In gesprek met een echte Reuselnaar - Heemkunde Werkgroep ...

In gesprek met een echte ReuselnaarDoor Thijs van der ZandenJan van Klaos vande Borne in dekamer van zijnbejaardenwoningaan 't Busseltje inseptember 2005.Grutje MartekesPietjes met haardrie voorkinderenkinderen, omstreeks1901. Vooraan Theeen Drieka en op tafelGiele van de Voort.Let op de prachtigekleren die ze dragen.Auw foto’s hebben we nie, daor din wevruuger nie on. Wij vonden ’t sund um daorgeld on ut te gééven. Sund is un goei woord,dé kennen ons mannen tegenworrig nie mér!Aan het woord is de 85-jarige Jan van denBorne, de oudste zoon van het uit drie zonenbestaande gezin van de Reuselse boer Klaosvan den Borne en Drieka van de Voort.Het WeijereindGrutje aan moeders kant noemden ze inReusel Martekes Pietje. Ze was de dochtervan Marte Lavrijsen, in Reusel beter bekendals het Auw Marteke. Vroeger heb ik wel eenshoren zeggen dat het Ouw Marteke goed bijkas zat. Misschien was dat wel de reden datzijn dochter Martekes Pietje omstreeks 1919aan het Weijereind twee ouw boerderijtjesbezat. Een ervan heeft een tijd dienst gedaanals boterfabriekske. Jos Vrijsen was daar opjonge leeftijd knecht en moest in de botercarrousellopen. Omdat dat werk ook weleens door honden werd gedaan kreeg hij inReusel de bijnaam Boterhond die hij en zijnkinderen heel hun leven hebben gehouden.Grutjes boerderijtjes stonden aan de T-kruisingvan de Kruisstraat met het Weijereind. ZoonPiet van Pietjes (Lavrijsen) heeft met zijngezin op die plaats heel lang gewoond. Hijhad daar een grote appelbogaard die er nunog gedeeltelijk staat.Ons moeder was Drieka van de Voort, eenvan de drie vurkénder van Martekes Pietje enGiele van de Voort. Opa van de Voort heb iknooit gekend, hij was elf jaar ouder dangrutje. Hij is overleden toe zijn kinderen nogheel jong waren. Omstreeks 1907 is grutjevoor de tweede keer getrouwd met Thijs deGroote (Lavrijsen). Zij kregen samen viernakénder.Dat Martekes Pietje in dat gezin de broekaan had bleek wel uit het feit dat hunkinderen in Reusel de bijnaam van Pietjeskregen. Het waren Piet van Pietjes, An vanPietjes, Net van Pietje en Marte van Pietjes.Onze pa, Klaos van de Borne, was een vande zes kinderen van Jan van de Borne enMiet Antonise die ze in Reusel Klaose Mietnoemden. In de Eerste Wereldoorlog is hijgemobiliseerd geweest in Utrecht waar hijoppasser was van een officier. Na zijndiensttijd is onze pa op 9 oktober 1919 metdecember 20051

ons moeder getrouwd. Grutje, MartekesPietje zou gezegd hebben toen haar zoonome Thee op trouwen stond: “Es onze Theetrouwt dan moet ons Drieka ok mér trouwen,dan is ze tenminste vurzien!” Vermoedelijkhad ze ook in gedachte dat er dan een helpermeer op het boerenbedrijf kwam want onzepa en ons moeder gingen in een van haartwee boerderijtjes wonen. Volgens hetbevolkingsregister van Reusel gingen onzepa en ons moeder bij grutje inwonen. In datregister staat dat onze pa op 19 oktober 1919is ingeschreven als schoonzoon.Ouderlijk gezinIn het voormalige boterfabriekske aan hetWeijereind ben ik op 12 november 1920geboren. Ook mijn twee andere broers onzeGiele en onze Peter zijn daar geboren. Onzepa is er stukje bij beetje begonnen te boeren.Vooral de veehandel zat onze pa in het bloed.Met handelen en in het begin ook met werkenals knecht kreeg hij wat extra geld bij elkaar.Uit die tijd kan ik me nog herinneren dat ikmijn been heb gebroken. Het gebeurde toenonze pa bij de open schuurdeuren in de wéndzaod on ’t ziechten was wor ik nor stond tekééken. De deuren