Watersysteemplan Veenkoloniën - Hunze en Aa's

Watersysteemplan VeenkoloniënEindconcept, Veendam, februari 2008

watersysteemplan Veenkoloniën1

InhoudsopgaveInhoudsopgave ...................................................................................................................................... 2Samenvatting ......................................................................................................................................... 4Samenvatting ......................................................................................................................................... 41. Inleiding................................................................................................................................... 141.1 De Veenkoloniën ...................................................................................................................... 141.2 Visie.......................................................................................................................................... 141.3 Doelen ...................................................................................................................................... 151.4 Aanpak...................................................................................................................................... 161.4.1 Geldigheidsduur van het watersysteemplan Veenkoloniën............................................. 161.4.2 Uitgevoerd onderzoek...................................................................................................... 171.4.3 Proces.............................................................................................................................. 171.5 Opzet watersysteemplan .......................................................................................................... 182. Watersysteem Veenkoloniën................................................................................................. 202.1 Autonome ontwikkelingen tot 2050........................................................................................... 202.2 Regionale ontwikkelingen tot 2015........................................................................................... 222.3 Wensbeeld Veenkoloniale gebied 2050................................................................................... 243. Strategie korte termijn (tot 2015) .......................................................................................... 263.1 Programma van eisen korte termijn (2015).............................................................................. 263.2 Regionale wateropgave ............................................................................................................ 263.2.1 Ontlasting van de boezem ............................................................................................... 263.2.2 Wateroverlast uit oppervlaktewater ................................................................................. 283.2.3 Reguliere wateropgave.................................................................................................... 293.3 Stedelijke wateropgave............................................................................................................ 303.3.1 Wateroverlast uit oppervlaktewater ................................................................................. 313.3.2 Water op straat ................................................................................................................ 313.3.3 Grondwateroverlast ......................................................................................................... 323.4 Watertekort ............................................................................................................................... 363.4.1 Regionale droogte ........................................................................................................... 363.4.2 Verdroging natuur ............................................................................................................ 383.4.3 Watertekort stedelijk ........................................................................................................ 393.5 Waterkwaliteit ........................................................................................................................... 403.5.1 Europese Kaderrichtlijn Water......................................................................................... 403.5.2 KRW – methode Veenkoloniën........................................................................................ 443.6 Grondwaterkwaliteit.................................................................................................................. 483.7 Stedelijk water .......................................................................................................................... 483.8 Waterbodems ........................................................................................................................... 503.9 Recreatie & Beleving................................................................................................................ 543.10 Beheer en Onderhoud .............................................................................................................. 573.11 Monitoring en Evaluatie ............................................................................................................ 584. Strategie lange termijn (tot 2050).......................................................................................... 604.1 Ruimte voor water .................................................................................................................... 604.1.1 Landelijk gebied............................................................................................................... 604.1.2 Stedelijk gebied................................................................................................................ 624.2 Droogte en verdroging.............................................................................................................. 634.3 KRW ambitieniveau Kanalen en Runde................................................................................... 65watersysteemplan Veenkoloniën2

4.4 Waterbodems............................................................................................................................ 664.5 Recreatie & beleving ................................................................................................................ 664.6 Beheer en Onderhoud.............................................................................................................. 665 Organisatie en communicatie ............................................................................................... 685.1 Organisatie samenwerking ....................................................................................................... 685.2 Communicatie........................................................................................................................... 696 Maatregelen en kosten........................................................................................................... 72Achtergronddocumenten.................................................................................................................... 74Bijlage 1: Maatregelenprogramma watersysteem Veenkoloniën (tot 2050) .................................. 82Bijlage 2: Hoogtekaart......................................................................................................................... 76Bijlage 3: Kwel & Infiltratie ................................................................................................................ 77Bijlage 4: Gemiddeld Hoogste Grondwaterstand............................................................................. 78Bijlage 5: Functiekaart POP Groningen II ......................................................................................... 79Bijlage 6: Functiekaart POP Drenthe II.............................................................................................. 80Bijlage 7: Ontwikkelingskaart POP Drenthe II .................................................................................. 81watersysteemplan Veenkoloniën3

