2010.59 Monitoring Kernhem 2010 def feb-2011.pdf - Zoogdierwinkel

Monitoring Landgoed Kernhem 2010
Monitoring vleermuizen
Landgoed Kernhem
Deel 3 van een langlopende monitoring van vleermuizen
op het landgoed Kernhem en het Edese bos
H. J. Huitema
3 februari 2011 (rapport 2010.59 definitief)
Rapport van de Zoogdiervereniging
In opdracht van Gemeente Ede, afd. Ruimtelijke ordening en beheer

Monitoring Landgoed Kernhem 2010
Monitoring vleermuizen landgoed Kernhem 2010
Rapport nr.:
2010.59 definitief
Datum uitgave: 3 februari 2011
Auteur:
Foto’s:
Productie
Gegevens opdrachtgever:
Drs. H.J. Huitema
H.J. Huitema
Zoogdiervereniging
Bezoekadres: Toernooiveld 1
6525 ED Nijmegen
Postadres: Postbus 6531
6503 GA Nijmegen
Tel.: 024 7410500
info@zoogdiervereniging.nl
www.zoogdiervereniging.nl
Gemeente Ede, afd. Ruimtelijke ordening en
beheer
Contactpersoon opdrachtgever
C. van Rijswijk
Oplage 2
Dit rapport kan geciteerd worden als:
Huitema, H.J., 2010. Monitoring Landgoed Kernhem en Edese Bos 2010. Rapport
2010.59. Zoogdiervereniging, Nijmegen.
De Stichting VZZ, onderdeel van de Zoogdiervereniging, is niet aansprakelijk voor gevolgschade, alsmede voor schade welke
voortvloeit uit toepassingen van de resultaten van werkzaamheden of andere gegevens verkregen van de Zoogdiervereniging;
opdrachtgever vrijwaart de Stichting VZZ voor aanspraken van derden in verband met deze toepassing.
Niets uit dit rapport mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden d.m.v. druk, fotokopie, microfilm of op welke
andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de opdrachtgever hierboven aangegeven en de
Zoogdiervereniging, noch mag het zonder een dergelijke toestemming worden gebruikt voor enig ander werk dan waarvoor het is
vervaardigd.
© Zoogdiervereniging

INHOUDSOPGAVE
Samenvatting ...................................................................................................... 3
Dankwoord.......................................................................................................... 4
Doelstelling ......................................................................................................... 6
Methode ............................................................................................................. 7
Algemeen ......................................................................................................... 7
Verblijfplaatsen ................................................................................................. 7
Vliegroutes ....................................................................................................... 7
Fourageergebieden ............................................................................................ 7
Paarverblijfplaatsen ........................................................................................... 8
Winterverblijfplaatsen / holle bomen..................................................................... 8
Resultaten........................................................................................................... 9
Conclusie / discussie........................................................................................... 19
Aanbevelingen................................................................................................. 26
Aandachtpunten voor vervolgonderzoek .............................................................. 26
Literatuur.......................................................................................................... 27
2

Samenvatting
In de periode januari 2010 tot en met september 2010 is vleermuisonderzoek uitgevoerd in het kader
van een langlopende monitoring op het landgoed Kernhem en in een deel van het Edese Bos. Daarbij
zijn volgens een standaard methode zoals in 1999, 2006 en 2008 eerder is uitgevoerd, van de
voorkomende soorten, vliegroutes, zomerverblijfplaatsen, kraamverblijfplaatsen, paarverblijfplaatsen
en winterverblijfplaatsen in kaart gebracht.
Waargenomen soorten zijn gewone dwergvleermuis, ruige dwergvleermuis, rosse vleermuis,
laatvlieger, watervleermuis en gewone grootoorvleermuis. Onderstaande tabel vat de resultaten
samen.
Soort
Aantalsschatting
Zomerverblijfplaats
Paar/baltsplaats
Vliegroute
Winterverblijf
Gewone dwergvleermuis 20-50 - + - -
Ruige dwergvleermuis 0 - - - -
Rosse vleermuis 20-25 + + + +
Laatvlieger 75-100 - nvt + -
Watervleermuis 30-40 + nvt + -
Gewone grootoorvleermuis 1-5 - - - -
Vergelijking met voorgaande jaren
Opmerkelijk was het geheel ontbreken van waarnemingen van de ruige dwergvleermuis.
De groep watervleermuizen is verdeeld over (minstens) 2 verblijfplaatsen waarvan er één
is gelokaliseerd. Overigens zijn er geen grote veranderingen
In de discussie worden de resultaten van het onderzoek beschouwd in het licht van
enkele ontwikkelingen in het onderzoeksgebied (gefaseerde kap Doolhoflaan,
ontwikkeling van het voorzieningencluster, verbreding van de N224 en de herinrichting
van de wijk Veldhuizen).
3

Dankwoord
Met dank aan Peter Bloemhart, Emilie de Bruijkere, Eva Damen, Philip-Jan Ramondt,
Kees-Jan Schilstra en Wiebe Verbaan voor hun bijdrage aan het veldwerk.
4

Inleiding
Sinds 1978 is een groot deel van de Doolhoflaan aangewezen als vleermuizenreservaat. Deze is
ingesteld ter compensatie van de kap van bomen bij de aanleg van de nieuwe Lunterseweg. In de
praktijk betekent de reservaatstatus dat de bomen zolang mogelijk gehandhaafd blijven ten behoeve
van de er voorkomende vleermuizen. In 2004 is deze status overgenomen als bestemming in het
‘Bestemmingsplan Landgoed Kernhem’. Om de vinger aan de pols van het vleermuizenreservaat te
houden heeft Gemeente Ede, afdeling Ruimtelijke Ontwikkeling en Beheer aan de Zoogdiervereniging
VZZ gevraagd om een monitoringprogramma voor vleermuizen op te zetten naar het gebruik van het
Landgoed Kernhem en een deel van de Doolhoflaan in het Edese Bos. Dit rapport geeft de resultaten
van de derde tevens laatste ronde van dit meerjarig montitoringproject.
5