waaiden tegen mij aan enik kwam eronder klem te zitten met mijnbeen. Het been was lilluk gebroken. DokterJanus Zijlmans uit Bladel moest er aan te paskomen. Hij heeft mijn been eigenhandiggezet. Met dat been aan een katrol heb ik eentijd in bed moeten blijven. Omdat ik in hetbegin nog niet goed kon lopen kwam Mietvan Girtje Sanders, die een paar jaar ouderwas dan ik, mij ophalen om mij naar dekleuterschool te brengen. Het hele stukmocht ik in haar nek zitten, vertelt Jan.In 1926 kocht grutje, Martekes Pietje, tweezogenaamde ontginningen van elk 12 hectaregroot, gelegen in de buurt van de Heibloem.De gemeente Reusel gaf hiervoor toentertijdeen flinke subsidie. Een stuk was voor omeThee van de Voort en het andere stuk vooronze pa. De ontginningen bestonden uit2 hectare vrij goede grond die tegen deHeibloem lag en 10 hectare woeste grondbestaande uit vennen, hei en bos. Op degoede grond gelegen aan de kruising van deHamelendijk en de Heibloem bouwde onzepa een boerderij. De 10 hectare woeste grondwerd door ome Giele van de Voort grotendeelsomgeploegd. Lang niet alle grond kongebruikt worden. Zo was er een stuk vanongeveer 2 hectare waar zelfs in de droogsteHet Auw Marteke(Lavrijsen) met zijnvrouw JoannaNaaikens,omstreeks1910.Het zijn de overgrootoudersaanmoeders kant vanJan van de Borne.Volgens Jan zat hetAuw Marteke goedbij kas.Dienstplichtig soldaatKlaos van de Borneposeert, omstreeks1917, in vol ornaat.Hij was gemobiliseerdin Utrecht endiende als oppasserbij een officier.2 december 2005

Het jonge, gelukkigebruidspaar Jan enCato van den Borne-Geerts, op 2 mei1946. Met eenschaatspartijtje ophet Kroonven is hetallemaal begonnen.De nog vrij nieuweboerderij van Klaosen Drieka van denBorne, omstreeks1930.Klaos en Driekastaan zelf in dedeuropening. Deboerderij is gebouwdaan de Heibloem.SchoonmoederMartekes Pietje heeftvoor hen de boerderijgekocht met daarbijtien hectare ontginningsgrond.zomers nog diep water bleef staan. Het waseen moeras waar niemand in durfde. Ook deandere grond was in het begin niet al te bestom op te boeren. Onze pa riep wel eens: “Utis hier alté wa, of gé verzupt of ut verdreugt!”Op onze boerderij met een stuk of vijf koeien,2 vaarzen, 2 kalveren, een paar zeugen eneen paard moest het hele jaar gespaardworden om de ongeveer 100 zakken kunstmestdie op de boerderij nodig waren tekunnen betalen. Geen wonder dat onze padikwijls zijn heil zocht in de veehandel.Daar is meer mee te verdienen zei hij dan.Zo kocht hij eens op een fokdag van Frös dePalsboer uit Hapert een jonge hengst. ToenFrös hoorde dat andere boeren het over degeweldige stamboekkwaliteiten van zijnhengst hadden kocht hij deze weer directvoor veel meer geld van onze pa terug. Totovermaat van ramp kwam de hengst nietdoor de stamboekkeuring. Maar onze pa hadwel zijn geld op zak, lacht Jan.BuurtbewonersOnze buren op de Heibloem waren, richtingde Lange Dijk 250 meter van ons vandaanome Thee van de Voort en tante DriekaHeesters. Ome Thee overleed al in 1934 aaneen longontsteking. Tante Drieka verhuisdetoen met haar vier kinderen naar de Kruisstraat.Later is die boerderij gekocht door deGelderse boer Gerrit Heunders.Over de Hamelendijk, richting Bladel, boerdeThijs van de Smalle die met An van Hamwas getrouwd. Thijs was voor d’n duvel nietbang en heeft nog veel vee gesmokkeld voorhij in 1950 met zijn gezin emigreerde naarBrazilië. Daar kwam zijn vrouw door eenslangenbeet om het leven. In 1960 was Thijsen de kinderen weer terug in Reusel waar hijopnieuw begon te boeren.De volgende