Samenvatting• InleidingHet Waterschap Hunze en Aa’s heeft in samenwerking met de gemeenten Winschoten, Veendam,Pekela, Borger-Odoorn en Emmen het watersysteemplan Veenkoloniën opgesteld. Ditwatersysteemplan vormt de basis voor de verschillende gemeentelijke waterplannen die al zijngemaakt of geactualiseerd worden. Het plan voldoet aan de eisen van het Regionaal BestuursakkoordWater (RBW) en de Kaderrichtlijn Water (KRW) om het watersysteem in het landelijke en hetstedelijke gebied van de Veenkoloniën op orde te krijgen en te houden. Hierbij gaat het om dealgehele veiligheid van grondgebruik, anticiperen op wateroverlast en watertekort, verbeteren van dewaterkwaliteit, rekening houden met de effecten van klimaatsverandering en maaivelddaling. Tevenszijn de consequenties van de nieuwe Europese eisen voor de waterkwaliteit geanalyseerd voor deVeenkoloniën, en worden waar nodig aanvullende maatregelen voorgesteld. Het plan is in nauwoverleg met de omgeving tot stand gekomen.Dit watersysteemplan Veenkoloniën, inclusief het maatregelenplan, vormt voor de komende jaren uitbeleidsmatige uitgangspunt voor het waterbeheer in de Veenkoloniën. Hiervoor is in een eerderstadium in de Inventarisatienota de wateropgaven gedefinieerd (Waterschap Hunze & Aa’s, 2006).• GebiedsbeschrijvingDe Veenkoloniën kent een unieke ontstaansgeschiedenis.De veenontginning, die in de 15 e eeuw al is gestart, heefteen landschap achtergelaten dat gekenmerkt wordt doorgrootschalige openheid en langgerekte kanalen, wijken enlintbebouwingen. (figuur 1)Het grondgebruik is overwegend agrarisch. In het gebiedliggen enkele grote stedelijke kernen zoals Emmen,Stadskanaal, Veendam en Winschoten. Verder wordt debebouwing vooral gekenmerkt door lange linten parallel aande grote kanalen.In de Veenkoloniën komt vrij weinig natuur voor. De meestenatuur is te vinden rondom Emmen; het Oosterbos en Valtherbos. Rondom Oude Pekela liggen hetEmergobos en het Pekelderbos. De natuur in het Groninger deel is kleinschalig en versnipperd.• Visie, doelen en (beleids)ontwikkelingenOp 14 mei 2001 presenteerde de Commissie Hoekstra 1 voor de Veenkoloniën haar rapport 'Vanafhankelijkheid naar kracht'. Het advies van de commissie luidde als volgt:'Een integrale aanpak is noodzakelijk om de kracht van de Veenkoloniën - rust, ruimte en nieuwemogelijkheden - optimaal te benutten en de zwakte - afhankelijkheid van de omgeving,eenzijdigheid, een negatief imago en sociaal-economische achterstanden - af te wenden'.Het rapport en haar conclusies heeft geleid tot o.a. het instellen van de stuurgroep “Agenda voor deVeenkoloniën” en het verschijnen van een aantal visies en plannen. In de stuurgroep hebben zitting:de beide provincies (2), de betrokken gemeenten (11) en twee waterschappen (2).watersysteemplan Veenkoloniën4


