wilde laten wedervaren
uit zulke redenen, die misfchien voor mijrie Lezers
ewig een raadzel zullen blijven, dewijl ik den naam
van, verftorvene vrienden niet in mijne gefchiedenis inwikkelen
wil.
FREDRIK ruste dierhalven in vrede! In mijn hart
Ui. JOSEL, V blijvt

30Ö
BEDE OM VERGIFFENIS
blijvt voorzeker ewige vrede, die door reen inwendig
verwijt gedoord kan wnrder. Oe nakomeh"n?fchap,
die hem eerzuilen zal crprigten, zet gewis geen' fchatidpnal
op mijn graf: en dat is eer genoeg voor hem,
wien zulk een magtig Koning vervolgde, en als een'
cuveldader onverzoenlijk mit-handefrie. Hij is riet
men' , . zijne magt is verijdeld; maar ik da nog op
Het toneel, en hoop ook mijn laaide bedrijf ten einde
toe uit te fpelen, zonder uitgefloten te worden, dewijl
ik tot dus verre altijd met handgeklap vereerd
ben. Beledigd heb ik dezen, Vader der Psjrisfe'n noit?
bij gevolg heb ik ook gene redenen, om iets te we»
derroepen of af te bidden. Eer genoeg, dat de regenwoordige
Pruisfifche Landsvnder mij we§kebjk een Pr/.
vilegium exdufman gegeven heeft, om deze Levens-
{.efchiedenis, benevens alle jqijna andere Schrivten*
openlijk te laten drukken en verkopen. Kan de waan»
heid wel een krachtiger, een loflijker zegel verkrijgen?
En wie kan nu aan de geloofwaardigheid mijner
verbalen twijfelen, daar alle ooggetuigen nog werkelijk
leven? . . . .
Over de ongeregtigheden, die mij te Weenen zny
wedervaren, heb ik luid geklaagd, en dour gefebresven.
Maar het zijn waarheden; zulke waarheden, die
in aften en prothocollen bewezen zijn; waarheden,
die de grootmoedige Monarch thands openlijk met
goedkeuring drukken en verkopen laar. Ik verhaalde
zonder achterhoudendheid, wat mij in Weenen en
Beilin wedervoer. In beide Staten is mijn boek geprivilegeerd,bij
gevolg voor zuivere waarheid erkend,
en dit gundig privilegie zet niet alleen aan mijn' pen
geloofwaardigheid bij, maar doet ook de beide Monarchen
eer aan. .• • . . :r,
Voorts,

EN EÉRLÏTKVERKLARING ENZ. 307
' Voorts, dat mij onder het fcepter van de waarlijk
edeldenkende MARIA THERËSÏA onregt gedaan is, was
eigenlijk bare fchuld riet. De Jefuiten waren mijne
Vervolgers , zij befchermden de berovers van mijne
goederen, en fchil erden mij bij het Hof als een'
Aartsketter en een' gevaarlijk man, die een Pruisfich.
hart in den boezem droeg^ en maar zocht rijk te worden
, om dan met zijn vermogen buiten de grenzen
van Oostenrijk te vluchten. De beste Vorilin werdt
bedrogen, ik was te fier, te zorgeloos, te trocsch op
mijn regt; om bijwegen te zoeken; mijne vijanden en
lasteraars waakten; ik lluimerde ohverfchillig — en
«• • • verloor alles.
Na een dertig-jarig lijden, en vele vergeeffche follicitatiën,
leerde zij mij eindelijk nader kennen. Zij
was juist voornemens, om mij te belonen, mij en den
mijnen weldaden te bewijzen; en zij zou mij ook gewis
ten minden een gedeelte van mijne Sclavonifche
goederen hebben wedergegeven! . . . maar ach! de
dnod venaschte haar bij den besten wil voor mijn'
welvaart! Zij ftierf, en ik kreeg niets!
De nieuwe beheerfcher der Oostenrijkfche Staten
hadt mij niets afgenomen, en was bij gevolg ook niet
verplicht, om mij iets weder te geven. Ik klopte
aan; maar het heette: „ eft res judicat.a." Dit was
echter onwaar; want nimmer heb ik den weg van
regten durven zoeken. Mijne goederen heb ik door
magtfpreuken, en nie: naar landsregten, verloren....
Allerhoogjle HofrefolutVètt waren mij dus alleen in den
wes; en tot dus verre heeft de geregtigheid-minnende*-
Keizer niet goed gevonden , voor mij ene andere ge.
•nadi.'er llofrefolutie te decreteren.
Maar dat zijne gerigtshoven mij zoo grof mishan-
V 2
deld

JC8
BEDE OM V E R G I F F E N I S
deld hebben, was zijne fcbuld nier» Een Monarch
moet zijnen Referenten geloven,en dezen waren booswigten
en bedriegers.
Ik klaagde over hun, nog eer zij openlijk gekend
en geftraft werden : maar toenmaals heette het :
TRENCK is noit vergenoegd, en een onrustige kop.'»
Dit was het beste, dat men zeggen kon, om m ; j aan
het zwijgen te brengen. Zij zijn nu in het tuchthuis.
Maar wat baat mij hunne tuchtiging, zoo lang ik ge*
re fchaêvergoeding voor alle gehdene ranpen verkriige
? Zal ik de gerigtshoven verklagen , om dat /ij
zich van valfche Referenten lieten bedriegen ? Hier
voor beware mij God! De PraefiJenten zijn ailen brave
mannen, mijne vrienden en begunltigers. Maar in
den Raad zitten nog medebroeders van ZBTTO en KRÜ-
GEL; die ook een dergelijk lot, als dezen, verdienen,
wanr.eer de waarheid tot het oor van den Vorst doordringt;
maar die, meer in familie-verhindtenistin gewikkeld,
meer protectie te wachten hebben, en misfchien
ook voorzichtiger en nog boosaartiger zijn, dan
hunne reeds veroordeelde ambtgenoten. Deze vinden
duizend wegen , om hem te onderdrukken , en tot
zwijgen te brengen, die hun te veel in de kaart ziet.
Daarenboven zijn vele Hofraden dweepzuchtige Christenen,
en vrienden der monniken; bij gevolg ook mijne
onverzoenlijke vijanden, om dat hunne biegtvaders
het zoo hebben willen. Mij en mijn regt ewig te onderdrukken
is bij hun een goed, Gode welbehaaglijk,
•werk; en zij geloven, dat zij den groten aflaat in den
hemel en te Rome verdienen , wanneer zij TRENCK
zwart affchilderen, en hem in de Oostenrijkfche Sta*
ten als een' gevaarlijken ketter, en moedigen waarheidsvriend
van den throon verdrijven kunnen.
Ik

EN EERLIJKVERKLARING ENZ. 309,
Ik bid deze Heren dierhalven niet om vergeving
voor de vrees, die ik bun aangejaagd heb, dat door
mijne Levensgefchiedenis hunne namen openlijk beten
1 zullen worden. Maar ik bid veel eer het Publiek
om vergeving, dat ik dezelven niet uitdrukkelijk
peno^emd heb. Het gefchiedde niet uit vrees of vleierij;
heen! maar ik ben der vervolging moede,ik zoek
in nfjne grijsheid rust, en de voorzichtigheid gebiedt
mij zuchtende te zwijgen. . . . Doch ik bid deze
lieve Heren hier mede regt inftantelijk, dat zij mij ten
minden iu het toekomende ongefchoren laten; en ik
beloof hier mede, dat ik voor de gerigtshoven in het
vervolg een even zoo eerbiedig compliment zal maken,
als ik anders voor eerlijke lieden gewoon ben te doen.
Maar God beware mij, van immer wederom voor dezelven
te verfchijnen!
Onder gemelde voorwaarde, kunt gij regt gerust
flapen, Gebiedende Overigheid! ik zal niets meer tegen
u zeggen, noch fchrijven! Indien gij mij echter
in het toekomende nog mogt willen overheerfchen ,
dan zou ik u gewis niet gehoorzaam zijn, maar een
mannelijk befluit nemen , om , uit de vrijftad der
deugd, uwe magt en heerlijkheid te befpotten.
De Keizerlijke Rjks-hofraad is ook boos op mij,
om dat ik zijn' Collega, den Graaf GRAVENITZ, genoemd
heb; en daarom wil hij mij geen privilegie in
het H. Roomlche rijk voor mijne fchrivten geven.
Geduld! de twee grootfte Monarchen van Europa,
JOSEPH en FREDRIK WILHELM , hebben mij dit privilegie
in hunne Staten gegeven, en meer eer behoeven
mijne werken niet. Door dit weigerig andwoord zijn
wel 60 guldens aan fportelpenningen verloren gegaan.
V 3,
Maar

3TO BEDE OM VERGIFFENIS
Maar deze fchade kan nog weêr ingehaald worden,
wanneei Graaf GRAVENITZ in het Roomfche ri k bij
zij 1
e Collegen om privilegiën vraagt voor Schrijvers,
die enige recenfiën tegen de Schrivten van TRENCK
cum privilegio Sacro-fanSti Imperii flomani willen laten
drukken. Wie weet, wat de vrienden van GRA­
VENITZ nog meer doen, om zich aan mij te wreken,
dewijl ik een' man genoemd heb, die ook Rijkshofraad
was, en die zich liet omkopen, om de religie
van den Keizer door een valsch berigt te verrasfchen,
en mij daar door, op ene fchandelijke wijze,meer dari
2coco guldens deelt verliezen (m).
De gerjfftehjke aften fpreken, en getuigen, dat men
toenmaals, om den fchrielen Referent, (wien ik, terwijl
'inj nog werkelijk Rijkshofraad was, openlijk aantaste)
te befchermen , mijn regt op de fcriandelijklte
wijze onderdrukte, op dat men maar niet genoodzaakt
zou zijn rot het wederroepen van overijlde magtfpreu»
ken. Vi or r'eze 20000 guldens, die aan mijne kinderen
fcbandel jk ontllolen zijn, mag ik toch nu mij
zei ven deze kleine genoegdoening wel verfchaffen, dat
ik aan den Collega van den nu fchandelijk gecasfeerden
Rijkshofraad, die, toen GRAVENITZ eindelijk naar
waarheid en regt in mijne zaak advifeerde, hem tot
zwi.gen bragt, nu in openbaren druk het compliment
erinuere, dat ik hem eens als Chevalier bij het Hof
maikte, en dat hij in zijn* zak (lak (fi). O fchande!
Wanneer een Rtgtèr in de regtbank perfonelen haat
laat werken , en deswegens zijne ambtsplichten uit
het
(m) U Deel. bladz. 223-226.
(») il Deel, bladz. 327.

EN EERLIJKVERKLARING ENZ. 3II
het oog verliest! Voorzeker zal deze fobere Heer
Collega ook daarom mijne fchrivten in het Roomfche
rijk niet willen privilegéren. Ondertusfchen circuléren
in hei zelve toch enige duizenden exemplaren, die door
geen conclufum, noch refcribatur, vernietigd, noch
van credit beroovJ kunnen worden.
Toen voor 6 weken de Heer VON GRAVENITZ m
Berlin dienst zocht, en ik juist in ftoningsbergan.was,
had ik wel gewenscht, dat ik hem in eigene -perfoon
het confilium abeundi, dat hij daar kreeg, had kun-
• nen overreiken. Zou hij, in Weenen zijnde, wel gedacht
hebben, dat hij TR&NCK immer in Berlin zoo
geaccrediieerd zou vinden ? God helpe hem verder
cum Jociis!
ik heb bif deze bekendmaking van een voorval, dat'
fnij wel araier, maar des te eerwaardiger maakte, niet
nodig n e m eerlijk te verklaren, die eerloos gerefereerd
beeft; en bet krenkt mij , dat eerwaardige mannen in
het zelvde ollegie zich door een' GRAVENITZ tot partijdigheden
lieten verleiden, en mij te laat leerden kennen.
Een braaf man houdt zich' zeiven niet onfeilbaar;
hij herroept gaarne, wanneer hij gedwaald heeft; en
hij is noch onregtvaardig, -noch te trotsch, om een
overijld vonnis ten voordele van den lijder te veranderen
, of zijne fchade te vergoeden,
Mijne regtvaardige zaak zelve verdient deze opmerkzaamheii:
en het denkbeeld, dat ik mij van het edelile
gedeelte van edel handelende rigters vormj, doet
mij zomtijds nog hopen, dat men mij redenen geven
zal, om mijne twijfelingen te herroepen, en mijne luide
klaenten in luids dankzeggingen te veranderen.
V 4 t: ' ^ ^

314 BEDE O M VERGIFFENIS
Mijne gewezene Heren Curatoren VON ZETTO,
VON
FILLE>!BAUM , enz. zullen , hoop ik . he>- geeT zij
reeds van mij generen hebben, voor lief nemen, en
zich^in het vervolg niet bemoejen, om mij ene fequeftrane
aan te draejen. Ook hoop ik, dat zij met het
weinigjen te vrede zullen blijven, dat ik, in mijne
Levensgefchiedenis, van hun gedrag jegens mij,fchni>n
met veel matiging, aan den Lezer 'e verdaan geseven
heb. Ik wensch hun meer dergelijke cur. telen en pupillen
van mijn zoort, die hunnen verdienden roem
weten uit te breiden.
Ik heb in het eerde Deel (a) ook den Oereraal
FOIÏQUET genoemd. E^n man, die thands zijne correfpondentie
met den groten IREDIUK laat drukken,
heeft zich, zoo als ik verneem, ook daar over opgehouden,
dat ik niet met eerbied van hem gefproken
heb O ) .
Indien deze man, bij de bekendmaking zijner brieven,
tevens zijn eigen lofredenaar wil worden, dan
bied ik mij aan, om 'er enige anec loten bij te voegen,
die zijn' held in zijne ware gedaante fchilderen
zullen.
Ik ken zelf negen brave Officiers, die door hem on*
(o) Bladz. 64.
(p~) Mémoires du Baron DE LA MOTTE
FOÜQÜET, General
de Pivfanterie PruJJienne , dans lesqutls oti a tt/fitt e" fa
rejpondance intéreffante «vee FREDEIUC II, Rol de Prufle: 3
Berlin 1788, 2 Tom. 8vo. v. PEfprit des Journaux, Maf
£;88, p. 410, 411.

EN EERLTJKVERKLARINO ENZ. 313
gelukkig gemaakt zijn, en door zijn tyranniek gedrag
tot defertie gedwongen.
Mij zijn wreedheden bekend, door hem gepleegd
aan burgers en boeren , die hij ophangen en vermaken
liet, waar voor de menfehen vriend te rug b?evf.
De gantfche graaffchap Glatz getuigt van zijne ongevoeligheid,
en, of fchoon ik niet tegenfpreek, dar hij
zijn' Koning goed gediend heeft, zoo zat men mij
toch vergunnen , om te zeggen , dat h'j een tyran
was, daar hij gebieden kon, en dat hij mij op de laag.
ite wijs in Glatz behandeld heeft.
Daarenboven zou de gefchiedenis van zijn gedrag
in de 0>,

gI4 BEDE OM VERGIFFENIS
gn vooral ook openhartigheid aan den dag leggen, of
ik verwaardig hem met geen andwoord. Ea daagt hij
imij op een paar kartouwen uit, als een yerdediger
van de zaak van FOUQUET, dan verfchijn ik in het
ftrijdperk met een' ichrijvers-plak en een' doedelzak;
Sapienti fat! Cape tibi hoe Zoilel
Alle de anderen, die mijn ongeluk bevorderden, zijn
teeds in het graf. Niemand van hun was gelukkig.
Ik heb hun genoemd, om dat hunne namen buiten dat
Teeds bekend waren. Maar de nog levenden heb ik
grootmoedig verfchoond, en dezen zullen mij in
hunne harten danken, dat ik alle wraak vergete, om
welke uit te oefenen jk misfchien de middelen in han.
den zou hebben.
Den bezitteren van mijne Sclavonifche goederen
wensch ik goeden appetit, wanneer zij bij de fchotels
zitten, die aan mij omdolen zijn (g). Zij hebben
dat, wat zij onregt vaardig bezitten , niet gedolen,
maar van hunne vaderen geërvd, die mij arm maakten,
om rijke ervgenamen met weinig eer achter te
laten. Eén bezitter van ene heerlijkheid van TRENCK
zit reeds lang op den Speelberg vast. De anderen zijn
ook niet gelukkig, en zullen aan den Staat dat nut
niet doen, dat ik aan denzelven gepoogd heb te doen,
«n dat ik nog doen zou, indien men mij geregtigheid
liet wedervaren. Mislchien komt 'er nog een tijd,
waar in mijne kinderen durven zeggen; „ Heraus!
„ Gij hebt lang genoeg op de goederen van TRENCK
0) I Deel, blada. 2ï6-238.

EN EERLIJK VERKLAR ING ENZ. $1$
gewoond; thands is uw uj'< uk. ' Voorts was ik
evenwel tor dus verre n 'ch zoo arm, noch zoo laag,
dat ik iemand van hun om een aelnoes uit mijne goe«
deren, of om een lesaat in hun testament gebeden
zou hebben; maar altijd zag ik hun trotsgh en met
verachting onder de ogen.
Den Mngiftraat van Danzig , die mij in het jaat
1754, als eervergetene en omgekochte rovers , vertfichren
(>), heb ik nog veel te weinig gezegd.
toenmalige Heren zijn allen dood;maar de tegenwoordige
zul en misfchien zoo edel, zoo regt vaar lig, handelen;
dat
De
zij het gedrag van hunne voorgangers af»
keuren, en mij ten minden de gerede penningen en
kostbaarheden vergoeden, di- mij met geweld ontroovl
zijn, toen hunne Commisl'arisfen mij plunderden
(O-
Ik
was toenmaals werkelijk Ritmeester in Keizerlij".
Ken dienst» Zij handelden tegen alle volks-regten, en
nog heb ik mijn' Monarch nier verzocht, om mij de
behoorlijke faasfactie
te verfchafFm , en de eer van
ziju' dienst op te houien. Maar, wanneet ik nu
v ior mijne geledene fchaden in Danzjg vergoeding
DRIK WII.LEM mij ondetlteunen.
Van brave mannen , die tegenwoordig aldaar het
rbêr der regering in handen hebben, verwacht ik
geregtigheid
j en mijn
vordere,dan zal de tegenwoordig edel denkende F&E-
gedrag jegens hun zal afhangen
van de wijze, waar op zij mij behandelen.
(r) I Deel, bladz. 251.
è) i Deel, bladz, 253.
Maar,

gig
BEDE OM V E R. GIF F E NIS
Maar, bejegent men mij met verachting, dan is het
gewis nog niet vergeten, wat ik aan de Heren Danzigers
fchuldig ben, en misfchien vind ik nog gelegen,
heid om te bewijzen, dat ik mij zeiven voldoening
weet te verfchaffen, en dat het mij noch aan gelegenheid
noch aan medewerkende vrienden ontbreekt.
De edele Heer VON WEINGARTEN, die als Gehïimfecretaris
bij het Keizerlijk gezandfchap in Berlin z >o
edel diende, dat hij voor geld de ftaatsgeheimen verliedt
(O? d e z e f' 008 "''? 1 » d i e m i i n
J Maagdenburg
rog ongelukkiger maakte, en den dood van mijne
eerlijke zuster bewerkte («), ligt reeds in het graf.
Ik beklaag den beul, dat hij, door zijn' al te vroegen
natuurlijken dood, het geld mist, dat hij anders verdiend
zou hebben met hem op te hangen; en ik twijfel
ook zeer, of men in Weenen mij de fchade wel
vergoeden zal, die ik door de flegte keus van de le.
den der Ambasfade ondergaan heb.
De Heer VON ABRAMSON , Keizerlijk Refident, die
mij in Danzig verkocht en plunderde (v), is in het.
zelvde geval als WEINGARTEN , en voor mij niet meer
op de waereld; en ik kan niet befluiten, voor hunne
arme zielen een' halven gulden voor een misoffer te
betalen, dewijl ik hun uit Christelijke lievde een ewig
vagevuur toewenfche. Want , wanneer zulke flegte
kerels in denzelvden hémel kwamen, dien de eerlijke
man te wachten heeft, dan zou de alwetende God,
die het hart ziet, even zoo onregtvaardig bandelen,
(/") II Deel, bladz. ia.
(«) II Deel, bladz. 15.
(v) l Deel, bladz. 253.
als

SN EERLIJKVERKL ARING ENZ,
%lf
als onze Monarchen onvoorzichtig in hunne keuze
zijn.
JASCHINSKTJ , die mij bij de garde du corps ongelukkig
maakte, leevt nog in Koningsbergen, maar algemeen
veracht. Hij heeft zeker niet verwacht, dat
ik hem, bij mijn verblijf aldaar, om vergeving zou
bidden: daar toe is zijn naam in mijne gefchiedenis te
veel verewigd. Een grijzaart van 76 jaren, is
ongelukkig genoeg , wanneer hij de zwakheden des
ouderdoms voelt, en in zijn hart gene kalmte vindt,
gene bewustheid, dat hij in alle voorvallen als een
eerlijk man gehandeld heeft.
Ik heb hem in mijn hart alles vergeven; en hij zal
het mij juist niet euvel genomen hebben, dat ik hem
niet bezocht, en dus niet die vernedering afgedwongen
heb , dat hij fchaamrood behoevde te worden.
Dit is het edel loon van den regt vaardigen, dat hij
overal, even als ik, met een verheven voorhoofd optreden
kan.
Ondertusfchen moet ik hier toch de zichtbare ftraf,
die op de fchandelijke bedrijven van dezen man gevolgd
is, bekend maken.
Toen ik den vierden April in Koningsbergen aankwam,
verloor hij zijn verftand, werdt onzinnig, en
de gantfche ftad is getuige van dit merkwaardig voorval.
Misfchien heeft hem het knagend verwijt, bij
de tijding van mijne aankomst, zoo ontroerd, vooral
daar men hem te gelijk de plaats, die hem betrof uit
mijne Levensgefchiedenis te lezen gaf. Ik heb ook nu
grondig ontdekt, dat dezelvde brief, die mij in het
jaar 1746 ongelukkig maakte r», door hem zeiven.
0*0 I Deel, bladz. 38, 50, 51.
op-

8ïS 3EDE OM VKRCIPPENIS
opeefteld en onderrjefchoven is. Winzucht was &
oirzaak hier van. Hij was m

EN EERL IJK VE R K L A RIN G ENZ, 1|tf>
zoo verachtelijk gemaakt en ontmaskerd heb. Die de*,
ze op aarde zoo garftig Hinkende Seraphinen , zoo
wel in hunne innerlijke waarde, als in hun uitwendig
zwijnenleven, kent; die te gelijk hunne geheime (treken
en boosaartige daden navorscht; die hun in den
aflaat-handel, aan tafel, in hunne kloosters, aan het
wijnvat, in hunne biegtftoelen , of bij het Hof ge/den
heeft; die zoo veel ondervinding van hun heeft, als
ik; die riekt hunnen giftademenden (tank van verre,
en vliedt hun nog meer, dan de Heren Duivels, die
in de daad een' minder verpeste lucht achter zich la-
Jen , dan een vette Franciscaner Guardiaan in de
hondsdagen bij een zuip- en gast-maal.
God beware alle levendigen en doden voor zulk gezellchap!
Ik wensch, ten beste mijner medeburgeren,
dat de heilige Stichter van hunne orde hun zoo
gezwind, als immer mogelijk is, uit deze waereld na
zijn hemelsch gezelfchap afhalen mag, en dat onze
gézonde ftaatkunde eindelijk een aanvang make, met
den Staat van zulk affchuwelijk ontuig te reinigen,
en hun allen zoo weg te vagen, dat men hunnen naam
over vijfig jaren nog met huivering en verachting leze.
De voorfpraak van den H. FRANCISCUS kan ik
ligt outbéren. Ik leef op de waereld zoo, dat ik bij
den regtvaardigen God voor gene pluimltrijkers vreze,
en genen befchermer voor euveldaden behoef. En
hoe zeer moet het den Vader van onze waereld tot
dus verre gewalgd hebben, wanneer hij van zoo vele
honderd-duizenden zoortgelijke Seraphinen niets anders
als een Ave Maria hoort lollen; en wanneer hij

3*0 B E D E OM V E R G I F F E N I S
of doen, als met het verëren van heiligen en reliquign,
en andere dergelijke gochelarijen, kortzichtigen bedriegen.
. . Hoe werden tot dus verre de protocolifchrijvers
in den hemel niec gekweld , wanneer des Satans
bo.-saartig avondrapport gantfche papierbalen van Franciscaner
doodzonden medebragt , die hunne zoogenaamde
goede werken oneindig overwogen! Hoe befchaamd
(ronden hunne befchermengels en FRANCISCUS
zeifriet daar, om dat vau die goede werken zoo weinig
overfchoot, voor het magazin van den Stad- en
Boek-houder van CHRISTUS, om daar van een gedeelte
aan Christelijke booswigten tegen gereed geld te verban
deler' ! . . Hoe zeer was dan niet de ftichter der
orde, die altijd zijn gemak zoo zeer beminde, gefchoren,
daar hij beftendig
z o o
veel hoofdbreken hadt,
om of den Srtan met de B fchermengelen te verzoenen,
of de alwetendheid en almagt van den Vader
der waereld te bedriegen, om zijne Seraphinen altijd
in goed credr te houden.
Maar mij dunkt, dat onze goede God eindelijk
moede geworden is, van zijnen lievften vriend en mede-verlosfer
des menfchelijken geflachts, den H. FRAN­
CISCUS, zoo blindelings te geloven. Hij heeft eens
zelf de gedragingen van deze orde willen befchouwen,
zonder zijne hof-lievelingen te vragen: hij ontdekte bij
gevolg de kunstgrepen, voelde medelijden met de bedrogene
Christenen, en Patriarch FRANZ is voor 30000
jaren uit de hemelfche refidentieplaars verbannen geworden.
Hij (1 .np. befchaamd na den heiligen IGNA-
Tius. DOMIMCUS en AUGUSTINUS flaan ook op de
fprong, om hem te volgen; en dan zal XAVEIUÜS hun
gewis uitlachen, die hun reeds lang aan die plaats
verwachtte, waar de ftichters der ordens, tot ftraf
voor

EN EKRL IJ KVER KLARING ENZ. $2t
Voor de verderflijke giftmengerij, die zij op aarde nagelaten
hebben , veroordeeld zijn, om in ewigheid
niets te denkenzoo dat de Franciscanen ten minden
in het toeko'mftig leven dat geen werkelijk kunnen genieten,
dat zij op aarde voor het hoogde goed hielden,
dat zij als zoodanig aanprezen, en dat zij, zoo
veel in hun vermogen was, trotz alle vervloekte Pnilofophen
en Vrijgeesten, poogden te be/ordereu.
Nu, daar de Patroon niets meer vermag, en het
pluimftrrken in den hemel geen ingang vindt, zullen
de Seraphinen in hunne monnikskappen ook wel dra
op aarde bekend, en bij gevolg ook verdelgd worden,
zonder ergens befcherming te vinden. Hier toe geve
God zijn' zegen, en hij vergeve het mij genadig,
wanneer ik van een zoo boosaartig, en voor de waereld
en de deugd zoo fchadelijk zoort van menfehen
nog veel te weinig gefchreven heb!
De voor weinige jaren met zoo veel moejte, als
fmaak en overtuiging, opgeheven orde der Jefuiten,
of liever het aileronwaardigst gezelfchap van JKSUS,
bid ik in het geheel niet om vergeving, dewijl ik in
mijne Schrivten de waarheid gefchreven heb. Men
weet in alle de waerelddelen, dat onverzoenlijkheid,
bloeddorst, en wraakzucht hunne geliefkoosde deugden
waren en ewig blijven zullen: bij gevolg had ik
ook dan, wanneer ik het bitterst berouw en leedwezen
over mijn gefchrijf gevoelde, echter noch op aar-.
de, noch in de ewigheid enige genade,toegevendheid
of barmhartigheid van hun te hopen. Het is dus beter,
dat ik hun nog heden bedriegers en allergevaarlijkde
vijanden noeme, dan, dat ik die orde voor mij
zou zoeken te gewinnen,die nog nimmer beledigingen
vergeven heeft, en toch geen erndig beiouw van mij
111. DEEL. X L u

«21 BEDE OM VERGIFPENIS '
zou kunnen vermoeden. Voorzeker had ik door ondervinding
wijzer moeten worden, en ten minden,
door het oprijten der oude wonden, het kwaad niet
erger moeten maken, vooral daar een ieder die de
waereld en Staten kent, ligt voorzien kan, dat deze
zelvde orde, die alleen naar den uitterlijken fchijn vernietigd
is,haast weder in helderen glans,en met meer
magt en majefteit dan te voren, voor het licht zal
treden. Alle dof is hier toe reeds voorbereid. De
Vorden en Groten zijn nog in hunne geheime ketenen,
en wel dra zal de doos van Pandora op nieuw
uitgeftort worden, en nieuwe fchrikbarende tonelen in
ons Europa veroirzaken.
Mijne vrienden keuren ook dezen nieuwen vermetenen
aanval af. Zij raden mij, deze regels uit mijne
laatfte Eerlijkverklaring uit te wisichen, om dat ik
door dezelven aan mijne vijanden maar nieuwe wapenen
in de handen zou geven,-en om dat ik te weinig
geharnascht ben , om tegen eene vereenigde reuzenmagt
te kampen. Voorzeker was deze getrouwe raad heilzaam
voor mijne rust in mijne grijsheid, maar niet
voordelig voor de bedrogene en na licht zoekende
waereld , niet vleiend voor mijne Sehrijvers-trotschheid,
niet bevredigend voor mijn hart. T5r volge dan
op, wat mijn noodlot ook wil. Ik heb behalven dat
gene genade noch barmhartigheid van den ftoel van
PETRUS , noch van zijne Adjudanten of waereldbeheerfchers
te hopen, die mij eenmaal als een' gevaarlijken
Aartsketter befchouwden. En, daar de ouderdom
gewoonlijk eigenzinnig is, en de fchrijfzucht mijne
geliefkoosde neiging was, zoo wil ik ook hardnekkig,
tot aan mijn graf toe, bij mijne grondftellingen
blijven, en liever voor de deugd lijden, en met haar
der-

E N EERLIJKVERKLARING ENZ. 323
fterven, dan voor kleinmoedig in grote gevaren doorgaan.
Bij gevolg berouwt mi| niets van dat alles,
waar door ik immer een vingerbreed op het bijgeloof
winnen, en mi|ne verdwaasde medeburgers van
dwalingen verlosfen kon. Om als een martelaar te
fterven, moet men of regt dom, of regt trotsch zijn:
daar ik nu geen van beiden ben, zoo wil ik liever als
een ketter vervloekt worden, dan als een Roorafche
heilige leven en begraven worden.
Wanneer deugd en braafheid alleen zalig maken,
dan heb ik aan de Heren Hoofden van het Duivelendom
veel afbreuk door mijne Schrivten veroirzaakt.
Die deze met gevoel gelezen heeft, die werdt voorzeker
door dezelven opgewekt, om de rol van een echt
Christen en eerlijk man te fpelen. Maar dit is juist
de zaak niet van den baarlijken Duivel, aan wien de
monnikenleer veel meer vette eebraaden in de hel levert.
Ik bid dus den Heer Overften Beëlzebub, den
grimmigen Heer Satan, en den vader Pluto, benevens
hunne legioenen, demoedigst om vergeving, dat ik
zoo haWarrig bij mijne grondftellingen bleef, dat mij,;
God lof! niemand immer tot laagheid, boosheid,
wraakzucht, dronkenfehap, Ugtgelovigheid noch laster
bewegen kon. Bij gevolg was ik ook geen Catholijk
Christen naar den gewonen fmaak. Bedriegen
koude ik hun wel even zoo ligt, als een ieder, die op
zijn duoi bed een' Franciscaner kap zou willen opzetten;
maar ik vertrouw mij zeiven zulke ftreken niet
toe. De Heren luchttrawamen met boksvoeten hebben
mij altijd, als een' gevaarlijken vijand, veel nauwkeuriger
gadege(lagen , dan een' Capuciner Guardiaan,
&m zij van verre met wij water wisten af te fchrikken
: zij zouden mij bij gevolg ook in mij ie masqué-
X 3 ra-

324 BEDE OM VERGIFFENIS
rade ligt herkennen,en mijn' befcherm-engel dwingen,
om mij den heiligen rok uit te trekken, dewijl ik nimmer
aan zijne Heiligheid geloven wilde: maar dan ook
zouden hunne klaauwen mij de naakte huid even zoo
elendig toeftellen , als de Heren Paters Inquifitoren
gaarne zouden willen doen, indien zij mij in Rome,
Napels, of Madrid in handen konden krijgen.
Mijnen lieven , gantsch verfchrikkelijk geplaagde»
befcherm-engel bidde ik wel hartelijk om vergeving,
dewijl ik hem in mijn gantfche leven zoo veel te doen
maakte. Het was voorzeker een zware post, TRENCK
te bewaken, op dat hij zijn' ligtvaardigen voet aan
geen' fteen mogt floten, en zijn' oproerigen, en dollen
kop niet door den fcherpregter der Inquifitie mogt verliezen.
Hier heeft die lieve, tot mijne oppasfing veroordeelde
befchermgeest wel zijn' fchuldigen plicht betracht
, en een' geheel nieuwen hemel verdiend, waar
de zalige geesten niet meer met zulke armzalige bezigheden
gekweld worden. Maar daar tegen heeft hij
ook grof misdaan, toen hij den Duivel toeliet, mijne
vingeren te beftieren, en mijn boze wil mij aanzettede,
om de veder in de vuist te nemen. Hadt hij mij
zomtijds ter regter tijd de inktpot weggenomen, en
denzelven, even als Doétor LUTHER te Eisleben, den
baarlijken verleidenden Duivel na de bokshoornen geworpen,
dan zou ik gewis tegen arglistige priesters,
despotifche vorften, fchelmen , valfche fpelers, en verkeerders
der geregtigheid zoo vrij niet gefchreven hebben;
dan zouden mijne vervolgers niet zoo zeer vermenigvuldigd
zijn , dat mijn befchermengel zomtijds
gewis nog Adjudanten gebruikt moet hebben, om mij
uit de ingewikkelde doolhoven van mijn noodlot te
red-

EN EER.LIJKVER.KLAB.ING ENZ. 325
redden. Veelligt liet hij dit kwaad met bijzo idere
oogmerken toe, om 'er iets goeds door te bewerken.
De Duivel, die mij tot fchrijven vervoerde, en nog
heden daar toe vervoert, moest mij misfchien door
het lijden dezer vervolgingen gelukkig maken. Ik was
beftemd om op aarde altijd een vat des toorns te zijn,
om eerst dan beloond te worden, wanneer ik niet
meer ben.
Voortreflijk plan, maar dat alleen in de harsfens der
priesteren gefponnen is! Wee hem, wien zulk een
lot treft! Ik ten minden had gene redenen, om mijn'
vader 'er voor te danken, dat hij, bij een' toevalligen
aandrift van wellust, mij voortbragt, noch mijne moeder,
dat zij juist in hetzelvde ogenblik daar toe medewerkte.
De Schepper der zielen vormde toen terftond
ene nieuwe ziel, en liet dezelve door een' befchermengel
derwaarts brengen, waar de worm in zijn
bekleedzel rondkroop, die , toen hij te voorfchijn
brak, TRENCK genaamd werdt. Niemand vroeg mijne
bewilliging, of ik,in mijnen tegenwoordigen toeftand,
op het waereld-toneel te voorfchijn wilde treden: anders
had ik misfchien neen gezegd. Door dit ogenblik
nu, waar in zich mijn vader en mijne moeder
verlustigden, en ene willekeurige daad pleegden, zonder
den vader der geesten om raad te vragen, moest
ik op aarde tot lijden geboren, en een vat des toorns
worden. Gelouterd ben ik wel, als goud in de fmelikroes;
maar, of ik voor ewig een onoploslijke levenloze
goudklomp blijven zal, wanneer de tegenwoordige
, uit vleesch en zenuwen zamengedelde, TRENCK
niet meer in den algemenen kring der natuur dat geen
zijn zal, wat hij thands is; of ik dan meer gevoelen
zal, dan een goudklomp; dit blijvt mij, hoe lang ï&
X 3
'er

32Ö BEDE OM VERGIFFENIS
'er ook over gedacht heb, niet waarfchijnüjk. Mis?
fchien komt het geloof aan vreemde verhalen later,
wanneer ik minder denken kan. Misfchien krijgt dan
mijn befchermengel meer magt en invloed op mijne
zielsvermogens. Dit is juist zijn' zaak en amb'spücht.
En alleen dan, wanneer hij dit bewerkllelligd zal heb.
ben, beloof ik hem hier mede op het plechtigfte den
wsrmfren dank. Dan, wanneer mijne tong verrot, en
de zenuwen van mijn' keel zich niet meer fpannen
kunnen ; wanneer de blaasbalg mijner longen geen'
klanken meer veroirzaken, en geen' lucht in beweging
brengen kan , die het oor van ewige geesten treffen
moet, om gehoord en gevoeld te worden: dan wil ik
m ; jneil getrouwen lieven befchermengel eerst zulke
dank- en lof-liederen voorzingen, die hij als een rein
offer, tot een' aangenamen reuk, derwaarts brengen
kan , waar beproevde deugd ewigen loon te genieten
heeft.
Mijnen God bid ik ootmoedig om vergeving, wanneer
ik zomtijds in rampen, die menschlijke krachten
te boven gingen, redenen vond, om aan alle fchooh
fche leerllellingen te twijfelen , die den besten Vader
der waereld als een' wraakgierigen, onverzoenlijker!,
onbarmhartigen, eerzuchtigen grijzaart, die door driften
geregeerd wordt, en door zwakheden des ouderdoms
gramftorig geworden is, affchilderen. Mijne
fchuld is het niet, dat ik verhand genoeg bezat, om
diepzinnige onderzoekingen na de reine waarheid te
doen, en tevens door omgang met menfehen, door
het lezen der oude gefchiedenis, door de gelegenheid
om priesters van allerleien aart, en gevoelens te kennen,
redenen vond, om aan het leergebouw van alle
men-

EN EERLIJK.VER.KLAR.ING ENZ. 327
menfehen te twijfelen. Dit verftand wekte ene edele
nieuwsgierigheid, en een' neiging, om verder na te
vorfchen. Overal vond ik bedrog en menfchelijke
zwakheden. Wat wonder, dat ik niet befluiten kon,
om alles blindelings te geloven, wat menfehen in,
priestergewaad niet alleen verhaalden, maar zelvs zonder
nadenken, en blindelings, aan mij opdringen wilden?
Had ik dit moeten doen, dan zou de Schepper
der waereld mij geen menfehen-verfland gegeven, ge*
ne twijfeling voor mij mogelijk gemaakt of aan mijne
willekeur overgelaten, en geen' neiging daar toe aan
mij ingeboezemd hebben. Maar. langs dezen weg alleen
kon het oogmerk van een* goeden God vervuld
worden, om alle zijne fchepzelen zonder uitzondering
gelukkig te maken. Die zich andere oogmerken in
hem voorftelt, en dat geloovt, dat PAUXUS dwepende
(y) van de verkiezing fchrijvt, die maakt zich onedele
begrippen van den Allervolmaaktften. Want nimmermeer
zal ik zoo razend zijn, om te geloven, dat God
zekere menfehen in zijn' toorn tot de verdoemenis ge.
fchapen heeft, om daar door aan anderen, die hij
door ene genadige verkiezing ten ewigen leven beftemd
heeft, zijne magt te kennen te geven. Welke affchuwelijke
gevolgen ontftaan uit zulke vooroordelen! Zon
men den Duivel zeiven wel trotfeher en boosaartiger
kunnen fchilderen? Neen! ewig neenl Bij enen vol­
maak-
1 (y) Hoe gemakkelijk ziet men het ongegronde van deze
"en andere ligtvaardige befchuldigingen tegen den Bijbel in,
wanneer men de leer der gewijde Schrijvers zeiven van dia
der Uitleggers en vooral van die der fchoolfche Godgeleefe
den weet te oaderfcheiden!
X 4

528 BEDE OM VERGIFFENIS
maakten God vermoede ik gene menfchelijke zwakheden
noch driften. Wreken kan hij zich ook niet aan
kindskinderen. Want, wanneer dit een aardsch Vorst
doet, wanneer hij den zoon ftraft, om dat de vader
een booswigt was, dan is hij een ilegt mensch.
Dit is mijn geloof, waar bij ik leve en fterve; :
zoó
3eve, dat ik mijnen medemenfchen, en der maatfchappij,
waar in ik leve, zoo veel mogelijk voordelig wil
zijn; aan niemand mijn geloof opdringe, niemand tot
dwaling poge te verleiden of onrustig te maken ; de
vervulling mijner plichten als de noodzakelijkfte deugd
erkenrrë; en mijne kundigheden, zoo veel ik kan , vermeerdere,
om kortzichtigen te onderwijzen, mij zeiven
te bevredigen , en van de waarheid grondig te
overtuigen.
Zoude ik nu, in mijne grijsheid, mij een gantsch
ander zamenftel, naar een vreemd voorfchrivt, vormen
; en, om het gemak te genieten van zelf niet te
denken, dat geloven, wat een ander voor mij denkt;
dan moest mijn verftand ophouden, dat God mij gaf,
of, dat zijne vorming uit de gefteldheid van mijn zenuw
en-gebou v ontving. Misfchien gefchiedt dit,
Wannéér mijne lighaamskrachten tegen derzelver vernieling
kampen; en in dit geval alleen kan misfchien
een werktuiglijke Capuciner mij nog op mijn fterfbed
zijn 1
kap opzetten, en een onbeduidend ja! van mijne
ftamelende tong, alleen door myftüche uitleggingen,
horen, dat mij onder het getal der bekeerden, der tot
het waar zaligmakend geloof gebragte zondaars plaatst,
wanneer mij geen wil om te kiezen meer overig blijvt.
Dit was het lot van menigen echten Wijsgeer, die door
het gepeupel Vrijgeesten genaamd worden. En dan
mag nnjn befchermengel zijn' ambtsplicht vervullen,
de

SN EERLIJKVERKLARINS
ENZ.
de belfche dropers en partijgangers ontwijken, den H.
PETRUI zijn' Hemel wegkapen, en mijne ziel in ABRA-
HAM'S fchoot dragen, waar zij als ene ziel die zelvs
op aarde in haar ongeluk vrolijk en werkzaam geweest
is, tot in ewigheid om dien joodfchen Patriarch rondvliegen
mag, als een kapelleijen om bloeiënde rozen.
•'"
Maar in gevalle dit niet gefchied en
mogt, en de Voorzienigheid ene andere beftemming
voor mij befloten hadt,dan zou het juist mijne fchuld
niet wezen, wanneer ik tot ene ewige vernietiging geboren
was. Op aarde was ik altijd een werkend iets,
een immer bezig wezen, voor het welk ene ewige le-
. dighcid de hardde draf zou zijn. God beware mij
daar.voor ook na mijn' dood!
Ondertusfchen daar ik alles, wat ik immer beledigd
heb, gaarne verzoenen wil; en even daarom reeds zoo
vele beden om vergiffenis, met berouw en leedwezen,
in deze bladen gedaan heb, en dus, gelijk ik hoop,
ene algemene bevrediging getroffen heb, zoo bid ik
ook nog ten beduite mijn' lieven befchermengel hartelijk
om vergeving, in gevalle ik hem zoo veel vergeeffcheu
arbeid voor mijne ziel veroirzaakt mogt hebben,
daar hij mij in lïghaamsgevaren zoo dikwijls van verzuipen,
verdikken, hals en benen te breken, verhongeren
, en doodgefchoten te worden zoo wonderlijk
gered heeft. Halt hij deze moeite voor mijne ziel
aangewend , en daartegen het nietswaardig lighaam
verwaarloosd, dan zou ik op aarde minder geleden,
ook minder ergernis verwekkende Schrivten aan het
licht gebragt hebben, en dan zou ik misfchien thands
in het gewaad van een' Dervis of Mandarijn, of in
een' Christelijke monnikskap omwandelen, en de .heiligen
in Indië bekéren.
X s
Nu

§3© BEDE OM VERGIFFENIS EN EERLIJKVERKt. ENE,
Nu mag een ieder, wie wil, over de ratio fufficiens
ïchrijven. Ik geloof éénmaal vast en heilig, dat niets
a-onder genoegzame redenen in den hemel of op
aarde gefchiedt, noch dat is, wat het fchijnt te
zijn: en nu befpotte. en berispe ieder Journalist,
Recenfent, - Godgeleerde , Letterknegt, Schoolvos,
en ware Geleerde, mijne Schrivten, ook deze mij-*
ne geloofsbelijdenis , zoo veel hij maar wil, naar
zijn welgevallen, of fchoolregelen! Een ieder, die
wil, kope, leze, en fchatte mijne boeken, of verachte
en verbrande dezelven naar zijn welgevallen! . . ,
Eerzucht was noit mijn zwak. Ik werd toevallig een
origineel Schrijver: en, behagen mijne Schrivten niet,
wil mij niemand eopïéren, dan volge hij mijne handelingen,
mijne ftandvastigheid en andere zedelijke deug.
den na; en hij zal ontwijfelbaar een goed Christen ,
een nuttig man in den Staat, en een eerlijk mensch
worden. Dit was het oogmerk van mijn aanwezen;
dit heb ik vervuld, en meer wil ik niet.
Dixiy nunc pondera prudens.

A N D W O O R D
OP
S E
A A N M E R K I N G E N
VAN DE HEREN
A R C H E N H O L Z EN BÜ SC HING.

A N D W O O R D
OP
DE
A A N M E R K I N G E N
VAN DE HEREN
ARCHENHOLZ
EN BÜSCHING.
[OVER DE BRITSCHE WÏTGEVINO,
Een Fragment, uit den nieuwen en zeer
vermeerderden druk van het wérk van
j. w. VAN ARCHENHSLZ over Engeland
en Italië Qa\
D e menfehen hebben zich nog noit over één énig
puncT: kunnen verénigen. Niet eens die grote ewige
waarheid van het aanwezen eens Waereldfcheppers
heeft
(a) De Heer VAN ARCHENHOLTZ hadt dit fragment, voor
de uitgave van den nieuwen druk van zijn Engeland en Italië,
geplaatst in zijns Smette iittetrttur xmb 2)6ïferfunbe/ Iter
%x\)ïgano,l Itcï bant) / No. VI, f. 4(S;-474. Ik heb het niet
onnut geoordeeld, hetzelve daar uit te vertalen, en hier te
plaatzen,op dat de Lezer te beter de aanmerkingen zou kimden
veriraan, en beoordelen, die de Heer VAN DKR
tegen dit ftuk gemaakt heeft.
TRENCK

334 A A N M E R K I N G V A N
heeft men doorgaands als onwederfprekelijlc aangenomen.
Het is dus geen wonder, dat de nog onlangs
zoo zeer miskende, en nog heden niet genoeg geken*
de Dritfche Wetgeving een gelijk lot ondergaat. Ik
zou een tafereel, dat men in gantsch Duitschland met
welgevallen befchouwd heeft, bezoedelen, wanneer ik
de oordelen van enige onwetende kunstrigters hier
aanhalen wilde, die mij varj ene overdre/ene partijdigheid
befchuldigen. Men bewijze de valschheid der
van mij aangevoerde daadzaken ; en , kan men dit
niet doen, dan zijn alle tegengeftelde gevoelens over
dit onderwerp, zelvs van de verdandigfte mannen, ja
van de grootfte geniën, niets als gezwets. Toen voormaals
de Britten lofredenaars van hunne Staatsdnrigting
en vrijheid waren, hoorde men hun nier, om
dat men hunne Schrivten niet las; of men lachte over
hunne vermeende ingebeelde voortreflijkheid. 'Er
moesten volftrekt uhlanders opkomen, en wel zulken,
die tot de grootfte vernuften van o»ze eeuw behoren,
om dit eiland in deszelvs ware gedaante aan de overige
Europffiërs te doen kennen. Toen VOLTAIRE,
MONTF.SQUIEU, ROUSSEAÜ, HELVETIfJS, en RAIJNAL
de Britfche Staatsgelleldtenis niet genoeg prijken konden;
toen DE LOLME, een burger van Geneve, hier
over een zoo grondig als voortreflijk boek fchreef; en
zoo vele andere grote geleerden van alle natiën van
Europa daar mede inftemden; toen begon men te geloven,
dat van de zoo hoog geroemde voortreflijkheid
van dit volk toch wel iets waar kon zijn. De be-'
fpiegelingen der gemelde grote mannen werden doof
mij, door ene gantfche menigte daadzaken van allerïeiën
aart, bevestigd. Deze loopbaan was, ten aanzien
van Engeland, nieuw: het doel van denzelven was
j , • al-

J. W. A R C H E N H O L Z . 335
alleen te voren afgetekend, en ik poogde dat doel te
bereiken, KLOPSTOCK zegt; „ waar de Gefchiedfchrij.
ver fpreekt, fpreekt hij niet, maar de daad."
Ene bijzondere omftandigheid geevt mij hier de pen
in de hand. Na het bovengemelde, ja na alles, wat
ik in vijftien Afdelingen van de Britten gefchreven
heb, zou het ongerijmd zijn, het bijzonder gevoelen
van één énig man hier "te wederleggen, zoo niet de
bijkomende buitengewone omftandigheden dit volftrekt
neodzakelijk maakten. De Levensgeschiedenis van den
Heer VAN DER TRENCK is in ieders handen. Het geen
hij over Engeland zegt, vordert verbetering, dewijl
hier een man fpreekt, die niet tot de gewone menfchen
behoort, wiens noodlot medelijden, en wiens
moed en fterkte van geest bewondering verdient. Zijne
onwankelbare ftandvastigheid in enen toeftand, die
de menschheid beroert, was reeds voor meer dan
twintig jaren het voorwerp mijner bewondering. I!c
heb hem dit in het jaar 1774 te Weenen zelf verzekerd
, en trede hier zeer ongaarne tegen hem op:
doch, of mijn werk over Engeland is het gekfte vertelzeltjen,
dat immer de menfchelijke verbeelding uitgebroed
heeft, en alles, wat zoo vele grote mannen
van de Britten gezegd hebben, alles, wat hunne gefchiedenis
tot op den huidigen dag bevestigd heeft,
is ongerijmd en verdigt;of de Heer VAN DER TRENCK
heeft het ijzelijk voorbeeld van ongeregtigheid, dat hij
in London wil gezien hebben, niet gezien.
De aanmerkingen, dat in Engeland gene wet tegen
bedriegers is, en dat niemand om criminele misdaden
in zijn huis gearrefteerd kan worden (b), wederleggen
zich
O) II Deel, bladz. 232, 234.

33

J, W, ARCHENHOLZ» 337
gefche taal en de wetten van dit land, vertrouwde
zich aan een' Duitfcher, die hem fchandelijk bedroog,
zijne Hungaarfche wijnen ontving, onder belofte dat
hij ze binnen weinige uren betalen zou, maar ze ondertusfchen
terftond weder verkocht. Of deze laatfte
koper van het bedrog geweten heeft of niet, wil ik
uiet beflisfen, fchoon het eerfte mij waarfchijnlijker
is. Doch deze twijfel was bij geen' Regter van gewigt,
die alleen het eigendoms-regt van den koper,
en de daar toe behorende bewijzen in aanmerking ne*
men kon. Genoeg, dat deze de wijnen gekocht hadt
volgens faSluur, dat de bedrieger van den Heer VAN
DER TRENCK. of van zijn' zwager gekregen hadt. Deze
omftandigheid van het factuur, waar door de handel
eene volledige wettigheid verkreeg, lost het raadzei
op. Hoe zouden de mercantile bedrijven in zulke
ene Had, als London, belemmerd worden, als het
niet geoorlovd was, waren, zelvs van onbekende pcr-
Gnen, te kopen, die niet heimelijk ingedragen, maar
openlijk op wagens ter verkoop gebragt, en nevens
het factuur overgeleverd worden? De koper, met dit
papier voorzien, heeft het regt,om een' ieder als een'
rover te behandelen , -die hem deze wettig gekochte
koopmansgoederen met geweld afnemen-wil. Daaruit
is het verklaarbaar, dat geen van de magtige vrienden
van den Heer VAN DER TRENCK , bij welken hij hulp
zocht, hem helpen kon. Ik weet niet , of ik dwaal;
maar naar mijn oordeel is deze vermeende ftrenge berisping
de grootfte loffpraak der Britfche wetgeving.
Dat het zijne vrienden niet aan den goeden wil ontbrak,
zegt de Heer VAN DER TRENCK zelf. Hier zijn
zijne woorden (c~)i
„ Lord
(O II Deel, bladz, 236.
UI DEEL. Y

338 A A N M E R K I N G VAN
Lord GROSVENOR , mijn bijzonderfte vriend,
„ zeide mij: - • „ ,, Zend. gij
,, maar anderen wijn na London, wij zul-
„ „ len denzelven allen zoo goed betaalen,
„ dat uwe fchade wel dra vergoed zai
,, zijn."" —— Dit was een andwoord,
,, dat juist met het nationaal character overeenkwam;
en ik ben ook verzekerd, dat
„ hij zijn woord zou gehouden hebben,doch
„ ik had zoo veel contant geld niet, om
,, wederom eenen nieuwen inkoop te doen."
Deze loffpraak van het nationaal character der Engeliclien,
welke hij ook bij gelegenheid van de vriendichapsbewijzen,
die hij van Lord HÏJNDFORT in Rusland
ontving, zelf door daadzaken bevestigt (d), is
bezwaarlijk overéén te brengen, met het geen wij in
het vervolg lezen (e), dat de Engelfche natie in den
grond om duizend redenen onze gantfche verachting
verdient. Doch een zeer levendig man kan, bij de
erinnering aan een gewigtig verlies, zoo iets wel ter
nederfchrijven; maar niemand zal daar na zijn oordeel
over deze natie bepalen. Hetzelvde temperamentsgebrek,
dat de Heer VAN DER TRENCK ZOO vrijmoedig
bekent, heeft hem vervoerd, om den Ridder FIEL­
DING openlijk ais een' eerlozen boef te behandelen (f).
Dat een grijzaart van zeventig jaren, van een aanzienlijk
vermogen, die den gewigtigen post van een'
Op.
(d) I Deel, blaae. 161 enz,
{e) II Deel, bladz. 238.
(ƒ) II D«el, bladz. *33-

J. W. A R C H E N H O L Z . 339
Opperden Vrederegter in London vele jaren met roem
bekleedde, die de fchrik der dieven en fpitsboeven
was, dat zulk een man , zeg ik , de geftolene wijnen
van den Heer VAN DER TRENCK mèt de rovers gedeeld
zou hébben, en dat dit aandeel aan den diefstal
net 200 flesfchen bedroeg, dit kan den Lezer zeer twijfelachtig
voorkomen, indien hij niet voorgenomen
heeft aan niets te twijfelen.
Zoo veel van de zaak en van het voorgeven van
den Heer VAN DER TRENCK in het bijzonder; ik zou
'er nimmer melding van gemaakt hebben, indien hij
niet, om zijn voorgeven te onderfteunen, ene gebeurenis
hadt aangevoerd , die, indien zij werkelijk zoo
voorgevallen was, de grootfte fatyre zou zijn op de
Engelfche wetgeving, ja op de gantfche menschheid.
Maar deze gebeurenis draagt in alle hare delen den
ftempel van een flecht verzonnen vertelzeltjen, dat ik
gaarne uit de Merkwaardige Levensgeschiedenis van
dien buitengewonen man weg zou wenfehen, om dat
hetzelve de geloofwaardigheid van zijne andere verhalen
benadeelt. Dat onder de gemelde omftandighed,en
een man, die een' zilveren koffijkan, welke hij gekocht
hadt, en welke hem door een' elendigen Jood
ontftolen was, terftond na het plegen van den diefftal
wederom genomen hadt, om deze daad, fchoon
hij zijn regt van eigendom op menigerleië wijzen hadt
kunnen betogen, zou opgehangen zijn, en wel, zoo
als natuurlijk volgen moet, na een openlijk proces,
waar in alleen het laaglte geboefte aanklagers waren ,
waar in verlichte en onpartijdige regters zatca , en
waar in de beklaagde onmogelijk zonder getuigen en
vrienden zijn kon, dit is waarlijk veel in weinige
Y 2
woor-

34° A A N M E R K I N G V A N
woorden verhaald, want deze gefchiedenis beflaat in
het boek van TRENCK maar ééne bladzijde (g).
Het ongerijmde van dit verhaal laat ik aan het oordeel
van een' ieder' over, het zij hij bereist is of niet,
of hij de menfehen door verkéring of uit boeken kent,
of hij in een paleis of onder een dak woont, indien
hij maar gewoon menfehen-verftand heeft, en onpartijdig
denkt. De zaak fpreekt van' zelve. De mogelijkheid,
dat zulk een voorval, onder de gemelde omftandigheden
, in Engeland immer gefchieden kon,
trek ik niet in twijffel: maar de zekerheid, dat hetzelve
in het jaar 1778, toen de Heer VAN DER TRENCK
in London was, en toen hij de executie van dezen
man gezien wil hebben, niet gefchied zij, weet ik,
dewijl ik mij ook toen juist aldaar bevond. Mijne
bewijzen voor mijne ontkenning zijn zeer kort, maar
zoo bondig, als zij maar immer zijn kunnen. Alle
criminele procesfen, aanklachten , verhoren, en verdedigingen
worden in London gedrukt. Men fla dus de
SeJJions paptrs na,
Dit aanhangzel is ene verdediging van mijne onderneming,
om de Engelfche natie zoo te fchilderen, als
zij is : Het is gene verdediging van dezelve , die zij
misfen kan; noch veel minder ene befcherming van
hare eer, welke geen volk op aarde minder behoevt.
Wanneer de gefchiedenis ener natie rijk aan buitengewone
voorvallen en bewonderenswaardige daden is;
wanneer hare Wijsgéren, Dichters, Gefchiedfchrijvers,
Redenaars en Wiskunftenaars in den tempel des roems
de verhevenfte plaatzen bekleden; wanneer hare Staats­
man-
(?) II Deel, bladz. «237,

J. W. A R C H ffi N H O L Z. 34I
mannen tot de grootfte voorbeelden behoren; wanneer
de vlijt harer kunftenaars de paleizen van alle Europreïfche
Monarchen fiert; wanneer hare ftaatsgefteldtenis
eerwaardig is aan den Wijsgeer van elk Land,die met
de waereldgefchiedenis in de hand oordeelt; wanneer
hare fchepen op alle zeeën zwemmen, en hare handel
gene grenzen, als die der bewoonde aarde, kent;
wanneer hare wetten, haar goud, en haar zwaard
haar bezittingen in alle waerelddelen, zuikereilanden
en diamantmijnen verworven hebben; wanneer hare
kooplieden koningrijken beheerfchen, en het lot van
gantfche volken bepalen; wanneer zij moed in hare
veldflagen, en de grootfte onverfchrokkenheid in hare
zeeflagen betoont; wanneer hare ontdekkingen op de
waereldzeeen tot aan het ewige ijs aan beide de Polen
reiken, en deze gevaarlijke ondernemingen niet alleen
het nationaal belang, maar het nut van het menfchelijke
gedacht over het algemeen ten oogmerk hebben
(h); wanneer dit alles tot de characteriftike trekken
van een volk behoort, dan verftomt de Lofredenaar.
Zulke ene natie trekt , niettegenftaande hare
feilen en gebreken, de hoogachting en bewondering
van alle volken, als een' billijke fchatting; vrijwillig
of niet, zij wordt gegeven; zulke ene natie dwingt
deze fchatting af,.in alle hoeken der aarde,waar verlichte
menfehen wonen.]
(h) Helaa»! . . .
Y 3
AND-

A N D W O O R D
OP
DE
A A N M E R K I N G
VAN
DEN HE ER
VAN A R C H E N H O L Z ,
I~Iet heeft den geleerden en achtingwaardigen Heer
VAN ARCHENHOLZ behaagt , in zijne Sleue tittitcitut
HlE> Sólferftin&e/ zich, fchoon met de prijs waardigfte
befcheidenheid , over ene plaats in mijne Levensgefchiedenis
uit te laten, waar ik de Britfche geregtigheid
berispt, en mijn eigen voorval getrouw verhaald
heb. Voor de onbewimpelde en zuivere waarheid van
hetzelve zet ik openlijk mijne eer te pande, daar ik
zelf het ijzelijkst voorbeeld van onregtvaardigheid in
London gezien en ohderyonden heb. Ondertusfchen
bij recenfiën, waar in ik gelogenffcraft word, kan ik
niet onverfchillig zwijgen, vooral niet, wanneer.dezelven
uit ene geaccrediteerde pen voortkomen, die, om
dat zij hare eigene dwalingen verdedigen moet, mij
verkeerd beoordeelt. Mijn zwager, van wien ik in
dit verhaal melding gemaakt heb, leevt tegenwoordig
als regerend Burgermeester in de Rijksltad Aken.
Twijfelaars kunnen hem na de waarheid vragen. Hij
werdt door den Ridder FIELDING, welken men verd.>
di-

ANDW. OP DE AANM, VAN J. W. ARCHENHOLZ. 343
digen wil, op ene in de daad fchelmachtige wijze in
het garen gelokt. Hij zelf, FIELDING , gaf hem de
bedienden der Politie mede, om mijn' wijn met geweld
te rug te nemen: en naderhand lochende hij zijn
bevel, en mijn brave zwager werdt gearretteerd, als
of hij ene euveldaad begaan hadt. Ik moest 1000
pond tot cautie voor hem uitfchieten, en heb niet alleen
mijn' wijn, maar ook de 1000 pond fchandelijk
verloren.
Dat nu de Heer Rigter FIELDING zelf 200 flesfchen
van mijn' geroovden wijn ontvangen heeft, dit heeft
mij dezelvde man verklaard, die ze in den nacht van
den roof zelf in zijn huis droeg.
In het algemeen, wat ik van deze gefchiedenis verhaald
heb, zijn wezenlijk daadzaken , en, indien de
Heer VAN ARCHENHOLZ niet mijn vriend was, en een
man, dien ik hoogacht,dan zou ik hem hier ene weddenfchap
van 1000 ducaten aanbieden, wie van ons
beiden de meest legale bewijzen voor of tegen dit in
twijfel getrokken geval zou kunnen aanvoeren. Voor
het overige zijn mij bedrijven van dezen Heer Opperden
Vrederigter, iu de behandeling der criminele Juftitie,
bekend, die mijn tegenfchrijver misfchien zoo
goed niet ontdekken kon, als ik, om dat het hem aan
de gelegenheid ontbrak.
Zijn verhaal van den loop dezer zaak is voor het
grootfte gedeelte rigtig; alleen met dit onderfcheid, dat
de Heer VAN ARCHENHOLZ de Engelfche geregtigheid
niet zoo, als ik, gezien noch ondervonden heefr. Wij
zagen beiden uit tegenovergedelde gezichtspunten ,
toen wij van Engeland fchreven. Hij wilde de natie
vergoden; ik integendeel heb haar character\aan mijn
huid in vele voorvallen geproevd en leren kennen, en
Y 4
dik-

244- ANDWOORD OP DE AANMERKING VAN
dikwijls hebzucht, halftarrigheid, en bandelozen rrots
ontdekt. Zeker is het, dat ik. op de fchandelijkiïe
wijze door hun bedrogen ben; zeker is het ook, dat
mij Britfche Heren, aan welken ik in mijn huis te
Aken duizend beleefdheden en diensten bewezen had,
in London met verachting bejegenden. Even zoo zeker
is het ook, dat ik, zonder alle temperaments-gebreken,
met volle practifche overtuiging, welberaden
gefchreven heb, dat deze natie, wanneer zij onsDuitfchen
zoo grof mishandelt, onze gantfche verachting
verdient.
Maar , dat ik zoo laag zou hebben kunnen handelen,
dat ik in mijne Levensgefchiedenis de eerlievende waereld
met een vertcltzeltjen zou hebben willen bedriegen,
, . dit vermoeden zal waarfchijnlijk de fchrijverstrotschheid
van den Heer VAN ARCHENIJOLZ , tot verdediging
van zijne eigene dwalingen , ter neder gefchreven
hebben. . . Doch, indien zijne eigenzinnigheid dit
geftelde mogt willen vol houden, dan is het het beste,
dat wij maar om joco ducaten wedden, en dezelven
aan ene derde plaats deponéren; en, wanneer
ik dan bewezen zal hebben, dat ik zuivere waarheid
gefchreven hebbe, dan zal onze pennenftrijd voor
mij het voordeligst geëindigd zijn.
Maar,dat de Heer VAN ARCHENHOLZ in zijnefehüdering
van dit volk gedwaald heeft, dit is even zoo
min een' misdaad, als wanneer ik een' Engelfchen bedrieger
met name noeme, dien ik in de daad als zoodanig
heb leren kennen. Wij zijn beide menfehen, en
de H. Geest fchrijvt niet meer zoo in onze veder,
als in die der oude Propheten. Mannen, die volksgefchiedenisfen
fchrijven, kunnen ook in menig geval
door vooroordéleu ingenomen, en daar door kortzichtig

J. W. A R C H E N H O L Z . 34J
tig zijn. Maar, wanneer ik in mijne eigene gefchiedenis,
als een eerlijk man, dat verhale, wat mij werkelijk
gebeurd is, dan noemt hij mij openlijk een'
leugenaar, die mij als een' vertelzeltjensfchrijver fchilderen
wil. Aldus maar aan het wedden, Heer Aanvaller!
Of erken gij, dat wij maar beiden menfehen
zijn, die misfchien uit gantsch tegengeftelde oirzaken
van Engeland gefchreven hebben. Ik ging in mijn'
billijken ijver te ver, toen ik de gantfche natie berispte;
en gij gaat nog verder, daar gij werkelijk een'
vriend beledigt, om in uwe Schrivten ene onfeilbaarheid
ftaande te houden, die ik volftrekt niet in dezelven
vinden kan, dewijl ik het tegendeel a pofieriori
bewijzen wil, en in de daad zelfgezien heb.
. Verder wordt het geval van den eerlijken Duitfcher
in twijfel getrokken, dien ik zeifin zijn' kerker fprak,
en zelf ophangen zag.
Hier dwaalt mijn tegenfehrijver zeer in de tijdrekening.
Ik heb niet gezegd, dat dit in het jaar 1778,
toen de Heer VAN ARCHENHOLZ zelf insgelijks in London
tegenwoordig was, gefchied zij. Het is in een ander
jaar gefchied; want ik ben niet ééns, maar zesmaal,
in verfcheidene jaren, in London geweest. Juist dit
was den Wetgever van alle Schrijvers onbekend, die
zijne Britten onfeilbaar fchilderen Wil, en ook van mij
vordert, dat ik de fchandelijkfte gevolgen der Britfche
ongeregtigheid bemantelen zal. Ik had een gantsch
tractaat te fchrijven, wanneer ik alles verhalen wilde,
wat ik overtuigend zag, en van geaccrediteerde Engelfchen
zeiven hoorde. Doch kortheidhalve wil ik
nog maar deze vraag doen.
Zijn de wetten in een land goed, dient de natie zelve
ten voorbedde, waar geen huis voor inbraak, geen
Y 5 ftraat ,

34Ö ANDWOORD OP DE AANMERKING VAN
(Traaf, in de Refidentie zelve niet, voor rovers veilig is;
waar ettelijke honderden menfehen jaarlijks door beulshanden
gedood, en criminele bewijzen door het aantal
der eeden beflist worden; waan men, gelijk waereldkundig-is,
een' valfchen eed voor een' fchelling
kopen kan, en waar toch lieden, die zich hier toe
verhuren, openlijk geduld en gebruikt worden?
De Heer VAN ARCHENHOLZ moet voorzeker van de
verfiandhouding der zwindelaars-focieteft met het gerigts-collegie
te London geen berigt ingewonnen hebben,
waar van hem toch ied2r burger van London
narigt geven kon,en welke het zoo bezwaarlijk maakt,
tegen deze zwindelaars 'regt te verkrijgen.
Wat de zoo hoog geprezene wetten betreft, wil ik
hier, om hem te overtuigen , nog ene gefchiedenis
verhalen, die ik zelf beleevd heb.
ïk ontving in London een transport Hungaarfche
wijnen, waar voor ik omtrent 400 guinies tol betalen
moest» Ik verfcheen zelf aan het to!-comptoir. Na
dat ik het geld aan Mr. FÜTT betaald hadt, hieldt
mij een man een' foliant voor de neus, en vorderde,
dat ik denzelven kusfen tou.
Dit was het Euangelie, dat, in plaats van een eed
af te leggen, maar gekust werdt, om wijdlopigheden
te vermijden.
Ik vroeg, wat dit beduidde? Het andwoord was;
„ gij moet een' eed doen, dat gij den wijn alleen
,, uitdrinken, en 'er niets van verkopen wilt."
Daar ik nu toe een zoo belachlijk bedrijf niet befluiten
kon, en niet kusfen wilde,riep Mr. FUTT een'
dagloner, en zeide mij, dat ik aan dezen een' fchelling
zou geven: en deze kuste en zwoer voor mij,
gevolglijk valsch.
/ Ik

J. W. A R C H E N H O L Z , 347
Ik onderzocht de reden van deze zonderlinge handelwijs
, en kreeg deze opheldering , dat voor vele jaren,
in een' oorlog met Frankrijk, een bil in het
Parlement was gepasfeerd, die allen invoer en verkoop
van Franfche wijnen verboodt.
Wanneer nu (
#en Lord of Schildknaap champagne
drinken wilde,dan kreeg hij een' pas voor iaoooflesfchen,
maar moest bij den ontvangst een' eed afleggen,
dat hij dezen wijn alleen drinken, en 'er niets
van verkopen wilde.
Nu was , toen ik mijn' wijn in. London ontving ,
deze bil nog niet opgeheven; bij gevolg moest nog
ieder wijnhandelaar, bij den ontvangst zijner wijnen,
dezen eed afleggen. Kan men wel iets bedenken, dat
belachlijker is?
In de Catholijke kerk laat men anderen, om gerede
penningen, voor zich bidden; en in het verlichte London
laat men anderen, om een' elendigen fcheliing,
voor zich een' valfchen eed doen.
Nog honderd dergelijke grove misbruiken in de Engelfche
wetten zou ik aan mijn' tegenfchrijver, vóór
kunnen leggen. Ook heeft de Heer VAN ARCHEN­
HOLZ nog onder gene militaire difcipline van een' Engelfchen
bevelhebber in een Duitsch leger gediend; anders
zou hij ontwijfelbaar met mij over het boos character
dezer natie eenftemmig denken, en met meer
voorzichtigheid haar' lof pogen uit te breiden.
Ik heb geen vertelzeltjen verhaald. Waar, ewig w£ar
is mijn getrouw verhaal. Alle hooggeroemde daden van
dit volk zijn op trotschheid, roof- en heersch-zucht
gegrond. Ook in Engeland zijn grote mannen, zeker
meer dan in Spanjen; maar de natie over het geheel
is baatzuchtig, trouwloos en tot moordzucht geneigd.
De

348 ANDW. OP DE AANM. VAN J. W. ARCHENHOLZ.
De adminiftratie der Juftitie aldaar is juist zoo als
ik ze gefchilderd heb, en, wie London kent, wie de
omkopingen der eerfte Parlementsleden gezien heeft,
wie immer van het character dezer natie afhangelijk
was, wie de beweegoirzaken kent, waarom ik fchreef,
en waarom de Heer VAN ARCHENHOLZ mij berispt,
die zal mij meer geloven dan hem, die zijn doorzicht
in ene (taats-inrigting, die misfchien nog donker voor
hem is, onfeilbaar acht, en misfchien meer dan ik
door zijn temperament in het fchrijven zich heeft laten
bellieren, of door waarfchijnlijkheden mkleiden.
Want nimmer zal ik vermoeden, dat de Heer VAN
ARCHENHOLZ uit eigenbaat iets fchreef, waar van hij
niet overtuigd'"was. Wij blijven dierhalven toch goede
vrienden. Maar verteltzelijens fchrijvt geen
TRENCK, wanneer hij bij het Publiek zijne eer voor
de waarheid te pande zet.
AND-

A N D W O O R D
O P D E
A A N M E R K I N G
V A N D E N H E E R
B ü S C H I N G.
Ook aan den Heer BÜSCHING moet ik een paar regelen
andwoorden op zijne aanmerking, die hij,in het
elfde ftuk van zijn' XVden Jaargang,op zekere plaats
van mijne Levensgefchiedenis (i) gemaakt heeft, waar
ik, in het verhaal der lotgevallen van
BESTUSCHEF,
in de tijdsbepaling gedwaald zou hebben. Dit zou
ligt mogelijk zijn voor een' man, die geen Journaal
gehouden heeft, en die in 14 dagen, opfchreef, wat
zederd 40 jaren, bij duizend gelegenheden, in zijn
geheugen rondzwermde. Genoeg! de hoofdzaak is
waarheid.
Of ondertusfchen de tegenwerping van den Heer
BÜISCHING meer geloof verdiene, dan mijn verhaal, is
nog niet beflist. Ik geloof dat ik toenmaals meer weten
kon, wat in het Cabinet van BESTÜSCHEF, omging,
dan mijn berisper. BF.STUSCHEP dacht toenmaals
geheel anders als zijne gemalin, en beiden trokken
geld van vreemde Hoven.
00 I Deel, bladz, 177, 178, 189, 190.
In

S5

AANMERKING TAN BÜSCHING. 351
Eindelijk dank ik hem hartelijk voor het goede,
dat hij in hetzelve werk van mij gezegd heeft. Ik
weet, dat ik niet zonder feilen ben. Maar mijn hart
verzekert mij ook, dat ik in mijne Leyensgefchiedenis
nergens liegen wilde. De goedkeuring van brave mannen
en echte kenners helt mij gerust, en onder dit
getal verëre ik ook mijnen anders regtvaardigen Recenfenr.
Iets moest'er toch gezegd worden... Maar
een pennenftrijd is gene- bezigheid voor hem die zander
trotschheid fchrijvt.
Ein-

Eindelijk heb ik, na dat dit boek reeds gereei was,
ook redenen gevonden, om openlijk aan te kondigen,'
dat mij in mijn Vaderland meer achting en eer wedervoer,
dan iemand, die 'er geen ooggetuige van was,
immer zal kunnen geloven. Ik reize gerust, verge.
noegd, en gelukkig na Oostenrijk te rug. Ook de
goedhartige Monarch heeft mij gunst zoo wel als geregtigheid
laten wedervaren. Ik heb mijn geconfisceerd
vermogen te rug, en wacht fpoedig de fchadeloosftelling
voor het genot van hetzelve, dat ik zederd
40 jaren gemist heb.
Meer heb ik niet gezocht, en ereposten kan ik hier
niet aannemen. Niemand zal mij in mijne grijsheid
voorwerpen kunnen, dat ik in haat ben wraakgierig te
handelen, of tot nadeel te leven van een' Staat, waar
in ik 36 jaren burger was, fchoon ik aldaar fchandelijk
mishandeld, en nog met ondankbaarheid beloond
ben. Ik laat hier een' gemdigen Koning te rug , die
mij en mijn hart kent. Ik laat den besten naam , en
ene ontwijfelbare regtvaardiging na, en ben overtuigd,
dat dc Pruisfen mij zullen lief hebben, en de vrienden
van mijne kinderen zijn. Meer heb ik niet gezocht:
mijn vvensch, het oogmerk mijner reize is vervuld.
Ik kan nu de rust des ouderdoms met eer genieten,
en zal, als een eerlijk man, mijn graf te gemoet
lachen.

A F S C H E I D
V A N
B E R L I N .