boerderij richting Bladel wasvan Henkes Toontje (Vosters). Zijn zoonSiemme, getrouwd met Siska Schellekensnam later de boerderij over. Na de oorlogging er Toon van Henke Siemme boeren.Lagere schooltijdMijn kameraden waren in die tijd mijn buurtgenootjesGiele en Toon van ome Thee vande Voort. Met hen liep ik ook naar de LagereSchool. Wanneer we niet hoefden te werkenwaren we dikwijls in de bossen te vinden.Vooral veugeltjes zuuken was een geliefdebezigheid van ons.Al op jonge leeftijd hielp ik mee op deboerderij. Dat deed ik liever dan naar schoolgaan. Op een keer had ik mij ziek gemeldtoen tante Net, die met Louke Goudsmids,was getrouwd per ongeluk tegen frater Bertjezei: “Jan van onze Klaos van de Borne kandecember 20053

voorlopig niet naar school want hij is van dekaor gevallen tijdens het koren stapelen.”Waarop frater Bertje riep: “Hoe kan dat, hijzou in bed moeten liggen omdat hij de griepheeft!” Gelukkig was frater Bertje ruimhartigen had hij begrip voor de situatie. Daaromliep het met een sisser af.Vanaf mijn 13 jaar ging ik al ploegen. Wanneeronze pa het paard van de boerderij verhandeldhad moest ik weer aan het nieuwe paardwennen. Ook het handzaaien en melken deedik al op jonge leeftijd, vertelt Jan.Jonge jarenNa mijn lagere schooltijd heb ik op onze deboerderij aan de Heibloem gewerkt. Steedsmeer nam ik het boerenwerk van onze paover zodat hij zijn handen vrij had voor deveehandel. Ook het melken van de koeien wasniet aan onze pa besteed dat deed ons moederaltijd. Later nam ik het ook regelmatig voormijn rekening. Met de boerderij ging hetsteeds beter zo had onze pa in de loop derjaren al zo’n vier hectare grond bijgekocht.Tijdens de oorlogsjaren verdiende onze paextra geld met een andere handel. Belgischesmokkelaars, meestal de gebroeders vanHout uit Dessel, kwamen regelmatig bij onsboerderijproducten kopen zoals érpel, aoier,boter en rogge. Vooral aan rogge was eenmooie cent te verdienen. Tijdens het dorsen,waar altijd controleurs bij waren, moestenzakken rogge achterover gedrukt worden opmomenten dat de controleur even niet keekof binnen aan de koffie zat.Op een avond ging het niet goed. Door eenonbekende Belgische smokkelaar werd er ophet raam geklopt. Hij vroeg aan onze pa:“Hedde nog aoier?” Toen de smokkelaarmet de tas eieren verdwenen was sprong deReuselse veldwachter Peeters achter de hegtevoorschijn met de tas met eieren in zijnhand. Blijkbaar had hij er lucht van gekregendat er vanaf onze boerderij gesmokkeldwerd. Gelukkig was het proces-verbaal nietal te hoog, in ieder geval niet zo hoog datonze pa met deze lucratieve handel stopte,lacht Jan.Jagen en stropenOnze pa had in die tijd een jachtvergunningvoor konijnen. Later werd de vergunningomgezet naar een algemene jachtvergunning.Zijn jachtmaat was Janus van d’n Brauwer(Kerkhofs). Op een keer had veldwachterPeeters gezien dat Janus van d’n Brauwer enonze pa beiden hun geweer richtten op eenkonijn dat op de gemeentegrond liep waarniet gejaagd mocht worden. Hoewel Janusgeschoten had nam onze pa het voor zijnrekening zodat zijn oud geweer in beslaggenomen werd en niet het nieuwe geweerDe boerderij vanzwager Thee van deVoort en zijn vrouwDrieka Heesters.Deze boerderij werdtegelijk met de boerderijvan Klaos vande Borne gebouwden stond ook aan deHeibloem. Later isde Gelderse familieHeunders op deboerderij gekomen.Ook deze boerderijmet bijbehorendegrond werd doormoeder MartekesPietje gekocht.Zwager Thee van deVoort en zijn vrouwDrieka Heesters.Thee overleed op37-jarige leeftijd op30 april 1934.Deboerderij werdverkocht en Driekaverhuisde met haarvier kinderen naarde Kruisstraat.4 december 2005