Doelstelling
Doelstelling is het volgen van de ontwikkeling van de vleermuispopulaties op en nabij het Landgoed
Kernhem en het Edese Bos. Op basis van de verzamelde informatie dienen de (mogelijk negatieve,
lange-termijn) effecten van landschappelijke ingrepen op vleermuizen, beoordeeld te kunnen worden.
Tevens dient inzicht verkregen te worden in de eventuele noodzaak om specifieke maatregelen te
nemen (“vinger aan de pols houden”).
Het onderzoek maakt inzichtelijk wat de effecten zijn van de voorgenomen en reeds uitgevoerde
plannen en projecten met betrekking tot beheer in het landgoed en ruimtelijke ontwikkelingen buiten
het landgoed op de aanwezige vleermuispopulaties. Voor de vleermuizen zijn de volgende indexen
van belang:
1. Aantal vleermuizen per soort dat gebruik maakt van vliegroutes (en ligging daarvan) van en naar
de vaste verblijfplaatsen in zomer en najaar;
2. Aantal vleermuizen per soort dat gebruik maakt van vaste verblijfplaatsen (zomer- kraam, paar- en
winterverblijfplaatsen;
3. Begrenzing van belangrijke foerageergebieden (met concentraties jagende vleermuizen) per soort.
Doel van het monitoringsonderzoek is per meting de verandering in het gebruik door vleermuizen van
de hierboven vermelde parameters vast te leggen.
6

Methode
Algemeen
In de onderzoeksperiode van januari – september 2010 zijn 12 bezoeken gebracht. Tabel
1 geeft een overzicht van de gemaakte bezoeken. Het onderzoek is overigens uitgevoerd
volgens de standaardmethode zoals beschreven in de rapportage van de eerste ronde (Huitema &
Jansen, 2007).
Datum Periode Aard onderzoek Weer
20-1 overdag controle boomholten n.v.t.
28-4 avond balts grootoorvleermuis 20-18°C, 2Bft, half bewolkt
18-5 avond vliegroutes, foerageergebieden 10-7°C, 1 Bft, onbewolkt
6-6 avond vliegroutes, foerageergebieden 19-17°C, 1 Bft, zwaar bewolkt
17-6 ochtend vliegroutes, verblijfplaatsen 15-12°C, 1Bft, onbewolkt
30-6 ochtend vliegroutes, verblijfplaatsen 13-9°C, 1Bft, onbewolkt
7-7 ochtend vliegroutes, verblijfplaatsen 12-9°C, 0Bft, onbewolkt
27-7 avond telling vliegroute watervleermuizen 17-15°C, licht bewolkt
3-8 ochtend vliegroutes, verblijfplaatsen 10-8°C, 0Bft, mist
18-8 avond/nacht vliegroutes, (paar)verblijfplaatsen 15-13°C, 1Bft, half bewolkt
25-8 ochtend paarverblijfplaatsen 14-13°C, 2Bft, zwaar bewolkt
6-9 ochtend paarverblijfplaatsen 10-9°C, 3Bft, half bewolkt
Tabel 1 Overzicht bezoeken monitoring 2010
Verblijfplaatsen
Om verblijfplaatsen van vleermuizen in bomen te vinden werden in de periode (vanaf ca
60 min) vóór zonsopkomst vleermuizen op vliegroutes teruggevolgd. Vleermuizen op
vliegroute vertonen een rechtlijniger vlucht en maken een regelmatiger sonar geluid dan
jagende dieren. Bij hun verblijfplaats maken ze, alvorens ze daadwerkelijk invliegen,
enkele rondvluchten bij de invliegopening wat bij meerdere dieren leidt tot een zwerm
die zowel op zicht als met de batdetector van enige afstand is waar te nemen. Eén
verblijfplaats (op de Doolhoflaan) werd gelokaliseerd op basis van het geluid dat dieren
maakten in de avond vlak voor het uitvliegen.
Vliegroutes
Op 28 april, 18 mei, 6 juni en 27 juli zijn watervleermuizen en laatvliegers op vliegroute
over de Doolhoflaan geteld. Op 27 juli is met 3 personen op drie plaatsen op de
Doolhoflaan de vliegroute van de watervleermuizen simultaan geteld.
Fourageergebieden
Bij alle bezoeken zijn de jagende dieren (te herkennen aan “feeding buzzes”) in kaart
gebracht. Daarbij is aantekening gemaakt van plaatsen waar meerdere tegelijk en bij
meerdere bezoeken jaagden.
7

Paarverblijfplaatsen
Er zijn vier soorten vleermuizen waarvan paarverblijven kunnen worden opgespoord aan
de hand van baltsgedrag. Voor de Gewone grootoorvleermuis valt de piekperiode van de
balts in het voorjaar. Bij de voorjaarsbezoek op 28 april 2010 werd met name gelet op de
luide ratelende sonar die grootoorvleermuizen maken tijdens de balts. Rosse
vleermuizen, en beide dwergvleermuizen vertonen baltsgedrag in de nazomer / najaar.
Rosse vleermuizen met name in augustus waarbij mannelijke dieren luide piepende
geluiden maken vanuit boomholten. In de nacht en met name ochtend kunnen zich kleine
groepjes vrouwtjes rond de paarboom verzamelen die van grote afstand luide sociale
geluiden maken. Omdat de roepactiviteit van rosse vleermuizen in de ochtend het
hoogste is zijn bezoeken in nazomer najaar in de ochtend uitgevoerd. Beide
dwergvleermuizen vertonen een piek in baltsactiviteit in september. De Gewone
dwergvleermuis vliegt roepend in zijn paarterritorium. De Ruige dwergvleermuis roept
meestal van af een vaste plek op een boomstam.
Winterverblijfplaatsen / holle bomen
Op 20 januari en 9 februari is een boomholteinspectie uitgevoerd met een boomcamera.
Alle bomen op de Doohoflaan tussen Huis Kernhem en de spoorlijn en de Veense laan
zijn uitwendig bekeken op aanwezigheid van holten en scheuren. In totaal zijn 15 bomen
geïnspecteerd met de boomcamera.
8