De visies en plannen hebben gemeen dat ze tot doel hebben het versterken van de sociale, ruimtelijkeen economische situatie en sfeer. Doel van het watersysteemplan Veenkoloniën is het maken van eenafwegingskader en een maatregelenplan voor het waterbeheer in het stroomgebied van deVeenkoloniën.Het watersysteemplan vormt de onderlegger voor de gemeentelijke waterplannen en nieuweruimtelijke ontwikkelingen. Voor het waterschap vormt het een onderlegger voor het eigen Beheerplanen het stroomgebiedsbeheerplan. Het stroomgebiedbeheersplan dat mede wordt opgesteld tenbehoeve van de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW).Een nevendoel bij het opstellen van het watersysteemplan Veenkoloniën is het verbeteren van deonderlinge samenwerking tussen waterschap en gemeenten binnen de gehele watercyclus. Daarnaaststreven we naar een meer open communicatie met de omgeving, en het vergroten van debewustwording bij overheden, belangenorganisaties en burgers van de consequenties van deklimaatsveranderingen voor het beheer van het Veenkoloniën-watersysteem.Het uitvoeringsprogramma geldt voor de periode tot 2015, voor de periode erna worden de strategieënen oplossingsrichtingen opnieuw geëvalueerd en benoemd.Dit watersysteemplan Veenkoloniën is een bijzonder plan, omdat hierin zowel de consequenties vanRBW-afspraken over klimaatverandering als eisen vanuit de Kaderrichtlijn Water zijn uitgewerkt.• Autonome ontwikkelingen tot 2050De komende decennia zal de verandering van het klimaat doorzetten. Ook nu al is duidelijk te zien datde temperatuur langzaam stijgt. Op basis van deze KNMI-gegevens wordt verwacht dat detemperatuur toeneemt, dat het vaker zal regenen en dat de buien heviger zullen zijn, dat deverdamping toeneemt en de zeespiegel zal stijgen (het gaat hierbij om het middenscenario).Momenteel zijn er afspraken gemaakt over de maximale hoeveelheid water die uit het IJsselmeeronttrokken mag worden ten behoeve van de waterbehoefte in Oost Groningen en Drenthe. Doortoenemende verdamping en langere perioden van droogte zal de vraag naar wateraanvoer toenemen.De bodem in de Veenkoloniën daalt. Dit heeft drie oorzaken: gaswinning, zoutwinning enveenoxidatie. Als gevolg van de gaswinning ontstaat bodemdaling in grote delen van Groningen ookaan de noordzijde van de Veenkoloniën in de buurt van Veendam. De bodemdaling door gaswinningheeft gevolgen voor de waterhuishouding in het gebied. Zo verzakken kaden, kan er schade ontstaanaan kunstwerken en kunnen grote verschillen ontstaan binnen peilgebieden.Naast gaswinning vindt specifiek in de Veenkoloniën ook (magnesium)zoutwinning plaats. Dit gebeurtop een drietal plaatsen: ten westen van Veendam bij Tripscompagnie, bij Zuidwending en bijHeiligerlee.Een groot deel van de boven- en ondergrond in de zuidelijke Veenkoloniën bestaat uit veen. Door dehuidige relatief diepe ontwatering wordt een groot deel van het bodemprofiel van het veenblootgesteld aan de lucht waardoor het oxideert en de bodem geleidelijk daalt. Veenoxidatie is, doormenselijk ingrijpen, een zichzelf instandhoudend proces.• Regionale ontwikkelingen tot 2015Met de uitvoering van het project Masterplan Kaden worden kaden langs het boezemwatersysteemopgehoogd en/of versterkt. Aanleiding voor het aanpassen van de kaden is de wateroverlast van1998, toen duidelijk werd dat de boezem van Hunze en Aa’s niet bestand was tegen extreem veelwater. Tot 2015 wordt 200 km. kaden aangepakt langs het boezemsysteem. Op deze manier wordteen veiligheidsniveau van 1/100 jaar gerealiseerd.Aanleiding voor het inrichten van bergingsgebieden is, net als voor het Masterplan Kaden, dewateroverlast van 1998. Doel van het inrichten van bergingsgebieden is het vergroten van deboezemcapaciteit in extreme (nood) en reguliere situaties.watersysteemplan Veenkoloniën6