Wat zullen Klaos enDrieka van denBorne, omstreeks1927, trots geweestzijn op hun inprachtige klerengestoken boys.V.l.n.r. Jan, Giele enPeter.van Janus. Onze pa en veldwachter Peeterswaren geen vrienden, dat is wel duidelijk,vertelt Jan.Janus van d’n Brauwer had op een keer dehond van zijn zwager, burgemeester Goossensuit Bladel mogen lenen om mee te gaanjagen. Omdat het beestje niet goed luisterdehad de burgemeester gezegd: “Es ie nieluistert schiet um dan mér in z’n kont.” Datliep helemaal verkeerd af. Toen Janus tijdensde jacht de hond manieren wilde leren waskennelijk de hond te dichtbij. Hij schoot hetbeestje per ongeluk hartstikke dood.Gelukkig nam zijn zwager het sportief op enbeschouwde hij het ook als een ongeluk.Hoewel onze pa met Janus van d’n Brauwerbevriend was heeft hij hem ook wel eensvoor de gek gehouden. Op een keer wasJanus samen met een andere jager aan hetjagen, één dag voor het jachtseizoen wasgeopend. Onze pa en Bert van Nollekes Toon(Heesters) waren daar in de buurt aan hetploegen toen ze een schot hoorden. Tussende bomen door zagen ze dat er een haas wasgeschoten. De jagers durfden de haas nietmee naar huis te nemen, omdat de dag daaroppas het jachtseizoen begon. Daarom hingenze het beestje aan een boom. Toen de dagdaarop de jagers hun buit wilden ophalenbegrepen ze niet waar deze gebleven was.Onze pa stond het tafereel vrolijk af te kijkenterwijl de haas, waar het allemaal om te doenwas, thuis al in de pot zat, vertelt Jan.Zelf was ik goed in het vangen van hazen dieop het land in hun hazenleger lagen. Tijdenshet ploegen lette ik heel goed op of er op hetland hazen lagen te rusten. Wanneer ik tijdenshet rondploegen dicht bij de haas kwam vroegKoffiepauze op heterf van de boerderijaan de Heibloem,omstreeks 1945.V.l.n.r. Peter, Jan,vader Klaos enmoeder Drieka.Geheel rechts eenzoon van Thijs vande Smalle (van Herk).december 20055

Het gezin van Klaosen Drieka van denBorne, omstreeks1944. Hun zonenv.l.n.r. Jan, Peter enGiele.ik iemand anders even het ploegen over tenemen. Dan zorgde ik dat ik een riek of eenstok in mijn hand had en liep met de ploegmee richting het hazenleger. Daar aangekomenhaalde ik dan flink uit en was het beestjedikwijls het haasje. In één ploegseizoen hebik zo wel eens acht hazen te pakken gekregen!Ook heb ik op ons land wel eens een enkelekeer een strik gezet. Ik weet nog dat er opeen keer een heel grote haas inzat die nogniet dood was. Nadat ik korte metten meehad gemaakt stopte ik het beest onder mijnjas. Thuis aangekomen liet ik de buit trotsaan onze Giele zien. Toen ik mijn jasopendeed was de haas blijkbaar weer totleven gewekt want plotseling nam hij hethazenpad en weg was de buit, lacht JanKameradenVan het begin van de Tweede Wereldoorloghebben we op de Heibloem niet veel gemerkt.Het enige wat mij is bijgebleven is dat we defietsen in het koren hebben verstopt omdat erbeweerd werd dat de Duitsers ze mee zoudennemen.Mijn kameraden waren toen Jan van Wotjes(Vrijsen) en Marte van Jan Dirkx. Zij warenook bij de Reuselse rijvereniging Jeanned’Arc. De paardensport was nagenoeg onsenige vertier. Met echte Belze warmbloedpaardengingen we op concours waar in8-tallen bepaalde figuren werden gereden.Ook deden we wat dressuur. Mijn handicapwas dat onze pa regelmatig het paardverhandelde zodat ik weer opnieuw konbeginnen. Zelfs ben ik wel eens op concoursgegaan met een geleend paard.Later werd onze