Resultaten
Tabel 2 geeft een samenvattend overzicht van de resultaten.
Soort
Aantalsschatting
Zomerverblijfplaats
Paar/baltsplaats
Vliegroute
Winterverblijf
Gewone dwergvleermuis 20-50 - + - -
Rosse vleermuis 20-25 + + + +
Laatvlieger 75-100 - nvt + -
Watervleermuis 30-40 + nvt + -
Gewone grootoorvleermuis 1-5 - - - -
Tabel 2 Resultaat overzicht
Er zijn 6 verschillende soort waargenomen. Alleen van de rosse vleermuis en
watervleermuis zijn zomerverblijfplaatsen gevonden. De in de tabel vermelde aantallen
betreffen een grove schatting op basis van aantal dieren op vliegroute en / of aantal
zwermende of jagende dieren.
9

Tabel 3 geeft het totaaloverzicht van door vleermuizen gebruikte bomen
Nr.
Boomsoort
Vleermuissoort
Type verblijf
Vinddatum
Bezetting 2010
Telling / bezet
Bijzonderheden
Gemerkt
1 Beuk Rv Zv 26-7-1997 - 27-7-1997 (12) Gat in gedeeltelijk dichtgegroeid +
2 Beuk Wv Kv 27-7-1997 - 29-7-1997 (33) -
+
11-7-1999 (32)
11-7-2006 (33)
-
-
3 Beuk Rv Zv 30-5-1997 - 4-6-1997 (18) - +
4 Eik Rv Zv 11-7-1999 - 11-7-1999 (4) Halfdood
+
Pv 6-8-1999 6-8-1999 -
5 Beuk Rv Pv 6-8-1999 - 6-8-1999 Onduidelijk of deze anno 2006 gekapt is -
6 Beuk Rv Pv/Zv 20-8-1999 - 20-8-1999 Pv
30-8-2005 Pv
15-6-2006 (?) Zv
-
-
Zwermgedrag, ‘s nachts
+
7 Beuk Rv Pv 20-8-1999 - 20-8-1999 Dood. In 2006 alleen stomp over +
8 Beuk? Rv Pv 23-8-1999 - 23-8-1999 Yperselaan -
9 Beuk Rv Pv/Zv 23-8-1999 + 23-8-1999 Pv
9-8-2005 Pv
28-6-2006 (?) Zv
22-7-2008 (17)
27-7-2010 (10)
-
-
Gepost, niet uitvliegend
+
10 Beuk Rv Zv/Pv 9-8-2005 - 9-8-2005 Pv
8-7-2006 Zv
9-10-2006 Pv?
-
Geluid uit de boom
Geluid uit de boom overdag
11 Beuk Rv Pv 9-8-2005 ? 9-8-2006 Pv -
+
9-10-2006 Pv? Geluid uit de boom overdag
12 Eik Rd Pv 9-8-2005 - 98-2005 Pv - +
13 Eik Rd Pv 30-8-2005 - 30-8-2005 Pv - +
14 Beuk Rv Zv 11-7-2006 - 11-7-2006 Zv Zwermgedrag rond dode beuk -
15 Eik Rv Pv 9-8-2005 - 9-8-2005 Slingerboslaan -
16 ? Rv Pv 30-8-2006 - 30-8-2005 Zwermgedrag, ‘s nachts -
17 ? Rv Pv 30-8-2006 - 30-8-2006 - -
18 Eik Rd Wv 12-1-2009 + 12-1-2009 (1) -
19 Beuk Rv Wv 16-2-2009 + 16-2-2009 (6)
+
20-1-2010 (>8)
20 Beuk Rv Zv/Pv .... 2009 + ..... 2009 In 2009 zomerverblijf, in 2010 paarverblijf -
21 Beuk Wv Zv 17-6-2010 + - Niet geteld -
Tabel 3 Overzicht verblijfplaatsen
Legenda
Vleermuissoort
Type verblijf
Rv = Rosse vleermuis Zv = zomerverblijf
Wv = Watervleermuis Kv = kraamverblijf
Rd = Ruige dwergvleermuis Pv = paarverblijf
Wv= winterverblijfplaats
+
10

1
Kaart 1 Overzicht van verblijfplaatsen op de laan van landgoed Kernhem
Bezet in 2010
Bezet in voorafgaande jaren
11

Gewone dwergvleermuis (Pipistrellus pipistrellus) kaart 2
De gewone dwergvleermuis is over het gehele onderzoeksgebied jagend waargenomen.
Van deze algemene soort zijn niet alle waarnemingen genoteerd waardoor de kaart een
vertekend beeld geeft van het voorkomen van deze soort. Opvallend was het vrijwel
geheel ontbreken van waarnemingen in het Edese bos. Over de Doolhoflaan loopt een
kleine vliegroute van ca. 5-10 dieren in oostelijke richting (geteld op 6 juni). Er zijn op
twee plaatsen baltsende gewone dwergvleermuizen waargenomen.
Kaart 2 Waarnemingen gewone dwergvleermuis
vliegroute
12