A F S C H E I D
V A N
B E R L I . N,
ere zat, gelijk THAJAAN,
Toen hij zijn' zege hadt bevochten a'
Vergeet ik 't leed mij aangedaan
Door vleiers cn door wangedrochten
Te vreden met het ndodbefcheer,
Dat mij door ltorm ter reê deedt komen..
Zie ik, als Wijsgeer, nu niet meer
Op 't goed, door Uaatzucht mij ontnomen.
Genoeg! 'k vond hier na tegenheên,
Dat mij tot nu onmooglijk fcheea,
Z 2
Witf

A F S C H E I D
Wie
FREDRIK'S gramfchap ondervond,
Die kan bedrukten onderfchragen;
En wie, als ik, aan 't ftuurroer flond,
Dien zal geen waan op klippen jagen.
Mijn wimpel waeit nu op de kust;
De deugd was 't doelwit van mijn pogen;
Geen wangunst roovt nu meer mijn' rust,
De nijd zal nu niets meer vermogen:
MEDUSA'S fcbild dekt nu mijn" borst,
Daar WILLEM'S hand het fcepter torscht.
Monarch! hij, die ÏJW' naam vereert,
Hij, die uw' gunst heeft ondervonden,
Hij is 't, die thands zijn' broeders leert,
Waar toe uw' gunst hem heeft verbonden.
De brave Pruis , grootmoedig Heer!
Zal, dankend, u 'zijn' vader noemen,
Zijn bonzend hart klopt voor uw' eer,
En zal uw teerheid ewig roemen.
Ja, broeders! juicht! gij hebt een fchat,
Zo groot, als oit een volk bezat.
Grijpt

V A N B E R L I N . 357
Grijpt fier voor hem de wapens aan,
Als heerschzucht zijne rust wil ftoren;
Blijvt, als een muur, onwrikbaar ftaan;
En laat u door geen' list bekoren.
Volgt ied'ren wenk, dien WILLEM geevt;
Zijt naarflig in uw' burgerplichten;
Tuont, dat gij voor uw' Koning leevt;
En helpt zijn zwaren last verligtei.
En, ziet ge uw' nabuur overheerd,
Dankt God, dat
WILLEM u regeert.
Ook u, Vorliir.! geef ik den lof,
Dien dankbaarheid en eerbied wekten:
Gij eerdet mij («) aan 't zelvde hof,
Daar hsteraars mijn' roem bevlekten.
Hier lachten mij de Telgen aan,
Die
WILLEM'S edel flamhuis fleren;
Zij zagen me als een' palmboom ftaan,
Dien 't leed flegts weliger deedt tieren.
Zij vodden, wat een menfchenvrind
Voelt, als hij een' verdrukten vindt.
(a) Zie Hl Deel, bladz. 21.
2 3
Ber-

553 A F S C H E I D
Berlinfche vrienden! 't ga u goed!
Mijn hare zal ewig voor u blaken:
Wat uw geluk vermeerd'ren doet,
Zal ewig mijn geluk volmaken.
Ik zag, o vreugde! ik zag een' traan
In uw' meewarige ogen drijven;
De eer, die mij hier werdt aangedaan,
Zal, trots den nijd, mijn fieraad blijven.
De bijval, dien Berlin mij gaf,
Is miju triumph, en kroont mijn graf.
Gij helden voor het vader'asd,
Met wien ik eens in 't leger woonde.'
Ook gij reikt mij de broederhand,
Die FRE;DR[K'S throon met lauren kroonde.
Een grijze Held drukt me aan zijn hart,
Die mij, als jong'ling, broeder noemde (b):
Die eer alleen vergoedt de fmart,
Waar toe mij FHEORIK'S argwaan doemde:
Bij zulk een fchouwfpel Hijgt mijn moed,
En ftroomt nog in foldarenbloed.
(bj De Generaal VON PIUTTWITZ: Zie III Deel, bi. 17.
G
' j

VAN
BERLIN.
Gij leden ener Maatfchappij,
Die HJSETZBERG aan haar hoofd ziet pralen!
Ook gij, Geleerden! eerdet mij;
Ook u moet ik mijn' dank betalen.
Die, in der wetenfchappen baan,
De lauren, die gij fchcnkt, wil plukken,
Dien Haart 't Heelal met eerbied aan,
Wanneer zijn' pogingen gelukken.
Wat eer valt mij dan niet te beurt,
Daar gij me uw' achting waardig keurt?
U, burgers dezer grote flad,
Eij wien mijn noodlot tranen wekte;
Die heimlijk om mijn' vrijheid badt,
Toen mij een hol ter woonplaats firekte!
U dank ik, met een broederhart,
Dat broedarlievde kan waarderen;
Een hart, dat tijd en rampen tart,
En ewig uwe deugd zal eren;
Een liart, dat ook voor 't vaderland
In patriotfohen ijver brandt,
, Gij,

3^0 A F S C H E I D V A N B E R L I N .
Gij, fchonen! in wier ted're borst
Het zuiverst mededogen brandde;
Die daar mijn lot beklagen dorst,
Waar VENOS mij een' valftrik fpande (

D R U K F E I L .
Bladz. 272, in de aantek., reg. 6 van onderen,
ftaat, toepasjing; lees, toefpeling.
BERICHT voois DEN BINDER.
De XII PLATEN , die bij dit Derde Deel worden afgeleverd
, moeten in de volgende orde geplaatst
worden:
In het EERSTE Deel.
Plaat I. tegen over bladz. 9.
IV. • 198.
In het TWEDE Deel.
Plaat
V. tegen over bladz. si.
VIII. — 263.
In het DERDE Deel.
Plaat IX. tegen over bladz. 12.
XI. 180.

B IJ D R A G
E
T O T
DE
M E R K W A A R D I G E
LEVENSGESCHIEDENIS
V A N
FREDRIK, VRIJHEER
VAN DER, TRENCK.

B IJ D R A G E
T O T
DE
M E R K W A A R D I G E
LEVENSGESCHIEDENIS
V A N
FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK,
BESCHREVEN
DOOR. HE M ZELVEN.
UIT HET IIOOGDUITSCH VERTAALD.
VIERDE EN MERKWAARDIGSTE
DEEL.
TE AMSTERDAM BIJ
M A R T I N U S
D E BRUIJN,
Iu de Warmoesfirast, het zesde huis van de Vischfteeg,
Noordzijde.
M i) cc i cm

Wis een roeifchuit voort wil voeren,
Moet zijn rug en armen roeren ;
Zonder arbeid fpoedt liij niet.
Wie op 's werelds zee wil vaaren,
Vreez* geen ilorm nocli holle baaien ;
Lach* met onfpoed en verdriet!
O hoe zalig is de man,
Die, na 't doorftaan van zijn lijden;
Welverdiende rust, na flrijden,
In de haven fmaaken kan!

B E R I C II T
V A N
D E N
V E R T A AL E R
V A N H E T
V I E R D E D E E L .
De zonderlinge man, de Baron VAN DER.
TRENCK, heeft der wereld een vierde Deel van
zijné Levensgefchiedenis medegedeeld; de kundige
Ver taaier, die aan ons, Nederlanders, de drie
eerfte Deelen in onze moedertaal bezorgd heeft,
verkoos niet, om dit vierde Deel insgelijks te
vertaaien; nogthans is - hetzelve voor hun, die zicji
ever TRENCK, en met rede, venvonderd hebben, en
bcgeerig zijn verder te vernemen, wat van hem geworden
is, voornaamlijk, daar zij in de openbare
Nieuwspapieren hebben gelezm, hoe hij in Honga-
* 3 rijen

vi B E R I C H T
rijen wederom in gevangenis geraakt, en wederom
in vrijheid her field is, en in zoo verre gezegevierd
heeft, van zeer groot aanbelang, ter aanvulling
van de voorgaande Declen. Hier ontvangen zij
'verftag van de geheele totdragt van deze zaak, m
op welke wijze TRENCK bcfloten heeft,Oostenrijk
te verlaten, en zich naa Hamburg te begeven,
maar hier zullen .zij het karakter van TRENCK
ook in nog duidelijker gezichtpunt kunnen befchouwen.
Een karakter, het welk zich meer en meer
ontwikkelende, verre af is, van eenen man van waare
grootheid te vertoonen. Een zonderling man 9
een man van groot e vermogens, een fiout, moedig,
onbezweken man! Dit moge het karakter van
TRENCK zijn, maar de waarlijk groote man
is hij niet. Woelziek, en rusteloos, aangevuurd
door de hoop, om zijne goederen weder 'te bekomen,
:,tiedl hy zich ten jjiefifte van Vorften aan, van
welken hij zich vleit, aan die goederen geholpen te
zullen worden, en laat zich door hen tot hunne
oogmerken gebruiken, terwijl die Vorften , van welken
hij vruchteloos iet hoopte, of die zijnen dienst
weigerden te . gebruiken, bij voorbeeld, Keizer jo-
SEFUS, na hunnen dood,, niet beveiligd zijn voor
zijne fcherpe pen; men zal in dit Deel zoodanige
- voorfi'ellen nopens gemelden Keizer JOSEFUS vinden,
die hem aan eenen NERO gelijk ftellen, zo
niet erger, dan dien haat van het menschdom, maaken;

VAN DEN VERTAALEER, vu
ken; ik neem niet op mij te bepaalen, in hoe verre
TRENCK in dat alles de waarheid zegt, maar
dit weet ik, het doet niets tot zijne leyensgefchiedenis
, en is het SUETONIUS door geleerde martijen
als eene misdaad aangetijgd, dat hij de eerfte
c/ESARS zoo üwart getekend heeft, niet, gelijk
men meende, zonder haat en partijfchap, wie zal
het in TRENCK edelmoedig vinden, dat hij ons
j o s E F u s als eenen wrecden, verwijfden , onverftandigen
Despoot affchildert? Misfchien, zullen
fommigen denken, dat ik in de vertaaling deze
plaatzen had dienen voorbij te ftaan, of te verzachten,
maar ik ben niet van hun gevoelen. Eén
van beiden, ik moest TRENCK getrouw leveren, of
ik moest hem geheel niet in onze moederfpraak laten fpreken.
Dit laatfte zou onze Natie beroofd hebben vaneen
gewigtigen belangrijkft uk , gewigtig en belangrijk, omdat
zij daar door dengeheelen TRENCK kunnen leer en
hennen en beëordeelen: Maardan moest ik hem
ook geheel laten fpreken, gelijk hij fpreekt, zonder
te verzachten, of te verdonkeren. Een of anderwaal
echter is het met eene enkele uitdrukking gefchied,
die mij al te ruw voorkwam, doch de zaak
zelye, die TRENCK wilde zeggen, heb ik gehouden.
Op dezelfde wijze heb ik geleefd omtrent fommige
gezegden van TRENCK, die den Godsdienst betreffen,
ik heb die laten ftaan, omdat zij den
* 4 Gods-

-Vfii , B E R I C /H T
Godsdienst geen' hinder kunnen-doen, dewijl zij, in
de daad, blijken dragen, dat de kennis 'van
TRENCK omtrent den Godsdienst zeer gerin* isongelukkig
verwart hij, gelijk doorgaands gebiedt
• denwaaren Godsdienst, met .dien, die door menfchenvonden
verwrikt en misvormd is.
Misfchien zal men zeggen, ik had op de plaatzen
, welke het een en ander geval', door mij hier
aangord, betreffen, eene aantekening moeten
plaatzen, maar, zulks- vond ik te meer onnodig
m?4A de kundige Vertaaler, van de drie Ee'rft'e
Zteelcn dezen taak voor mij hadt afgewerkt, en ik
ha overbodig rekende, om bij eene Levembefchrif
ving van TRENCK verdere aantekeningen te voegen
tot verdediging van den Godsdienst. Die onderwerpen,
ver eifchen eene andere,, plaats.
•
Met dit alles wil ik TRENCK niet befchuldigen
of vcröordeelen; maar veel meer beklaagen. Indien
hij meer het oor der Vorften hadt verkregen, en
meer geluks ten ff m
genoten, zijn karakter'zou
zich ineen geheel ander licht vertoond, en hij misfchien
niet zoo hevig tegen het Despotisme gedeclameerd hebben.
— Indien hij den Godsdienst recht kende, zou
hij door deszelfs lesfeu geleerd hebben,, dat in flil-
Jieid de fterkte der onderdrukten, is; zijne moedige
ziel, door den Godsdienst veredeld, zou zich in waa-
> * ' 1 re

VAN DEN V E R T A A L E R . rx
-re grootte verheffen, boven alle rampen, en haar
•lot aan de Voorzienigheid aanbevelen, zijne taal
zou dan gelijk zijn aan het kirren der duiven^,
' cn niet, zoo als thans, aan het brommen der beereih
u* xx jrrrwa*T ~ n&V»r v>^ nsndfeft nas .
ƒ/?: fc^ verders den Lezer niets tè berichten, dan
-neg dit ééne; zo wij ons hamen verlaten op de
Haagfche. Courant van 30 September .dezes jaars
1793; zou TRENCK, man Frankrijk geweken,
met 'oogmerk, om daar een Journaal te fchrijven,,
'daar weder in gevangenis geraakt zijn, uit kracht
van de door de Conventie gegeven wei, om de
vreemdelingen te arresteeren.
In de Goudafche Courant van Vrijdag 18 October,
1793, in het 'Artikel Gouda 17 October,
vindt men eenige meerdere bijzonderheden, waar
onder zulken, die niet geheel vreemd kunnen fchijnen
van het karakter van TRENCK, zoo als wij
het boven uit zijne eigene fchriftén hebben opgemaakt.
Dus luidt het bericht:
„ Omtrent TRENCK, welke thans in Parijs in
La Force gevangen zit, meldt men de volgende
bijzonderheid: „ Zo de gevangenneming van TRENCK
„ niets verbazends heeft, 't geen echter vooraf ge-
,, gaan is, is zeker vrij wonderlijk. Eene maand
„ geleden, fchreef zijne vrouw hem uit Weenen,
* 5

x
BERICHT VAN DEN VERTAALER.
dat, zo hij de hoofdftad van Oostenrijk verlat,
ten hadt, om vrij te zijn, hij zeer kwalijk ge-
.„ daan hadt, Parijs tot zijn verblijf te kiezen;
„ dat hij daar nog veel eer op 's Keizers wenk
„ zou gevangen gezet worden — TRENCK is nu
„ in de daad in hechtenis. Nu ftaat het te be-
„ zien , 'ƒ het op Oostenrijkfché orde gefchied is,
en of dus die voorzegging vervuld is. Het geen
„ zeker is , is, dat TRENCK gevangen is, als een
verdacht vreemdeling, en zijne laatfte komst te
„ Parijs, geleek veel meer naar eene Oostenrijkfche
zending of order, dan zijne gevangenne-
„ ming."".
VOOR.

V O O R R E D E N
V A N
D E N
SCHRIJVER.
Vrijmoedig verfcheenen de drie eerfte Deelen
van mijne Levensgefchiedenis in het licht, en
zonder voor het gevaar te fchroomen, het welk
de opene waarheid zoo vaak bedreigt. Hetgeen
naar eenen Roman hadt kunnen gelijken, bleef
onaangeroerd, en het aanëengefchakeld verhaal
van 48 jaarige rampen en wederwaardigheden
zou nog veel meer Bladen gevuld hebben, indien
praalzucht of fchrijvers hoogmoed mij bezielden.
,
Het

xa V O O R R E D E N
Het was voor mij onverdraaglijk, dat ik in
elk gezdfehap de nieuwsgierigheid voldoen
moest. Van mond tot mond ontftonden ftriidiheden,
gapingen, ep valfche bijvoegzels Daar
öm alleen befloot ik, mijne eigene gefchiedenis
te fchrijven, die zoo groote toejuiching in geheel
Europa vondt, dat men ze werklijk, in
negen Taaien overgezet, mij toegezonden ggft.
Men zal mij gewis beklaagen, wanneer ik
mids -dezen bekend make, dat de Boekhandelaars
en nadrukkers alleen zich hier door verrijkt
hebbenj mij blijft de eere,en hun het geld.
Daarom hoop ik, dat zij, welke dit vierde en
zeker merkwaardigfte Deel lezen willen,zich of
regelrecht aan mij in Hamburg, of hier aan den
Boekdrukker 'Heer SCHNIEBES, of in de
Boekwinkel van den Heer c. w. MEIJE* m
Berlin gelieven aan te melden. Slechte menfehen
hebben zelfs derj inhoud van de eerfte Deelen
vervaischt, om mij een' kwaaden naam te
veroorzaken. ; i
Deswegens verzoek ik, dat men ten minften
- van dit Deel- mijn. orgimsel kope, en zich niet
late 'misleiden. . De inhoud is zo openhartig,
dat het buiten dien van veele Ccnjhrcn verboden
worden, en mij verdrietljjkheden veröorzaaken
moet.

VAN DEN SCHRIJVER.
XIII
moet. In zulke Gewesten behoeft men zich
flechts regelrecht aan mij te wenden , om bet
Exemplaar door mijne fchikking zeker in handen
te krijgen, dewijl de Boekverkoopers gemeenlijk
op verboden Boeken onbefchaamde pfijzen Hellen.
Onwaarheden vindt men in dit boek zeker
niet, maar het is vrij gefchreven. En
waarom zouden, gebeele volken nooit vernemen,,
hetgeen vorsten of bijzondere perfoonen
voor hun verbergen willen? Elk eerlijk man
behoorde de levensbefchrijving van overleden
Vorsten, zonder achterhoudendheid,te fchrijven,
om de levenden te onderrichten. Ik heb Keizer
josiïFüs zoo gefchilderd, als-hij werklijk was.
En nadien onder zijne Regeering Braband rebelleerde,
Hongarijën gereed ftondt, om los te, bersten,
en bijna alle andere Provinciën van deze Monarchie
openbaar misnoegen vertoonden;, nadien de aanvaarding
van de regeering en de kunst van den waarlijk
edel denkenden Keizer LEÖPOLD, om de
algemeene verwerring perk' te zetten , gewis onnavolgbaar
is, en ook zijnen roem vereeuwigen
moet, dewijl hij Oostenrijk van eene onfeilbare
yerdeeling verloste, zoo behoorde ook zijne
nakomelingfchap ten minften van eenen. onpartijdigen
gefchiedfchrijver de waarheid te lezen,
om den waren neutel ter oplosfing van zoo

xiv V O O R R E D E N
gewigtige gevallen te vinden. Dit was mijn
hoofddoel, toen ik de pen voor dit Boek opnam.
FRANS, de tegenwoordige Keizer, LEÖ-
_POLDS waardige zoon, en JOSEFS kweekling,
zal zich aan voorbeelden fpiegelen, en van beiden
het best weten te kiezen. Hij kent mij
naauwkeurig; hij weet, waarom ik fchrijve, en
mij zeiven en zijnen waarlijk grootcn Vader
rechtvaardige. Hij is gewis geen Despoot, die
waarheden wil onderdrukken, welke nogthans
uit de fchriften van betaald wordende vleijers zeiven
doorftraalen,die nooit onderdrukken kunnen,
het geen veelen, die thans leven, gezien, maar
niet uit de waare bron Tiaargefpoord of ontwikkeld
hebben, en veel min waagden, openlijk te
beöordeelen, of bekend te maaken. Hij weet,
wat ik, in Hongarijën, ten dienfte van LEÖ-
POLDS oogmerken ondernam; hij weet, wat ik
tot de Reichenbachtï Conventie heb toegebrachthij
weet, dat zijn grootmoedige Vader mij eene
vergoeding van een gedeelte mijner gewigtige
goederen, die ik in Hov.garijën verloren heb,
bij de eerfle verdeeling der aan den Biküs vervallen
Bannaten, tot ecnige vergoeding beloofd
heeft, doch het welk hij mg niet kon vervullen
, om de llongaarjch geestlijküeid niet in haar
ver-

VAN DEN S C H R I J V E R . XV
vermoeden te bevestigen, dat ik alles, met zijne
geheime goedkeuring en bewilliging gedaan
en gefchreven had.
Ook is hem de laage foort van wraak naauwkeurig
bekend, die ik in October 1791 in Hongarijen
zonder verweer heb moeten ondergaan,
en waar voor ik volftrekt geene voldoening gekregen
heb, dewijl de dood mij den genen ontrukt
heeft, van wien ik alles te wachten had.
Zijne fcherpzinnigheid, xijn edel Vorstengevoel,
en menfchenhart zal dienvolgends, bij het
doorlezen van dit Boek-, een pleister voor mijne
wonden weten te vinden, en aan die genen
weinig geloof geven, die uit het zelve hier en
daar vergif zullen zuigen, en het geen mij nadeelig
fchijnt, refereeren, en al het goede en
den famenhang, die zoo ftrijdige werking
voor mij voortbracht, arglistig verzwijgen zullen.
Vorsten, die een menfchenhart voelen, zoo
als FRANS, en tot weldaaden genegen zijn,
behoeft men flechts den weg daartoe aan te wijzen;
gevolglijk verkrijgen mijne kinderen misfchien
, het geen ik onder drie Monarchen vergeefs
gehoopt heb, dat is, de gunst, om eenen
Richter te verwerven, die mijne rampen onder-

XV! V O O R R E D E N
derzoeken, mijn recht blootleggen, en als een
'eerlijk man bericht inleveren kan. Als dit ééns
volgt, dan heb ik zeker niet-vergeefs gearbeidof
geleden. Maar zullen mijne vijanden zege'
pralen, dan was het vaderpligt, dat ik mij
openlijk voor de rechtmatig wikkende wereld
rechtvaardigde; dat ik alle gevaren, die mij
alleen dreigen, kloekmoedig të gemoete ga,
en vervolgens van zorgen en getrouwen arbeid
moede, in het graf eenen rechtvaardigen God
zoeke, maar aan mijne nakome]ingfcb?r> een
voorbeeld nalate, hoe een edel wereldburger
behoort te handelen en te fchrijven, die het
wereldmoeras zoo als ik doorwaad, en die
menfehen en vorsten en den ftorm des noodlots
zoo heeft leeren kennen, als ik.
; M c t e c n wijsgeerig koel bloed, en cnverfchilhg,
ftout bij alle nog mooglijke voorvallen,
verwacht ik thans het einde van mijne kommervolle
dagen, en het laatfte toneel van mijn
Treurfpel zal aan de genen, die reeds afgelopenzijn,
gelijk wezen. Als men in WntkH fluit'
zoo juicht men mij in andere landen toe Alleen
echte kunstrichters doen uitfpraak over de
waarde van den man; en de toejuiching der
Hansworsten, der' Slaven , Pagodendienaars,
Hofvtojera, of . laffe Recenfcnten heb ik nooit
ge-

VAN DEN S C H R I J V E R . XVII
gezocht. Ik floot voor drie jaaren het derde
Deel van mijne Levensbefchrijving met mijn vertrek
van Berlijn naa Weenen, en geloofde toen
zeker niet, dat 'er nog een vierde Deel volgen
zou, dewijl het overfchot mijner winterdagen
aan de huislijke rust gewijd was. Maar
voor deeze rust is mijn naam in het Boek
des noodlots doorgehaald , en ik ben tot
de klasfe der dooiende Ridders beftemd,
maar nooit voor werelds geluk. Ik moest,
In mijne grijze haairen , nog gevallen in 't
gewoel der wereld beleven , waarbij ik , als
jongeling en man, mijne geliefkoosde rol
zou hebben kunnen fpeelen , en mijn verftand
moest alle mooglijke krachten aanwenden,
om mij van alle voornemens te rug te houden,
in welke mijne rusteloze werkzaamheid zich geern
zou gemengd hebben, dewijl 'er eene opene
gelegenheid voor mij was , om. aan de aardfche
Goden te 'toonen, wat een zoo grof beledigdman,
èen door gevoelloosheid en aanhoudende
barbaarschheid getergde vijand van alle willekeurige
eigenmagt, een mishandeld flacht-offer der
gerechtigheid, in ftaat was , te ondernemen cn
ook uit te voeren.
Dit vierde Deel zal gevolglijk wel het
merkwaardigfte in mijne gefchiedenis zijn, om
* * mij-

xvni V O O R R E D E N
mijne befeheidenheid eere aan te doen, wraakzuchtigen
te verzachten, nieuwsgierigen te voldoen,
en te bewijzen, dat ik zelfs daar mijn
geluk , mijn vaderpligt, mijn geliefde neiging
aan eene zijde gezet heb, daar ik, door moogelijke
verwijtingen van wankelmoedigheid of afgedwongen
zelfsbehoudenis, de eere van mijn
karakter, en de in eerlijkheid grijs geworden
haairen had kunnen bezoedelen, of verdacht
maaken.
De eerfte Deelen bewijzen wel zonder tegenfpraak,
dat ik het fmaadlijkfte offer van willekeurige
vorstenmagt geweest ben. Maar wie
gelooft het, mooglijk te zijn, dat, onder den
Scepter van eenen LEÖPOLD, eene ministeriëele,
of rechtbanks - magtfpreuk tegen iemand
werkftellig gemaakt kon worden, die, zoo als
ik, den Staat 43 jaaren gediend hadt. Evenwel
is het gebeurd, en ik heb mij op nieuw
met eere daar uit gewikkeld, en ook mijne partijën
openlijk befchaamd gemaakt.
Welk weerloos onderdaan heeft toch ooit
tegen de magrige Hiërarchie , als ook tegen
Legerhoofden van 300,000 menschenmoorders
roemrijker zege beleefd, dan ik?
Ik

VAN DEN S C H IJ V E R. XIX
Ik heb bij F RED RIKS graf in Potsdam geftaan,
met laurieren gekroond, en de onvcrbidlijke
zelfsbeheerfcher lag voor mij in het ftof.
Ik heb het tijdftip beleefd, dat verdrukte volken
het waagden, het juk met heldenmoed af
te fchudden, en hunne dwingelanden vernederden;
ik kon medewerken, en hield mij zeiven
te rug.
Ik heb voor de deur van mijnen kerker te
Maagdenburg gras zien wasfen , en WIELEMS
gerechtigheid heeft dien voor mij in eenen tempel
veranderd.
Ik heb in Parijs de Bastille, die moordkuil
der burgervrijheid en deugd, zien veroveren,
en ook verwoesten, en het bloedig hoofd
van den Heer DE LAUNAI, haaren alvermogenden
Gouverneur , op een braadfpit rond
dragen.
Ik heb Juftitie Referenten te Weenen met
den tuchthuisbezem in de hand roozenkransfen
zien bidden, en om aflaat voor hunne fchenddaaden
huichelen, die zij tegen mij gepleegd
hadden.
Ik heb den onbepaaldften Monarch van Euro-

xx V O O R R E D E N
pa van al den Hofftoet verlaten, op het Raadhuis
van Parijs om de Burgerkokarde zien bidden.
... Ik heb Vorsten vernederd, hovelingen
fidderend zien vluchten, en ftandvastig waare
Patriotten met eigendunkelijke magt zien fpotten..
Ook heb ik den grootften verdediger van het
Despotisme, den Keizer JOSÜF, zoo klein
mooglijk, zien fterven, en alles, met fchaamte,
herroepen, wat hij in Hongarijën bevolen
hadt.
Welk een wellust voor een naafpoorend
man, die zonder bril ziet, en zijn' olie daar in
het vuur kon gieten, daar het, onder handgeklap
roemrijk werkend uitbrak, en de lucht van
flaavenzuchten en vooröordeels - nevelen merklijk
gezuiverd heeft. Gouden tijden! voor uwe
helden zal de nakomelingfchap dank-altaren
bouwen, en ik fchat mij zeiven gelukkig, dat
ik dit tijdperk heb zien doorbreken , en dat
ik door behoorlijke gevolgtrekkingen tot de
zalige toekomfte befluiten kan , in gevalle
zij, die thans het volksgeluk in handen
hebben, eerlijke en belangeloze mannen blijven
willen.
Nooit zou ik, zoo als gezegd is, het vierde
Deel mijner gefchiedenis mooglijk geloofd hebben.

VAN DEN S C H R IJ V E R. XXI
ben. Een louter toeval fcheurde mij uit mijn
dorp, en voerde mij op nieuw op het groote
wereld-toneel, daar ik mij zeiven met toejuiching
zag Ipeelen, en ook zelve nog gelegenheid
vond, om de gewigtigfte 'rol mede te
fpeelen, die ik ooit wenfehen kon, werkftellig
te maaken.
Een getrouw verhaal, dat licht verfpreiden
zal, heeft dit Deel givuld. De vledermuizen
zullen kirren, maar de nachtuilen nogthans haare
cijeren gerust uitbroeden. Met arends-oogen
heb ik toegezien, met, nieuwsgierigheid naargefpoord,
met fcherpzinnigheid getoetst, en zonder
den minften fchroom, van ergens te mishaagen,
oprecht verhaald, alhoewel ik, uit
hoofde van mijne perfoonlijke omftandigheden
veel had dienen te bewimpelen of te verzwijgen,
dat mij nieuwe vervolgingen verwekken
zal. Maar tot den kamp gewend, deinsde ik
daar nooit fchroomvallig te rug, daar gevaar
dreigt, en burgerphgt vrymoedige ontdekkingen
vordert. Aan mij zeiven was ik verfchuldigd,
dat ik die genen noemen moest, welke door
openlijk valfche berichten mijne laatfte Cataftrophe
in Ofea veroorzaakt hebben, welke, door
overhaaste magtfpreuken aan de hooge militaireoverheid
zoo weinig eere aandoet. Ik heb,
** 3 met.

XXII V O O R R E D E N
met alle befcheidenhcid, als de zoo grof beledigde
partij, aan deze Heercn gefchreven,
verzocht, dat zij hunne overhaasting erkennen,
en ten minften aan den Keizer de waarheid berichten
zouden. Maar hun hoogmoed, welke
op onfeilbaarheid wil ftaan, heeft niet toegelaten
, dat zij mij met een behoorlijk en pligtmatig
antwoord verwaardigd hebben. Mijne
eere w.is door het gerucht in de openbare
nieuwspapieren beledigd; en mijne eere eischt
ook, om insgelijks in openbaren druk de
wereld, door boosaartig valfche berichten bedrogen,
de oogen te openen, om in dezelve
in mijne waare gedaante te verfchijnen.
Degen en Pistoolen beflisten weleer perfoonlijke
beledigingen. Bij Riddcrstogten en op de
kampplaats zou ik, zelfs met mijne graau,-,e
haairen nog even zoo rustig verfchijnen', als
ik in mijn vuurige jeugd deed. Maar daar de
tijden veranderd zijn, en wetten den tweeftrijd
bellisfen moeten, zoo verfchijn ik met be,.ijzen
en ontdekte waarheid geharnast, ook ge . , apend,
in den kring van billijke Richteren, cn ver., acht
mijn vonnis met opgeheven hoofde, waar men
zonder acht te geven op Titels recht mag uitfpreken.
Maar geeft dit alleen den uitflag,
dan heb ik den kleinen Majoorstitel met eere
af-

VAN DEN S C H R IJ V E R. xxiiï
afgelegd,en verdedige TRENCK met TUNCKS
pen.
De Steengeit acht het niet, daar zij de rots befteigt,
Als haar de [prang mislukt, waarmee haar de afgrond dreigt,
Die de gevaaren fchroomt, blijft in een hoek verfcholen,
En houd voor >t menschdom zich, uit loutre vrees, verholen.
Een groote geest wordt nooit verlegen of verfchrikt,
Hij (treeft naar roem zelfs door gevaaren,
En voelt met lust, bij grijze haairen,
Höe zeer verdienfte door de rust eens wordt verkwikt.
IN-

I N H O U D .
VERVOLG DER LEVENSGESCHIEDENIS. . Bladz. I
BIJDRAGE TOT DE GESCHIEDENIS VAN DEN
LIEUTENANT VAN SCHELL. . .
ftI«
BIJLAGEN. DE TT. A. WEEGSCHAAL TUSSCHEN
VORSTEN- EN PRlESTERMAGT, DOOR TRENCK
AFGEWOGEN, TOT ALGEMEENE VERLICH­
TING OP DEN HONGAARSCHEN LANDDAG
GESCHREVEN. . . ;
MERKWAARDIGE EED, WELKE ALLE HON-
GAARSCHE BISSCHOPPEN AAN DEN PAUS
MOETEN ZWEEREN. • . . 251
SCHOUWEN VAN MIJN LOT, ENZ. . 257
BIJLAGEN. LETT. B. GEDICHT BIJ HET BE­
BIJLAGEN. LETT. C. TRENCKS TRIUMFLIED
EN GEDACHTEN OP DEN NAAM- EN KROON-
DAG VAN LEÖPOLD II. ,
m
^g^.
D R U K F O U T E N .
Bladz. 10. regel iS van onder, {haflen, lees ftraft.
Bladz. 180. regel 4 van boven, Revolutie, lees Refblutie.
Bladz. 1S1. regel 3 van onder, hunner, lees lmrer.
VER.

V E R V O L G
D E R
LEVENSGESCHIEDENIS

V E R V O L G
D E R
LEVENSGESCHIEDENIS.
Lege ! el pondera prudent i
(Lees! cn wik niet behoedzaamheid!)
Ik eindigde het derde Deel van mijne Lcvcnsgcfchiedenis,
met mijn vertrek van Berlijn, in Augustus
1787, wanneer de grootmoedige Koning
mij een pennoen toelegde van iaoo Daalders.
Wie mijn rampen gelezen heeft, zal zich juist
niet verwonderen, dat ik dit als een pleister voor
mijne wonden ontving. Dan, ik fchreef toen ook,
dat men mijn verbeurd verklaarde erfgoed, Groot-
Schar lack, insgelijks, wedergegeven hadt, maar , dit
is niet gefchiedt Ik was te voorbarig in de toenmaals
zekere hoope; en moet thans de redenen bekend
maaken, waarom de beste gezindheden van
den Vorst verijdeld wierden.
De tegen mij verbitterde groote FREDERIK hadt
in 't jaar 1745, toen ik uit de gevangenis te Glatz
ontvluchtte, terftond mijn' erfgoed laten fequestre-
IV. DEEL. A 3 ren.

4 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
ren. En de gouverneur, de Generaal FOUQUET liet
het proces in co/itümaciam , met nooit gehoorde
wreedheid, voltrekken.
Ik kan voor God en de eerlievende wereld als
een eerlijk man verzekeren, dat ik terftond na mijne
vlucht uit Bohème, aan den Koning gefchreven,
cn om onderzoek van mijne rechtvaardige zaak
verzocht heb, Maar ik heb geen antwoord gekregen.
Ondertusfchen heeft men mij, terwijl ik door
Pooliri in mijne ballingfchap rondzwerf, zoo als de
fpraak gaat, in openlijke Nieuwspapieren als een
Deferteur ingedaagd, en ook daadtijk wegens contumacie,
veroordeeld, terwijl ik, in mijne toenmalige
omftandigheden, zeker geen couranten noch
van Glatz, noch van Berlijn, lezen kon.
Dienvolgends was het partijdig vonnis van FOU­
QUET, buiten alle tegenfpraak, valsch, ftrijdig met
de wet, en wreed, en kon mij in geen geval tot
nadeel ftrekken.
Indien dit vonnis van den tegenwoordigen Koning
goedgekeurd was, zoo kon ik immers onder
zijne regeering, nooit in Berlijn , als een eerlijk man,
verfcheenen zijn, en nog minder aan de koninglijke
tafel toegelaten wezen, noch in de gehoorzaal met
verheven hoofde mij vertoond, noch ook met de
Koninglijke familie openlijk een toertjen gereden
hebben. Derhalven is hierdoor reeds het partijdige
vonnis van Glatz. geannulleerd, gevolglijk ben
ik ook hiér door reeds in mijne Familie - rechten
herfteld geworden.
Doch als de goede Vorst zijnen ftaatsdienaaren
belastte, dat men hem zou berichten, wat voor
mij
te doen was, vondt men 'cr één, welke voordroeg,

FREDRIK , VRIJHEER. VAN DER TRENCK. 5
droeg, dat men den grooten FREDERIK in het graf
van eene openbaare onrechtvaardigheid zou befchuldigen,
in gevalle men mij mijn verbeurdverklaarde
goed weder te rug wilde geven. Dat het
gevolglijk beter was, indien de Koning mij uit genade
een penfioen bepaalde, en het Glatzer proces
noch te niet deedt, noch bekrachtigde. Het laatfte
kon geene plaats hebben, terwijl mijne Levensgefchiedenis
in Berlijn zelf met privilegie gedrukt
en geduld is, en gevolglijk het eerfte nog minde: ,
het welk de ftaatkunde verboodt.
Wat ftondmij nu te doen?mijn verlof van/F*£* -:
liep ten einde, en mijne vrienden madden mij dit
penfioen met dankzegging aan te nemen, dat mijne
eer zou rechtvaardigen, vervolgends bij gelegendheid
na Berlijn te rug te keeren, en om de ophef'
ring der verbeurdverklaring, of om een ander goed
in plaats van hetzelve aan te houden.
Nu was ook nog deze bijzonderheid in den weg.
Wijlen de Koning hadt, 8 jaaren na de verbeurdverklaaring,
op aanzoek van mijne beide broederen,
en leens-erven, hun mijn goed gefchonken,
om het onder zich te verdeelen. De jongfte kocht
den anderen met klinkende munt uit. Deze heeft
kinderen nagelaten, de eerfte in tegendeel leeft nog
zonder erfgenamen, cn is in het daadlijk bezit van
het goed. Nu heb ik recht noch wil om hem te
ontnemen, het geen zijn Koning hem gefchonken
heeft. Nog minder zullen de erfgenaamen van den
anderen hier toe verftaan.
Mijn aanfpraak blijft dienvolgends aan hem, die
het weggefchonken, cn hierdoor wezenlijk 's lands
gewóone leenrechten beledigd, en ook voor mijne
A 3
on-

6 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
onfchuldige kinderen vernietigd heeft. Thans heilik
gerechtvaardigd, cn openlijk als onfchuldig erkend,
m heb nog eene tienjaarige gevangenis moeten
ondergaan. Eindelijk gaf FREDERIK mij de
vrijheid, maar niet mijn verbeurdverklaarde goed te
rug. Ik lij de derhalve dubbel... Nu is de vraag...
Wie behoort mij fchadeloos te ltellen?... zeker
die geen, welke mij weder in Berlijn vriendelijk
als een' eerlijk maar mishandeld man ontvangen
heeft, wanneer de Staatkunde zijner Staatsdienaaren
hem raadde, om de verbeurdverklaaring, uit
eerbied voor de eere van den Grooten FREDERIK,
niet te vernietigen, maar mij op eene andere wijze
fchadeloos te dellen. Is dit door het penfioen van
iaoo daalders gefchied? Zeker niet! Want ik
heb niet alleen mijn goed, dat jaarlijks voor 5000
Pruisfifche guldens verpacht is, niet te rug gekregen
, maar het is voor eeuwig ook vooVmijne
kinderen verloren.
Dit goed werdt in het jaar 1746 verbeurd verklaard.
Dit bedraagt aan verloren inkomften tot
het tegenwoordig jaar 1792, gevolglijk in 46 jaaren,
230,000 Pruisfifche guldens kapitaal zonder
de Interesfen. Uier van heb ik niets, vergoed gekregen.
Mijn penfioen bedraagt niet ééns de waarde
van het geen dit goed thans jaarlijks opbrengt.
Ik ben oud cn grijs, en heb'weinig uitzicht, om
hetzelve lang te genieten. En wanneer ik fterf, heb
ik niet eens den troost, om aan mijne erfgenaamcn
te zullen nalaten, het geen mijne voorvaders zede'rt
300 jaaren in Pruisfen bezeten, en op mij overgebracht
hebben, om het voor hun te bewaaren.
De

FREM.IK, VRIJHEER VAN Ï>ER TRENCK. ?
De rechtvaardige wereid mag bcfiisfen, of ik reden
heb, om bedaard en te vrede te zijn.
Het is waar, de tegenwoordige Koning was mij
hiets fchuldig. Maar hij erkende het onrecht, dat
mij, onder de voorige regeering, overkomen was.
FREDERIKS Fiscus ontnam mij mijn goed. Maat
\v LLEMS Fiscus behoorde het mij weder te geven.
Doch dit Ü niet gefchied. Het is waar, het penff
oen doet mij cere aan % maar het breidelt mij tevens
in mijne ondernemingen , cn doet mij in M'eenen
verdacht voorkomen, omdat niemand twee Hccreu
dienen kan.
Zoo is de gefteldhcid der zaak, cn niet anders.
Ik ben daarom niet ondankbaar jegens den Mo.
harch. Zijn wil, om mij te voldoen, was goed.
Zijn hart heeft gewis een edel gevoel. Hij hadt
'mijn lijden in Mmgdeburg zelf gezien, en kende
de onverdiende bronnen van hetzelve. Indien mis*
fchien een eerlijk man in Berlijn deze regelen
leest, die zegge dezen grootcn Koning, dat 'er
nog gelegenheid is, om mij en mijne kinderen dooi 4
een ander landgoed fchadeloos te ftellcn. Hierdoor
wordt zijne ftaatskas niet bezwaard, en allen
die mijne gefchiedenis gelezen hebben, die mijne
Eiithujïcïsme voor hem kennen, zullen met mij zijnen
roem vereeuwigen. Den Staatsdienaar in tegendeel,
die aan zijne grootmoedigheid paaien gefield heeft,
wensch ik , dat hij veele mannen mijns gelijken
vinde, voor den dienst van zijn vaderland, en ze
beter wete te zoeken, en ook aan te kweeken.
Thans was 'er voor mij te Bértljh niets meer te
doen. Doch nadien ik nu gelegenheid had, om
als een eerlijk Duitsch Patriot te handelen, niette-
A 4
gen*

o
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
genftaanie mij, geduurende 43 jaaren, in menen
geen gerechtigheid, noch genade , noch loon gebeurd
is, maakte ik echter een plan, om de beide
Hoven met elkander te verbinden, nadien ik weet,
dat, zonder eene verzekerde eendragt van dezelven,
de beide volken, en geheel Duitschland geene duurzame
rust te verwachten hebben. De Vorst REUSS,
Keizerlijke Gezant, wenschte de vervulling van dit
plan, van harte, en mijne flappen waren zoo gelukkig
, dat door eene famenkomst tusfchen hem en
den Staatsdienaar, Graaf van HERZBERG, die ik bezorgde
, de Preliminairen in orde gebracht , en
werklijk naa Weenen gezonden wierden. Maar men
ontving volftrekt geen antwoord. De befcheidenheid
alleen boeit mijne pen, anders kon ik hier der
waereld eene foort van Minister-kabalen bekend
maaken , daar elk eerlijk man van fchrikken zou
moeten.
Misfchien ontdek ik eens de' waarheid nog, als
mijne omftandigheden het toelaten, om ze zoo voor
te dragen, als elk Duitsch Patriot ze diende te
lezen en ook genoeg te kennen. Genoeg! bijzondere
verwaandheid, of nijd , dat mannen zonder
titel en geloofsbrieven misfchien meer volbrengen
zouden, dan Ministerié'ele wijsheid kon uitwerken,
verijdelden alleen mijn plan.
Thans fpoedde ik na Weenen; en bij den Monarch
ontboden, fprak ik, zoo als ik in dergelijke
gevallen gewoon, ben te fpreken. En wat volgde?...
Niets voor den Staat; niets voor mij. Ik
haalde de fchouders op, en bleef bij het Hof onzichtbaar.
JOSEFUS was toen in de vaste mening,
dat hij met 30,000 man van zijne onoverwinlijke
krij.

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 9
krijgers, Berlijn veroveren kon, en ik haalde de
fchouders op, toen hij het mij zeide. In Berlijn
begon ondertusfchen het kabbaleeren tegen mij,
dewijl mannen van mijne foort van het vertrouwen
des Konings verwijderd moesten worden. Mijne
vrienden gaven mij hier van 'bericht, en ik antwoordde:
Mens fibi bene confcia , famto mendacia ridet.
(Een goed geweten lagcht met de leugens der faam.)
En alhoewel aan alle kanten ondankbaarheid mijn
loon is, zal mij nogthans eene edele daad nooit berouwen.
Doch, ik zal ze niet op nieuw ondernemen,
en blijf, voor het toekomende, voor beide de
Hoven onverfchiïlig. Dit zij mijne eenigfte wraak
tegen kleine geesten, die met den titel van Excellentie
en Ridder - tekenen in de Antichambre praaien
, maar zich op mijn gezicht fchaamen moeten.
Thans beleefde ik in Weenen ook de voldoening,
welke den rechtfchapen man, altijd, van laffe zielen
wedervaart. Ditmaal trad ik te voorfchijn met
een verheven hoofd, dewijl mijne levensgefchiedenis,
intusfehen bekend geworden, menig eenen befchaamd
, menig een' ontfteld , maar den grooten
hoop der verëcnigde kleine Justitie - dwingelanden
bewezen hadt, dat ik moeds genoeg bezit, en 'er
ook gelegenheid toe wete te vinden^ om die vijanden
der deugd openlijk het mom van de ooren te
rukken. Zoo verbergt zich de roofzuchtigfte gier
voor het gezicht van den boven hem zweevenden
valk, en ziddert, en verlaat de weêrloze doorhem
betrapte duif, om niet zelf geplukt te worden. Even
A 5
dus

*° LEVENSGESCHIEDENIS VAN
dus verfcheenen ttü mijne Weener- vijanden thans
voor mij; daar zij mij niet ontwijken konden, zedert
twee van hunne zoo hoog geëerbiedigde Heeren
Collegen met den tuchthuis - bezem de ftraaten
van ÏVeenen hadden moeten zuiveren, daar zij zoo
lang ongcftraft de eerwaardige gerichtsbanken bezoedeld,
en met traanen van fchuldeloze menfehen
bevlekt hadden, welke zoo hodg geaccrediteerde
fchurken weleer niet bij hunnen rechten naam hadden
durven noemen. Ik alleen had het gewaagd, en zonder
fchróom het wespennest geroerd. Ik had hen
in mijne openbare fchriften gcfchilderd, nog voor
dat zij, anderen ten affchrik, getuchtigd werden.
En nu vreesden zij, welke het zelfde lot verdienen,
dat ik openlijke gelegenheid vinden zou, om
ook huniie naamen bekend te maaken. Doch mijn
hart is niet wraakgierig; en wanneer de Opperfte
Richter hen ftraflën, als hij zijne gerichtsplaatzen
wil imiteren, dan zijn zij zonder mijne aanwijzing
zichtbaar genoeg. °
Ondertusfchen genoot ik toen de voldoening,
dat twee Heeren Referenten mij heel nederig bedankt
hebben.... Ik vroeg den fchaamtelozen,laag.
hartigen, waarvoor hij mij bedankte.... Hij noemde
mij eenen grootmoedigen man, dien hij vervolgd
hadt, zonder hem te kennen, en dankte mij, dewijl
ik in mijne fchriften zijnen naam niet genoemd
had... Een van dezen was de Baron VAN WALK-
STEDTEN. Is het wel mooglijk, grooter voldoening
te bekeven?.;. Ik wenschte, dat dergelijke
lieden, die door verpachting van hunne eigene
Vrouwen rijk wierden, en ook het heilig rechter- 1
ambt bekomen hebben, het laatfte dra nedcrleggen;
en

FRËDRÏK, VRIJHEER VAN DER TRENCK.
ït
en voor eerlijke mannen plaats maaken, maar vervolgends
hunne vergulde hoorens met verwaandheid
en prachtige livereiën verzeld, voor het oog
van eene behoorlijk wikkende wereld dragen mogen,
en overal, zoo als van mij, gekend en veracht
worden.
Over het geheel vond ik thans ten minften rust
voor mii zeiven; men liet mij ongemoeid 5 en het
is in veele oorden der wereld goed, als men zich
ontzachlijk weet te maaken, en toont, dat 'er nog
mannen zijn, welke in ftaat zijn, om laage zielen,
die grooten ambten bekleeden, met mannenmoed,
ten toon te ftellcn. 't Is waar, men noemde mij
een onrustige kop; een eigenzinnig man... 1 Maar
ik draag dezen kop nog met eere om hoog, en
voor menfehen, die den man naar het gewigt van
zijne geldkas, of naar den graad van zijne genietende
allcrhoogfte Hofgenade , afmeeten, wil ik
geern een eigenzinnig man blijven.
GELLERT ZCgt:
Wie is de groote, die u in genaê verheft,
Zo hij de waarde van verdienlte niet bezeft?
Stel hem, in uwen geest, eens buiten zijnen ftaud,
Misfchien fchijnt dan zijn gunst een enkel niet;
Misfchien acht gij dan d'eer , die u gefchiedt,
Voortaan voor fchand'!
Waar ik geen menfehenvriend noch rechtvaardig
zijn kan, om. eer - ambten te bekomen, fchaam ik
mij die aan te nemen. En die zijne waarde kent
en voelt, die wil gezocht zijn, en heeft geene
protectie van doen. De laaghartige kruipt, of
.die niet weet te verkiezen. De eerlijke man en
Pa-

*a LEVENSGESCHIEDENIS VAN
Patriot integendeel fluipt ftil op zijn dorp, en verkiest
en doet, het geen ik gedaan heb.
Ik fpoedde mij derhalven na Zmrbach, alwaar ik
bleef tot November i 7
88. in de armen van mijne
huisgenooten, gerust maar niet zorgeloos. Nademaal
8 kinderen, die men zelf onderwijst, en zoonen,
die m den officierenftand toelagen nodig hebben,
een' braaven vader altijd bezigheid geven, die
nog fteeds oude gaten te doppen heeft, welke mij
mijne vroome Weener Curateuren, Referenten,
Agenten, en Advocaten veroorzaakt hadden. In
November reisde ik andermaal na Berlijn, 0m aldaar
eene nieuwe proeve te doen.
Hier vond ik in één jaar zoo veel veranderingen,
zoo veel tegen elkander inlopende kabaaien,
zoo veele redenen, die mij terug hielden, om iet
te ondernemen, dat ik mijn voornemen tot gunftiger
tijden verfchoof. Ondertusfchen vond ik no*
den zelfden genadigen Koning voor mij, die mij alle*,
wat ik in mijne toenmaalige omftandigheden
goedvond te verzoeken, terftond bewilligde. Ik vond
dezelfde achting bij het Hof en bij het Ministerie
Va-volgends na Schildberg bij Soldin gereisd zijnde
na mij n
e
n i c h t,
d e v r o i^ e v a n W A l J Ï
haalde ik imjnen jongften zoon af „dien ik Jn het
voorleden jaar daar gelaaten had, om met haare
kinderen te ftudeeren, cn bracht hem na Dcsfau
alwaar ik hem in het zoogenaamde Philanthropin
teiopvoeding
befteedde.
Van Dcsfau reisde ik op Dresdcn. Hier bewees
mij de eerfte Staatsdienaar . Graaf MARCOLINI die
achting, en in Saxen zeldzame beleefdheid, dat hij
- mij

ER.ËDRIK, VRIJHEER. VAN DER. TRENCK. 1$
mij zelf in de herberg afgehaald hebbende, ten Hove
bracht, cn aan het Keurvorstelijk huis voorftelde.
Ook moetik bekennen, dat men mij over
het algemeen in Dresdcn alle mooglijke eere bewees.
De markt, alwaar ik woonde, was geftadig
vol menfehen, cn waar ik mij wendde, of keerde,
volgde het volk mij met luide toejuiching-
Ik had onder weg bij den Hertog van Koerland,
KAREL van Saxen, in Elstenverde mijne opwachting
gemaakt. Ook hier werd ik minzaam en gunftig
ontvangen; insgelijks bij den regeerenden Vorst
van Des/au, wiens klein landjen een der gelukkigften
in Europa is.
Van daar gaf ik een bezoek aan den ouden eerwaardigen
grijsaard, generaal Graaf SOLMS, op Konigftéin.
Hij wist van mijne komst, en was in regenachtig
weder, tot den voet van deze verbaazende
rots mij te gemoet gegaan. Hier ondervond ik,
bij zijne oprechte omhelzing, dat aangenaam oogenblik,
het welk twee edele menfehenvrienden op het
eerfte gezicht voor eeuwig veré'enigt. Zalige dag!
die mij ook deze vreugde deedt beleeven , dat ik
de vriendfehap van den edelften onder de foldaaten,
den grijsaard, dien alles bemint en vereert, verkreeg.
Wij fpraken heel veel op éénen dag. De
traanen rolden ons beiden uit de oogen, toen wij
fcheiden moesten. En elk dacht: Ach, waren wij
beiden niet zoo na aan ons graf!. Als ik hem nog
in de wereld kan wederzien, zoo reize ik nog ééns
Ka Konigft'ln.
Deze verbazende rots is juist geene vesting, die
de vi and behoeft te vermeesteren , om het bezit
van Saxen te hebben. Zij kan Hechts een klein gar-
ni-

14 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
nizoen bevatten, en dit kan volftrekt geene uitvallen
doen. Zij dient dcrhalven enkel, om de Archiven
en de Staatsgevangenen te bewaaren. Kotiig^in i s
de Bafltlkvm-i Saxen, daar reeds menig braaf man
m den kerker verfmacht is.
Me„ liet, toen ik 'er was, de rots fpri n g e n
,
o m
er kafamatten m te maaken, en hadt een gat gevonden
dat 60 vademen diep in dezelve geboord was.
Heel beneden vondt men eene bedftede, waarin het
geraamte van eenen rampzaligen rustte , naast het
ivelk de overblijfzels van een' dooden hond lagen...
fechnkhjk gezicht voor een menschlijk hart! Gruwzame
wreedaart, die zulke martelingen uitvindt voor
^^^oederen , en die gerust op zijn bed
flaapen kan, terwijl hij weet, dat in zulk een gat,
een mensch op zijne barmhartigheid fmachtend
hoopt. Nog tegenwoordig zitten daar drie mannen,
die merkwaardig zijn.
Be eerfte is de'gewezen Sa xifche
Kabinets-Secretans,
die de geheimen van de Dresdcnfche Archi.
yen in het jaar 1756. aan den Koning van P.rmsfm
verraadde. Hij werdt in Polen gevat, en zit thans
reeds 34 jaar in een gat der rots... leeft nog... en
zal naar een wild beest gelijken.
De tweede is zekere overfte ACTON. Wié in de
geheime gefchiedenis van Dresdcn te huis is, behoeft
lechts aan het gruwelijk ontwerp van giftmenging
bij het Hof, te denken, dat verraden werdt, maar
geheim moest gehouden worden. Deze ACTON
was 'er de hoofdpérfoon in. Hij is een geboren
ïtalta m ; feij heeft een Kalabrisch hart 5 was een
roekeloos en fchoon man, en lieveling van de oude
Keurvorftin Weduwe.... Sleutel genoeg tot deze

FREDRIK i VRIJHEER V A N DER. TRENCK. 15
ze gefchiedenis voor hun , die geern weten willen,
waar ACTON gebleven is , die nog veele vrienden
in Dresdcn heeft, en die meer vrijheid geniet, dan
de andere gevangenen. Maar hi', moet fterven ,
daar hij is. Hij is de grootfte booswicht, e.: heeft
nogthans de lijdclijkfte gevangenis.
De derde is een jonge fchoone Zweed. Hij werdt,
nu 6 jaaren geleden, op geheime requiütie van den
Koning van Zweden, te Leipzig gearresteerd, en met
een masqué voorliet wezen, op Konigflcin gebracht.
Bij het arresteeren , verdedigde hij zich als een
leeuw, en fprak van het recht der volken. Deze
man ziet geen daglicht. Niemand ziet of fpreekt
met hem. En niemand mag, op levensftraf, weten,
hoe hij heet, wie hij is, of dat hij daar is. Zoo
veel ik kon vernemen, is de man geen boosdoener.
Men heeft zijn proces niet opgemaakt. Maar
een Zweedfche Hof- of Minne - Intrigue zal zijn
ongeluk veroorzaakt hebben. Beklaag hem Lezer!
Voor hem is geene verlosfing dan de dood. Want
de Keurvorst heeft den Koning van Zweedcn beloofd,
dat hij het daglicht'niet meer zien zal. Doch deze
mensch is eerst 29 jaaren oud. En de eerlijke
Gouverneur toont de trillende traan van medelijden
in het oog, als hij van hem fpreekt; hij haalt
de fchoudersop... ziet ten hemel, en zegt... Het is
een order van den Keurvorst, die ik refpecteren
moet. God helpe hem
Men oordeele, wat ik van zulke (lacht- offers
denk, wanneer ik den kuil Hechts van verre zien
piogt, daar deze ongelukkige naar verlosfing zucht.
Zoo is'er dan in het menschlievende Saxen ook nog
eene

ï6 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
eene Eaüille\ daar de Keurvorst zelf het edelst
menfchenhart bezit!...
Maar geduld, arme Zweedl toen ik fa de Maa*.
icnburgfchc Bajlitte zat, zeide de groote mgóL
FREDERIK OOk...
Z 0 0
lang ik FREDERIK heet,
zal TRENCK het daglicht niet zien... Maar de omfhn -
«eden liepen zoo [famen, dat hij mij nogthans
zelf de vrijheid wedergaf, waarna hij nog sa jaaren
lee de en evenwel nog iteeds FREDER'IK heel
te. Alle kerkers hebben eenen ingang. En wie
weet, wie dezen Uüi ook den uitgang
Toen de Agfe
g e f l o o p t
^
man te voorfchijn, die 4o jaaren in eenen kerker
geweend hadt, omdat hij,
i n
het vuur der jeugd
een fchnnpfchrift op eene Hofpop , • Mevrouw'
POMP ADOTJR , gemaakt had, Pief ^S^!
C
bi hlon' ' a t V °° r e e n e n kwaaddoener
bidden mag, dlfe door de wetten veroordeeld is;
maar voor eenen ftaatsgevangenen
m k g niemma
Ipreken, niemand zijn lot verzachten. Ifcia
ke gedachten voor eiken eerlijken burger van
den ftaat ie bij zulk eene befchouvving" denken
moet... lieden dij', misfchien morgen mij,
i n
, e
.
valle eene Hofkabaal tegen mij aanfpant of mt
goede Vorst tot een magtfpreuk verleid wordt
Zalig
v o l k ! w e ] k m
^ •
ónderen.., Ik l a a t
het gordijn vallen... Ik b e
.
klaag den grootmoedigen Gouverneur, welke het
lot van zijn hem toevertrouwd flacht-offer niet
eens mag verzachten... Een koude gril woelde door
W j
tó
levende
e end.
graven
'
te rug zag; cn toen ik dacht...
°P
Ik
ben .toch op Kom&ci» >
k e ck ik al helderend
voor-

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK.
vooruit, of misfcliicn de poort ook voor mij ge*
floten wierdt; en reed met een beklemd hart na
Dresdcn te rug: keek nog van verre de-rots met
aandoening aan, en verheugde mij, dat 'ik noch arrestant
, noch commandant op dezelve was.
Mijn oogmerk was, regelrecht na Weenen te rug
te reizen. Maar ik had reeds in Berlin zoo veel
gehoord , dat men mij in Parijs half vergoodde;
dat elk in Frankrijk mijne gefchiedenis gelezen
hadt; dat zelfs alle nieuwfte modes a la Trenck ge-<
dragen werden; dat men mij bijna daagiiiks op de
Parijjehc Schouwburgen met verbaazenden toeloop
des volks, in treffende Toneelftukken, aan het volk
als eenen martelaar van vorftelijke Eigenmagt voorftelde
; dat men mij zelfs levensgrootte, in eene ontzagchlijke
gedaante, voor geld openlijk liet kijken...
Dit bevestigde mij een vriend in Dresden, • mij tevens
raadende, om ook in Frankrijk mijne laurieren
in te zamelen. Ik nam dan een kort en goed bclluit,
en reisde daar heen. In Frankfort, daar ik zoo
dikwijls in mijn leven onopgemerkt doorgereisd
was, werd ik deze keer heel anders aangezien, en
met toejuiching ontvangen, omdat men in dien tusfchentïjd
mijne leyensgefchiedenis, met gevoel, gelezen
badt.
Men gaf mij Feesten en Bals. De gantfche fhd
was op de been, en bewees rnij zoo veel liefde en
achting, dat ik het vermaak, dat ik daar genoten
heb, nooit vergeten zal, en den goedaurtigen inwooneren
den oprechtften, dank toewijde.
Nu fpoedde ik na Straatsburg, wanneer mij onder
weg in alle fteden dezelfde eere wedervoer.
Maar in Mraatsbttrg zag ik terftond, dat ik onder
IV. DEEE. B eer,

30 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
een aandoenlijk en deelnemend volk gekomen was.
De toeloop, om mij te zien, was algemeen. Men
overlaadde mij met beleefdheid. Bals en Feesten
werden, mij ter eere, aangelegd. Alle de fchoonhedcn
der Stad verfcheenen in vollen luister ; zij
omringden mij 5 en elke dansfer bracht mij zijn
meisjen in den arm. Kortom... geen mensch op
aarde is ooit in eene zoo volkrijke Stad beter onthaald,
minzamer behandeld, en eerbiediger bejegend,
dan ik.
De Gouverneur der Stad, Graaf FLACHSLAND,
nodigde mij, om met hem na de Komedie te rijden,
Men hadt aangekondigd het ftuk Le Baron
TRENCK.... Maar de Regeering verboodt, op mijn
verzoek, het ftuk te fpelen, om opfchudding voor
te komen, dewijl het volk mij doodgedrongen zou
hebben.
Wij reden dan met de eerfte Dames na de Franfche
Schouwburg. Zoo als ik in dc Loge trad,
ontving mij het Orchest met Pauken en trompetten,
en de Bak met een verbazend handgeklap, en
geroep: Viv& le Baron TRENCK! Ik moest mij aan
het volk vertoonen, en het bedanken.
Een uur daarna reden wij na de Hoogduitfche
Schouwburg, daar mij dezelfde eere gebeurde.
Den gehcelen nacht was 'er Bal, de fchoonfte
Dames en Meisjens maakten mij de lieffte complimenten.
Onder het Soupé zong men aria's, die
mij ter eere gemaakt waren. En ik kan in waarheid
zeggen, dat mijn geluk in de daad benijdenswaardig
was, en dat ik mij mijner tienjarige gevangenis
te Maagdenburg niet meer beklaagde; omdat
deze mij eigenlijk den weg gebaand hadt tot het
te-

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 19
tegenwoordig vermaak. Ik bleef acht dagen bij
zoo edele vrienden, en vertrok met een bezwaard
hart even als een verliefde uit het voor mij nooit
te vergeten Straatsburg, daar ik mij waarlijk verbeeldde
in den Turkfchm Hemel te zijn,dewijl zoo
veel godlijk fchoone Dames en Meisjens mij allen
met Vrolijke lonkjens toelachten, en elke trek van
haar gelaat mij zeide, dat zij mij eene nieuwe jeugd
tocwenschten. Gelukkig is de' man , die bier van,
zoo als ik, nog in zijne grijze haairen, gevoel kan
hebben! Ja, ik voelde werklijk in deze prachtige
Stad, dat één zoodanige dag, als ik daar genoot,
wel waardig is, dat men niet alleen wenscht te
Ieeven, maar zelfs groote onheilen te verdraagen,
om zulken prijs te behaalen.
Nu zag ik met zwaarmoedigheid te rug, en
fpoedde na Parijs. Te Nancij hadden duizend
menfehen twee dagen op mij gewacht, cn de Tollenaars
hadden rijklijk fteekpenningen ontvangen,
om mijne aankomst terftond overal bekend te
maaken. Maar ik flipte in de fchemering door,
en reedt door de Stad, toen niemand mij verwachtte.
En alzoo verwaandheid mijn zwak niet
is, zoo kan ik verzekeren, dat mijn tegenwoordig
reizen, daar ik overal gezocht, lastig gevallen, en
opgemerkt werdt, mij juist niet aangenaam was.
Nu kwam ik te Parijs aan, in 't midden van Februarij,
daar ik, op verfcheiden tijden van mijn leven,
reeds vijfmaal geweest, maar nooit opgemerkt
was.
Hier gaf men mij terftond den raad, om mij zelven
niet op openbare plaatfen te laten zien, om
niet van het nieuwsgierig voi.kjen omringd, en over-
B a
al

20 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
al verhinderd te worden. De gantfche .Stad hadt
mij bij den heer CURTIUS, die mij in het Palais
Royal levensgroote. en in mijne boejen, benevens
Koning FREDERIK, voor geld liet kijken, gezien,
beklaagd en bewonderd. Men hadt twee Tooneelftukken,
De Baron TRENCK genoemd, opgefteld,
die zedert drie maanden bijna daaglijks voor het
volk gefpeeld moesten worden, en waarvan het
ééne bijzondere ingericht was, om den geest van
oproer tegen de koninglijke eigendunkelijke magt
aan te hitzen, dewijl het de Toekijkers eerst tot
medelijden, en vervolgends tot wraak aanzette; en
ook wezenlijk zoo gefpeeld werdt, dat het in ftaat
was, de harten daar heen te buigen, daar men
ze in dit bellis' end tijdftip wenschte te leiden. Geheel
Parijs was derhalven thans om het zeerst voor
mij ingenomen, cn de naam TRENCK algemeen door
mijne gefchiedenis, en door den fchouwburg zclven
bekend. De nieuwsgierigheid, om daadlijk
overtuigd- te zijn, dat deze TRENCK nog leefde,
ooit geleefd hadt, en geen Romanheld ware, was
zoo in de mode, toen ik mij in perfoon in Parijs
bevond, dat niemand dan een daadlijk ooggetuige
zich verbeelden kan, hoe greetig alles te hoop
drong, om mij het gantfche gevoel van zijne door
mijn lot geroerde ziel uit te drukken. En dit was
niet alleen eene nieuwsgierigheid, die gemeenlik
in drie dagen verzadigd is; neen, ik hield mij zes
maanden in Parijs op, en vond den laatteen dag
voor mijn vertrek nog dezelfde achting cn liefde
bij de gantfche natie, die op den eerften dag mij.
ner aankomst overdreven fcheen. De nieuwsgierigheid
veerde j»ij> daags na mijne komst, incog-

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 21
Dito na liet l J nlah Roijal, daar de Heer CURTIUS
mijn beeldtenis aan het volk kijken liet. Binnen getreden,
vraagde ik hem... Mijn Heer, ik heb den
Baron TRENCK voor eenigc jaaren zelf gezien,
en vind, dat dit beeld hem zoo weinig gelijke als
den Grootcn Mogol... Hij keek mij aan met eene
foort van verachting en verwondering. Maar verzekerde
mij op zijne eer en geweten, dat hij zelf
den Baron TRENCK in perfoon en van nabij kende,
en dat bij dit zelfde wezen, dat hij in wasch
geboetzeerd vertoonde, zelfs naar het wezen van
TRENCK te Frankfort geboetzeerd hadt.
Ik zweeg voor het volk, maar hem in eene
naaste kamer afzonderlijk geroepen hebbende,
maakte ik mij aan hem bekend De man ftond
befchaamd, en verlegen, maar ontfchuldigde zich
met de kunstgreepen van zijn profesfie, om het
nieuwsgierig gemeen te voldoen, mij verzekerende,
dat hij veel geld door mij gewonnen en een
dergelijk beeld met hetzelfde oogmerk naa Londen
gezonden hadt, en mij verzoekende, om hem mijn
aangezicht voor een half uur tot die operatie te leenen,
doch het welk ik, om gewigtige redenen,
niet gedaan heb. Terftond was zijn beeld uit den
weg geruimd, nu het origineel te Parijs gekomen
was; en de kopij werdt na Madrid overgebracht,
daar zij hem op nieuw geld opbracht.
Ik was geen drie dagen in Parijs geweest, of de
geheele Stad wist het reeds, en ik ontving bezoeken
cn uitnodigingen van alle Grooten des lands
zelfs verfchecnen 'er Dames, welke de nieuwsgierigheid
noopte, om mij te komen zien... Hier was
derhalven geen ander middel: dan den ftroom te
B 3
vol-

22 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
volgen, en den gantfchen dag tot den halven nacht
in gezelfchappen door te brengen. Overal waar ik
een Diné of Soup6 aannam, waren reeds alle goede
vrienden van het huis genodigd, om mij te leeren
kennen, en na het eten drong alles, met hetzelfde
oogmerk, toe. Dus was ik binnen zes dagen
reeds overal bekend, en die geheele zes maanden
lang een geplaagd man, die vier weeken vooruit
zijn woord kwijt was. Elk middagmaal was een
feest. In de meeste huizen was het Defcrt tot mijne
eere met toefpelingen op mijne gevangenis en lotgevallen
met Triumfbogen en Lauèrkransfen verfierd.
De Dames zongen mij airtjens, die tot mijne
eere gekomponeerd waren, en boden mij den
Lauriertak aan. Somtijds waren de toneelen zoo
aandoenlijk, dat het gantfche gezelfchap de traanen
over de wangen liepen. Ik zelf weende bij het
eerfte gevoel van aandoenlijke vreugde en dankbaarheid
mede. En het einde was eene algemeene omhelzing
met uitdrukkingen, daar waarlijk niet de voldaane
nieuwsgierigheid, maar het hart, fprak. Dus
verliepen mijne dagen in het grootfte gewoel des
werelds, onder eere en vriendfehapsbetuigingen,
welke zeker geen vreemdeling, zoo als ik, ooitin
Frankrijk beleefd hadt. Geen martelaar van het
noodlot hadt dienvolgends ooit grooter beloning
beleefd of genoten , dan ik. Algemeene volksliefde
en onbegrensd vertrouwen, duurzame daadlijke
vriendfehap bij eene Natie te verkrijgen, die
altijd voor ligtvaardig gehouden is, is in mijn geval
een bijzonder verfchijnzel, en zou mij verwaand
maaken, indien ik een vriend van deze bekgchlijkehartstocht
wezen kon. In alle gezelfchappen

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK.
S3
pen gaf men mij overal de eerfte plaats. En nadien
in Frankrijk de Dames de waarde der mannen
beftemmen, en mijne natuurlijke vrolijkheid die
genen onbegrijpelijk voorkwam , die in mij eenen
afgeleefden knorrigen grijsaard, eenen door het lot
nedergebogen menfchenhaater geloofden te zullen
vinden; terwijl ik mij nog het gezelfchap waardig
toonde en ook nog met de in dat land gewoone
bon mots en betaamlijke boert de fchoone Sexe wist
te voldoen, zoo was de toejuiching des te luider
en algemeener.
De Graaf OLIVADEZ, die in Parijs onder den
naam van Graaf PILO leefde, was een der eerden,
bij wien ik 's middags ten eten was. Deze eerwaardige
grijsaard haalde mij zelf af, en voerde
mij in eene foort van zegepraal in zijn paleis, alwaar
ik onder Pauken- en Trompettengcfchal, en onder
Inftrumentaal- en Vokaal-muzijk ontvangen werdt,
dat opzetlijk op mij cn hem gecomponeerd was.
De Graaf OLIVADEZ, Grande cTEspagnc, één der
eerfte mannen in deze Monarchie, die drie millioenen
inkomften bezat, is in de nieuwfte gefchiedenis
zeer bekend Hij had veele huisgezinnen uit
Duitschiand met groote kosten na Spanje en in zijne
Koloniën laten komen, die hij allen gelukkig
maakte , en door weiken hij tevens Industrie en
bevolking zocht te bevorderen. Maar onder hen
waren eenige Protejlanten. De man was rijk,
vermogend en een menfehenvriend. Dit was genoeg
voor de Inquifitie. Men vifiteerde zijn huis, vond
de fchriften van VOLTAIRE in zijne Bibliotheek,
en nu werdt hij als een Delinquent in de Inquifitie
gefieept, veroordeeld, gepijnigd, en hij zat 4 jaa-
B 4
ren

«4 LEVENSGESCHIEDENIS
V A N
ren in eenen ellendiger! kerker, behandeld als de
ergfte misdaadigers, zonder hoop van ooit gered
te worden.
Zijne gefchiedenis, die hij mij getrouw verhaalde
, verdient, dat ik ze ééns aan de wereld
bekend maake, wanneer men dingen vernemen zal,
die gewis fchrik cn afgrijzen tegen de fchrikbare
orde der Dóminikdhtn en het treurig lot van
Spanje veröorzaaken zullen. Zij vindt in de paaien
van dit Boek geen plaats. Is zeg dus enkel, wat
hier behoort.... OLIVADEZ vondt middel, tot zijne
•• verlosfing uit het vervloekte Inquifitie-gericht. De
Koning zelve hadt hem niet kunnen redden, maar
hi] ontvluchtte gelukkig na Parijs, hoewel met het
verhes van alle zijne bezittingen van 6b millioencn.
Bij geluk hadt hij eeftige jaaren voor zijn ongeval
een kapitaal in de Franfche Fondfen geleed
hetwelk hem ongevaar 80,000 Livres intrest gaf?
zoodat hem gevolglijk zoo veel overbleef, dar! hij
m Panp als Wijsgeer, die gelukkig geene kinderen
heeft, gerust en deftig, onder den naam van Graaf
Jif.o, leeven kon.
Wanneer iemand, die zelve ongelukkig was, de
gefchiedenis van eenen anderen ongelukkigen leest
zoo ontftaat in zijne ziel zekere Sympatptifche aandoening,
om hem in periöon te kennen, zijn hart voor
hem uit te fchudden,dé wederzijdfehe voorvallen te
vergelijkenden de troostgronden en hulpmiddelen tegen
de zijne te weegen. Deze ondervondt OLIVADEZ
voor mij, daarom zocht hij mij op, cn vierde den
ctag van onze bijeenkomst van harte, wanneer wij bei,
den reden vonden, om eikanderen hoog te achten
C U m a U b o v e n h
K overige menschdom aan te nier'
ken.

