De Derde en Vierde Uitleg 1609-1700 - theobakker.net

de topografie van de zeventiende-eeuwse stadsuitbreidingen
het destijds openlijk gedogen van dit ‘buitentimmeren’ omdat de stad de mensen
wel graag zag komen, maar er geen voorzieningen voor trof. Huisvesting
was immers geen overheidstaak, alleen het faciliteren door het aanbieden van
voldoende bouwgrond, die er helaas binnen de stad niet meer was. Buiten
de stadsvrijheid lag het anders; daar moest onteigend en een vergoeding betaald
worden en dat zou flink in de papieren lopen. Het ruim gestelde octrooi
maakte een alternatief mogelijk, namelijk het binnen de stad brengen van
het dichtst bebouwde gebied. Daar lagen echter de restanten van het Kartuizerklooster
weer in de weg, die de stad na de Alteratie bij wijze van inkomstenbron
aan het Burgerweeshuis had afgestaan. Armen- en wezenzorg, die
vroeger door de kerk geregeld werden, waren opeens wel een overheidstaak
geworden. Bovendien was in 1602 een pestkerkhof op het terrein aangelegd.
Dan maar eens bekijken wat de consequenties waren van het binnentrekken
van ook die kloostergronden. De vestingwerken konden net tussen het klooster
en de grens met Rijnland blijven en zo is de uitbreiding ook opgezet en
daar danken we vandaag de Jordaan aan. Dat liet een riante ruimte over voor
de Nieuwe Waal en buitendijks ook nog voor drie werkeilanden: Bickers-,
Prinsen- en Realeneiland die eveneens voor de scheepsindustrie gedacht waren.
Hier kreeg de stadsregering te maken met een kostbaar probleem, namelijk
speculanten uit de eigen rijen. Lees daarover in: De Westelijke Eilanden.
De Jordaan, of liever het Nieuwe Werck zoals dat deel van de uitbreiding
toen heette, verliep tot in een punt ter hoogte van een volgend dichtbebouwd
gebied, de Heiligeweg. Hoe de stadsregering dit reeds dicht bebouwde gebied
inpaste in de uitbreidingsplannen was eerder onderwerp voor een apart artikel
Het ontstaan van de Jordaan.
Tijdens het plannen maken voor de grote uitleg kwam de vroedschap tot de
conclusie dat het ingesloten gebied veel groter zou worden dan waar vraag
Rechts: De grote man van de Eerste Uitleg, Joost Jansz Bilhamer, was een alleskunner: militair
ingenieur, landmeter, beeldhouwer, plaatsnijder, cartograaf en bouwmeester. Hij gaf de
Eerste en Tweede Uitleg van Amsterdam vorm. In een nis aan het Stedelijk Museum wordt hij
geëerd met een beeld. Op de pilaar een model van zijn nieuwe toren voor de Oude kerk.
7