Rosse vleermuis (Nyctalus noctula) kaart 3
In de zomer van 2009 zijn uit een boom op de Doolhoflaan 18 uitvliegende rosse
vleermuizen geteld (Kees-Jan Schilstra mond. med.) (boom nr 20). In de avond van 6
juni vlogen rond zonsondergang twee rosse vleermuizen op 30 m hoogte in WNWrichting
over het terrein van de NUON. Dit duidt op een zomerverblijf in de nabijheid in
oostelijke richting. Vlak voor zonsopkomst op 7 juli vloog één dier laag over de wei ten
noord van de NIZO in noordelijke richting. Het betreft waarschijnlijk een dier op
vliegroute naar zijn verblijf. Dit verblijf is niet gevonden. In de avond van 27 juli werden
kort voor zonsondergang piepende geluiden waargenomen uit een beuk op de
Doolhoflaan. Diezelfde avond werden daar 10 uitvliegende rosse vleermuizen geteld. Het
betreft de beuk die ook in voorgaande jaren bezet was (nr 9). Op 6 september werd bij
dezelfde boom een roepend exemplaar gehoord. In de ochtenden van 18 en 25 augustus
en 6 september zijn in totaal ca. 14 baltsplaatsen van rosse vleermuizen geteld. Slechts
3 bomen daarvan kon exact worden gelocaliseerd; een beuk in de Veense laantje (nr 6)
en twee op de Doolhoflaan (nr 20 en een dode beuk). Aan de oostzijde van de
Apeldoornseweg is niet systematisch gezocht. Daar werd in de avond van 28 augustus
één roepende rosse waargenomen. In het Edese bos ten westen van de Apeldoornseweg
werden op twee locaties roepende rosse vleermuizen waargenomen. In het noordelijke
deel werden van een plek 7 verschillende roepende dieren gehoord. Op 20 januari werd
een groepje overwinterende rosse vleermuizen geteld in dezelfde beuk (in het Veense
laantje) als vorig jaar. In een gat op ca 1.5 m hoogte werden ruim 8 dieren geteld.
Vermoedelijk zaten er hogerop in de holte meer dieren.
7
1
1
3
2
Kaart 3 Waarnemingen rosse vleermuis
Winterverblijf vliegroute 7 gebied baltslocaties (aantal)
13

Foto 1 Winterslapende rosse vleermuis
in beuk Veense laantje. Foto van
spiegeltje in holte (snuit)
Foto 2 Spechtegat beuk Doolhoflaan
Waar in zomer 2009 18 uitvliegers zijn geteld. In
2010 paarverblijf.
Foto 3 groepje rosse vleermuizen in paarverblijf Veense laantje
14

Laatvlieger (Eptesicus serotinus) kaart 4
In de avond van 18 mei werden 35 op vliegroute passerende laatvliegers waargenomen
ter hoogte van het spoor. Op dezelfde avond jaagden 10 dieren ten oosten van het spoor
op het terrein van de NUON, waarschijnlijk op zwermende (mei) kevers). Het grootste
aantal op vliegroute passerende laatvliegers werd waargenomen op 6 juni. Er vlogen
vanaf een kwartier tot driekwartier na zonsondergang 70 dieren in oostelijke richting
over het spoor. De dieren konden (net als in 2008 tot aan de N224) worden
teruggevolgd. Er is geen poging gedaan de verblijfplaats van de dieren op te sporen. In
het Edese bos is slechts één jagende laatvlieger waargenomen.
Kaart 4 Waarnemingen laatvlieger
vliegroute
15

Watervleermuis (Myotis daubentonii) kaart 5
Het grootste aantal op vliegroute waargenomen watervleermuizen is 35. De vliegroute is
niet in westelijke richting naar de jachtgebieden gevolgd. In oostelijke richting vertakt de
vliegroute. In het zuidelijk deel werd in de nabijheid van de Otterlose weg in de ochtend
van 3 augustus nog een passerende watervleermuis waargenomen wat er op lijkt te
duiden dat een deel van de groep aan de overzijde (oostzijde) van de Apeldoornseweg
weg verblijft. In de ochtend van 17 juni werd een groepje zwermende dieren rond een
beuk in het Edese bos ten westen van de Otterlose weg waargenomen. Het aantal dieren
werd geschat op 15-20. Opnamen bevestigen dat het hier om watervleermuizen gaat (zie
fig. 1).
27
35
31
Kaart 5 Waarnemingen watervleermuizen
Vliegroute 35 aantal passerende dieren op vliegroute
Fig. 1 Sonogram watervleermuis bij
verblijfplaats 17-6. Typische
sigmoide curve met piekfrequentie
op 42 kHz
16

Grootoorvleermuis (Plecotus auritus) kaart 6
In de ochtend van 30 juni werden op drie plaatsen grootoorvleermuizen waargenomen.
Ten westen van huis Kernhem een jagend dier. Ten oosten van de Apeldoornseweg weg
werden gedurende ruim een half uur groepjes grootoren waargenomen die al zwermend
door het bos vlogen. De dieren maakten daarbij veel sociale geluiden (zie sonogram fig
2). Dit duidt op de nabijheid van een verblijfplaats. De verblijfplaats is niet gevonden.
Kaart 6 Waarnemingen grootoorvleermuizen
Fig. 2 Sonogram sociale geluiden
grootoorvleermuis 30 juni. Duidt op de
nabijheid van een verblijfplaats. FM
sweeps van 50 – 15 kHz met duidelijke
harmonische.
17