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 25
"ken. Hij was een fmaadlijk offer van het godsdienftig
Inquifitie - Gericht en ik hetzelfde in de Staats-
Inquifitie van eenen Monarch, die even zoo ongevoelig
was als een Pater Inquifiteur. Wij zijn
beide de merkwaardigfte mannen, welke middel
vonden, om onmooglijke dingen mooglijk te maaken.
Wij hebben over onze magtige vijanden gezegevierd;
wij zijn vrij, en hebben, God dank!
alleen onze bezittingen verloren. Ik zegen nog
heden den dag, die mij met hem in kennis en
vriend fchap gebracht heeft; en wenschte, dat
wij , die beiden het geluk beleefd hebben , van
het floopcn der Bastille , ook nog, voor dat
wij ftierven , vernietiging van alle godsdienst- en
Staats - geheime - Bloedgerichtcn , zo al niet bevorderen,
ten minften in de Nieuwspapieren zullen
kunnen lezen. OLIVADEZ was in Varijs mijn
vriend; en ik zal zijn vereerer zelfs bij zijn graf,
en de ergftc vijand van alle gebefte fchobberts
blijven, die eenen zoo dcugdzamen burger van den
Staat gepijnigd hebben. Hij is voorleden jaar
overleden, en heeft mij de lidtekens van zijne
pijniging laaten zien, daar ik mij over ontzette.
Rechtvaardige hemel! wat is de Paap , daar zijn
geweld onbeteugeld woeden kan! Hoe weinig kent
de wereld deze gevoelloze monsters nog. En hoe
rechtmatig is mijn ijver, wanneer ik hen bij alle gelegenheden
ontmasker.
Nu moet ik een ander voorval vernaaien•> dat
het Nationaal Carakter eere aandoet. Op zekeren
middag at ik bij den Keizerlijken Gezant, Graaf
WERCIJ. Daar was een groot gezelfchap. Naast
mij zat een eerwaardig grijs Generaal van het
B 5
Ge-

LEVENSGESCHIEDENIS VAN
Genie. Corp, die mij
m k c n d e,
e n
veel met mii
m gefprek was. Na het eten hadt hij vernomen,
wie ik was. Zoodra men hem mijnen naam noemde,
hep hij na mij toe, kuste mij met verrukking,
ontdekte een gevoelig hart, dat hij mij in de wereld
nog hadt leeren kennen, en zeeg door edele aandoening
m nnjn arm neder. Het toneel was treffend
voor alle de aanfehouwers. Ieder geloofde, dat
wij van de jeugd af vrienden waren, die eikanderen
ui.den ouderdom toevallig weder gevonden hadden.
Ik zelve ftond ontfteld en roerloos... De grijsaard
weder bijgekomen, weende van blijdfchap, omdat
het lezen mijner gefchiedenis hem een zoo hoog
denkbeeld van mij ingeboezemd hadt. Hij nam
mij bij de hand, en ik moest met hem na huis rifoen
,alwaar hij te bed ging, terwijl ik hem den volgenden
dag gezelfchap hield, om op alle zijne vragen
te antwoorden. Wij zijn vrienden, die elkander
wederzijds hoogfehatten , en ik vraag mijnen
Lezer, of hij wel ooit dezen trap van edel -revoel
voor eenen Duitfchcr bij een' F'rméchman zou vermoed
hebben.
Thans wilde ook ieder een mij beweegen, om i n
den fchouwburg te gaan, en mij zeiven te zien
fpeelen. Hoe geern ik dit ook wenschte, evenwei
hieldt mij mijn verftand terug. Ik wist vooruit,
dat ik even als te Straatsburg ontvangen zou worden.
En nademaal de groote FREDERIK in dit
ftuk juist geen groote laurieren inzamelt, maar ik
overal, waar ik leeve, flipt worde nagegaan, wilde
ik aan mijne vijanden geene oorzaak geven, om
mij van eene ongebonden trotschheid te befchuldidigen,
dewijl ieder een hadt kunnen vermoeden,
dat

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 47
dat ik 'er ging, om openlijk toegejuicht te worden.
De Entrepreneur hadt tweemaal laten uitftroojen,
dat ik op zekeren bepaalden clag in zijne Schouburg
verfchijnen zou. Nu was de toeloop zoo
groot, dat men de helft te meer gelds voor de
plaatzen betaalde. Toen men mij niet zag, was 'er
bijna een oproer ontdaan. Eindelijk, na dat ik
reeds vijf maanden in Parijs geleefd hadt, en overal
bekend was, liet ik mij van een groot gezelfchap
overhaalcn, om mede te rijden. Nu was het een
hand enklappen zonder einde, ades riep: vive le Baron
TRENCK! Ik moest mijzclven bij elk tooneel
voor het volk laten zien, en voor hunne luide toejuiching
bedanken. Ook werd ik bij het uitgaan
met mijn gezelfchap, zoo gedrongen, dat ik
naauwlijks in mijn rijtuig kon komen, wordende
met een vivat-geroep begeleid.
De eerfte twee maanden durfde ik mij in het
Palais Roijal niet laten zien. Eindelijk ging ik daar
heen, en wandelde onbekend op en neder. Eenige
bekenden , die mij ontmoetten, boden mij eene
fchoone dame uit Normandie aan, die pas was aangekomen.
Naauw hoorde men mijn' naam noemen,
of een zwerm van menfehen ftormde van alle
kanten op mij los. Ik floop bij tijds in huis,
cn eene andere deur weder uit. Doch de dame
was bijna doodgedrongen. Men riep dat deze
fchoone Dame mijne vrouw was. Terftond was
zij omfingeld , en heeft waarlijk veel geleden, eer
zij in haar rijtuig kon komen.
Eindelijk, toen ik mij alle dagen zien liet,
werdt men mij gewoon, en ik bragt veele uuren,
die

*8 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
die ik uitbreken kon, in 't Palm Roijal door
alwaar ten dien tijde de geheele omwenteling gefmeed
werdt. Nadien ik nu het geheele vertrouwen
der Natie gewonnen had, zoo was het mij
ook ligt, om alles te ontdekken, wat ik weten wilde.
Bijzonder mengde ik mij onder de Club, of
Vergadering der Hblhndfche en Brdbantifcht patriotten.
Dezen hielden hunne geheime bijeenkomften,
delibereerden, en zonden alle twee maanden hunne
afgevaardigden na BrusPel en Jmfterdam, en alzoo
zij het meest belang hadden in de nog heimlijk gistende
omwenteling van Parijs, en geen geld fpaaiden,
om VerjailUs naauwkeurig te befpieden, was
dit de beste gelegenheid voor mij, om mijne niéuwsgierigheid
te voldoen.
Somtijds onthield ik mij eenige dagen te Vtrfail.
les, alwaar ik mijn' tijd in het grootst vertrouwen
wht e ef f k e 1 , o f p a r t i j z e e r * * * * * * * *
bracht, en tevens de fchranderfte leden in de Algemeene
Staaten, die toen daar waren, om mede
te verkeeren, uitkoos, cn hunne vriendfehap wist
te winnen. Hier door heb ik gelegenheid gehad,
om alles, wat van eiken aanhang gefmeed werdt,
grondig te-ontdekken, ook kon ik bijna den dag
van het daadlijk uitbreken der omwenteling vóóruitzien
en bepaalen. Ik zou daarom bij dit Deel
geern de omftandige befchrijving zoo wel van de
Panjfche a| s
Brabandfchc Revolutie in bijzondere
Verhaalen gevoegd hebben, doch hetwelk misfchien
m een bijzonder werk volgen zal, wanneer mijne
Lezers de zuivere waarheid zonder partijdigheid in
het hcht zien zuilen.
Ik werd door den Keizerlijke Gezant den Graaf

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 29
MERCIJ ten Hove geprefenteerd. Hier moet ik
evenwel iet zeggen, dat aan die genen belachhjk
zal voorkomen, die de Etiquette van het Franfche
Hof nog niet kennen. De Koning mag met geen
vreemdeling,die hem van eenen Gezant door zijnen
Staatsdienaar voorgefteld wordt, één enkel woord
fpreken. Ook is het bijna onmoogli k, een bijzonder
gehoor bij hem te bekomen. Dit is deuklijk eene
oude Ministeriè'ele konstgreep, opdat hij nooit zou
hporen , het geen hij behoorde te weten. Nu hadt
men zedcrt eenige maanden overal niet dan van
TRENCK gefproken, en iemand, dien ik gelooven
kan, hadt mij verzekerd, dat die Monarch, welke
van zijn leven nog geen boek gelezen heeft, zich
nogthans mijne gefchiedenis hadt laten voorlezen,
en dat hij ook wezenlijk ten mijnen voordeelc aangedaan,
begeerd hadt mij in peribon te zien. Als
ik nu aan hem geprefenteerd werd, bleef hij wel
twee minuten onbeweeglijk voor mij ftaan; bcfchouwde
mij van boven tot onder met oplettendheid,
lachte mij vricndlijk toe, en ging tot aan de
deur terug, maar keerde op ftond wederom, ging
dicht voor mij ftaan, bcfchouvvde mij eene poos
gelijk te vooren, lagchte weder, gaf mij met
eene kleine beweging van zijn hoofd zijne goedkeuring
te kennen, en ging vervolgends heen,
na bij de deur nog ééns na mij omgekeken te hebben.
Thans was ik op ééns als van een zwerm bijé'n
omringd, en elk toonde zijne blijdfehap, van mij
ten Hove te zien. Vervolgends werd ik insgelijks
aan de Koningin en de Koninglijke familie aangeboden
en lücld het middagmaal, benevens alle de buiten-

3° LEVENSGESCHIEDENIS VAN
tenïandfche Statsdienaren , bij den Staatsminister
Graaf MONTMORIN, wanneer zijne beminlijke Genralm
mij de eerfte plaats naast haar, als eene heel
bijzondere distinctie, deedt bekleeden. Nadien nu
te dit gezelfchap de Keizerlijke en Pruififdie Minister
zeer gemeenzaam met mij omgingen, gaf mij
dit een bijzonder aanzien bij de Natie, die mijne o- e
ichiedenis gelezen hadt, in welke ik het gedrag
en de handelwijze dezer beide Hoven jegens mij
juist met geene voordeelige kleuren gefchilderd
heb. Dit zette het zegel op de waarheid tot mijne
eere, en vermeerderde de achting voor mijn
perfoon.
Nu hadt wei een zekere Baron BOCK in ifaz,
mijne levensgefchiedenis in twee kleine deelen in
duodecimo in de Franfche taal uitgegeven en 'er
veele duizend Exemplaren van verkocht. Doch dit
was eigenlijk niet meer dan een zaaklijk uittrekzcl
In Parijs verfcheen kort daar op eene aangekondigde
nieuwe vertaling in drie kleine Deelen, die aan
den Heer TOURNEUR werden toegefchreven De
beide Drukkers hadden met deze boeken hun geluk
gemaakt, fchoon zij weinig overeenkomst met
mijn Origineel hadden.
Ieder een hadt ze gretig gekocht en gelezen. Ieder
een vraagde mij, of deze vertalingen getrouw
en volkomen waren; hetwelk ik niet anders dan
met neen kon beantwoorden. En terftond werd ik
van alle kanten beftormd, om zelve hand aan
't werk te flaan, en eene eigene uitgave te laten
drukken... Het uitzicht was heel gunftig, cn ieder
een verzekerde mij, dat ik ioooo Exemplaaren
in Frankrijk verkoopen zou. ik ondernam
dan

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER. TRENCK. 3Ï
dan een Herkules • arbeid bij mijne toenmaalige levenswijze,
daar ik den gantfehen dag en den hal-
. ven nacht in 't gewoel van groote gezelfchappen
moest doorbrengen. Doch het was vastgefteld, en
binnen een paar maanden was ik klaar met drie Deelen,
in groot octavo. Om de uitgave te verfraijen, liet ik
plaaten bij de beste meesters in 't koper vervaardigen,
zoodatdekosten,dieik tot dit werk uitfehoot,
omtrent 16,000 Livrcs beliepen. Daar was zeker
op een goeden oogst te hoopen , maar ten ongelukke
kon alles niet gereed wezen, voor omtrent
drie dagen voor de revolutie; en nu was alles bezig
met het lezen van de verbaazende menigte
Brochures, die daaglijks uit kwamen, om het volk
daar toe op te zetten. Dit veroorzaakte, dat de
zoo hevig vertoonde begeerte, om my te lezen,
verflaauwde, omdat men te lang wachten moest,
en de inwendige groote ftaatsveranderingen ondertusfchen
andere bezigheden voorgebracht hadden.
Daar bleven dus aooo exemplaren bij mij liggen,
die op 15 Livres gerekend 30,000 Livrcs bedragen.
Het Noodlot toonde nu derhalven ook in Parijs
zijne nukken, doch welke ik gewoon ben, als kleinigheden
aan te merken.
Ik vond bij mijne komst te Parijs aldaar den
Prins HENRiK van Pruisfen, welke mij zoo daar
als in Berlin zijne achting waardig fchatte. Thans
verfcheen op ééns het verfoeilijk boek van den
Graaf MIRABEAU onder den titel : Correspondent
Secretie d'un voijageur francais, waar in de Koning
van Pruisfen, Prins HENRIK, en het gantfche Pruisfisch
Ministerie op de fchandelijkfte wijze mishandeld
werden. Dit Boek werdt wel, op last van 't
Par-

32 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
Parlement, openlijk door Beulshandcn verbrand,
maar, niettegenftaande men, zonder tegenfpraak'
den auteur, drukker, en uitgever kende,welke toen
allen in Parijs leefden, evenwel gefchiedde "er niet
het minde onderzoek of ftraffe, en het fioek werdt
in alle Boekwinkels onverhinderd verkocht.
Prins HENRIK, wien het hoofdzaaklijk betrof,
befchouwde deze handelwijze met de gepaste verachting;
hoewel hij tevens wel inzag, dat dit boek
aan het Ministerie behaagde, en misfchien op deszelfs
aanltokcn in het licht verfehenen was, dewijl
hij zich in deze Itad ophield, en de natten van alle
rechtfchapen Fraafcktn gewonnen had. Hier bij
gedroeg hij zich als een groot man, zoo als hij
wezenlijk is , en ging onverwachts na Berlijn 0p
reize. Ondertusfchen hadt hij echter zedert het
uitkomen van MIRABEAU's gefchrift", in- de meeste
gezelfchappen den indruk opgemerkt, welken dergelijke
fchriften in de verfchillende beoordeelingen
hunner lczeren achterlaten. Ik zelve had hier toe
meer gelegenheid dan iemand, alzoo men mij in alle
gezelfchappen vertrouwlijke vraagen over den inhoud"
deedt, en aan de iasteringen van MIRABEAU veel geloof
fcheen te geven, waar bij ik den pligt van een'
eerlijk man waarnam, wanneer de deugd gelasterd
wordt. Veeten werden door mij overtuigd,' ande-i
ren integendeel hielden my van partijdigheid verdacht,
en bleven bij hunne twijfelingen. Zoo kaneen
booswicht, die onder den grooten hoop altijd
begunftigers van zijne verdichte lasteringen'vindt',
voor den roem van den braafften man nadcelig 1
zijn.
Ook kon zelfs het Hof van Berlijn, welks verde

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. $3
dediging ik op mij nam, zonder, daar toe beftemd
te zijn, mij in plaats van den welverdienden loon,
tegenwerpen:
Dat de lasteringen van eenen MIRABEAU, wiens
flecht karakter, cn fchandelijke ziel, wereldkundig
zijn, uit zijn mond of pen die genen niet konden
benadeclen, die hij vergiftigen wil,en geene wederlegging
waardig waren. Maar dat deze wederlegging,
welke uit TRENCKS pen voortgevloeid was,
veel als waar aanneemt, het geen MIRABEAU gefchreven
heeft, en ook fommige zaken bevestigt,
welke het Hof zelve misfchien geern onaangeroerd
zuu gezien hebben Maar dat zij ook tevens
veel zeide, dat men niet gezegd wil hebben, dit
leggen mijne vijanden mij te last, mijne onderneming
berispende. Maar deze lieden weten niet,
Weiken indruk MIRABEAU in vreemde landen veroorzaakt
heeft, alwaar men de Berlijner zaaken alleen
naar hooren zeggen beoordeelt; en daarom alleen
heb ik geantwoord.
Doch, dewijl ik reeds den algemcenen roem verworven
heb, dat mijne pen aan de waarheid getrouw
blijft, en dat noch eigenbaat noch Hooffche
gunst haar tot partijdigheid verlaagen kan; dewijl
ik mijzelven daar het minst acht, of verfchoon,
waar deze zelfde waarheid - liefde mij vijanden en
vervolgingen veroorzaakt heeft, en fteeds nieuwe
verwekken zal, zoo berouwt mij ook niets van het
geen ik gefchreven .heb. Genoeg, mijn doel was
edel. Ik heb eenen Booswicht ontmaskerd, en
waarlijk groote mannen tegen den laster verdedigd.
Nademaal wij nu allen menfehen zijn, zoo zal
geen eerlijk man van mij vorderen, dat ik in deze
IV. DEEL, C ver-

34 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
verdediging zelfs den besten van alle menfehen en
koningen vergoden zou, dewijl ik geen gehuurde
Lofredenaar ben, en de fchande van een vlijër te
wezen nooit mijne grijze haaireu bezoedelen zal. Beloont
en erkent men het doel der Schrijveren, naaide
innerlijke waarde van eenen nooit partijdigen
gcfchiedverhaaler; befchouwt men mij als eenen,
God dank! onafhanglijkcn Toekijker, die ondervinding
en wereldkennis genoeg bezit, om ook bij
de grootfte ondankbaarheid onverfchillig te blijven;
dan heb ik dezelve zeker niet te wachten voor
eenen arbeid, waar van de bedoeling edel was, en
welks uitwerking op het hart van den recht wikkenden
Lezer, gewis voor die genen niet nadeelig
kan zijn, welke ik, met hunne menschlijke zwakheden
en al , reden vind, onder de groote mannen
van onzen tijd te rekenen. Wanneer voords zeker
groot Staatsdienaar boos op mij is geworden, dien
ik juist in dit bock van een klein Egoismus bcfchuldigc
, nadat ik alle zijne deugden cn verdienden
bij het vaderland, als ook zijne perfoonlijke groo.
te hoedanigheden zoo getrouw gefchiklerd heb,
als zq wezenlijk zijn: dan beklaag ik, zonder eenig
berouw te hebben, den man, die zonder eenige
gebreken op de baan des werelds alleen bewonderd
wil zijn, en wenséh hein zulke dweepachtig vlijende
lofredenaaren toe, als hij zelve in alle zijne
fchriften is, in welken hij zijnen grootcn FREDE­
RIK tot eenen Halfgod wil maaken, wiens zwakke
zijde hij geern geheel wilde bedekken. Zoo fchrijft
cn handelt TRENCK niet. En alhoewel hij aan
eenen Parij.fchen geleerden, Lid der '• > arij\fche Akademie,
den lieer MAIJEUX, gefchreven heeft, dat
hij

FREDRIK, VRIJHEER VAN DÉR TRENCK* 35
hij al wat mooglijk was, moest aanwenden, om mijns
fchriften in Frankrijk derzelvcr crediet tc benemen ,
en ik hem deswegens als mijnen vertrouwden Vriend
Van eene ministerieel - valschheid zou kunnen befchuldigcn
, echter denk cn handel ik daar tc
groots toe, daar de volkftem mij rechtvaardigt
cn voldoening geeft; en men weet genoeg uit mijn
gedrag, dat ik ge'erie laaghartige wraak van iemand
vreeze, die verftand en groote hoedanigheden genoeg
bezit, om den genen te achten, die zelfs den
magtigften niet ontziet de waarheid onder den neus
te wrijven, en die niets herroept, wat hij met zijnen
naam aan de wereld heeft voorgedragen.
Maar die man is altijd groot, welke zich beijvert,
om tot de volmaaktheid te naderen; gelijk in tegendeel
klein, wanneer hij gelooft, die bereikt tc
hebben; en bclagchclijk, wanneer hij mannen van
mijn aart door zijn gezag en geweld wil tc rug
fchrikken, welken hij ook door weldaaden gewis
nooit tot laage vlijerij bewegen zak Evenwel heeft
hij mij toch reeds benadeeld , wijl .hij de innerlijke
waarde, het doel, de noodzaaklijkheid, en de uitwerking
van mijne boeken bij den Vorst vermin--
dert. Voor het overige! fchatte men de waarde
mijner onderneming naar de omftandigheid, daar ik
mij in bevond. MIRABEAU is een gevaarlijk man,
die vergif en ponjaard weet te gebruiken. Hij was
ten tijde, toen ik te Parijs tegen hem fchreef, toen
ik openlijk bewees, dat hij een fchurk is, werklijk
afgevaardigde in de Algemeene Staaten, en hadt
den grootften aanhang onder het gemeen. Hij hadt'
het hart niet, om mij tot den tweeftrijd uit te daagen,
maar zijn complot was gemaakt, om mij vari
Cs,
gQ#

36 LEVE NS GE SC HIEDENIS VAN
een troep volks te laten aanvallen, cn aan een lantaarnpaal
op knopen. Dit was in de toenmalige
opfchuddingen ligt doenlijk. Maar mijn aanhang
was grooter, en ik verfcheen daaglijks zonder
fchroom , midden in 't gedrang; doch altijd wel
verzcld tegen alle verraderlijke voorvallen.
Ik trad hem in Vcrfailks midden in de Vergadering
trotsch en dreigend onder de oogen. Ieder
een verwachtte, dat het tot het uiterfte zou komen.
Maar de Hechte kerel ontweek mijne tegenwoordigheid.
Nademaal mijn Boek tegen hem juist aangekondigd
werdt, toen de Revolutie uitbrak, en hij de
gunfteling van het volk was, liet hij mijn' Boekverkoper
aanzeggen: „ Zijn huis zou geplunderd
en hij opgehangen worden, bij aldien hij zich verftoutte
mijn bock te verkopen." De goede man
was ontfteld, en wachtte. Wat won de hebzuchtige
MIRABEAU hier mede ? Hij liet in der ijl zelve
mijn boek heimlijk nadrukken, cn zijn druk was
verkocht, eer mijn drukker te voorfchijn kwam.
Hier door verloor ik mijne winst. En hij integendeel
genoot de vruchten van, mijnen arbeid. Men
heeft mij zelfs verzekerd, dat hij mijn zetter omgekocht
, en de bladen heimlijk zou bekomen hebben.
Deze hadt hij zelfs in Leipzig laten nadrukken
; en ook eene Hoogduitfche Overzetting in het
Duitfche Rijk bezorgd; en dus mijn' druk teleur
gefteld. En dit was eene foort van wraak, door
welke hij te gelijk zijn geliefden imaak van hebzucht
voldeedt, nadien hij dat opfnapte, het geen
mijn' arbeid, mijn verdriet, en mijne gevaaren hadt
moeten beloonen.
Zij-

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 37
Zijne ftreeken gingen verder, want hij hadt in
rijnen ondergefchoven druk zoo arglistig eenige
woorden ingevlochten, dat hij hier door mijnen zin
verdraaide, en zulke lieden berispte, welke ik in
mijn origineel verdeedigde; het welk bijzonder den
Staatsdienaar Graaf UERZEERG, mijnen voormaligcn
grooten Protector, beledigd en vcrftoord heeft,
die van mij gecne openbare hekeling verwachtte.
Zoo wordt de wereld bedrogen, en zoo vindt
de Booswicht overal gelegenheid, om den eerlijken
man hechte potfen te fpeelen. Het zelfde fnood
nadrukken is ook in mijne Levensgefchicdcnis gebeurd,
dat men door het inlasfehen of weglaten
van eenige woorden, den geheeleh zin ten mijnen
nadeele verdraaid heeft, om 'er openbare leugens
uit te fmccdcn, die mijnen verworven roem van
zuivere waarheidsliefde krenken , en aan mijne
fchriften het crcdict benemen.
Dus fpeelde mij in 't jaar 1772. een laagzielde
Paap, de Aardspriester TE vis te /laken, een pots,
welke ik hier, om de aanmerklijkheid, vcrhaalen
moet. Ik fchreef toen een Weekblad, de Menfchenvriend
genaamd. En juist was toen het gedicht
op de pers: Hel laai/Ie Oordeel, naar IJOTJNG vertaald.
Ik had het blad voor den volgenden Zaturdag
op de drukkerij gegeven, het zelve gecorrigeerd,
en moest naa DusJ'eldnrp reizen. Het blad werdt
gedrukt en uitgegeven. Den volgenden Zondag
klimmen zes Predikers op den kanfel , fchelden
en lasteren tegen mijne fchriften; noemen zélfs
mijn naam; fchilderen mij bij het gemeen af als
een Vrijgeest en Aardsketter; veröordeelen de Ovec
3 «g-

3# LEVENSGESCHIEDENIS VAN
righeid, die dergelijke fchriften in haar gebied
duldt; en maaken werklijk het volk tegen mij
gaande, dewijl ik openlijk de onfterflijkheid der
ziel loochende.
Men geeft mij van dit geval bericht. — Ik ftond
verbaasd, omdat dit Gedicht juist eene letterlijke
Vertaling was van IJOUNGS laatfte. Oordeel, die zeker
de onfterflijkheid der zielen nooit heeft tegengefproken.
Ik fpoedde mij na daken, men wees
mij het uitgegeven Nommer. Hier vond ik het
bedrog in eene enkele Sijllabe.
Daar ftondt in den tweeden zang, welke de opftanding
der dooden fchildert:
„ De mensch ontwaakt, en beft van 't dille leger,
„ Daar hij Hiep eeuwen lang, zij,, trillend hoofd omhoog;
„ Hij fchudt het hoofd, als h atlt hij nog niet uitgeflapen,'
„ En treedt de nieuwe waereld ook nieuw bezield weer in.
Nu was in deze Uitgave in plaats van niem bezield,
(neu öefetti) gedrukt, unbefeelt (onbezield.)
Wie flechts menfehenverftand heeft, die ziet 'ter
ftond in den gcheelen famenhang, dat dit woord
den gantfehen zin verdraait, en hier geheel niet
behoort.
Ik fpoedde mij na den Drukker met getuigen,
en eischte mijn Handfchrift. Hier ftondt duidlijk
neu bcfeelt. De oude man was eerlijk, en zeer ontfteld
over zoo groote drukfout. Maar de Zoon,
die als Zetter werkte, was een boeve. — Terftond
viel ik hem met toorn aan. - Hij ontfchuldigde
Zich met onvoorzichtigheid. Maar ik befpeurde
•ijltt ongerustheid,
Doch,

EREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 39
Doch, op hetzelfde oogenblik tradt een vriend
van mij in, die ook een intekenaar was, en zijn
Nommer altijd gewoon was zelve af te haaien, deze
toonde ons dat nommer, alwaar het woord neu
lefeëtt, goed gedrukt was. Terftond taste ik den
borst ernftig aan, en toen bekende hij openlijk, dat
de Aardspriester TEVIS bij hem gekomen was, cn
hem door een gefchenk" van 4 Louis d'Or en verzekering
van zijne geheele Protectie bewogen hadt,
om het reeds meer dan half afgedrukte Nommer
weg te doen, en het woord, wtbéfecH - te drukken.
Dit was bij nacht, buiten kennis van zijn' Vader
werkftellig gemaakt, cn 'er waren omtrent twintig
Nommers van de eerften uitgegeven, aan de genen,
die ze op den dag der gewoone uitgave zeiven afgehaald
hadden.
Kan de Satan zelve wei listiger ftreeken hebben
en oefenen, dan de roekeloze Paapen, om een' eerlijk
man te benadeelen? De zaak werdt nu ut Ad'
keu ruchtbaar, maar het volk was ééns opgeruid,
en de Priester houdt bij hetzelve altijd gelijk.
Bij dit getrouw en oordeelkundig verhaal ziet
men nu duidlijk, hoe booze menfehen, door het
verftommclen en verdraaien van één enkel woord,
eenen fchrijvcr lasteren kunnen. Dit is mij bijzonder
van de nadrukkers in het Rooujehc Rijk bij mijne
Lcvcnsgefchiedenis overgekomen. Ook heeft de
listige MIRABEAU mij in Parijs dezelfde pots weten
te fpcclen. Mijne wederlegging van zijne Boeken
was nog niet geheel af, toen ik Parijs verliet.
En als ik thans mijn werk overleze, vindt ik wezenlijk
geheele plaatzen in hetzelve, welke in mijn
Manufcript onmooglijk ftaan kunnen, dewijl ik ze
C 4
nooit

4^
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
nooit gedacht, veelmin gefchreven heb. Men koopt
drukker, zetter, uitgever om, om zijn doel te
bereiken; dit is mij wezenlijk gebeurd. Ook is
het mooglijk, dat de Corrector door mij aangefteld,
gewonnen was. Dit heb ik hier willen aanmerken
en te gelijk mijne Lezers verzoeken, dat zij bij
verdachte plaatzen niet vergeten, het geen ik hier
tot mijne rechtvaardiging voordrage. MIRABEAU
is een man, die tot alle laagheden in ftaat is, zoo
dra hij iet winnen, of zijn Schrijvers-trotsheid,
of wraakzucht kittelen kan. Om mij in perfoon
aan te tasten, daar hij mij voor zich zag, daar was
zijne ziel te laf toe. Met de pen kon hij zich ook
niet verdedigen, omdat de mijne hem totaal geflagen
en ontmaskerd heeft. Zijne wapens waren derhalven
de noodweer van eenen overtuigden Booswicht.
Voor mij integendeel ftrijdt waarheid en volksftem.
Hoofdzaaklijk was MIRABEAU, als een fcherpzinnig
menfchenkenner, mij nijdig, dat mijn arbeid mij
toejuiching en voordeden in herlijn te weeg zou
brengen. En dus heeft hij, door het verwringen
van eenige woorden en regels, en door zijnen eigenen
heimlijken nadruk, die veel vroeger dan de
mijne te Berlijn verfcheen, of door omkoping van
mijn' eigen Uitgever mij deze verdrietlijkheid
veroorzaakt, en mijne voordeden weten te verijdelen.
Die voords letterkundigen arbeid kent, kan ligteiijk
oordedcn, hoe zwaar het mij viel, om binnen
5 maanden, gcduurende welken ik den geheelen
dag tot diep in den nacht, naar de Parijsfche mode,
in het gewuel van groote gezelfchappen leven
moest, te gelijk 4 dikke Deelen in eene voor mij
vrcem-

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 41
vreemde taal zelve te fchrijven, en ook te kopieeren.
Ondertusfchen heb ik het echter mooglijk
gemaakt, dat ik de goedkeuring der Natie in veel
hooger graad dan ooiteen Duitfcber verkreeg, die
zich in het veld der Franfche Litteratuur waagde.
Alle Parijsfche Journalen en de uitfpraken der Akademisten
en geleerden waren eenparig ten mijnen
voordeele. En dit is eere genoeg.
Nu weder tot het doel van mijne perfoonlijke
Gefchiedenis. Ik zeg, tot vermijding van alle herhaalingen,
hier niets van alle de gelegenheden,
daar ik voor mijne oogmerken, of voor mijne
nieuwsgierigheid gebruik van wist te maaken, omdat
alles, wat tot de Revolutie betrekking heeft, in
mijn verhaal van dezelve behoort,en ook daar tc pas
gebracht is. Ook zeg ik niets van alle de vriendfchapsbetuigingen,
die ik van eene geheele Natie
genoten heb, voor welke ik niets ter wereld gedaan
heb. Genoeg, men nodigde mij, om mijne
laatfte levensjaaren in Frankrijk te blijven. Men
boodt mij de plaats aan van Marechal de Camp met
8000 Livres penfioen, en ik zou alle mijne kinderen
aldaar heel goed hebben kunnen verzorgen.
Maar foortgclijk aanbod is mij in dien Staat nooit
gedaan, voor welken ik 4a jaaren geleefd, gearbeid
en alle móoglijke wederwaardigheden geleden heb.
Mijne denkwijze en omftandigheden lieten mij echter
niet toe, om van dit zeer voordeelig aanbod
gebruik te maaken. Genoeg, dat ik met algemeen
verkregen hoogachting een land verlaten heb, daar
de erfgenamen van mijnen naam gewis alle harten
voor zich geftemd zullen vinden, en voor mijzelven
draag ik 'er den roem van, dat ik alle bijzondere
C 5
voor-

42 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
voordeden voor de eere van eene rechtfchapen
man opofferde, die alleen leeft, om die genen te
befchaamen , welke hem nooit
in zijne waare gedaante
hebben willen kennen. Genoeg, men heeft
gezien, wat TRENCK doen zou kunnen, en in ftaat
IS te bevorderen, wanneer hij tot groote ondernemingen
wil befluiten.
Staaten de
Want mannen, die in vreemde
volksliefde weten te winnen, en ook te
behouden , behoeft men zeker niet ongcftraft te
tergen, wanneer zij tot wedervergelding in ftaat zijn,
of 'er gelegenheid toe vinden.
Doch dat men van mij niet te vreczen heeft, heb
ik bij de Revolutie van Parijs, liraband, en Hongatïjën
getoond. Ook beklaagt zich de thans onderïigliggende
Hofpartij,
dat zij mijnen getrouwen en te
gelijk fcherpzinnig wel overwogen raad niet gevolgd
hebben; terwijl de overwinnende parti! mij
broederlijk omhelsde, zonder dat ik, ten haarë
voordcele, eene verraders - rol tegen het vertrouwen
van haare partijen gefpeeld heb. Ondertusfchen
blijft dit geval, geduurende het welk ik
toevallig in Parijs verfchecn, altijd eene Hoofd-epoque
in mijne Lcvensgefchicdenis. Hoe hevig nu
deze ook hier cn ginds van winzuchtige Boekdrukkers
en omgekochte loonfchrijyers is aangevochten,
zoo weinig geluk hebben alle deze Brochures der'
zelver uitgevers aangebracht. Een eerlijk man
fchrijft
zijn' naam op het Titelblad, en alle naamloze
nachtvogels heb ik voor nu en altijd in mijne
uitgegeven Verdediging l
n m
affcheid gegeven. Doch
die zich
in perfoon beledigd oordeelt, weet waar
ik te vinden ben, ook laat ik mij niet lang zoeken.
En-

FREDRIK , VRIJHEER VAN DER TRENCK. 43
Enkel de gewezen Rijkshofraad, Graaf GRÜVE-
NITS, heeft zijne eere, die hij dacht beledigd te
zijn, zoeken te rechtvaardigen, omdat ik hem onder
de CETTO'S en KRÜGEES genoemd heb. — Maaide
goede man herinnert zich niet meer, wat ik
hem in zijne kamer zeide, toen hij nog regeerend
Rijkshofraad was. Hij toonde toen berouw cn
leedwezen over zijn Keferat, dat hem door mijn
partij betaald was, waarop ik hem als een armen
boetdoenenden zondaar grootmoedig vergaf. Maar,
wanneer hij, in zijne kaale verdediging ontkennen
wil, dat hij van zijn eer-ambt in optima forma gecasfeerd
is, dan is hij een leugenaar, omdat geheel
Weenen, bijzonder de Rijks-Agent SCHROEDER,
bewezen heeft — dat hij zich in zeker Proces had
laten omkopen. Schoon men zulks- reeds in meer
gevallen door de vingeren hadt gezien, dewijl de
eéne hand de andere waschte, echter werdt hij deze
keer als' Rijkshofraad gefuspendeerd. Het eenige
, dat hem nog eenige jaaren onder de regeering
van THERESIA ftaande hieldt, was zijn kunstjen,
dat hij Doctor LUTHER verzaakte. Maar zij ftierf tot
zijn ongeluk, en de dweeperij op Renegaten hadt
nu een einde. Thans begaf hij zich na Ilongaiijcn,
alwaar bij den Graaf TIIEODOOR BATIIIANIJ door
allerhande oeconomifche luchtkasteelen in zijn net
wilde lokken. Deze aanflag mislukte, men ontdekte
zijn oogmerk, en de Graaf liet den Heer Rijkshofraad
op zijne goederen in een gevangenis opiluitcn.
Hij zat een poos, en losgekomen keerde
hij naa Weenen terug, alwaar de Vorst hem echter
het Conjilium abeundi liet geven. Men wilde het
hoo-

44- LEVENSGESCHIEDENIS VAN
hooge Gerichtshof niet hoonen, door hem openlijk
nis eenen trouwlozen Richter te ftraffen. Dewifl
hij nu juist een Contract in Spanje gefloten hadt,
om hun eene Colonie van misleide Rijks onderdaancn
te vernegotiëeren, zoo werdt de edele Rijkshofraadhjke
menfchenhandelaar, uit hoofde van
deze misdaad, uit het land en van de eerwaardige
Rechtbank weggeholpen.
Dit was eigenlijk zijn lot, het welk ik, onder
verpanding van mijne eere, bekend moet maaken, dewijl
hi, zoo ftout was, van zich te willen rechtvaardigen.
Het geen hij voords van mijne Leven*
gefchicdenis zegt, of hij die al of niet gelooft-
* mij geheel onverfchillig. Het oordeel van zoodanige
heden beOist mijne waarde zeker niet. En
T I C
T0C
J lllc hi»g van eenen GRÜVENITZ ZOU mij even
zoo tot fchande zijn, als zijn getuigenis mij rechtvamhgen
kan
Want, die zich op den Rrchterftocl
laat omkopen; die zijne Duitfche medeburgers
uit hebzucht tot flavernij wil verkopen, die
hoort met meer onder het getal der eerlijke lieden
en is met waardig, dat ik mijne pen met zijnen
naam bevlekke.
Zij, die door zijne laffe verdediging
getroffen
zijn, behoeven Hechts aan één' of
anderen Rijkshofraads - Agent tc fchrijven, en na
vraag te doen, waarom GRÜVENITZ afgezet is,
dan zullen zij den vogel uit zijn algemeen verworven
naam leeren kennen.
Zijne Malverfatie heeft
nnj 18000 gulden gekost, die hij aan mijne kinderen
voor een gefchenk van
100 Dukaaten ontnomen
heeft. Proficiat ! het
g eld heb ik al lans
vergeten.
collegen te rug.
Ook zoek ik het niet meer bij zijne
Voor 't overige wensch ik den
Heer
ö

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 45
Heer van GRSVEN I TZ ééns hier of daar op mijne
reizen te ontmoeten, en dat hij dan van het geen ik
gefchreven heb de Demonftratie a poscaiori eifchen
moge. Hij zal naar behooren bediend worden.
Eindelijk, nadat ik te Parijs alles gezien had, wat.
ik zien wilde, ging ik, dewijl mijne familie-omftandigheden
mij naar huis riepen, op het Stadhuis
bij de Heeren DE LA FAIJETTE en den Maira
BAILLIJ , die toen alleen de magt hadden, om
pasfen te geven, dewijl bij de algemeene gisting
de rechten der uitheemfche Staatsdienaren niet geacht,
of geduld werden. Bijzonder, dewijl de
keizerlijke Staatsdienaar voor zijne perfoonlijke
veiligheid uit Parijs hadt moeten vluchten, kon mij
zijn Pas ook niets baten. Deze beide hoofden der
gewapende burgerij waren mijne vrienden, en beide
verzochten mij op het ftcrkst, om mijne reize,
uit te ftellen, dewijl niemand inftaan kon, dat ik
niet vijftigmaal onder weg door de «gewapende boeren
en burgers lastig gevallen en aangehouden zou
worden, nadien het juist het tijdftip was, dat de
aristocraten cn de hoofden der onderliggende partij
het land uitvluchtten. Maar ik bleef aandringen op
mijn verzoek. — En men ging in de Raadkamer,
om mij voort te helpen. De beide Heeren brachten
hem mij nu met bijzondere beleefdheid buiten,
en FAIJETTE zeide tegen mij: dat hij mij ernftigst
verzocht, om volftrekt geen geweer mede te nemen,
dewijl thans geen reiziger, wie ook, wapens
bij zich mogt hebben. — Ik keek hem hier op aan
met verachting en alle de houding van geraakte belediging
, zeggende:
„ Heer Generaal! ik ben Officier bij eene vreemde

4°~ LEVENSGESCHIEDENIS VAN
de Mogendheid, en wie TRENCK zijn
d e o. e n
„ f
-
e&dit, die fterft van zijne vuist." Word nietdrif'
tig, vriend! hernam hij. — Maar »«. i •
, .... ,
' er nu duizend
J M 1
a i s
tc gelijk komen, en hem eifchen? ~ Dan
fterft hij, die mij de naaste is, en allen, die mii
met overweldigen kunnen." - Men keek mii met
verwondering aan, nam den Pas -te rug,
e n
mii
eenige minuuten alleen gelaten hebbende, bracht
men mij eenen anderen, waar in mij geene wapens
verboden waren. Men hadt nog boven dien uit
hooide van bijzondere achting, het getal mijner bedienden
of medercizenden niet bepaald. Ik had dus
heel gcmaklijk nog iemand van de Hofpartij met
mij uit liet land kunnen helpen. Maar dit zou in
geen geval gefchied zijn, omdat ik hen, welke
mij met vriendfehap overladen hadden, 0p geencr
lei wijze beledigen wilde. Nu nam ik affcheid alles
omhelsde mij hartlijk, maar men twijfelde' of
IK wel gelukkig tot aan de grenzen door zou komen,
alwaar thans alles aan het gepeupel vrijftondt;
gehjk ook de boeren van alle kanten toevloeiden
Ik had reeds zes weeken te vooren eene pas
en ook affcheid van de geheele Had genomen, om
den 10 Juhj op reize te gaan. Doch dit was flecbts
een kunstgreep. Ik wist omtrent den tijd voor af,
wanneer de Revolutie zou uitbreken, om nu niet
gedwongen te wezen, de ééne of andere partij te
kiezen, keerde ik incognito na Parijs te ru- e»
logeerde bij den Hofjuwelier HÜHMER, denzelfden
man, die het beruchte Collier aan den Kardinaal ver*
kocht hadt. (Juist door dit toeval heb ik het ge«
heim, en de eigenlijke waarheid van deze Collicrgefclnedenis
ontdekt, in welke Madame LA MOTTE,
ds

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 4?
de hoofdroi fpcelde, gelijk zij zelve het in een
bijzonder. Werkjcn bekend heeft gemaakt.) In dit
huis zag ik alle de flappen der Revolutie incognito,
ten einde het gevaar te ontwijken, om mij zeiven
voor de eene of andere partij te verklaarcn.
Maar zoodra de hoofdllag beflist was, liet ik mij
zeiven overal onder het volk zien, en-werd even
als te voorcn met opene armen ontvangen. Ook
heb ik gelegenheid gehad, om menigen ongelukkigen
dienst te doen. — Mijn vertrek was des te vergenoegder,
nademaal ik dit groot toneel geheel gezien
had, bij het welk de Despotieke Koning der
Franfchcn ondervinden moest,-dat een volk. zonder
Koning nog altijd een volk blijft, maar dat een
Koning zonder volk een wezen van zeer weinig aanbelang
is. Doch wat .een beledigd, en tot daadlijk
oproer getergd volk is, kan die geen alleen beöordeclen,
die in het verwonderlijk en befchaafd Parijs
toen wraak, woede, en wanhoop op alle wezens
zien kon. En hemel! hoe klein, hoe nedergeflagen,
hoe edelmoedig en onrustig zochten toen de
gunftelingen van het Kof, de trotfche ongevoelige
Grooten, de helden in de Antichambre , en op
de Paradeplaats, de Hofhansworlten cn Genade-negotianten,
mededogen, befcherming en barmhartigheid
bij de geringflen van het volk, die thans den
ftrop in de hand droegen, om -Ministers en landsbloedzuigers
aan eene lantaarnpaal op te knoopen.
Waarlijk, dergelijke Toneelen moeten voor die genen
tot een fchrikbeeld dienen, die Vorften bij den
neus zoeken om te leiden, cn hen om hunne bijzondere
inzichten doen gelooven, dat zij eigenaars
der

4o LEVENSGESCHIEDENIS VAN
der openbare fehatten, en ook boven alle wetten
en volksrechten verheven zijn.
Ik wenschte van harten, dat dit geval thans,door
fcnranderefchikkingen, geheel Frankrijk ^ukkte
moge maaken.
è>uuwug
Deze Natie, die tot edeie gevoelens genegen is
verchent het, dat zij nooit door knoet of buliep ^
tot den phgt van onderdaanen geleid worde TZ
met dezen wensch verliet ik Parijs met aandoening
k
0 1 l d c r
2,'
¥• ^d willen woonen en
Bij de Barrière werd ik van een troep gewapende
burgers aangehouden, men vroeg mij naar de
zag nep
h l J
-
h e t i s o n z e ] i e v e T R £ N
*
h ÏÏ S -T maar voort ' nccmt ons h met ».
fiij hebt in Frankrijk geen pas van doen!
Uus gmg het mij
i n h e t g e h e d e
^
w
BKR "aam noemde, daar eischte men geen pa

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 49
ment, toen mij eene koets met Dames ontmoette.
Deze hadden vervolgends in Parijs uitgeftrooid,
dat zij mij onder weg tegengekomen waren, daar
ik als Arrestant, met Husfaaren omringd, werd
weggevoerd. Dit waarfchijnlijk bericht bracht mij-
• ne vrienden in de grootfte ontfteltenis. De Bis-
•fchop, die mijne aankomst vernomen hadt, liet mij
-ten eten nodigen. Ik bedankte, omdat ik met
fpoed reisde, maar het hielp niet, ik moest verfchijnen,
en vond den eerwaardigft.cn Bisfchop,
dien ik ooit van mijn ' leven gezien heb. Het gezelfchap
was groot. Ik werd behandeld, als of ik
tot de Natie behoorde; en deze dag behoort in de
daad tot de aangenaamften, die ik ooit beleefd heb.
De Maarfchalk BROGLIO was derwaards gevlucht»
en onthieldt zich incognito in het Bisfchoplijk paleis
bij zijnen ouden vriend. Maar het volk, het
geheim ontdekt hebbende, zondt aan zijnen geliefden
Bisfchop eene deputatie. — Men zou zijn llot vernielen,
om den verraader BROGLIO te zoeken. Nu,
werdt hij, door hulp van éénen mijner, vrienden»
gelukkig 'er uitgebracht. en ontvluchte na Luxemburg,
zonder misfchien tot heden toe te weten»
wie hem dezen gewigtigen dienst gedaan heeft. Ik
reisde, met vriendfehaps - betuigingen overladen, na
Tv.-e, bruggen , alwaar ik beloofd had, den Hertog
mijne opwachting te zullen maaken, hier bleef ik
•vier dagen, en genoot alle moogiijke eere.
Thans was ik op Duiijchen bodem, en had mijne
Franfche Nationale - kokarde afgelegd. Het eenige ,
dat voor mij bij deze Revolutie nadeelig was, is,
dat ik door mijne vrienden vöor mijne twee oudfte
dochters, de verzekering van goede Stiftsprebenden
IV. DEEL. D be-

50 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
bewerkt had; maar dewijl de Hofpartij het onderfpit
delfde, was ook dit mijn oogmerk verijdeld.
Nog ééne zaak moet ik hier opmerken, welke
de nukken van mijn noodlot bevestigt. Zekere Dame
uit Wormandic, welke eene eenige dochter hadt
van vijftien jaaren, fchoon en wel opgevoed, en die
tevens een vaders bezitting van 80,000 Livres in-
'komften werklijk bezat, was zoo met mij ingenomen
, dat zij mij dezelve voor mijnen oudften Zoon
opdroeg, en 'er haar woord op gaf. Ik fchreef het
hem na Weenen, hem raadende, den dienst aldaar
te verlaten, en ten fpoedigften bij mij te komen.
Maar hij gaf mij ten antwoord — dat hij hier on-
•mooglijk toe befluiten kon; hij was in Oostenrijk
met zijn geluk te vrede, bij het Regiment bemind,
cn hij wilde den Keizer met ijver en trouwe dienen.
Ik deed hetzelfde voorftel. aan mijnen tweeden
.Zoon, die in Vruisfifchen dienst is. — Deze verklaarde
zich. — Hij wilde eeuwig naar niets an-
-ders ftaan, dan een goed Pruis/i'xh officier te blij-
•ven; dit behaagde hem zoo wel, dat hij geen ander
geluk wenschte.
Zoo gaat het den besten vader. Hij zucht, wanneer
de driftige jeugd zich zeiven in den foldatenrok
gelukkig acht, en moet met aandoening eene
gelegenheid voorbij laten flippen, die niet weder te
krijgen is. Dus was ik ook in Frankrijk ongelukkig,
in het doel, om het welvaaren mijner kinderen
te bevorderen. Maar indien ik alle mijne dochters
bij mij had gehad, zoo ben ik zeker, dat zij
verzorgd zouden geweest zijn, dewijl, in den
geestdrift voor mij, elk, Franscbman 'er zich eene
eere

FREDRIK, VRIJHEER VA NT DER TRENCK. 51
eere van gemaakt zou hebben, om mijn behuwdzoon
te worden. Bovendien ontbreekt het haar
niet aan fehoonheid, postuur, en perfoonlijke hoedanigheden,
om eenen man,,gelukkig te maaken; cn
haar verftand is door mij gevormd. Maar zij waren
, helaas < niet bij mij, en dit gunftig tijdftip is
vervlogen. Bovendien had ik een gewigtig voordeel
in Frankrijk, voor de bezorging mijner kinderen.
Mijne moeder hadt in Pnusfn zekeren Graaf
I/OSTANGE , tot haar' tweeden man verkozen. Nademaal
nu de in Parijs hoogst-aanzienlijke familievan
LOSTANOE, met de eerfte Huizen des Rijks,
met die van Kochefaucouh en Koclnaunona vermaagdfchapt
is, en alle deze huizen mij >mn ch r oude,
en ch.; eouiin noemden, welke eere zelden aan
eenen Duitfcher gebeurt, zoo was niets gemaklijker,
dan door haare bemiddeling, aan mime dochters
mannen te bezorgen, die in Oostenrijk niets te
hoopen hebben, daar ik geheel geene bloedverwanten
heb, en de domfte Nationale hoogmoed diplomata
van it'eenen eischt, die men aldaar, zonder
verdienden, met klinkenden gelde kopen kan. De
vaderpligt is dienvolgends, bij mijne grijze haairen,
een zwaare post voor mi , om dat hij mij geene
rust op mijn dorp vergunt, terwijl mijne' kinderen
opgroejen, om ééns in de groote wereld te verfchijnen.
Ik moet hen tegen wil en dank in dezelve
verzeilen, en van mijne tegeuswoordige geliefkoosde
neiging tot de eenzaamheid van 'liet landleven
afzien. Daarom vooniaamlijk doorreize ik
de wereld, en zoek gelegenheid, om hun nuttig te
.wezen-
Dij mijne wederkomst te mcmn, op het dndo
D 2
va»

52 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
van Augustus, was alle nieuwsgierigheid ingefpannen,
om van mij het verhaal der Franfche Revolutie
te hooren. Maar ik verwijderde mij van alle gezelfchappen.
En dewijl de Keizer thans zwaar ziek
lag, vernam hij door den Vorst DIETRICHSTEIN,
Opperftalmeester, van mij, het geen hij weten wilde,
en ook zonder mij misfchien niet weten kon.
Aan dezen Heer alleen vertrouw ik alle mijne geheimen,
zonder achterhouding. Ik vereer hem,
'omdat ik zijn karakter ken, en dewijl hij den Monarch
daagiijks zag, en bij het Levcè gewoon is te
fpreken, ben ik verzekerd, dat hij de waarheid heeft
'overgedragen.
Hier nam ik nu gelegenheid, om hoofdzaaklijk
van de Brabanclfche Revolutie te fpreken, dewijl ik
in Parijs gelegenheid had, om het gantsch ontwerp
na te fpooren. Ik bewees hem, dat geheel Braband
zonder redding verloren was. Maar hier op gaf de
'Monarch geen acht, en befchouwde de geheele
zaak, als eene niets beduidende kleinigheid. Toen
ik dit zag, begaf ik mij na mijn landgoed, en zond
hem alles fchriftelijk toe. — Ik ontdekte hem de
cenig mooglijke tegenmiddelen , en bediende mij
daarbij van deze beflisfende uitdrukking — dat, ingevalle
zijne Keizerlijke Majesteit Braband niet
tinnen drie maanden veiioorcn hadt, ik mijn hoofd
op de openbare markt wilde opofferen.
Maar ach! daar volgde geen antwoord. — Men
heeft hem op zijn doodbed gevraagd — of hij mijn
gefchrift gekregen en gelezen hadt? Het antwoord
was: ja; TRENCK heeft gelijk gehad, maar ik heb
het niet kunnen gelooven, en hier bij bleef het.
— Ik'bleef in den ftrengften zin een eerlijk man.—
en

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 53
ci wat is mijn loon? Niets. Het is waar, dat de
Monarch geern de bijzonderheden van mij hadt willen
weten, om zich perfoonlijk te wreeken, maar
ik was nooit zijn verfpieder; en vrienden, die mij
hun vertrouwen waardig oordeelden, verraadt geen
TRENCK, ten gevalle van eenigen Vorst; dat doen
alleen fchurken uit eigenbelang. Ik heb daar veele
vrienden, zelfs de Baron VAN DER HAGEN, Gouverneur
van Brusfel na de Revolutie, is mijn vrouws
zusters zoon, en ik ben verzekerd, dat de waare
Patriotten van Braband, die juist geen Paapenknechten
zijn, de wijze, op welke ik bij deze revolutie
gehandeld heb, goedkeuren, cn de vrienden
van mijne kinderen blijven zullen.
Thans ben ik Wereldburger, die onder alle natiën
vrienden nalaat; ook zijn dit zeker de rechtfehapen
Hongaren insgelijks. Ik was voor drie jaaren
in Pest, toen alles morde en misnoegd was, ook
reden hadt om zulks te zijn, cn hun volkshoogmoed
tot wanhoop toe getergd werdt.
Ik verzoek mijne vrienden, die mij toen hun
hart, hunne geheimen, zonder achterhoudendheid
ontdekt hebben, om aan pniri raad te denken, dien
ik hun toen gaf. Was ik niet een waar Profeet!
Ik zeide — kinderen! weest bedaard — het is thans
het tijdftip niet. — Tegenftand veroorzaakt uw
verderf. Geduld, verwacht gunftige tijden. In een
paar jaaren zullen en moeten alle ontwerpen van
uwe vijanden mislopen, en JOZEF zal alles weder
herroepen, hetgeen hij thans met drift beveelt.
Ook deze vreugde heb ik beleefd, toen hij, op
zijn doodbed, nog te rechter tijd mijne voorzegging
vervuld heeft. Bij u gefchiedt nu het zelfde, dat
D 3
ja

54 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
in Frankrijk gebeurd is, zonder dat in Hongarije*
een druppel burgerbloed vergoten is. Maakt gebruik
van de gelegenheid, en waakt, op dat 'er
geene paapenkluisters voor u gefmeed worden, Prin?
cipih objla, fero medicina pwratur. En als die gelegenheid
daar is, zoo denkt aan de onrechtmatige
bezitters van TRENCKS goederen in Sclavonië, die
ik, op de fchandelijkfte wijze, tegen alle Hongarifche
FundamcntceJe wetten verlooren heb, toen
uw Kamerprefident, onder de Despotieke magt,
menige familie arm maakte, om zich cn zijne vrienden
te verrijken, en ontvangt mijne kinderen en
naams erven, als incolae legiiimi regni Hungariac,
(wettige ingezetenen van het Koningrijk Hongarijen,y
wier Vader, in fpijt van alle geleden rampen, nogthans
een eerlijk gezind Hvtigaanch hart in zijn
graf mede nam, het welk geern voor uwe vrijheid
gebloed zou hebben, maar thans zich over uwen
weder op nieuw herleefden welvaart verheugt.
Denkt ook aan de verdienden van den gewezen
Pandoeren overften TRENCK, die zijn vaderland eere
aandeedt. en bewaart mijne fchriften, inzonderheid
mijn getrouw verhaal van de Franfche. Revolutie,
de ontmaskerde friester, de Evenaar tusfehen Priester-
en Vorften-magt, en de Macedonifche Held, in
uwe Archfen en Bibliotheeken.
Thans beleefde ik ook de Hoofdrevolutie in Oostenrijk.
Ik was te Weenen, toen JOZEF met den
dood worstelde, toen hij alle zijne ontwerpen vernietigd
zag, en nog tijd hadt, om het grootfte deel
derzelven te herroepen, voor dat het vuur uitbrak.
Hij overleedt, en heeft voor mij ook niets gedaan
nochherrospen, THERESIA zou misfchien, op het
eiri-

FREDIUK, VRIJ HEER. VAN DER TRENCK. $5
einde van haar leven veel voor mij gedaan hebben;
zeker, de Keizer ook. Maar helaas ! zij ftierven
beiden in Paapen handen, en daar deze toegang
vinden, daar is voor mij cn mijn recht niets te
hoopen. Doch gewis, deze twee jaaren waren
merkwaardig, zedert ik het derde Deel. van mijne
gefchiedenis, in Berlijn gefchreven heb. Het waren
in de daad triumf jaaren, in welken ik bij vreemde
volken de lauërtakkcn ontving, die ik in Oostenrijk
verdiend, maar hier alleen niet gevonden heb. Misfchien
brengt mij de nieuwe regecring een nieuw
tijdperk aan, daar in ik de vruchten van mijnen arbeid
genieten kan $ zoo dacht ik toen. Volgt dat
niet, dan heb ik mij zeiven niet te verwijten, wanneer
ik een befluit neem, en ik zai wel een haven
weten te vinden, daar mijne pen, het geen ik tot
hier toe verzweegen heb, ongehinderd ontdekken
mag, cn mijne asfche eere zal aandoen.
De verbetering, 'welke JOSEF ondernam, hadt alle
bezitters van Landgoederen in Oostenrijk een
derde van ons eigendom ontnomen,en de despotieke
proceduuren van onze Kreits-ambten hebben mij het
landverblijf alhier onaangenaam gemaakt, alwaar
thans onze bedienden op het land niets meer voor
den Landbouw kunnen ondernemen, terwijl zij alle
rechtskundigen en Advokaten moeten zijn, welke
in het kreitsambt in dit, maar niet in het Oeconomisch
vak geëxamineerd worden. Maar zulke
lieden vindt men Hechts met dubbele kosten, zonder
het minde nut in de hoofdzaak te kunnen hoopen.
Treuriger kan geene omfhndigheid voor een
bezitter van landgoederen in dit land zijn , die de
vrucht van zijnen arbeid ziet verijdelen, en nadien
D 4
te-

$6 LE V2 NS GE SC TUF. DE NIS VAN
tevens door deze nieuwe inrichting onze boeren
niets meer arbeiden , dewijl zij door dwang daar toe
niet meer verpligt kunnen worden; nadien tevens,
door de ontzettende werving het land van arbeidende
handen ontbloot is, zoodat de landbouw
verzuimd moet worden; nadien gebrek aan menfehen
daadlijk alle onkosten. verdubbelt, en de
lasten integendeel nog daagüjks vermeerderd worden,
zoo zie ik, met droefgeestigheid, ook nog
zelfs de overblijfzels van mijne, uit de tanden der
roofzucht geredde, bezitting daagüjks verminderen.
— En nadien hier geen eigendom veilig is, zoo
moet ik-, in mijn grijzen ouderdom, ook dit verlaten,
daar ik enkel met tegenzin arbeiden kan, ik
moet mijne rust aan den vaderpligt opofferen, en
eene andere haven zoeken, die ik reeds voor lang
voor mij open gevonden zou hebben, bijaldien ik
min groot dacht. Ik heb voor Oostenrijk 43 jaaren
gearbeid en geleden, cn alle gelegenheden tot
rijkdom en eereposten verwaarloosd of afgewezen,
om alle verwijten van onftandvastigheid na mijn
dood af tc weeren. Maar mijn loon is ondankbaarheid.
Evenwel had ik al lang behooren te voorzien,
dat ik eene dwaasheid beging, indien ik niet
elke gelegenheid aanvatte, waardoor ik een land
met eere verlaten kon, in het welk tot hier toe
de Priester-wraak een open veld vondt, om mannen
van mijn foort werkloos te houden. Maar de
jaaren zijn verlopen. Het berouw komt te laat.
Dan, genoeg, mijn rol is met roem cn algemeene
toejuiching gefpeeld. En als men mij den roem
alleen in IVecntn, Home, en Madrid niet toejuicht,
heb ik dien evenwel in geheel Europa, op eene
waar-

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 57
waarlijk benijdenswaardige wijze, verkregen. Mijne
waarheidsliefde en al tc vrije" pen zijn juist elks
zaak niet. Ik heb alleen daardoor geleden; maar
niets berouwt mij, wat ik in dit vak gedaan heb. —
God geve, dat mijn zoo ftormend als onrustig
doorgelopen levensbaan op het einde eindelijk gerust
worde. Als ik voor mij zclven alleen leefde,
zou ik al lang in de haven zijn, en ook
de derde confiscatie weinig achten. Maar vaderpligt
hieidt tot hier toe mijne befluiten te rug , en
het grijze hoofd mag niets ondernemen, waardoor
het belagchelijk zou kunnen worden. Wij beleven
thans een kritiek tijdftip. Ik heb binnen twee jaaren
voorvallen beleefd, die ik voor ao jaaren zou
gewenscht hebben, toen ik nog jaaren en krachten
voelde, om'mede te doen. Misfchien zie ik in dit
jaar nog een toneel, bij 't welk ik als aanfehouwer,
van toezien vermoeid, nog medefpeelen, of mijn
gordijn eerlijk laten vallen, of met toejuiching het
kabaaien-toneel der waereld verlaten kan. 't Is
waar, het is beter, in mijne jaaren een aanfehouwer
te zijn, cn anderen toe te juichen,
dan zelfs uitgefloten te worden. Mijne gefchiedenis
zal nog veel gelezen worden, wanneer ik
niet meer ben. Doch, of men over honderd
jaaren , wanneer de ooggetuigen overleden zijn,
aan derzelver mooglijkheid twijfelen zal, dit kan
Voor mij onverfchillig wezen, nadat ik van mijne
tijdgenoten goedkeuring en vertrouwen met genoegen,
in den hoogstmooglijken graad, verkregen, en
ook genoten heb.
Nu moet ik eene gebeurenis vernaaien, welke
de zonder einde voortduurende nukken van mijn
D 5
lot

53 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
lot bevestigt. Ik had in Parijs met mijne fchriftea
geld verdiend. En dewijl toen, wanneer alle Ari-
ÖOCTateh d e vlucht namen, en al het gemeen in het
land omzworf, niemand meer dan 25 Louis d'or
aan baargeld mogt medenemen,zoo gaf ik mijn geld
aan den Bankier FINET, mijnen hartlijkst geliefden
vriend, van wien ik een wisfel op Weeoen
nam.
Bij het affcheid nemen weende de man bitterlijk,
drukte mij de hand, en zeide. — Wij zien eikanderen
nooit weder, mijn vriend! Ik verzekerde
hem, dat ik fpoedig weder komen, en in Frankrijk
leeven en fterven wilde. Hij zag mij met
aandoening aan, en herhaalde: — Ik zie u nooit
weder.
Mijn oogmerk was nu, regelrecht na Weeaefo tc
reizen, daar eerst alles te betaalen, wat ik fchuldig
was, alles in orde te brengen, en vervolgends
eerst na Zwrbach op mijn landgoed te vertrekken
, mij geheel niet meer in de wereldfche zaa-
'ken te mengen, maar aldaar in den fchoot van mijne
vrouw en kinderen mijne laatde dagen door te
brengen.
Als ik nu op de Postdation Kcmmdbach aankwam,
welke maar twee uuren van Zwerbach afligt,
vond ik daar mijne vrouw en twee oudfte
dochters, die derwaards gereden waren, om eene
verkoping bij te woonen. Welk een ijslijk lot
voor mij! — Ik kon onmooglijk anders, of moest
met haar na huis rijden. Eene geheime drift,
om na Weenen te fpoeden, ontruste mij; evenwel
bleef ik vijf dagen t' huis.
Bij mijne komst tc Weenen bood ik de Parijsfche

FR.ErjR.IK •> VRIJHEER VAN DER TRENCK. 59
fche Wisfelbrief van 860 Louis d'or aan; maar
hoe ontflelde ik, toen men m j zeide, — gi komt
te laat, want gisteren hebben wij tijding gekregen,
dat TINET een breuk van 50 Millioenen gemaakt,
en zichzelven doodgefchoten heeft.
Aan de flagcn van het noodlot gewoon, en tot
het ontvangen van dezelven gehard, verwonderde
ik mij over mijn geduld, om 'er nog meer af te
wachten, en morde niet tegen de Voorzienigheid,
die op het zelfde oogenbiik mine vrouw na Kemmelbach
bracht, waardoor ik in mijn oogmerk, om
ten fpoedigften na Weenen te reizen, verhinderd
werd. Het is waar, dat ik die vijf dagen in Zwer-
.bach onrustig was, zonder tc weten, waarom?
Misfchien werdt mijn befchermgeest door PINETS
onrustigen geest aangefpoord, om mij te waarfchuwen;
maar dewijl de geesten niet fpreken, zoo kon
ik hun oogmerk niet raaden. Voorgevoel van een
aanftaand ongeluk is een droomgezicht, waarvan
ik de uitwerking op mijne verbeeldingskracht
nooit heb kunnen ontwikkelen. Drie dagen vroeger
zou ik mijn geld in Weenen ontvangen hebben;
deze verzuimd zijnde, verloor ik alles, en
moest nieuwe plans fmeeden, nieuwe ondernemingen
waagen, om mij zeiven te helpen, en mijne
behoeften te voldoen. Ik ben derhalven tot onophoudlijkcn
arbeid en onrust beftemd. Rijk en
gelukkig moest ik nooit op aarde zijn. Ik verhaal
daarom dit zeker zeldzaam voorval enkel, om te
toonen, dat het geluk niet altijd van ons gedrag
afhangt, en dat mijne Levensgefchiedenis eene
ieerfchool is voor dat foort van menfehen, die
gee-

6b
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
geene redenen vinden, om zich zclven te verwijten
, dat zij door eigen fchuld nooit tot rust geraaken
kunnen.
' ': b
Alleen is het mij onbegrijpelijk, dat PINET, die
mij waarlijk van harte beminde, en mij zoo groote
en overtuigende kenmerken van zijne vriéndfchap
en vertrouwen in Parijs gaf, nogthans mijn geld
aannam, daar hij eene breuk van 50 milliöenen
maakte, en zich zeiven op den zesden dag na mijn
vertrek doodfchoot. Dit raadzel is voor mij onopioslijk.
Maar ik moest op nieuwe middelen
denken, om voor mijn huis te zorgen, en mij van
mijne haven te verwijderen.
Keizer JOSEFUS was mijn man niet, wiens toejuiching
ik ooit gezocht heb, wien il v
zelfs op de
eerfte eeretrappen niet verlangde te dienen. Zijne
Levensbefchrijvers mogen de waarheid niet
fchrijven, en men zou misfchien mijne pen van
partijdigheid befchuldigen, wanneer ik
z e
bekend
maake. Genoeg voor mij, bij
w a s e c n w e z c n l i j k
vijand van de Letterkunde; hij verachtte alle
geleerden, en hadt eene gelofte gedaan, om,
zoo lang hij leefde, nooit een gedrukt boek te
lezen!
Hij was Despoot i n d e n
hoogstmooglijken trap,
gevolglijk behaagde hem mijn Macedonijche Held en
vrije fchrijfftijl geheel niet. Hij liet de vrijheid
van de drukpers enkel toe, dewijl hij zijn volk te
diep in het flijk der groffte onkunde verzonken zag,
om voor de daar mede verbonden verlichting te
fchroomen.
Bij eene andere wijze van opvoeding zou hij een
groot Regent, maar nooit een groot man hebben
kun-

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK.
6t
kunnen worden. Maar infpanning was nooit zijne
zaak, daarom fcheen hij, voor 't oppervlakkige,
kundigheden te bezitten, maar tot gegronde kennis
hadt hij geheel geen' aanleg. Zijne zwakte was hoogmoed
en verwaandheid; zijn hart wreed en onverbidlijk;
zijne wezenstrekken verraadden den fpotter,
den gebieder, die zich verbeeldt, boven alles
verheven te zijn. Hij wilde rechtvaardig fchijnen,
zonder zulks te zijn. Hij was geen meester van
zijne hartstochten ; en noch geboren, noch gevormd,
om de voorgenomen Heldenrol te fpeelen.
Wantrouwig van aard, moest hij bij eene Natie
ftreng en ongevoelig worden, die wezenlijk tot den
diepst mooglijken graad van bederf en laagheid vervallen
is. Eere, vaderlands-liefde, menfchenpligt,
grootmoedigheid, deugd, eerlijkheid zijn in Weenen
zelfs bij ta»m niet bekend. De Jongeling hoort,
noch in opvoedingshuizen, noch fchoolen, noch in
den Katcchismus, noch van zijne ouderen, volftrekt
geene grondregelen noemen, die den edelen
man, den goeden burger, vormen. Afiaaten zijn in
alle Kloosters, Bedevaards-plaatzen, en Kerken de
fchcering en inflag.
Wie fchendaaden begaat, ja zelfs de Hofraad en
Referent, die een valsch vonnis velt, of zich-laat
omkopen, zendt een' arm mensch met betaling na
Marienzd, en laat voor zich bidden en aflaat haaien.
Men rekent de goede werken tegen de kvvaaden
af; trokkeert de laatften als wisfelbrieven op
een' ander; verordent van het geftolen geld zielmisfen,
en men krijgt, al heeft men vijftig jaaren
lang, als een fchelm geleefd, evenwel in zijn laatite
o ogenblikken, van den Priester de Abfolutie
Dit

6i
LEVENSGESCHIEDENIS
VAN
Dit zijn de waare Volks- en Godsdienst-grondregels
in Oostenrijk. Leveranciers, Kasfiers, Kommisfcnsfen,
Agenten, en bijna allen, die gelegenheid
hebben, om zich van den openbaren fchat te ven-ijken,
fteeien zonder fchaamte, en zonder vreeze
Voor ftraf THERESÜ's goedheid en overgedreven
toegevendheid voedde en bevorderde openlijk bekende
ftaatsdieven. JOSEF vviidc 'er met den ftok
onder fmijten, maar men fpotte daar met hem, daar
bijna alles volgends grondregels bedriegt. De fchakel
in alle gerichtshoven is al te vast verbonden,
en daar de Monarch, die geen menfehenkenner is
an den grooten hoop kiezen zal, daar de een den'
ander protegeert, daar fchnrken het recht in handen
hebben, daar de eerlijke zeldzame mah als een
Babbelaar van den Prefident aangeklaagd, en als
een onrustige ziel uit den Raad geftoten, in werkeloosheid
zuchten moet; daar worden nieuwe
wetten en ftandvastfg langduurig geduld verëischt
om een nieuw volkskarakter te vormen.
JOSEFUS kon derhalven geene hoofdreforme ten
uitvoer brengen, want in een zoo diep vervallen
land baten bevelen, en bilflagen, of beulen niets
Het geheele Volks-karakter moet veranderd en gevormd,
en in een andere vorm herfmolten worden.
In het opvoedings-plan moeten alle Theologanten
uitgefloten blijven, want deze leeren naaide
Komdnfche voorfchriften, volgends dezen koestert
men domheid en ondeugd , omdat de verftandige
den Priester weinig gelooft, en de deugdzame
integendeel geen aflaat behoeft. Nu ontbreekt
het in de Oostenrijk/bh, Staaten aan goede Leeraars,
gevolglijk kan men geene goede Kweekfchooka

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER. TRENCK. 6%
len oprichten. Hier toe worden ten minften twee
gedachten gevorderd, en weinige Vorften leevea
Zoo lang als FREDERIK , om dezelve te zien kiemen,
wasfen, en bloejen, ten einde ook voor
elk vak in het Staatsgebouw bruikbare mannefl
voort te brengen. Maar JOSEFUS was tot de uit*
Voering van folide ontwerpen geheel onbekwaam.
Hij wilde alle hooi op zijn vork nemen. Hij
doordacht niets in den grond, hij kende de waare
bronnen van het kwaad niet, en maakte wetten
en verordeningen, voordat hij de hinderpaalen uit
den weg hadt geruimd, en de moogliikheid der
uitvoering bepaalen kon. Wat volgde dan? Eene
Verbazende menigte uitleggingen, dewijl zijne
handbillctten zeer duister en dubbelzinnig uit zijne
pen kwamen, cn vervolgends weinig ernst in
de uitvoering, en eindlijk onverfchillig ftilzwijgen
bij overtredingen, of zelfs wel herroeping, of
geheel nieuwe verordeningen, die het zelfde lot
hadden.
Nooit is de domfte Vorst meer befpot, min geacht,
of bemind, en gehoorzaamd geworden, dan
de in zijn foort zekerlijk fchrandere JOSEFUS;
maar die in zijnen arbeid moede, afgefchrikt, gemelijk,
en onvergenoegd werdt,dewijl zijne Staatsdienaars
en Raaden bij den ouden gewoonen dender
bleven, en 'er geen één bekwaame geest met
hem arbeidde, nadien hij alles alleen weten en zonder
hulp uitvoeren wilde. In zulken toeftand werdt
hij wezenlijk een menfehenvijand, en hij zou allengs
de ongevoeligfte dwingeland geworden zijn»
als hij langer geleefd hadt.
Zijne daaglijkfche verkecring hadt hij met lieden»
die

64 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
die nog min kundigheden bezaten, dan hij zelve 5 .
Kundigheden, die tot de kunst van regeeren behooren,
hadt hij nooit opgedaan. Hij wilde zich
hier en ginds van grove vooröordeelen losfcheuren,
maar zij brachten dra zijn natuurlijk en niet
uitgewerkt verftand onder het juk , en zij, die hij
tot raadgevers verkoos,, maakten zich dra meester
van alle zijne benevelde denkbeelden, maakten zich
zijne zwakheden ten nutte, waren zeiven menfchenvijanden
of eerzuchtige. Despoten 3 zij voerden
hem aan eenen leiddraad, en lieten hem in
draaikolken van verwerring vergeefs land zoeken*
Hoe meer wederftand hij overal vondt, hoe meer
zijn hart zich verftecndc voor het gevoel van het
edele en verhevene. Zijne verkozen medehulpen
moesten Despoten, gevoelloze menfehen, tijrannen
wezen. Zij vlciddcn zijne natuurlijke neigingtot
onfeilbaarheid, verliokten zijn hart tegen alle
.zacht gevoel, het welk alleen Vorften in de wereld
gelukkig kan maaken, en tijrannifeerden de volken
onder zijnen naam. Zijn hoogmoed duldde geen
tegenfpraak. Vleijers, bedriegers drongen zich
om den troon; en benevelden de waarheid. Nadien
• nu deze allen zijne eigenzinnigheid ftandvastigheid
noemden, en de willekeurige Eigenmagt
hemelhoog verhieven als het cenigfte middel,
waardoor hij den grootften van alle Vorften, den
roem van den grooten FREDERIK, verdonkeren cn
•zelfs overtreffen zou kunnen, zoo wilde hij ook
reeds onfeilbaar fchijnen, en deze onfeilbaarheid
aan alle Gerichtshoven , Prefidentcn, cn in de armee
van den Generaal tot aan den Korporaal me.
dcdeelen.
Niets

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 65
Niets icon hem meer beledigen, dan wanneer
men hem bewees, dat een Referent een fchurkenftuk
begaan hadt. Mij zeiven gaf hij ten antwoord,
toen ik den beruchten Regeerings - raad, den Edelman
VAN ZETTO als een bedrieger bij hem .afschilderde
:
Een Referent kan en moet geen ongelijk hebben,
anders verliest het gantfche Hof zijd eerbied cn
werkkracht; en die gantfche Gerichtshoven beledigt,
die beledigt mij.
Ik verloor hierbij 13,000 gulden , en moest
ftilzwijgen. ZETTO integendeel werdt tot Curator
over mij aangebeld, die mij nog 12 jaaren barbaarsch
gefchoren en gefchraapt heeft, tot hij eindelijk,
uit hoofde van nieuwe misdrijven, met de
bezem in de hand, de ftraaten in Weenen heeft
moeten veegen, en in een tuchthuis geftorven is.
Om aan de geheele 'wereld de Manipulatie van
een Wccner gerichtshof te ontvouwen , zal ik beter
in 't vervolg dezer gefchiedenis het toenmalige
Judicium militare mixium (den gemengden krijgsraad)
in de waare gedaante fchilderen; waarbij de
eerlijke man gewis ijzen en die genen beklaagen
zal, die bij dergelijke richters recht moet zoeken.
In zoodanige omftandigheden kon JOSEFUS niets
veranderen. Hij liet wel eenige Referenten en
Hofraaden op den Pranger te pronk ftaan; maar
dit vereenigde den band van broederfchap te meer,
ën hij werdt des te meer bedrogen, meer nog dan
alle zijne voorzaten, die zich van hunne Biechtvaders
lieten leiden. Hij vondt geen ftof om verkiezing
te doen, ook wist hij den vermomden bedrieger
niet te onderfcheiden \;an dea eerlijken man,
IV. DEEL. E ' G C.