belangstelling ruimer engingen we voetballen kijken, bezochten wekermissen en kwamen op zondagen regelmatigin een café. Marte Dirkx scharrelde indie tijd met Lies Cox een dochter van deHapertse café-eigenaar Toontje Kox. Het zalKerstmis 1941 geweest zijn toen we afgesprokenhadden op het Kroonven te gaanschaatsen. Ook Cato Geerts uit Hapert eenvriendin van Lies Kox ging mee. Daar op hetKroonven heb ik een oogje op Cato latenvallen. Omdat ik niet kon schaatsen slibberdeik maar wat achter haar aan. Ook ben ik methaar nog naar Hapert gefietst. Het was eengebeurtenis die heel belangrijk bleek te zijnwant we zijn ondertussen al bijna 60 jaargetrouwd. Wel moest ik het nog zien te winnenvan een kaper die op de kust was. Hij was erde oorzaak van dat onze verkering aarzelendbegon. Het duurde een hele tijd voor hetzover was dat ik bij haar thuis mocht komen.Heidemij ontginningenDoor de handel had onze pa geld om onzegrond door het ontginningsbedrijf ‘de6 december 2005

Oogsttafereel uitvroegere tijden. BroerGiele van den Borneis hier, omstreeks1944, bezig met hetmaaien van rogge.Later werd hijdouanebeambte. Datberoep heeft hij40 jaar uitgeoefend.Gouden bruiloft vanKlaos en Drieka vande Borne op 9oktober 1969. Trotsstaat het bruidspaarhier temidden vanhun kinderen, aangetrouwdenen kleinkinderen.Achtersterij v.l.n.r. Giele enzijn vrouw EmmaKerkhofs, Jan en zijnvrouw Cato Geerts enPeter en zijn vrouwAnna van Hoof.Heidemij’ te laten verbeteren. Vooral voorhet ontginnen van de twee hectare moerasmoest veel werk verzet worden. Belgischearbeiders met schop en kruiwagens dedenvoor de Heidemij het werk. Daarbij werdrails aangelegd waarop kiepkarren liepen.Behalve dat we daardoor meer grond kregenwas dat een geweldige verbetering. Onze grondwas goed geëgaliseerd en er waren slotenaangelegd zodat het gezegde van onze pa:“Of gé verzupt of ‘t verdreugt,” verleden tijdwas.VeesmokkelNa de oorlog had onze pa meer zwart geld dandat hij om kon omwisselen omdat daarvoordoor de regering limieten waren gesteld.Gelukkig had Babbel (Toon van Limpt) uitde Straot vier dochters. Op hun namen koneen deel van dat geld omgewisseld worden.In de eerste jaren na de oorlog werd er inReusel wel eens shag en vee gesmokkeld.Op de Hamelendijk woonden we daarvoorideaal. Onze pa kocht op Boschmert paardendie bij Péér Poppeliers aan ’t Reusels Kötjeafgeleverd moesten worden voor verdertransport naar België. Voor ik getrouwd wasliep ik wel eens voor het transport uit om tekijken of de kust veilig was. Op een keerwerd ik bij de grenspaal in de buurt van’t Reusels Kötje aangehouden door de’t Kuuske, de Bladelse veldwachter. Ookwaren er een paar commiezen bij. Daarverzon ik ter plekke een smoesje, ik verteldehen dat hier een Belg zou komen die voormij wat shag, voor eigen gebruik, bij zouhebben. Gelukkig lieten ze me gaan en konik de personen die met de paarden onderwegwaren nog waarschuwen. Het is wel eensvoorgekomen dat ik commiezen tussen dekoeien zag doorrijden die zowel aan deBladelse als aan de Reuselse kant van deHamelendijk stonden. Die nacht werd wegensde commiezen het vee uit voorzorg bij Martevan Jan Marte (van Gompel) in de stal gezet.Na mijn trouwen met Cato ben ik metsmokkelen gestopt omdat zij het niet goedvond, vertelt Jan.Eigen gezinOp 2 mei 1946 ben ik met Cato getrouwd.De eerste twee jaar zijn we gaan wonen in deouderlijke boerderij van Cato die in Hapertaan het Kerkepad stond. Haar ouders leefdenniet meer, alleen haar broer Toon was nog opde boerderij. In lijn met de familietraditiebestond het huwelijkscadeau uit twee koeien.De kost verdiende ik in die tijd als knecht.Voor ongeveer twee gulden en vijftig centper dag werkte ik beurtelings op de boerderijvan mijn schoonouders en op de boerderijvan onze pa in Reusel. In Hapert zijn onzezonen Niek en Jan geboren.Van het erfdeel van ons Cato kon ik deboerderij van Janus Verhagen kopen. Dedecember 20057