Kraam en zomerverblijfplaatsen
Er zijn zomerverblijfplaatsen gevonden van de rosse vleermuis en watervleermuis.
Er is zomerverblijfplaats van rosse vleermuizen gevonden op de Doolhoflaan (ca. 8
dieren). Er zijn aanwijzingen voor nog twee andere zomerverblijfplaatsen van rosse
vleermuizen. (In 2009 is een zomerverblijfplaats met 18 rosse vleermuizen gevonden op
de Doolhoflaan)
Er is een verblijfplaats gevonden van watervleermuizen in het Edese bos. De vliegroute
duidt op aanwezigheid van nog een verblijfplaats zuidelijker, mogelijk aan de oostzijde
van de Apeldoornseweg.
Paarverblijfplaatsen
Er zijn paarverblijfplaatsen gevonden van de rosse vleermuis. Het gaat om 14
baltslocaties / paarverblijven. Daarvan is op drie locaties de boom gevonden waar de
dieren in verbleven.
Vliegroutes
Er zijn vliegroutes gevonden en geteld van gewone dwergvleermuis, laatvlieger, en
watervleermuis. Er zijn enkele rosse vleermuizen op vliegroute waargenomen.
De gewone dwergvleermuis heeft een kleine vliegroute van maximaal 10 dieren in
oostelijke richting over de Doolhoflaan bij het spoor. De laatvlieger heeft een vliegroute
van ruim 70 dieren die vanuit de noordrand van Ede, over de Nizolaan over de
Doolhoflaan in oostelijke richting over het spoor loopt. De rosse vleermuis vliegt vanuit
zijn verblijf snel hoog over het landschap. Daarom zijn er van deze soort alleen diffuse
routes waarneembaar. Er zijn op twee plaatsen rosse vleermuizen waargenomen die in
de schemering van of naar hun verblijf vlogen.
Foerageergebieden
Het fourageergebied van watervleermuizen is dit jaar niet bezocht. Laatvliegers en
dwergvleermuizen jagen over de gehele laan met de nadruk op het oostelijk deel.
Winterverblijven
Er is één winterverblijf van ca 10 rosse vleermuizen gevonden in het Veense laantje.
18

Conclusie / discussie
Volledigheid van het onderzoek
Dit jaar is niet nader gekeken naar de foerageergebieden van watervleermuizen.
Daardoor is niet duidelijk of de watervleermuizen nog gebruik maken van dezelfde
waterpartijen als voor de ingrepen aldaar. Het boomcameraonderzoek is dit jaar alleen
uitgevoerd op de Doolhoflaan en het Veense laantje. Vergelijking met het vorige periode
is daardoor moeilijk. Het totale onderzoek gebied is hiermee wel volledig onderzocht
(potentie van boomholtes). Voor algemene opmerkingen betreffende de volledigheid van
het onderzoek worde verwezen naar de deelrapportage van het onderzoek in 2008
(Huitema, 2009).
Vergelijking met voorgaande jaren
In de jaren ‘70 en ‘80 is er door Dhr. Stel van de Gemeente Ede een uitgebreid
onderzoek uitgevoerd naar rosse vleermuizen op het landgoed Kernhem middels
vleermuiskasten. Het zou interessant zijn om ook de resultaten van die monitoring nog
eens te vergelijken met de huidige situatie.
Zomerverblijfplaatsen
Soort 1989 1997 1999 2006 2008 2010
Rosse vleermuis 2 (24) 3 (18) - 3 (?) 2 (17) 1 (8)
Watervleermuis 1 (34) 1 (33) 1 (32) 31 - (45) 1
Grootoorvleermuis 1 (?) - - - - -
Tabel 4 Vergelijking zomerverblijfplaatsen met voorgaande jaren
Paarverblijfplaatsen
Soort 1989 1997 1999 2006 2008 2010
Rosse vleermuis 4 1 + 6 5 (6) 1 (7)
Ruige dwergvleermuis 6 3 3 3 (4) - -
Gewone dwergvleermuis 1 - 1 1 1
Tabel 5 Vergelijking paarverblijfplaatsen met voorgaande jaren
Vliegroutes
Soort 1989 1997 1999 2006 2008 2010
Rosse vleermuis + + + + - -
Laatvlieger geen - 45 (10) 75 70
Gewone dwergvleermuis 20-30 31 15 10 5-10
Watervleermuis 34 39 44 41 42 35
Tabel 6 Vergelijking vliegroutes met voorgaande jaren
Winterverblijfplaatsen
Soort 2006 2008 2010
Rosse vleermuis - 6 ±10
Ruige dwergvleermuis - 1 -
Tabel 7 Vergelijking winterverblijfplaatsen met voorgaande jaren
19