66 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
gevolglijk werdt hij wantrouwig tegen allen,onrustig
en vertzaagd in de uitvoering van zijne voorgenomen
verbeteringen, en alles rolde in een Chaos
door eikanderen.
En nu meende hij dit kwaad door eene verbaazende
menigte van nieuwe verordeningen , wetten,
en Refcripten te verhelpen; maar alzoo alles onbekookt,
onduidlijk, onuitvoerlijk verfcheen, zoo
werd geen een bevel gemaintineerd noch voltrokken;
het oude fpreekwoord — Weener-plakaaten
duuren maar drie dagen —» werdt bevestigd, en
alles bleef niet alleen bij het oude, maar de verwerring
werdt nog grooter, de feookebranden cn
bedriegers wonnen ruim veld, en het Despotisme
woedde toomeloos bij het Hof, in de gerechtshoven,
en bij het Leger.
Het gelchrijf en gewrijf nam zoodanig de overhand,
dat men geen papier genoeg voor de Gcrichtskamers
bezorgen kon, en alle arbeid was
fchimmenfpel, en ook zonder uitwerking. Ik zelf
ontving op mijne heerlijkheid in één jaar 113 verordeningen
en gedrukte Refcripten van de Regeering
en het kreitsambt, van welken 'er geen tien
bruikbaar waren of volbracht werden. Het geen
een jonge Regerings - raad bij nacht droomde,
of hem van planmaakers, vagebonden, of domkoppen
in de ooren geblazen werdt, verfcheen 's morgens
in den Raad, en gaf ftof tot een nieuw bevel.
Het is bekend, dat de IVeener Gerichtshoven uit
twee foorten van menfehen beftaan; de eerite zijn
die jonge rijke Cavaliers , die enkel de onderfte
trappen doorlopen, om dra Prefident te worden;
deze Heeren onderhouden elkander meestendeels in
den

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 6*7
den Raad met hunne liefdegevalletjers, met gebeurenisfen
in liet perk, met hunne paarden, en hooffche
ftreeken; hunne kundigheden en wetenfchappen
zitten enkel in den neutel van kamerheer verborgen,
en zij bezitten grootendeel noch wil noch
bekwaamheden, om den ftaat te dienen; hunne richterlijke
ambtspligten en het recht des menfehen,
waarom zij den eerwaardigen richterftoel bekleeden,
laten zij aan de Referenten of zoogenoemde geleerden
over.
Deze zijn gedeeltlijk materiëele domkoppen, of
letterlijke Wetgeleerden, gedeeldijk ook arglistige
Advokaten, of geftudeerde rechtverdraajers. Nu
weet men overal, dat dit foort van menfehen van
gefchenken cn ftreeken leeven moet. Hoe beter
een Advokaat de rechten verwringen kan, en zijnen
richteren een rad voor de oogen weet te draajen,
hoe meer partijen hij verkrijgt. Die nu billijke
zaken ter verdediging op zich neemt, wordt gewis
geen rijk of beroemd advokaat. De fchurk, de woekeraar,
de bedrieger, betaalt driedubbel voor het
geroofde goed, gevolglijk wint hij het proces zeker,
dewijl de eerlijke man geene protectie zoekt,,*
en noch Richters noch Advokaten betalen wil»
of kan.
Dergelijke Rechtsgeleerden, hebben nu Voor den
eenen of anderen Cavalier, of Minister, en Prefident
een gewigtig proces gewonnen, en klimmen
nu dooi- protectie tot den trap van Hofraad en
Referent. Gelukkig dan , wiens gekozen Advokaat
een oud vriend en Collega van den nieuwen Heer
Hofraad is! En wee hem, die Hechts letterlijk zijn
fecht zoekt! Men zou geloovcn,dat 'er in den raad
E a
ge-

68 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
geftemd wordt. Maar helaas! die Weenen kent,
weet, dat geene of zeer weinige Raaden de Acten
lezen, en dat zij gevolglijk enkel naar de voordragt
van den Referent ftemmen, Gelijkfoortige Collegen
wasfchen elkander de handen, cn handelen even
eens bij gelijke voorvallen. De Prefident is gemeenlijk
een oud onwetend Cavalier, en wanneer
misfchien een enkel lid, die een eerlijk man is, en
onder het ophaalen van zijne fchouders de groffte
onrechtvaardigheid ziet pleegen, fpreken wil ,
zoo wordt hij van den grootften hoop overfchreeuwd,
en moet bij alle voorvallen den mond houden, hij
wordt als een onrustig mensch en zonderling man
afgcfchilderd, ook kan hij, omdat hij geene buitenkansjens
zoekt, van zijne bezolding. Mevrouw de
IJifrathifi niet zoo als anderen opfchikken, en
wordt langs dit kanaal gedwongen, verachtelijk te
keven of een fchurk te worden. Dit is de waare
loop van zaaken in de Gerichtshoven.
Ik heb zelfs een geval in het Judicium miütare
rnixtum, (den gemengden Krijgsraad) beleefd, dat
de Referent zijn verflag voorlas, maar toen een ander
in de plaats Helde. Het kwam vervolgends
van den Hof krijgsraad gedecreteerd af, werdt voorgelezen,
en alle de leden vonden het van geheel
anderen inhoud. Het was eerroovend tegen mij,
bijzonder tegen mijnen Agent, met naame DORF-
NER, deze eischte fatisfactie, en heeft die ook
door een Request verkregen. Nogthans bleef de
Referent ongeftraft, en zijn vonnis tegen mij voltrokken;
ik fchreeuwde luidkeels, maar zonder
gevolg. Diezelfde man is thans Hofraad en Referent

FREDRIK , VRIJHEER VAN DER TRENCK. 69
pent in den grooten Hof krijgsraad, alwaar hij mij
de gevoeligfte ftreeken van wraak heeft toegebracht,
Hier komt nu nog dit bij. De Agent DORFNER.
is rijk, heeft eene Bank van Leening aan zijn huis,,
geeft geld op panden, en fchiet den Richters hun
vierendeel jaars inkomften op. Wee derhal ven hem,
die zulken Agent tegen zich heeft, wiens fchuldcnaars
de Hofraaden zijn. Alles moet naar zijne pijpen
dansfen.
In andere gerichtshoven gaat het meer of min
beter. Ik was zelf ééns ooggetuige bij een' rechtdag,
voor de deur ftonden 64 partijen, en aa Advokaten,
dezen moesten alle binnen 3 uuren geholpen
en afgevaardigd worden? Hoe is het nu
mooglijk, dat het recht in dien korten tijd grondig
onderzocht kan worden. Het gaat gevolglijk alles
naar den willekeur der Advokaten, en den wil van
hem, aan wien het Referai wordt opgedragen.
Wat kon nu de in de daad werkzame Keizer
JOSEFUS, met den besten wil, daar uitvoeren, waar
geene verbetering helpt, waar het gantfche gebouw
overhoop geworpen moet worden, waar de medehelpers
ontbreken; cn het opdikken hechts vergeeffchen
arbeid maakt ? Hij geraakte derhalven
op afwegen, hij liet een nieuw wetboek maaken,
en nogthans het oude gelden. Maar zoo lang de
Advokaten oude en vreemde Rechtsgeleerden in
hunne fchriften mogen aannaaien, ontftaan wijdlopigheden
en ftrijdigheden, welke het proces in het
oneindige rekken; bovendien waren alle wetten ten
voordeelc van de beurs der Advokaten ingericht.
Bij voorbeeld:
Ik zag eens den Agent DORFNER in de voorzaal
E 3
van

?6 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
Vaa de Rechtskamer ftaan, die bij diezelfde zitting
ajleen voor 23 partijen moest binnenftaan. Hij
ging binnen, bleef geen kwartier in den Raad,
kwam buiten, en reed na eene andere plaats, daar
even het zelfde voor anderen gefchiedde. Hier hadt
hij nu 28 uitftellen van dag verzocht, voor elk
verzoek bracht hij drie gulden in rekening, gevolglijk
won hij in een halfuur zonder eenige moeite
84 gulden, en bij elke gelegenheid in een proces
mag hij driemaal uitftel vragen. Partij Advokaat
deedt insgelijks, gevolglijk werden partijen geplukt,
maar de procesfen gerekt, en de arbeid dei-
Richters vergroot.
Nog meer. Na het JFcencr gebruik, dat algemeen
bekend is, zijn de beide Advokaten, die een
proces tegen elkander voeren, vooraf overeen gekomen,
wie het winnen zal. De partijen worden
alleen ÖjpgèhouiieQi en gemolken, maar de roof
worde broederlijk gedeeld. Die geen wint het ze-
• die in bei onrechtmatig bezit is, en gevolglijk
het meest co zekerst betaalt.
Wanneer zij uu beide in den raad tegen elkander
optreden, dan wordt 'er vreeslijk geftreden, maar
zoo, dat alles mar liet afgefproken plan moet uitvallen,
en daar de Referent niet mededeelt, wordt
hem een rul >••.. 1 de .-.ogen gedraaid, en het recht
VLVtlhijnt in ccn vermomde gedaante.
Evenwel heeft men in Weenen nog geen voorbeeld
, dat ooit een Advocaat geftraft is, die een
openlijk onrechtvaardig proces op zich nam. Deze
Heeren hebben te veel protectie, cn zijn met de
Rechters te miauw verbonden, om den ftraatbezeifl
ooit te vreezen, en alle landswetten zijn voor hun
voor-

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 71
voordeelig, om ftreeken te fpeclen en onkosten te
vermeerderen.
Dit is nu de echte affchildcring der Oostenrijkfche
Juftitie-Collegiën, daar de eerlijke man, alleen
om geen honger te lijden, het rechter - ambt
verkiest, daar hij als een ftom lid vergeefsch tot
God om wraak zucht, en den billijkften Landvorst
ziet bedriegen, maar zich zclven te omnagtig voelt
tegen den grooten hoop.
Ik zal in dit Boek nog nadere bewijzen van zulke,
waarheden bijbrengen, die ik zelve ondervonden
heb, en die openlijk voor oogen leggen. Elk
Vorst is bij een zoo verdorven volk te beklaagen,
wil hij zijnen eersten pligt als Vorst vervullen, en
eiken onderdaan recht bezorgen, dan moet hij, als
HERCULES, den ftal van Augcas zuiveren, en HER­
CULES wierp 'er alleen den osfendrek uit. Maar
ezels op ftal flaan cn bijten, de listige menfehen
werpen hunnen onverdraaglijk Hinkenden drek op
den genen, die hunnen ftal reinigen wil.
No n r
is 'er in Weenen eene klasfe van menfehen,
die men Dwecpers noemt. Deze verzoenen God,
als zij onder het zitten in den Raad, een paternoster
of roozenkrans bidden, en gelooven hem een'
dienst te doen, als zij een ketter kunnen benadeelen.
Onder deze gedaante werd ik in Weenen beoordeeld,
wat wonder, dat ik alle procesfen verliezen
moest?
De Monarch geeft wel in Weenen aan alle onderdaanen
audiëntie. De toegang ftaat vrij cn open.
Maar, wanneer iemand over een gerichtshof klaagt,
dan wordt zijn verzockfehrift aan dat zelfde Hof
gezonden. Dit ftelt den klager nooit te recht, on-
E 4
der-

?3 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
derzoekt nooit — gevolglijk volgt 'er geen ander
bericht, dan dit gcwoone, dat met weinig moeite
duizend Memorien beflist. - Het verzoek van den
Suppliant vindt geene plaats. Dan fchreemvt de
verdrukte mensch tot God om recht en wraak. De
Monarch heeft geen tijd, om zelve te onderzoeken,
de gerichtshoven zijn ongevoelig, bun eerzucht is
beledigd, en uwe zaak is voor altijd zonder hulp
verloren.
Over 't algemeen is de beste raad, het voorbeeld
der Jlgierfche Slaaven tc volgen, en liever te zwijgen,
dan om recht cn onderzoek aan te houden, of
den Richter te bcfchuldigcn.
De Deij zelve of een Kadi laat eenen flaaf, tot
tijdverdrijf, of op eene valfche aanklagte, vijftig
ftokflagen geven. De onfchuldigc bidt nu om gerechtigheid.
Terftond wordt 'er een rechtbank gefield
van tien andere flaven, wier wetboek order,
of allerhoogfte Hofrefolution- Urkafe of vonnis
heet. Dezen zullen zeker geen uitfpraak doen, dat
de eerfte Overigheid zich overhaast hebbc. Dienvolgends
ontvangt de klaager zeker nog vijftig ftokflagen
'er bij, omdat hij wrevelig geklaagd, geraifoneerd,
en zich tegen zijne Overigheid verzet heeft.
Zoo ging het mij, en ook meer anderen te Weenen
, na dat ik eenen Referent wezenlijk bewezen
had, dat hij een fchclm was. Allen vreesden mij,
allen verè'cnigdcn zich, ik verloor alle Procesfen'
en werd van deze vercenigde hommels uit den bijenkorf
van ftaat gedreven.
Hier door blijkt nu heel duidlijk, waarom Keizer
JOSEFUS in Justitiezaken geene verbetering tc weeg
kon o-rengen, bijzonder, dewijl alle zijne grondregel'
8

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 73
gels op het Despotisme deunden, cn dit in een
Militaire regcering, zoo als eigenlijk onder zijne
beftuuring Oostenrijk worden moest, het vast geloof
aan de onfeilbaarheid voor alle foorten van
overlieden vordert, welke den aardfehen gekroonden
Stadhouder van de Godheid verbeeldt, en zoo
onbeperkt als God zelve regeeren wil.
Voor 't overige zag hij wel in, dat zijn adel te
magtig was, welke in gematigde Monarchiéii de
middeltrap tusfehen den troon en het volk verbeeldt,
en eigenlijk behoorde te behouden. Daarom
zocht hij foldaten, burgers en boeren te winnen,
en zou ook juist niet boos geweest zijn, indien
'er in alle zijne Provinciën meer IIORIA'S en
KLOTZKA'S waren opgedaan, die den Adel vermoord,
en de Keizerlijke fchatkist, door de uitgejlorven
Magnaten verrijkt hadden. liet nadeel zou
ook waarlijk niet groot zijn; dewijl de al te rijke
Hongaarfche en Üostenrijkfche Heeren alleen het
land uitzuigen, den Staat zelve weinig dienst doen,
cn den burger zoo min onderdeuning, als den arbeidzamen
geleerden achting, cn den boer barmhartigheid
betoonen.
Alle kenmerken van Oostersch willekeurige Op.
permagt, vielen dra den naarfpoorenden Wijzen en
Staatsvcrdandigen in het oog. Alles werd op zijn
Militairs met ruwheid en dwang behandeld. De
Profesfor en naderhand Hofraad SONNENFELS, een
gedoopte Jood, die in Weenen onder degeleerden
gerekend werdt, guia int er coecos reguat luscus,
(omdat in het land der blinden Eenoog Koning is,)
predikte reeds van zijnen leerdoel, en was fchurkachtig
genoeg, om in zijne openbare Schriften te
E 5
be-

74 LEVENSGESCHIEDENIS VAM
beweeren — dat een onderdaan'fgeheel geen eigendom
bezit, en dat alles naar willekeur aan den Monarch
alleen behoort, die boven alle wetten verheven
is.
Zoodanig openbaren leeraar, behoorden alle gezonde
burgers van den Staat, van alle klasfen uit
tc bannen en te verfoejcn, en nogthans zonden de
laffe ^««isr-burgefS hunne kinderen in zijne fchool,
alwaar deze kruipende Baviaan zijne knaken opblies,
en wezenlijk van zich zeiven geloofde, dat hij onder
de groote mannen van Europa geëerd was,
fchoon hij niets dan ellendige flaavenkinders voor
zijnen afgodstempel ziet ademen, wanneer hij zelve
de Litanie tot alle Heiligen laaghartig medebidt.
Maar wat volgde uit JOSEFS ontwerpen!
Hij ving het verbeteringswerk in alle zijne Staaten
van de verkeerde zijde aan. Hij liet wel overal
de reukeloze ftelling van SONNENFELS prediken,
maar wilde evenwel aan den boer zijn eigendom
verzekeren, en het alleen aan den Edelman ontnemen.
Hier uit ontftondt mismoedigheid, en gisting
— maar voor alle uitberfting mag men in Oostenrijk
altijd gerust flapen. Want als het in de daad mooglijk
was, om het gantfche Wetrier gemeen in 't
harnas te brengen, dan zijn 'er twee middelen, om
het terftond te bedaaren. Of men geeft het een
openbaar Bal bij het Hof, alwaar zij Faifanten,
Jonge Ganfen, Karbonaden, Salade, en Pasteien in
overvloed te vreten vinden; of men laat door eenige
Stadsfoldaten, fommigen van de onrustigen op
den grond leggen, en vijf- en twintig flagen voor
het achtèrfte toetellen. Dan blijven alle de anderen
bedaard ftaan, lagchen en fpotten met hem, die
ge-

FREDRIK , VRIJHEER VAN DER TRENCK. 75
gepriegeld wordt, gaan na huis, en vreten een Kapoen.
Ook trotfche Cavaliers, die onrustig mogten
zijn, kan men op dezelfde wijze behandelen. Zij
zouden den volgenden dag trotsch, maar ridderend
ten Hove rijden, de prachtigfle Gala-livrei tot geleide
nemen, en zich allerönderdanigst bedanken, dat
zijne Majcfteit hunner in genade hadt willen gedenken.
Dit is het waare volks-karakter, daar zeker geen gevaar
van te vreezen is. Maar men wilde de Brabanders
en Hongaren even ééns behandelen. Hier door ging
Braband verloren, en als JOSEFUS nog een paar
maanden geleefd hadt, zou het met de Hongaren
ook gedaan geweest zijn, het oproer was gereed,
en de Duitfche armee zou niet weer thuis gekomen
zijn.
Keizer JOSEFUS deedt wel in Oostenrijk en in zijne
Duitfche Erflanden, dat hij eene gelijkheid in
lasten wilde invoeren. Maar hij hadt verftandige
en eerlijke mannen tot een zoo gewigtig werk moeten
verkiezen, cn aan de zaak eene andere inrichting
en wending geven. Want de ongelijkheid is
te veel in het ooglopende en te onredelijk. Bij
voorbeeld. Ik heb eenen onderdaan in mijne heerlijkheid,
die aan alle foorten van belastingen, jaarlijks
vier en dertig gulden betaalt. Naast hem woont
een andere boer, die even zoo veel gronden van
dezelfde kwaliteit bezit, deze betaalt aan zijnen Heer
jaarlijks honderd twintig gulden. Het boerenplagcn
is in Oostenrijk fchriklijk op veele landgoederen,
daar de Heeren in Weenen brasfen, hunne bedienden
den landman uitzuigen, maar de Heeren befcherming
vinden, om met hen naar goeddunken
te handelen.
Als

76 L E V E N S G E S C H I E D E N I S V A N
Als men in de kreits-ambten Hechts gefchcnkcn.
uitdeelt, dan klaagt de boer zonder hulp. Keizer
JOSEFUS Helde in Weenen twee Advokaten aan,
die hij betaalde, om de Procesfen van alle verdrukte
landlieden tegen hunne heeren tc voeren. Maar
helaas! Wanneer een barbaarfche Heer aan dezen
een jaarlijks penfioen gaf,- dan werden de klagers
uit de kamer van den Advokaat geklopt. Zoo gaat
het in Oostenrijk. Voor 't overige, was men ook
aan den anderen kant op geheel geene middelen bedacht,
om den Landheeren te vergoeden, het geen
zij door het affchaffen van de Tienden verloren hadden.
En dit was en. bleef wreedheid, dat men hun
hun eigendom ontnam. Ik zou daar bij 12,000 gulden
verloren hebben, die ik aan de verkoopfter van
mijne landgoederen, volgends den aanflag, zuiver daar
voor betaald heb. Nadien 'er nu geen middelweg
uitgedacht was, zoo moest het best ontwerp misfen,
waar toe reeds veele millioenen vergeefs in
nutteloze kosten, en alleen voor papier, om tafels
van verbetering je leveren, meer dan 130,000 gulden
verfpild waren. JOSEFUS fterf, toen hij de
onmooglijkheid der uitvoering zag, cn LEÖPOLD
moest alles affchaffen en herroepen. Dus is alies
bij het oude gebleven, en de fchoonfte, de noodzaaklijkfte
fchikking is te niet gelopen.
In Braband brak de opftand daadlijk los, en deze
Provintie ging verloren, omdat zij geene inbreuken
op haare Fundamenteele Conftitutie gedoogen
wilde.
Het belagchlijkfte was, dat de Keizer de fchranderfte
en rechtvaardigfte mannen uit Eraband ontboodt.
Deze zouden in de Oosteitrijk/che kreitsamb"

FREDRIK , VRIJHEER VAN DER TRENCK. ?f
ambten de behandeling der Justitie leeren! Lieve
Hemel! welk. een contrast! Een eenige van deze
mannen bezat meer verftand, eerlijkheid, Scherpzinnigheid,
en ftaatkunde, dan alle Oostenrijkfche
kreits-ambten te famen, benevens hunne huishouding,
finantie, en regeerings - raaden. Deze mannen
zaten hier onder ruwe jongelingen of listige
rechtsverdrajers, waren Despoten van 't land, en
zij zouden van dezen leeren,Braband gerust en gelukkig
maaken. Hoe is het mooglijk, den Brabander
met den ftoflijken, materiëelen Oostenrijker te
vergelijken? Hoe zou ooit een vrije Brabander de
Oosienrijkfche lompheid cn gebiedenden toon wennen.
Het gevolg toonde de uitwerking, en alles
ging verloren.
Het volgende is hier nog merkwaardig.
Keizer JOSEFUS zag het verlies der beste Provintie,
en hier was hij zoo klein, dat hij een Verzoek
aan den Paus zondt, die eigenlijk het geheele
vuur van oproer eerst aangevuurd hadt, dat hij de
Brabanders, door bedreiging van den ban, tot hunnen
voorigen pligt wilde dwingen. Hij werdt deswegens
te Rome uitgelagchen, en van alle Staatkundigen
beklaagd.
Hij fchreef zelfs aan de ruw behandelde Natie,
dat alle de gewelddaadigheden van den kommanderenden
Generaal D'ALTON cn van den Staatsminister
TRAUTMANSDORF, tegen zijn bevel, gefchied
waren, cn dat hij 'haar deze beide mannen ter ftraffe
wilde overleveren. Welk ongelooflijk gedrag
voor eenen Vorst! De Graaf TRAUTMANSDORF
heeft zich in Weenen in openbaren druk gerechtvaardigd,
en alle brieven en orders van den Kei'
zer,

78 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
zer, die deszclfs verzekering wederfpreken, bekend
gemaakt. D'ALTONS Adjudant deferteerde, en
bracht den Brabanders 's Keizers origineele brieven,
volgends welken hij het kind in 's moeders
ligchaam niet verfchoonen, alles verwoesten, cn
de gevangenen, naar het gebruik der Tartaren, aan
de ftaarten der paarden binden moest. Zoo veranderlijk,
zoo wankelmoedig, zoo kruipend, zoo
dubbelzinnig handelde deze Monarch, als hij zijne
feilen bemantelen, en anders fchijnen wilde, dan
hij in de daad was. Ik moet, bij deze gelegenheid
de wereld nog een kenmerk van zijn karakter bekend
maaken, waar van flechts weinigen in Frankrijk
onderricht zijn.
Ik kwam juist te Parijs, toen de Keizer vertrokken
was, en fpijsde bij den Minister Graaf Fergennes,
bij wien ik zeer gezien was. In een bijzonder
gefprek voor het eten, vraagde ik hem, wat hij van
mijnen Vorst dacht, dien hij thans in perfoon hadt
leeren kennen.
Hij kende mijne denkwijze, fprak dikwijls met
veel vertrouwlijkheid met mij, en zeide: — Hij
is een man zonder karakter, een gevaarlijk boos
Vorst, dien ik nog minder vertrouw dan den Koning
van Pruisfen. — Ik verdedigde hem, om meer
te hooren. — Eindelijk gaf hij los en vertelde mij:
De Keizer hadt hem den raad gegeven, teneinde
Frankrijk uit alle fchulden te redden, dat hij een
Nationaal bankroet zou aankondigen. Hier op hadt
hij gezegd:
Maar als dit gebeurt, dan verliezen Uwe Majcfteits
eigen onderdanen in Braband meer dan 80
millioenen — Maak evenwel een bankroet, hernam

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. ?9
JOSEFUS , wij zullen het wel vinden , als gij mij de
helft van die fom geeft.
Ik verfchrikte, en herriep mijne verdediging,
maar ik weet, dat VERGENNES dit zelfde geheim
ook aan eenige misnoegde Brabanders vertrouwd
heeft, hetwelk niet weinig toebracht 'tot het wantrouwen
en de ltraks daarop volgende gisting.
Ook had hij aan den Koning van Pruisfen, bij
hun mondeling gefprek in Silefie, het voordel gedaan,
om het Roomfche Rijk famen te deelen.
Ook was met Frankrijk, toen de Beijerfche zaak
uitbrak, een verdrag gefloten en afgefproken over
eene verdecling van Duitschland. Deze beide gevallen
waren de eigenlijke bronnen van het Duitfche
Vorsten - verbond, daar FREDERIK gebruik
van wist te maaken, en dat JOSEFUS ZOO weinig
achtte. Voor deze gewigtige ontdekkingen fla ik
•den Lezer borg, als voor ftaatkundige geheimen,
die ik gelegenheid vond, om in den grond naar te
fpooren, en wier waarheid hier door mijn woord
van mijn eer bevestigd wordt. Wat was nu toch
anders, onder de regeering van zoodanigen Vorst
tc wachten, dan een algemeen misnoegen in het
land, en buitenlandfche oorlog aan alle kanten,
ten einde zijne blijkbare heerschzucht te vernederen.
De hoofdbezigheid van het Berlijner Hof was,
hem naauwkeurig gade te flaan, ten einde van alle
gelegenheid gebruik te maaken, om Oostenrijk te
verzwakken, en JOSEFUS ontwerpen te verijdelen.
Men hadt zijne verwaandheid geftreeld, en hem
verkeerde denkbeelden ingeboezemd van de onvervvhilijkheid
van zijne armee. Daarom fprak hij bij

LEVENSGESCHIEDENIS
VAN
alle gelegenheden, alleen van zijne driemaal honderd
duizend Soldaten , en zocht overal moeite.
Vleijers hadden hem doen gelooven, dat hij geboren
was, om FREDERIICS roem te verduisteren.
Hij zelve geloofde, dat, bij zijne eerfte verfchijnen
•op het flagveld, FREDERIKS zon ZOU moeten taanen,
maar JOSEFUS ZOU alleen de wereld onderbrengen,
en aan alle Vorsten de wet voorfchrijven.
He Duitfche Rijksvorsten, die hij volftrekt niet
dulden kon, omdat de Vorst KAUNITZ ze hem
als zoo magteloos, en verachtlijk, hadt afgefchilderd,
wilde hij, zoo als Caifar zijne ovcrwonnelingen,
in Weenen in triumf omvoeren.
Deze gezindheid werdt ruchtbaar, en de ftrik
werdt hem gefpannen, in welken hij onvoorzichtig
verviel, cn toen ten fpot ftrekte. De Paltzifchc
Gezant in Weenen, de Baron RITTER, werdt tot
het hoofdwerktuig van het Berlijner Hof gebruikt,
om hem tot den Hoofdftap te beweegen, die hem'
als Ufurpateur der Duitfche vrijheid ten toneel
deedt verfchijnen.
Deze listige man, welke in Weenen alle -rezant
fchapstrappen tot dien van Minister toe* be
kleed hadt, kende door eene 26 jaarige ondervinding
de Wcener handelwijze naauwkeurig, hij wis
een aangenaam man in vrouwen- maar ook in ge
leerde gezelfchappen; een waar hoveling, diende
oude Minister BECKER gevormd hadt, en dien zifc
groote invloed bij de Hofdames en Biechtvaders
zoo bemind maakte, dat hij wezenlijk het werfctfiig
van alle vreemde gezanten werdt, die groote éal
uckkmgen en ontwerpen wilden uitvoeren. Hij wist
ziek

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK.
8r
zich a's raenfchenkennCr zoo wel bij Keizer JOSE­
FUS in te dringen, dat hij deszelfs onbepaald vertrouwen
verkreeg. Nadien nu RITTER een boezemvriend
was van den Staatsdienaar BECKER,
die zijnen Heer aan den leidband voerde, en dien
aan Beiferens welvaart min dan aan zijne eigene gelegen
lag, zoo werdt door deze twee, van het
B.rlijnfchö Hof zoo wel geïnftruëerde mannen, de
Conventie tusfehen den Keizer en den zwakken
Keurvorst op zoodanige wijze gefloten, dat JOSE­
FUS daarbij als een waar Ufurpatcur en vijand van
het Duitfche Rijk verfchijnen moest, om eigenlijk,
aan den fluwen FREDERIK gelegenheid te geven,
hem in deze gedaante af te beelden, aan te tasten,
en het Duitfche Vorstenverbond tot Hand tc
brengen.
Dit was de Hoofd -intriguc, welke volgends het
plan gelukte, hetwelk RITTER werkflellig wist te
maaken, om den Keizer in het net te lokken. Met
inftemming van het Hof van Berlijn, zou JOSEFUS
zijn doel hebben kunnen bereiken. Maar men wilde
de zaak zoo en niet anders befluuren, en zij gelukte,
door RITTER'S ftreeken, naar den wensen
van Oostenrijk! vijanden , die den Keizer zoo wist
te leiden, dat hij, tot zijn dood toe, in iTeenen geeerd
bleef, en niet ontdekt werdt, zijn beurs aan
alle kanten maakte, en de brillandfte rol aan een
Hof fpeelde, dat hij misleidde. Wat de verlichte
Beijerfchen van hem, en van den dood van hunnen
Keurvorst, oordeclen, die terftond na het tekenen
der Conventie na eene eerlijker wereld overftapte,
is mijn zaak niet, te beöordeelen, of bekend te
maaken. Genoeg, de oorlog met Pruisfen brak uit,
IV, DEEL. F
e n
\

Sa LEVENSGESCHIEDENIS VAN
en JOSEFUS wilde, volgends zijne toenmalige zeer
duistere begrippen, regelrecht na Berlijn marcheeren.
Door zeker toeval was mij toen de geheele Intrigue,
die RITTER fpeelde, naauwkeurig bekend.
De Aardshertog LEÖPOLD, naderhand Keizer,
kwam juist te Weenen, toen de Keizer na tiohetik
vertrokken was, na de Armee, die toen bij een
trok.
Ik had dezen Heer lief, en was nu juist van
Parijs en Manheim te Weenen gekomen , ik ging
dan bij hem, en ontdekte hem het gantfche geheim,
als ook het groot gevaar, waar in deze oorlog
Oostenrijk bracht, en de mij naauwkeurig bekende
aanflagcn, welke in alle de ondernemingen
verborgen lagen, en die overal, bijzonder van
misnoegde Hongaren, onfeilbaar zouden uitbreken.
Zijne beflisfihg was... Mijn lieve TRENCK , ik moet
morgen den Keizer na Bohème volgen. Schrijf mij
een' brief, als of ik u bevolen had, dat gij morgen
bij mij moest komen, maar dat gij mij niet
gevonden hadt, en daarom dezen brief per Estafette
nazondt, welks inhoud gij den Vorst wenschtet bekend
te maaken. Zeg mij in dien brief alles, dat
gij mij heden met zoo vuurigen dienstijver vertrouwt,
en ik zal 'er tot uw voordeel gebruik van
weten te maaken.
Ik kwam dit bevel letterlijk na, en verzond eene
Estafette met dezen brief, dien ik zelve betaalde.
Bij zijne wederkomst te Weenen zeide
LEÖPOLD
mij:
Hij hadt den brief juist gekregen, toen hij met
den Keizer te paard fteeg, om na het kamp te rijden.

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 83
den. De Vorst hadt naar den inhoud van den
brief gevraagd, dien hij hem te lezen hadt gegeven.
Hij hadt hem met oplettendheid lagchende
doorgelopen, hem terug gegeven, en niets anders
gezegd, dan:
, Het is toch waar, TRENCK fehrijft charmant."
Dit was derhalven het gevolg en de uitwerking
eener ontdekking van het uiterst gewigt. Het gevolg
heeft bewezen , dat ik alles recht voorzegd
heb, wat kort daarna gebeurde, en nog zeker uitgeborsten
zou zijn, indien de fcherpzinnige THE-
RESIA geen middel tot vrede gevonden hadt. Dit
is het Oostmrijkfche loon voor eerlijke daaden: JO­
SEFUS was ook al te veel met zijne groote krijgskunde
ingenomen, om een oogenblik te twijfelen,
dat hij geheel Europa de wet voorfchrijven en het
onderbrengen kon. MARIA THERESIA hadt ondervinding,
zij moest alleen haaren naar roem, bloed,
en krijg dorstende zoon halfgedwongcn toegeven,
en haare armee laten marcheeren, maar heimlijk.
handelde zij te '•erlijn over vrede.
JOSEFUS integendeel fchreef haar nog 3 dagen
voor de daadlijke inrukking der Pruis/en in Bofthmè:
„ Nooit zou FREDERIK, fidderende voor den
„ grooten gewapenden JOSEFUS, daadlijk den oor-
„ log waagen. Alle zijne fchikkingen waren Hechts
„ fchrikbeelden, om hem in de -bezitneming van
„ Bei/eren te hinderen. Hij zou wel een andere
„ fnaar roeren, zoodra hij zag, dat het ernst was."
Zoo geheel van zijne verwaandheid en vooróordeeleri
begoocheld, verfcheen JOSEFUS op het heldentooneel
in Bohème, fchoon hij zeker volftrekt
•F 3
geen

84 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
geen aanleg noch hoedanigheden bezat, om deze
rol met vrucht en toejuiching te fpeelen, gelijk de
uitkomst bewezen heeft. Want toen FREDERIK
daadlijk, voor zijn oog, in zijn land rukte, verging
hem terftond de lust, om regelrecht na Berlin
te marcheeren, en JOSEFUS verfchanste zich
met zijn in getal veel fterker leger, vertzaagd en
huiverig om aan te vallen. FREDERIK in tegendeel
zette Bohème onder Contributie.
Zeker is het, dat de Keizer, die, voor de daadlijke
uitbersting , van niets dan overwinningen
droomde, voor het front van één zijner Regimenten
gezegd heeft... Kinderen! toont dat gij foldaten
van JOSEFUS zijt, ik voer u nog, dit jaar na
Berlijn.
Het vertrouwen op den jongen held , en de
Weener fnorkerijen gingen ook in de daad zoo
ver, dat eenige IVetncr lieden met wagens met
wijn geladen het leger volgden, en aan de Officieren
hunne waar tegen aanwijzing op de plundering
van Berlin op credit verkochten, waartoe zij hunne
wagens ledig medenamen, en daar vol laaden
wilden.
Ik ken zelfs een' man, die op deze hem, als onfeilbaar
aangeprezen, verzekering wezenlijk 3000
gulden gefchoten, en verloren heeft. Vervolgends
ïcholden zij op THERESIA, welke deze plundering
van alle Pruisfijchc landen door de ontijdige
vrede verhinderd hadt.
Ik zelve was zoo verzekerd van de uitkomst,
dat ik den f chipper KELLER in Regensburg, die
een uitfluitend privilegie van den Keurvorst gekocht
en verkregen hadt, dat niemand dan hij alleer.

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 85
leen met Beijerfche graanen na Oostenrijk den Donau
bevaaren mogt, toen hij mij zijn ongeluk
klaagde, dat de Keizerlijken, zedert zij de voorlieden
van Regensburg bezet hadden, aan alle fchippers
zonder uitzondering hetzelfde verlof gegeven
hadden, ten antwoord gaf, dewijl hij den genen,
die hem het oude Beijersch Privilegie te Weenen
bevestigd wilde bezorgen, 2000 Dukaten tot een
premie beloofde: —
Mijn vriend! wilt gij mijn raad volgen, zoo befioudt
u geld, ik verzeker u, dat binnen 6 maanden
hier alles weder op den ouden voet, en dat 'er
geen Oostenrijksch bewind in Rcgenslurg meer zijn
zal. Hij volgde mijn' raad, en heeft mij in 't
vervolg bedankt. Ook maakte ik in Weenen een
armen vogelvanger rijk, dien ik den raad gaf, hij
zou alle zijne ekfters en papegaicn niet anders leeren
praten dan: De Pruis is geflagen. Terftond
hoorde men in de gantfche Stad, deze vogels zoo
wel als de Weener ftraatflijpers en politieleen in
alle ftraaten cn koffiehuizen roepen: De Pruis is
geuagen — en de man verkocht zoodanigen vogel
voor 12 Dukaten.
Dit is het volkskarakter. Maar wee hem, die
toen twijfelde, of JOSEFUS ook regelrecht na Bcr-
Ijn marchceren, en de Pruisfifche mogendheid veii
nietigen zoude.
Ik voorfpelde anders, en raakte verdacht en aangevochten.
De keizer zelve deedt mij het VOQIftel,
toen de Beijerfche oorlog ftondt uit te breken:—
TRENCK! thans-hebt gij gelegenheid, om u
aan Pruisfen te Wreeken! Ik zal u vergunnen een
F 3
Corps

86* LEVENSGESCHIEDENIS VAN
Corps op te richten, en alles in puinhoopen te'
veranderen. Mijn antwoord was:
Ik heb geheel geene reden, om mij aan mijn vaderland
te wreeken, en heb in Hmgarijên honderdmaal
meer verloren dan in Pruisfen, Thans heb ik
een' vaderpligt voor 8 kinderen. Wil uwe Majesteit
mij de verzekering geven, dat mijne kinderen
Hechts het derde deel van die goederen te rug
zullen krijgen, die de Graaf GRASSAT ZOWITZ mij
met geweld ontnomen heeft, in geval ik in den
oorlog voor uw dienst mijn leven verlies, dan ben
ik met blijdfchap gereed, om als foldaat, maar niet
als roover, te dienen. Een toornige fchampere
blik was mijne afvaardiging, en de beledigende uitdrukking
, die hij niet aan mijzelven maar aan den
Vorst KAREL LICHTENSTEIN gezegd heeft, verwijderde
mijn hart geheel van hem: —
„ Thans ben ik overtuigd, dat TRENCK fteeds
„ Pruisfisch gezind blijft, hetwelk ik voorlang
„ reeds giste, hij is een gevaarlijk man, en weet
„ te veel."
Dit oordeel van eenen zoo wantrouwenden als
wraakzuchtigen Vorst, zou ieder ander man afgefchrikt
hebben. Maar ik bleef fteeds onverfchrokken,
trotfeerde alle gevaar, en handhaafde overal
de waarheid, zonder zijne verfpieders te fchroomen,
dewijl mijn hart en mijn gedrag mij befchermde.
In deze omftandigheden reisde ik bovendien nog
na ffongarijên, toetfte, fpoordc na, en zag eene
ruime gelegenheid, om eene gewigtige rol te
fpeelen , maar ik bleef een eerlijk man, maakte
geen gebruik van mijne bijzondere voordeden, predik-

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 87
dikte geduld en burgerpligt, en leerde de misnoegden
kennen.
Zedert dien tijd ontweek de Vorst mij overal,
liet mij, zonder befchutting, over aan de IVeener
Juftitie-chikane, en zocht gelegenheid, om mij te
doen zwijgen. JVluar ik ftond met mijn deugdenfchild
bedekt, als een rots geharnast, ik weerde
de ongerechtigheid af, ftreed geftadig tegen fchurken,
en bleef op mijn recht, en op mijne verdienden
moedig en trotsch. Alhoewel ik reden
hadt, op mijne hoede te zijn, zedert de groote
FREDERIK , bij het mondgefprek in SUtfie tegen
den buitendien ligtgeloovigen en wantrouwigen
Keizer gezegd hadt : Hij moest mij niet vertrouwen
, ik was een hoogstöngedadig en gevaarlijk
mensch.
Dit gefchiedde toen, omdat hij vernomen hadt,
dat ik vrijen toegang tot den Keizer hadt , en
hem misfchien kundigheden aan de hand, of aanleiding
geven zon kunnen, om van de voordeden
van zijne landen tot nadeel van Pruisfen beter gebruik
te maaken, en hem ook zijne heimlijke verleiders
,en politieke oorblazers te leeren kennen.
Hier door bleef ik in werkloosheid, en zulks
was FREDERIKS bedoeling, om alle verlichte eerlijke
lieden ten dien tijde van JOSEFUS te verwijderen,
toen hij zelf de regeering ftond te aanvaarden,
en nog weetgierigheid vertoonde, gevolglijk
ook goeden raad aannemen kon.
Van vlijërs of papendienaars omringd, van grootfprekers
verleid, van kleine despoten aangevuurd,
van onervaren gidzen geleid, kon JOSEFUS nooit
groot, nooit voor hem ontzaglijk worden. In IPee-
^ 4
nen

88 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
nen moet alles, zoo lang mooglijk, bij het oiicle
blijven, geen Oostenrijkse}} Monarch moet een FRE­
DERIK kunnen worden, en zoo lang wereldkenners,
ervaren en eerlijke lieden, groote geesten van den
invloed op ftaatszaken , op het hartop de vorming
van jonge Vorsten, geweerd worden, zal
Prubfens magt fteeds en veilig klimmen.
Deze is de waare oorzaak, waarom ik onder JO­
SEFUS regeering werkloos bleef. Ondertusfchen
heb ik voor hem, in de eerfte jaaren van zijne regeering,
verfchciden plans uitgewerkt, maar die allen
verknoeid ten uitvoer werden gefteld. Mijn onuitblüsbare
haat tegen de Roomfche arglistigheid is
wereldkundig. Hier had ik een open veld, om te
arbeiden, cn ik zag, met hartlijke blijdfehap, de
vrijheid van de drukpers doorbreken, de groote
vooröordeelen wegruimen, de kloosters verftooren,
en het Priester - geweld verzwakken. Maar JOSEFUS
kon de grondregels, die met de moedermelk waren
ingezogen, niet overmeesteren, en zedert dat
de Paus in Weenen geweest was , werdt hij
fchroomvallig en wankelmoedig. De Rozenkrans
werdt heimlijk weder opgezocht ; het bijgeloof
vermeesterde alle zijne zielsvermogens; hem ontbraken
kundigheden en wetenfchappen, om zich
los te fcheuren; hij begon incognito te biechten,
en aflaat te verdienen; insgelijks deed hij bedevaarten
na Mariën-zcl, alwaar hij, na zeker onge-.
mak aan de oogen, zelfs een paar gouden oogen
op het outer offerde. Alles verfcheen hem nu
reeds als een ketter en zielevijand, die hem
flechts de oogen wilde openen. En dewijl ik dit
flipt naging, -en wezenlijk waar vond, verwijderde
ik

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER. TRENCK. 89
ik mij geheellijk van hem , haalde de fchouders op,
en beklaagde zijne ftaaten, die weder in het diepfte
Bijgeloof tc rug vielen.
Hij heeft groote dingen ondernomen, meer dan men
mooglijk geloofde, veel meer dan alle zijne voorvaders
, toen hij de Hiërarchie met waaren heldenmoed
aantastte, en alle onzichtbare kluisters van Rome
fcheen te verbrijzelen, maar zijn befluit was niet
ftandvastig en aanhoudend: Hij wankelde in de
'uitvoering, tastte het werk van den verkeerden
kant aan, en fchoon 'er waarlijk ongelooflijke dingen
in Oostenrijk gebeurden, alwaar zelfs reeds
eenige Hofraaden en Staatsdienaaas verftandige
boeken begonnen te lezen, zonder met den Biechtvader
raad te plcegen, evenwel viel 'er veel weder
in het oude Chaos te rug, toen men den
Keizer weder als een berouwhebbend zondaar
voor den Priefter knielen , en zelfs roozenkransfen
bidden, en gebefte Goochelaars openlijk verzeilen
zag.
Daar werden wel monnikskloosters opgeheven
doch de monniken zeiven werden niet na Rome
gejaagd, maar op de dorpen en in de lieden als
Pfarheeren en Vikarisfen aangefteld, alwaar zij
thans meer dan ooit gelegenheid hebben, om hunne
heilige bedriegerijen onder het volk te verbreiden,
aan het welk zij zich als verdreven mariiekars
voordoen, en het goochclfpel van godsdienstverfchiilen
voorbrullen. JOSEFUS roem zou
onfterflijker zijn dan die van alle mooglijke helden,
indien hij dit begonnen heilzaam werk' _ voor het
welzijn zijner ftaaten manlijk •uitgevoerd, en het
F 5
Room-

9 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
Roomfche veelhoofdig Hydra geheel doodgedrukt
hadt. Maar hij ontwrong de geestlijkheid flechts
eenig geld, en verhinderde niet, dat zij dit aan
den anderen kant weder dubbel bij meelijdende
dom-ooren konden aftroggelen.
Maar zijn fchild was te zwak, om in den ftrijd
van het -Bijgeloof met menfchenverftand te zegegevieren.
Hij bezweek voor de arglistigheid, en
werdt eerst een heimlijke Dweeper, omdat hij
zich over zijne zwakheid fchaamde: Ik kende dit
brein reeds op het eerfte gezicht, maar hij vondt
nergens hulp, omdat hij het niet waagde, hulp te
zoeken. De flimme verfpieders van Home maakten
gebruik van de gelegenheid. Hier kwam nog
bij, dat alle zijne ontwerpen mislukten, dit fchreef
zijn zwakke geest niet toe aan zijn eigen gedrag,
maar aan de wraak der heilige Ordenftichters, die
hij in den hemel en op aarde beledigd hadt: Hij
wankelde,bezweek,en, als hij langer geleefd hadt,
zoo was de SpaatJ'chc Inquifitie onfeilbaar in Weenen
ingevoerd, waarbij hij zelve de nieuwfte foorten
van martelingen zou uitgevonden hebben. God
dank ! kan men derhalvcn zeggen, dat hij met zulke
gevoelens nog ten rechten tijd ftierf, eer de in
het geheim vercenigde Geestlijkheid een Bartholomeus-nacht
in zijne Erflanden kon fpeelen, waarbij
hij zelve gclagchen, en de goederen der Proteftanten,
tot fchaêvergoeding, aan de roofzucht
der Paapen zou overgelaten hebben. Ondertusfchen
heeft JOSEFUS de eere, dat hij onder het getal
der Groote Hervormers verfchijnen kan, die
den dank en eerbied der nakomelingfchap verdienen,
en die licht begonnen te verbreiden. Deze
groo-

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. QI
groote onderneming wischt reeds werklijk groote
vlekken in zijne waare Levensbeschrijving uit, en
ik verëere alleen daarom zijne asfche, omdat hij,
na eene zoo vertzaagde opvoeding, als hij gehad
hadt, midden onder de dweepzuchtige bewoners
van Weenen, evenwel moeds genoeg bezat, om
den aanval te waagen, die, met meer aanhoudende
ernst, de gelukkigfte gevolgen voor het menfehenverftand,
en voor het wezenlijke van de Oostenrijk,
fohe magt zou hebben kunnen voortbrengen. God
loone hem voor zijnen goeden wil! en behoede zijnen
opvolger, om niet in denzelfden kuil te vallen,
waar in de Roomfche Staatkunde zoo veele goede
Koningen, als laage flaaven, gekluisterd heeft gehouden.
Ik heb in Oostenrijk zeker met zielsblijdfchap gearbeid
en medegewerkt, voor dat ik den Vorst
geheel kende. Maar, zoodra hij mij als een' ketter
begon te beöordeelen, zag ik de gevolgen Van zijn
zwakheid voor uit, en verwijderde mij van den
truon, met gevoelige aandoening over het lot van
zoo fchoone, maar door Domkoppen heel nutteloos
gemaakte gewesten.
Als hij nu, door de ziekte, die hij zich zeiven
op den hals gehaald hadt, van tijd tot tijd zwakker
werdt, en het geduurig Paternoster bidden
evenwel zijne vreeze voor het Vagevuur niet verminderen
kon; terwijl zijne gewetens - raaden fteeds
olie in het vuur wierpen, zonder dat zijn hart hem
ooit gerust kon ftellen, dat hij als een menfehenvriend
geleefd hadt, namen de gewetensbezwaaren
daaglijks zoo toe, dat men hem, al 3 jaaren voor
zijn dood, overal, het ave Maria, overluid hoorde

PU
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
de opzeggen. Zelfs bij de plegtige daad van ontucht
badt hij met de Priesteresfen van VENUS de
Litanicn om aflaat te bekomen. Zoo verviel hij in
het laffle Bijgeloof, en ftierf als de eenvouwigfte
Kapucijner in angst en fchrik.
Geen mensch op aarde heeft in de daad ooit
meer geleden in zijne laatfte levensdagen, dan Keizer
JOSEFUS, die alle zijne ontwerpen in duigen
zag fpatten, voor zijn dood. Hij zag zijne Brabanders,
die hij in kluisters wilde fmeeden en die
hij verachtte, werklijk van zijne Staaten afgefcheurd.
Hij zag niets van alle zijne Despotieke
bevelen vervuld; en zichzelven op het fmertlijkfte
ziekbed zoo klein, zoo diep'vervallen, als mooglijk
was; hij zag zijne onderdanen vreugdefeesten
tegen zijn overlijden gereed maaken; hij moest alles
herroepen, wat hij in Hongarijën bevolen hadt;
hij zag zichzelven in alle zijne politieke aanflagen
befpot, en ondervondt, wat Vorsten zijn, wanneer
zij alle menfehen beledigd hebben, en zich onfeilbaar
verbeelden te zijn, zoo lang niemand het waagt,
om hun de waarheid te zeggen.
Evenwel met dit alles verdiende JOSEFUS een
beter lot, dewijl zijn oogmerk bij veele ondernemingen
toch goed was, alhoewel hij in de wijze
van uitvoering zeer mistastte, bijzonder daar de
Brabander geheel anders behandeld moet .worden,
dan de kruipende Oostenrijker, en de moedige Hongaar
anders dan de hardnekkige Boheemer. De Hongaar
moest zelfs zijne moedertaal vergeten, en alle
zijne grondwetten, cn volks-privilegiën verliezen.
Hunne kroon, hun Palladium van Bijgeloof, werdt,
fmaadlijk, door Burgcrfoldaten met geweld uit
Pres-

Ï-REDRW, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 93
Presburg na Weenen gebracht, en eene zaak van
zoo weinig betekenis bracht het gantfche Rijk op
de been.
De eigenzinnigheid van den Vorst, die overal
eene ilaaffche Militaire regeering wilde invoeren,
en de rechten der volken met voeten tradt-, veroorzaakte
alle deze opfchuddingen, en al dien
fmaad, dien hij in zijne laatfte dagen dulden moest.
Zijne ftaats- en perfoonlijke vijanden maakten van
de gelegenheid gebruik, en zijne Despotieke Raadgevers
befchimpten den Monarch, die alle liefde
van het volk verloren hadt, en zich onder zulke
omftandigheden nog in buitenlandfche oorlogen
ftak. In Boheemen en Tirol fpookte het ook al, cn
de Gallicicrs bevonden zich in die omftandigheid,
dat zij, niets meer te verliezen hebbende, tot noodweer
komen moesten tegen hunne plunderaars, die
men hun van het fchuim der laagfte, domfte, cn
roofzuchtigfte Weener ingezetenen toegezonden hadt,
om hun land te rcgeeren. De gevolgen van dit alles
waren handtastelijk vooruit te zien, en JOSEFUS
ftierf te rechten tijde, om de fcheuring van alle de
Oustenrijkfche Provintien voor te komen. Dit zijn de
gevolgen van den ijzeren fcepter, wanneer de Despoot
de Priesters niet op zijne zijde, cn het leger
met buitenlandfche vijanden tc ftrijden heeft. Nog
even van pasfe tradt een zachtmoedige LEÜPOED
op den troon, die door toegevendheid, menschlievendheid,
en grootmoedigheid, de ontftelde gemoeden
bedaarde, het dreigend onweder tegenhieldt,
en middel vondt, om zich zeiven en zijne gistende
Staaten tot rust te brengen. Waartegen JOSEFUS
de geesfel der aarde heeten kon, indien zijne
heersen-

0-4 LEVENSGESCHIEDENIS^AN
heerschzuchtige ontwerpen in de uitvoering mooglijk
geweest waren.
Ik moet, bij deze gelegenheid, nog iet zeggen
van den vermaarden Schelde - oorlog, die dezen
Vorst juist weinig eere aandoet, en die bewijst,
dat hij overal geern twist zocht, om zijnen Heldendorst
te voldoen.
Zekere Graaf PROLI uit Braband, een poghans
.en windbreker, te Wimen gekomen, en eene kompagnie
tot den Oostïnclifchtn handel te Triest oprichtende,
vondt den Vorst KAUNITZ, den Finantie-
Minister, Graaf HATZFELD, en meer andere rijke
grooten, als ook den hebzuchtigen Bankier FRIES
gereed, om met hem eene Maatfchappij op te richten.
Maar, deze Heeren hadden niet eens een gezond
denkbeeld van zoodanigen handel. De graaf
HATZFELD vraagde mij, wat ik 'er van dacht?
Mijn antwoord was:
Holland is in het bezit van dezen handel, wij
moeten gevolglijk altijd van hen koopen. Zij weten
ook altijd door hunne Correspondenten vooruit",
wat wij heen en weder laaden zullen. Zoodra
zij nu het minde nadeel voor hunne Comptoiren
befpeuren, zullen terdond dezelfde goederen herwaards
gezonden, en met 30 percent verlies verkocht
worden; dan is ons bankroet klaar. Maar
zij haaien integendeel in 't vervolg de geleden
fchade fpoedig dubbel weder in, omdat hunne
"kas en crediet het kunnen uithouden. Bovendien
behooren tot den Odstfridifehon handel ten minden
8 fcheepen, om in ongelukkige toevallen de balans
te houden tusfehen winst en verlies; wanneer
derhalven Oostenrijk met twee fchepen vaart, en
'cr

FREDRIK, VRIJHEER. VAN DER TRENCK. 95
er één van verongelukt, dan heeft deze handel al
9
een einde. Ook kende ik den Heer Graaf PROLI
en zijn karakter, die zichzelven verrijken, en voor
zijne Compagnons zeker Faillisfement bezorgen
Zou.
Doch men gaf geen acht op mijnen raad, en na
2. jaaren was de vooripelling reeds vervuld. .
De fchepen werden geladen, en liepen onder den
naam van KAUNITZ ftout in zee. De Scheepskapitein
SIMSON dreigde den Hollanclfcht Phi/ifiijnen
reeds, dat hij hunnen handeltempel floopen zou,
maar niemand der deelgenoten was gereed, om zijn
kakebeen te geven, in gevalle SIMSON dat tot den
moord gebruiken wilde.
Keizer JOSEFUS zelve betrouwde 500,000 Florijnen
uit de openbaare fchatkist aan dezen gelukzoeker.
Thans verwachtte men de uitgelopen fchepen
terug, waarvan 'er één te Oostende binnen zou lopen.
FRIES hadt van de tol op de Schelde gehoord.
Zijne hebzucht ontwaakte, om dezelve te befpaaren,
fchoon hij misfchien, voor zijn deel, geen
100 gulden bedragen zou hebben. Deze kleinigheid
was de bron tot den oorlog om de Schelde.
Voor JOSEI US was alle gelegenheid, om met alle
vrije volken aan den dans te komen, welkom. Hij
nam een befluit, voordat hij de gevolgen overzien
en overwogen hadt. — Nu begonnen de bedreigingen,
ook werden alle oude guarantiën en vredestraktaten
befpot. JOSEFUS wilde de vrijë vaart
op de Schelde, alhoewel hij geen een fchip hadt.
Hol-

95 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
Holland bleef op zijn recht ftaan; en dreigde op
de Keizerlijke vlag te zullen fchieten.
De Keizer zeide dit tegen FRIES, en fcheen nog
beliuiteloos. — Deze hernam.... De Hollanders
hebben .de courage niet, om op uwe Majefteits
vlag te fchieten Maar, als .zij fchieten, herhaalde
de Keizer... Zij fchieten, de Duivel haal
mij! niet... En als zij evenwel fchieten... Dan
oorlog, uw Majefteit! en geheel Holland veroverd.
— De fchrandere Keizer volgde den raad van
eenen koopman. De Hollanden fchooten werklijk.
Nu was de belediging gefchied. Nu marcheerde
de armee na Holland, zelfs werden 'er reeds IP'allachifche
Roovcrsbcnden tot vrijcorpfen aangeworven,
om alle de Dukaaten uit Apijlerdam te haaien.
Maar ach het einde was fchand en fchinrp,
de oorlogskosten waren vergeefsch verfpild, het
fchip van FRIES verging, voor dat het aan de
Sclielde kwam, cn Graaf PROLI, de Directeur,
verklaarde aan de bedrogen Maatfehappij het bankroet,
zelfs zegt men in Parijs, dat de Koningin
van Frankrijk de 10 millioenen guldens heimlijk na
Holland gezonden zou hebben, om des Keizers
eere te redden. Ondertusfchen verfcheen hij zelve
op het politiek Theater, als een Ufurpateur cn
gevaarlijke verftoorer van de vrede, die het beiligfte
va^i het ll'cstfaaljche vredestraktaat verachtlijk
met voeten tradt.
Toen deze oorlog om de Schelde de Weener
pogcherij bezielde, en de Keizer zich reeds in Am-
Jlerdam wilde laten kroonen, reed ik na Scjiouóruu,
bij den Hoftuinier met naame VAN DER SCHOTT,
dien ik zeer hoog achtte, dewijl hij in de daad
meer

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 97
meer kundigheden bezat, dan menige Staatsraad
in Weenen... Toen ik binnen trad, zeide hij mij:
—> Zoo even is de Keizer bij mij geweest, en
heeft langer dan een uur met mij gefproken. Onder
anderen heb ik hem gezegd, dat ik met zijn
Majesteits verlof terftond na Haarlem wilde fchrijven,
om nog eenige bloemcnbollen te laten komen.
— De Keizer fprong van zijn floel op, zijne oogen
flonkerden... Neen, hernam hij — Gij behoeft
niet te fchrijven Binnen 6 weeken haal ik ze
zelve met mijne Armee uit Haarlem.
De Tuinier, die Holland, cn ook zijnen Keizer
kende, lagchte hartlijk met zijnen ligtvaardigen
veröverings- geest, en wilde hem de moeilijk,
heid doen begrijpen, om zoo fchielijk te Haarlem
te komen. De Vorst fpotte met hem, noemde
hem een Hollandfche Patriot en domkop - en verzekerde
hem op zijne eere, dat hij reeds bevel
gegeven hadt, om regelrecht na Amflerdam te
marchccren, en verliet hem vervolgends met misnoegen
, omdat hij twijfelde, cn verftandiger was
dan hij zelve cn zijne raadgevers.
Zoo geweldig was deze Vorst met zijne magt
en flaatkunde ingenomen; zoo hardnekkig op zijne
onöpgeklaarde begrippen, en even zoo zwak
in derzelver uitvoering.
Op .den wezenlijk befpotlijkcn uitflag der Schelde-oorlog,
die eigenlijk door den Wisfelaar FRIES
veroorzaakt was, volgde fpöedig de dood van
dezen uitmuntenden politieken raadgever.
De Keizer ontnam hem de ééne bron na de
andere, waardoor hij zijne rijkdommen verzameld
hadt, omdat hij de wegen in Weenen wist te vin-
IV. DEEL. G den,

98 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
den, door welken het hof tot Monopoliën, en
de Ministers tot mildaadige infchiklijkheid en
mishandeling van 's lands geld te bewegen zijn.
FRIES overzag deze allen, en verftond de kunst
om menfehen als vinken te blinden, die in zijne
kooi voor hem alleen bij het hof zingen moesten.
F ij was de inhaaligrte gierigaard van de wereld.
Nooit verzadigd van de eere, om de rijkfte man
te wezen, kocht hij zich den titel van Graaf,
toen hij 4 millioencn bezat, en als hij 8 millioenen
vermeesterd hadt, dan wilde hij Vorst worden.
Maar hij werdt ontwaar, dat de Keizer hem
allengs de bronnen flopte. Alles , wat hij bedoelde,
was hem tot hiertoe gelukt. — Toen
hem nu het eerfte plan mislukte; toen hij erkende,
dat hij thans niet tot de 8 millioenen en der
Vorftenftand geraaken kon, greep hij den toe •
vlucht aan , van alle hebzuchtige trotfehc fchurken,
hij kocht een' drop, en verhing zichzelven
in zijn eigen paleis. Dit is de waare, en in Weenen
met zoo veel moeite bemantelde gefchiedenis,
en het einde van den rijken wisfelaar FRIES, het
welk ik van harten aan alle die genen toewenfche,
die door arglistigheid, Monopoliën, en
Hofgunst rijk zijn geworden. Aan den Hongarifchen
Kamer - Prcfident, Graaf GRASSALKOWITZ
zou ik hetzelfde einde toegewenscht hebben, die
zoo menige Familie arm gemaakt heeft, opdat hij
voor zijnen voor den Staat nuttelozen erfgenaam
den Vorttelijken titel zou kunnen kopen. Deze
man ontrukte mij en mijne kinderen eenige millioenen
tegen aile de grondwetten des rijks aan,
waar-

FREDRIK , VRIJHEER VAN DER TRENCK. 99
waarvan hij eenige, met goud, zilver, cn kostbaarheden
beladen wagens , als een daadlijken
'roof, dien hij nooit met 's lands kas verrekende,
op zijne landgoederen liet voeren. Geheel Hongarijën
weet, dat hij een arme bedelftudent was,
die nooit negotieerde, en nogthans zes milliöenen
'aan zijnen erfgenaam heeft nagelaten. Deze kon
hij zeker nooit van zijne bezolding befpaaren , en
gevolglijk een zoo grooten fchat nooit als een
eerlijk man verkrijgen. Ik zuchtte. THERESIA
gaf hem verlof, om te rooven, en zijne erfgenamen
zijn reeds met zulke Magnaten en Familicn
verzwagerd, dat het voor eeuwig onmooglijk
is, om het recht van mij en mijne kinderen weder
in te roepen. Wij is nu dood, en zijn zoon tegenwoordig
een Vorst onder de Vorsten, die verdiende
in de Hongarifche kepernek Cboerenpij) te gaan,
maar die in zabelvellen gedoscht is, welke hij van
de goederen der tretiêkifèkc Familie koopen kan.
ik wensch hem denzelfden hemel toe, alwaar FRIES
thans Dukaaten telt, en aan de erven van mijn
lot eene beter gelegenheid, om te voltoojen, het
geen ik uit overgedreven grootmoedigheid verzuimd
heb Als de Vorst deze bladen leest, dan
doe hij meer dan zijne voorvaders voor de gerechtigheid,
en vervulle zijnen Vorstenpligt, wanneer
ik in het graf die genen beklaag, welke voor deze
rijke geprivilegieerde dieven laag bukken moeten.
Keizer JOSEFOS wilde, en Keizer LEÖPOLD
kon niets herdellen; en ik ben te oud, te lang
mishandeld geworden, tc goed in 's werelds beloop
ervaaren, te trotsch, om nieuwe kruipende
G a
ver*

IOO
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
verzoeken bij eenen jongen vorst te doen , die den
roem zijner voorvaderen niet zal beledigen, om
aan eenen man gerechtigheid te laten wedervaaren,
die geen leger in het veld kan brengen, en die de
gelegenheid verzuimd heeft, toen hij zich kon doen
gelden.
Nu
SEFUS.
verders tot de Levensgefchiedenis van JO­
Deze Heer, die Hechts gelegenheid tot oorlog
zocht, en die met heel ruw en onvoltooide talenten
den grooten FREDERIK wilde nadoen, dien
hij toen in een valsch licht befchouwde, liet
zich des tc ligter in den Turkfchen oorlog inwikkelen,
waartoe de Rmfifche Ambasfadeur te Weenen
Vorst GALEITZIN het meest deedt, dien ik
als. den gevaarlijkften vijand van het huis van Oostenrijk
naauwkeurig gekend en beoordeeld heb;
maar die evenwel 's Keizers orakel werdt, en hem
in den kuil Hortte, dien de Noordfche Staatkunde
voor hem gegraven hadt.
FREDERIK de fcherpzinnigc zeide, wel tien jaaren
geleden, tegen zijnen Staatsdienaar, die hem
voor JOSEFUS ontwerpen -waarfchuwde:
Men moet alles in de wereld doen, om hem nog
zes jaaren vrede te laten; want als hij die heeft,
dan werpt hij zijne eigene Staaten door zijne projecten
zeker over hoop, en veroorzaakt overal binnenlandfche
opfchuddingen...
Die Hechts dezen Vorst zoo als ik kende, en ooggetuigen
was van zijne bekwaamheid, karakter, en
handelwijze, ziet de grootheid van FREDERIK in
deze voorftelling bloot liggen. Ondertusfchen vondt
hij echter fchielijk goed, pm hem, toen de onder-
daa-

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER. TRENCK.
lor
daanen reeds tot mismoedigheid opgeruid waren,
den Turlfclun oorlog op den hals te fchuiven,
ten einde hem, gelijk ook in de daad gevolgd
is, zonder moeite te verzwakken, en vervolgends
te vernederen, en den Dictator te fpeelcn in Europa.
JOSEFUS liet zich verleiden, brak onvoorzichtig
los, en ontwierp een Operations-plan, dat zijne
armee te grond hielp, zijne fchatten te niet maakte,
en hem in zijne waare naaktheid vertoonde,
waardoor hij alle achting, magt en bedoelden
roem, en ten laatften goeden naam, eere, liefde
der onderdaanen, en ook het leven verloor; maar
aan zijnen troons - opvolger eenen Herkules • arbeid
naliet, om zijne Staaten van den ondergang te
redden. Zijne veldtogten en krijgsverrichtingen
bewijzen noch den held, noch den grooten man.
De gefchiedenis heeft geen voorbeeld, dat ooit
200,000 man, zoo verachtlijk, zoo flecht aangevoerd,
en zoo werkloos op de flachtbank geleverd
zijn. Maar, zoodra hij befioot, de armee te
verlaaten, en de rol van Held, voor welke hij niet
gefchapen noch gevormd was, aan zulke mannen
over te laten, die dit handwerk in de daadlijke
uitvoering verftonden , fcheen het blad om te keeren,
en nu vondt FREDERIK goed, het non plus
ultra te bevelen, en ook aan het verzwakte Oostenrijk
wetten voor te fchrijven.
Zijn ontworpen verraderlijk plan, om midden in
vredestijd Belgrado tc overrompelen, hetwelk nogthans
door domme fehikkingen mislukte, zal een
eeuwige fchsndvlek in de gefchiedenis der volks-
G 3
rech-

102 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
rechten blijven Geen eerlijk man kan het rechtvaardigen,
en JOSEFUS ziel ligt hier geheel bloot.
Voor het overige was 'er in dezen tot heerfchen
geboren Vorst een bijzonder Contrast op te
merken.
Hij bezat alle de gaven van geest, om een
groot Regent te worden. Maar de aanleg deiopvoeding
ontbrak, en hij geraakte in Hechte handen,
toen hij zich zeiven wilde vormen. Nadien
nu zijn temperament tot onaf hanglijkheid, tot
wreedheid, tot onaandoenlijkheid reeds in zijn
aangeboren aart geneigd was, — nadien hij met
eene geheel bedorven natie te doen hadt, die alleen
door dwang en affchrikkende ftraffen te verbeteren
was; nadien hij tot alle goede veranderingen
onoverkomelijke hinderpaalen vondt, nadien hij
een verklaard vijand was van de geleerdheid, om
dat hij 'er volftrekt geen gezond© begrippen van
hadt — zoo zou van hem werklijk de wreedfte
Vorst geworden zijn, als hij langer geleefd hadt.
• Hier en daar zag hij wel licht — maar wilde
zich de moeite niet geven, om de waarheid op te
delven. De denkbeelden, die hij met de moedermelk
ingezogen hadt, kon hij nooit overmeesteren,
omdat hem de wil ontbrak, om zijn verftand in te
fpannen. Hij begon wel te zien, na te vorfchen,
de priester-list te bemerken, hij wilde hervormen
— maar helaas ! ftandvastigheid ontbrak , dra
kwam berouw en leedwezen, cn het gewigtigst
ontwerp tot heil der menfehen liep op eene ftorting
uit Hij hadt den besten wil, om zich van
het juk der vooröordeelen zijner jeugd te ontdoen
r- hij fchaamde zich, dat hij zijn voorgcfteld voorbeeld

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK.
TOg
beeld den Grooten FREDERIK niet kon navolgen,
en hij knielde heimlijk in den biechtftoel, voordat
zijne beuuitenloosheid hem dwong, om zich openlijk
als een' flaaf der kerk te vertooncn.
Het is ook gemaklijker voor eenen Vorst, wanneer
hij alles blindeling gelooft, wat Rome gebiedt
te gelooven, wanneer hij goede werken voor zich
door anderen laat verrichten, wanneer hij door
aanneming tot zoon tot het gemeenfehappeiijk genot
van alle Franciskaner, Capucijner cn monneken
orden Privilegiën komt, dan wanneer hij zelve
door deugdzame cn edele handelingen den Hemel
verdienen moet. Het is beter, en gemaklijker,
zijnen Biechtvader voor zich te laten denken en
bidden, dan zelve de waarheid met moeite op te
delven. Het is zeer gerustllellend, wanneer' men
alle acht dagen, door de biecht, zich van alle neepen
van het geweten ontdoen, en den hemel door
milde aflaten koopen kan, dan, wanneer men zich,
zoo als de vervloekte ketter eenen rechtvaardigen
God voorftelt , en als de Atheïstifche Hellewichten
alleen gelooft te leven , om, door het vervullen
van alle menfehen • pligten in de aardfche broederfchap
, toejuiching en zielsrust te verdienen , en
liever edel te handelen, dan onëdele fchanddaaden
op rekening van boete, en de voorbidding van anderen,
te bedrijven.
JOSEFUS verkoos derhalven het beste deel naar
zijnen fmaak. En zijn gedrag op zijn ziekbed, zijn
dood heeft bewezen, dat ik hem ook toen recht
beoordeeld heb, toen elk van hem hoopte, dat hij
het bijgeloof beteugelen, en de verlichting bevorderen
zou. Ik volgde heai vier-cn-twintig jaaren
G 4
lang,

104 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
lang, in alle zijne flappen, met onophoudelijke
waarneming. Ik zocht het vertrouwen der genen,
die hem hadden opgevoed, die hem beftuurden,
te winnen, en befloot mij voor altijd, zoo ver
mooglijk, van hem tc verwijderen, cn ook zijne
toejuiching nooit te zoeken, dewijl zijne medehelpers
en werktuigen, wezenlijke menfchenvijanden
moesten wezen.
Van zijne reize na Rwland, bracht hij den fmaak
voor de flaavenzweep en rottingflagcn mede , cn
het aanfehouwen der Hongaar/che Walachiërs, maakte
zijn hart niet aandoenlijker- Hij werdt daardoor
aangefpoord, om zijne onderdaancn, als Wallaghicrs
te behandelen, en nu werden 'er ftraffen en wreedheden
uitgedacht, bij welker bekendmaking alle volken
ijzen zouden.
Die de ellendelingen, veroordeeld, om de vaartuigen
te trekken, gezien heeft, hoe zij, behalvcn
de zwaare ijzers aan alle de leden, behalven den
zwaaren last, nog alle hunne zieken, zoo lang zonder
barmhartigheid moesten medefleepen, tot zij
van wormen en ongedierte opgegeten, de ziel daadlijk
uitbliezen; die JOSEFUS ijslijke gevangenhuizen,
cn menfehen tusfehen blokken geklemd, en vastgefmeed,
in hunne eigene vuiligheid heeft zien verrotten,
die den Hongaarfchen Overften Luitenant
der Garde ZEKELIJ aan den Pranger te Weenen,
en den Graaf POTZTATZKIJ aan de fchipsketting
halfdood geflagen, heeft zien ftervcn cn verfmachten,
en den aart van hunne procesfen kende , die
fchuift met aandoening het gordijn toe, achter het
welk de ongevoeligheid en Despotisme van JOSEFUS
woedde , gezwegen alles, wat hij ftcliig v eet en
z^g,

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 105
£ag, omdat dc nakomclingfchap, die onmooglijk in
onze tijden,'in het Christelijk Europa, voor mooglijk
zou houden, en hij ontvlucht met blijdfchap,
naakt, die grenzen, daar de Bastille nog niet gedoopt
is , cn daar zulke fchriktoneelen nog mooglijk
zijn.
JOSEFUS was derhalven in de daad tot wreedheid
geneigd, cn zou dat eerst geworden zijn, als zoo veele
mislukte ondernemingen zijn menfehenhaat gaande,
en zijn hart tegen het lijden van anderen ongevoelig
gemaakt hadden. Reeds in zijne kindsheid, als hij
bij zijne zusters een kanarievogeltjen Icon betrappen,
plukte hij het al de veêrtjcns uit , brak het
de pootjens , en zette het weder leevend in zijn
kooitjen. Beesten martelen, paarden opzetlijk doodrijden
, honden kloppen , was zijne liefhebberij.
Toen hij reeds Monarch was, ging hij te Laxenóurg
's morgens vroeg om vijf uuren in de Falconerie,
als de valken gevoederd werden, en nam
dan de duiven, die bedemd waren tot voedzel,
leevend verkeerd in de hand, en liet ze van onderen
op eten, befchouwende alle de duiptrekkingen
al lagchende, en dit was zijn geliefde tijdverdrijf.
Hij ging in perfoon in de ijsbjkfte gevangenisfen,
gaf niemand pardon, en verzwaarde altijd hunne
rampen, die hij met vermaak aanfehouwde, en
zelfs nieuwe uitvondt, aan welke NERO zelve
niet hadt kunnen denken. Zelfs de vrouwen, die
hij tot zijne wellust gebruikte, werden bloedig gebeten;
bij de haairen gedeurd; in de borsten geknepen
en geklopt; foortgelijke mishandelingen verhitten
zijn bloed, en maakten hem begecrigcr naar
het genot. Van waare liefde, van teder gevoelen
G 5 ken-

io6 LEVENSGESCHIEDENIS V A N
kende hij het bekoorlPe niet. I ij fpottc met alle
vrouwen, die hem meenden te beheerfchen, verachtte
haar na het genot, en gebruikte ze alleen
dierlijk. Hier van zou ik honderd fchrikverwekkende
en ook belagchelijke voorbeelden bekend
kunnen maaken, welke de befcheidenheid terug
houdt; en die zijne Levensbefchrijving niet zouden
opfchikken. Maar het volgende moet ik nog, ter
opheldering van zijn karakter, openbaar maaken.
Toen de Keizer FRANS onvoorziens aan eene
beroerte in zijn armen ftierf, en enkel de Vorst
DIETRICHSTEIN bij dit fchriklijk toneel tegenwoordig
was, lag de ftervende vader in zijn linke
arm, terwijl intusfehen de zoon al meesmuilende
hem de neutel uit de zak nam, zonder eens zijnen
dood te kunnen afwachten.
Toen zijne moeder TIIERESIA ftierf, hicldt zij
hem eene" zoo ernftige aanfpraak over zijn kwaad
hart, dat hij zich wanhopig op den grond wierp ,
weende, en rondkroop.
Zes uuren na dit toneel ovcrlcedt de Vorftin;
terftond begaf hij zich in 't vertrek der opper-hofmeesteresfe,
die bij het voorig toneel tegenwoordig
was, en zeide tegen haar met eene lagchende
en fpottende houding: —
„ Gravin! dat was daar voor eenige uuren een
* fpectakel, dat was een gelamenteer... hebt gij
wel gedacht, dat het mij ernst was?" —
Hij, die in ftaat is, om bij zulke voorvallen dus
tc handelen , heeft zeker geen gevoel van het edele
en verhevene. En voor de waarheid van deze twee
verhaalen ftcl ik mijne eer te pande.
Geen vermaak, maar moordjagten waren zijn liefheb-

FREDRIK , VRIJHEER VAN DER TRENCK. 107
hebber'j, bij welken hij, wel gedekt met de fpies
in dervende dieren wroeten, en hunne weerloos lijdende
fmerten kon hooren reutelen. Ook vermaakte
hem het gevecht van gevangen Beeren, inzonderheid
als men aan de van honger woedende ' oofbecren
een paard te vreten gaf, oneindig, wanneer
het levend gevreten werdt, fteende, kuchte, en de
oogen verdraaide. Daarom begunftigde hij in 'té-
'nen de barbaarfche Beerengevechten, om zijne laagzielde
IVacner-ingezetenen aan zulke fchouwfpelen
te gewennen, of bij gelegenheid hen zclven zulk
lot getroffen hadt. Dit was de fchoonfte fchouwpkats
en leerfchool voor beulen, cipiers, kommandanten,
en exerceermecsters, en doet het Nationaal
karakter weinig eer aan, daar de aandoenlijke
juffers zelfs in de handen klappen, wanneer een
Beer het betrapte zwijn van onderen opvreet, en
het jammerlijk gefchreeuw, onder Pauken en Trompettengeklank
haare ooren kittelt, of als de van
het wilde zwijn gekwetfle en ontwijdde honden op
de vechtplaats kermen. Ja, hoe wreeder de jagermeester
dez,e arme beesten tot den kamp uit hunne
gevangenisfen met ijzere tangen laat uitfeheuren,
des te fchooner behaagt de Beerenbijt.
JOSEF beminde alleen de parforce jagt, wanneer
het naar ontkoming fmachtende hert de tong uitftak,
en van zijn Majesteits handen den doodlijken
houw ontving, die zijne rampen eindigde.
Rampzalig land! daar de Vorst zich verlustigt in
krijg en moordjagten! JOSEF gevoelde voldrekt
geene vreugde in wel te doen; de regeering werdt
hem fpoedig tot een last, en dewijl hij nooit een
boek las, en alle wetenfchappen, alle- verkeering
met