De betrokken gebiedspartners hebben zich middels het projectplan voor de Runde gecommitteerd aaneen inspirerende ambitie voor een economische en ecologische kwaliteitsimpuls voor het beekdal vande Runde. De thema’s van de Runde richten zich op een kwaliteitsimpuls voor natuur, recreatie,landschap, waterbeheer, cultuurhistorie en organisatie & financiering.Herstel van de recreatieve vaarverbindingen in Oost-Groningen en Zuidoost Drenthe, geeft impulsenaan de sociaal-economische situatie van de Veenkoloniën en is één van de agendapunten van deAgenda voor de Veenkoloniën. De oude kanalen welke vroeger voor de turfvaart werden gebruikt,worden hersteld en voor de recreatieve toervaart geschikt gemaakt.De landbouw is sterk in beweging. Naast de voorzettende schaalvergroting en samenwerking wordtook naarstig gezocht naar een breder assortiment aan gewassen en combinaties aan teelten. Eenverdere innovatie in de landbouw staat op het punt verder te worden ontwikkeld. De toekomstigemogelijkheden die er liggen rondom de ontwikkelingen in de ICT voor bijvoorbeeld beregening,gewasbescherming en bemesting staan op het punt te worden opgepakt. Daarnaast staat ook deenergie opwekking en/of energieteelt nog in de kinderschoenen, maar zal deze sector zich ook verderblijven ontwikkelen. De ontwikkelingen in de landbouw zijn van grote invloed op het watersysteem.Natuurgebieden in Groningen en Drenthe zijn kleinschalig en liggen verspreid. Enkele natuurgebiedenhebben zich na de ontginning kunnen ontwikkelingen met een eigen dynamiek.Het tussenliggende landschap is vaak ook niet ingericht om uitwisseling van flora en fauna tebevorderen. De ‘versnippering’ van natuurgebieden wordt voor een deel ondervangen met de aanlegvan de ecologische verbindingszones.• Strategie korte termijn (2015)Er is onderscheid gemaakt tussen het op orde krijgen van het watersysteem van de Veenkoloniën tot2015 en het op orde houden op de langere termijn (na 2015). In de volgende paragrafen is per themavooral uitgewerkt welke maatregelen en mogelijke pakketten aan maatregelen nodig zijn om hetsysteem op orde te krijgen (tot 2015).Zoals nu bekend, moeten op de lange termijn (tot 2050) maatregelen worden gezocht en uitgevoerdom de volgende doelen te bereiken:o VEILIGHEID Kaden en boezemkeringen zijn op peil.o WATEROVERLAST Ruimte voor water is gevonden binnen de Veenkoloniën omca. 3,8 miljoen m 3 water vast te houden ter ontlasting van de boezem;o WATERTEKORT Beperken van het watergebruik, de waterbehoefte en het waarborgenvan de wateraanvoer;o WATERKWALITEIT Bereiken van hoogst haalbare ecologische ambitie voor de KRWwaterlichamen (het ambitieniveau moet nog worden vastgesteld) en eenverbetering van de waterkwaliteit in zijn algemeenheid.VeiligheidDe boezemkaden zijn nog voor verschillende trajecten niet op sterkte en/of hoogte gebracht, maardoor de al geplande maatregelen (Masterplan Kaden) zullen de boezemkaden in 2015 op orde zijn.De veiligheidsnorm van 1/100 jaar wordt dan gehaald.WateroverlastIn de huidige situatie voldoet in de Veenkoloniën ca. 290 ha van het totale gebied niet aan deze normvan 1/75 jaar. Een zeer klein oppervlak, aangezien de landelijke norm wel wordt gehaald voor dezewatersysteemplan Veenkoloniën7