Ontwikkelingen en bedreigingen
Onderzoek vleermuizen Kernhem en omgeving
Links: Oude
vleermuiskast in de
zeventiger jaren
vorige eeuw gebruikt
voor onderzoek vanuit
Universiteit Utrecht
(Doolhoflaan)
Rechts: Moderne
houtbetonnen
vleermuiskast
gebruikt voor
onderzoek vanuit het
NIOO (Edese bos)
Sinds de jaren 50 wordt op de Doolhoflaan onderzoek gedaan naar vleermuizen. Vanuit
de Universiteit Utrecht waren het de heren Sluiter en van Heerdt die de eerste
vleermuiskasten ophingen en middels nationaal ringonderzoek gegevens over
trekbewegingen van rosse vleermuizen verkregen. Na de instelling van het
vleermuizenreservaat in 1978 werden vleermuiskasten opgehangen en gemonitord onder
leiding van Dhr. Stel. Dit onderzoek liep door tot in de jaren 80. Eind tachtiger jaren is
door de Stichting Vleermuisbureau de eerste inventarisatie met batdetectors uitgevoerd.
Systematisch onderzoek naar vleermuizen op en rond Kernhem is vervolgens uitgevoerd
door de Zoogdiervereniging. In 2007 is door Arcadis en Bureau Natuurbalans
vleermuisonderzoek uitgevoerd op Kernhem in het kader van een natuurtoets voor Ede
noord. In 2010 is een start gemaakt met ecosysteemonderzoek door het NIOO
(Nederlands Instituut voor Oecologisch Onderzoek).
Het systeemecologisch onderzoek vanuit het NIOO heeft plaats in delen van het Edese
bos. Dit onderzoek zal geen gegevens opleveren over veranderingen in de toestand van
het vleermuizenreservaat.
Periode / jaar organisatie Opmerkingen
Rond 1950 RUU, Sluiter & v. Heerdt Ringonderzoek rosse vleermuis
1978-1985 Gemeente Ede, Dhr. Stel Kasten monitoring rosse vleermuis
1989 Stichting Vleermuisbureau batdetectorinventarisatie
1997 STL / VZZ Batdetectorinventarisatie i.k.v. Fleurig
1999 Zoogdiervereniging VZZ Vooronderzoek langlopende monitoring
2001 Zoogdiervereniging VZZ Batdetectoronderzoek i.k.v. woningbouw Kernhem
2006 Zoogdiervereniging VZZ Batdetector monitoring I
2008 Zoogdiervereniging VZZ Batdetector monitoring II
2009 Arcadis Natuurtoets Ede-Noord (o.a. batdetectoronderzoek)
2010 Zoogdiervereniging VZZ Batdetector monitoring III
2010 NIOO Ecosysteemstudie; voedselecologie
Tabel 8 Overzicht vleermuisonderzoek Landgoed Kernhem en omgeving
20

Het verdient aanbeveling om de ontwikkelingen op Doolhoflaan en belendende lanen en
bospercelen te volgen middels een aparte monitoring.
Kap Doolhoflaan
Begin november 2010 zijn 16 bomen op de Doolhoflaan tussen huis Kernhem en de
spoorlijn gekapt. Deze kap maakt deel uit van de gefaseerde verjonging van de
Doolhoflaan in de komende jaren. Deze kap is voorbereid door bureau Natuurbalans. De
kap betrof om 13 dode of nagenoeg dode bomen en 3 bomen met een sterk verminderde
conditie. Voor de kap van deze bomen is een ontheffing (FF-wet art. 75) aangevraagd. Er
is een positieve afwijzing afgegeven op 4 oktober 2010. Ontheffing is niet nodig mits
gewerkt wordt volgens voorgestelde maatregelen (zie bijlage).
Impressie van de Doolhoflaan (links voor de kap rechts na de kap)
21

Op het moment van het schrijven van dit rapport is geconstateerd dat in afwijking van
het protocol voor de kap er nog geen nieuwe bomen zijn geplant, en geen
vleermuiskasten zijn geplaatst. Afwezigheid van het nieuwe plantgoed zal naar
verwachting niet tot barrièrewerking voor de passerende watervleermuizen op vliegroute
leiden omdat de begroeiing aan de noordzijde van de laan nog intact is. Het verdient
aanbeveling om vleermuiskasten zo spoedig mogelijk doch uiterlijk medio juli te
plaatsen.
Bij toekomstige kapwerkzaamheden is het van belang een ononderbroken begroeiing te
garanderen om de vliegroute van watervleermuizen intact te houden. Het verdient
aanbeveling de reactie van watervleermuizen op deze ingrepen te volgen door
monitoring.
Het Nieuwe Landgoed
In het westelijk deel van het onderzoeksgebied wordt Het Nieuwe Landgoed ontwikkeld.
Deze ontwikkeling voorziet in de aanleg van een voorzieningencluster welke de N224
overbrugt en woningbouw. Van deze woningbouw is het Carré reeds gerealiseerd (zie
foto p 23). Deze ontwikkeling vormen naar verwachting een bedreiging voor de
voorkomende vleermuizen. De bedreiging geldt specifiek voor:
- vliegroute watervleermuizen; een deel van de vliegroute van watervleermuizen die
hun verblijf in het oosten (nabij de Apeldoornseweg) hebben loopt door het Veense
laantje en vervolgens over de N224 naar de wateren in de wijk Veldhuizen. Wat het
belang is van dit deel van de vliegroute voor de betreffende kolonie is niet bekend.
- paarplaatsen rosse vleermuis; jaarlijks zijn tenminste twee beuken in gebruik als
paarverblijf voor rosse vleermuizen. Toenemende verlichting en recreatiedruk zal
naar verwachting een negatieve invloed hebben op het gebruik als paargebied.
- paarplaatsen grootoorvleermuis; bovenstaande geldt in nog hogere mate voor de
grootoorvleermuis waarvan zich paarplaatsen op het Veense laantje zouden bevinden.
Deze zeer lichtgevoelige soort zal door de toekomstige ontwikkelingen lokaal zeker
verdwijnen.
Ter mitigatie van de genoemde verstoringen worden de volgende maatregelen
voorgesteld:
- aanleg vegetatie tussen Veense laantje en Carré ter beperking van de lichtverstoring
- beperking van het gebruik van het Veense laantje
- in kaart brengen van de oversteekplaatsen van watervleermuizen over de N224 en
creëren van hop-overs op die plaatsen
22

Boven Ontwerp van Het Nieuwe Landgoed, links het voorzieningencluster van de
wijk Kernhem, rechts boven Het Carré,
Veense laantje,
Onder Het Veense laantje (links) met op korte afstand daarvan de woningbouw
van de wijk Kernhem (Het Carré – rechts)
23