IC-8
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
met mannen vermijdde, die fchranderer waren dan
hij, zoo vondt hij overal verveeling, en zocht
groote reizen en oorlog, om zich den tijd te verdrijven.
Maar in den oorlog zelve was hij bang,
zich werkloos verfchanfende voor eenen veel zwakkeren
vijand, en alleen ,de oorzaak zijnde, dat
150,000 Soldaten, door Hechte oppasfing in de
Hospitalen omkwamen, die den vijand hadden kunnen
aantasten, en zeker (laan. Hij was dus een
flecht legerbevelhebber, een zwak wetgever, een
wreed richter, en gevolglijk een ongelukkig Vorst,
bij alle zijne ondernemingen, zoo dat ik hem dit
Graffchrift maak:
Hij ondernam wel veel, maar deedt geen één zaak af,
Dan dat hij 't menschdom Hof tot luide zuchten gaf.
In zijne Lijkreden, die in Weenen met goedkeu*
ring gedrukt is, heb ik gezegd:
„ Zijne onderdaanen zouden bij zijn graf geern
traanen Horten, maar 'er was geen aanpersfing op
de bronnen, waaruit zij vlieten moesten."
Voor 't overige hadt hij echter ook goede hoedanigheden.
Hij was arbeidzaam, maar hield zich
tc veel met kleinigheden onledig. Hij fcheen minzaam
cn openhartig, aangenaam in gezelfchappen,
maar fpotte altijd in zijn hart met alle menfehen,
zonder uitzondering. Hij was altijd nuchter, matig
in het eten, en dronk nooit geen wijn, maar
beestachtig onmatig in wellust. In 't klein gierig,
hebzuchtig, maar in 't groot verkwistend, daar
zijne troetelneigingen, hoogmoed , eigenrocm, en
heerschzuent' voldaan werden, en ook voerde hij
in 't geheim een zwart bock bij zich, waar in de
naa-

'FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 109
naamen Honden der genen, die hij op zijn tijd vervolgen
en verdoen wilde. Zijn navolger heeft het
verbrand, zonder het te willen lezen.
Zijne waarlijk heldhaftige onderneming tegen de
Roomfche Hiërarchie, zou hem een eeuwige eerzuil
onder de grootfte mannen dichten, indien hij
in de uitvoering niet gewankeld hadt. Het ijs was
gebroken, de hinderpaalen reeds uit den weg geruimd
, de overwinning over het Bijgeloof zeker;
de vrijheid der drukpers deedt reeds wonderen —
maar de Brabandfche Revolutie maakte hem huiverig
, hij zag, dat een Despoot de medewerking der
Paapen nodig heeft. De Franfche Revolutie deedt
hem fchrikken , de arglistige , en welonderrichte
Biechtvaders , fchilderden voor zijne wankelende
denkbeelden, den Duivel zwart , en hij verviel
zelfs in het diepde dijk der Dweeperij. Ondertusfchen
hadt de Staat groote fommen gewonnen,
door het affchaffen van veele Kloosters, indien de
Kommisfarisfcn, die hiertoe gebruikt wierden, eerlijke,
belangeloze lieden geweest waren. Maar zijne
onbedachtzaam aangevangen oorlogen, verkwistten
dit geld dubbel, en zijne in de daad kostbare
reizen , die hem noch zijn land cenig nut deeden,
verijdelden alles, cn maakten de kasfen ledig. Zijne
minnehandelingen kostten hem weinig, omdat
hij aan heel gemeene meisjens, weinig betaalde. In
Parijs en Venetië alleen, werdt hij van haar gefchoren.
Daartegen brachten hem Venerifche kwaaien
ten ondergang, die hem den fmertlijkden dood, cn
een te vroeg graf veroorzaakt hebben.
Voor 't overige was zijn wil goed, om zijn land
gelukkiger, te maaken •> en alle jngeflopen misbruiken

ITO LEVENSGESCHIEDENIS VAN
ken in alle vakken te verbeteren ; maar bij deedt
*I!es te overhaast, ftapelde bevelen op bevelen,
bekookte de ontwerpen flecht, was te komiende
in zijn overleggen, te overhaast in zijn gebieden,
onbeflist in zijn gedrag, onduidlijk en dubbelzinnig
in zijne uitdrukkingen, nooit met zichzelven ééns,
vroeg eerst om raad, als het bevel reeds afgegaan
was, dan volgden uitleggingen van hetzelve f en
kort daarop de herroeping. Maar menigvuldige onduidlijkc
Wetten, zijn de zekerde kenmerken van
éenen zwakken Wetgever. En ïiier van is zijn Wetboek,
dat een Rabalist heeft moeten famenflansfen,
het zekerst kenmerk en bewijs. Want zedert deszelfs
invoering, zijn de Procesfen tot in het oneindige
vermeerderd ; de Advokaten en Agenten zijn
rijker , en de Richters niet beter geworden. Daar
is geen teugel tegen ongerechtigheid en bedrog,
en alle verdrukten zuchten vergeefs. Hetgeen hem
nog meer tot wankelmoedigheid beweegde , was ,
zijne neiging voor lasteraars en oorblazers. Geheel
We neu en Uvigartjcn was met verfpieders, die hij
betaalde , ovcrltroomd , en de eerlijkfte man kon
door hen ongelukkig worden, zelfs de laagfte hoeren
werden hier toe gebruikt, en in zijne geheime
verkeering en omgang, vindt men noch geleerde,
noch groote, of verlichte mannen.
Met alle zijne betoonde ftrengheid , werdt hij
veel meer bedrogen , dan iemand zijner Voorvaderen
, omdat alles zich vereende , om zijne ligtgeloovigheid
de oogen te verblinden, en hem moede
te maken, nademaal 'er zoo veelerhande ontwerpen
door zijn hoofd liepen, dat hij niets grondig doordacht,
alleen in 't oppervlakkige over de hinder-
paa-

FREDRIK , VRIJHEER VAN DER TRENCK. III
paaien heen ftrompelde, en ook te weinig ftandvas*
tigheid bezat, om een moeilijk plan ten uitvoer te
brengen, en gevolglijk altijd wankelde, en befluitenloos
bleef. Deze ftrijdigheid blijft altijd wonderlijk.
Hij fcheen een vijand der Paapen te wezen, en
evenwel knielde hij voor hen in hunne Biechtftoelen.
Hij liet in de Bedevaartsplaatfen de offertafelen
weghaalen, en offerde zelf een paar gouden oogen
te Maria-zei, toen hij van een ongemak aan zijne
oogen genezen was, daar hij deze gelofte voor gedaan
hadt.
. Hij gaf verlof, om openlijk tegen de grove misbruiken
van den godsdienst, tegen de bedriegerijen
der monniken te fchrijven, en zelve badt hij daagüjks
eenige Roozenkransfen, om aflaten te verkrijgen.
Hij wilde de rol van eenen held fpeelen, cn
waagde het nooit, om den zwakften van alle mooglijke
vijanden aan te tasten, vertoonde bij alle gelegenheden
een laf hart, was een geheel jaar werkloos
voor Belgrado gelegerd, zag zijne beste foldaten
zonder verweer bloeden, en zijn fchandelijke
aftogt van Sehupaneck met zijne gewaande onverwinlijke
Armee, toen hij volftrekt niets te vreezen
hadt, zal een eeuwige fchandvlek in de Oostenrijkfclie
krijgsgefchiedenis wezen. Hij wilde bemind
zijn , en maakte magtfpreuken ; hij wilde rechtvaardig
en billijk fchijnen, en ftrafte nooit onrechtvaardige
Richters; hij wilde een goed huishouder
zijn, en verfpilde 's lands fchatteu willekeurig door
eigenzinnigheid.
Hij wilde de Industrie bevorderen, en heeft ze
Vernietigd; hij wilde de inwendige inrichting in
den

IIQ LEVENSGESCHIEDENIS VAN
den Staat verbeteren, en beledigde alle ftanden,
veroorzaakte misnoegen en onrust, cn begon op
een zoo ongelegen tijd den Turkfchen oorlog, waarvan
de gevolgen alle zijne ontwerpen moesten vernietigen.
Hij wilde rechtvaardig fchijnen zonder het wezenlijk
te zijn; hij beloonde niet geern, en ftraftc
willekeurig. Nooit gaf hij pardon, en maakte
het vonnis der ongelukkigcn zwaarer, zonder inachtneming
der wetten. Hij hadt natuurlijk verftand,
dat hij niet wist te gebruiken; hij was bijgeloovig,
en wilde den fchijn hebben, van boven
vooröordeelen verheven te wezen. Kortom — hij
was, in 't waare licht befchouwd, een heel bijzonder
man. In de daad fchranderer dan alle zijne
voorzaten, maar die evenwel alles zoo in de verwarring
gebracht heeft, dat de geheele omkeering
der Oostenrijkfche Monarchie zou hebben moeten
Volgen, indien hij Hechts een halfjaar langer geleefd
hadt, en indien hij niet een' 'zachtmoedig,
Dim, en arbeidzaam opvolger gehad hadt, die'
nog in ftaat was, om alles te rechter tijd te bemiddelen,
en de Conventie van Reichenbach te bewerken.
Voords verwijderde JOSEFUS hoonende blik,
en zijne bijtende fpotternij eiken menfehenkenner
en Phijfionomist van alle vertrouwen omtrent hem.
Zijn geheugen was fterk, hij hadt veele fprookjens,
bon mots, cn bij gelegenheid toepaslijke woorden
Van buiten geleerd. 's Avonds beftudeerde hij die,
welke hij den volgenden dag te pas wilde brengen,
om geleerd en vernuftig te fchijnen. En als Monarch
wist hij het gefprek daar heen te wenden, .
daar

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. I13
daar hij ze te pas kon brengen! om bewonderd tc
worden.
Elke vreemdeling, die,hem niet kende,ftondt verbaasd
over zijne groote kundigheden in alle vakken.
Maar die in den grond nafpoorde, en wezenlijkheid
wilde zoeken, vondt enkel oppervlakte, maar
in den grond een Chaos van verwarring. Dan
brak hij het gefprek kort af, ten einde zijne zwakheid
te bedekken. Daarom hebben ook alle zijne
Projecten in 't riet moeten lopen; daarom gelukte
hem de nabootzing van den grooten FREDERIK
zoo kwalijk, dat hij kenners ten fpot moest ftrekken.
Ik heb in de eerfte jaaren, toen ik hem nog
niet kende, zeer veel voor hem gedaan, en ook
gearbeid.
Hij wist, dat ik bij wijlen den Landgraaf van
Hesfen-kasfd in credit was, en gaf mij den last,
dat ik den Generaal SCHLIEFFEN, dien hij als Financier
wilde gebruiken, in zijn' dienst zou trachten
te brengen. Myn antwoord was: —
De Landgraaf was mijn weldoener, toen hij
Gouverneur in Maagdenburg was. Ik kan omtrent
hem niet als een ondankbaare. fchurk handelen.
Uwe Majesteit heeft mij geen gezag aan zijn
Hof gegeven, en ik wil geen ipion en menfehen*
dief wezen.
Toen ik van Eerlijn terug kwam, wilde hij
van mij de naamen der Brabandfehc en Hongaril
fche Afgevaardigden weten, die aldaar befcherming
zochten. Ik zeide, dat ik 'er niets van wist. —
Hij geloofde mij niet, maar zag, dat ik geen
IV. DEEL. H
v e f.

114 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
verklikker geen verfpieder ben, en zijn oog verraadde
mij, wat hij dacht.
Ik zou in den Beijcrfchen oorlog, zoo als ik
reeds gezegd heb, een Corps oprichten, en mijn
vaderland plunderen.
Ik floeg dit voorftel koeltjens af, en vermeerderde
zijn misnoegen. Toen ik het Berlijner jaargeld
voor vijf jaaren van den tegenwoordigen Koning
bekwam cn ook aannam, toonde hij mij bij
alle gelegenheden ongenoegen en verachting, zoodat
ik toen reeds befloten had, om zijne ftaaten
voor altijd te verlaten, indien hij niet geftorvcn
was.
Mijne Hongaarfche reize in 't jaar 1787 en de
luisterlijke wijze , op welke ik van die Natie
ontvangen en geacht werd , bijzonder daar hij
wist, dat ik millioenen in Hongarijcn te zoeken
hadt, en dat ik in Berlijn zoo veel eer en achting
vond, verdubbelde mijn gevaar bij eenen Vorst,
die liever ftrafte dan beloonde, $r die bij een bebeledigd
man geene zuivere burgerdeugd kon denken.
Doch thans weet men overal, dat ik aan
weerskanten een eerlijk man bleef, cn dat ik de
neteligfte rol met eer en achting gefpeeld heb,
met terzijdeftelling van alle mijne eigene voordcelen
en rechtmatige bijzondere wraak, en dat is
mijn loon.
JOSEFUS beminde lasteraars en verfpicders, cn
des te meer werdt hij bedrogen. Hij betaalde hen
goed, en hierdoor werdt menig eerlijk man ongelukkig.
Zijne vertrouwelingen waren flechts laag*
ziekle kerels, met welken hij uuren lang kon praten.
De vermaarde zoogenoemde IIUNDMICHL,
en

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK.
lf£
en een hoofdfpitsboef, met name GROSSING, en
anderen hans gelijken, waren zijne geheime aanbrengers,
die hij allergenadigst tot tijdverdrijf ranzelde,
maar dan weder hartelijk kuste, en tot
koppelaars gebruikte.
Maar thans genoeg, ja al meer van dezen Heer
gezegd, dan ik heb willen zeggen. Ik zou een
gantsch deel met ongelooflijke, en mij Heilig bekende,
bijzonderheden kunnen vullen. Doch ^dezebijdrage
laat ik aan zijnen Levensbefchrijver over
die zoo min vlijt als ik, en die min kwaade ^volgen
te vreezen heeft. God dank, dat hij i n
' t
graf rust, de hemel late nooit dergelijke foort van
opperheerfchers geboren worden. Mij beeft hij
met zwarte ondankbaarheid beloond, niets ^houden,
dat hij mij beloofde, en ook mijnen kinderen
£en goed gedaan; mijne rechten heeft hij ongetraft
laten fchenden, maar mij door valfche beloften
04
J a a r e n
j
c v c n s o n t r o o f d j w d k e
. k z e k e i_ ^
andere ftaaten met meer nuttigheids voor mij zou
hebben doorgebracht. Voor 't overige is elk eerlijk
fchrijver gerechtigd, om ten minften van doode
Despoten de waarheid te fchrijven. JOSEFUS
zou alle zijne landen verloren hebben, als hij langer
geleefd hadt. Hij zou overal oorlog en moord
verbreid hebben, indien hij het verftand en geluk
van FREDERIK hadt gehad. En zulke Levensbefcjirijvers,
die Vorften lafhartig vlijen, bedriegen
de nakomehngfehap.
Nu wil ik ook de beloofde getrouwe afbeelding
van een IFcncr Juftitie-kollegie hier plaatzen, waart
toe ik bewijzen en legale Documenten in handen
heb. Dan zal elk Lezer, die eene rechtvaardige zaak
te

IIÖ LEVENSGESCHIEDENIS VAN
te zoeken heeft, zeker met affchuw terug fpringen,
en zeggen: — TRENCK, waarom hebt gij zoo lang
in Oostenrijk geleefd? Daar behoort een man, als
gij zijt, niet t'huis.
Het judicium miïitare mixtum, een Hof, dat van
den Hof krijgsraad afhanglijk is, was mijn forum
comjietens, omdat ik de montering droeg, en beftondt
uit militaire perfonen, en Rcgeeringsraadcn
of JuJIUiariên,
De Prefidcnt van dit Kollegie was de Vorst
KAREL LICHTENSTEIN, een edeldenkend en rechtvaardig
• Heer, maar die flechts heel zelden in den
Raad kwam. Bij zijne afwezendheid was Voorzitter
de 3o jaarige grijsaard, Generaal FABER. een
waar menfehenvriend en een eerlijk, bekwaam man.
Maar hij was buiten ftaat, en zoo toegefteld door
kwetzuuren, dat hij het grootfte gedeelte van het
jaar door de jicht gefolterd, te bed moest leggen,
gevolglijk verfcheen hij zelden. Dan zat de Generaal,
Baron KAESPORN, voor, een eerlijk man,
maar die de rechten niet beftudeerd hadt, en tegen
de kijvende Kabulisten geen' mond qpendeedt, *>mdat
hij terftond overftemd werdt. Hij zat dieiryolgends,
al? een vredelievend man, werkloos in den
raad, en fprak zelden tegen, omdat hij in den zeiven
de eenigfte foldaat was, en ook maar ééne
ftem hadt. De zoogenaamde Rechtsgeleerden of
Rabulisten, waren de volgende: De Heer Regeerin'asraad
ZETTO, edelman van Kronsdorf, was de
woordvoercr, en eerfte Referent. Deze man was
in geheel Weenen openlijk bekend als de grootfte,
fpitsboef en rechtverdraaier, die liederlijke ftreeken
en falfiteiten aanrichtte, alles in het hoerenle-

FREDRIK , VRIJHEER VAN DER TRENCK. 117
leven verfpilde, en vrouw en kinderen gebrek liet
lijden. Doch, hij hadt een fchoone dochter, die
aan den Keizer nu en dan een bezoek gaf, en daar
door zat hij als Referent in 't gerichtshof. De
Vorst LICHTENSTEIN , een onmatig Liefhebber
van de fchoone Sexe, befchermde hem om dezelfde
reden, en heeft driemaal zijne,fchulden betaald,
en hem zelfs tweemaal van de galg bevrijd, om zijne
ongelukkige familie te redden. Deze booze
mensch regeerde toen dit gantfche Hof, dewijl hij
listigheid, een goeden mond, ftijl, Juftitie-practijk
in den hoogden graad bezat, en een uitmuntend
Referent geweest zou zijn, als hij een eerlijk man
hadt kunnen wezen. De andere was een gewezen
Auditeur, met name DEMSCHER. Deze man was
niet rijk genoeg, om zijne huislijke verkwisting
goed te maken; hij maakte gebruik van zijne fchoone
dochter, die de Jood WETSLAR bezwangerd
hadt, en ook onderhieldt. Zijn haat tegen mij was
onbegrensd, dewijl hij als een Dvvceper God een
offer meende te brengen, als hij mij als een ketter
vervolgde. Hij was in eene rechtszaak mijn Referent,
en las zijn Hefer at in den Raad voor. Het
werdt goedgekeurd , en hij verwisfclde het met
een ander, dat geheel drijdig was. Toen dit gedecreteerd
van het opperde Hof verfcheen, erkende
geen één Lid het voor hetzelfde, dat voorgelezen
was. Het was fchandelijk en eerrovend tegen
mij, en mijnen Agent, met naame DORFNER. Het
moest ons ter hand gefteld worden. Ik fchreeuwde
luidkeels om recht, en mijn Agent eischte
openlijke iatisfactie. Deze verkreeg hij ook, omdat
het gefchieden moest, en DEMSCHER badt hem
H 3
om

Il8 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
om vergeving. Maar ik verkreeg 'er geene, en
het vonnis werdt tot mijn grootfte nadeel voltrokken.
Thans zit deze zelfde man als Hofraad en Referent
in den grooten Hof krijgsraad, en God bewaare
mij, dat ik ooit bij hetzelve recht voor mij
zou zoeken.
In zijne plaats kwam de Regeeringsraad Baron
WALDSTaTïEN. Deze man, die arm was, hadt
zijne vrouw aan den zoon van den rijken Leverancier,
Baron KRECHTLER genoemd, ordenlijk verhuurd.
Deze onderhicklt haar cn het geheele
huis, gaf den man jaarlijks óooo gulden uitfpanningsgeld,
en leefde openlijk met haar als zijne
maitresfe. Toen hij, twee jaaren geleden, kwam
te fterven, liet hij een kapitaal van meer dan a
millioenen aan het dochtertjen van deze Maitresfe
na, dat drie jaaren oud was, en dat hij geloofde
van zijn fabriek te zijn, hoewel het den naam
van den verhuurder draagt.
Of nu zulk een man , die zoo laagzield met zijn
wijf woeker drijft, in den eerwaardigen richterftocl
voege; of men van hem recht kan verwachten,
daar hij zonder eere leeft, cn zijn eigenbaat
bewezen is; dit laat ik aan het oordeel van mijne
Lezers over, cn bijzonder van hem, die zijne raaden
voor Juftitie - Hoven verkiest.
De Secretaris in dit Kollegie, de zoon van een'
listigen Advokaat, met naame Edelman van FIL-
LENIÏAUM, dirigeerde het geheele Kollegie, en
fprak meer in den Raad dan alle de Leden, dewijl
hij met ZETTO eene gemeene zaak maakte, met
hem negotieerde en al den buit met hem deelde.
De

FREDRIK, VRIJHEER. VAN DER TRENCK.
II9
De Vorst LICHTENSTEIN protegeerde hem bijzonder,
omdat zijne fchoone vrouw voormaals zijne
maitresfe was. FILLENBAUM toonde aan iedereen
zijnen oudften zoon met trotsheid, als eenen zoon
Van den Vorst, naar wien hij volmaakt geleek, cn
verzekerde, dat de Vorst als doopgetuigen hem
300 Dukaten gefchonken hadt.
ZETTO, de booswicht, arbeidde met hem gemeenfchappelijk,
en bezorgde aan dezen flimmen
Raèufist de beste voogdijfchappen, bij welken zij
zich wederzijds vetmestten.
Dus werdt, door ZETTO'S befchikking, ook voor
mij diezelfde FILLENBAUM tot Fedeikommies-curator
benoemd, die mij binnen twee jaaren, meer
dan 4000 gulden uit den zak geklopt en nog driemaal
zooveel fchade veroorzaakt heeft.
Als ZETTO iet voor mij te refereeren hadt,
dan bleef de zaak liggen, tot dat ik aan FILLEN­
BAUM 50 Dukaten of een kist Champagnes' ter
hand Melde, om den Heer Referent tot fpoedmaking
op te wekken, Vervolgends werdt de roof
broederlijk onder hun gedeeld.
Hoe het armen Weeskinderen bij zulke Voogden
gaat, wil ik hier met een woord verklaren.
De Heer Curator doet alle jaaren zijne rekening,
die hij in den Raad overgeeft. Vervolgends krijgt
ZETTO die, om ze te revideeren cn verflag te doen,
gevolglijk wordt de Curator altijd geprezen en
door het gantfche Kollegie goedgekeurd.
Een voorbeeld, dat in geheel IVeenen bekend is.
Een officiers Dochter, een fchoon meisjen,
ftondt onder voogdijfchap met een kapitaal van 16
of 20,000 gulden. De Heer Curator was het
H 4
ééns

ISO
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
ééns met eenen vagebond , die zich voor eenen
Graaf uitgaf, maar die eigenlijk een Montenegrijnfche
roover en een verfoeilijk kerel was. ' De Heer
Curator was het met hem ééns, en het Iluwlijks-
Contract werdt tusfchen hen gefloten, en ook voor
dc bruid werdt een groote tegenvermaking bepaald.
Nu werdt deze benevens de eerlijke , moeder te
Weenen voor het gerecht geciteerd. De eerwaardige
Vrouw fprak tegen het huwelijk, cn eischte
zekerheid voor haar eenig kind, met alle moogiijke
moederlijke welsprekendheid. — De Dochter deedt
hetzelfde, wierp zich op de knië'n, en verklaarde,
dat zij onmooglijk een' zoo barbaarfchen man
trouwen kon. —- Niets kon baatcn — niets verwekte
mededogen. ZETTO drong door, en liet
huwlijk werdt gerechthjk gedecreteerd. De bruidegom
ontving uit handen van ZETTO en den Curator
het kapitaal, zeker niet zonder merklijke korting,
en reisde ten fpoedigften met zijne vrouw
na Hengarijèn'. Hier leefde hij drie maanden met
haar onder vaak herhaalde flagen met de karwats,
wordende in een prachtige Livrei door zijn roofgefpuis
bediend. Eindelijk liet hij haar naakt en
bloot, zwanger en uitgeplunderd, zitten, en vluchtte
het land uit.
Nu verfcheen de moeder in Weenen, fehreeuwende
luidkeels om recht en ontferming; niets baatte.
.Zij nam haar' toevlucht tot den Keizer. Deze
zondt, volgends Wetner gebruik, de zaak ad referendum
aan dietzelfde gerichtshof, daar de fchendaad
gepleegd was. Men kan .zich gemaklijk voorlieden,
wat dit hof berichtte, om zich tc rechtvaardigen,
Dc Curator werdt gcrcchtlijk vrijge-
fpro-

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK.
iar
fproken, en daardoor tegen alle klagten gedekt, de
Monarch wierdt bedrogen, en wee hem, die het
waagt, een gerichtshof aan te tasten. De Monarch
moest hetzelve , geloof geven, cn alle verlosfing
bleef verloren. De weenende moeder werdt nog
bovendien als eene ftoute klageres van de pleitzaal
weggejaagd, haar Request haar voor de voeten gefmeten,
en de rampzalige zwangere dochter leeft
thans in de diepfte ellende. Ik zelve heb haar tot
haar kraambed een aalmoes gegeven. Nog nimmer
!
Zij hadt nog iooo gulden uitgezet, die aan den
bruidegom niet terftond contant hadden kunnen betaald
worden, omdat zij niet terftond konden worden
opgezegd. Zij wierp zich ' op de kniè'n voor
het gerecht, en verzocht om haar geld ter onderfteuning.
De fnoode Curator protefteerdé hier tegen,
en zeide, dat haar Doopcedul valsch, en zij
nog minderjaarig was. ZETTO viel hem toe, zeggende,
dat dit geld het kind toebehoorde cn niet
haar. Ook kreeg zij geen penning. Dit befloot
diezelfde man, die niet gezegd hadt, dat zij nog
niet mondig'was, toen hij haar perfoon cn geheel
vermogen aan een fchobbejak overgaf. Zoo handelt
men in Weenen met Pupillen , en zulke gevallen
gebeuren 'er overal menigvuldig. En dat
het ergfte is, altijd worden 'er Advokaten of Agenten
tot Curators en voogdijfchappen verkozen, die
van de Richters protectie kopen kunnen. Ik ken
eenen Agent, die 43 Curatcelen hadt, en zonder te
bedriegen zijne percenten van allen trok, cn bovendien
voor buitenkansjens eene goede rekening
wist te maaken. Zelfs de befaamde ZETTO cn
H 5
FIL-

122 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
FILLENBAUM hadden eene menigte voogdijfchappen
waar te nemen. Ik zelve moest nog in mijn
tfofte jaar hun. Pupil zijn, en mij van zulke kerels
laten chikaneeren.
^ Dc overige Leden, behalven deze genoemden,
in het Judicium militare mixtum, waren een oud,
goed, maar altijd zwijgend Regeeringsraad, en een
ecjuarius, die altijd de fchouders ophaalde. Maar
FILLENBAUM hield het Protocol en voerde de
pen.
Nu moet ik het volgend Proces omftandig bekend
maaken, om den Monarch zeiven, in gevalle
hij dit leest, dc oogen te openen. De 'Acta cn
.Probata liggen in IVumn bij den Heer Hófagent
VAN WEIJRAUCH, die het met zoo veel eere voor
mij gevoerd, en het ook werklijk tegen het Gerichtshof
gewonnen heeft. Een in Weenat nooit
beleefd geval, op welks bekendmaking elk eerlijk
man ijzen zal. Ik verhaal het zonder terughouding,
zoo als het openlijk in de Acta bewezen is.
Ik leefde toen in cle Rijksftad Aakcn met mijn
huisgezin, en trok mijn jaargeld van de krijgskas
in brusfel.
Nu zond ik mijn vierè'ndeeljaars kwitantie, om
mijn geld tc ontvangen, maar bekwam tot antwoord:
Mijn penfioen was van den Hofkrijgsraad te
Wecncr. gearresteerd, uit hoofde van een Wisfeb
brief van 700 gulden kapitaal en 21 jaaren achterftalligen
Intrest, welke ik om te betaalen gecon-
' demneerd was na het voleindigen van het Proces.
Nu wist ik volftrekt, dat ik aan geen mensch ter
wereld iet fchuldig was, ook had ik geen woord
van

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK.
ÏÜJ
van een proces gelezen of gehoord. — Ik ken
Weenen, de zaak kwam mij wonderbaar voor, zij
kittelde tevens mijne eerliefde. Ik nam derhalven
extrapost en reed 130 mijlen ver na Weenen. Hier
vernam ik terftond, dat zekere Agent BUSSTJ, een
Handlanger van den Hofraad ZETTO, een wisfelbrief
van 700 gulden, gedateerd 1753 tegen mij zou
ingebracht hebben , welke aan zekeren FLEISCIIMANN
ter hand gefteld was, die voor 15 jaaren wegens
fchelmftukkcn cn falfiteiten hadt moeten opgehangen
zijn.
Het Proces was in orde bij het Judicium miütare
mixtuni gevoerd geworden, en zelfs met valfche
brieven uit Aaken voorzien, zoodat ik in optima
firma in contumaciam tot betaalen gecondemneerd
wierdt. ZETTO was in het gerecht de Referent,
en lag met BUSSIJ onder éénen deken, hij zelf
hadt den valfchen wisfel gemaakt, en altijd valsch
gerapporteerd; hieruit ontftondt de mooglijkheid
van een verkregen vonnis, hetwelk ook reeds op
dezelfde wijze in den grooten Krijgsraad beves.
tigd was.
Men hadt nog geen voorbeeld in Weenen, dat
zoodanig vonnis van een hooger en laager Gerechtshof
ooit te, niet gedaan was, of zelfs tegengefproken
kon worden.
Ik was van mijne zaak zeker, maar eischte evenwel
mijn wisfelbrief terug. Dit werdt brusk afgeftagen,
onder voorwendzel, dat het vidimus mij
toegezonden was; maar dat ik gezwegen hadt, nu
was het eene res judicata.
Ik ging tot den Keizer JOSEFUS, fchreeuwde
luidkeels over openlijke fehelmftukken, en verzocht

124 LEVENSGESCHIEDENIS V A N
zocht om eene volkomenc herftelling. Hij werdt
boos, dat ik den Hof krijgsraad van het falfum
befchuldigde. Doch, ik bleef op mijn recht ftaan,
en bood mij tot openlijke Infamie aan, ingeval ik
ik het niet bewijzen zou. Hier ftondt hij, en wees
mij wcrklijk de mftitutto in t'htcgrum toe, mij geluk
wenfehende. Nu zocht ik een Advokaat,. maar
niemand wilde mij tegen twee gerichtshoven in
puncio doii et falfi dienen, om zich niet gehaat te
maaken. Eindelijk vond ik den eerlijken Hof-
Agent WEIJRAUCH. Deze zag. terftond het bedrog,
en kende de handelwijze van ZETTO, en
nam het Proces op zich. Thans tradt hij in den
Raad met het opftel van Revifie. ZETTO fcholdt
cn lasterde, en wierp hem het gefchrift, als eene
belediging van het gerichtshof, voor de voeten,
ook wilde hij hem met eene bedreiging verfchrikken,
dat hij in ijzeren banden bij den Provoost
zou moeten zitten, in gevalle hij een zoo boos
Proces op zich nam, en niet won. WEIJRAUCH
bleef ftandvastig. En thans eischte hij de Recognitie
- dagftelling van den Wisfelbrief en het produceeren
in den vollen Raad. Nu wist men, dat ik
vrouw en kinderen in Aaien hadt, en gevoHijk
Uit hoofde van de verbaazende onkosten in Weenen
niet kon blijven. Daarom gebeurde eerst na zes
weeken, hetgeen in eene zoo dringende zaak binnen
drie dagen hadt behooren gedecreteerd te worden.
Ik verfcheen zelf, maar in plaats van den origineelen
Wisfelbrief verfcheen enkel de gevidimeerde
kdptj uit het Registratuur.
In het vervolg van djt_ Proces is in de Acia en
Prcbata bewezen , dat de omgekochte Registrator
werk-

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. I&5
werklijk een valsch vidimus uitgevaardigd hadt.
Dit werdt legaliter beweerd, maar bleef in het
vonnis onaangeroerd.
Nu drong 'mijn Agent aan op het wetlijke produceeren
van den oorfpronglijken Wisfelbrief, om
het falfwn te bewijzen. Dit hadt terflondt behooren
te gefchieden, maar ZETTO deedt deze dagftelling
nog twee maanden verfchuiven. De klaager
verfcheen niet. Weder een uitftel van zes weeken.
Eindlijk volgde dit produceeren.
Op 't eerfte gezicht-ontftelden alle de Rechters.
De Wisfelbrief was op drie plaatzcn in de datum
en de fom zoo gefchrapt, dat het papier vol gaatjens
was.
Van onder ftondt eene vreemde hand, welke aantekening
deedt van de ontvangen interesfen in October,
1754. Een Paap, een Weener Biechtvader,
zwoer een' eed, dat hij 'er zelfs bijgedaan hadt,
toen ik het geld geteld hadt. En mijn Agent bewees,
dat ik op den tijd dezer oudertekening reeds
vijf maanden in de gevangenis te Maagdenburg gezeten
hadt. Als men den Wisfelbrief tegen het
licht hieldt, zag men duidlijk, dar het mijn Wisfelbrief
was van 100 gulden, daar men 7 van gemaakt
hadt. Het gefchreven ééntal was 'er nog te
herkennen, en de zeven was 'cr boven gezet, en
de eigenlijke datum was 1751. hetwelk ook met
het rekenboek der Adminiftratie, dat mij voorgelegd
werdt, overëenftemde, alwaar de Wis fel aan
FLEISCHMAN met 100 gulden betaald was. Dit alles
vertoonde zich zonder tegenfpraak openbaar in
de eerfte Comm'isfie. Elk zeide nu — de Wis fel is
'vervakscht, nul en van geene waarde. — Doch hier
be-

12(5 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
begon nu ZETTO met alle wel Sprekendheid te peroreeren,
en beweerde, dat de zaak te géwigtig was
om zoo volftrekt de Richters van eene dwaling tc
befchuldigen. BUSSIJ, door hem te vooren onderricht,
boodt aan, om getuigen bij te brengen, en
'er werdt gedecreteerd, dat die gewigtige zaak in
een formeel proces zou gebracht worden. Hierdoor
hoopte ZETTO tijd te winnen, dewijl hij
wist,dat ik niet in Weenen blijven kon, en met den
Agent geloofde men, door nieuwe falfiteiten wel te
recht te zullen komen.
Wat was 'er nu te doen? Ik moest mijnen Agent
volmagt geven, en onverrichter zaken naa /laken
reizen, nadat ik acht maanden lang mij om dit Proces
in Weenen opgehouden hadt. Doch de fchandelijke
Proccduuren van het Hof zijn zichtbaar,
daar 'er acht maanden verliepen, eer de eerfte da^ftelling
tot ftand kwam.
De neutel van dit raadzel "is eigenlijk deze:
Toen ik in 't jaar 1754 die ongelukkige reize na
Dantzig deed, liet ik in Hongarijcn
mijne fraaie
Equipage en alle mijne fchriften bij het Regiment
Maar toen ik na tien jaaren terug kwam, vondt ik
flechts nog éénen Lieutenant in 't leven; Overfte,
Kwartiermeester,
en alle mijne kamcraaden waren
dood of uit den dienst. Nooit heb ik kunnen
te weten komen, waar mijne Equipage gebleven
was Mijne fchriften waren na Weenen
aan den Hofraad HUTTNER gezonden. Maar deze
wilde 'er volftrekt niet van weten.
Uit mismoedigheid
verliet ik Oostenrijk, en leefde 14 jaaren
in 4***»» zoo als reeds in mijne Gefchiedenis
verhaald is. Nu moeten mijne fchriften, bij geval
,

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. I27
val, of door ftreeken, in ZETTO'S handen geraakt
zijn. Hier vondt hij den Wisfelbrief van 100
gulden, dien ik vergeten hadt te verfcheuren, en
pleegde nu die falüteit, maakte zich mijne afvvezendheid
ten nutte, gebruikte tot zijn medewerktuig
den Agent BUSSIJ, die hem moest opëifchen,
hij zelf was referent, en hadt het gantfche fchehnftuk
gefpeeld, om den buit met hem te deelen.
De Acten zelvcn bewijzen dit duidlijk, en toen de
aanllag mislukte, moest BUSSIJ voortgaan, om den
Collega niet te verraaden.
Nog is dit merkwaardig:
Toen ik in Maagdenburg in arrest zat, werdt
'er per cdiclum ad vahas gepubliceerd, dat allen,
die wat van mij te vorderen hadden, binnen jaar
en dag, Sub pana praclufi z\z\\ moesten aanmelden.
Maar deze Wisfelbrief is niet voorgekomen, gevolglijk
was hij eo ipfo geannulleerd, en volftrekt
niet meer te eisfehen, als was hij ook niet vervalscht
geweest. Ook zou de bezitter geen 21
jaaren gewacht hebben.
Nu moest ik vertrekken, en het Proces werdt
fchriftlijk voortgezet. Drie jaaren verliepen 'er,
in fpijt van al den ijver van mijnen Agent; duizend
Chikanes vielen 'er voor, om het eind tot
in eeuwigheid te rekken, en 'er werden geheeie riemen
papier vol gefchreven, zichtbaar valfche eeden
gedaan, en alles aangewend, om het mij moede te
maaken. Eindelijk was ZETTO in den Raad opgetreden,
en hadt verklaard, de zaak was nu rijp tot
vonnisfen, en ik hadt ftoutlijk over onrecht geklaagd.
Maar de Prefident, Generaal
FABER, was een
eer-

tüB
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
eerlijk man, en zag het geheele bedrog duidlijk.
Hij gaf dan bevel, dat, dewijl de Monarch hem
deze zaak als bijzonder gewigtig opgedragen hadt,
de Acten vooraf bij alle de Raadcn rond moesten
gaan. Hier door won hij tijd, dat ik ten fpocdigften
na Weenen komen, en de ftreken van ZETTO
tegengaan kon , dewijl hij zoo grootmoedig was,
dat hij mij van het gevaar kennis gaf. Ik fpoedde
derhalven voor de tweede keer na Weenen, en
vondt dc bewijzen door den Agent WEIJRAUCH
aangehaald, zoo klaar, dat mijne overwinning niet
misfen kon. Mijne onverwachte komst onthelde de
bedriegers ; ik deed al wat ter wereld mooglijk
was, om de zaak te doen fpoeden, en nu hieldt
ZETTO zijn referat nog vier maanden achter.
Eindlijk volgde de uitfpraak:
Ik, was van den eisch ontflagen, omdat de eifcher,
geduurende zijn arrest, zijn tijd verflapen
hadt.
Tegen dit vonnis protedeerde ik plegtig, hetgeen
de Richters reeds op den eerden dag dés eisch
wettig hadden behooren tc doen; ik verklaarde,
dat ik van dit recht volftrekt geen gebruik voor
mij maaken en dat ik betaalen wilde, ingevalle men
mij bewees, dat ik de 700 gulden ooit ontvangen
had. Dus eischte ik uitdruklijk het vonnis ex capita
doti et falfe, dewijl beiden in de Aeta bewezen
was.
Ik ging bij den Monarch, en verhaalde hem het
gebeurde. Hij wenschte mij geluk met de roemrijke
overwinning. De groote THERÈSIA wenschte
mij ook geluk, en vraagde, hoe de Falfaris
SUSSIJ gedraft was? dewijl alles eigenlijk bp hem,
.' •»-
* en

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 129
cn op ZETTO alleen het vermoeden viel. Ik antwoordde
— Dit was des Richters en niet mijne
zaak. — De Vorstin prees mijne gematigdheid, en
fcheen. medelijden met mij te hebben. Maar dienzelfden
dag vondt mijn partij protectie door eene
kamerjuffer, en verkreeg dit Decreet:
H Den Agent BUSSIJ wordt Appel en Revifie
„ van dit Proces bij hooger ïnftantie toegedaan,
„ ook zal dezelve, uk hoofde van zijne armoe-
„ de van alle Tax- én gerichtskosten vrij zijn."
Nu begon het Proces van voren af. Ik moest
weder, onverrichter zaken, met zwaare kosten na
huis reizen, en deze handel duurde nog 14 maanden.
Toen kwam ik voor de derde keer te Weenen.
Het vonnis werdt uitgefproken. Ik won het
Proces, het eerde vonnis werdt te niet gedaan, en.
het arrest van mijn penfioen opgeheven, dat vijf
jaar lang achtergehouden was, zonder dat iemand
vroeg , of ik met mijn kinderen iet had, om van
te leeven, D,e Agent BUSSIJ ging voort, en nam
de vlucht uit Weenen, en dit Proces over 700 gulden,
hetwelk ik won, kostte mij, met de reiskosten
bij de 4000 gulden. Zoo voert men procesfen in
Weenen. ZETTO was nu bekend, maar werdt niet geftraft,
en als ik niet zoo ijverig gearbeid, en zoo
veel onderdeuning bij eerlijke lieden gevonden had,
dan zou ik gewis eer en geld verloren hebben tegen
twee gerichtshoven, die tegen mij verdoord
waren. Ondertusfchen maakte deze zaak in Weeven
veel gerucht. Maar dc Richters, die ik openlijk
befchaamd had, werden alle mijne fnoodde
vijanden, cn hunne opvolgers zijn zulks nog, dewijl
'er nog altijd cenigen van de oude Leden bij
IV. DEEL. 1 2it-

130 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
zitten, die ik te fchande gemaakt heb, en deze
fchaamen zich, dat zij toen ten ontijde gezwegen, en
zelfs openbare onrechtvaardigheid met open oogen
door de vingers gezien hadden. Men gaf mij den
titel van een onrustigen geest, die zich verftoutte,
geheele Gerichtshoven aan te vallen, en ZETTO
bleef nog 13 jaaren lang Referent in hetzelfde
Kollegie.
Deze nu zocht en vondt wraak. Hij verordende
mij, om mij te plagen, een Fiedeicommies• curator,
waartoe hij den Secretaris Edelman van FIL­
LENBAUM verkoos, die in alle dergelijke gevallen
zijn getrouwfte medearbeider was. Deze fchelmen
hebben mij ook in 't vervolg zoo barbaarsch gefchoren,
zoo grof mishandeld, dat elk, dien alles
bekend was, over mijn geduld verbaasd zou moeten
ftaan. Men kent mij, God dank! in geheel Europa,
nu oordeele men, hoe ik te moede was,
toen een fchavotwaardige fchelm, die ook in 't
vervolg wcrklijk in een tuchthuis geftorven is,
magt kreeg, om een man als ik eenen Curator te
bezorgen, die niet beter was dan hij, en het gantfche
Gerichtshof zeide op zulke fchandlijkhcden
ja en amen.
Kort daarna floeg de hagel mijne velden tweemaal
«reheel ter neder. Ik kon dus de contributie niet
betaalen, het bovengemelde Proces hadt mij uitgeput,
en ik eischte van mijn eigen geld óooo gulden
tot betaaling van het landhuis.
Maar ZETTO en zijn Confoortcn, bijzonderde
Heer DEMSCHER. , decreteerden: — Ik was een
moedwillig doorbrenger van het goed van mijne
kinderen, en het gerecht verordineerde mij de Scqües-

FREDRIK, VRIJHEER VAK DER TRENCK. 131
questratie. Bijna was ZETTO beftemd, om als
mijn Scquester benoemd te worden, toen ik middel
vond, om te betalen met 30 percent verlies,
en dus de aanfiagen van die booswichten verijdelde,
om mij door aanhoudende Chikanes verdrietig
te maaken, en eindelijk geheel het land uit te
drijven.
Hemel! hoe vreeslijk zijn uwe oordeelen in die
Wecncr Juftitie - Kollegien. Ik fprak onder vier
oogen met den waardigen Lieutenant Vcldmaarfchalk
FABER vertrouwlijk, die den Kerel heelwel
kende, en mij zuchtend ten antwoord gaf —.
Lieve TRENCK! Ik mag niet fpreken. De Monarch
wil het zoo hebben. Maar zeg hem, dat hij
mij moet vraagen, onder wat fchelmen ik in den
Raad zit, dan zal hij de waarheid naakt en bloot
te weten komen.
Het zelfde antwoord gaf mij de Krijgsprefident,
de eerlijke Veklmaarfchalk IJADDICK.
De Vice-prefident, Generaal Graaf CARAMELEB,
was mijn vriend. Ik vraagde hem, hoe hij, bij
zoo grove mishandelingen, in den Raad zwijgen,
en de onrechtvaardigfte vonnisfen tegen mij goedkeuren
kon? Zijn antwoord was: — Mijn lieve
TRENCK, ik fpreek in den Raad nooit voor, maar
altijd tegen u, opdat niemand merke, dat ik uw
vriend ben. Zoo fprak een Italiaan, die alleen
voor zijnen buik leefde, en nogthans prefideerde.
Nu moet ik nog een dergelijk Proces bij dit
Judicium mjlitare verhaalcn, dat mij zeiven gebeurd
is,'dat ieder een in IVccncn weet, en evenwel
geen eerlijk man in ftaat was te bemiddelen.
Ik draag het zoo voor, als het openliik bewezen
i *
is,

ï$1 LEVENSGESCHIEDENIS V A N
is» en de beste Vorst, de Grootmoedige LEÖPOLD,
het niet veranderen kon. Hier is het, tot fchande
van het IVcsner Juftitie - weezen, getrouw, volgends
de Acten, en zonder achterhouding.
Ik kocht in 't jaar 1787 de Heerlijkheid Zwerbach
in Neder' Oostenrijk, en hadt die met de verkoopfter
bedongen voor 47000 gulden.
Nadien nu mijne bezitting met geweld Fideïcommies
gemaakt wierdt, om mij des te meer te
kluisteren , en ik nog fteedsonder de Jurisdictie van
het Judicium milïtare mixlum ftond,Ipeelde ZETTO zijr
ne rol zoo, dat de door hem gekozen Collega, een
man van gelijke munt,bevel kreeg, om dit koopcontract
als Curator te fluiten. Terftond ontving de verkoopfter
51,000 gulden, en gevolglijk5000 gulden
meer. Dezen werden onder hen gedeeld," maar ik
moest zwijgen, anders zou de gantfche koop, daar
ik zoo op gefield was, tc niet geweest zijn. Ik
moest bovendien deswegens negen maanden in
Weenen met groote kosten leevcn, dewijl ZETTO
en FILLENBAUM mij gefchenken uit den zak wrongen
; en elk Referat gekocht moest worden.
Als men in Oostenrijk eene .heerlijkheid koopt,
dan blijven 'er altijd eenige duizend gulden als
onderpandgelden terug, in gevalle men binnen
twee jaaren iet vindt, dat met de Conditiën cn
opgave niet overeenkomt, en dat gevolglijk niet
verkocht kon worden. Dus blecven 'er 3000 gulden
op Zwer bach ftaan-
Naauw had ik dit goed aanvaard, of dc Verwaller
vondt eene foort van lasten in de boeken der onderdanen
aangefchreven, die van den Landsvorst
verboden waren, tc eifchen; deze bedroegen onder
den

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK.
I33
den Titel: genoemde lasten, 300 gulden jaarlijks,
gevolglijk 'een kapitaal van 7500 gulden, 'dat de
verkoopfter mij vergoeden moest.
Nu zond ik de boeren zeiven na het Kreitsambt,
om deswegens over mij tc klaagen, en het betaalen
dezer genoemde lasten te weigeren. Dit velde
vonnis, dat zij die voortaan niet meer behoefden
te betaalen. Nu reed ik na Weenen, nemende den
Verwalter mede, en verfcheen met mijnen Agent
DORFNER voor het Judicium milUare mixtum, hier
droeg ik de zaak voor, en eischte vergoeding van
de verkoopfter.
De eerfte pljgt der Richters zou nu, volgends
de wet, geweest zijn, de verkoopfter te gelasten,
dat zij mij fchadeloos fteldc, en het Proces met
de boeren voerde. Maar men deedt ons heengaan,
en FILLENBAUM kreeg last, om, als Curator, dezè
zaak uit de wereld te maaken: deze kon nu, uit
vreeze van door haar verraaden te worden, niet
ageeren, daarüm hieldt hij de zaak drie jaaren lang
lleepende, en liet mij in contumaciam bij de Regeering
condemncren, omdat ik den tijd van twee
jaaren, in de wetten bepaald, verzuimd en te laat
geklaagd had. Nu fpoede ik mij na Weenen, en
verfcheen voor het gericht, alwaar ZETTO het
woord voerde, hier droeg ik voor, dat ik in het
eerfte jaar na den koop deze zaak reeds gerechtlijk
gemaakt had, en verzocht om een voorfchrijvingsbrief
aan de Regeering, met het getuigenis, dat
ik niets verzuimd had, en gevolglijk ex capiie contumaciae
niet kon gecondemneerd worden. Maar laas!
de rechters kceken ZETTO aan; deze loochende de
commisfie geheel, cn zeide, dat ik nooit over de-
I 3
ze

134 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
ze zaak voor liet Gerecht verfchecnen was; de
leden zwegen, cn ik werd afgewezen.
Mijn Verwater boodt eenen eed aan, dat hij
wezenhjk op dezen dag de zaak aangediend, en dat
partij Advokaat GORGAN hem en mij, en den
Agent DORFNER, in een volle commisfie tegengeftaan,
en ook 2000 gulden tot een vergelijk aangeboden
hadt. Het baatte niet, de Rechters lieten
het nazoeken, maar FILLENBAUM en ZETTO, die
het Protocol hielden, hadden dit geftolen, en de
gantfche commisfie werdt geloochend.
Ik haaste mij na mijnen Agent DORFNER, die
hier bij in 't werk geweest was, en vorderde zijn
getuigenis van hem. — Maar laas! 'deze gaf ten
antwoord. — Lieve Baron TRENCK ! ik heb wel
bewijzen in handen, dat deze dagvaarding werklijk
gefchied is, maar God bewaare mij, om de waarheid
tegen dit wraakzuchtig Gerichtshof te getuigen;
ik zou mij alles ten vijand maaken, en alle
mijne volgende Procesfen cn Curatelen verliezen.
Zoo gaat het in Wcc?isn met dc heilige Juftitie.
Ik verloor dus niet alleen deze 300 gulden jaarlijkfche
inkomften van mijne onderdanen, die ik
met 7500 gulden kapitaal betaald had, maar moest
ook voorleden jaar aan de verkoopfter dc 3000
gulden pandgelden, met intresten en kosten, tot
7000 geilden contant bij executie cn panding betalen;
gevolglijk verloor het Fideicommies wezenlijk
7500 gulden, waarvoor eigenlijk de Fideicommies
- curator hadt behooren te zorgen cn te waaken;
maar hij bleef door de Protectie van het
Gerichtshof ongeftraft. Ondertusfchen was ZETTO
door andere fchelmftukken eindelijk ter ftraffe gebracht
,

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. I35
bracht, cn fterf in het tuchthuis met den bezem in
de hand. Ik heb door hem ten minden 15000 gulden
fchandelijk verloren, ik ben twaalf jaaren lang
barbaarsch van hem gefchorcn, en dit zou ik niet
ondergaan hebben, als de Vorst hem, bij het eerfte
Proces, toen hij dien vaifchen wisfelbrief tegen
mij gefmeed hadt, naar de wet hadt willen
laten ftraffen. Ondertusfchen hadden deze Gerichtshoven,
die zich beledigd hielden, mij uitgefchreeuwd
als een onrustig mensch, die de geheiligde
Juftitie-Collcgicn gelasterd hadt,cn eeuwige
vervolging zou mij drukken, indien ik langer in
Oostenrijk wilde woonen. Niettegenftaande dit
Collegie tegenwoordig met eerlijke mannen bezet
is, evenwel kleeft de door mij openlijk bekend gemaakte
fmaad hetzelve aan, en een of twee der oude
leden, die ten ontijde zweegen, de fchouders
ophaalden, en aan ZETTO en FILLENBAUM de geheele
directie overlieten, hebben altijd reden, om
mij voor altijd te doen zwijgen.
Nu verfcheen voorleden jaar het laatfte fchandlijk
Toneel in deze zaak. De verkoopfter drong op haare
betaaling trapswijze op de Execiaie aan. — Hier
bij toonden de Landrechten den hoogstmooglijken
graad van hunnen haat tegen mij. Ieder een wist,
dat Zwerbach, voor 51,000 gulden gekocht, mij
met alle de onkosten benevens de terftond betaalde
Leenmanfchap omtrent 60,000 gulden kostte.
Men wist bij het Landhuis, volgends luid van het
Geregristeerde contract, dat mijn goed op de waarde
van 80,000 gulden verpacht of verhuurd was,
en nogthans werdt, wegens 3000 gulden pandgeld,
«ene gerechtlijke fchatting gedecreteerd, cn niette -
I 4
gen-

Ï3 6 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
genftaande al mijn protefteercn, reeden twee koetzen
met een extrapost en Kommisfitrisfen na buiten,
en teerden daar zes dagen heerlijk voor mijne rekening
, maakende mij 400 gulden moedwillige onkosten,
die mijne vrouw benevens 7,200 gulden,
aan de ftout executcerende verkoopfter in contant
geld bctaalen moest. Dit heet in Weenen gerechtigheid.
Dergelijke gevallen heb ik daar wel twintig
aan mij zeiven beleefd en moeten dulden. Ik
fchreuwde luidkeels, ik fchreef vrij, ik noemde
zelfs eenige Geprivilegieerde Hechtsverdraajers bij
naame. Die verbitterde den grootenhoop, cn ik
leefde zedert 43 jaaren in fteeds duurende worfteling
met het fchuim van het mcnschlijk gebroed.
Het Tweede en derde Deel van mijne Levensgefchiedenis
heeft, zonder verfchooning en getrouw,
verhaald, hoe en waardoor ik eenige milliocnen
rechtmatig erfgoed in Hongarijen verloren
heb, als ook van wien ik in Weenen geplunderd,
en ook driemaal verraden, en in Dantzig door de
Keizerlijke Staatsdienaaren verkocht ben. De Cenfuur
weigerde het drukken toe te laatcn, maar
Keizer JOSEFUS geboodt, dat alles, wat ik met ac*
ten cn bewijzen kon ftaaven, zonder vertoef kon
gedrukt worden. Dit is gefchied, en nog heeft
niemand eenige voldoening van mij geëischt, in tegendeel
hebben twee Referenten, met de diepfte
verzekering van hunne verpligting, mij bedankt, dat
ik hen in mijne fchriften gefpaard, en niet genoemd
heb. Zoo denken, zoo handelen de Weemr?
Juftitiarisfen.
Ik wil hunne fchande bedekken, maar moet nog
twee

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 13?
twee voorvallen, die mij zoo bitter getroffen hebben,
verhaalcn.
Ik had in Aakcn een Proces met den Postmeester,
die mij bedrogen hadt, cn ik appelleerde aan
den Rijkshofraad te Weenen. Dc Graaf GRSVE-
NITZ kreeg last, om te berichten; deze was omgekocht
, cn fchreef aan den Postmeester : dat
zijne zaak wel zeer verdacht was, maar dat hij
hem beloofde, dat hij zijn bericht zoo lang zou
laten liggen, tot ik het Proces moede was. De
loop van behandeling is in dit Rijksgericht het volgende
:
Uit hoofde van de verbazende menigte der
Rijksprocesfen wordt aan eiken Hofraad een bepaald
getal van dezelven toegedeeld. Ieder heeft
zijne week, om op zijn beurt verflag te doen, gevolglijk
komt alle dertien weeken de beurt aan
hem; dan hangt het meest-al van zijne willekeur
af, welk Proces hij bij dc hand nemen, of liggen
laten wil.
Wanneer ik nu eene onrechtvaardige zaak heb,
of in posfesfie van een anders goed ben, dan betaal
ik aan mijnen Referent jaarlijks eene bepaalde
fom, zoo lang hij belooft, mijn proces niet te
zullen opvatten, of ik krijg door protectie van hem
verzekering, dat mijn Proces zoo lang duuren zal,
als hij leeft.
Dit is eigenlijk de oorzaak, waarom bij dit Gericht
een Proces 100 of 200 jaaren duurt, zonder
uitgefproken te worden. De erfgenamen van hem,
die in eens anders goed leeft, kunnen meer betaaïea,
dan die, welke het bezit verloren heeft, cn
1
5 ge-

Ï3 S
LEVENSGESCHIEDENIS V A M
gevolglijk is 'er voor de gerechtigheid niet te hoopen.
GRÜVENITZ hadt zulke wijze van doen, het welk
door dc geheele iïad bekend was ; hij floot ook
contracten, om aan de Spanjaardth Rijks - onderdanen
te verkopen, en werdt een zielverkopcr. Keizer
JOSEFUS joeg hem daarom uit den raad, en
gaf hem zijn affcheid. Nu zocht hij den Graaf
THEÖDOOR BATHiANi in Hongarijen fchelmachtig
te behandelen, maar werdt van dezen vastgehouden,
en in eenen kerker op zijne landgoederen
geworpen. Hij zocht, als Rijkshofraad, hulp in
men hielp hem los, en gaf hem in genade
het Con/ilium abmndi. Dus reisde hij met eere
na Mak In burg. Hier heeft hij nu een fchotfehrift
tegen mijne Levensgefchicdenis laten drukken, en
zich willen rechtvaardigen , maar de rampzalige is
te beklaagen, de wraak treft mij niet, ik heb hem
alleen genoemd, omdat hij mij n,ooo gulden fchade
gedaan, en, misfchien voor een ellendig gefchenk
van 50 dukaten, die aan mijne kinderen ontroofd
heeft. Doch wie twijfelt, aan het geen ik van
hem heb moeten zeggen, die fchrijve na Weenen,
cn doe onderzoek bij den Agent, .waarom de
Graaf GRÜVENITZ als Rijkshofraad afgezet is; dan
zal hij de waarheid van mijn verhaal vernemen.
Zijn Heer Collega, de Graaf VAN DER LIPP,
die, toen GRÜVENITZ verflag deedt, zoo laaghartig
tegen mij pogchte, dat ik hem aan het°Hof
de ooren moest wasfehen, is hem thans ook nagevolgd,
en heeft insgelijks den hoogen Rijles-raad,
tot vreugde van veele bedrukten,'verlaten. Maar
ik, Goddank, leef nog, wel armer dan ik zijn
moest,

FREDRIK , VRIJHEER VAN DER TRENCK. I39
moest, maar overal bekend en geacht, als een eerlijk
man, en een martelaar voor de waarheid.
Nu nog het laatfte voorbeeld der Weener-Juftitie.
Voor 4 jaaren, toen ik na Parijs op weg ging,
maakte ik toevallig in l.eipzig kennis met zekeren
JOÜN JACOB SEMMLER, toen Bankier aldaar, deze misleide
mij door zijn Schijnbare openhartigheid, en won
mijn vertrouwen. Naauw was ik te Berlin, of hij
zondt mij voor 12,000 Livrcs aan Wisfelbricven ,
over drie maanden te Parijs betaalbaar, om te accepteeren,
dewijl hij wist, dat ik daar heen op
reis zou gaan, meldende, dat hij die door mijn
credit in zijne tegenwoordige groote verlegenheid
verhandelen kon, en dat hij mij het geld, om de
betaaling op den termijn in Parijs te kunnen doen ,
bij mijn doorrcizc in Leipzig contant ter hand zou
ftellcn. Ik deed dit uit vriendfehap voor hem,
en accepteerdeze. Toen ik in Leipzig kwam, waren
de drie maanden bijna verftreken, cn hij hadt
geen geld, hij gaf mij derhalven alleen aoo Daalers
contant, en voor 200 gulden van zijne eigen
Wisfels, over drie Maanden in Augsburg betaalbaar,
mij tevens verzekerende , dat hij voor niet
meer dan 3000 gulden van de door mij geaccepteerde
Wisfels vernegotieerd hadt, de anderen zou
hij mij, als zij te rug kwamen, in naiura weder
geven. Ik wist niet, wat ik met zijne Augsburg.
fche Wisfels doen zou, die niet ter betaling geaccepteerd
waren, maar hij verzekerde mij, dat op
mijn credit, ieder een in Straatsburg zijn Wisfel
wed kopen zou, waarmede ik de mijnen in Parijs
weder kon inlosfen. Ik vond ook wezenlijk in
Frank-

14° LEVENSGESCHIEDENIS VAN
Frankfort bij de Heeren Bankiers HERMAN eft
GEBIIARDT , en in Straatsburg bij de Heeren
FRANK en DIETRICH gelegenheid, om ze te verhandelen,
evenwel moest ik voor de betaling inftaan,
daar ik fteeds de interesten van drie maanden
voor het uitftel van betaling, bij verloor.
Ik was naauw te Parijs, 0f ik moest mijne Wislels
, die ik m Berlijn 0p SEMMLER aangenomen
hadt, mlosfen. Ik betaalde , maar SEMMLER bleef
fteeds mijn Schuldenaar, dewijl ik meer betaalde,
dan zijne verhandelde Wisfels bedroegen. Ondertusfchen
werden na drie maanden de Wisfels in
Augsburg voldaan , alleen éénc van 400 gulden,
kwam na Frankfort, met Protest, te rug. Dezen
moest ik in Parijs mlosfen , tot SEMMLER evenwel
middel vondt, om te betalen , waarbij ik 60 gulden
aan onkosten hadt.
Nu fchreef hij mij
w e der, en verzocht ootmoedipt
om nog 7,000 en vervolgends weder I2,ooo
Livrcs voor hem in Parijs,
n a
twee Maanden betaalbaar,
te accepteren, daartegen beloofde hij heiligst,
mij voor den vervaltijd de gelden tc zullen
remitteeren, ik liet mij verleiden en deed het
Nu naderde de vervaltijd, maar 'er kwam geen
geld, evenwel betaalde ik, maar trok op hem
door den Heer VAN GETTO, aoo Louis d'Or, die
hij prompt betaalde. Hier door verfterkt, betaalde
ik al voort, eindelijk kwam mijn getrokken Wisfelhnef
van o O Q L o u i s d , Q r o p ^ ^ & ^ ^
Heeren SARTORIUS en comp. gaf, met Protest te
r«g, en wel met de voor mij beledigende uitdruk
kmg; dat hij voor- mij geen fonds ter betaling
hadt, maar aan mij fchreef hij klaaglijk, en ont-
fchul-

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 141
fchuldigde zich met de verlegenheid, die hem dit
Protest afdwong, om niet naar Leipziger gebruik
gearrefteerd te worden. Tevens zondt hij mij voor
3000 gulden aan Wisfelbrieven, na drie maanden
in Augsburg betaalbaar, ten einde hem door mijn
credit te onderfteunen.
Niemand wilde deze Wisfelbrieven hebben. In
Augsburg hadt SEMMLER geen fonds of credit, cn
uit Leipzig waarfchuwde men mij voor een Bankroet.
Ik zat reeds met 3000 gulden, die ik vooruit
betaald had, ik had het fonds van betaling,
dat hij mij zoo heilig beloofd hadt, niet ontvangen,
cn was gevolglijk gedwongen, om de laatfte
Wisfels in Parijs met Protest te rug te zenden.
Nu reisde ik na Weenen. Hij was van Leipzig
gevlucht, cn ik vond hem hier. Hier. was hij
zoo ftout van bij mij tc komen, cn mij mijne weldaaden
te ontkennen, weshalven hij, als cenfchelm,
uit mijn huis geklopt werdt. Ik moest na HongarijSn
reizen, maar hij fchool achter mijnen Advokaat
, dien hij hadt omgekocht.
Geduurende deze mijne afwezendheid was men
zoo onbefchaamd, dat men twee Wisfelbrieven van
SEMMLER, die ik geaccepteerd maar te rug gezonden
hadt, en die ik met ~SEMMLERS Wisfelbrieven
wilde betaalen, door vreemde Saxifche kooplieden
liet opéifchen.
Mijn Advokaat produceerde chlofe SEMMLERS
brieven en de origineele wisfels niet, en ik werdt,
in contumaciam gecondemneerd, om aan openbare
bedriegers 2400 gulden contant te betaalen, gelijk
ook terftond bevel af ging aan mijnen pachter met
arrest op de pachthuur. Aan dezen fchonk SEMM­
LER

I4« LEVENSGESCHIEDENIS VAN
I.ER 300 gulden, om te zeggen, dat bij hem bet
gHd reeds betaald hadt, opdat ik geene toevlucht
to* de gerechtigheid meer zou vinden, en nader
onderzoek te laat zou komen Dit werdt ook
werkhjk voltrokken, en toen ik uit Honrarrën
t e
rug kwam, hoorde niemand meer na mij. Het was
res toteara, en mijn geld was zonder redding verloren.
Dus handelt men ook in Weenen met het Wisfel-recht,
tegen eenen Landftand, die in Oostenrijk
gegoed is. Ik kon niet weglopen, daar was dus
geen pcrtculum in mora, het vonnis werdt geëxecuteerd,:
ik moest terftond betalen, en mijn verhaal
werdt mij opengelaten, aan een vreemden vagabond,
van wien ik nooit iet te hoopen heb.
Men heeft mij niet ééns de aangebrachte Wisfelbrief
yan SEMMLER ter Recognitie laten zien, dus
kon hij gevolglijk ook valsch zijn. Ik gaf voor
3000 gulden aan Wisfelbrieven op SEMMLER
a depofito tot cautie, maar niets werdt aangenomen
Nog erger. Wanneer iemand , die vrouw en
acht kinderen te onderhouden heeft, een wezenlijk
bankroet 'maakt, dan legt men evenwel flechts
arrest op de helft, of het derde deel van zijne inkomften.
Maar mij ontnam men ze gehéél, nicttegenftaande
mijne vrouw reeds twee jaaren in de legale
posfesfie van mijn goed, door mij gefteld,
en van het gerecht bevestigd was. Dit gedrag bewijst
derhalven openbare pasfie en onrechtvaardigheid.
ö
Ik heb ondertusfchen door deze cn dc bovengemelde
mishandelingen, met mijne Familie verlegenheid
gehad, en bedriegers, advokaten, cn fchur-'
ken

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 14$
ken moeten verrijken, zonder dat mij eenig verhaal
opendaat. Als ik nu al bewijze, dat ik nooit éénen
enkelen penning aan SEMMLER fchuldig geweest
ben , maar dat hij mij fchelmachtig van omtrent
5000 gulden beroofd heeft, dan zal mij de Weener
Richter zeker niets van mijn geld weder bezorgen,
het welk hij eenen vagabond, zonder waarborg,
heeft laten volgen. Waar zal ik thans klaagen?
Het geld is uit het land. Heb ik misfchien niet
zoo veel achting bij een Weener-Justitie-Hof
verdiend, dat men mij tijd hadt behooren te laten,
om op de aflevering van het geld zoo lang arrest
te leggen, tot SEMMLER mij zijn Wisfelbrieven,»
die ik in handen hadt, betaald hadt?
Ondertusfchen lagcht de booswicht, de ondankbare
, dien ik met een eerlijk Duitsch hart ondcrfteund
heb, cn prijst de Weener Justitie voor eenen
Saxifehm bedrieger, die de Weener handelwijze
wist te beftuuren. Maar wee hem, als hij mij ééns
onder banden komt, hij zou mij zeker moeten bekennen
, door welke fchandelijke middelen hij mijn
geld in Weenen is meester geworden, en wie zich
van hem heeft laten omkopen.
Ik kan bij den Vorst en de geheele wereld, mijn
hoofd en eer te pand dellen, en ook legaal bewijzen,
dat ik, zedert 06 jaaren, zelfs geen penning
van de inkomften van mijne bezitting , noch van
mijn penflöen genoten heb; alles is door Chikanes,
Procesfen en Onrechtvaardigheden vervlogen. Ik
ben dienvolgends gerechtigd, om aan de geheele
wereld de waarheid te ontdekken, en heb daartoe
zulk eene omdandigheid verkozen, daar ik ze naakt
verhaalen mag.
Ik

*44 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
Ik heb 43 jaaren in Oostenrijk opgeofferd, cn mii
en mijn huis, door den arbeid van mijn hoofd en
pen, moeien onderhouden. Ondank is mijn loon
en verachting mijne wraak.
Ik was zeker niet tot rust bellernd, maar al was
ook het laatfte toneel van mijn leven niet gerust',
•ik zal, om rust te verkrijgen, zeker geen eenen
zijftap uit mijn eens verkozen ïpoor doen, en op
dit edel eigenzinnig bcfluit trots, zal ik alle ge'
vaaren en vervolgingen, het hoofd weten tc bieden.
Onder JOSEFUS regeering, was mijn toeftand ten
hoogften gevaarlijk, en de rol, die ik fpeelde, vere^chte
eenen meester. Genoeg, ik heb veel voor
hem gedaan cn gearbeid, maar hij deedt niets voor
mij, beloofde veel, en bedroog mij. Hij ftierf, cn
ik had geen reden, om hem te beweenen. LEÖ­
POLD aanvaarde de regcering, en nu volgt eene
geheel nieuwe Epoque voor mijne Levensgefchiedems,
die nog nooit zoo luisterrijk, zoo gunftiofcheen,
mij nooit aan zoo groote ondernemingen
en gevaaren blootgefteld, nooit zoo wreed voor
mij ecu emde genomen heeft dan dit
N I E U W T O N E E L .
Naauw hadt Keizer LEÖPOLD den troon beklommen,
of ik fpoedde mij na hem toe. Bij de eerfte
intrede nam hij mij bij dc hand, cn zeide:
. 7 Jn H E V C TRENCK! Ik ben blijde, dat ik u nog
in het leven vinde. Ik heb uwe Gefchiedenis met
veel gevoel doorgelezen, en het is eene fchande
voor Weenen, dat zij bekend gemaakt is. - Ik
fprak alleen, het geen, bij zulk eene gunftige gelegen

FREDRIK., VRIJHEER VAN DER TRENCK. l^g
genheid, een man, als ik, fpreken moest. Nog
nooit had ik dergelijke openhartige uitdrukkingen,
zulke kenmerken van een edel gevoel, uit den
mond van eenen Vorst gehoord. — Mijne geheele
ziel ontwaakte uit haaren Vorftenhaat, die reeds
naar grondbeginzels gevormd was; mijne liefde verhief
zich tot geestverrukking, mijn vertrouwen voor
LEÖPOLD, het uitzicht voor mijn recht fcheen
glansrijk, en ik befloot, mijne laatfte dagen geheel
voor hem te leeven.
In de eerfte woeling van dit geheel fchreef ik
het volgende kleine Dichtftukjen, het welk zijne
goedkeuring vondt:
T R E N c K s
G E W A A R W O R D I N G ,
B IJ Z IJ NE
E E R S T E A U D I Ë N T I E .
Den 23 Maart.
Gelijk een mart'laar, na het ftrijden,
Nu voor Gods troon verheerlijkt ftaat,
Daar vreugd, na 't doorgeftane lijden ,
De traanen wischt van zijn gelaad:
Gelijk de blijdfehap, vol vertrouwen,
Hem, die het loon der deugd geniet,
Verrukt, nu hij God mag aanfehouwen,
Die 't weldoen met genoegen ziet .
Zoo ftond ik heden voor den Vorst,
Ontroerd, die Oostrijks Scepter torsent.
I
V
'
" K Schroom.
D E E 1

I46" LEVENSGESCHIEDENIS VAM
Schroomva ; lig floeg ik de oogen neder,
En voelde een nooitgevoelde drift,
Op nieuw on.vlamt mijn eerzucht weder-»
Voer dwaas gekeurd in menig febrift.
Ik voeid' 't b.oed door de ad'ren Itroomen,
Zoo als 't nooit grijsaart heeft gevoeld;
't Ging mij . gelijk in zoete drootnen
De gierigaart in fchatten woelt.
Nu weet'k, hoe zig een ziel vermaakt,
Die uit des nootlots droom ontwaakt.
Nu ik deez' zegepraal beleefde,
Verkreeg ik, daar mijn wensch naar ftrekt;
Dit was het doel, daar ik naar ftreefde,
Mijn Koning ziet mij gantsch ontdekt.
Na veertig jaaren bitter lijden
Breekt eindelijk mijn recht eens door.
Wie zal toch hem zijn heil benijden,
Die alles, zoo als ik, verloor?
Toon, God! hem, die mijn lot verzoet,
Wat dankbaarheid mijn harte voedt!
't Voelt de waardij van groote daaden
Te lnat, nu onvermogen fpreekt,
Nu, door der jaaren last beladen,
De werkkracht aan den wil ontbreekt.
Doch neen! zoo lang 'k mijn bloed voel gisten,
Dat edeler gevoelens baart,
Kan ik nog om den voorrang twisten,
Wie vuur'ger dank met weldaên paart:
Vooreen, die zonder brilglas ziet,
Is TRENCK.voorwaar geen Invalied.
Voor

ÏREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK,
I47
Voor FKEÖKIK heb ik bloed vergoten,
De kerker was mijn loon! te wreed!
Nooit heb ik Vorftengunst genoten,
Wijl 'k voor geen magt ooit onderdeed.
Mijn eigen zin , in vuur'ger jaaren,
Liep ftórm, daar men Hechts kruipen duldt}
Mijn moed en deugd zag geen gevaaren;
Straks was de lijdenskelk gevuld :
Hoe bitter die mij heeft gefmaakt,
Hij 's glorierijk gantsch leeg geraakt.
Bij 't laatfte dropjen had 'k, mismoedig,
Hem bijna weggeworpen; toen,
'Toen ome Koning, mij zoo goedig.
Opnieuw vveêr blijde hoop deed voén;
Ik kan die hoop nog niet mis:rouvven,
Hoe vaak zij mij heeft opgeiigt,
Een Vorst, die de onfchuld wil aanfchou\ven„
Beloont gewis den burgerpligt.
Mijn Schutsgod, ziende 't geen ik leed,
Staat thans tot mijne hulp gereed.
Ja, LEÖPOLD lagcht mij nu tegen,
Hij weet, wat goede menfehen krenkt.
De vloek verandert in een zegen,
Als God ons zulke Vorften fchenkr.
Het laatst tooneel fchijnt van mijn leven
Nu gunftig voor mij. Ja, ö ja !
Mijn arbeid zal beloning ge.en,
Nu 'k zegerijk aan 't eindperk fta.
Hij voert m' in rust, die onrust bant,
Aanfehouwer klapt, klapt in de hand,

Ï48 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
Nu ging ik ten minften twee of driemaal ter
week bij hem, zonder ooit afgewezen te worden.
Ik zag en vond vertrouwen en achting, ook werd
ik over de gewigtigfte onderwerpen geraadpleegd,
en kreeg zoo veel last tot verfcheiden fchriftelijke
opftellen, dat ik menigen nacht voor hem
fchreef, en dikwijls den volgenden dag gereed overgaf,
hetgeen hij eerst na 14 dagen verwachtte.
Mijn dienst-ijver behaagde, en hij beloofde mij alles
wat een eerlijk, tot hier toe werkloos gehouden
en beledigd man, van eenen rechtvaardigen,
fcherpzichtigen, en tevens weldaadigen Vorst verwachten
kan.
Alle onze Staats- Zuig- en Bloed-egels en de
gantsch Hof en Juftitie - hommelzwerm, welke gewoon
zijn, arbeidzame bijen te verjaagen, fpitden
nu de ooren, en zagen kwaade gevolgen voor zich
te gemoet, wanneer een man als ik open toegang
bij een' goeden Vorst vindt. Hier nam nu het
kabaleeren een' begin , omdat men TRENCK dikwijls
aan het Hof zag. Ook werden dc verfpieders
der vreemde Hoven, die geene opklaring in
Weenen wenfehen, opmerkzaam. Dc Conventie
van Keiehenbach volgde thans, en zoo als ik beter
in 't vervolg zeggen zal, zekere mannen in Berlijn
maakten van deze gelegenheid gebruik, om mij bij
den edelften der vreedzame Koningen geheel anders
af te fchilderen, dan ik wezenlijk ben. Alles vereenigde
zich derhalven, om mij te befpieden, en
mij overal valftrikken te leggen.
Bij zeker gefprek met den Vorst over den toenmaligen
toeltand van zijne Staaten, daar alles in
gisting was, zeide hij mij: — TRENCK! Ik weet,
dat ,