oerderij met twee hectare grond lag aan deDeenestraat in Reusel. Een jaar later werd deboerderij overgedragen aan Jan van MartekesGust (Lavrijsen). We kregen er drie hectaregrond voor terug die gelegen was in de buurtvan het Kroonven. Na enig aandringenkonden we de boerderij van onze pa aan deHeibloem kopen. Mijn ouders bleven daartoen bijwonen.Aan de Heibloem zijn onze drie dochters An,Riek en Leen geboren waarna ons vijftalcompleet was. Omstreeks 1970 heb ik deboerderij verkocht aan zoon Jan die er metzijn zonen een heel groot varkensbedrijf vanheeft gemaakt, vertakt tot ver buiten Reusel.Ons Cato en ik hebben aan de Heibloem eennieuw huis met varkensstal gebouwd met éénhectare grond erbij. Met het mesten van ongeveer350 varkens en het houden van eentwaalftal stieren konden wij daor onze kopgoed boven wotter hauwen.Al onze kinderen zijn boer geworden en daarzijn we best trots op, vertelt Jan.Oude dagZeven jaar geleden zijn wij in ’t Busseltjegaan wonen. Hoewel Cato daar in het beginwel moeite mee had hebben we er goeienaord gekregen. Wel is het jammer dat MarteDirkx en Jan van Herpt waar we lang bevriendmee waren overleden zijn. Daardoor hebbenwe veel minder aanloop gekregen.Momenteel hebben we samen een rustigeoude dag. We moeten wel omdat Cato enkelejaren geleden een grote hartoperatie heeftmoeten ondergaan en het daardoor rustig aanmoet doen. Wel rijden we nog wel eens metde auto uit om de kinderen te bezoeken. Wehebben op dit moment achttien kleinkinderenen ook al drie achterkleinkinderen waar weheel trots op zijn, vertelt Jan.Gouden bruiloft vanJan en Cato van denBorne-Geerts op 2mei 1996. het feestwerd gevierd in deVrachtkar. Hunkinderen vooraanv.l.n.r. Nico, Leen enJan.Achter Riek en An.Heel trots zijn Jan enCato van den Borneop hun achterkleinkinderen.Dit zijnFran en Brigit. Hetzijn beide kleinkinderenvan hunzoon Jan.8 december 2005

Jan en Cato van denBorne temidden vanhun kinderen, aangetrouwdenen achterkleinkinderen,tijdenshun gouden bruiloftop 2 mei 1996. Hetschaatspartijtje ophet Kroonven van54 jaar geleden heeftheel wat te weeggebracht!Het jongste achterkleinkindAlex in dearmen van overgrootmoederCato Geerts.Overgrootvaderhoudt alles goed inde gaten. Het is hetkleinkind vandochter Riek.SlotJan van de Borne heeft evenals zijn vaderKlaos hard gewerkt om het boerenbedrijf opte bouwen en in stand te houden. Vooral voorde oorlog moest er, op de niet al te bestezandgrond, hard geploeterd worden om eenboterham te verdienen. In de voetsporen vanzijn vader werd er van de mogelijkhedengebruik gemaakt die de tijd bood. Zo werd erwel eens niet helemaal volgens de regels eenhaas gevangen en gebruik gemaakt vansmokkelvoordelen.Jan heeft zich wat het boerenbedrijf betreftaangepast aan de tijd en heeft het stokje vanhet boeren doorgegeven aan zijn nageslacht.Het is niet toevallig dat alle vijf kinderen zijngaan boeren. Hij en zijn vrouw Cato latenmerken dat ze trots zijn op hun kinderen,kleinkinderen en achterkleinkinderen om watze zijn en wat ze bereikt hebben. Daaromstellen we met recht vast dat Jan van Klaosvan den Borne een echte Reuselnaar genoemdmag worden.december 20059