Verbreding N224
In 2009 is de N224 tussen A30 en het
Laarwoud verdubbeld. In 2011 wordt
gestart met de verdubbeling tussen
Laarwoud en Het Nieuwe Landgoed.
Ter hoogte van deze verbreding zal een
deel van de bomen ter weerszijde van de
N224 verdwijnen. Deze ingrepen zullen
een barriere vormen voor eventuele
watervleermuizen die ter plaatse de N224
oversteken op hun vliegroute naar de
wateren in de wijk Veldhuizen. Het is niet
bekend van welk belang dit deel van de
vliegroute is voor de aanwezige populatie.
Informatieborden over de verbreding van de
N224 ter hoogte van de geplande ingreep
- Het verdient aanbeveling de oversteekplaatsen van watervleermuizen over de N224
in kaart te brengen en het belang van de oversteekplaatsen ter hoogte van de
genoemde verbreding voor de vliegroute als geheel te onderzoeken
- Indien dit deel ingebruik is als vliegroute dient verlichting na zonsondergang tijdens
de werkzaamheden te worden beperkt of afgeschermd
- Ter hoogte van de oversteekplaatsen dienen hop overs te worden gecreerd (of andere
voorzieningen waardoor watervleermuizen ongehinderd hun jachtgronden kunnen
bereiken.
Herinrichting wijk Veldhuizen
De naoorlogse wijk Veldhuizen
A wordt opnieuw
ingericht. De voor vleermuizen
meest relevante
ingrepen hebben betrekking
op de waterpartijen. De
meest noord-oostelijke vijver
is in 2010 gedeeltelijk
gedempt (overigens midden
in het vliegseizoen van de
vleermuizen zonder FF-wet
ontheffing voor de verstoring
van de watervleermuizen).
Hierdoor is een belangrijk
deel van het jachtgebied
van de watervleermuizen
verloren gegaan. Het resterende
deel van deze vijver
zal door verlichting van de
woontoren minder of geheel
ongeschikt worden als jachtgebied
voor watervleermuizen.
Overblijft de vijver aan de
Proosdijerveldweg en de smalle
wateren in de wijk. De geschikt-
Plankaart Veldhuizen A waarop de wateren. De rode pijl
wijst naar de vijver rond de woontorens welke door
verlichting voor de watervleermuizen ongeschikt wordt. De
groene pijlen wijzen naar de resterende jachtgebieden
welke geschikt blijven mits niet of spaarzaam verlicht.
24

heid van deze wateren is afhankelijk van de bereikbaarheid via spaarzaam verlichte
route en verlichhting op de wateren zelf. Het is niet duidelijk of er genoeg
foerageergebied overblijft voor de duurzame instandhouding van de populatie
watervleermuizen en of de wateren voldoende goed bereikbaar zijn nu de verbinding met
de noord-oostelijke vijver is verdwenen.
- verlichting in de nabijheid van de waterpartijen die als jachtgebied van de
watervleermuis fungeren dient te worden voorkomen of beperkt. Indien verlichting in
verband met openbare veiligheid noodzakelijk is heeft vleermuisvriendelijke
verlichting (bijvoorkeur amberkleurig, niet groen) de voorkeur.
- zorgvuldig beheer van de bestaande vliegroutes van watervleermuizen naar de
jachtgebieden in Veldhuizen.
- Het creeren van een waterpartij ten noorden van de N224 (bij de Hanenburg of in de
oostelijk gelegen bossen) zou een oplossing kunnen bieden voor het gebrek aan
geschikt en bereikbaar jachtgebied (zie ook Huitema & Verboom, 1999).
25

Aanbevelingen
• Beperking van de verlichting bij het crematorium aan de Slingerboslaan (zie ook
Huitema, 2008)
• Garanderen van doorgaande begroeiing bij toekomstige kapwerkzaamheden op de
Doolhoflaan om de vliegroute van watervleermuizen intact te houden.
• Aanleg van een opgaande begroeiing tussen het Carré en het Veense laantje ter
buffering van licht en geluid
• Beperking van de betreding van het Veense laantje
• Creëren van hopovers op de oversteekplaatsen van watervleermuizen met de N224
• Beperking van de verlichting op de wateren in en rond de wijk Veldhuizen
• Zorgvuldig beheer van bestaande vliegroutes van watervleermuizen
• Het creeren van hop-overs (of andere passages) voor watervleermuizen over de N224
Aandachtpunten voor vervolgonderzoek (Zie ook aanbevelingen voorgaande
rapportages).
• Volgen van de bezetting van vleermuiskasten op de Doolhoflaan en elders in het
Edese bos (K. Spoelstra)
• Systematisch onderzoek in het Edese bos aan de oostzijde van de Apeldoornseweg
• Volgen van de loop van de vliegroute en monitoring van de aantalsontwikkelingen
van de watervleermuis na de uitvoering van de ingrepen in het westelijk deel van het
onderzoeksgebied (verbreding N224, voorzieningencluster, herinrichting Veldhuizen)
• Monitoring van met name verblijfplaatsen van rosse vleermuizen en passerende
watervleermuizen op vliegroute op de Doolhoflaan tussen huis Kernhem en spoorlijn.
• In kaart brengen van de exacte vliegroutes van watervleermuizen in de richting van
Veldhuizen in verband met de passage van de N224
26