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. I49
dat gij veele vrienden in Hongarijcn hebt, en dat
gij alle misnoegden kent, omdat gij zeiven reden
hebt, om misnoegd, te wezen. Kom, als gij ééns,
bij den thans beginnenden Landdag na Off.cn reisdet,
en aldaar voor mijne beste oogmerken arbeiddet,
en fchreeft?
Terftond was ik 'er met vreugde gereed toe;
maar verzocht vrijheid, om alle mijne L'andfchriften,
voor dat zij in druk verfcheenen, aan zijne
Majcfteit ter beöordceling voor te leggen, omdat
ik gewend ben, de waarheid naakt voor te ftellen ,
en zeker valfche Uitleggers te wachten had. Dit
werdt mij in de vriendelijkfte verzekeringen vergund.
Voor dit Stuk verfcheen in 't licht:
TRENCK'S terfte Zendbrief aan alle tsr/ij.[e Uongaaren.
Deze is te wijdlopig, om hier bij gedrukt te
worden, hij zal in mijn maandwerk verfchijnen,
doch hij veroorzaakte verbaazende uitwerkingen,
op den Landdag, cn dit is te merkwaardiger, dewijl
hij werklijk tegen het Despotisme gefchreven
was, en nogthans des Vorften goedkeuring bekwam.
Ik bracht den Keizer het Handfchrift. Na eenige
dagen gaf hij het mij te rug, zeggende : Zoo
behoorden alle eerlijke lieden te fchrijven. Spoedt
u Hechts na Ofen, en bezorg het ten fpoedigften
in druk. Het is 'er thans het rechte tijdffip toe.
Ik vraagde.... Heeft uwe Majedeit het Imprimatur
'er op gezet? De Monarch fpottede en hernam:
— De nog geheel vrije Cenfuur zal u tegen
een zoo Patriottisch fchrift geen bedenking
K 3
maa-

$5© LEVENSGESCHIEDENIS VAN
maaken — Heel zeker, Was mijn antwoord —
want de Cenfuur geeft alle mijne fchriften aan dén-
Staatsraad, deze communiceert ze -aan de Hongarïfch-
Cancelarij, en beiden willen niet, dat ik mij
in zoo gewigtige zaken mengen zal. — Nu geboodt
de Monarch mij, dat ik dit Handfchrift zelf aan
deri Prefldent van de Cenfuur, den Baron VAN
swrETEN, brengen, en hem zeggen zou, dat hij
zelve mij zondt. - Dit gefchiedde. - Ik wachtte
14 dagen op uitfpraak. — Niets volgde 'er. — Ik
gaf van dit bijzonder gedrag aan den Keizer kennis.
- Hij geboodt mij, met geduld te wachten.
Maar op den 23ften dag kreeg ik mijn Handfchrift
terug — met het bijVoegzel: — Non admmitur b
Het is niet geoorloofde Eene geheele Bladzijde
was vol gefchreven met aanmerkingen en
ondertekeningen , doch welke zorgvuldig uitgewischt
waren. Een kenmerk, dat ik mij zeiven
niet bedrogen had. Ook vernam ik bij deze gelegenheid,
dat ik den magtigften vijand in den Staatsraad
had, die tegen al mijn credit bij den Vorst
aan arbeidde.
Deze was nit Verbaasd, toen ik hem dé voorgemelde
Chikarie toonde en ook verklaarde. En vraagde
mij: — Of ik dit werk niet zonder Cenfuur
kon iaten drukken? Hoe ivelkom was mij deze
Vraag van mijnen Lands-Vorst. Ik zeide met
biijdfehap, ja, cn fprak nog veel en zelfs gegrond
tnet hem. Nog dien zelfden dag ging ik op reize
Ha O ff en i bezorgde het drukken, en gaf op den
4den dag na mijne aankomst dezen Zendbrief' reeds
aan alle Boekhandelaars, om hem openlijk te ver
kör)gd. D@ aftrek was! geweldig en de toejuiching
al-

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK.
IJl
algemeen. Men overlaadde mij met loffpraaken.
Mijn mondelijk voorftel roerde insgelijks, en nu
begonnen de Bisfchoppen het eerst tegen mij te
veld te trekken, die in den Raad op het Landhuis
het hoofdvoorftel gedaan hadden : Hongarijën hadt x
geen Koning uit het huis van Oostenrijk van doen. —.
JOSEFUS hadt nooit als Koning der Hongaren zijnen
fHgt vervuld. Hij hadt zich niet laten kroonen, de
grondwetten des Rijks met voeten getreden, en
gevolglijk alle verdragen te niet gedaan. Hij behoorde
dienvolgends uit de Lijst der Koningen
te blijven. De opvolgingsrechten en Pacti waren
door zijn gedrag afgefchaft. LEÖPOLD hadt gevolglijk
geen erfrecht op de kroon, en Hongarijën hadt
zijn recht van vrije verkiezing weder gekregen.
Nu riep alles: Wij willen een Priesterlijk Koningrijk,
zoo als ten tijde van MOSES en St. STEVEN,
mijn aanhang lagchte, en zegevierde ten laatften.
De Bisfchop van Erlau, de gevaarlijkfte man in
het rijk, die 300,000 gulden aan inkomen, en een
boos dweepachtig hart bezat, en 100,000 Dukaten
tot omkopingen in Zijne Chatoulle bij zich hadt,
was de eigenlijke drijfveer van dit Complot. Ook
hadt hij te vooren reeds een boek laten fchrijven;
waarin beweerd wordt, dat Hongarijën zoo lang
ongelukkig zou blijven, als het onder den uostenrijkfclien
Scepter ftaat.
Hiervan hadt hij, de Kardinaal, en andere Bisfchoppen
van zijnen aanhang, eenige duizend exemplaren
om niet in 't Land laten uitdeden, cn de
Stadhouderfchap hadt wezenlijk het verkopen vrijgelaten
cn toegedaan.
in zulken ftaat van zaken trad ik 'in Hongarijën
K
4 . op

152. LEVENSGESCHIEDENIS VAN
op het Toneel, en deed wonderen. Het gantfche
Priester - fystema was binnen 14 dagen door mij
overhoop geworpen.
De Magnaten, die over JOSEFUS fchikkingen met
volle recht misnoegd waren, veranderden, door
mijn voordragt beter geleerd zijnde, hunne gezindheden;
en kregen vertrouwen op LEÖPOLD, dien
ik hun als eenen zachtmoedigen, edeldenkenden, en
volftrekt niet despotieken vorst afgefchilderd had,
en die geen vijand der Hongaarfche Volksvrijheid
zijn wilde. Bijzonder werdt het opgemerkt, als ik
op mijne eere verzekerde, dat deze Vorst mijnen
Zendbrief gelezen en goedgekeurd hadt, fchoon in
denzelven ftondt, dat de Hungaar en zijne wiliekeurigen
magt behoorden te bepaalen.
Nu kwam ik met een openbaar Stuk voor den dag,
het welk het geheele priesterlijke Wespennest in
beweeging bracht, en zeker geheel uitgeroeid zou
hebben, iedien de Monarch mij vrij mijnen gang
hadt willen laten gaan. Het is te merkwaardig,
dan dat het hier geen plaats zou verdienen, en is
op het einde van dit Deel onder Letter A. te vinden.
Op dezen Zendbrief en de Weegfchaal volgde
terftondt de Bijdrage, die wegens haare uitgeftrektheid
geene plaats kan vinden. Ik vertaalde het
een en ander in de Latijnfche taal, hierdoor geraakten
terftond 12000 Exemplaren door het geheele
Koningrijk in alle handen, en de goedkeuring en
toejuiching waren algemeen. Om nu het ijzer te
fmeeden, terwijl het heet was, liet ik tevens
Den ontmaskerden Priester
druk*

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. I53
drukken, openlijk uitdeden, en in de Boekwinkels
verkopen, hetwelk niemand mij verhinderen kon.
De Paapen fpogen vuur en vlam, maar vruchteloos,
de doodlijke flag was toegebracht, en zij,
die tot hiertoe in Hongarijën als halve Goden
vereerd werden, en ook alle ftemmen op het Landhuis
naar hunnen zin zwenkten, zagen zich thans
befpot en krachteloos. De Proteftanten beurden
het hoofd op, fpraken op eenen ernftigen toon,
en vonden weinig tegenfpraak. Ik zelf had vergif
en ponjaard elk oogenblik te vreezen, maar ging
alle gevaar moedig tegen, terwijl ik veele ongetekende
brieven kreeg, met de waarfchuwing, dat ik
in zekere huizen van eenige Magnaten niet gaan
zóu, als ik ten eten genodigd werdt, alzoo ik
daar vergif te wachten had.' Ec ging 'er nogthans
onbeschroomd , terwijl ik alle voorzorge nam.
Niemand hadt 'er het hart toe, omdat ik reeds te
veel aanhang had, en 'er een verfchriklijke wraak
te duchten was.
Aan de tafel van den Graaf c.... was deze aanflag
wezenlijk gemaakt, doch hier redde mij de voorzichtigheid
van mijnen getrouwen wel onderrichten
bedienden, dien men volftrekt uit een andere fles
wijn wilde fchenken.
Dus ook op de fchipbrug, daar ik alle avonden
expres ging wandelen, om te toonen, dat ik nergens
voor vreesde, waren geheime moordenaars befteld,
om mij in den Datiau te werpen. Dan zou
men uitgeftrooid hebben, dat ik mij zelven door
berouw of wanhoop verdronken had. Maar niemand
hadt het hart, om mij aan te vallen: want
K 5
ik

*54 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
ik was altijd welgewapend, en mijne achterlag
ö
was ook befteld.
Zekere Graaf AMADÉ, een dweepzuchtig mensch,
die in Soldij van den Bisfchop van Erlau ftondt!
hadt den mond van mij vol gehad — Ik vond hem
in een achtbaar gezelfchap, anders zou ik hem
rottingflagcn gegeven hebben, die ik hem en alle
zijns gelijken aanbood, omdat ik wist, dat degen
en pistoolen en dergelijke Ridderlijke dingen in
Hongarijën geheel onbekende dingen waren. Maar
hij maakte een cchappadc, en niemand waagde
het, mij openlijk te beledigen.
Nu kwam de zaak zoo ver, dat zelfs de Baanderheeren
bij mij kwamen, en mij hunnen bijftand aanboden,
in geval ik alle Bisfchoppen op het Landhuis
uit het venfter wilde werpen. Ik predikte
Vrede, geduld, en bedaardheid, maar nam de post,
en fpoedde mij na Weenen, om nadere bevelen
van den Monarch te gaan haaien.
Terftond kreeg ik geheime audiëntie, en het
eerfte woord was:
„ TRENCK, gij zijt reeds bij mij befchuldigd,
„ maar ik ben niet boos op u. Gij maakt het te
„ grof, en gooit met Hokken onder de musfehen.
„ Gij zijt in groot gevaar - Men wil volftrekt dat
„ ik u uit Hongarijën terug zal ontbieden, en ik
„ kan u niet openlijk befchermen. Gij weet, wat
Paapenwraak is."
Ik vraagde: - is uwe Majefteit te onvrede met
mijne Hongaarfche Schriften en gedrag? Neen,
het tegendeel, was het antwoord, ik ben u verpligting
fchuldig, maar befchermen kan ik u niet.
r- In dit geval vreeze ik niets voor mij zeiven,
her-

FREÖRlK , VRIJHEER VAN DER TRENCK. itrg
hernam ik, cn ik wil met blijdfchap weder heen.
— Alleen wat gematigder en behoedzamer! waren
zijne laatfte woorden.
Nu fpoedde ik mij na Of en, en fchreef in alles,
geduurende deze Landdagen, 13 Stukjens. De
Pappen hokten onder den Hof krijgsraad, daar zij
vrienden wisten te vinden. De Kommanderende
Generaal BARCO, die weleer als Ritmeester met
mij bij het Kurasiier- regiment van Cnrdua gediend
hadt, liet mij ontbieden, en zeide mij: — Dat hij
bevel gekregen hadt van den Hof krijgsraad, om
mij vriendelijk te raaden, dat ik het fchrijven in
Hungarijen wilde ftaaken. Mijn antwoord hier op
was fchriftelijk : — Een loflijke Hofkrijgraad
moest weten, dat een Uniform niet fchreef. Maar
in Hongarijën fchrijf ik als TRENCK, als burger van
den Staat en Wijsgeer, die tegelijk zijne goederen,
die miüioenen waardig zijn, voor zijne kinderen
weder zoekt te krijgen. En hij erkent, in
deze hoedanigheid, geene andere overheid dan
God, de Hongaarfche Privilegiën, en zijne pligten.
Hier mede was men voldaan.
Nu wendde zich de geestlijkheid, woede en wraak
blaazende, tot den arglistigen Kardinaal MIGAZZI in
Weenen. Deze liet aldaar mijne Hongaarfche Schriften
door de Cenfuur veroordeelen, om geconfisqueerd
en openlijk verbrand te worden. En de
Cenfuur beging de dwaasheid, om aan de Hongaarfche
Natie wetten voor te fchrijven, zonder de Privilegiën
van den Landdag te kennen.
Thans werden de ftreken zoo gefpeeld, dat de
gtadhouderfehap den ombedachten ftap beging, om
een

Ï5

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. \$7
ze in mijue woning aan ieder een openlijk verkopen
zou.
Dit gefchiedde ook wezenlijk , en is ook, zonder
verhindering, tot het einde van den Landdag,
volbracht geworden, omdat zij voor mijne achterlage
vreesden.
Eindelijk verfcheen 1790 den 17 November, de
Kroningsdag in Presburg. Ik was ook daar , en
alle Hungaren zagen mij, nog daags voor de kroning,
tot een bijzonder gehoor bij den Vorst binnentreden.
Zij konde derhalven zien, dat ik, noch
wegens mijne fchriften, noch wegens mijn gedrag,
in ongenade was.
Op dezen dag gaf ik het volgende Kroningsgedicht
uit, het welk ik hier moet invoegen, om te
toonen, hoe ik voor LEÖPOLD arbeidde, en hieruit
kan men tot mijne andere Schriften in Hongarijën
befluiten. Men kan het hier achter onder
Letter B. lezen.
Bij den Cardinaal Graaf EATHIANI was dezen dag
een groot feest met Vuurwerk, Bal, en alle mooglijke
pracht. Het gantfche Hof was 'er tegenwoordig.
Ik was zoo koen, om 'er zelve te verfchijnen,
en beneven eenige aanzienlijke vrienden
een van mij opgefteld gebed aan alle Bisfchoppen
en Magnaten, naar den regel van hunnen eed,
welk men 'op het einde van dit Deel onder Letter
C. lezen kan, in tegenwoordigheid van den Vorst
uit te deelen, de Kardinaal kreeg zelve een exemplaar.
Meer heeft nooit geen mensch gewaagd, ik
bleef tot het einde toe in het gezelfchap. De Paapen-aanhang
beichouwde mij met Dweepachtige
blikken, de meesten lagchten en juichten mij heimlijk

153
(
'LEVENSGESCHIEDENIS VAM
lijk toe, en de Vorst zelve fprak eenige woorden
heel vriendlijk met mij. Dit verbitterde des te
meer- —
, Dus befioot ik, met roem en eere gekroond, dezen
merkwaardigen Landdag, toen de verworpen
edele Koning LEÖPOLD als overwinnaar voortradt,
en de Proicftantcn Privilegiën verkregen, die zij
in Hongarijm nooit hadden kunnen verwachten.
Ik had het gewaagd, liet ijs te breeken. Mijn roem,'
dat ik alleen voor het algemeen welzijn gearbeid
heb , zal in Hongarijën nooit verdooven Maar ,
dewijl het belang der Geestlijkheid met de overdreven
magt der Magnaten verbonden is, die nog
fteeds magt en genegenheid behouden , om andere
ftanden, als (laven te mishandelen, zoo zijn zij gewis
voor eeuwig mijne onverzoenlijke vijanden, dewijl
ik eigenlijk in t gantfche rijk de fakkel ontdoken
heb, die hunne oogmerken in het licht gefteld,
en aan de magt der Vorden alle mooglijke palen
gezet heeft.
Onfeilbaar zou ik op dezen Landdag mijne groo,
te verloren goederen in Hongarijën terug gekregen
hebben, die jaarlijks 270,000 gulden inkomden
bedragen, als ik mij zeiven bij de partij der Paapen
en Magnaten gevoegd, voor hen gefchreven,
en tegen den Koning en de Proteftanten gearbeid
had. Maar ik was ftandvastig voor LEÖPOLD en
het welzijn des Rijks, ftelde mijn eigenbelang ter
zijde, en bleef mijn karakter van waarheidsliefde
getrouw. Het vervolg van dit verhaal zal bewijzen,
dat ik onbeloond bleef, en door mijne eerlijkheid
alleen alles verloren heb. Dc Vorst zelve was in
zoodanige omftandigheid , dat hij mij niet befebermen

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 159
men kon, en de dood ontrukte hem mij, voordat
hij zijne beloften ten uitvoer kon brengen. Zoo
fpeelt het Noodlot met menfehen, die zich op
menfehen verlaten, en alleen door de vervulling
van deugd en burgerpligt gelukkig willen worden.
Mij treft het lot van alle Hervormers, en in het
graf gevoel ik niets, van hetgeen de Hongaarfche
nakomelingfchap van mij dankend en zegenend zeggen
zal.
Nu verliet ik Hongarijën en keerde naa Weenen
terug, alwaar ik nog verfcheiden fchriften voor den
Vorst uitwerkte, en zijn vertrouwen bezat, hij
beloofde mij bij den naastvolgenden Landdag, en
bij het uitdeelen der Kroons - Fiscaliteiten in het
Bannaat eene vergoeding van al het geen de landskas
in contant geld van het verkoopen der TRENCK-
SCHE goederen werklijk genoten hadt. Dit bedroeg
zeker geen 2.00,000 gulden, maar ik zou 'er geern
mede te vrede geweest zijn, en had reden, om ten
minlten hierop een rekening te maaken.
Wat voords het bezit mijner Slavouifche goederen
betrof, ik zou daar over, volgends de Hongaarfche
rechten het Proces met den tegenwoordigen Eigenaar
beginnen en uitvoeren.
Meer heb ik nooit gewenscht, dan deze vergunning
van het Hof, en deze deedt reeds de voor
mij en mijne kinderen zoo nadeelige magtfpreuk,
van THERESIA, en de fchendaaden van haaren Kamerprefident,
te niet.
Thans wachtte ik met gerustheid een zekerer
lot, en mijn loon van eenen rechtvaardigen Keizer,
die mij in mijn hart geheel kende, gelijk hij ook
mijn-

£ÓO
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
mijne bekwaamheid, om voor hem zelfs in den grij,
zen ouderdom nuttig te zijn, beproefd hadt.
Ik leefde eenigen tijd gerust in den fchoot mijner
familie in Zwerbach, alhoewel dk maar al te
duidlijk bemerkte, dat de Dweepers in de Weener
gerichtshoven mij onöphoudlijk als een' ketter vervolgden,
en op alle gelegenheden loerden, om mij
doodlijke ranken te fpcelen, en mij ook van het
Hof te verwijderen, opdat ik de gelegenheid verloor,
van aan den Vorst hunne ftreeken te ontdekken.
Men werdt zelfs in den Staatsraad opmerkzaam,
alwaar het Egohmus even als in alle Gerichts-
Hoven tegen zulke mannen waakt, die, zoo als ik,
zien, en ook, zoo als ik, voor den troon handelen
en fpreken. Ook kende men de zwakke zijde van
LEÖPOLD , en maakte van alle gelegenheden gebruik.
In Junij, 1791 reisde ik na O ff en, om met de
Boekhandelaars te liquideren, en wat wijn te koopen.
Ik hield mij daar maar 10 dagen op, logerende
op den Slotberg in Of en, bij den Archivarius
VAN KOWARCZITSCH, een' geleerden Oudheidkenner,
wiens eerlijkheid de geheele Natie acht.
Terftond viel de haat der Paapen op dezen onberispelijken
man, hij werdt aangevochten, dewijl
men vermoedde, dat ik hem verleid hadt, om mij
Trenkfche Familie-fchriften uit de Archiven op
zoeken. Dit zou wel pligt en gerechtigheid geweest
zijn, maar ik moet hier tot fchande der
Hongaarfche rechten van den Fiscus bekend maaken,
dat de Arehiyarius een'eed moet doen, dat hij van
alle Documenten een eeuwig geheim zal maaken,
die Familie-rechten betreften, en voor den Fiscus
na

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK.
l6t
nadeelig kunnen zijn. Alleen mag 'er op bevel van
den Judex Curia, (Hofrichter) na gezocht, en aan
denzelven verflag gedaan worden. Maar allen partijen
integendeel, welke deze billijke zaak vorderen,
worden alle mooglijke verhinderingen gemaakt, en
de Archiyarius moet ontkennen, zoo veel bij kan.
In mijne zaak is nog aan te merken, dat de Kamerprefident,
Graaf GRASSALKOWITZ, die ten tijde
van THERESIA alvermogend was, en die mij alle
mijne goederen met fchending van alle Hongaarfche
grondwetten ontnomen heeft, ook uit deze
Archiv'en alles vervreemd heeft, wat zijne erfgenamen
en vrienden nadeelig zijn, of zijne alömbekende
boevenftukken ontdekken kon, waar door hij
veele Famiïiën arm gemaakt heeft.
De eigenlijke gefchiedenis was deze: Dat ik,
de hemel weet het! niet van KOWACZITSCH, maar
door eenen vriend in de Stadhouderfchap, vernam,
te weten, dat de Keizer aan dezelve een
kabinetsiorde gezonden hadt, dat men alle Documenten
in de Archiven opzoeken, en ze hem in
perfoon toezenden zou, welke de Trenckifche goederen
betroffen. Hier uit kan men zijn beste oogmerk
ontdekken, dewijl hij mij beloofd hadt, alles
te vergoeden, wat de landskas zelve, bij derzelver
verkoping getrokken hadt, nademaal hij geen onreclrtvaardig
goed in de ftaatskas wilde dulden.
Onfeilbaar hadden de tegenwoordige bezitters van
mijn eigendom hier de lucht van gekregen, en gevolglijk
alle mooglijke voorzorgen en listen in 't
werk gefield, om zich in dc posfesfie tc houden,
dewijl zij vermoeden moesten, dat de Vorst nooit
toe zou ftaan, om naar Hongaarfchu wetten te ban-
IV. DEEL. L fa

ICJS
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
delen. — Gevolglijk, dewijl zij de bron niet wisten,
hebben zij den eerlijken Archivarius verdacht gehouden,
die mij evenwel zelve het grootfte geheim
van dit keizerlijk bevel maakte. Ook ftrooiden de
Bisfchoppen reeds uit, dat ik hem tot het vervloekte
Lutherdom verleid had. Wat 'er verder
voorgevallen is, heb ik niet kunnen ontdekken.
Maar zoo veel weet ik, dat de goede Keizer deze
Documenten daadlijk bekomen heeft, maar hij zal
ze, om ze na te zien en verflag te doen, aan de
Hongaarfche Kanzelarij in Weenen overgegeven
hebben, en deze heeft voorbedachtlijk dien last overgelaten
aan den Vice - prefident van het Hof, den
Graaf MAILLAT. Deze is de behuwdvader van
den Baron SCHANDOR, die juist twee van mijne gewigfte
Heerlijkheden bezit, dat voorouderlijke goederen
zijn, die mij nooit met recht kunnen ontnomen
worden, en hem 70,000 gulden jaarlijks opbrengen.
Nu kan men zich gcmaklijk voorftellen,
wat verflag deze gedaan heeft, dewijl 'er volftrekt
niets voor mij gevolgd is. Dit is een openbaar
kenmerk van de list, die 'er gefpeeld is.
SCHANDOR'S broeder, die ongetrouwd en bezitter
is van de helft dezer goederen, zat reeds 18 jaaren
in de gevangenis te Kufftew, tot welke hij voor
zijn leven gevonnisd was, omdat hij twee zusters
verkracht, vergeven, en nog andere moorddaadigheden
begaan hadt. Als deze in de gevangenis
ftierf, dan waren de goederen, dewijl hij gene kinderen
hadt, op ftond aan den Fiscus vervallen; en
in dcszelfs plaats kwam ik regelrecht, volgends
het Hongaaijclic recht als eerfte bezitter. Zoo dra
nu de Keizer de TrencUfehe Documenten uit het
Ar-

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. ïó"?
Archief opëiSchte, zagen de vermogende bloedver-
.wandten de gevolgen in, en bewerkten pardon
voor den moordenaar. Vervolgends tradt hij terftond
in 't huwlijk, en verkreeg de protectie dei-
Magnaten, gevolglijk was mijne hoop verijdeld.
Zoo gaat het in onze wereld, die evenwel de beste
Van alle mooglijke werelden zijn moest.
Ik had nu mijne bezigheden verricht, en fpoedde
mij na Weenen terug. Ondertusfchen moet ik
hier nogthans een voorval vernaaien, het welk met
het volgende in verband ftaat, en de Priesterlist
affchildert.
Ik was ten eten bij den toenmaals in O ff en Kom-
•mandeerenden Generaal der Kavallerij, Heer VAN
BARCO, die voormaals met mij als Ritmeester bij
het Regiment Cordua gediend hadt. Deze is een
bekend zeer geinteresfeerd man, en een vriend
Van den Bisfchop van Erlan ; die geen geld fpaart,
om zijne dweepzuchtige oogmerken te bereiken.
Na het eten nodigde hij mij tegen den volgenden
dag. Maar ik ontfchuldigde mij, dat ik na Füred
reizen moest, om aldaar van zekeren Heer Vicegefpan
van MARIASIJ geld te ontvangen, welke aldaar
de broncuur gebruikte. Maar, zoo a Is ik naar
huis wilde gaan, ontmoette ik dezen, juist als hij
door PtsïH wilde rijden, en ik reisde dienvolgends
niet na Füred:
Drie dagen daarna gaf ik den Generaal een bezoek.
Hij vraagde mij: — Zijt gij al zoo fchielijk
Aerug? Mijn antwoord was: — Ik ben 'er niet geweest,
omdat ik mijn vriend hier gevonden heb,
BARCO fchcen heel ontfteld en ongerust. Doch
•£oeu werd jk geheel niet ontwaar^ waarom. Maar
i ' %
hes

J04
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
het gevolg,heeft mij de ontwikkeling van het raadzei
ontdekt, te weten:
MARIASIJ was den Bisfchoppen een doorn in
het oog, en op dienzelfden tijd, was in het bad
te Füred eene bijeenkomst van verfcheiden vermogende
Magnaten, die, zoo als ik in 't vervolg verftond,
aldaar een ontwerp tegen de verbaazende
inkomften der Bisfchoppen zouden gemaakt hebben,
waarbij zij, wezenlijk, den Vorst meer gezags,
ten voordeele van den verdrukten burgeren
boerenftand, ook tot beperking van het geweld
van den Adel vasthielden.
Deze ftap bracht de alvermogende Geestlijkheid
in beweging. BARCO waakte voor haar, gaf hcira->
lijke berichten na Weenen, en hadt, of listig, of
misleid, vvaarfchijnlijk den Monarch bericht, als of
deze bijeenkomst nadeelige oogmerken voor hem
bedoelde, en 'er mij bij genoemd, omdat hij giste,
dat ik ook in Füred geweest was.
Thans ging ik op reize na Weeizcn en Zverbacii,
maar werd in 't begin van September gedagvaard,
om bij den toenmaligen Krijgsprcfident ad interim,
den Graaf TIGE, in perfoon te verfchijnen. Zoo
dra ik binnengetreden was, gebood, hij mij, op
een drooge bevelhebbers toon, ik zou, op uitdruklijk
bevel van den Vorst, het volgend belagchlijk
Kevers onderfchrijvcn:
Revers,
Letterlijk gekopieerd.
Nademaal het uit zijne Majeiïeits genade mij
toegelegde jaargeld mij het nodige voor alle de
behoeften van mijne talrijke Familie niet verfchaft
heeft, en ik dienvolgends tot hier toe genoodzaakt
ge-

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 165
geweest ben, om mij door de pen eenige bijverdiende
te winnen; maar zijne Majefteit daartegen
zich a'lergenadigst genegen betoont, om mijn penfioen
tot 1500 Florijnen jaarlijks te verhoogen,
ja, in gevalle van mijne aflijvigheid voor mijne gemaalin,
voor haar op een penfioen tc letten; zoo
verbind ik mij, zoo wel in erkentenis van deze
voor mij en mijne familie geopenbaarde allerhoogfte
gezindheid, als ook uit hoofde van mijn inwendig
gevoel, dat mijne tot hier toe door de pen
gezochte kostwinning, vooreerst voor het Karakter
van Officierdaar ik uit hoogjle genade mede bekleed
ben, maar dan ook voor de rechtfihapenheid
van eik braaf man verkleinend en vernederend is,
na rijpe overweging, geheel vrijwillig, op mijn
officiers-woord, en met verpanding mijner eere,
dat ik van alle mijne voorgaande, en alle andere
fchrijverij, welke tot openbare belangen betrekking
heeft, binnen cn buitenslands geheel en al aftand
doe, en gevolglijk dat op geenerleië wijze door
anderen zal laten voortzetten, of iemand daaromtrent
aanleiding geven, maar veel meer alle nog U
mijne handen zijnde Opftcllen, Aantekeningen, en
alle Stukken, die daartoe flechts van verre betrekking
hebben, aan den Heer Generaal der Kavallerjj,
zijne Excellentie Graaf VAN TIGE, getrouw
ter hand zal Hellen, mij mijn loven lang binnen de.
Keizerlijk-Koninglijke Staaten onthouden, en ook
ftil en gerust gedragen zal. Zorg dragende, da*
zulks ook door mijne Familie gefchiedei en op deze
wijze hoogstdeszelfs te hopjn genade zoo voor
mij, als in geval van aflijvigheid voor mijne nage-
L
3 ia.

•i66' LEVENSGESCHIEDENIS V A N
laten Gemaalin, met alle Vermogens waardig e@
verdienstlijk zal trachten te maaken.
Ter bekrachtiging van dit alles, heb ik dit Revers,
in tegenwoordigheid van zijne Excellentie, den
Heer Graaf van TIGE, Generaal der Kavallerij,
met volle verftand, en met vrijen ml, vervaardigd,
en 'er mijn zegel op gedrukt,
Weenen,
den II Augustus, 1791.
CL. S.)
FREDRIK, BARON VAN DER TRENCKV
Nu öordeele men, wat ik, na het voorlezen
Van een zoo laagzield Revers, den Generaal, die,
in de houding van eenen RIIADAMANTUS, voor
mij ftondt, antwoordde.
Bij de minfte weigering dreigde men mij met
den Spielbcrg. Ik nam dan de pen, fchreef mijn
haam, maar verklaarde tevens, dat ik mijn ontflag
Vragen, en mijne eer, vrijheid, en letterkunde, aan
geene fchatten der wereld, veelmin aan een Penfioen
zou opofferen, daar ik hier mede plegtigst
ftfftand van deed, Ik appelleerde aan den Vorst,
en ging, als een zwaar beledigd mensch, de deur
uit, en ook den volgenden dag na het Hof.
Vooraf echter, moet ik hier het volgende aanmerken,
het geen ik ook terftond aan den Hofkrijgsraad
in beflisfende uitdrukkingen cn den ftijl
Van TRENCK, wijdlopig voordroeg, waarbij ik
het mij afgedwongen Revers terug cischte, alzoo
ik nooit willens Was, hetzelve naar te komen. Dit
ft'ttk Was tên naastenbij van den volgenden inhoud 5
Nooit

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. ló"?
Nooit kon cn zou ik gelooven, dat de Iaage
uitdrukkingen en de eisch, welke dit Revers bevatte,
met het bevel van eenen Monarch konden
overeenkomen, die een Befchermgod der wetenfchappen
is, die mijne Handfchriften, welke ik
voor de Hongaren fchreef, gelezen en goedgekeurd
hadt, eer zij gedrukt werden; en voor wien
ik mij onder duizend gevaaren blijmoedig hadt opgeofferd
— Zou het voorts wel onbetaamlijk zijn,
voor eenen foklaat, als hij, zoo als ik, in de geleerde
wereld zich kon voordoen? Ik heb, door
mijne pen, in geheel Europa roem cn toejuiching
gekregen, en verwisfel deze eere niet met
den titel van Veldmaarfchalk. Het geen ik mij
zeiven gegeven heb, blijft ook eeuwig het mijne,
en Titels zijn zelden de gevolgen van verdienden
en goed gedrag; gevolglijk kan alleen een vijand
der deugd, waarheid, en wetenfchappen, alleen
een Weetniet in de Hofkrijgskancclerij een zoo
fchandelijk en beledigend Revers hebben opgedeld.
De ellendige dijl en delling verraadden reeds den
opdeller van het Weener Extrablad. Voor het
overige was ik overtuigd, dat mijne vijanden dit
Revers dechts als een valdrik faamgedommeld hadden,
om mij te plaagcn, gelijk de gevolgen ook
reeds bewezen hadden. Want, toen ik tien dagen
na de ondertekening na Hongarijën op reis ging,
werd ik daar terdond gearresteerd, als of ik mijn
Revers gebroken hadt, waarin evenwel dechts letterlijk
daat: — dat ik niet buiten de Erdanden
zonder verlof reizen zou.
.De fchande trof derhalven enkel mijne vijanden.
— Dc eischte dienvolgends dit afgedwongen Revers
L 4
te-

IÖ8 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
terug; dewijl ik niet willens was, het te houden,
en ik ook buiten de grenzen van Oostenrijk in
ééne week met mijne pen meer winnen kon, dan
mijn gantfche jaarlijkfche Penfioen bedroeg. Mijn
dienstijver was verder uitgebluscht, nadat ik 43
jaaren vergeefs gearbeid, en op loon gehoopt had;
de waarfchijnhjkheid geboodt mij, voor het toekomfhge
een befluit te trekken, dewijl mijne Wee-
»«• - vijanden te magtig waren, en mijn zelfbehoud,
en Vaderpligt eischte eindelijk een manlijk befluit:
ikzou gevolglijk den Monarch om verklaaring van
dit voor mij onoplosbaar raadzel, in dit geval, of
om mijn ontllag verzoeken, dewijl ik niet meer
kampen, maar met mijne grijze haairen rust wilde
zoeken.
Maar helaas ! alles bleef onbeantwoord.
Ik ging dan regelrecht naar den Vorst, dien ik
ernftig vond; mijn voorftel roerde zijn vaderhart,
dewijl ik zoo fprak, als een beledigd man, in mijne
onhandigheden , gerechtigd is te fpreeken.
Hij verwonderde zich in 't bijzonder, toen ik hem
den eerroovenden inhoud van het Revers verhaalde;
nog meer, toen ik hem de bedreigingen van den
Generaal TIGE zeide, die mij de ondertekening
hadt afgedwongen; en verzekerde mij, dat hij dergelijke
Proceduren en uitdrukkingen nooit bevo-
Jen hadt.
M
Als k hem nu zijne belofte herinnerde; als ik
bewees, dat ik niets zonder zijn Coa/hnt, en alleen
voor hem, met opoffering van mij zeiven , gefchjrevcn
had; maar hoe in tegendeel het mij voorgelegde
Revers alle mijne oogmerken vernietigde,
cn mij zijne Majefteits ongenade en verachting aanwees
j

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. l6$
wees, — was zijn merkwaardig antwoord — met
een zachtmoedig oog: —•
Ja, mijn lieve TRENCK! alles, wat gij, voorleden
jaar, in Hongarijën gedaan en gefchreven hebt,
is prijswaardig, verdient belooning , en ik zal het
niet vergeten; maar ik heb het u gezegd , gij
moet mij niet compromitteren, want ik kan u niet
befcherrrifen, gij moet u zeiven uit den ftrik redden.
Maar, dewijl gij de laatfte reis in Julij eene geheel
andere rol dan de eerfte gefpeeld hebt, dewijl mij
het groote Rendevous in Füred met mijne ergfte vijanden
bekend is, daar gij het woord gevoerd hebt,
dewijl deze voor mij en den lande zoo gevaarlijke
bijeenkomst, van zulke lieden, ja zelfs van het
Stadhouderfchap, en het Generaal - Commando bericht
is, zoo heb ik werklijk deswegens reeds zekeren
LANIJ en KOWACZITSCH van hunne Ambten
afgezet, en moeten bevelen, dat gij niets meer
in Hongarijën fchrijven zult.
Hoe ftond ik verbaasd, over deze gezegden! Ilc
was, van mijn gantfche leven, nooit in Füred geweest,
mijn geweten was zuiver, ik zag terftond,
dat het een ftreek van Paapenwraak was, die den
Generaal BARCO door list, omkooping, of Dwecperij,
tot eene valfche Denunciatie bewogen hadden
Ik antwoordde derhalven op ftond heel koen: —
Vorst, gij zijt bedrogen! Mijne daaden fpreken:
Nooit heb ik Füred gezien; dit bericht is een
Paapen-ftreek, om mij verdacht te maaken. Zoodra
iemand mijnen halve gecasfeerd is, dan moet
en wil ik, als een verrader en oproerftoker, door
bculs handen fterven. Uwe Majesteit is recht-
L 5
vaar-

I70 LEVENSGESCHIEDENIS V A N
vaardig; ik beroep mij op uwe rechtvaardigheid
en heb genade noch verfchoning nodig.
De waarlijk grootmoedige en menschlievende
Vorst ftondt geheel in verwarring — hij was van
mijne goede zaak overtuigd, cn durfde nogthans
niet beflisfen, de befchuldigers waren te magtig.
Hij gaf mij derhalven ten antwoord.
Wees gerust, TRENCK! ik ben geheel niet
kwaad op u, ik weet, dat gij een eerlijk man zijt;
maar alles ligt mij uwenwege aan de ooren tc maaien,
gij hebt de geestlijkheid te grof beledigd, en
& heb u gezegd, dat ik u niet openlijk befchermen
kan.
Overmorgen moet ik na Praag, na de kroning,
op reize, wacht u flechts, dat u, in mijn afzijn,
geen ftreek gefpeeld wordt, en wacht gerust op
•uw Landgoed, tot dat ik wederkom.
Het gefprek hadt lang geduurd, ik had veel gezegd,
cn de Vorst fcheen mij dubbelzinnig, en
van veele valfche berichten het hoofd vol te hebben.'
Maar naauw was ik van hem afgegaan, of ik nam
de Post, en reed naa Qfea, om op de plaats zelve
nadere bewijzen van het gefpeeld bedrog in te
winnen, en vervolgends hem terftond na Praag te
volgen, en openlijke voldoening te vorderen.
Mijne komst in Ojjen maakte groote opfchudding.
Ik ging terftond na den Secretaris van de
Stadhoudcrfchap LANIJ, en vraagde hem; of hij
gecasfeerd ware? Zijn antwoord was: Ja.
Doch alzoo men hem gezegd hadt: dat dit op
allerhoogst bevel gefchied was, dewijl hij op de
bijeenkomst te Füred medegewerkt hadt, cn hij
zich

TRED1UK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 171
zich nu volkomen zuiverde, en ook bewees, dat
bij, zoo min als ik, Füred ooit gezien hadt: dctvijl
de valfche Befchuldiger — niets bewijzen
kon, en bekennen moest, dat men hem bedrogen
hadt, zoo was hij van zijne Overigheid bevonden,
onfchuldig gelasterd te zijn, gelijk deze dit dan
ook bericht, de Casfatie verhinderd, en bevel bekomen
hadt, om hem LANIJ ter fchadeloosftelling,
bij dc eerfte gelegenheid, eene hooger bediening
te geven. Hetzelfde antwoord kreeg ik van den
anderen eerlijken man. Dus hadt zich gevolglijk de
beste Monarch overijld, het bericht van zijn Hof
te fchielijk geloofd, en tegen alle zijne neigingen
en voornemens aan, eene magtfpreuk ondertekend,
die hij terftond, bij nadere verlichting, weder herriep.
Nu fpoorde ik alle de bronnen na, en ontdekte
terftond het gepleegd bedrog.
In Füred was wezenlijk eene bijeenkomst gehouden
van eenige edeldenkende Magnaten. Deze
hadden een affpraak genomen, dat zij , op den
naastvolgenden Landdag, van hunne oude Privilegiën
van Barbaarschheid afftand doen, en aan
Koning LEÖPOLD meer magts wilden inruimen,
om burgers en boeren uit derzelver kluisters te
verlosfen, en meer Industrie in het land te bevorderen;
maar daartegen zou de Monarch den Bisfchoppen
hunne verbaazende inkomften en magt,
en hunne onbegrensde heersch- en hebzucht verminderen,
en deze inkomften tot algemeen welzijn
der verdrukte ftanden, tot opwakkering der
Industrie, onderwijs van den grooten en geheel
wil-

173 -LEVENSGESCHIEDENIS VAN
wilden hoop, en tot bevordering der Fabrieken
en den Koophandel befteeden.
Dit Plan hadden de Paapen ontdekt. Nademaal
zij nu allen mijne fchriften kenden, welke voor
dit doel gefchreven waren, twijfelden zij geen
oogenblik, of ik moest aan het hoofd van deze
maatschappij te Füred arbeiden. Nu werdt de Generaal
BARCO, als Kommandeerend Generaal, een
man, wiens karakter aan alle Hongaar en bekendis,
door hun verkozen, om den Monarch te bedriegen,
en hem de bijeenkomst te Füred als een hoogstgevaarlijk
Complot af te fchilderen, fchoon zij in tegendeel
geheel voor den Vorst en 's Lands welzijn
geriemd was.
Zekere Paap, met naame GABELHOFER, moest
een arglistig uittrekzel. uit mijnen Macedonifchen
Held maaken, dat de Duivel zelve niet boosaartiger
kan opzoeken, om te bewijzen, dat ik reeds
zedert 26 jaaren kwaade aanflagen tegen den Monarch
gefmeed had, om dien bij het volk verdacht
te maaken. Vervolgends hadden zij eenige plaatzen
uit mijn boek uitgetrokken;, het welk ik van
den Oorfprong der Franfche Revolutie wezenlijk
in eenen ftijl gefchreven heb, die alle volken van
de navolging moet afichrikken. Hieruit trokken
zij het arglistig befluit, dat, dewijl ik de laager Handen
tegen de Oppermagt der kerk en der Magnaten
zocht op te hitzen, en ook door mijne fchrif- -
ten en gedrag in Hongarijën, mijzelven een' zeer
grootcn aanhang, bijzonder van alle de Prouflanten,
verworven had, zoo behoorde zijne Majefteit mij,
als een hoogstgevaarlijk man, in Hongarijën het
verder fchrijven te verbieden, mij nader in 't oog
hou-

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 173
houden, mij de reize derwaards te beletten, of
zich van mijn perfoon te verzekeren.
De fchranJere Vorst kende wel mijn hart, en
mijne gezindheden voor hem, hij hadt ook alle mijne
fchriften gelezen, en heimlijk goedgekeurd.
Maar hij zag zich genoodzaakt, aan de Stadhouderfchap,
de veel vermogende Geestlijkheid, en
het bericht van eenen Commandeerenden Generaal
toe te geven, ,en hadt aan den Krijgshofraad bevel
gegeven, om mij het reeds gemelde Revers, ter
voldoening van mijne vijanden, voor te leggen. In
dezen Hof krijgsraad nu zit een Dweepachtig en
fnood mensch. Deze hadt het waarlijk belagchlijk
opftel, in zijnen aan elk eenen kenbaaren dommen
ftijl opgefteld, en veel-meer van mij gevorderd,
dan de Vorst bevolen hadt, misfchien hadden ook
de Bisfchoplijke Dukaten, of de verzekering van
groote aflaten, daar het hunne toegedaan.
Nu, binnen een paar etmaalen, den gantfehen
fieutel dezer Intrigue ontdekt hebbende, waardoor
men den Keizer bedrogen hadt, befloot ik terftond
na Praag te reizen, om hem het gantfche Raadzel
op te losfen. Doch toen ik 's avonds om n
uuren in het Logement dm Arend, t'huis kwam,
zeide mij de Kastelein, dat de Kommandeerende
Veldmaarfchalk, Prins van COBURG, gezonden, en
laten zeggen hadt, dat ik vroeg om 10 uuren bij
hem moest komen.
Tevens vondt ik een' Brief uit TVeenen van
eenen vriend in den Hof krijgsraad, dat 'er een bevel
van den Hofkrijgsraad was uitgevaardigd aan
het Generaal - Kommando te Of es, om mij terftond
te arresteeren, en naa IVecnen te zenden,
om

Ï74
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
omdat ik, zonder verlof, ftrijdig met mijn Revers,
na Hongarijën gereisd was.
Ik ken de magt en Proceduuren van dit gerichtshof,
alwaar één vijand genoegzaam is, om den
grootften Generaal op te offeren. Hier van zijn
voorbeelden bekend: want de Hofraad WEE ER
hadt Prins EUGEEN ter dood veroordeeld , omdat
deze, zonder zijn bevel, de Turken geflagcn hadt;
en mijn Neef de bekende Tandunrcn • Overfte
TRENCK, die den ftaat zoo gewigtige dienften bewezen
hadt, ftierf als een wettelijk veroordeelde
misdaadiger, zonder befcherming, op den Spielterg,
omdat hij heimlijke vijanden in den Hofkrijgsraad
hadt, gelijk ik in mijne Levcnsgefchicde*
nis, zonder iemands tegenzeggen, wettelijk bewezen
heb.
Nu had ik even hetzelve te vreezen, zoodra ik
in handen van deze Heeren geraakte; dcrhalven
nam ik het beüuit, om niet na den Prins van co-
BURG te gaan, ten einde het gevaar te ontwijken,
en ging den volgenden dag vroeg op reize na
Wnitzen, 4 mijlen van Of en, alwaar ik in eene
afgelegen herberg mijn geld afwachten, en van daar
na den Keizer wilde reizen, om alle aanflagen te
vernietigen.
Maar, hier werd ik den volgenden dag gearresteerd,
en na Of en gevoerd, hier als een misdaadiger
op de ofïicierskamer, met eene waarlijk belagchlijke
toerusting den nacht over bewaakt, en
's morgens door eenen kapitein van het Garnizoen,
den Heer van CINNIQUE, met Extrapost, na Weenen
gebracht, hebbende hij bevel, mij met niemand

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. I?5
mand te laten fpreken; of aan niemand te laten
fchrijven.
Dit is merkwaardig, dat ik als een gewigtig
boosdoener beoordeeld moet geweest zijn, dewijl
ik bij de Linie, als Keizerlijk majoor, aan een Po*
licij-Korporaal ter bewaaking werd overgeleverd,
het welk nogthans, volgends krijgsdienst-gebruik,
alleen in dat geval plaats kan hebben, wanneer de
misdaadiger reeds werklijk tot het tuchthuis of ter
dood, volgends de wetten, veroordeeld is.
Den volgenden morgen werd ik in de ftad gebracht,
alwaar ik huis-arrest in mijne woning
kreeg; maar de grenadiers- Lieutenants, die daagüjks
verwisfeldcn, bleven in mijn vertrek, en hadden
bevel mij aan niemand te laten fchrijven, noch
zelfs mijne vrouw en kinderen met mij te laten
fpreken, hetwelk echter alleen in landen gefchieden
kan, daar het hoogstmooglijke Despotisme
woedt.
Ik wachtte de terugkomst ym den Vorst vut
Bohème met eene geruste ziel, en zeker van de
overwinning, af. Maar op den 19 dag van mijn
Arrest, en drie dagen voor zijne aankomst te Weenen,
kwam de Plaats - Majoor, en bracht mij mijn
degen, benevens het volgend Refcript van den
Hof krijgsraad:
„ Nademaal 'er in deze gantfche zaak een mis-
,, verftand heeft plaats gehad, zoo is de Heer
„ Overfte Wachtmeefler, Baron TRENCK, mids
„ dezen van zijn Huisarrest ontflagen, hetwelk de-
„ zelve zich veroorzaakt heeft, dewijl hij zich,
j, volgends dienstgebruik, bij het Generaal - Kom-
' man*

I7Ö" LEVENSGESCHIEDENIS VAM
^ mando niet aangediend, en zijne woonplaats in
„ Of/en driemaal veranderd heeft. De fchriften,
v> die hem door dit misverftand ontnomen zijn,
„ zullen hem ook te gelijk, mids dezen, wedergegeven
worden..,"
Hierbij is dit merkwaardig, dat men, toen ik
in Hongarijën was, mijn kamer met geweld opengebroken,
en zich van alle mijne fchriften meester
gemaakt hadt. Men moet mij, gevolglijk, als
een Landverraauer aangeklaagd hebben, anders zou
dit toch nooit hebben kunnen gefchieden: en nogthans
heeft niemand mij ondervraagd, niemand de
reden gezegd, waarom ik gearresteerd was.
Schendt zulk een gedrag de regeering niet van
eenen grootmoedigen rechtvaardigen Vorst, die
zoo heilig verzekerde, dat men nooit van magtfpreuken
onder zijne regeering hooren zou: en
zouden wel een Generaal, een Hofraad, dezelve tot
eeuwigen fmaad der Wetten, en met ongeftrafte
belediging der volksrechten, kunnen werkdcllig
maaken ?
Nog meer... Ik heb toch den Staat 43 jaaren
met eere gediend, en beloning cn achting verdiend;
ik heb hem waarlijk met meer ijver en werkvermogen
gediend, dan één van allen, die mij mishandelden;
ik was zedert 30 jaaren ftaf- officier,
Heer en gegoed Landman in Oostenrijk; ik bezat
goederen, en had eene vrouw en 8 kinderen in
't land, van welken de oudflc zoon in zijn a^llt
jaar Kapitein was. Ieder een wist, dat ik nooit
Generaal noch Staatsdienaar wilde wezen; dat de
Vorst mij.met zijn gantfche vertrouwen vereerde,
dat ik juist in Hongarijën de gewigtigfte rol voor
hem

FREDRIK , VRIJHEER VAN DER TRENCK. 177
hem gefpeeld hadt: en nogthans vondt Paapen-
Wraak middel, om den Vorst van COBURG, een
allerwegen bekenden menfchenvriend, zoo ver te
beweegen , dat hij , uit toegevendheid , welke
juist geen gebrek van het hart, maar van de natuur
is, niet alleen een' man van mijn rang liet
arresteeren , maar zelfs een openbaar valsch bericht
aan den Hofkrijgsraad liet toekomen:
,, .Dat ik in Of en driemaal van woonplaats ver-
„ anderd, en hem daarom verdacht voorgekomen
„ was..."
Nadien nu dit gefielde niet waar is, en uit dit
zelfde leugenachtig bericht alle de gevolgen dm*
ftaan zijn, die mij zoo grof beledigd hebben; nadien
mij, waarlijk in de Oostenrijkfche Staaten,
bijzonder in Hongarijën, daar ik zoo veel gedaan,
geleden, en verloren heb, en de allergewigtigfte
rol voor den Vorst fpeelde, niemand onder de
Landlopers kan tellen, op welken de Policij een
waakend oog moet houden: zoo is zonder tegenfpraak
bewezen, dat de adjudant, of rapporterende
Generaal, of van de Paapen bedrogen was,
om mij een pots te fpeelen, of de valfche Rapporteur
heeft een onöverlegden flap gedaan, en
niet als een eerlijk man gehandeld. Het eerfte
is waarfchijnlijk; maar het ander tevens verdacht,
dewijl ik, 0p mijn ernftig verzoekfehrift, om de
zaak grondig te onderzoeken, en 'er pligtmatig
bericht van aan de Overheid te geven, met geen
antwoord verwaardigd ben geworden.
Vermoedlijk heeft een zoo gewigtig man, als
een Militaire Overigheid zich gefchaamd, over
IV. DEEL. M
z o a.

Ï78
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
zonneklaar bewezen dwaling, en bij eene Overigheid,
die gewend is, willekeurig te werk te
gaan, ook zijne eigene onfeilbaarheid willen handhaaven.
Maar ik ben gerechtigd tot verdediging van
mijne eere, en den een'en anderen openlijke lasteraars
te noemen, die dit valsch bericht afgezonden hebben.
Want het is bewezen , dat ik- maar twee
dagen in den Arend te Offen gelogeerd heb »
en dat ik den derden dag uit datzelfde huis op
reize ben gegaan. Ook wenschte ik wel te weten,
of een man van mijn ftand, en goeden naam
en faam, verdacht kon zijn, al had ik zelfs eene
andere herberg verkozen , of bij een vriend gelogeerd.
Deze verklaring ben ik aan mij zeiven cn
aan mijne kinderen fchuldig, dewijl ik in Weenen
geene behoorlijke voldoening heb kunnen bekomen.
De Vorst was zoo wel als het Publiek van
de waarheid overtuigd ; maar hij kon den
gantfehen Hofkrijgsraad geen koen verwijt
doen, wegens de onbezonnen overhaasting, of
despotiek tegen de wetten aanlopend gedrag. Ik
was dus het flachtoffer van Staatkunde en overmagt,
en nadien ik niet gewend ben iet te fpaaren,
daar recht en eere cn veiligheid van denbesten
burger van den Staat ftraffeloos kan beledigd
worden; dien zelfs de bestverlichte Vorst
tegen een' faamgefpannen hoop niet befchermen!
kon, welke niet edel genoeg dacht, om met eere
te herroepen, het geen men misfchien alleen uit
partijgeest of toegevendheid beflotcn hadt, zoo
was

FREDRIK , VRIJHEER VAN DER TRENCK. 179
was mij niets anders overig, dan de overman te
ontwijken.
Ik vorderde dan op een beflisfenden toon e-ne
openbare voldoening, of mijn ontflag, waarbij k
tevens van mijn militair Penfioen van 900 guldénten
plegtigfte aftand deed; mijn Heven te
ïwr
eischte, en verklaarde, dat ik het overfchot mijner
dagen heel onafhangklijk, naar willekeur, of,
buiten de Oostcnnjkfche Staaten wilde doorbrengen,
zonder hiertoe verlof nodig te hebben of
verpligt te zijn, aan eenige Militaire Overigheid
te gehoorzaamen.
Men hadt hier Over verflag gedaan , en ik bekwam
het volgend Decreet van het Weener Gene
raal-Kommando, waartoe ik mij als het eerste
Gerichtshof gewend had:
*• Z i j M e M a J' e f t e i t h e e f t den Heer Majoor Baron
» TRENCK, 0p zijn verzoek, het ontflag van zijn '
" v o o m ^ Charge als Majoor, zonder overleveren
van het anders gewoon ontflag-Revers
„ toegeflaan; befloten hebbende, hem 'JL LJ£
„ overgelegd, betreifende het nalaten van het
« fchrijven, weder ter hand te (tellen, en het tot
» hier toe genoten Penfioen van 900 gulden tot
„ 1500 te vermeerderen, en hetzelve aan zijne
„ vrouw en kinderen te laten, onder voorwaar-
„ de dat zij het in zijner Majefcits landen genie,
5, ten. a&m>
„Waarvan aan den Heer Baron TRENCK ken-
* " 1 S g e g e v f n W o r d t W zijn naricht, en te geiiSk
* f h
« «Wft wegens het nalaten van
» ichnjven, midsdezen overhandigd, en denzeiven
'
M 2
„ ver-

l8o LEVENSGESCHIEDENIS VAN
„ verders gemeld wordt, dat zijn vrouw en doch-
„ ter het bovengewaagde Penfioen van den 18 der
„ maand October af, als den dag der afgegeven
„ hoogde Revolutie, uit het krijgs - betaal - ambt
„ alhier, tegen kwitantie der moeder te ontvangen
„ hebben."
Weenen,
den sSften October, 1791.
KINSKIJ. V. ORLANDINL
Aan den Heer FREDRIK, Baron
VAN DER TRENCK.
Kan men wel een roemrijker ontflag bekomen'?
En getuigt dit niet, dat de grootmoedige Vorst
gunflig en billijk omtrent mij dacht? Toen ik mijn
ontdag vorderde, en trotsch van mijn Penfioen afzag,
vermeerderde hij hetzelve, en fchonk het aan
mijne kinderen. Dit is derhalven een openlijk bewijs
, dat hij mij genegen was, maar in de omdandigheid,
waarin hij zich bevond, nog niets openlijk
voor mij doen kon, zonder de Hongaarfche
Geestlijkheid te beledigen, welke hij nog te zeer
reden hadt, om te ontzien. Buitendien giste men,
dat ik op den Landdag onmooglijk gewaagd zout
hebben, zoo veel te fchrijven, als ik niet heimlijk
gedekt was geweest. Want -op zoo menigvuldige
klagten en overgezonden berichten, hadt de Vorst
mij immers dechts het zwijgen kunnen beveelen, of
mii naa Weenen ontbieden; maar dewijl dit, tot
het

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK.
l8l
het einde van den Landdag, niet gefchiedde, zoo
twijfelde niemand aan de politieke toegevendheid
van het hof, en beoordeelde mij als het werktuig
van LEÖPOLD, om zijn doel te befchieten. Hij
durfde mij derhalven nog niet openlijk befchermen
of beloonen, en alhoewel hij mij heiligst beloofd
hadt, ten minden dat te zullen vergoeden, wat 's
Lands kas bij het verkopen der Trenckifche goederen
werklijk getrokken hadt, en mij vervolgends
vrijheid gaf, om de tegenwoordige bezitters, volgends
de Hangari/che landwetten, aan te tasten; alhoewel
hij mij verzekerde, dat ik' bij de uitdeeling
der goederen van den Koninglijke Fiscus in het
Bannaat een Equivalent voor het verlorene zou bekomen,
nogthans bleef hij befluiteloos, en delde
de volbrenging uit, tot dat een haastige dood hem
de heerfchappij ontrukte. Zoo heeft mijn ongelukkig
lot met mij in alle ondernemingen gefpeeld!
Het verhief mij zoo vaak ten hoogden top der zekerde
hoop, en in een ©ogenblik was ik weder,
daar nieuwe ontwerpen mij bezig hielden, om tegen
behoefte en vervolgingen te kampen. Bij den
Grooten FREDERIK kon mijn uitzicht niet blinkender
zijn, maar lastering en overijling deeden mijn
luchtkadeel indorten. MARIA THERESIA wantrouwde
mij, omdat ik geene Misfe wilde hooren.
FREDERIKS Staatkunde maakte van die gelegenheid
gebruik, en hieldt mij door zijne Weener welbetaalde
verfpicders in eene werkloosheid, opdat ik
hem niet zou kunnen benadeelen. Op het einde
hunner dagen erkende zij, dat zij mij miskend, en
mijne goederen met onrecht aan de roofzucht overgelaten
hadt; zij was werklijk op weg, om mij te
M
3 be-

I?» LEVENSGESCHIEDENIS VAN
beloonen, en ftierf, zonder mij in haar gantfche le-»
ven het minfte goed te bewijzen, alhoewel ik het
flachtoflèr voor baaren dienst was, gelijk mijne Leyen^sgefchiedenis
reeds getrouw en zonder achterhouding
verhaald heeft. In Rusland was de weg
van mijn geluk open, toen de Pruisfifche Minister
GOLZ , op bevel van zijn Hof, alles op zoodanige
wijze vernietigde, die mij op nieuw in4e zee
van zorgen ftortte. Keizer JOSEFUS zocht mij,
maar hij vondt een' rond eerlijk man , die hem de
zuivere waarheid , en alle de gevolgen van zijne
•overfneide ondernemingen voorzeide. Ik was der-
Jialven zijn man niet, zoo als hij de mijne niet
-was, en ik verwijderde mij zeiven zoo ver mooglijk
van hem; ik zocht recht, maar vond bet niet f
en zijne genade en titels kon ik misfen; nogthans
heb ik veel voor hem gedaan en gearbeid, maar
hij was wantrouwend, deedt volftrekt niets voor
-mij, en erkende te laat, dat ik hem veel dienst
hadt kunnen doen. Hij is dood, en ik betreure
zijnen dood niet.
LEÖPOLD beklom den troon, ik kende hem geheel,
hij verwaardigde mij met zijne achting, en
won mijn hart en gantfche vertrouwen: het geen
ik voor hem gedaan heb, en hoe ijverig ik mij
voor zijn welvaart heb opgeofferd, is in dit Boek,
zonder praalzucht, verhaald... Het verband van
gebeurenisfen cn omftandigheden alleen, verhinderde
hem, dat hij mij niet kon beloonen. Belluiteloosheid
ftelde de uitvoering van zijne belofte
uit... en hij overleedt, toen ik aan het doel mijner
hoop dacht te zijn.
Moede van kampen, afgefchrikt door de onder-
. vin-

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 183
vinding, en bekwaam tot groote voornemens, verwijderde
ik mij nu van Weenen, alwaar de waarlijk
eerlijke man, van den magtigen hoop , niets dan
vervolging en ondankbaarheid te verwachten heeft.
Ik ben ook te oud, om bij een' jong Vorst eene
nieuwe loopbaan aan te vangen, en heb befioten
eene volmaakte onafhangklijkheid te verkiezen •>
daar dc echte wereldkenner roem en de toejuiching
zijner medeburgeren verdienen kan.
Na dezen buitenftap keer ik tot den draad van
mijn verhaal te rug.
Nadien ik, bij zoo grove beledigingen van de
Gerichtshoven volftrekt geene voldoening ontvangen
kon, en den weg van rechten vergeefs gezocht
had, liet ik mij openlijk in den Schouwburg aan
het Publiek zien. Alles gaapte mij met verwondering
aan, want mijne vijanden hadden overal uitgeftrooid...
dat ik, in Hongarijën de muiterij aangevuurd
hebbende, kruislings gefloten na i'/eenen
en van daar jiaar den Speelberg, tot eene eeuwige
gevangenis gevoerd was. Zekere Hofraad verzekerde
zelfs op zijne eere in een gezelfchap, dat
hij mij op dienzelfden dag, toen ik 's avonds in
dc komedie zichtbaar was, en met verheven hoofde
midden onder mijne laagzielde vijanden ftond,
die mij met mijne nieuwe overwinning geluk
wenschten, in het gekkenhuis hadt zien opfluiten,
ook hadden de openbare nieuwspapieren mij als
een landvcrraader reeds in den ijslijkften kerker gefloten.
Nog meer... Ik ging drie dagen na dit Toneel,
dat de Weener domöoren en booswichten zoo
weinig eere aandoet, na Zwerbacli bij mijne vrouw
cn kinderen, Ondertusfchen had ik een koffijhuis-
• . M 4 mees-

184 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
meester, die in mijne buurt woonde, met naame
WIGAUD, de Commisfie gegeven, om mijne brieven
van de post te ontvangen, en mij na te zenden,
ik verwonderde mij, dat ik 'er geen ontving,
ik vraagde hem, bij mijne terugkomst, naar de reden:
Zijn antwoord was:.. Zekere GROSSINGER
was in naam der Policij bij hem gekomen, en hadt
alle mijne brieven, onder zwaare bedreigingen, opgeè'ischt.
Verftoord over eene zoo grove belediging
op een' tijd, toen ik, met zoo veel roem,
mijne vrijheid bekomen had, en gewis bij geene
overigheid, bij geen eerlijk man verdacht kon zijn,
fnelde ik naar den Directeur der Policij, den Heer
VAN BEEK , die anders een eerlijk man is, en vorderde
openlijke draf van den vcrmctelen booswicht
GROSSINGER, dién geheel Weenen als zoodanig
kent.
De Heer VAN BEER fcheen verbaasd, en vorderde
van mij een fchriftelijk voordel, ten einde
mij volkomen voldoening te bezorgen, dewijl deze
vent niet onder de fpions der politie behoorde,
noch ook nooit dergelijke beveelen van de Regeering
tegen mij gegeven waren. Ik wachte 14 dagen
op uitlpraak, maar al zoo 'er niets op volgde,
ging ik weder bij hem. Bij mijne komst zeide hij
mij:.. Ik heb den deugniet de ooren ter deeg gewasfehen,
hij zal het nooit meer ondernemen....
Ik eischte ftraf, leverde nogmaals mijne klagte
fchriftelijk in, maar kreeg volftrekt geen antwoord,
en de kerel bleef ongeftraft.
Is dit niet een openbaar bewijs van dc Weener
Proeedurcn ? Welk eerlijk man is zijn leven, zijne
eere, vrijheid, en goed daar zeker, waar Gerichts-
ho-

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 185
hoven zulke fchendaaden tegen de algemeene veiligheid
van den besten burger van den Staat befchermen
kunnen? En dit gebeurde onder de regeering
van den rechtvaardigden en bestmooglijken
LEÖPOLD?
Nu vervoegde ik mij eindelijk bij hem, en vond
hem, zoo als gewoonlijk, minzaam. Mijn voordel
ontdeldc en ontrustte hem, dewijl hij mij geheel
kende, cn alleen wist, dat mijn dienst-ijver
voor hem mij deze nieuwe vervolgingen op den
hals gehaald hadt.
Alleen berispte hij mijne overhaasting, dat ik
van den Hof krijgsraad mijn ontflag gevraagd had, het
welk hij mij niet weigeren kon; hij verzekerde mij
voldrekt van zijn medelijden, cn zijn gunst voor
het toekomende, bijzonder voor mijne kinderen,
en geboodt mij, een' bekwamer tijd af te wachten,
als zijne handen tot weldoen minder gebonden
zouden zijn dan tegenwoordig. Ik herinnerde hem
zijne belofte, dat hij mij goederen ter vergoeding
in het Dannaat zou geven. Zijn antwoord was:
Geduld! het zal zeker gefchieden; maar thans kan
ik niet,,dewijl de Hongaarfche Geestlijkheid, uwe
doodvijanden, in haar vermoeden verderkt zou
worden, dat ik uwe fchriften en gedrag goedkeuren,
en nog bovendien beloonen wil. Kort gezegd...
hij geboodt mij dil,op mijn landgoed, eene
betere gelegenheid af te wachten, maar hadt den
moed niet, om mij openlijk gerechtigheid te laten
wedervaaren. Zoo zijn de handen der beste Vorden
gebonden, daar het ministerieel-Despotisme ééns
ingedopen is, en de Paap als gifmenger den Vorst
van edele daaden terug fchrikt. De wijze LEÖ-
M 5
POLD

ï8

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 187
Onrustig, en fteeds van Dweepers en Rechtsverdraajers
getrapt, leefde ik eenige weeken op mijn
landgoed, terwijl ik mijne vrouw na Weenen zond,
voordat LEÖPOLD overlecdt.
Hij ontving haar met alle mooglijke distinctie,
die zelfs nijd verwekte. Hij boodt haar zelve aan
zijne Gemaalin aan, aan welke hij alle Prebenden
en uitdeelingen van Pennoenen van alle vrouwlijke
dichtingen overgelaten hadt. De Vorftin ontving
haar met heel bijzondere gunst, en geboodt
haare Opperhofmeesteresfe bij de eerfte voorvallen
en openftaande plaatzen, haar voornaamlijk mijne
dochters in gedachten te brengen.... Maar, ach!
ook zij is thans overleden, en heeft insgelijks niets
gedaan. Doch, ik ben te moede, te vaak misleid,
om eene nieuwe proeve te ondernemen, en wil
in vreemde Staaten zoeken, dat ik in het ongevoelig
Oostenrijk nooit heb kunnen vinden. Nadien
ik nu den Keizer LEÖPOLD, als mijnen fchutsgod,
zelfs in 't graf verëere, alhoewel hij mij in de
daad niets goeds bewezen heeft, dat aan het gewigt
van mijne hem bewezen dienften evenredig ware,
echter eischt mijn pligt, dat ik ook aan de wereld
in een beknopt voorftel, van hem de waarheid
bekend maake, zoo als ik ze getoetst heb, en op
mijn eer en geweten bevestigen kan:
LEÖPOLDS neiging, temperament, hart, en hoedanigheden,
waren volftrekt het tegengeftelde vart
het karakter van zijnen broeder JOSEFUS. Hij was
geheel mensch, geheel geboren en gevormd, om
als Vorst zijn volk gelukkig te maaken, en in
vreedzame hutten te doen wooncn; zijn wil was
daartoe altijd genegen, maar zijne bekwaamheid
niet

Ï38
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
niet van de eerfte klasfe, hoewel verre boven het
middelmatige verheven. Overhaasting in het befluiten,
verwijderde hem niet van de ftandvastigheid
eens Wetgevers, en bij een gezond vermogen
van overleg, hadt hem de regeering in het kleine
Toskanen, tot gewigtiger ondernemingen voorbereid.
Zijne gevoelige ziel was tot alle verheven handelingen
genegen; maar dewijl hij in het kleine
Florence alles wilde weten, en gevolglijk daar ook
tijd hadt, om zich met kleinigheden te bemoejen,
zoo overhoopte hij in het wijdluftig Weenen zijnen
arbeid met voorwerpen, die een groot Monarch
alleen aan zijne Politie behoorde over te laten.
Berichten van geheime verfpieders in gezelfchappen
, moeten den troon niet bezig houden,
waardoor aan de lastering gelegenheid gegeven
wordt, om haar vergif uit te breiden.
Het is waar, dat hij, bij zijne komst in Weenen
geheele pakken met Denunciatiën verbrandde , zonder
die te lezen, welke zijn voorzaat tot zijne geliefkoosde
bezigheden bewaard hadt. Ook is dit
waar, dat JOSEF een zwart boek hadt nagelaten,
waarin de namen ftonden van hun, die nog geftraft,
of tot werkloosheid gebracht moesten worden.
Het is waar, dat, als LEÖPOLDS Troonserfgenaam
'er naar tastte, en het lezen wilde, de
edele Vader hem hetzelve uit de hand rukte, en
het met deze eeuwig te verëeren woorden in het
vuur wierp: —
„ Noch gij noch ik moeten den inhoud weten."
Welk een - gedenkwaardige Karaktertrek voor
eenen Vorst! Zijne onderdanen hadden - dienvolgends

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 189
gends geene magtfpreuken te vreezen. Ondertusfchen
wisten zijne famenfpannende Gerichtshoven
in zulke gevallen, daar zij zijne weldaadigheid in
boejen wilden fluiten, den weg, om hem wantrouwend
en huivrig te maaken, of hun gewoon Ministerieel-Despotisme
te bemantelen.
Geen Monarch is alwetend. Hij kan uit het
middelpunt van het geheel zijner wijduitgeftrekte
Staaten den gezichtkreits nooit overzien, daar de
arglistigheid de waarheid omwolken wil. Ik zelve
was een Slachtoffer van deze handelwijze; en hoe
naauwkeurig hij ook mij, mijn hart, en mijnen
wil kende, echter kon hij aan den verëenigden
hoop van Priesters, Magnaten, en Referenten,
geen openbaar wantrouwen toonen, en moest ten
winften in fchijn gelooven, hetgeen zij in een
valsch licht voordroegen. Genoeg, hij zag klaarer
dan men van hem geloofde-en oordeelde, en zou
op zijn tijd getoond hebben, dat hij niet zoo gemaklijk
te verleiden was, als men dacht, indien hij
flechts langer geleefd hadt. Maar hij beklom den
troon op een' tijd, toen JOSEFUS alles dooreen
geworpen en verwrikt hadf, zijne landenwaren bij
eenen Baijerd te vergelijken. Braband was reeds
afgevallen, ja verloren, en alle Provintiën ftonden
al gereed tot omwenteling. Zijn voorzaat hadt,
door overhaaste verordeningen, alles beledigd, en
in algemeene verwarring gebracht, en mismoedigheid
was ten hoogften top geklommen: hij vondt
ze dus, en verijdelde alle de ontwerpen zijner
ftaatsvijanden.
Zijne priesters hadden Braband opgeftookt. Deze
fchoone Provintie was reeds verloren, cn ook
door

193 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
door vreemde Mogendheden aan zijne, gehoorzaamheid
ontrukt- In Hongarijën gebeurde hetzelfde,
en Bohemèn wankelde insgelijks. De Turkfche
oorlog hadt de kasfen uitgeput, de armee ten'
grond geholpen , en een algemeen misgewas' dreigde
de misnoegde en waarlijk beledigde volken met
hongersnood. Aan den anderen kant integendeel
ftondt de gewapende ontzaglijke Pruisfifche magt,
aan de grenzen al gereed, om de Monarchie den
doodlijken flag toe te brengen. Nooit was Oosten--
rijk in zoo een fchriklijken toeftand, als in dit
tijdftip. LEÖPOLDS fchranderheid en zijne van pas
gebruikte toegevendheid, zijne fijne en genepen'
Staatkunde alleen, vondt hulpmiddelen tegen alle
dreigende gevaaren. Hij won de harten, en het
vertrouwen der Piongaren, en floot de vrede van
Reichenbach op eene wijze, welke alleen die geen
berispen kan, die de toenmalige gefteldheid der
Oostenrijkfchc Staaten niet kent.
Deze ftap deedt het gantsch Toneel van Europa
veranderen. De vrede volgde nu aan alle kanten.
Het afgevallen Braband keerde te rug, de Hongaren
fcherpten hunne ooren, en deeden morrend, maar
evenwel ootmoedig, het geen LEÖPOLD geboodt.
Hun heerschzuchtig Ariftocratisch Diploma werdt
Verworpen; hij beval de Kroning in Presburg, die
men in Of en wilde voltrekken, en werdt ongemerkt,
door zijn minzaam gedrag, Oppergebieder-
'Ook wist hij deze muitzuchtige Natie zoo te winnen,
dat zij thans genegener zijn dan ooit, om
goed en bloed voor goede Koningen veil te
hebben. Zeker een meesterftuk der fijnfte Staatkunde
!
Ook

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK.
ÏQÏ
Ook volgde de vrede met de Turken, dewijl hij
geene onbevolkte woeftijnen wilde veroveren. En
hoe zeer ook de Pruisfifche en Oostenrijkfchc oogmerken
dwars tegen elkander liepen, echter vondt
hij een' weg, om de belangen der beide Mogendheden
te verbinden, en de Duitfche broederliefde
te bevorderen.
Eene Epoque, die in de gefchiedenis even zoo
merkwaardig als voor de tijdgenoten wonderbaar
fchijnen zal, hoe verdacht ook aan de Berlijnfche
Patriotten de wegen altijd zullen voorkomen, door
welken eene waarfchijnlijke onmooglijkheid werkdaadig
mooglijk werdt.
Zeker Staatsdienaar heeft mij wel met bitterheid
befchuldigd, dat ik, door mijnen toenmaligen invloed,
op het vertrouwen van den Vorst, en zelfs
door fluipwegen, veel tot deze vrede toegebracht
heb. Maar de nakomelingfchap zal mijn vonnis
fpreken, en ik zal beter, in 't vervolg meer van
dit gewigtig onderwerp aan de beoordeling van
eerlijke Duitfchcrs voorleggen. Thans keer ik
te rug tot de getrouwe affchildering van een Vorst,
wiens asfche ik verëere, dewijl zij de dankbare
Gedachtenis van alle eerlijke Duitjbhers verdient,
en zijne fchranderheid het vergieten van Duitse»
bloed verhinderd heeft.
Naar zijn gedrag, was hij geheel vader van zijn
huis, cn tc gelijk van zijne volken. Hij hadt veel
gelezen, veel naargefpoord, en zijne ontwerpen
fcherpzinnig doorgedacht; hij was bedaard in de
uitvoering en ftandvastig in groote gevaaren. Weldaadig
voor verdrukten, en ook niet onverzoenlijk
bij beledigingen. Goedheid van hart bezielde
zij-'

IQ?-
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
zijne handlingen, en geen Monarch heeft ooit ede-
Ier gedacht, wanneer hij tot magtfpreuken verleid
mogt zijn. Zijne menigvuldige Penfioenen, die
met gerechtigheid verzeld gingen, en welke hij
enkel aan hulpbehoevenden geern fchonk, bewijzen
zijn verheven gevoel; en dat hij verdiende en
wetenfchappen wist te achten, zal ,ieder bevestigen,
die zijn gedrag heeft nagegaan.
Nooit gaf hij zich over aan de gevaarlijke uitwerkzelen
van toorn, alhoewel hij geneigd fcheen
tot overhaastingen, ook was hij altijd ligt.te bevredigen,
niet wraakzuchtig noch onverzoenlijk.
Hij vondt vermaak in het lezen van'leerzame boeken,
en zijne weetgierigheid bleef altijd met gezond
overleg in evenwigt. Ernftig, daar de omftandigheden
zulks vorderden, bleef zijn perfoonlijke
omgang nogthans altijd innemend, zelfs bekoorlijk,
en in gezelfchap vergat hij geern het gebiedende
en terughoudende der Majefteit. De toegang
tot zijne troon ftond voor alle bedrukten zonder
onderfcheid van ftand open; en alhoewel de nöoit
te vrede Weener Ingezeten klaagde, dat hij meer
MARIA Troost, dan MARIA Hulp, was, evenwel
deedt hij wezenlijk veel goeds, hoorde alle voorftagen
met gelatenheid aan, maar kon onmoogh'jk
allen voldoen, en moest, dewijl de last te zwaan,
was, en het onderzoek te veel tijds vorderde, veele
verzoekers aan de ingeftcldegerichtshoven wijzen,
die gewoon bleven , naar het Weener ingekropen
gebruik te handelen, en niet zoo edel noch billijk
te werk gingen, alsde Vorst. Hier uit ontftonden
ook billijke zuchten, die hij met den tijd zeker
geern verzacht zou hebben, indien hij meer dan
mensch

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 10$
mensch geweest ware. Hij zag den druk zijner
volken, en arbeidde in 't geheim, om aan de klak
ne Despoten paaien te zetten, en ook een gematigd
evenwigt onder de verfcheiden ftanden te befiemmen.
Maar het tijdpunt tot deze gewigtige
onderneming bleef nog ver af, dewijl de priester»
magt nog te naauw met de Ariftocratifche gemengd
was, en de zwakheid zijner Voorzaten het
Nationaal karakter bedorven hadt.
Overal waar hij zich wendde, en hulp zocht,
was het waare Patriotisme uitgedoofd , dewijl in
't bijzonder de toegevendheid en overdrevene
goedheid van THERESIA de bedriegers en Staatsbloedzuigers,
de aflaathandelaars en booswichten
gekoesterd, en hen door avrechtfche protectie ongeftraft
gelaten hadt.
Het is altijd zwaar, ja onmooglijk voor eenen
Vorst, hulpmiddelen te vinden, daar het kwaad
reeds ingekankerd is, en Hechts weinigen wil en
bekwaamheid bezitten, om hun bijzonder belang
aan het algemeene best opteöfferen. Dit zag, gevoelde,
en kende LEÖPOLD in 't volle gewigt.
En des te zwaarer drukte hem de regecringslast.
Maar flandvastig in zijne yoornemens, zou hij nogthans
menigen fchoonen voortgang in 't bihnenfte
van het Staatsgebouw gedaan hebben, indien niet
de uitwendige omftandigheden de bevestiging van
eene zoo noodzaaklijke als duurzame vrede terug
gehouden, te veel bezigheid gegeven, en een
vroegtijdige dood alle zijne ontwerpen verijdeld
hadt. Hij liet aan zijnen, de kroon waardigeu Opvolger,
zijn voorbeeld, zijne vorstiijke deugden,
zijn model na, naar hetwelk hij Oostenrijks verwrikt
IV. DEEL. N Smts.