Literatuur
Huitema, H. 2001. Vleermuizen van de woningbouwlocatie Kernhem in 2001. VZZ rapport 2001.20.
36 p
Huitema, H. & B. Verboom, 1999. Vleermuizen Landgoed Kernhem in 1999; aanzet voor
monitoringonderzoek. Rapportnummer 99.04. Stichting vleermuisbureau, Geleen. 24 p + 4 bijlagen
Huitema, H. & F. v.d. Vliet, 1998. Vleermuisinventarisatie landgoed Kernhem en Edese Bos 1997.
SVB Rapport 97.10. Stichting Vleermuisbureau Geleen. 15 p + 6 bijlagen
Huitema, H. & E. Jansen (2007). Monitoring vleermuizen Landgoed Kernhem 2006. Deel 1 van een
langlopende monitoring vleermuizen op het landgoed Kernhem.
Huitema, H. (2008). Monitoring vleermuizen Landgoed Kernhem 2008. Rapport Zoogdiervereniging.
2009.014
Kleiberg, R., T. Brouwer & P. van Hoof (2007). Natuurtoets Ede-Noord. Arcadis, Natuurbalans,
Limes-Divergens.
Limpens, H.J.G.A., K. Mostert & W. Bongers, 1993. Atlas van de Nederlandse vleermuizen.
Onderzoek naar verspreiding en ecologie. KNNV uitgeverij, Utrecht. 260 p
Vliet, F. v.d. & G. Keyl, 1990. Vleermuizen in het gemeentelijk bosbezit. Een inventarisatie in
opdracht van de gemeente Ede. Stichting Vleermuisonderzoek, Wageningen. 69 p
27

Bijlage Mitigerende maatregelen Doolhoflaan
• Direct vóórafgaand aan de kapwerkzaamheden worden de te kappen bomen geïnspecteerd
op de aanwezigheid van vleermuizen. Dit vindt plaats onder begeleiding van een deskundige
op het gebied van vleermuizen. Indien er holtes in gebruik zijn blijft de boom behouden.
• Het kappen van de bomen met (potentiële) verblijfplaatsen van vleermuizen wordt
uitgevoerd buiten de overwinteringsperiode (november tot en met maart), kraamtijd
(mei tot en met juli) en paartijd (augustus tot en met september) van vleermuizen. Dat
betekent dat alleen gekapt wordt in de maand oktober.
• Er worden 13 dode of nagenoeg dode bomen (boomnummers 7, 30, 41, 47, 49, 51, 52,
53, 54, 58, 60, 63 en 71) en 3 bomen met een sterk verminderde conditie
(boomnummers 55, 56, 57) gekapt. Aansluitend aan het rooien van deze bomen
worden er groeiplaatsverbeterende maatregelen toegepast en worden er circa 49
nieuwe bomen (gewone eik en zomereik) teruggeplant in het stuk tussen
boomnummers 48 en 61.
• Vliegroutes worden gebruikt van april tot en met november. In deze periode wordt
ervoor gezorgd dat er geen grote gaten in de laan vallen door het kappen van
meerdere bomen. Herplant van jonge bomen vindt zo snel mogelijk na de kap plaats.
Eventueel worden geleidende schermen geplaatst die voor een korte periode de
weggevallen bomen vervangen.
• De aan te planten bomen zullen zo oud en groot mogelijk zijn. De bomen hebben een
stamomtrek van minimaal 30 centimeter en een hoogte van 6 tot 7 meter.
• Voor 8 bomen wordt kroonreductie toegepast (boomnummers 13, 24, 27, 28, 31, 42,
43, 57). Voor de overige bomen wordt onderhoudssnoei toegepast. Deze
onderhoudssnoei bestaat voornamelijk uit het verwijderen van dood hout. Hierdoor
kunnen, mede dankzij de groeiplaatsverbeteringen, een groot aantal bomen voor
langere tijd worden gespaard en alternatieve verblijfplaatsen bieden aan vleermuizen,
terwijl de veiligheid toch wordt gegarandeerd.
• Bomen met vaste rust- en verblijfplaatsen van vleermuizen worden zoveel en zo lang
mogelijk gespaard, eventueel met boomondersteunende maatregelen. Het gaat hierbij
minimaal om de bomen 24, 59, 62 en 68.
• Voor de overige bomen wordt jaarlijks inspectie uitgevoerd en eventueel
onderhoudssnoei toegepast.
• Na zonsondergang mag de laan niet worden verlicht.
• Aangezien het te vervangen deel van de Doolhoflaan en de rest van de Doolhoflaan,
door projectontwikkelingen in de omgeving, sterk onder druk komt te staan, wordt
het complete Veens Laantje behouden, vrijgesteld van vroegtijdige kap en
waarschijnlijk afgesloten voor publiek.
• In het te vervangen deel, alsmede in overige delen van de Doolhoflaan, worden
vleermuiskasten opgehangen. • De kasten worden in een zeer vroeg stadium opgehangen,
ruim vóór de
kapwerkzaamheden. Het exacte aantal kasten, het type kasten en de
bevestigingsplaatsen wordt bepaald in overleg met de Zoogdierenvereniging.
• Om het effect van de kap tot een minimum te beperken, wordt de kap van de bomen
gefaseerd uitgevoerd.
• De gekapte bomen worden in de laan achtergelaten als liggend dood hout. Dit hout is
zeer waardevol voor diverse organismen.
• Er wordt een beheerplan of verjongingsplan opgesteld voor de Doolhoflaan en het
Veens Laantje, om zo de laan ook op lange termijn veilig te stellen voor vleermuizen.
• Sinds 1999 loopt er op landgoed Kernhem een monitoring van vleermuizen. In 2010
zal officieel de laatste onderzoeksronde plaatsvinden. Gezien de ontwikkelingen in de
Doolhoflaan, het Veens Laantje en de ontwikkelingen rondom het landgoed Kernhem
wordt deze monitoring na 2010 voortgezet.
28