194 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
Staatsgebouw weder wilde herftellen. Dit moet
met een Herkules - arbeid voortgezet worden, en
ik ken hem zoo wel, dat ik de beste uitwerkingen
kan voorzeggen, ik wensch hem van harte, goede
raadgevers, gelukkige keuze, eerlijke medehelpers,
ook geduld, ftandvastigheid, gezondheid, krachten
en geluk, om het edelfte doel van eenen waardigen
Vorst te volbrengen. Hij kent mij 5 en mijne kinderen
zullen, onder zijne regeering, als kinderen
van eenen man worden aangezien, die nooit werkloos
was voor Oostenrijks welvaart, daar de gelegenheid
zich voordeedt, om daar toe mede te werken.
Verftand, en de locale kennis, de huislijke behoefte
en vaderpligt gebieden mij flechts zoo lang in vreemde
landen te reizen, tot de jonge Vorst zulke
mannen zoekt, die, zonder eigenbelang of Titelzucht,
geern voor hem arbeiden willen. En hij
is zeker overtuigd, dat het mij zoo min aan den
wil als aan bekwaamheid ontbreekt.
LEÖPOLD was ook in zijnen Godsdienst geheel
een Christen, alhoewel hij de misbruiken, in
denzelven ingeflopen, in hunne ontdekte naaktheid,
naauwkeurig kende, en ook getoetst hadt. Hij
was ver af van alle Dweepachtig Bijgeloof, maar
moest zich nog fteeds naar tijd en omftandigheden
fchikken, daar de Roomfche Staatkunde in volksbegoocheling
woelde, en daar de Priester - heerschzucht
zelfs den fchranderften Koningen paal en
perk weet te ftellen. Door gematigdheid en achterhouding
van zijn waar oogmerk, zou hij gewis het
doel van eenen goeden Landsvader bereikt hebben.
De verbaazende Bisfchoppelijke inkomften, de uitzuigende
zwerm van Munniken, en de verdikkende

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 195
de Dweepzucht, zouden onfeilbaar allengs verminderd
zijn geworden. Maar dit allergewigtigst werk
moest hij aan den erfgenaam van zijne kroon
overlaten. God geve, dat deze in de uitvoering
niet laauw zij, noch afschrikt worde ! en dat de
Jefuitsrij, bij het Ministerie, en de Magtigen ingeflopen,
nooit het hoofd om hoog kunne beuren,
om ons in de tijden der Kruisvaarten, der Sixtusfen
, en Alexandcrs, terug te fingeren. Dat nu de
ons te vroeg ontnomen Keizer juist zoo en niet
anders dacht, als ik hem in deze bladen fchilder,
daarvoor ftel ik bij mijnen Lezer mijn geweten en
woord van eere te pand. Want alles, wat ik in
Hongarijën fchreef, hadt hij in gefchrift gezien,
en ook goedgekeurd; maar hij bevondt zich in
eene omftandigheid, dat hij mij zeggen moest:..
„ TRENCK! help 'er u alleen door! Wacht u
„ voor vergif en dolk! Ik kan u thans nog niet
„ openlijk befchermen, maar ik zal u niet onbe-
„ loond laten."
Zoo moest een Koning fpreken, die gedwongen
was, ingellopen vooröordeelen en priester - ranken
toe te geven. En dit lot treft alle Staatcn, daar
de Dweeperij de bloedvlag nog kan planten. Ik
geloof, dat Braband aan alle Regenten ten fchrikbeeld
dient, en verwacht thans van de Ewopifcha
verwarring of algemeene verlichting, ofterugftorting
in de tijden der dikfte duisternis. God zegene
de wapenen van hen, die ze voor het geluk
der menfehen in de vuist genomen hebben,
en vernietige de best-overlegde aanflagen der
Dweeperij! Hier op alleen rust de welvaart der
Tolken, en de waare grootheid van menschlieven-
N » de

196 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
de Vorften, voor welken ik alleen nog met blijdfchap
mijn grijzen kop op het flagveld breng, in
gevalle jonge bevelhebbers zulks vergunnen. Men
gelooft verkeerd, dat de verlichting de. verwarring
van Frankrijk veroorzaakt heeft. Ik was een
fcherpzichtig waarnemer van alle bronnen van 't
kwaad. De verdrukking des volks, de verè'enigde
keten van Geestlijke en wereldlijke menfchenplagers
dwongen die genen tot opftand, die niets
meer te verliezen hadden dan hunne ellende. En
dit lot dreigt alleen daar, waar men volken alleen
met den geesfel der flaaven regeeren wil, hetwelk
thans enkel in het Oosten mooglijk is.
Daar, waar ieder reden voelt om met zijnen toeftand
te vrede te zijn; daar, waar het Ministerieel-Despotisme
de handen gebonden zijn, en de
Adel niet met uitfluiting alle Eereposten en voordeelige
Ambten wegkaapt; daar de nuttige Burger
niet in werkloosheid veracht blijft, en verdienften
en bekwaamheid het hoofd kunnen opbeuren; daar,
waar de Priester de opvoeding der jeugd niet in
handen heeft, en daar het denken en onderzoeken
geoorloofd is, daar is gewis de verlichting nooit
gevaarlijk, daar heeft men ook geene verè'enigde
Revolutie te vreezen. Alleen de ooglogzuchtige
Vorst, alleen hij, welke aan alle ftanden geen gelijk
recht laat wedervaaren, vindt in zichzelven reden,
om wantrouwig te zijn, en wordt door de
Franfche Toneelen huivrig gemaakt. Frankrijk ig
het eenigfte voorbeeld van algemeenen opftand,
daar de Priester niet medegewerkt heeft. Dit zijn
de gevaarlijkfte lieden in een volk, dat reden heeft,
om misnoegd te ziju. Maar wee den Vorst! die
daar

PREDR.IK 5 VRIJHEER VAN DER TRENCK. 197
daarom gelooft in gevaar te zijn, wanneer het belang
der kerk niet met het zijne verbonden is.
Hierdoor geraakt hij geheel onder het geestelijk
geweld, en moet zijn dom bedrogen volk geheel
zonder befcherming aan hunnen willekeur overlaten,
indien hij zelve aflaat verdienen en zaligheid
hoopen wil.
LEÖPOLD hadt zeker geen gevaar, dewijl hij als
een vader onder zijne kinderen leefde. Maar die,
als een Mogol, van zijn volk verwijderd leeft, hunne
zuchten niet hooren kan, en Viziri voor zich
laat denken en handelen, die ziddert met recht,
"Wanneer de verdrukten morren. Maar die de rol
van werelddwinger wil fpeelen, die altijd ten kosten
zijner nabuuren op ronding zijner grenzen
denkt, en vreedzame onderdanen alleen tot rooversdaaden
wil gewennen, behoorde nooit den eerwaardigen
troon van eenen Landsvader te 'kunnen
beklimmen of bezoedelen. Volken, die uit de
fchrikbeelden der Gefchiedenis hunne gevolgen
kennen, behoorden zulken in een gekkenhuis op
te fluiten, dan was de oorzaak van alle Revolutie
tot den wortel uitgeroeid'.
LEÖPOLDS vredelievende ziel verdient eerezuilen
van de dankbaarheid der nakomelingfchap. Hij zou
gewis, niet alleen zijne Staatcn, maar geheel Europa
gelukkig gemaakt, en alle zaad van tweedragt
uitgeroeid hebben. Hij was een befchermer der
Vrije kunsten, las van jongs op geern fcherpzinnige
boeken, bevorderde de wetenfchappen , en
zocht verkeering met vrijmoedige, verlichte , en
eerlijke mannen. Bouwt hem derhalven dank -altaaren,
6 weesgelaten zoons der Mufen. Hij is niet
N 3
meer!

10" LEVENSGESCHIEDENIS VAN
meer! vereert het ftof, het geheugen van eenen
mensch, die de Koninglijke magt waardig was.
Weent bij zijne doodvaas, gij eerlijke medeburgers
der Oüsienrijkfche Staaten. Zulken heer hebt
gij nog nooit verloren , misfchien ook nog nooit
verdiend. Ik fchreef een Lofreden bij zijne kroning,
en zweeg bij zijn graf met weemoedigheid.
Waarlijk, hem.alleen diende ik meteen warm hart;
en niets berouwt mij, alhoewel ik, in plaats der
Verdiende beloning, een flachtoffer van zijne toegevendheid
cn befluiteloosheid werd, en ik treur
bij zijn.graf met het gevoel van den edelen.
LEÖPOLD bezat bijkans alle de hoedanigheden,
dïe het geluk der tijdgenoten bevorderen, en den
eerbied der nakomelingen verdienen. [Ten bewijze
van zijne verheven denkwijze wil ik alleen dit
Volgende vernaaien.
Alzoo ik hem zeer dikwijls zag en fprak, dewijl
hij mij den vrijen toegang vergunde, zeide ik hem
ééns: —'Uwe Majefteit, ik ken de gebreken en
Voordeden in het Staatsgebouw, door eene 43
jaarige ondervinding grondig, omdat ik altijd met
naarfpoorende oogen gezien heb. Ik zal U mijne
aanmerking geven over onderwerpen, die men anders
aan Vorsten niet laat zien, die het Wespennest
iu den arbeidzamen Bijenkorf in het licht
ftcllcn,cn U ook na mijn dood dienst zullen
doen.
Hij gaf mij verlof, om de naakte waarheid t»
fchrijven, zonder achterhoudendheid. Het gefchiedde
terftond, en ik leverde hem een opftel
over van twaalf bladen.
Acht dagen. daarna vervoegde ik mij weder bij
hem.

FREDRIK , VRIJHEER VAN DER TRENCK.
IQQ.
tem. Hij ontving mij minzaam, ging in zijn Kabinet,
en mijn Handfchrift gehaald hebbende,
gaf hij het mij in de hand, mij op den fchouder
kloppende met deze woorden. - Zoo behoorde
ieder een aan het Hof te fchrijven. Tevens geboodt
hij mij, dit aan den Aardshertog FRANS,
den erfgenaam van zijnen troon, over te geven,
zonder hem te zeggen, dat hij het reeds gelezen
hadt.
Welk een voortrcflijk kenmerk van eene verachte
en uitmuntende Vorftelijke ziel!
Hij fprak bijkans twee uuren met mij ovef den
gantfchen inhoud gemeenzaam, gevolglijk hadt hij,
in zoo weinige dagen alles opmerkzaam doorgelezen.
Wie was, bij een zoo treffend toneel, bever
gehoorzaam dan ik? Mijne geheimen waren hem
bekend, en ik zag de uitwerking in zijne oogen
en woorden. Terftond ging ik blijmoedig nahuis,
fchreef 'er nog de volgende Opdragt voor, en gaf
het toen den volgenden dag aan den jongen Vorst
over:
UWE KONINGLIJKE HOOGHEID 1
Zie hiermiin laatfte Zwaanenlied
Voor Oostemijk, na al mijn lijden,
CLees het,. Vorst, En als g' eens ziet,
Waarom 'k dit offer U kom wijden;
Wanneer ervaanng ééns, met glans.
De waarheid U in 't oog doet ftraalen,
Gedenk dan, Vorst, des ouden mans,
Die zuchtend haast moet gral'waards daalenl
Vraag, als mijn Zoon voor U verfchijnt,
Vraag hem, waarom hij weenend kwijnt.
N 4 Hier

LEVENSGESCHIEDENIS
VAM
Hier heb ik mijnen tijd verloren,
Dien niemand m ; j vergoeden kan,
'k Was nooit voor zulk geluk geboren „
Dat mij een Vorst ontnemen kan.
Maar 'k heb ook niemand iet te danken,
Mijn hart alleen heeft mij behoed,
Dit roem ik fteeds met blijde kianken,
Ik deed toch aan het mensebdom goed!
Ik ben der waarheid trouw geweest,
'k Heb geen vervolging ooit gevreesd;
Zoo zal 'k met waarheids - ijver
Juich martelaar! gij hebt voldaan!
fterven!
Mijn raad is nogthans aan mijne erven:
Wil niet te fterk voor waarheid ftaan.
Zij was voor mij een hel van 't leven,
En toch rouwt ze in de dood mij niet.
Heeft mij mijn werk geen loon gegeven,
Wie weet, wien het nog roozen biedt!
ó Vorst 1 U
flcl ik het ter hand,
Gebruik het voor het Vaderland.
R,„ T R E N C K.
wzenen,
den 8 April, 1790.
Jan den Jardshertpg FRANS overhandigd.
Of de tegenwoordige Keizer van deze fchriften
gebruik maaken, en mij in de rechte fchaal afweegen
zal, zal ik dra bemerken. Maar dit gefchrift,
met deszelfs gewigtigen inhoud, zal, zoo lang ik
leeve, een geheim blijven, en alleen dan eerst gelezen
worden, wanneer Ik niet meer ben.
Het
zou zijne Staatert te klaar ontblooten, en hoe hard
men mij ook beledigt, nogthans ik ben geen verraader,
van de mij toevertrouwde, of door mij zeiven

Fft.EDR.IK, VRIJHEER VAN DER TRENCK.
AOÏ
ven ontdekte geheimen. Genoeg, hij zeide , als
Prins was hij mijn gunftige, en als Koning, zou hij
mijn rechtvaardige Heer zijn. Hoe dikwijls heeft
hij mij beklaagd, wanneer ik hem over verdrukking
klaagde. Thans kan hij mij voldoen, dewijl
hij de magt in handen heeft. En Hechts dan eerst
zal ik hem looven en danken. God geve, dat hij
aan mijne kinderen goedmaake, hetgeen zijne Voorzaten
mij fchuldig gebleven zijn. Voor mij zeiven
behoeve en wil ik niets zoeken, dewijl ik al te
dikwijls misleid ben, en geleerd heb, uit de ondervinding,
dat Kroonprinsfen meer belooven, dan zij
op den troon houden. Daarom heb ik mij thans
zoo lang daarvan verwijderd, tot ik geroepen worde,
en men de waarde en het oogmerk van mijn
bovengemeld Staatsfchiïft werklijk erkent, en 'er
ook gebruik van maakt.
Het is hem bekend, dat zijn roemwaardige Vader
mij veel toevertrouwd, en ook veel beloofd
heeft, gelijk ik dan ook veel voor hem gedaan
heb. Zijn hart is edel; hij zal ook even zoo
vorstlijk voor mij handelen, als hij vorstlijk omtrent
mij gevoelde; gevolglijk heb ik ook veel te
hoopen, indien ik zijne gunst voor mijn recht
zoeken wil. Genoeg, ik zal nooit klaagen, dat LE-
OPOLD mij aan de vervolgingen van zijne Gerichtshoven
fchuldeloos heeft moeten overlaten. Zijne omftandigheden
vorderden nog toegeving, en zijne
magt was nog niet bevestigd, onuin Weenen, bij
het algemeen bederf, martelaars voor de waarheid,
gelijk ik ben, te befchermen.
De in Weenen alleen geleerde en geachte Hofraad
SONNENFELS, durfde toch, zoo als ik reeds
W 5
ver-

202 L E V E N S G E S C H I E D E N I S V A N
verhaald heb, onder zijne regeering, van den openbaren
leerftoel niet meer prediken, dat een onderdaan,
van welke klasfe ook, geen eigendom bezit.
Hij was ten tijde van JOSEFUS beroemd, omdat hij
tevens in zijne fchriften beweerde, dat Pruisfen
thans buiten ftaat was, om zich tegen JOSEFUS
Soldaten te befchermen. Zulk eenen Profesfor behoorde
elk eerlijk en verlicht man te verfoejen,
die het Despotisme predikt, om een Titel te bejaa.
gen. JOSEFUS gebruikte hem als een verfpieder;
LEÖPOLD verachtte hem, omdat hij den vogel aan
zijne veêren kende; en FRANS zal iemand niet
eeren, die het volksrecht en gezond verftand beledigd
heeft.
Ik fchreef en fprak bij alle troonsveranderingen 4
altijd op denzelfden toon. ' Nooit veranderde ik
van taal en grondregels; en dit is de roem en
pligt van een' verftandig Schrijver en eerlijk man,
dien geen Vorftennïagt ooit naar willekeur zwaajen
zal. Dit pilletjen was ik aan eenen man fchuldig,
wien ik voor de Weener vrienden, die uitwendig
bloohartig fchijnen , een verdiend dank - offer wilde
brengen.
Nu moet ik in dit Boek ook eene hoofdgebcurenis
getrouw verhaalen, die mij eere aandoet,
maar die ook tevens bewijst, dat mijn lot altijd
zijn nukken blijft behouden, en dat mij alle moog.
lijke flagen van hetzelve treffen, met welken ik te
worftelen zal hebben, totdat de nakomelingfchap
bij mijn N graf zeggen zal: Hier, hier was eerst de
rust voor TRENCK.
Toen ik in 't jaar 1787 te Berlijn kwam, en
met zoo bijzondere achting ontvangen werd, en
ook

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK.
fi.03
ook kenmerken van heel bijzondere gunst van den
Vorst genoot, nam ik die gelegenheid waar, om
mijn Hof, dat ik diende, met het Pruisfifche. in nader
verbindtenis te brengen. Eene eerfte pligt van
eenen eerlijken Duitjeher, als hij het vergieten van
'broederbloed kan verhinderen. Ik fprak hier van
met den Keizerlijken Gezant, den Vorst REUSS.
Deze Meldt alle onderhandelingen voor onmooglijk,
zoo lang de Staatsdienaar IIERZBERG aan het
roer van zaken was. Ik haalde hem over, om eene
famenkomst met hem te bepaalen, ten einde met
hem niet als Minister, maar als een bijzonder perfoon,
te fpreken, en eikanderen van weerskanten
nader te kennen, waar op ik last kreeg, om dit
met voorzichtigheid, werkftellig te maaken.
• Nu ontdekte ik aan den Graaf HERZBERG den
wensch van den Keizerlijken Staatsdienaar. Het
voorftel behaagde hem. Maar hij gaf mij ten antwoord:
Mijn huis is door alle gezanten met verfpieders
bezet; zoodra de Vorst REUSS mij bezoekt, vermoedt
men verbindtenisfen. Dan wordt 'er terftond
na Weenen gefchreven, om den Keizer, die tot
beledigende bon mots genegen is, op te hitzen, gelijk
hij dan geern van den Koning van Pruisfen
met verachting fpreekt. Dit wordt terftond aan
den Koning bericht, de perfoneele haat tusfehen
beiden gekoesterd, cn alle goede ontwerpen tot dc
verbindtenis lopen in 7 t riet, dewijl 'er veele Mogendheden
aan gelegen ligt, dat Oostenrijk eeuwig
met Pruisfen overhoop ligt.
Ik lloeg nu een middel voor, hoe de Conferentie
geheel incogniio aan eene derde plaats geleideden

204 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
den kon, en verkreeg het jawoord, met bepaaling
van plaats en uur. De bijeenkomst greep Mand.
De één en ander was te vrede, en bedankte mij
voor deze bemiddeling, welke gewigtige gevolgen
beloofde.
Thans ontwierp ik een plan, om allengs nader
tot verbindtenis te komen. Het betrof:
i. De vrijheid voor wederzijdfche onderdanen,
om na hun vaderland terug te keeren.
s. Den Hongaarfchen wijnhandel in de Pruisfifche
Staaten voor den Franfchen in te voeren, waartegen
de Hou gaar en een deel Producten van Pruisfifche
Fabrieken terug zouden ontvangen, en den
vrijen handel tusfchen Bohème en Silefiin.
Ik fprak zelfs, bij gelegenheid, hier over met
den Vorst. Hij wees mij na den Staatsdienaar
VAN WERDER, aan wiens Departement het ftondt,
dit te beöordeelen. En ik verzeker mijne Lezers
op mijne eer, dat WILLEM eene heel bijzondere genegenheid
liet blijken, om mijn voorftel te bevorderen,
en blijmoedig de hand aanboodt, tot bevordering
van deze verbindtenis: ook vondt de
Staatsdienaar 'er niets tegen in te brengen.
Nu beval de Vorst REUSS mij het ftilzwijgen
aan, en zeide: Als ons ontwerp na Weenen bij dc
Staats-Kanzelarij en in handen van den Pruisfifchen
gezant VAN JAKOBI komt, dan wordt zeker alles
verijdeld. Ik zal alleen in Berlijn alles in perfoon
met den Staatsdienaar HERZBERG uitwerken, dan
reize ik zelve na Weenen, fpreek met den Keizer,
en zal hem zeggen, dat uw dienst-ijver den weg
tot dit gewigtig werk gebaand heeft.
Nu werdt alles bearbeid, en ook de hoofdvraag
be-

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 205
beflist, welk der beide Hoven den eerden dap zou
doen, dewijl de vredelievende Koning geheel geene
zwarigheid vondt, om den eerden voordag te
doen. Deze werdt aan den Keizer gezonden, en
bleef 9 weeken lang onbeantwoord.
De oplosfmg van dit raadzel is het volgende:
Ik ging na Weenen op reize : fpoedde mij tot
den Keizer, en droeg hem een mondelijk bericht
voor.
Hij hoorde mij met een ipottend oog aan, begon
eindelijk te lagchen, en zeide: —
Wat? wat vergelijken? Ik heb 300,000 man, en
kan in Berlijn wetten voorfchrijven. Zulken Koning
zal ik gemaklijk uit zijn Serail jaagen. Hier
op keek hij mij met trotfche blikken aan, met deze
merkwaardige woorden: — „ Gij hebt toch
„ een Penfioen van den Koning gekregen. Ik
„ wensch u geluk. Maar gij weet nog niet, dat
„ ik nog dezen zomer in Konflantinopolen ben
„ en dan zullen wij uit een' anderen toon fpre-
„ ken."
Wie JOSEFUS geheel kende, die hoort hem hier
fpreken, en elk Staaten- en menfchenkenner kan
oordeelen, wat ik bij dit Toneel dacht.
Ik keek hem met aandoening aan, trok de fchouders
op, ging zuchtend na huis, en heb hem zedert
dien tijd niet weder willen zien. Aan mijne
vrienden zeide ik de gevolgen vooruit; fprak luider
dan men in Weenen gewoon is, en werd befpot.
Dus werden alle mijne eerlijke poogingen in
eenen Staat verijdeld, daar men den man enkel
naar het gewigt van zijne Eer - ambten, Titels en
groot-

206 LEVENSGESCHIEDENIS VAN
grootfpraak gewend is af te weegen. En ik ondervond
nieuwlings de bevestiging der oude waarheid,
dat arbeidzame beien vergeefs honig brengen,
daar muizen in den korf zijn, en de hommels'befchermd
worden.
In het volgende jaar, toen ik uit Parijs terug
kwam, en ook de bronnen van de Braband/che omwenteling
naargefpoord had, vervulde ik nogmaals
mijnen burgerpligt, ging ten Hove, en voorfpelde
de gevolgen, maar kreeg ten antwoord: —
„ DALTON zal dat oproerig Canaille dra, gelijk
„ de Tartaaren hunne gevangenen, aan de ftaarten
„ der paarden binden. Thans wil ik ernst too-
„ nen, en alles zal fchielijk in rust zijn."
Ik hernam: „ Als uwe Majefteit met Nieuwjaar
meester van Braband zijt, zoo laat mij het hoofd
voor de voeten leggen."
Deze toon mishaagde. Hij lagchte fpottend, en
zeide: — „ Zoo hebt gij zeker van uwen vriend
„ HERZBERG leeren fpreken en oordeelen."
Ook hier zweeg ik al zuchtend, en vier weeken
daarna volgde, het geen ik vooraf gezegd had.
Op zijn ziekbed heeft hij nog aan mij gedacht,
maar niets voor mij gedaan. Hij overleedt in de
verfchriklijkiïe omftandigheden, verdiende berispingen,
en ik heb hem beklaagd, maar nog meer
zijn' opvolger.
Nu verfcheen LEÖPOLD op den troon; in eenen
doolhof van vorstlijke zorgen. Ik zocht, en vond,
zoo als reeds gezegd is, den toegang, en was
weeklijks zeker driemaalen bij hem. Men kent in
TVeencn mijne onbegrensde waarheidsliefde, men
weet ook, dat men in Berlijn niet te vrede was,
dat

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK. 20?
dat TRENCK zoo veel gehoor bij den nieuwen
Vorst vondt. Terftond werden aan alle kanten kabaaien
gemaakt. — Ik werd waargenomen en benijd,
en menige Staats-bloedzuiger zidderde en
beefde, ontmaskerd te zullen worden.
De Vorst wenschte bij het aanvaarden zi jnerregeering
niets dan vrede, om, geduurende dezelve,
de Vader van zijne met recht misnoegde onderdaanen,
te wezen. Dewijl nu de Reichenbacher
vrede volgde, en ik geduurende dezen tijd zoo
dikwijls bij het hof gezien werd,geloofde men, zoo
wel in Weenen als in Berlijn, dat ik den Keizer
den weg gewezen had.
Men geloove nu hier van, wat men wil. Ik
zal eeuwig geene geheimen ontdekken, die mij
toevertrouwd zijn, of waarbij ik als een Duitsch
Patriot voor de Duitfche broederfchap medegewerkt
heb. Roemzucht was nooit mijn ftokpaard.
Moedig zou ik kunnen zijn op de toejuiching der
nakomelingfchap, wanneer ik als een werktuig van
de Reichenbacher vrede beoordeeld werd. Maar,
in mijne omftandigheden is de waarheid gevaarlijk,
indien zij ongedekt bloot lag, en ik wil niemand
benadeelen, die een zoo edel onderwerp, als de
Vrede, hielp werkftellig maaken, en den wensch
van LEÖPOLD voldoen.
Dit is heel zeker, dat men met mijn kalf geploegd
heeft. Doch, nadien een ander de eere
der uitvoering verkreeg, die mij door verraad ontkaapt
is, zoo zal mij ook niemand rekenfehap afvorderen,
hoe dit groote plan uitgevoerd is. Ik
heb geen gefchenk van den Keizer bekomen, en
bleef alleen arm, terwijl die genen zich verrijkten,
die

fio8
LEVENSGESCHIEDENIS VAN
die van mijnen arbeid gebruik maakten, en LEÖ­
POLD is dood, gevolglijk kan hij aan zijnen erfgenaam
, die volgends JOSEFUS grondregels misfehien
met deze Conventie niet in zijn fchik was,
welke evenwel Oostenrijk van den ondergang gered
heeft, niet zeggen, wie hem het ijs gebroken en
nog verdienden loon te wachten heeft, wanneer
men ééns de gevolgen van dit gewigtig werk erkennen
en ook ten nutte aanwenden zal.
Ik moet hier, ten einde bij mijne Lezers medelijden
te verwekken, een geheim ontdekken, dat
mij eere, maar, ook te gelijk een ontzachlijk man
tot mijn' onverzoenlijken vijand maaken zal. 't Is
zoo, menig één zal zeggen: — TRENCK heeft al
zoo dikwijls ondervonden, wat Vorften-gunst en
Minister-ranken zijn, waarom mengt hij zich in
bezigheden, voor welken ieder wereldkenner ijst.
Die geen alleen kan rust genieten, die met onverfchilligheid
voor denkende aanfehouwer fpeelt ;
maar die het wespennest wil ftooren, die wordt
met alle zijne voorzichtigheid geftoken, en van die
genen niet beklaagd, die bij het hof wel gedekt
verfchijnen, daar de nachtegaal in het kooitjen piepen
moet, en de vrije mosfehen haar overfchreeuwen;
daar Mop en Charmant den haas op fluweelen
kusfens opvreten, die de jagthond, welke hongerig
voor de deur ligt, gevangen heeft.
Doch, men oordeele, wat men wil; ik fchaam
mij geene edele daad, en beklaag alleen die genen,
welke zich door mijn fchrikbceld van dezelve laten
affchrikken.
Het voorval, dat ik hier wereldkundig wilde
maaken, was reeds werklijk gedrukt. — Maar ach!
— eea

FREDRIK , VRIJHEER VAN EER TRENCK. £209
een tusfchenval, dat men mij eroftig verzocht
het zelve te zwijgen, om mijne kinderen ge-ene
vervolging te veroorzaken, noodzaakt mij ook dit
blad weg te doen, en eene plaats weg te laten, die
mij de meeste eere veroorzaakt, en veel licht over
dezelve verbreid zou hebben.
Ik moet mij gevolglijk naar den tijd en omftandigheden
fchikken, en hoope, dat mijn zwijgen
den genen voldoen zal, welke dit zwijgen, het
welk waarlijk aan mijne Gefchiedenis eene groote
waarde ontneemt, van mijne eerlijkheid en braafheid
vordert. Die mij gevolglijk aan de zwakke
zijde heeft aangegrepen, dewijl ik voor bedreigingen
der magtigen nooit gewend ben terug te deinzen.
Doch ik zou zeker beloningswaardiger verfchijnen,
wanneer het geen ik in handen heb, aan het
oordeel der rechtvaardige wereld voorgelegd mogt
worden. Ook hoop ik, dat niemand mij tergen
zal, om bekend te maaken, het geen ik hier mede
beloove eeuwig te zullen verzwijgen.
Door de Reichenbacher Conventie verloor Pruisfen
de beste, gelegenheid, om Oostenrijk voor het
toekomende van allen invloed te berooven; het verlichte
deel erkent deze waarheid, en berispt de
ftichters van deze vrede; de Weener-trotsheid, integendeel
, is, wegens haarc kortzichtigheid,
even zoo min te vrede met LEÖPOLD'S toegevendheid.
Ik heb gevolglijk aan weerskanten verloren, en
lijde in de daad vervolgingen, daar evenwel enkel
waarfchijnlijke gisfingen tegen mij kunnen opkomen.
IV. DEEL. O £} e

5IO
LEVENSGESCHIEDENIS VAN*
De tijd en de nakomelingfchap kan alleen mijne
waarde in het graf beflisfen , wanneer de gevolgen
het tegenwoordige duidlijker ontwikkelen zullen.
Pogchen was nooit mijn gebrek; evenwel wilde ik
Van dit hoofdgeval geern ten minden iet zeggen,
opdat mijn befluit, dat ik in Weenen en Berlijn
nam, gerechtvaardigd worde, en men de oorzaak
gisfe, waarom ik van beide deze Hoven geene beloning
te hoopen heb. Verandering van Troonsopvolging
maakt ook veranderingen in Systcina.
Ik heb mij voor LEÖPOLD opgeofferd;
hij is dood, en zijn Opvolger hoort mij nog zuchten.
. . .
Moede van kampen, en van mijnen voor mij
alleen vruchtlozen arbeid, verkoos ik nu eene volftrekte
onafhartglijkheid, en ging van Weenen na Berlijn
op reize. Hier vond ik kabalen tegen elkander
te veld. Dit tijdpunt was mij niet voordeelig. -*
De beste Monarch werdt al te naauw gadegedagen.
Ik delde mijn ontwerp tot gundiger tijden
uit, en gaf hem ook mijn' jongden zoon in zijnen
dienst, dien hij met de gundigde uitdrukkingen
en verzekeringen, tot Officier, in het Regiment
Kavallerij van Werder, benoemde, daar zijn broeder
reeds vijf jaaren -met eere en achting dient.
Zo 'er omdandigheden gebeuren, dat beiden lijden
zullen , omdat'ik hun vader ben: dan zullen
zij mijn lot volgen, en de edele vrijheid boven den
Slaavenkiel weten te verkiezen. Alle eerlijke mannen
zullen hunne vrienden en helpers zijn, als
ik niet meer ben, en zij zullen geene ministervervolgingen
fchroomen , geenen vijanden der
deugd

FREDRIK , VRIJHEER VAN DER TRENCK.
31 ï
deugd wijken, geen hofgenade behoeven * om
langs de baan van goedaartige jongelingen daar eerwaardige
mannen te worden, waar men volgends
TRENCKS grondregelen leven, handelen, en denken
kan.
Van Berlijn reisde ik herwaards na Hamburg, en
had gewigtige redenen , waarom ik daar ditmaal
incognito leefde, daar veele oogen op mij gericht
fcheenen. Ik zou wel als een vrij man, van ieder,
die mij beledigt, voldoening kunnen vorderen.
Onder WILLE MS fcepter zijn de Spandauer - Baftilles
voor willekeurige offers gefloten, en ik vrees
ook den genen niet, die kroonen draagt, wanneer
hij menfchenrechten beledigt. Maar wien het Publiek
meer geloof geeft, zal men reeds in Parijs
befpeurd hebben , alwaar de Akademie der Wetenfchappen,
die men verzocht hadt, om mij en
mijne fchriften, zoo veel flechts mooglijk was, buiten
credit te brengen, nogtiians het tegengeflelde
deedt, en mij alleen daarom berispt heeft, dewijl
ik in alle mijne fchriften den lof van mijnen geheimen
vijand, tot het vermoeden van vleijërij toe,
verheven had. Maar letterkundige nijd moest
nooit tot wraak en vervolging verlaagen, bijzonder
daar mijn geweten mij zegt, dat ik uit gemoedsdrift
grootmoedig gezwegen heb. Den ambtelozen
man wedervaart zelden gerechtigheid ;
doch, die zich van zijne inwendige waarde bewust
is, die blijft voor alle kruipende vleijërij ongefchikt.
Maar, wanneer eenige Excellentiën gelooven,
dat ik, uit dienstijver voor den Keizer LEÖPOLÜ
O % e»

FREDRIK, VRIJHEER VAN DER TRENCK.
AI3
hikkig Deenemarkc?i is de vrijheid der Drukpers
tot onderwijs en verlichting nog open. God zegene
en beloone den Vorst, welke aan zijne 011-
derdaanen nog hunne menfchenrechten wil vergunnen.
Maar in gevalle allerhoogfte bevelen in
Duitschland algemeen werken, om de tijden dei-
Kruisvaarten terug te roepen, dan leere ik de taal
der Wilden , en fchrijve bij de Hurons de levensbefchrijving
van onze ' Europifche Monarchen
en Staatsdienaars, in drooge Duitfche bewoordingen
, en zende mijne welgetroffen afbeelding,
benevens mijne Schiften, in het Auto da Fe*
na Home en Madrid, alwaar men zich kan aanmelden,
om 'er getrouwe kopiè'n van te bekomen.
God, die mij tot hiertoe, onder duizend gevaaren,
de rol van een eerlijk man en echten
martelaar der waarheid, heeft laten fpeclen, behoede
en fterke mij ook in het laatfte toneel
van mijn treurfpel, en late mijne krachten niet
bezwijken, daar de wederftand mij onmooglijk
wordt.
Doch aan u, menfehenvrienden, die mijne
Gefchriften met gevoel leest! u beveel ik mijne
kinderen, wanneer ik in den ftrijd bezwijk.
Van den naroem ondervind ik voor mij niets
meer in het graf; mijn hoofd is grijs, en ik
zou reden hebben, om elke opgaande zon te
vloeken, die zoo vermogende fchurken beftraalt.
ö Scheen zij heden ook de laatfte maal voor
mij! Mijn naarfporend oog is reeds lang moede,
de menfehen en alle wereldfche voorva!-
O 3
Jen

ftI4
LEVENSGESCHIEDENIS , ENZ.
len te zien; en hij wenscht naar rust in de
fchaduw van het graf, die den zonnegloed van
het lot, zoo rusteloos als ik, ondervonden
heeft.
BIJ-

B IJ D R A G E
T O T
DE
G E S C H I E D E N I S
VAN
DEN
LIEUTENANT VAN
SCHELL.
Ik heb, in het III Deel mijner Levensgeschiedenis
(Bladz. 331. volgg.) dezen man als een bijzonder
origineel afgefchilderd. Ik heb zijnen dood gemeld
, en 'er zijnen laatteen afscheidsbrief bij gevoegd,
waarin hij mij zijn laatfte befluit bekend
maakte. Ik fchreef aan zijnen Kapitein, en deed
onderzoek naar de omftandigheden van zijnen dood.
Ook deze gaf 'er mij de bevestiging van.
Maar hoe verfchrikte ik in 't jaar 1790 in Parijs,
toen ik den volgenden Brief van dezen gewaanden
dooden ontving.
VRIEND!
Wanneer gij dezen brief van iemand ontvangt,
dien gij reeds 17 jaaren in het graf geloofd hebt
te zijn,... zult gij zeker verbaasd ftaan... Lees
hier flechts de opheldering van één der zeldzaamfte
wonderen.
Een Officier van ons Regiment, die van zijn
O 4
ver-

2l6
BIJDRAGE TOT DE GESCHIEDENIS
verlof uit Zwitser/and terug kwam, heeft uwe gedrukte
Gefchiedenis te No-verre gebracht, in welke
gij de mijne niet vergeten hebt. Gij fchildeit
mij daarin met zoo getrouwe kleuren, dat gij zelfs
mijne eer in het graf weinig verfchoond hebt.
Eene herslcnfchim, die mij niet ontrust noch bezig
houdt, en veel min tot berispen aanfpoort.
Maar, waardfte vriend! Gij hebt mij thans het
maske van de ooren gcligt, en het gantfche garnizoen
kent nu den genen , die zich 36 jaaren
lang aan hunne nieuwsgierigheid heeft weten te
verbergen. Deze ontdekking mishaagt mij zeer;
evenwel ben ik deswegens niet kwaad op u. Gij
hebt de waarheid gefchreven, dewijl gij mij reeds
onder de dooden rekendet, en de wezenlijk dooden
houden zich toch met lezen niet op , noch
met het oordeel der nakomelingfchap. Ik had alleen
de fchuld van uwe dwaling, en ik heb zelve
veroorzaakt, dat dingen bekend zijn geworden,
welke mij in mijne tegenwoordige omftandigheden
zeer nadeelig zijn.
Ondertusfchen bleef het mij niet onbekend, dat
u in Weenen alle gerechtigheid ontzegd, en dat
uwe vijanden u onderdrukt en arm gemaakt hadden.
Bij mijn verblijf in Aakcn, zag ik wel, dat ik
u tot last was, en dat gij uwe huislijke behoeften
met moeite bijeen moest fchommelcn, Ik had uw
goed hart voor mij beproefd; gij hebt mij altijd
onderfteund cn nooit verlaten. Ik was nu een arm
Onderofficier in Mexmdrië. Als gij mij nog onder
de leevenden geteld hadt, dan zou het onvermogen,
om mij te onderfteuncn, uwe edele ziel ge.
krenkt, en om mij te helpen, zouden uwe kinderen

VAN DEN LIEUTENANT VAN SCHELL. 217
ren geleden hebben. Daarom alleen belloot ik, u
te bedriegen, en te doen gelooven, dat ik in het
graf niets meer van u nodig had. Daarom meldde
ik u mijn laatfte befluit, om als een Wijsgeer de
wereld te verlaten, die voor ons beiden juist
niet zeer bekoorlijk kan wezen.
•
Gij deedt bij mijnen Hopman onderzoek naar de
wijze van mijnen dood, en ik bewoog hem, door
veel bidden, om u ook te bedriegen. Gij zijt
derhalven bij mij gerechtvaardigd, en ik ben het
in uwe oogen zeker, dewijl gij SCHELL beproefd
hebt.
Nademaal nu mijn hart en mijne nieuwsgierigheid
u altijd naarging, gaf een vriend uit /faken
mij geftadig tijdingen van u, die mij fteeds weinig
gerust ftelden. Vorften hebben u nooit gerechtigheid
laten wedervaaren, en uwe fchrijfzucht,
uw ijver voor de waarheid, vermeerderde fteeds
de woede uwer vijanden, die zich daardoor beledigd
dachten, en u des te bitterer vervolgden.
TRENCKS ftandvastigheid en ijver, verzachtte dergelijke
Infecten niet. Ik bleef derhalven (torn, tot
ik uwe overwinning in Berlijn vernam. Daarmede
wensch ik u van harten geluk, en verheug mij met
alle de genen, die echte verdienften kennen, en die
ook u weten te waardeeren.
Eindelijk ben ik, voor de vierde keer, in mijn
74fte jaar een gebiedende Vaandrig geworden. Wij
hebben gevolglijk in den Soldatenftand niet veel
vorderingen gemaakt; maar gij zult met mij over
dergelijke kleinigheden lagchen. Want hij, die aan
eenen TRENCK, tot in zijn 6 5
tle jaar, niet meer
dan den kleinen Titel van Majooi gaf, is meer tc
O 5
be-

SI 8
BIJDRAGE TOT DE GESCHIEDENIS
beklaagen dan gij: en ik verwachte ook niet, dat
ik ooit het patent van Overfte van hem zal ontvangen
, die den grijzen SCHELL thans tot Vaandrig
gemaakt heeft. Met zulke kleinigheden, die
van Titels en willekeur afhangen, houden wij ons
zeker weinig op, mijn vriend! Maar zeker zoudt
gij u van lagchen niet onthouden, als gij den van
ouderdom reeds krommen SCHELL in de gedaante
van Vaandrig kondt zien paradeeren. Dit heeft
het geluk niet gewild. Ik was altijd in alle omftandigheden,
en in eiken ftand, te vrede, en ik
voel thans waarlijk reden, om het meer dan ooit
te zijn, zedert ik goede tijdingen van u leze.
Ik ben aan mijnen Hopman het verfchot van
mijne Officiers- Equipagie nog fchuldig. Ingevallc
het verkoopen van onze Gefchiedenis u wat
opgebracht heeft, zoo zend mij het aandeel, dat
de drie bladen in dezelve opgebracht hebben, welke
met mijne Gefchiedenis gevuld zijn, opdat ik
mijnen weldoener voldoen kan; maar hebt gij zoo
veel niet over, zoo denk 'er niet om.
Het doorlezen van onze Pelgrimagie in Poolen,
heeft mij nog vermaakt; overal heb ik u in uwe'
uitdrukkingen weder gevonden. Eindelijk hebben
ecnigen van uwe vijanden hunnen loon gekregen.
Blijft 'er u nog een magtige over, al droeg hij ook
eene kroon, gij kent mij. Ik heb niets te verliezen,
en fterf lagchend met hem, als gij mij last
geeft. Alle mijne bloedverwandtcn, ook mijne ouders,
zijn in het graf, gevolglijk kluistert mij niets
aan mijne pligtcn. Maar, gij zijt vader, gij moet
voor anderen keven, lijden, zorgen. Geef mij
fpoedig bericht van uwe tegenwoordige omftandig-
he-

VAN DEN LIEUTENANT VAN SCHELL. 2IQ
heden. Deze brief zal u verbaasd doen ftaan. Gij
hebt het Publiek zonder uw fchuld bedrogen,
toen gij mijn dood hebt aangekondigd. Maar,
mijn vriend! dit Publiek ligt 'er weinig aan gelegen
, of 'er ooit een SCHELL of LESCH in de wereld
was, of nog is. — Zend mij twee exemplaren
van uwe Levensgefchiedenis; ik zal mijzelven
daarin lezen met onverfchillighcid, maar u met
verwondering en verrukking.
Mijne dagen en jaaren ruisfchen mij thans als
een ftü beekjen voorbij, zedert dat de harstochten
mij niet meer beftormen. Mijne bezigheid is eenvormig;
mijne gezondheid, mijn ligchaamsgeftel,
mijne gantfche ziel en gewaarwordingen zijn zeer
evenredig aan den ouderdom en genie van eenen
gezonden grijsaart. Thans eerst geniet ik het leven
en gevoele, dat ik leeve. Het gantfche Regiment
bemint en acht mij, ik heb geen' benijder, en
ook geen vijand. Ik heb niemand ter wereld, die
mijne pligten ontrust, die mij nodig heeft, wanneer
ik niet meer ben. Wees gij zoo gelukkig
als ik thans ben; dan bezorg mij fpoedig tijding,
om mij te verkwikken. Ik verwachte dit, verlang
'er naa; en ben altijd:
De oude LESCH; maar zedert gij
mij van den dood opgewekt hebt,
tegenwoordig uw beproefde vriend.
Novarre,
1790
in April.
SCHELL.
Mijn

220 BIJDRAGE TOT DE GESCHIEDENIS
Mijn antwoord op dezen Brief,
Parijs, den 16 Meij, 1790.
Gij zijt dan nog een medefpeeler op ons wereldtoneel,
lieve SCHELL? Ik dacht al zeker, dat gij
reeds 17 jaaren langer dan ik, onder de doodcn
geweest hadt, en zedert dien tijd dacht'
ik, op eiken goeden dag aan u, en vereerde uwe
asfehe.
Eerwaardig mensch! Gij hebt mij uit overdrevene
grootmoedigheid bedrogen. Voor zulke daaden
zijt gij alleen vatbaar; maar ik beken u, dat
mij bij het openen van uwen brief eene heilige
fiddering overviel, toen ik een vriend als u wedervond,
die de vriendfehap zoo veel eer aandoet...
Ja, ik ontvang u met een open hart, geliefde,
voor mij uit het graf weder verrezen
SCHELL! En diezelfde armen, die'u van Glatz na
Braunau droegen, zijn altijd bereid, om u te onderfteunen,
om u, waardfte ORESTES, als PILA-
DES te omhelzen. Ten allen tijden- waart gij mij
overal welkom ; dubbel welkom zijt gij mij thans
daar ik in omftandigheden ben, om u wel te
doen, zonder mij zeiven ongemak te veroorzaken.
Zeker heeft het verhaal van uwe Gefchiedenis
in de mijne u beledigd. Waarom hebt gij incognito
willen leeven, en zelfs willen fterven, en dood
fchijnen? Gij zijt toch verzekerd, dat TRENCK bij
zijne wederkomst u zeker niet in het graf zou laten.
Het is waar, ik heb u niet verfchoond, ik
heb zelfs uwe geheimen ontdekt; uwen wil kon
ik niet meer raadpleegen, dewijl ik u voordood
hieldt.

VAN DEN LIEUTENANT VAN SCHELL. 221
hieldt. Maar, wanneer ik, onder vrijmoedige gebreken
, ook tevens uwe onnavolgbare deugden aan
uwe na- en mijne medewereld heb aangeprezen,
zoo weet, dat traanen van zwaarmoedigheid, zich
onder den inkt gemengd hebben, toen ik uwen
naam fchreef.
Men weet dus thans in Sardinië, dat gij diezelfde
SCHELL zijt, dien ik gefchilderd heb. Vergeef
het mij, dierbaarfte vriend! gij hebt 'er zelve de
fchuld van; gijzelve hebt het voorhangzel gefcheurd,
hetwelk uwe verdiende en deugden bedekte.
Het is zeker, dat ik menigen trek in uwe
Gefchiedenis niet gefchreven zou hebben, als ik
uwe tegenwoordigheid alhier nog als mooglijk had
kunnen gelooven. Maar ik wist, dat gij, zoo wel
als ik, boven alle vooröordeelen verheven, geene
kleuren meer ziet, daar het bloempjen reeds verwelkt
is. Ik wist, dat de faam na de dood u onvcrfchillig
was, en dat gij roem en berisping met
de oogen van eenen :Wijzen hebt naargefpoord.
Daarom alleen heb ik u niet verfchoond, daar de
fchaduw het licht verheft. Van mijn kant veroorloof
ik u daartegen overal te verbreiden, dat ik
uwe Legende ijverigst opgefierd heb, om mijne
Martelaars - Gefchiedenis recht gevoelig té fchilderen...
Misfchien verkrijgen wij hierdoor beiden de
eere der gelukfpreking.
Voorts delt mij uw brief bijzonder gerust, dewijl
gij bij alles, wat SCHELL betreft, onverfchillig
zijt. LESCH houdt zeker nooit op LESCH te zijn:
of men moest beginnen, aan de waarheid van
-TRENCKS avontuuren te twijfelen, wanneer ik
door uw lang dilzwijgen gerechtigd werd, om alles
te

22.2 BIJDRAGE TOT DE GESCHÏEDENlS
te ontdekken, wat den nog wezenlijk leevendert
S C H E L L ontrusten kan. .Kort gezegd: Ik heb u
evenwel in het wezenlijke niet benadeeld. Alle
mijne Lezers achten, bcklaagen, en bewonderen u;
en als gij nog ooit in Frankrijk komt, dan zoudt
gij een edel gevoelend volk vinden, dat in u den
waarcn held der vriendfchap vereert, en uw lot
geern verzachten zal. Uwe gebreken, en onvoorzichtigheid,
de geheele verloochening van uwe
perfoonlijke voordeelen, waren eene edele, ftoute,
of zelfs roekeloze onderneming, die u opwekte....
Dit alles heeft hechts u alleen benadeeld. Alle
rechtfehapen mannen, alle menfehenkenners laten
u gerechtigheid wedervaaren, en zouden den grijzen
SCHELL geern in eene gelukkiger omftandigheid
zien dan in de gebiedende Vaandrigs-
Uniform.
Tot uwe gerustftelling moet ik toch eene gefchiedenis
verhaalen, die van WILLEMS grootheid
van ziel getuigt. Ik moest hem uwe Gefchiedenis
verhaalen; opmerkzaamheid ftraalde in zijne menfchenvriendlijke
gezichtstrekken dom-, en hij vraagde
met vuur:... Leeft dat zonderlinge mensch
nog? Neen Vorst! was mijn antwoord... waarop
hij mij met levendig geroerde aandoening antwoordde:...
Als hij nog. leefde, dan zou ik hem
geern in Berlijn zien. Oordcel nu, of ik reden,
heb, om hem te verë'eren.
Schrijf mij in den eerstvolgenden brief, dien ik
van u met verlangen te gemoet zie, uwe tegenwoordige
omftandigheden naauwkeuriger. Kunt
gij uwe vrienden, uwe gewoone levenswijze in Italië
, verlaten, en bij mij woonen ? Ondertusfchen
zend

VAN DEN LIEUTENANT VAN SCHELL.
a

BIJDRAGE TOT DE GESCHIEDENIS
n het genot van alle mijne overwinningen, die ik
thans in de algemeene toejuiching tegen mijn noodlot
bevochten heb.
Lieve SCHELL ! wij naderen thans het laatfte Toneel
van onze gefpeelde rol. Ik zal in hetzelve
zeker van de billijke en fchrandere wereld niet
uitgefloten worden. Ik wordt overal met toejuiching
bewonderd en beklaagd; maar tot hiertoe
wordt ik nog van niemand onderfteund. Want de
Brit alleen werpt den goeden Acteur zijn beurs op
het Theater toe, maar alle anderen Natiën beloonen
enkel met toejuiching en handenklappen. Ik
heb in mijn gantfche leven maar ÉÉNEN SCHELL
gevonden. Ik heb menigen verdrukten geholpen,
maar van de Magtigen, die gerustftellen, rijk
maaken, en beloonen moesten, heb ik in mijn gantfche
leven volftrekt niets gekregen.
Evenwel, noch het één noch het ander berouwt
mij; ik weet het nodige te verdienen, maar den
overvloed te ontbeeren.
Mijne kinderen zullen ook bezwaarlijk iet van
onze geroofde goederen in Hongarijën te rug haaien
, en zullen zoo min kruipen als ik. Gij,
mijn lieve SCHELL, hebt nergens voor te zorgen'
dan voor uwe eigene behoefte, laat dit aan mij
over! gij kent mij, het zal mijne geliefde bezigheid
zijn. Duizenden hebben u uit mijne Gefchiedenis
beklaagd, maar nog niemand heeft u flechts
éénen enkelen penning toegezonden. Zoo denkt,
zoo handelt de wereld. Evenwel zijt gij in uwe
omftandigheden veel gelukkiger dan ik, wanneer
ik mijzelven als vader voele. Ondertusfchen willen
wij ons Treurfpel zonder Hansworsten-ftreeken

VAN DEN LIP.UTENANT VAN SCHELL. S,M
ken eindigen. Men fpeelt het mijne reeds m Pari/s
en Lmdev met toejuiching, waar bij ik nog zelve
de lagchende aanfchouwer ben. Doch, zoo dra
wij beiden niet meer op het toneel der wereld medefpeelen,
wensch ik met «, achter het neergevallen
gordijn, nog heel veel van onze mede gegoochelde •
rol tc fpreken, in gevalle onze zielen, zonder
tong, mond, cn fpieren fpreken, en zonder het
maakzel der ooren hooren kunnen. Vaar wel!
Uw vriend
TRENCK.
Dus is nu mijn vriend, dien ik als dood gemeld
heb, weder opgeltaan, en thans wezenlijk een Apos.
tolifche Vaandrig onder het garnizoen van Tinïn.
• Een hebzuchtig Pnrijseh Boekverkooper, heeft
zelfs het leven van sCHELL, benevens een Deel
van zijne gedichten, laten drukken, om geld te winnen.
Doch, ik verzeker op mijne eere, dat SCHEFL
'er volllrekt niet van weet; en dat het een mengelmoes
van onzin, beledigingen, en leugens is Zijne
gewaande gedichten zijn van een Domkop gefchreven,
gelijk een Schobbejak het geheel faamgefchommeld
heeft. Hij heeft in dit Boek zelfs
het Testament van dezen altijd armen man gedrukt,
waar in heele kisten, met brillanten, kostbare juweeien,
groote legaten, en geweldige geldfommen
vermaakt worden. Ik wenschte van harte, dat
SCHELL ZOO rijk was, en dat de Patriarch van
alle mooglijke Vaandrigs thans op eene gemaklijke
Sofa. zijne oude jaaren koesteren kon, zonder tost*
gen voor zijn beftaan, als hij Invalide wordt.
Hij leeft nog, de eerlijke man, en is voor did
IV. DEEL. P
r
gek

225 BIJDRAGE TOT DE GESCHIEDENIS, ENZ.
genen in Tarin te vinden , die, door zijn noodlot
getroffen, hem in zijn' ouderdom verkwikken
willen. SCHELL heeft geen Paleis, geen kok,
noch kamerdienaar nodig; maar hij verdient rust
en kommerloze dagen in zijnen ouderdom. Nooit
heeft hij voor rijkdommen gezorgd ; maar , hij
heeft al te weinig aan het toekomende gedacht,
wanneer de last der jaaren werkloos maakt, en de
hulpeloze verlaten grijsaart, zonder vriend of vaderland,
of onderfteuning, gebrek aan nooddruft
lijdt, en in ellende verfmacht. Deze mooglijkheid
wekt mijne geheele gevoeligheid op, als ik hem
niet verzorgen kan, zoo als ik wel wilde. En de
ondeugende Boekhandelaar , die hem door zijne
lasteringen beledigd, maar voor zich zeiven,
in Parijs het nieuwsgierig Publiek veel gelds uit de
zak geklopt heeft, zal 'er hem zeker niets van mededeelen.
Zulke dieven ftraft onze regeering niet,
die zich ten kosten van eerlijke lieden, verrijken.
De Heeren Boekhandelaars en fchandlijke nadrukkers,
hebben het ook met mij niet beter gemaakt.
BIJ-

B IJ L A G E N.
Lett. A. Bladz. 15a.
W E E G S C H A A L
tusfchen Vorsten- en Priestennagt, door
TRENCK afgewogen,
tot
Algemeene verlichting op den Hongaarfchen
Landdag gefchreven.
Pest en Ojfen, 1790. in Julij.
Te vinden in alle Boekwinkels.
Deme autem lucrum , fuperos et facra negabunt,
Templa ruent; nee erunt arae, nee Jupiter ullus. (*).
* PALINGENIUS.
Pondera prudens
Fautor tune er is auctor is. (f).
Men twist met onbegrensde zelfsverbeelding en
ongevoeligheid op den Hongaarfchen Landdag,
over het bepaalen van het gezag des Konings, over
zijne en 's Volks Privilegiën, en het Diploma kan,
uit hoofde van de godsdienst-twisten, en hunne wederzijdfche
ftrijdigheden, niet tot (tand komen. Deze
twist, die eigenlijk niet tot de voorbereidzelen
van
CJp Ontneem hun hunne winst, zijlooch'nen God en Godsdienst,
De Tempels
ftöften in , daar is geen altaar meer — noch God.
u
' i k ln et voorzichtigheid,
Dan zuir gij een beaunl'tiger 2ij„ van den Auteur.
C«* P 2,

Goed, eerlijk, voorzichtig, patriötsch gedacht
en landsvaderlijk gezorgd ; ik wil alles goedkeuren,
wat tot hier toe, gezegd is, en ook met eene
verftandige matigheid belloten kan worden. En geen
menfchenverftand zal nieuwe gronden kunnen uitvinden,
die men niet reeds in mijne Aanmerkingen
en Schriften, over de Franfche Revolutie, tegen
de goeddunklijke eigenmagt lezen kan. Maar
het komt mij onbegrijpelijk voor, dat geen mensch
in Hongarijën aan de bepaling, der Priestermagt
denkt, en deze voortduurende Despotieke opperheerfchappij,
onbegrensd, dulden wil.
Ik wil derhalven eenige ophelderende vergelijkingen
ter beoordeeling voordragen, en bewijzen
, hoe kortzichtig men hier, door vooröordce-
len verblind, het hoofdvoorwerp' van eenen eerwaardigen
en beflisfenden Landdag miskent, als
ook, hoe weinig men van den tijd en gelegenheid
gebruik maakt, om het juk der onzichtbare Lijfeigenfehap
der Hongaren eindelijk van den hals
te werpen, en niet alleen eene de vrijheid waardige,
maar ook eene gelukkige, en van alle kluisters
verloste, Natie te heeten of te wezen.
v
aa8 B IÏ t, A G E N. A.
van deze Zittingen behoort, en die het gewigtigfte
van derzei ver onderwerp Hechts vertraagt, zal van
mij in deze bladen nader toegelicht worden.
De hoofdzaak komt eigenlijk hier op uit:
Men wil den Koning in alles de handen binden,
opdat hij nooit een Despoot kan worden ; men
wil zeker zijn voor het toekomende , opdat hij
niet in ftaat zij, de rechten en Privilegiën der
Natie te krenken, noch te onderdrukken, zoo als
Keizer JOSEFUS.
«0

B IJ L A O E N. A. 229
1.) Men wil, de Koning zal geene wetgevende
magt hebben. Hij mag de denkwijze, de begrippen,
de handelingen, de zeden der Hongaren niet
bepaalen, noch naar zijne bijzondere oogmerken
draajen, of veel minder dwingen. En wie is toch
despotieker, almagtiger in de Wetgeving, in het
beheerfchen van het volk, dan de Priesters? De
Koning beveelt, ter bevordering der Induftrie, arbeidzaamheid
; de Priesterdand ordineert bedevaarten
en feestdagen, hij bevordert en zegent de luiheid.
2..) De Koning,'de Landswetten, willen dieven',
moordenaars, booswichten, dronkiiarts, ftraffen; de
priester neemt ze inzijne.befchernnngenvrijplaatzen,
in fpijt van alle wereldlijke magt, en abfolvcert
een misdaadiger van alle ftraffen , tijdelijk en eeuwig.
De Koning heeft noch recht noch magt,
om eenen fchelm tot oen' eerlijk man, veel min
tot Landrichter of Magnaat te maaken. En de
geringde Priester heeft de magt, ja zelfs openbare
vrijheid, om het volk te doen gelooven, dat hij
hem nog in den Raad van alle zonden abfolveeren
en tot het triumfeerend bezit der eeuwige zaligheid
bevorderen kan. Niemand zal mij toch willen
tegenfpreken, dat de minfte wezenlijk gelukzalige
in liet toekomend leven grooter en gelukkiger
is, dan de Palatin, Primaat, en Judex Cunae.
Een Priester heeft dienvolgends meer magt dan
de Koning. Dit ziet men, men is 'er van overtuigd,
en niemand waagt het, om het volk anders
te leeren; niemand mort tegen de kerklijkè Despoten,
niemand werkt aan een Diploma, om hunne
magt paaien te ftellen, eene magt, die voor elken
gezonden Staat zoo nadeelig als gevaarlijk is.
Den Landsvadcr, den zelf gekozen, en cok door
P 3
erf-

CJO B IJ L A G E N. A.
erfrecht rechtmatigen Koning, ontneemt en bepaal
men alle oppermagt. En den niet van ons gekozen
Italiaan, den Paus, den Monarch van alle Katholijke
en Apostolifche Koningen, dien aan Hongarijens
welvaart niets gelegen ligt , die ons tijrannizeeren.de
ongevoelige Kardinalen, Nuntiën,
Bisfchoppen, Beulen, en uitvoerende magt op de
neus zet, wil men volftrekt geene paaien voorfchrijven.
Welke fchrikbarende magt heeft hij
niet over Hongarijën in handen ! Hij kan ons binden
en ontbinden, en den hemel fluiten en grendelen;
hij ordent ons Priesters, Bevelhebbers, en
Heiligen, die in 't wezenlijke niets vermogen, tot
Volks-protectors, die wijnaar zijnen wil verëeren,
en hun zelfs meer offers betaalen, dan de Landscontributie
bedraagt, welke nogthans geen Koning
willekeurig vergrooten mag.
Welke vreeslijke ftof, tot openbaar nadeel ccner
verftandige regecring, door welke alle mooglijke
misbruiken en fcheirdaaden geprivilegieerd zijn!
En niemand denkt aan een Diploma tegen deze
geestlijke magt, die alle Grondwetten der menschlijke
famenleving verwoest ! — Men ziet het,
men ondervindt 'er den last van; maar niemand
waagt het, dien af te werpen. Verjaarde rechten
van het Jus Canonicum . die Bijgeloof en Roomfche
list heeft aangematigd, worden als Heilige Privilegiën
niet alleen ongevoelig geduld, maar zelfs
door eenige Grondwetten vereeuwigd, bezworen
en bevestigd, zelfs wel met bloed verzegeld.
3.) Elke Magnaat en Ingezeten in Hongarijën
moet door erfenis, fpaarzaambeid, industrie of bczolding,
zijn verinogen verzamelen. De Priester
integendeel is volftrekt aa:i geeue Burgervvetten-,
aan

B IJ L A G E N. A. 231
aan geene Burgerpligten, maar alleen aan Rome's
willekeur gebonden. Daar zweert hij eene blinde
gehoorzaamheid, zelfs ten nadeele van het vaderland,
het welk hem, in eene volftrekte werkeloosheid
voor het algemeene welzijn, met eenen blinden
eerbied, voedt en onderhoudt.
4. ) Een Bisfchop trekt 50 tot 300,000 Florijnen
jaarlijkfche inkomilen, van het zweet der Hongaarfche
onderdanen, welke burger, boer, kunstenaar,
edelman, ja zelfs de foldaat geerne betaalen,
of door dwangmiddelen genoodzaakt worden
op te brengen.
Die veele landen gezien heeft, erkent in eik
dorp, bij eiken akker, bij het befchcuwen van
den uitgemergelden, in de diepfte ellende vcrfmachtenden,
godvruchtigen Landman terftond, dat
aldaar een Priester heerscht.
5. ) De Koning zal, volgends het Diplomaflechts beftuurer
van 's lands fchat zijn, en rekening doen, waar
hij dien toe befteed heeft. Maar niemand vordert dit
van de Bisfchoppen, Kloosters en Pradaturen.
Men zegt — het zijn hunne verjaarde Privilegiën
— goed. — Maar zijn deze Privilegiën niet uit
de duisternis der oude Hiërarchie, cler groffte overmagt,
en geufurpeerd geweld ontftaan? List en
ichijnheilig bedrog, maakten zich meesters van de
.zielsvermogens, en van het gezond verftand van
onze misleidde toegevende voorvaderen voor het
toekomende.
Maar, zouden de tegenwoordige verftandige
Landsvaders de magt niet hebben, zou het niet
hun eerfte pligt wezen, verftandigcr te handelen,
daar zij toch, zo zij de Kerklijke Gefchiedenisfen
niet kennen, evenwel verpligt zijn, die te lezen?
P 4
Zou-

E IJ L
A
O E N. A.
Zouden zij niet eindelijk beginnen de dwaling, te
erkennen, en voor het volk, dat onder het juk
zucht, van Priesters arm gemaakt, en listig in grove
onwetendheid gehouden wordt, te waken, en
te zorgen, daar het aan de Geestlijkheid meer dan
aan de Landskasfe moet opbrengen ? of, door begoocheling
verrukt, vrijwillig,onder allerhande dekmantels,
opbrengt? Zou hier niet een Diploma, een
matigend hulpmiddel, nodig wezen ?
6.) De Paus trekt zekere inkomften van Hoxga*
rijen, en 'er komt weinig of niets van Rome tot
ons te rug Waarom maakt men dan tegen zijne
Gfurpatie geen Diploma? Waarom zou hij meer
magt hebben, en minder verantwoording dan de
Koning der tyagaannl Elk land draagt toch zorg,
dat 'er zoo veel mooglijk eene evenredigheid in
den Wisfelkoers plaats hebbe, opdat het gangbare
geld niet over de grenzen ftroome. Rome
beeft in Hongarijën zijn Monopolium; wij betaalen
Aflaten, Brevets, gewijde Zaakcn, Reliqüieq,
Roozenkransfen, Brevieren, Indulgentiën, Heiligverklaringen
en dergelijke handelwaren met ons
contant geld, en verwisfelen gevolglijk ongemerkt
rook tegen wezenlijkheid.
Maar, onze Koning heeft, naar luid van het
Diploma, niet ééns dc magt, om dit kwaad te ftooren.
Hij mag niet eens toelaten, veel min bevelen,
dat zijn volk, omtrent deze grove dwalingen
opgeklaard worde, anders heet men hem eenen
Befchermer der Ketters, eenen Ufurpateur der
Hongaarfche Privilegiën, - Welke onzinnigheid!
Voegt die voor onze tijden? — Ontëert zij de
jiatie niet bij alle befchaafde volken van £urepa1

Ï5 ÏJ L A G B N. A. S33
7.) Helpt Rome ons wel met éénen penning in
den oorlog en hongersnood? Wij bekomen, ja,
tot onderfteuning van de Pauslijke Oppermagt in
lionanrijèn zoo veel kloosters, bisfchoppen, en
gekapte Regimenten, dat wij voor dit geld onzen
JNationalen Krijgs'laat gewis zouden kunnen onderhouden.
Rome integendeel, levert ons niet éénen
Recruut voor het flagveld, noch tot onze verdediging
, ja zelfs niet ééns tegen de Turken. Maar
naauwlijks hebben wij eene Provintie met ons bloed
veroverd, of de Bisfchoppen zijn al benoemd, die
het land uitzuigen. Zelfs, wanneer onze foldaten
bloeden, wint dc Kerk door zielsmisfen, en milde
ftichtingen. Maar wie denkt aan de minde duiting
van dezen inëtenden kanker in het Staatsligchaam.
8.) De Koning der Hongaren zal geene magt
hebben, om Duitfche Officieren bij de Hongaarfche
Regimenten te benoemen, en de Pauslijke
Generaal-Veldmaarfchalk, de Kardinaal, die een
geboren Hongaar is , moet den Paus in Italië den
ijslijkden eed van trouwe zweeren, in gevolge van
welken hij ophoudt, een Hongaar te zijn, terwijl
hij zich verbindt, om zelfs, in gevalle van nood,
Hongaiijën te verwoesten, en zijne handen in burger-
en Koningsbloed te wasfehen, in gevalle het
belang of geheime oogmerken van den Roomfchen
hiërarchisch onbepaalden Despoot zulks verëifchcn.
Kan zulk een man wel als een Hon 6
aar aangezien,
geduld, en vereerd worden?
Nogthans verpand ik aan de Natie mijn hoofd en
eer, dat deze zaak en eed juist zoo is, en niet anders,
dien hij in ilome doen moet, om Kardinaal
vvorden? Behoorde men dan den Heer Kardi-
P £
naai,

234 « IJ & A Cr E N. A.
naai, dien wij zoo gemaklijk misfen kunnen, niet
een veel voorzichtiger Diploma voor te leggen,
dan aan onzen Koning? Wij verkiezen immers den-
Paus niet, het Conclave verkiest hem. Wat raakt
dan zijn belang, en heerschzuchtig ontwerp de
Uwgmwï Het zijn Ufurpatien, en wij noemen
het dwalend pa acquifiium, 0f prïvitegia Soera a
Cauonica. Welke onvergeeflijke blindheid!
9.) Men zegt, den Koning behoorden de handen
gebonden tc zijn, om, zonder bewilliging der landftenden,
geene nieuwigheden in de Contributie te
Biaaken. — Maar, wanneer een looze Priester de
domme boeren met het vagevuur verfchrikt, en
hun de halve gulden, voor de afgeftorvene zielen
van hunne vrouwen, vaders, en kinderen, uit de
beurs wringt — wanneer 'er geldverzamelingen voor
eene nieuwe heiligfpreRjng gedaan worden; alfchoon
ook zelfs menige Bisfchoppen geneigd waren,
om, even als in Poolen, de doopbekkens aan
de jooden te verpachten; wanneer de Paus zich
voor een echtbreuk-Dispenfatie, voor een echtf'cheiding,
een huvvlijk tusfehen bloedvrienden, van
eenen rijken Magnaat, 30,000 Florijnen wilde laten
betaalen, zoo heeft hij alle magt daar toe in
Hongarijën, en men arbeidt en twist geheel niet
over een Diploma, tegen dergelijke landverderflijkc
misbruiken.
10.) Ik houde ftaande, dat eo,ooo Tartaren en
Kalmukken een land zoo niet verwoesten, en in
den grond booren, als 10,000 heerfchende Priesters
en Monniken, inzonderheid die door het land
zwerven. Voor den roovenden Tartaar verbergt
-elk zijne roerende goederen, geid, huisraad , en
pro-

B IJ L A G E N. A. JJJ
provifie: maar daar de Priester liecrscht, wordt
het volk door vroom goochelfpel misleid. Men
draagt zijn geld na de offerkist, als ook zijne eetwaren,
gewillig cn met vreugde, en bidt nog bovendien,
dat men dit alles met een genadig oog
wille aannemen, — dan komt de Bedelmonnik nog,
en haalt de rest weg. — De boerin ontfteelt het
laatfte ftuk vleesch, zuivel, fpek aan haare hongerige
kinderen, en geeft het liever den inzamelcnden
Hoogwaardigen Heer, die haar daar voor aflaat
geeft, wanneer zij tegen menfehen, christen,
en huislijke pligtcn gezondigd, en bedrogen, gemoord,
of geftolen heeft. — Men zie Spanje, Portugal,
Italicn . cn Oostenrijk, Karinthiën , en Hongarijën.
— Wie heeft toch bij ons de fchuld, dat
deugd, Induftrie, en opklaring niet voor uit kunnen
gaan? En nogthans wil men den nieuwen Koning
de handen binden, en het Diploma zal hem
niet toelaten, zulke grove misbruiken af te fchaffen,
die den aangematigden Titel van oude Privilegiën
dragen, en alleen daarom als heilige rechten
vereerd worden, opdat niemand hervormen moge.
De Koning, wiens eerfte pligt is, voor 'slands
welzijn te zorgen, heeft dus, volgends het Diploma,
daar volftrekt geene magt toe, en zal nog
bovendien zweeren, dat hij het niet doen zal. Hij
mag de groote misbruiken, de Oppermagt der
Priesteren, niet aanroeren, anders breekt de Wespenzvverm
voor den dag, en vernielt alle arbeidzame
bijen in het ftaatsgebouw.
Gefchiedde dit niet onlangs nog in Braband, alwaar
oproer en verraad gepredikt, en ook met
'bloed verzegeld is? Wat zou de Priestèrfchap Sri
Hou-

B IJ L A G E N. A.
Hongarijën prediken en uitwerken, als men hunne
heerfchappij en hebzucht wilde ondergraven? Wat
doen zij thans daadlijk?
ii.) De Koning bcdeedt onze Contributie tot
het onderhoud der armée, om ons in onze geruste
hutten te befchermen, en ook voor de Justitie
cn inwendige behoeften van den Staat te zorgen;
maar waar toe befteedt de Geestlijkheid toch de
fchatten, die zij ons afgezogen heeft? tot haan?
pracht en verkwisting, of tot haare gemeste Familie
- erfgenamen, of tot den balg van welgevoedde
luije Monniken; ook wel op den Landdag, om
ftemmen om te koopen, die goed brullen, en verftandige
medeburgers overfchreeuwen, en overftemmen
kunnen, die het minde voordel waagen
tegen vaderlandfche misbruiken. — Zij misbruiken
vervolgends hunne inkomften ten.nadeele des lands,
en niemand waagt het in dc Vergadering, om van
een Diploma tegen de geestlijkheid te fpreken, en
haare inëtende oppermagt te bepaalen.
ia.) Romes oogmerk, zoo als de gefchiedenis,
dc oogfchijnlijkheid, en de zaak zelve bewijzen,
is, ontegenfpreeklijk, de algemeene Monarchie,
heersch- en hebzucht. Hier uit volgt noodzaaklijk
de onverdraagzaamheid, de vervolging der beste
menfehen, zoodra zij anders gelooven, dan de fijne
Staatkunde der Romeinen wil, dat wij alle gelooven
zullen: P A L I N G E N I U S zegt:
Hi funt fex heminum, feniina malorum,
Jgnorum fub pelle Lupi,
mercede colentes. (*Y
Wie
(*) Zij zijn dei- menfehen fcliuim, een poel van fn ode gruwleu,
't Zijn wolven in de \acht \an ichanpcn; hurelingen.

B IJ L A G E N. A. 237
Wie oogen heeft, om te zien, aan wien de
Biechtvader het lezen veroorlooft, die is hier van
zeker overtuigd. Want zoo dra een volk mag lezen
en denken, wordt het verlicht. Even hier
door .verliest de Rom/chs Almagt haar deunzel,
om overal de Koningen, Magnaten, en het
volk in grove onwetendheid,en in haare kluisters,
te houden; en Dweepers naar grondregelen te vormen.
Even daarom handhaaft dc Kerk met zoo
veel Euthufiasme in Hongarijën de Seminancn, alwaar
Priestergebrocd wordt aangekweekt., en waar
door alle invloed, alle beftuur der openbare fchoolen
in haare handen blijft; maar bijzonder draagt
men zorg, dat 'sLands Grootcn van Priesters worden
opgevoed, dat de Biechtftoel zijne magt behoude,
en het Vagevuur nooit ledig worde. Maar
is het wel waarfchijnlijk, dat de Koning der Hongaar
cn ooit met den besten wil zoo veel magt, en
invloed, op het vormen van de Natie, en haar karakter
zal bekomen, of over haar eigendom, geweten,
wetten, gewoonten zou kunnen heerfchen,
als de Priesters? En alhoewel hij met 300,000
foldaten alles wilde voltrekken, het geen JOSEFUS
misfchien in den fchild voerde, en het geen het
fehranderê Frankrijk in éénen dag werkftellig gemaakt
heeft, zoo zou hij echter het hart der zoogenoemde
rechtzinnige Hongaaren, nooit zoo onbepaald
beheerscht, en hunnen wil nooit zoo buigzaam
gemaakt hebben, als de geringde munnik in
daat is uit te werken, dewijl de Edelman, zoo wel
als de Boer, zijn kweekeling, zijn werktuig is,
door wien hij zijne dwalingen vereeuwigt. De
Geestlijkheid derhalven arbeidt op den landdag,
het

a
38 B IJ L A G E N. A.
het ijverigst, om flechts te verhoeden, dat de Koning
geene magt verkrjjge, om zijne Priesterfchap
perk en paal voor te fchrijven, en hen te dwingen,
dat zij niet het bijgeloof bevorderen, maar
het zedelijk karakter des volks verbeteren, en hen
hunnen burgerpligt leeren moeten. Het Diploma
werkt voor het tegendeel, tegen deze goede magt
des Konmgs en het gezond verftand aan.
Maar wie is
i n
dit werk arbeidzamer dan de
Bisfchoppen? Zijn dat wel waare Vaders des Vaderlands,
en eerwaardige Magnaten, die hun bijzonder
belang boven het algemeen welzijn ftellen,
die op den landdag arbeiden, om misbruiken te
vereeuwigen? Behooren wel mannen, die naar hun
beroep, beftaan, en grondregels, volftrekt geene
Hongaarfche Patriarchen zijn kunnen, in de Vergadenng
der Landftenden ?
. * 3 ° i° mC b e v e e l t
'
d a t
en in Hongarije niet
in het Hongaarsch, maar in 't Latijn bidden zal.
IJe Lands-Hoven dringen 'er op aan , dat in alle
Gerichtshoven en Kanzelarijèn, ja zelfs bij de Koningen,
alles in de Hongaarfche taal en kleeding
verfchijnen zal. Maar wie waagt het, den Priester
te gebieden, dat hij eene Hongaarfche misfe lezen,
of zijne Kerküjke Diplomata, in de zoo geliefde
Moedertaal, opftellen zal? De Paus heeft derhalven
veel
m e e r
msgts, dan de Koning in Hongarije
Waarom ijvert men dan niet tegen den magtigften
Despoot van Europa, die zich het recht aanmatigt,
om Hongarijën willekeurig te beheerfchen,
en zelfs aan onze Koningen de kroon te ontrooven,
wanneer zij zijne banftraalen, door het vervullen
van hunnen Vorstenpligt, verwekken ? Waarom

B IJ L A G E N. A, 239
om dan geen Diploma, tegen het Kerklijk Despotisme,
? Is dan zijne uitwerking min gevaarlijk jegens
de zoo hoog geprezen vrijheid der moedige Natie,
die aan haare eigen Koningen geene magt wil inruimen?
Hoe hemelsbreed is de zuivre Godsdienst
verwijderd van de misbruiken der Kerk! En voor
den eerden ijvert de Bisfchop zeker niet, als hij
Hechts zijne bijzondere voordeden uit de Kerkgeboden
kan bekomen. De vervulling der Godlijke
pligten zijn de minde bezigheden van zijne ambtspligten.
Wanneer dechts het volk alles blindelings
gelooft, wat hij beveelt te gelooven, dan is het
hem onverfchillig, hoe zij leeven en handelen. De
ondervinding bewijst de treurige uitwerkingen.
14.) De wetten draden den euveldoener en
booswicht; de priesters integendeel abfolveercn en
befchermen hem, en voeden dus hierdoor ondeugden
en misdaaden. Zij trotfeeren en vernietigen
bier door alle redelijke orde en politie; hier door
winnen zij den eerbied cn het vertrouwen des
volks. Het getal der deugdzamen en verdandigen
is het minste. Het grootde gros wordt dienvolgends
van hun gedraaid, en daat hunne oogmerken
blindelings ten dienst, tegen het vaderland aan.
Even daarom zijn alle omwentelingen, welke zij
aandoken en onderdeunen, de gevaarlijkden. En
de beste Koning verkrijgt in het Diploma geene
magt, om de gevaarlijkde uitbersting voor te komen.
Men denkt en zorgt ook niet op den Landdag
tegen het grootde gevaar ; men arbeidt en
'twist veelmeer ijverigst om den godsdiensthaat
te bevorderen, en verwijdt de gelegenheid
voor

2
4

B IJ L A O E N. A. 24t
delig zijn de gevolgen van deze ingeflopen oppermagt,
over de wereldlijke regeerjng, en het Diploma
fpreekt niets voor tegenmiddelen. De Koning
moet geen magt hebben om iet te veranderen.
. 17O Hoe kan tog een Priester goede bruikbare
burgers vormen, die enkel naar de grondregels van
zijn kerklijk Opperhoofd leeren mag? Hoe kan die
jgeen, welke aan de wereld de gehoorzaamheid aan alle
wereldlijke wetten, en alle burgerpligten ontzegt,
mannen voor den Staat vormen? Hoe kar>
.hij pligten leeren, die ze zeiven niet kent noch gevoelt?
Waar leeren onze jongelingen verheven wetenfchappen
, die het verftand opklaaren, het hart
verbeteren, en het bekoorlijke der gezellige cn zedelijke
deugden leeren fchatten? Wie leert hen de
kun^t,

44* B IJ L A C E N. A.
werelds te voorfchijn treedt, daar de beste vernuften
ten behoeve van kloosters en kerken weggekaapt,
of onbekwaam gemaakt worden, om zich
uit den gezichtkring der godgeleerden met geweld
los te fcheuren. Dan verfchijnen zij op het wereldtoneel,
of als bandeloze beesten, die, door
hartstochten en driften voordgeüeurd, daar zij het
gevaar nooit van kunnen kennen, hun lijf en ziel
te grond helpen, of zij hebben een' halven leeftijd
te arbeiden, om de vooröordeelen, hun in de
jeugd ingeprent, te vermeesteren, en zich uit den
doolhof van hunne O aohgifche en Pfychulogifcht
woordfpelingen te ontwarren. Verfchijnen zij in
gezelfchappen van verlichte mannen, dan fchrikken
zij befchaamd terug, of deze dom-ooren, die naar
fchoolfche regelen alleen als pedanten hebben leeren
redentwisten, zijn hardnekkig of eigenzinnig
in het verdedigen van belagchelijke {tellingen en
grondregels. Soortgelijke lieden zijn niet in ftaat,
om hunne kundigheden uit te breiden, en dienen
op de Landdagen bij uitnemendheid, om heel veel
gefchreeuw te maaken.
Hoe menig afgevaardigde van die foort zal wel
van zijnen Profesfor of Biechtvader onderrigt zijn,
hoe hij tegen alle goede Staats - ontwerpen Schreeuwen,
en alles tot den zaligmakenden godsdienst terug
moet brengen. Dan komt in de vergadering
zeker geen een verftandig man tot een voorftel,
want dergelijke kemphaanen kunnen cn willen juist
niet bewijzen. — Hun gemeenfchappelijk gebrul en
getier klinkt door de lucht. Alles moet fchreeuwen,
en het waare oogmerk van den Landdag
wordt verijdeld, dewijl juist zulke Mondpatriotten
de

B IJ I* A G E N. A. a 4
3
d ebelagchlijkfte Propofitiën voor het Diploma uitilooten.
Ik herhaal nog eens, dat de Priesters geen
Staats- noch wereldburgers formeeren kunnen\ en
wil hier flechts één bewijsreden in het Scholastieke
vak aanvoeren.
De Priester leert: gij moet alles blindeling
gelooven, zonder te onderzoeken, of de waarheid
angstvallig na te vorfchen.
De Wijsgeer zegt: — Gij moet niets gelooven
Zonder overtuiging, nee fine rationes fiufficiemi;
Czonder genoegzame reden;) gij moet uw verftand
tot onderzoek en vergelijking der ftellingen gebruiken.
En evenwel zitten onze Priesters op den
leerftoel der Wijsgeerte, en verwijderen den
mensch van den denkingskring, terwijl zij hem met
ijdele woordfpelingen en verdrajingen des oordeels
verwarren. De eerlijke man moge zichzelven
geene flechte daad vergeven, en ook niet gelooven,
dat een rechtvaardig God fchurken in de
menschlijke maatfehappij, in gerichtshoven en bij
het Hof befchermt; genoeg, als zij de geboden
der kerk volbrengen. De Priester integendeel
leert, dat aflaat en boete alles verzoent, en dat
gevolglijk een booswicht nogthans een goed Chrisfen
zijn kan. Maar den waarlijk eerlijken man
moet nooit geene daad berouwen; hij moet alleen
voor de deugd leeven, en niet op afrekening van
goede werken tegen kwaade, als een zwijn in den
mesthoop wroeten. Wanneer een Officier eene
vesting aan den vijand verraaden heeft, dan worden
hem in de Biecht der Franciskanen op zijn
hoogst zeven Ave Maria" s opgelegd, dan is hij ge-
Q a
ba-

S44 B IJ L A G E N. A,
abfolveerd, en weder engelenrein. Wat kan men
dan voor kweekelingen uit zulke fchoolen verwachten,
daar zoo gemaklijk vergifnis, naar de grondregelen
van den Godsdienst, te winnen is, en de
man enkel naar het gewigt van zijne ligtgeloovigheid
gefchat wordt.
Verders: — De Staatswetenfchap leert de Tjevolking,
en de Godgeleerde, het ongetrouwd leven;
deze leert blinde gehoorzaamheid, doch alleen
aan de geestlijke Overigheid, maar wederfpannigheid
tegen de wereldlijke. De edele Hongaar
fpreekt flechts van vrijheid, wil geen' dwang dulden,
en is evenwel, zonder morren, een rampzalige
(laaf der geestlijke magt. Men vereenigt zich
nog bovendien, om den Koning allen invloed op
de verbetering der groffte Staatsgebreken te bepaalen,
en wil den onzichtbaren lijfeigendom in Ifo/igarijen
als eene eeuwigduurende grondwet aannemen.
De kerklijke dwingelanden zullen nog hetzelfde geweld
behouden, dat zij, ten tijde van den heiligen
STEVEN, met de regeeringsvorm onafscheidelijk hebben
faamgevlochten, en gelegenheid gevonden, om
.in -de Rijksgrondwetten in te vullen. Welke onvergeeflijke
dwaasheid, die wezenlijk dweepachtige
eigenzinnigheid gebaard heeft, en die de beste
gelegenheid, om eene edele vrijheid roemrijk te
handhaaven, bij dezen landdag ongevoelig doet
voorbij vliegen.
18.) Het gantfche burgerlijk leven is op den
heerfchenden godsdienst gegrond. Nademaal nu
rieszeifs ingeflopen misbruiken, in een land ; den
geest van vervolging verwekken, daar verfchillende
foorten van geloof en gevoelens geduld moeten
wor-

B IJ t A G E N. A. 2415
tvordeff, daar de onderdanen van het groote rijk
niet meer allen éénen zaligmakenden Godsdienst erkennen
willen, zoo is de moeite zeker vergeefs:
en vruchteloos, om hen allen te verëcnigen, zonder
de dwangmiddelen van den Opperbisfchop van
Rome, die voor den God der Christenen verfoeilijk
zijn, te hulp te roepen. Men late derhalven
ieder een gerust gelooven, wat hi wil, en zorge:
daartegen voor verftandige wetten, welke alle leden,
gemeenfchappelijke oogmerken tot welzijn inboezemen,
hunne handelingen bepaalen. alle fpoorloosheden
voorkomen, en het waare Patriotisme in-
Hongarijën levend maaken. Dan zullen zeker geene
godsdiensttwisten ons verwarren, en het Koninglijk
Diploma zal geen tegenfpreken onderhevig
zijn, dewijl de Koning geen Pater-Inquifiteur, maarde
vader, dc vriend, cn het voorbeeld van alle zijne
onderdanen zijn zal, hetwelk LEÖJPQLD onfeilbaar
ook zonder Diploma wezen zal.
19.) Ik werp hier nog eene vraag op :•
Het vaderland vordert daadzaken, en medewerking
: dc Priester leert afftand van wereldfche
bezigheden en lediggang. De wetten vorderen
deugdzame burgers, toegevende Priesters, edel handelende
edellieden, en arbeidzame onderdanen. Alles
moet handelen, en de Priester dringt alleen
op het geloof, in zoo verre zijn dwang hem voordeelig
is.
Wat magt zal nu den Koning in het Diploma
wel gegeven worden, om bij zulke ftrijdigheden
een middelweg te vinden, cn de beide .deelen te vereenigen?
Maar alle foorten van twist tusfehen onderdanen
hoorea niet na Rome ter beüisfing.
Q 3
ao.}

20 B IJ t A G E N. A.
20.) Zonder de zalving geldt de kroning niet.
Wie zalft den Koning? Een Bisfchop, dewijl de
Paus zich, door ufurpatie, het recht toegeëigend
heeft, om Koningen tc kroonen, en ook af te .zetten.
Groot voorrecht, het welk onze Koningen,
vooi het oog van klaarzienden, geweldig vernedert!
Wie misfchien onder ons lust heeft in een Priesterlijk
Koningrijk,die wachte het einde der Brabandfche omwenteling
af, die van Priesters beduurd wordt, en
dan voege men een toepaslijk artikel in het Diploma
van den Hongaarfchen Koning in. Ondertusfchen
drage men zorg, dat onze kerklijke voorgangers
grondiger dudeeren, opdat zij, bij het tegenfpreken
der Protedanten, zich verdandiger gedragen,
en beter wederleggen kunnen. Men leide de
menfehen door onderwijs en overtuiging op den
rechten weg, want dit is het eenigfte middel, om
den afval te verhinderen, en den walglijken Titel
van Renegaat niet te onpas te misbruiken.
Men bewerke veelmeer thans een vast plan, doch
hetwelk zijn doel eerst misfchien in het derde gedacht
bereiken zal. Ingewortelde Staatsgebreken te
verbeteren, het volks - karakter weder in eene betere
leiding te brengen, verëischt tijd, geduld, een
behoorlijk ontwerp, en aanhoudende ftandvastigheid.
Het inquifitie - gericht verbittert en verwoest;
Romes magt moest gedadig klimmen, dewijl
het gezichtpunt, bij alle hinderpaalen, dezelfde
richting hieldt. Even dus en njet anders zij
ook de grondregel van den tegenwoordigen Landdag
gefchikt, en eindelijk gelukkig uitgevoerd.
Dit zij de wensch van eiken Patriot, die tot eene
eraftigc medewerking genegen en bekwaam is. En
in-

B IJ L A O E N. A. 047
indien deze raad indruk maakt, zoo zorge men
ook voor het Diploma, hetwelk onze Geestelijke
Monarchen verhindert, opdat zij geene Despoten
worden of blijven kunnen, ten einde alle goede
plans te vernietigen. Doch, tevens moeten wij
ook de Gritifr/fihe Kerk niet vergeten, en voor de
gevolgen van derzelver uitbreiding even zoo wel
als tegen de uitbreiding van der Jooden fchacheren
waaken. Princifiis obfla, fero medicina paratur.
Ik ben ook geen partijgeest voor de Proteftanten,
want mijne kinderen zijn in den Roomsch Katholijken
Godsdienst opgevoed, tegen wier misbruiken 'ik
zoo patriottisch kampe. Zommigen zijn even zoo
onverdraagzaam als alle priesters, daar zij de magt
in handen hebben. Maar, zij zijn min fchadelijk,
omdat hun getal niet zoo groot is; omdat zij,
door het huwlijk, medeburgers en vaders worden;
omdat zij van het vagevuur geene inkomften genieten,
en niet van Home afhanglijk zijn. Men heeft
veele voorbeelden in de gefchiedenis, dat Paufen
en Monniken onze Koningen vermoord, en oproer
en verraad aangevuurd of begunftigd hebben.
Maar geen Protcltantfche priester heeft nog den
koningsmoord gepredikt, of voltrokken, nog geene
bloedbiuiloft, geen Siciliaanfche Vesper, geen
Brabandfche verwoesting, geen kruistogt, of emigratie,
of mijneed veroorzaakt, geene kapitalen na
Rome gezonden: daarom zijn zij voor den Staat
Biet zoo gevaarlijk, als de Jefuiten, niet zoo bloedgierig,
als de Dominicanen, niet zoo lastig, als de
Franciscanen, niet zoo uitzuigend, als onze Domheeren,
noch zoo onverdraagzaam en onkundig,
Q 4
als

«48 B' IJ L A G E H. A'.
als onze Bisfchoppen, Voor het overige moet
men op verjaarde privilegiën en grondwetten niet
eigenzinnig wezen. De vaders des Vaderlands, tegenwoordig
op den algemeenen Landdag vergaderd,
hebben trouwens hetzelfde recht, hetwelk hunne
voorvaders geoefend hebben ten tijde van den H.
STEVEN. Zij kunnen dwalingen veranderen, eene
nieuwe Conltitutie maaken, ook wetten veranderen,
die voor onze omftandigheden en tijden niet meer
gefchikt en voegzaam zijn. Hongarijën behoeft niet
altijd een oorlogzuchtig volk te zijn;het mag,onder
het genot van eene bevochten vrede, ook zijnen
Medelijken en moreelen toeftand verbeteren, en met
alle Natiën van Europa in wetenfchappen en verfijnden'
fmaak arbeiden. MOSES opperwetten worgden'
thans bij alle Joden niet meer waargenomen;
de' wetten van SOLON en LIJKURGUS zijn in Grit.
kenland vergeten; ook befnijden wij onze kinderenniet
meer. De geboden van ATTILA, van GEN­
GIL-KAN in Jfie, van CROMWEL in Londen, van
CÜESAR in Rome, der Franken, Hunnen en Longc~
"barden in Duitschland, Frankrijk, en Italië, gelden
niet meer, en menige verordening, die ten tijde
Van den H. STEVEN voor Hongarijën heilzaam was,
% thans niet meer bruikbaar. STEVEN ZOU gewis,
op 's Paufen bevel, met alle dweepzuchtige
Hongaren, op een' Kruistogt na Jerufalem getogen
zijn, en Hongarijën ontvolkt hebben: maar
zou LEÖPOLD dat wel doen, indien het den Paus
geviel, om nieuwe kruistogten te bevelen? — De
tijden zijn verftandiger geworden,
Evenwel geloove ik, dat heden, indien een Bisfchop
zulk een voordel op de vergadering doen
wil*

B IJ E A G' E N. A. ^49
wilde, om eene kruistogt tegen de redeneerende
Protefla/iten te ondernemen, zijn aanhang gewis'
vt'val en fi'it roepen, en het Diploma den Koning
gebieden zou, dat hij Romes bevelen naar de letter
volbracht.
•Voorts heeft dit gefchrift geen ander oogmerk,
dan mijne gedachten openhartig mede te deelen.
Ik ben op mijnen arbeid niet verliefd, noch in mijne
grondregels veriteend, en laat mij geern beter
onderrichten. Men antwoorde: dan zal ik, anders
onderricht, zwijgen, of mijne (tellingen bewijzen.
Volgends voorzichtigheid had ik van dit alles
moeten zwijgen, en mij nergens, in moeten mengen.
Ik verwek mij zeiven onverzoenlijke vijanden in
Hongarijën, op eenen tijd', dat ik mijn recht bij
hun wilde zoeken. Maar de onverfchrokken waarheids-liefde
doet mij alle eigenbelang vergeten. Ik
zie, dat het ophalen van het gordijn voor het algemeen
welzijn nodig is, en terftond fta ik gewapend
op de kampplaats.
De bezitters van mijne .Hongaarfche goederen,
zijn al lang van hunne Biechtvaders geabfolveerd,
zonder reftitutie gedaan te hebben. Zij zijn dus
al lang door kerklijke privilegiën in een even zoo
goed verdiend bezit van den hemel, als hunne erfgenamen
in het genot van mijnen rijkdom. Aan
dezen predikt zeker ook geen Bisfchop van den
vloek van onrechtvaardige goederen; zoo veel te
minder zullen zij thans in gemoede voor mijn
recht (temmen, wanneer ik het bij de billijke
Landltanden, en var. de rechtvaardigheid der Hongaarfche
Wetten, met hartlijken ernst, vorderen zal.
Q5
Ik

350 W B IJ L A G E N. A.
Ik heb geleerd, rijkdom te ontbeeren en nooddruft
te verkrijgen, en ben dus in alle voorvallen
dankbaar of onverfchillig, en fchuw den heerfchenden
zwerm van booze menfehen niet, dewijl
ik van de goedkeuring van alle eerlijke mannen
verzekerd ben, die mijn gedrag verdienen zal. Dit
is mijn doel in Hongarijën.
TRENCK.
MERK-

MERKWAARDIGE EED.
WELKE ALLEEN A L L E HONGAARSCHE
BISSCHOPPEN AAN DEN PAUS MOE­
TEN ZWEEREN.
M E T
KORTE
AANMERKINGEN.
HLATI. Orign. Ju,is Pontificii pag. i. § tit. VII. d»
Confecratione Episcoporum.
PIL ATI. Van den oorfprong der Pauslijke Rechten. Bfadz.
i. § tit. VII. Van de inwijding der Bisfchoppen.
Tegenwoordig zweeren alle Hongaarfche Bisfchoppen
den Paus niet naar het Gregoriaanfche
Voorfchrift, maar naar een nieuw, hetwelk veel
verder uitgeftrekt is, naar de verordening van
Paus cLEMENS VIII. De inhoud van dezen Eed
luidt letterlijk uit het Roomsch - Pauslijk Wetboek
vertaald, als volgt:
EED DER BISSCHOPPEN IN HONGARIJËN.
Jk N. N. verkozen Bisfchop der kerke N. zweere
en beloove, dat ik van deze ftonde af aan getrouw,
en als leenman gehoorzaam zal zijn aan den
Heiligen Apostel PETRUS, en de heilige Roomfche
kerk, als ook aan alle zijne rechtmatige navol-

a^a B IJ L A © E. N. A.
vo'gerei. —• Ik zal nooit den Raad bijwoonen
noch toeftemmen., noch met raad en daad iet her
minst of geringst bewilligen, waar iemand onder
ons het leven, of ook flechts één enkel lid verliezen,
of door fluipwegen verleid zou kunnen worden,
of ingevalle men tegen hen geweld gebruiken,
of hun de minde belediging wilde aandoen,
onder wek voorwendzel het ooit zou kunnen of
mogen'gefchieden. Ik zal den raad, dé bevelen,
die men mij direct, of door eenen Nuntius toezend,
welke ik deswegens bekome,, aan niemand
ontdekken. Ik zal den Paus en den doel van St.
PJETER uit alle krachten bijdaan, zoo wel, om
dezelve te behouden als te verdedigen: en dit met
voorbehoud van mijnen dand, en mijn voorfchrift,
tegen ieder mensch zonder uitzondering. (*) —
Ik zal alle Pauslijke Afgezanten, op de 'heen en
weêrreize , eerbiedig ontvangen, en ook vrijhoudem
Ook zal het mijn eigen pogen zijn, alle rechten,
eere, privilegiën, en het aanzien der'Heilige
Roomsch-Katholijke Kerk, van onzen Heer den
Paus , en zijne opvolgers en gevolmagtigden, te
behouden, befchermen, en vermeerderen, ook bevorderen
en doen gelden, (f) Ik zal ook geen
Raad 'toedemmen, veel minder medewerken, of'
mij in eenig vergelijk inlaten, waarbij het minde
tegen de perfoon,. eere, rechten, of oppermagt,
jegens onzen eenigen Heer den Paus, of de Room-
i
Jchs
C*) D'erualvcn ook. tegen den Koning , Landswetten, en
Vaderland.
(•p Oei halven' éeik oproer tegen den Staat aanvuuren, ctv
bloedbaden vcröorzaaken.

B IJ T, A G E N. A. 453
fclie Kerk ondernomen mogt worden. En zoodra
•ik bemerke, dat 'er iet tegen dezelve ge fmeed of
•ontworpen zou worden, zal ik 'er mij met alle
•vermogen tegenftellen, en ook zoo fpoedigst mooglijk,
of ons Kerkehoofd zelve, of daar bericht
van doen, waardoor hij terftond van alles naauwkeurig
kondfchap zal hebben. (*)
Ik zal de verordeningen, belangen, bevelen, refervatiën,
voorkomingen, en ontwerpen van den
Paus met onbegrensd vermogen in acht nemen, en
ook zorgen., dat anderen .ze ftipt vervullen. Alle
Ketters, afvalligen, en rebellen tegen onzen
Heer, of deszelfs opvolgeren, zal ik, met alle
mooglijke krachten, vervolgen en beftrijden.
Wanneer ik 'tot een Sijnode geroepen word, zal
niets mij terug houden, om in perfoon te verfchijnen,
ten ware mij een Bisfchoppelijke post terug
hieldt. Ik zal mijn Bisdom alle jaaren zelve zien
en bezoeken, en aan mijne geestelijke overigheid
alleen, rekenfchap van mijne ambspligten geven r
van alles wat tot het mij toebetrouwde Ambt, tot
de tucht der geestelijken en des volks, en tot zielen-zaligheid
van alle mij toevertrouwde menfehen
behoort. Daartegen zal ik alle Apostolifche bevelen
met eene blinde gehoorzaamheid aannemen,
en ook voltrekken. Indien ik door eene wettige
verhindering terug gehouden mogt worden, .zal ik
echter alles, door eenen bijzonder hier toe ver-
.kozen en gevolmagtigden Nuut.us, of zo ik de^en
niet
(*) Gevolglijk is een rsisfehop niet burger, niet patriot, maar
•een vijand des Vaderlands, en een geprivilegieerd Spion in
Hottgarijltt.

«54 B IJ L A G E N A.
riet vinden kon, door een Priester van een ander
Bisdom, maar in gevalle hier niemand toe te kiezen
was, door een wereldlijken, op wiens eer en
gehoorzaamheid aan de Religie ik mij zeker verlaten
kan, en die mondeling naauwkeurig geïniïrueerd
is, na Rome bericht doen, of ten minften,
in gevalle ik ook hier in verhinderd ware, den
naasten Kardinaal in 't geheim Confilium ontdekken,
ten einde mijn bericht aan den Nuntius voor
te dragen.
Ik zal geene bezitting, die tot mijne tafel behoort,
of wegfchenken, verkopen of verpanden, noch op
nieuw met leensrechten verkenen, noch op eenigerhande
wijze in handen van eenen Leek laten komen,
alfchoon ook mijn kapittel zijne bekrachtiging
hier toe wilde geven, zonder vooraf met Rome
raad te plegen. (*j
ZOO WAARLIJK HELPE MIJ GOD!
Men leze, bid ik, met opene oogen, en zonder
vooroordeel, dezen verfchriklijken Eed der
Hongarifche Bisfchoppen; een Kardinaal zweert
nog veel onbepaalder, en dan fpreke men het
Vonnis uit, of een Bisfchop een Hongaarsch Patriot
kan zijn, en als hij het waarlijk zijn wil, of hij
het zonder mijnè'edigheid zijn kan? Of hij onder
het getal der Magnaten en Burgers behoort?
Of men aan zulke voor den Staat gevaarlijke
mannen verlof mag geven , dat zij als Leden en
Bij,
O) Welke fchriklijke voor alle burgers van den Staat nadeclige
verbjndtenb, oru zelfi leenen in tc trekken.

B IJ L A G E N. A. 355
Bijzitters op den Landdag het woord voeren,
(temmen, ja zelf prefideeren mogen?
Of zij niet de eerde vijanden van het Vaderland
zijn, nademaal zij aan den Paus moeten zvveeren,
dat zij voor zijne belangen zelfs het vaderland verwoesten,
oproer (token, en ongehoorzaamheid te«
gen de Landswetten willen bevorderen ?
Wee elk land, daar de Priester tweedragt zaaien,
en de burgerlijke verbroedering verdooren
kan! Zij hebben geld, magt, invloed op de meeste
harten, gelegenheid en wil, om door omkoping,
geloofsdwang, priesterwrark, en heerschzucht,
oproer en verraad, tegenfpraak te verwekken, en
ook alles te verijdelen, wat echte Hongaarfche Pa»
triötten voor het waare welzijn des rijks willen
verordenen.
Vrienden! doet de oogen open, en ziet! waar
de Priester in den Raad zit, en demmen heeft,
daar wordt de Koning der Hongaarett een onderdaan
van den Paus. Maar gijlieden draagt flaaffche
ketenen van het breidelloos, en van u niet te betoornen,
ombarmhartig priestergeweld,dat u onfeilbaar
in de oude zedeloze Anarchie en onwetendheid
terug dorten , en daarom alle koninglijke
magt onder het juk brengen wil, dewijl het over
de Aridokraten en het volk, door de grondregels
der opvoeding reeds heerscht, en ook door het
bevorderen der onëenigheid, hun heersch- en hebzuchtig
ontwerp onfeilbaar uitvoeren zal, al zouden
ook droomen van bloed den vaderlandfchen
grond mesten.
Principiis ob/Ia, zeg ik nog ééns, fcro medicina
paiatur. Doch die mij berispen wil, dat ik, als
een

•0.5$ B. IJ E A Cr E N. A,
een vreemdeling in Hongarijën
mij verftoute, om
in een zoo netelig Stuk te fchrijven, dien bid ik fl
dat hij hier de dweepachtige fchriften leze, die
volk en Vorst mishandelen. Ik, integendeel, fchrijf
niet tegen Koningen en het Vaderland, maar alleen
tegen priestergeweld. En het is de pligt van een
eerlijk man, de waarheid onbefchroomd te verdedigen,
maar bijzonder het dreigend gevaar af te
wenden, cn den waaren vijanden des vaderlands
liet mom af te rukken, welke op hetzelfde tijdftip,
als de edele Hongaar zijne vrijheid op eene
duurzamen voet wil vestigen, zich beijveren, om
hem in de veifoeilijkfte flavernij onder priestergeweld
te ftorten.
Mijne bedoeling is, dit allerverfchriklijkst kwaad
af te wenden, en het voorhang, dat dc waarheid bedekt,
te verfcheuren. Hier fta ik met open borst
gereed-, om alle mooglijke ontwerpen tegen mijne
voor de Hongaren zoo noodzaaklijke inzichten.,
zonder tegenfpraak te wederleggen, daar geen Inquifitie
- hof magt heeft, om getrouwe eerlijke
Schrijvers als houtfnippen te braaden. Hiervoor
bewaare ons de barmhartige God! en tegen deze
bloedhonden befcherme ons en zichzelven elk
rechtfehapen Hongaar, die niet met open oogen
bedrogen wil zijn!
Di.xi.
LET-

Lett.B. Bladz. 157. ^
G E D I C H T
bij het befchouvven van mijn lot,
toen ik
na een vruchtelozen arbeid van drie- en- veertig
jaaren uit Weenen, gelijk BELISARITJS mt J
Konftantinopolen, op reize ging.
Aan alle eerlijke nog vrije Duitfchers, die
mijne gefchiedenis met gevoel gelezen
hebben, toegewijd.
Te Weenen gedacht, in Berlin gefchreven, in
Hamburg uitgewerkt, te Rome verbeurd verklaard
, en gedrukt te Aliena.
Plangite Belifarium amict!
Quem fortuna, non virtus dereliquit!
ty
A^e verkozen njmwijze tot dit gedicht, daar elk
Couplet eene Schilderij maakt, is mij moeilijk gevallen.
Maar mij zeiven behaagt het werk, en
mijne eigenliefde is te ontfchuldigen, dewijl afgeleefde
grijsaarts, bijzonder die, welke in bezigheden
van het hoofd grijs wierden, geern als de kinderen
met poppen fpeelen. En dit is nog bovendien
eene pop, die ik voor mij zeiven gemaakt
heb. Daar is weinig orde in waargenomen, en
IV. DEEL, R
G E E N

S5

B IJ L A G E N. B. 450
heb, en gevolglijk geene genade behoeve, en mij
zeiven voldoen kan, zoo verwondere men zich
niet, dat ik daar zuivere waarheid fchrijve , daar
ik geene Cenfuur te fchroomen, en geen' banblikfem
te vreezen heb.
Mijn Macedonifche held, mijn verhaal van de lotgevallen
van Vrouw JUSTITIA , welke zelfs in Weenen
niet Privilegie, en met mijn naam op den titel
verfchenen zijn, en dat in een' tijdpunt, toen de
meeste Vorften van Europa de willekeurigfte eigenmagt
oefenden, bewijzen mijne vrijmoedige onverfchrokkenheid
in gevaaren, en hebben mijne pennevruchten
eere aangebracht.
Maar thans wil ik daar niet langer leeven en kampen,
daar Gerichtshoven beflist hebben: Dat de
Wetenfchappen het Uniform fchande aandoen;
daarom heb ik die met eere afgelegd, en wil
daar fchrijven, daar de Militaire Overigheid het
lezen, denken, en fchrijven niet verbieden kan.
Daartegen wil ik thans den leerlingen in den Soldatenftand
de Taktik van het verftand in mijne
fchriften aanprijzen, en moedig op mijne letterkundige
voortbrengzelen, zulke gewapende Despoten onder
de oogen zien, die alleen op hunne Exercitieplaatzen
behoorden te gebieden.
Dit zij genoeg, om zulke belagchlijke magtfpreuken
aftefcheepen. Het overige zal die geen in mijne fchriften
met overtuiging lezen, wien geen Biechtvader
nog hoogst bevel het lezen verbieden kan. Doch,
ik had zeker gunftiger beoordeling verdiend in
eenen Staat, daar ik zoo veel tot verlichting toegebracht,
zoo ijverig gearbeid, zoo veel verloren,
gewaagd, geleden, en afgefloten heb. Dat ik dank,
R a
loon,

ftÓO B IJ 1/ A G E N. B.
lo'on, en achting in de Onsttnriikfche Staaten verdiend
heb, is daar zelfs bij alle kundige en eerlijke
mannen uitgemaakt, en de toejuiching van Monniken
en ktferendamfsn heb ik nooit gezocht.
Den bezitteren van mijne rechtmatige goederen,
wensch ik voords goeden appetijt, en eene kwaade
<
maag bij het genot van zulke fchotelen, die voor
mi ne kinderen beftemd waren. Ik zoek thans enkel
de goedkeuring van eerlijke Duiifchers, kundige
menfehenkenners, en echte foldaten , daar men
ze met geen Lantaarn van DIÖGENES zoeken moet.
Mijne voormaals gebiedende Heeren hebben mij
zeker eene gelukkige reis gewenscht, en menig gemoedelijk
vriend, menig eerlijk man volgde mij gewis
met blijdfehap na, indien hij zoo ftandvastig,
zoo manlijk als ik, befluiten kon.
De keten der Staatsbloedzuigers, der ftoflijke
Domooren, der Woekeraars, Rechtverdraajers en
eer- of gewetenloze bevelhebbers is in veele landen
zoo vast aan een gefmeed, dat de beste Monarch
vergeefs arbeidt, wanneer hij aan burgerdeugd
gerechtigheid wil laten wedervaaren. En eene
pen, die waarheid fchri ft, geraakt daar zeker in
het heilig Inquihtiegericht, daar den veel vermogenden
hoop zoo veel aan haare onderdrukking gelegen
is- Hier uit volgt ook mijne werkloosheid.
Waar het Volkskarakter reeds door milde aflaten
bedorven is, daar wordt meer dan menfehenkracht
gevorderd, om nieuwe genachten met grondregels
van ceie, weetgierigheid, vaderlandsliefde, en burgerphgren
voort te brengen.
God fta eiken goeden Koning bij, in gevalle hij
gebreken ziet, en verbeteringen ondernemen wil!
h
Hij

« IJ L A G E N. B. 2ÖI
Hij vervalt in een doolhof van .ftrijdigheden en
verhinderingen, en hij moet zoo lang leeven en
regeeren, even zoo arbeidzaam, zoo fcherpzinnig,
zoo ftandvastig zijn als de groote FREDERIK,om
plantfchoolen voor leerlingen en meesters, in
elk vak van ftaatsbehoeften, te zien kiemen,
' wasfen, en ook rijp worden.
Dit is, God weet het! mijn vuurigfte wensch
voor den nieuwen Vorst, alhoewel hij even zoo min
voor mij en mijn recht iet. gedaan heeft, als zijne
voorzaten.
Indien ik nog jong ware, misfchien zou ik nog
den toegang tot zijn hart nader en ijveriger zoeken;
misfchien ook gemaklijk van hem verkrijgen,
het geen ik zedert drie- en veertig jaaren vergeefs
beijverd heb; en misfchien zelfs nog met mijne
graauwe haairen zijne goede ontwerpen bevorderen.
Maar ik heb te veel ondank van Vorften beleefd,
ik ben te trots, te zeer beledigd, erf te oud, om
nieuwe proeven te doen; en tevens ook al te algemeen
als een hardnekkig martelaar voor de waarheid
bekend, om in de Antichambreop een' gunftiger
luim te wachten, en de nederige rol van
eenen fmeekenden of kruipenden Hoveling te fpeelen.
.
Mijn loopbaan is haast ten einde; en ik wil niet
als een waggelend oudman ftrompelen, noch in liet
laatfte toneel van mijn leven uitgelagchen worden.
Als wereldburger wil ik Europa nog eens doorkruisfen,
en mijn graf daar zoeken, waar ik menfchenkenners
vinde, die mijn manlijk befluit goed
keuren, en mij onder die zeldzame menfehen.rekenen,
welke reden voelen, om zich zei ven en an-
R 3
de-

2,62 B IJ L A G E N. B.
deren te overtuigen, dat zij het doel van hun be«
ftaan hier op aarde vervuld hebben. Doch dit is
daar nooit te hoopen, daar mijne vrije pen wezenlijke
fchurken onbefchroomd genoemd, en Bisfchoppen,
Referenten, Roovers van eens anders
verdienften, en vijanden der deugd, al te zichtbaar
het mom afgerukt,getergd, en zelfs beledigd heeft.
Punctum \
6 Roekloos opzet.' zal ik dichte»,
Daar 't vuur der jeugd reeds is gedempt?
Wat kan een grijsaart toch verrichten,
Als onmagt *t beste willen ftremt?
De geest wordt zwaarlijk opgewekt,
Als 't levensvocht ten einde ftrekt.
Nog port mij d'eerzucht, om te waagen,
Of bijval te verkrijgen zij.
De fchrandte zal mij flechts beklaagen,
Den divaazen ftaat 't berispen vrij.
Mijn hoofd gaat van gedagten zwaar,
Dus raakt ook dit gezang ligt klaar.
Ik mag mijn zeggenskracht verliezen,
Gedachten vloeien nog, vol vuur;
Als eerzucht noopt, vak niec te kiezen;
Den praater valt het zwijgen zuur.
Een vrouw verlatsgt, in barensnood,
'l Kind dra te koest'ren op haar fchoot.
Dut

» IJ ï. A G E N. B. 263
Dus ook outftondt 't gedicht voorhanden;
Ik wilde, en zie! het is volbracht.
Gelijk de flaaf, vrij van zijn' banden,
Van blijdfchap juicht, en hartüjk lagcht.
Verkrijg ik nu den bijval niet;
Men houde 'c voor mijn zwanenlied.
Een fchouwtoueel ^alwaar te gader
Elk zijn bijzond're rol op fpeelt,
Die van een moorder, deez* van vader,
Zie daar het leven afgebeeld.
Vorst, paap, foldaat, k»echt, wijs of zot,
Een ieder fpeelt, en volgt zijn lot.
Hoe fpeelen onze Hof-agenten
Den menfchenvriend in zwarte kunst,
Hans Worst verbeelde de Referenten,
Het recht buigt zich naar beider gunst.
Hun Prefident zucht, of zwijgt ftil,
Wee hem, die waarheid fpreken wil!
De Rozenkrans kan alles richten:
Men bidt:... o Heer! vergeef de fchuldl
Hier vordren alle christenpligten
Van God en menfehen Hechts geduld;
Tot dat het fchelmltuk, met fatzoen,
Is uitgewischt door boete doen.
R 4 T?

£64 B IJ L A G E N. B.
Te Weenen woelt ra' in dartelheden.
Een lekkerbee'je is 't hoogde goed,
Daar heffen hofgunst, waardigheden,
En Titels , vaak der menfehen moed,
Vóór echten roem onvatbaar, Hom,
Blijft hun de buik hun heiligdom.
Wie kan een volk tot deugden dwingen,
Dat wijsheid ketterijen noemt ?
Dan zal ik Oost'rijks roem bezingen,
Als men 'er waarheid niet meer doemt.
Voor die 'k geen achting waardig vind ,
Is mijn fcherpzinnigheid nooit blind.
In 't kabinet fpant men zijn krachten
In, hoe men best den meester fpeelt.
De wijze moet den dom oor achten ,
Of krijgt het lot, hem toebedeeld.
Men geeft hem uit den Raad den fchop,
Of fluit hem in een Dolhuis op.
Daar mag hij zijne domheid boeten;
Men klapt dechts voor hun in de hand,
Die in het flijk der dwaasheid wroeten,
Maar deugd bejaagt of fchade of fchand.
Zoo is 't in Duitschland vaak gefteld,
• Men denkt als bqef, en fpeelt voor held.

B IJ L A G E JJ. B. 26S
Wat vruchten kan een Vorst ooit plukken,
Die 't onderwijl der jeugd verliest?
Nooit kan een bijè'nftok gelukken,
Daar men tot wachters hommels kiest.
Als elk op eigen voordeel ziet,
Hoe fchroomlijk is dan 't uitzicht niet!
De wijste Vorst, wordt daar bedrogen,
Waar niemand drift tot weldoen voelt;
Waar dwaallicht leidt tot enkle logen,
Waar list fteeds tegen wetten woelt;
Waar eigenbaat, op wrevel ftout,
Den vriend der deugd zijn recht onthoudt.
Men keert den volksfmaak niet ten besten ,
Daar Biecht en Aflaat zalig maakt,
Daar Rome in allerlei gewesten
Voor oproer en verraders waakt.
Hij, die den hemel oop'nen kan,
Houdt ligt het aardrijk in den ban.
De Vorsten, die den Biechtftoel fchrikke. .
Zijn fteeds in 't oog van wijzen klijn,
Die 't onderwijs der jeugd befchikken,
Die zullen ook de heerfchers Zijn.
Ervaring ftelc alöm in 't licht,
Dat 't Roomfclie juk bant Burgerpligt.
R 5
Den

&66 « IJ 1/ A G E M. B.
Den Paus moer. ieder Bisfchop zweeren,
Hij blijft geen burger van den Staat,
Nog moet men hem als Landftand eeren,
En, hij beveelt ons Hoogverraad.
Ministers biechten ook, gewis!
Dat alles dan blijv' zoo het is.
De keten is te vast verbonden,
Die Vorften wil bepaalt en raad,
En kankerSchtig zijn de wonden,
Die Priestermagt den zwakken Haat.
Gantsch werkloos blijft de fchrandre man,
Die met
SCAPIN niet gooch'Ien kan.
Wat is van Recht cn Wet te hoopen,
Daar het vooroordeel alles werkt?
Daar 's voor de deugd geen haven open,
Daar Inquifitie 't kwaaddoen fterkt.
Wat volgt, daar niemand deugden zoekt?
Daar wordt de beste Vorst gevloekt.
Waar men geen' edle daéu ziet eeren,
Daar Hofgunst ons onz' waarde geeft,
Daar men geen waarheid aan mag leeren,
Geen eerlijkheid in 't harte leeft;
Daar deugd van niemand wordt gediend,
Daar blijft geea TIIUS meufch|ivriend.
Wieu

B IJ L A G E N. B. 2,6?
Wien moet 't gejuich des volks niet treffen ,
Wanneer een Vorst beklimt den troon?
Wie durft, daar vleijers hem verheffen,
Berispen ANTONINUS Zoon? (*)
Geen Nereos ziel is zoo veracht,
Die Hoop niet voor haar Noordftar acht,
liet uitziekt licht met valfche ftraalen,
Daar Staatsbehoefte bijftand zoekt.
Ligt kan men in den koning dwaalen,
Dien men, eerst naar de proeve, vloekt.
Die honger voelt, wordt niet verzaad,
Wanneer geen fpijze voor hem ftaat.
Het Erfrecht fpeelt met onz' verwachting;
Een toeval draait des werelds lot.
Ik heb zelfs voor gesn CJESAR achting ,
Daar *k met den waan der menfehen fpot,
Die zich door list, bedrog, geweld,
i
Op de eerfte plaats te Rome ftelt.
Men ziet het doel der Vorften faalen,
Hun erven wijken van hun plans;
Vergrooten zij van 't rijk de paaien,
Wat wint het volk? Een vreugdendans.
En wordt het tot zich zelv' gebracht,
Dan weent het, daar hun afgod lacht.
09 COMMODU*.
Het

3.68 » IJ 1/ A G E N. B.
Het nagedacht moet d' uitfpraak geven,
Of eenig Vorst verdien' de kroon?
Die zich durft uiten bij zijn leven,
Vindt als een oproerkraaier loon.
De Waa'rheid-fpreker wordt gedoemd,
En in het graf te laat geroemd.
Het dwaallicht blijft hei lot der aarde,
Daar 't nakroost 't tU' in 't licht beziet.
Die thans' de hoogden zijn in waarde,
Verëeren onze Neeven niet.
De Schrijver wordt maar docht betaald
Die niet met valfche kleuren maalt.
s
Wil het gefchiedboek alles melden,
Het kwaad niet minder dan het goed,
Zal FREDRIKS roem dan wel meer gelden
Met zijn gevreesden heldenmoed
Dan Pompadour en , Du Bari
Of ook PvltairU Philofuphie.
Als MAZARIN met zijne ftreeken
De wereld momt, dan heet bedrog
Slechts Politiek; kan N. N.... fpreken,
Dan is de leus... fteeds.. . oorelog.
Zijn heerschzucht is der buuren roê,
Juicht Helden, juicht, en klapt hem toe,
Kan

B IJ L A G E K. B. ftÖO
Kan Brahands voorbeeld ons niet leeren?
Wie voedde daar de muitzucht druk?
Wie wou Hor,garens heil verkeeren ?
Wie rooft aan Poolen zijn geluk?
Wie is 't, die vrijheid fnoodit belaagt?
De man, die dwaazen meest behaagt.
De man, dien zoo veel flaaven achten,
Wier harten fchijn en glans verbindt,
Ziet men der volken recht verkrachten,
En bliift nog door vooroordeel blind.
Daar Vorstengunst de ftreeken loont,
En hem verheft, die 't menschdom hoont.
Laat het gefchiedboek vrijlijk boogen
Op der Ministers groote daên»
De menfelienkenner ziet met oogen,
Als mensch, hen met veriichting, aan.
Daar men ziet zonder bril en vrij,
Heet Politie ligt fchelmerij.
God dank! dat
WILLEM vredelievend
Eu LEÖPOLD' hem was gelijk 1
Daar eendragt den Minister grievend
Valt, heeft men dikwijls blijk op blijk,
Dat hij der Volkeren gebied
Ligt fchendt, als hij hen weêrloos ziet.
Men

*7

Ji IJ E A G E N. 8. Hit
Wie leerde zoo als ik 't vermogen
Der Vorften kennen en hun ftand ?
Waar men ooit Vorften ziet naar d'oogen,
Daar is voor mij geen Vaderland,
't Gordijn valt voor mij op 't toneel,
Als ik niet langer mede fpeel.
Ik zal het laatst toneel vertoonen,
Dan ga 'k met YARIKS roem ééns heen ,
*k Mag voorts van fpreken mij verfchoonen,
Nu m' in den droom zijn geest verfcheen.
ïlij zag mij met meêdogen aan,
En zei: — Gij hebt te veel gedaan.
Voor FREDRIKS land fcheen ik geboren
Voor hem vergoot ik ééns mijn bloed ,
Maar alle hoop ging dra verloren;
Schoon zijne gunst mijn hoogfte goed
Eens was, toen laster hem bedroog,
En in een valfche fchaal mij woog.
Toen was ik booswicht, euveldr.ader;
Smaad, boejen , kerker, was ik waard;
'k Ontvlood.., nu was ik een verraader.
Mijn goed werdt mij verbeurd verklaard.
Het recht kon mij geen bijftand biëu,
'k Ontvluchtte , zonder om te zien.
Ik

2-7* B IJ L A G E N. B„
Ik fnelde naar THERESÜ'S landen ,
Doch hier begon mijn teg'enfpoed,
De troon befchermde roovers handen ;
De roover van mijn have en goed
Mogt rooven , deelen , zonder draf.
Terwijl de Biecht hem aflaat gaf.
Tot kruipen was ik nooit geboren,
En Priesterhulp verdiende ik niet;
Den huich'laar heb ik haat gezworen,
Terwijl ik waarheid hulde bied.
Doch die de Misfe niet vereert,
Wordt in de rechtbank afgeweerd.
'k Had dra geen uitzicht meer "te hoopen ,
Schoon JOJEF goede woorden gaf.
Voor 't recht ftondt hier de weg niet open
Ik zocht het, maar men wees mij af.
Hij derf, misfchien voor hem te laat,
Misfchien te vroeg voor mijnen ftaat.
Ij
Nu lacht mij LEÖPOLD zoo goedig
Toe, die mijn lijden kent en hart,
Nu hoop 'k op 'c eind des lijdens fpoedig;
Zijn woord was baliem voor mijn ftaart,
'k Zag reeds voor mij een gouden tijd •
En ftond, voor hem ten dienst, bereid.
En

B
IJ L A G E N- B. ^73
Elk was verbaasd, om 't geen 'k verrichtte
In Eongarijë voor dien Vorst:
Waar ik den troon der waarheid ftichtte,
Deed 'k meer, dan hij verwachten dorst.
Der Paapen toorn ontvlamde, en ach!
Ik ondervond, wat wraak vermag.
Die Romes plan durft wederftreeven,
Vindt zelfs bij Vorften hulp noch raad;
Geen LEÖPOLD kon bijftand geven,
Aan een', die Priestergunst verfmaadt.
Ook heeft zijn dood mij voorts ontroofd,
't Geen hij mij billijk hadt beloofd.
Ik heb hem ook den weg ontfloten
Tot 't vreêverdrag van Rcichenbach,
Dit werdt naar mijn ontwerp gefloten
't Fortuin was mij fteeds nijdig; ach !
Men heeft hier met mijn kalf geploegd,
En mij mijn recht niet toegevoegd.
'k Werd toen, aifchoon reeds grijs van haairen,
Door waarheidhaters aangeklaagd;
En, wijl zij mij te magtig waren,
Werdt mij het loon mijns werks ontjaagd.
Staatkunde mengt zich in 't gewoel,
En ik, ik miste gantsch mijn doel.
IV. DEEL.
S
, k H £ ( J

2^4 B IJ L A G E N. B.
1 Had hoop zijn hart nog te beweegen,
Kij was aandoenlijk, waarlijk groot;
Doch, laas! hij fterf — 'k fla niet verlegen,
Wie deugd bezit, is nooit ontbloot;
Nadien ik ook mijn keuze weet,'
Zo mij zijn Erfgenaam vergeet.
De wereld blijft Hechts louter droomen •
't Geen nog wat fchijnt, vliegt ras voorbij;
Een toeval doet ons juichen, fchroomen-
Eu alles is bedriegerij.
Het dwaallicht leidt den zot daar heen;
't Vooroordeel heerscht bij ieder een.
Wie 's werelds goedren kan ontbeeren,
Behoeft geen gunst van Vorften ook',
Wie grootheid zoekt en wil vermeeren,
Ruilt waar geluk voor ijd'len rook.
Hij blijft alleen de groote man,
Die, groot, in't onheil lagchen kan.
Een FREDHIK wordt een god geheten,
Daar het kanaille helden eert;
Maar TITUS Tempel ncêrgeüneten ,
Daar men in fchoolen krijgskunst leert.
Terwijl de .wijze zucht, en klaagt,
Dat moord en roofzucht vaak behaagt.
ó
Mogt

B IJ E A G E N. B. a?5
ó Mogt ik eens 't oorfpronglijk ffljialenf
Zoo als het was, niet Hechts in fchijni
Hoe weinig wijzen zouden praaien;
De fchool der wijsheid is Berlijnl
Misleiden! ziet gebreken ook:
Hoe vaak verdwijnt dan roem in rook.
Hij zal den bijenzwerm ligt ftooren,
Die eenes and'ren honig rooft;
Geen Vorst zal d'onderdrukten hooren;
Die zich onfeilbaarheid belooft.
Wie zijne magt door wapens krijgt,
Schijnt daar flechts groot, waar waarheid zwijgt.
Der Franfclien LOD'WIJKS zijn geprezen,
Die 't volk flechts hebben arm gemaakt,
Maitresftn hebben dit bewezen;
En wie met open oogen waakt,
Die zucht, als hij den oojfprong weet,.
Van all' die tweedragt, ramp en leed.
Tot dienst van MÏURATH, die koppen
Afflaat, is 't bijgeloof bereid.
Een ambtman, die den boer wil kloppen,
Zegt: dus, dus wil 't rijn Edelheid!
Als Erf heer heeft hij magt daar toe
Ik melk u, gij, gij zijt zijn koe.
S 3
Da

476 B IJ L, A G E N. B.
De kerkgefchied'nis doet ons hooren
Den lof van hem, die kloofters fticht,
Eea domkop fpitst zijn ezels -ooren,
En gruwt en ijst voor waarheids-licht;
En etrt als heilig op dat pas,
Die voor 't geloof een bloedhond was.
Hoe hoog moet zich een Paap niet achten,
Die zelfs Monarchen knielen leert!
Wat heeft de deugd van hem te wachten,
Die al wat Rome zegt, vereert?
Hoe klein verfchijnt een Koning niet,
Wanneer men hem ontmaskerd ziet!
't Zij zij Bourbons, of Mogoh heeten,
Zij zijn flechts flaaven van hun lust,
De burgerdeugd ligt gantsch verfineten,
Haar ijvervuur wordt uitgebluscht,
Daar het verftand en wijsheid zucht,
En voor de domheid kiest de vlucht.
$ Hongaar gelooft, dat zijne grootheid
Aan geborduurde ftevels kleeft j
Als hij, met zwakke zielen - blootheid,
Het volk verdrukt, en vrolijk leeft.
Trots op zijn vnd'reu roovers-recht,
Waant hij zich groot, en plaagt den knecht.
Be.

B IJ L A G E N. B. %7J
Befchouwt men ééns ter kroningsdage
Het goochelfpel als wijsgeer, dan,
Dan is ST. STEVENS troon een plage,
Daar menig boef als edelman,
Wieii (lok en ftrop naar billijkheid
Toekomt, den Don Qutchot geleidt.
Een Paapenzwerm verzelt zijn fchreeden,
Leidt hem vermomd naar het altaar,
Hier moet de zalving hem toereeden
Tot 't geen ook was zijn Bestevaêr.
Waar toe? om Vorst in waan en fchijn,
In waarheid, Roine's Haaf te zijn.
Wat zijn fBongariJehe Magnaten?
Hovaardig, trots, verwaand, en wreed.
Heerschzugtige Ariftokvaten,
Tot plunderen akijd gereed-
Als men een zwakke Sultan krijgt,
Die op des volks verdrukking zwijgt.
Ik fchreef, fprak, meer dan zij geloofden ,
Terwijl 'k voor LEÖPOLDUS woel,
Maar zij, die mij mijn goed ontroofden,
Beleven, door hun list, mijn doel.
Hun rooversgeest hernam zijn kracht,
Nu, recht, beloning! goede nacht!
s
3 Dra

2,7?) B IJ E A G E N. B.
Dra voelde ik Priester-wraakzucht woeden,
Eu hulp'loos ftond ik moedig daar;
Doch , in "t vervolg zal God mij hoeden,
'k Ken uit mijn lotgeval 't gevaar.
En roepe... Broeder! vlied dat land,
Daar men de deugd en waarheid bant.
Waar zal de wereldburger vluchten,
Die zich een' veflge haven zoekt?
En mensch- en burgerplichten zuchten,
In Duitschland, daar men hen vervloekt.
Geen vorst is menfcheuvrind in 't land,
Daar Stool en Scepter famenfpant.
Of vrijheid ééns zal bovendrijven
In Frankrijk? is nog niet beflist.
Bij d' Italiaan kan hij niet blijven,
Die Machiavetfche (treken mist.
En eigenzinnig wil 'k aan hen
Niet anders fchijnen, dan ik ben.
In Pruisfen wil ik niet meer woonen,
Daar jaagt mij M'tagdeburg van daan,
Geen magtfpreuk zal de deugd verfchoonen,
Met wilkeur kan geen hei! beflaan.
Die zich ééns heeft aan 't vuur gebrand,
Houdt in 't vervolg zich aan een kant.
Geen

B IJ L A G E N. B. *79
Eer Britten bijval te verwerven
Vereischt veel tijd, en ik ben oud;
In Rusland wil ik ook niet fterven,
Het graf is mij daar veel te koud.
In Holland bleef ik eeuwig klein,
Want rijkdom zal mijn lot nooit zijn.
Verroest is reeds voor lang mijn degen,
En d' Uniform valt mij niet aan,
d' Een ftaat mij zoo als d'andre tegen,
En heeft m' op bloed en geld geftaan.
Ook voegt het knechts-gewaad hem niet,
Die ondervindt, 't geen mij gefchiedt.
Voor vrijheid zou ik vrolijk ftrijden ,
Maar vaderpligt bedwingt mijn moed •
Ook is, daar Vorften mij doen lijden,
't Geluk voor mij een kagcalijk goed.
Toch blijft mijn hart voor Wem geneigd,
Die niet bij onderdrukking zwijgt.
Mijn ouden rug nu veel te bukken
Was voor mijn grijze haairen fchand;
Neen, 'k toon den Naneef bij de ftukken,
Hoe ook een man in 't Duitfche land
Gelijk een KATO niet bezwijkt,
Schoon CAESAR ook de zege ftrijkt.
S
4 Ver-

ft8o li IJ L A C E N. B.
Verloren rijkdom weêr te winnen,
, Is voor mij een onmooglijkheid ;
Met ijdle hoop nog fteeds mijn zinnen
Te ftreelen, niets dan ijdelheid;
Eu Ordenslint en Titelpracht,
Heeft reeds voor lang mijn moed reriicht.
De booswicht zoekt alleen genade,
Geen onrecht heb ik ooit bedoeld;
Hem kan geen volks-vooroordeel fchaden,
Die waare zielegrootheid voelt.
't Geen ik mij zelv' verwierf en gaf,
Dat, dat verzelt mij ook in 't graf.
Geen Koning kan mij dat ontrooven;
Hier juichte 'k zelfs in kerkers om;
Geen misdaad kan mijn roem verdooven
D'eer is en blijft mijn heiligdom:
Het oordeel, dat de wereld velt,
Bepaalt geen waarde van den held.
Als dichter naakte waarheid fchrijven,
Zie daar mijn doelwit, en mijn keus;
Misfchien zal ik haar offer blijven:
Vervolging blijft welligt de leus.
En fchoon m' ook iemand achting biedt,
Wat baat het, als 'k geen rust geniet?
W:e

li IJ 1/ A G E N . B. 381
Wie onderfteunt mij in mijn lijden,
Wie was 'er, die mij hulpe boodt?
Een goed geweten kan verblijden',
Maar wat zijn vrienden in den nood?
Men zwijgt, men klaagt, ja zelfs men fcheldt,
En 't is:... Ik heb het wel voorfpeld.
Met BELisAAR. herö'm te zwerven ,
En te vermelden, wat 'k al zag;
Dus zal geen Wijsgeer lof verwerven,
Hij zoekt geen meélijd' of beklag.
Ten ftrijde was ik altijd klaar,
Mijn hart ontzag geen doodsgevaar.
'k Zon in Hamburg met blijdfchap woonen;
Hier vond ik oude Duitfche deugd;
Hier kan de gunst mij ruim beloonen;
Hier bloeit de gouden eeuw met vreugd.
Leefd' 'k voor mij zelv', dan was dit goed;
Ach! dat ik vader wezen moet!
Waaróm moet 'k vaderpligten voelen?
Waaróm denkt mijne ziel zoo groot ?
'k Moet in den drang der zorgen woelen;
Doch, fchijn 'k van alle hulp ontbloot,
Hij echter, die 't Heel-al regeert,
I3efchermt hem, die de deugd verScrt.
S 5
S Kondt

«32 B IJ L A G E N. B.
ó Kondt gij in mijn hart eens lezen,
Roemwaarde Burgers dezer Stad!
Kondt gij doorzien mijn gantfche wezen,
En wat mijn hart in zich bevat;
Dan vond ik hier een ft Me rust
Met vrouw en kinders, naar mijn lust.
God! Iaat deez' toevlucht veilig blijven
Voor Duitfchers in ons vaderland,
Wil ééns 't geweld geheel verdrijven,
En bind de dwiuglandij de hand-
Houdt deze plaats van vorften vrij,
En gun dan deze haven mij.
't Gebed is toch geen vruchtloos wapen,
Heerscht God, als men bij MOZES vindt.
'k Ben tot geen vat des toorns gefchapen;
Daar hij mij ook als vader mint;
Verftok ik mij als FARAÖ ,
Dan gaat het mij ook even zoo.
Bevordering kan ik niet hoopen,
Geen vorst verkoos mij, die 's gewis,
De toegang ftaat mij daar niet open ,
Waar ik eens voorfpraaks werking mis.
'k Zocht geen Ministers in mijn nood,
Terwijl 'k geen Hcifgen hulde bood,
Wat

B ij E A G E H. B. 483
Wat wonder, dat ook de aardfche Goden
Naar voorbeeld en gewoonte doen;
Dat zij verftandigen vaak dooden,
Door met beloften hen te voên!
Verzocht een Satan JOBS geduld;
Nog badt hij: Heer vergeeft de fchuld.
'k Geloof, dat geen der ftervelingen
Door enkei willen iet verricht,
Dat niemand het geluk kan dwingen ,
Dat deugd eri wijsheid veeltijds zwigt.
Dat hij, die 't een en 't ander derft,
Vaak Heidensch leeft, en ook zoo lterft.
Heeft God de wereld goed gefchapeu,
Dan is zij ook gantsch wel bereid,
Dan biedt hij zwakken ook een wapen,
Dati kiemt in mij ook zaligheid.
Maar die hier zaait het fnood verderf,
Die is ook zeker 's Satans erf.
'k Geloove, dat de menfchenfchaaren,
Beftendig blijven,'t geen zij zijn;
Zoo zij niet op 't toekomend ftaaren,
Zig fteeds vermaakend' met den fchijn.
Daar hij die zijn beftaan gevoelt,
Het nut voor zich, en elk bedoelt.
Geen

ft84 B IJ L A G E N. B.
Geen fchrikbeeld maakt Tijrannert beter;
Geen zuchten roert des Dsinglatids
Een gierigaart, een vleesch - opé'br,
Spot met der armen fJaves fmarr.
Die Wellust mint, mint zich alleen,
Een Vorst bezit fchaars billijkheên.
har; •
De zoon wordt op dtn troon verheven,
De kleinzoon volgt en ieder fterft.
Nooit heeft een voorgaande iet bedreven >
Maar ieder bouwt, wat hij bederft.
Men weent bij eiken dooden Heer,
En ziet met vreugd een audren weer.
Hij heete Fredrik, of Kati
Of Karei, Jofef, Leöpold\
Hoe nuttig ik den Staat ook fchijne,
Mijn loon is een dagloners fold.
En wie dien niet ombeeren kan,
Die blijft een ongelukkig man.
Een Vorst, die zelf nooit heeft gelezen ,
Maar and'ren voor zich denken laat,
Zal nooit «en fcepter waardig wezen:
Wee dien, die zich op hem verlaat.
Ervaaring toonde mij de baan,
Waar langs men hem ligt kan ontgaan.
Ik

S IJ L A G E N. B. 185
Ik wil geen aardsch geluk benijden,
Dat men in 's Vorften wilkeur vindt,
't Verwijt wil ik manmoedig lijden,
Dat waarheids-ijver mij verblindt,
'k Wil in het onheil nimmer klein
En van mijn huis de vader zijn.
'k Wil nimmer bij een graf ftaari treuren,
Gelukkig, die zijn loop volbracht;
'1 Kind wil ik ongelukkig keuren,
Dat wensch ik toe een ëeuw'gen nacht.
Die alles heeft, geniet ziju lust,
Als hij in zijne Graffteê rust.
Zou ik nu Gods beftuur afkeuren,
Daar ik het eind zie van mijn werk ?
'k Zag fchurken in de hoogte beuren,
En menig' flag trof mij te fterk.
Doch, als ik niets meer dulden wil,
Houd' 'k mij niet meer geduldig ftil.
Ik zal in 't graf dan rustig flaapen,
'k Heb voor de wereld fteeds gewaakt,
God heeft mij tot mijn heil gefchapen.
Hij is rechtvaardig: dus genaakt
Mij geene ftraf; ik deed mijn pligt,
En heb, wat ik verinogt, verricht.
Ia

385 B IJ ti A C E N. B.
In 't ftille graf zal ik ervaaren,
Wat heil in 't rusten voor ons groeit;
Daar zal ik dan de bron ontwaaren,
Waar uit de Aroom des levens vloeit.
Als mij de denkenskracht verlaat,
Dan maak ik op 't geloove ftaat.
Dan zal ik daadelijk gelooven,
Al wat mijn oog daar werklijk ziet;
Den Twijflaar wil 'k zijn recht niet rooven,
Dat hij zoek' wat een wijze vliedt.
En wordt dit Droomgefticht geftoord,
Dan zoek ik daar een beter oord,
Lstu

Lat. C. Bladz. i$7.
T ' R E N C K S
TRIUMFLIED EN GEDACHTEN
o
DEN N A A M - EN KROON- DAG
V A N
L E Ö P O L D II.
Roomsch - Keizer.
A L S
P
ERFKONING VAN HONGARIJËN.
Tost nubila Phoebus.
Misleide Hongaren, kom, opent uw oogen!.
Ziet vrolijk, wat voor ons de rampen vermogen! |
. Vergeet het voorledene; vergeet al uw druk;
Voedt hoop op 't vervolg; en boeit het geluk.
Gij hebt het in handen, en zoudt het verliezen;
Gelukkig , die wijslijk den middelweg kiezen.
Tot 't bloeien van eendragt, tot heil van den Staat,
Tot zichtbare rust in een woeligen Raad.
Dat vaderlandsliefde den Adel beziele;
En niemand voor trotsheid noch eigenbaat kniele.
Toegevende zachtheid heeft alles volbracht,
Daar dwaaze verkeerdheid verwarring belicht.
Ver.

1 8 8
B IJ L A G E N. C.
Verwarring fa dienftig, daar vooroordeel hindert,
Daar heerschzucht de rechten des meuschdoms vermindert.
't Gevolg zal het toonen, dat ik wel te recht,
Het geen thans gebeurt, vooraf heb gezegd.
Ik fchreef voor de vuist. — Hongaren I leert denken;
Stuurt't Stants-ichip met wijsheid, dan zal niets u krenken.
De haven ftaat open Het tijdpunt is daar;
Gij weet, hoe uw dwaasheid u bracht in gevaar.
Gij weet, wat den tweedragt op 't Landhuis vermeerde;
Gij weet wat den luister des Landdags ontëerde.
Wie vreemde Despoten gehoorzaamheid biedt,
Is een Landverraader, acht Burgerpligt niet.
Geen' eerlijk' Hongaar moet Rome iet bevelen,
Geen Hijdra moet hier eenig wnngebrocd teelen.
Hij toch, hij verdient flechts van Hongaar den naam,
Wien nimmer de naam van een Hongaar befchaam'.
Hier moet ons de zonne der waarheid befchijnen,
Waarvoor het vooroordeel en fchimmen verdwijnen;
Dat uilen en vleermuis vrij fchromen voor 't licht,
Voor hun is de duisternis enkel gericht.
Wie heeft toch des Vaderlands welvaart doen taanen ?
Wie heeft ons nog redding doen zoeken met traanen?
Ervaring en wanhoop, in 't fchandelijkst lot.
Wie fchonk ons verlosfing? — Der Hongaren God!
U toont hij genade. — 'k Zie 't wantrouwen wijken,
Den ftookebrand kruipen, den woelgeest bezwijken.
De flimme verleider verftomt ook en beeft,
Hong'rijen is vrolijk, wijl LEÖPOLD leeft.
Hong'rijen is rustig, thans kennen Hongaren,
Waar Vijanden hun vaak zoo nijdig om waren.
De

B IJ I» A G E N. C. 389
De Koning door erfrecht, met reden vereerd,
Wordt thans met verlangen als Koning begeerd.
Hij komt reeds: Spoedt vrienden! Ipoedt vrolijk hem tegen.
Zijn vaderhart ademt blijdfchap en zegen.
Hij roept u toe, daar hij zoo vriendelijk ziet:
Hoekinders! Hongaren! kent gij mij nog niet?
Als menfchenvriend kom ik den troon thans aanvaarden.
Snelt Broeders, betoont hem uw eerbied naar waarden,
Snelt vrolijk 1 verzuimt vrij alP orde van pracht!
Betrouwt hem 't bewind toe der vorstlijke magt.
Het wantrouwen heerscht in de harten van flaavcn,
De flaaf is vreesachtig; de ftok doet hem draaven:
Maar d'edele man voelt flechts d'innige waard'
Wien 't welzijn des Iands vergenoegen ook baart.
Ueng'rijt zal welvaart door LEÖPOLD voelen,
Hij zal nooit als Sultan in 's menfehen recht woelen :
Befchouwt eens die trekken van 't vorstlijk gezicht
Hij wenkt u als Vader.... verheugt u in 't licht:
Uw Vorst wil in weldoen zijn vreugde fteeds vinden',
Hij weet die te zoeken , met u te verbinden.
6, Zalig de Koning van LEÖPOLDS aard!
Roept vrienden.. . Hij leve\ ftrijkt moedig den baard,
En voert hem ten troone — omfingelt den wagen,
Geen paard moet hem trekken; gij zelv' moet hem dragen.
Hij drukt nooit de fchouders der burgeren hard;
Hij leeft voor hun welzijn , en leenigt hun fmart.
Het kruipen van vleijers bevredigt tijrannen;
Een LEÖPOLD zal alle huichelaars bannen,
Hij kent ze, hij vloekt ze, hij wil uit den druk
Het volk thans verlosfen, hij wil uw geluk.
IV. DEEL. T Het

20° B IJ L A G E N. C.
Het fmertte hem , dat arglist vervreemd hadt' de goeden,
Maar zedert zij eenmaal de waarheid bevroeden,
Daar LEOPOLDS deugd d'eensgezindheid herftelt,
En eerlijke burgers behouden het veld,
Ziet elk den Koning, zoo waardig regeeren,
De hoop weêr herleven, en burgerpligt eeren.
Ziet elk, die de waarheid kan fchiften van waan,
Den Koning als fchutsgod des Vaderlands aan.
De Priester zal voortaan flechts menfchenpligt leeren,
De Koning zal zorgen, en welvaart vermeeren.
De boer zal een mensch zijn, en de Edelman Heer,
Maar nu voor den werkman geen dwingeland meer.
Dat deugd adel geeft, zal de burger nu weten,
De krijgsman, op vreedzame vorften gebeten,
Moet voelen , wat eer en wat heldenroem zij;
Dat zich ook de koopman thans eerlijk verblij !
Nu zal ieder lezen en denken met vrijheid;
De Schrijver fchrijft zuivere waarheid met blijheid.
Den leerdoel behoudt nu de Priester ook niet,
Opdat door de heerschzucht geen leed meer gefchied.
Zij moeten de kind'ren niet meer onderwijzen, ,
En wctenfchap voor den ban niet meer ijzen.
Den burger te vormen behoort aan den Staat;
Want bruikbare vruchten vereifchen goed zaad.
De wetten , die zij ons voorheen ook eens gaven, .
Zijn voor ons niet dienftig, en met hun begraven.
Een Priesterlijk Koningrijk zijt gij toch niet,
Laat, laat flechts aan Braband alleen dat verdriet,
Dit fchrikbarend voorbeeld moet ieder een leeren;
Om wetten vr.n goede Monarchen te eercu.
Een

B IJ E A G E N. C. 29I
Een goede Monarch is LEÖPOLD wis!
Nu kroont hem met blijdfchap, nu 't tijdftip daar is.
Ontvangt hem naar waarde! De' Hemel ftaat open:
En huldigt hem eerlijk! Dan hebt gij te hoopen,
Dat God, die het lot van de volken regeert,
Ti 1 Hongaren zal zeg'nen, opdat g'hem vereert.
Kom, laat dan de lucht nu vau Vivat weêrgalmen,
Leert zuigTmgen Vader en LEÖPOLD ftaam'len ;
Verdient nu de vreugde, en zegent den dag,
Waar op Hongarijën 't geluk weder zag.
Geniet dat verftandig in al zijne waarde,
En maakt, dat het plan uws geluks op der aarde
Beftendig zij ; dat fteeds uw heil wordt vermeerd,
Naar 't plan, dat uw Koning u heden bezweert.
Zijn naamdag zij voor 11 de fchoonfte der dagen,
Zoo zal nooit de naneef zijn vad'ren beklagen,
Die thans door verblinding en eigenzin blind
Een ramp hem verwekten, dien hij ondervindt.
Ja-vrienden, in LEÖPOLD wordt u gevonden
Een Vorst, die het heil van het rijk vast zal gronden.
Standvastig aan 't werk! toont neiging en moed,
Verzegelt uw trouwe met Vaderlandsch bloed.
God zegen den Koning , zijn huis, en zijn pogen ,
God geev' bij den wil hem het nodig vermogen.
En heeft hij, als TITUS, zijn loopbaan volbracht,
Hoopt dan, dat zijn Erfprins het zelfde betracht.