290 ha. Het waterschap zal zich echter inzetten om de knelpunten, die zich eens in de 1/75 jaar tochkunnen voordoen, aan te pakken (inspanningsverplichting).Voor de reguliere wateropgave kan worden geconcludeerd dat in de huidige situatie er geenknelpunten voorkomen en er geen urgente maatregelen zijn om aan te pakken tot 2015. Wanneerkansen zich voordoen wel meeliften met projecten en er voor zorg dragen dat het watersysteem vande Veenkoloniën verder wordt verbeterd en met de ontwikkelingen in het landelijk gebied blijftmeegroeien.Na inventarisatie en toetsing aan de NBW-inundatienorm kan geconcludeerd worden dat voor enkelestedelijke gebieden knelpunten naar voren zijn gekomen voor Stadskanaal/Musselkanaal,Valthermond en Emmer Compascuum. Hieraan zal aandacht moeten worden besteed en bij voorkeurmeeliftend bij herstructurering van wijken of rioolrenovatie.In de toekomst zal de extra waterafvoer als gevolg van de klimaatverandering in het stedelijk gebiedzelf moeten worden vastgehouden, daarom ook bij geen aanwezige knelpunten toch nagaan of erextra ruimte voor water in de plannen meegenomen kan worden.Voor alle gemeenten kan geconcludeerd worden dat water op straat voorkomt ten gevolge vanonvoldoende berging in de riolering. In sommige waterplannen en Gemeentelijke Rioleringsplannenzijn maatregelen geformuleerd om deze knelpunten op te lossen. Volgens het NBW en RBW dienendeze knelpunten voor 2015 te worden opgelost. Het komt er daarbij op neer dat het afstromendehemelwater van verharde oppervlak kort in rioleringen (HWA) verblijft en zo snel mogelijk kanafstromen naar het oppervlaktewater. In de toekomst kunnen door de voorspelde klimaatveranderingmogelijk nieuwe knelpunten ontstaan.In enkele gemeenten is sprake van structurele grondwateroverlast. In de waterplannen van degemeenten worden maatregelen geformuleerd om de knelpunten op te lossen.In de toekomst wordt bij nieuwbouw, zowel bij herstructurering, inbreiding- als uitbreidingslocaties,rekening gehouden met eventuele grondwateroverlast. De waterkansenkaart is daarbij een belangrijkhulpmiddelen en geeft inzicht in de geschiktheid van de bestaande of beoogde plangebieden.WatertekortDe zand- en veenbodems in de Veenkoloniën zijn zeer droogtegevoelig en kunnen in droge jarenleiden tot opbrengstenderving in de landbouw. In de toekomst zal er door de toenemende verdampingsteeds meer water nodig zijn in het gebied.De wateraanvoer vanuit het IJsselmeer is nog steeds gegarandeerd. Mogelijk kan dit in de toekomstveranderen, omdat het IJsselmeer ook afhankelijk is van de aanvoer van de Rijn.Van de in totaal 1.640 ha natuurgebied in de Veenkoloniën is 96% geheel of gedeeltelijk verdroogd.Het grootste areaal aan verdroogd natuurgebied ligt in de provincie Drenthe (ca. 1.400 ha). In detoekomst zal bij nieuwe ontwikkelingen met betrekking tot de natuurgebieden of in de directeomgeving van de natuurgebieden, aandacht moeten zijn voor verdrogingsaspecten zodat doorverdroging de kwaliteit van de aanwezige natuur niet verslechterd en er niet opnieuw verdroogdenatuurgebieden ontstaan. Door recent uitgevoerde projecten (in 2007) is de verdroging aangepakt vanhet natuurgebied De Wiede (Veendam) en het natuurgebied Berkenrode (Barger-Compascuumt). Inhoeverre de uitgevoerde maatregelen effect zal hebben op de verdroging zal uit monitoring moetenblijken.Het aanwezige oppervlaktewater binnen stedelijke gebieden zien als een kans voor de drogeperioden. Hemelwater dient daarbij zo optimaal mogelijk in het oppervlaktewatersysteem te wordeningebracht. Hierdoor zal de waterkwaliteit verbeteren en het draagt bij aan het minder belasten vanhet wateraanvoerstelsel.WaterkwaliteitOp basis van de huidige normen en met de huidige meetgegevens zijn geen overschrijdingen bekendwatersysteemplan Veenkoloniën8

voor nikkel en koper en zullen de normen hoogst waarschijnlijk nog worden aangepast.Het waterschap gaat agrarische natuurverenigingen benaderen om samen te werken aan alternatievemethoden en/of emissiereductie. Naar verwachting worden de KRW-normen in november 2006vastgesteld. Eventueel zal dan nog een aanvullende toetsing op de resultaten plaatsvinden.Voor chloride geldt dat op basis van de trendanalyse wordt verwacht dat chloride gehalten van dewateren in de bandbreedte van de huidige normen vallen. De gehalten voor fosfaat en stikstof vallenvoor alle waterlichamen te hoog uit. Deels is al invulling gegeven aan de monitoring en evaluatie. Deevaluatie van de KRW moet nog worden opgesteld.Er zijn nog geen maatregelen voorgesteld voor de grote grondwaterlichamen. Deze voldoen aan detoetswaarde.Robuuste waterpartijen worden aangelegd. Breed, diep met natuurvriendelijke flauwe oevers. Hetafstromende hemelwater van daken, erf- en straatverhardingen wordt schoon gehouden en in hetstedelijke watersysteem gebracht.Voorlichting aan particulieren en grondgebruikers is nodig, om particulieren er zich bewust van te latenworden welke acties vermeden moeten worden om een verslechtering van de waterkwaliteit te krijgen.In het deelstroomgebied de Veenkoloniën zijn al grote inspanningen geleverd om (achterstallig)baggeronderhoud weg te werken. De recreatieve vaarwegen zijn inmiddels op orde en zijn goedbevaarbaar. Van de beroepsvaarwegen (Winschoterdiep en A.G. Wildervanckkanaal) begint denautische diepte voor de beroepsvaart kritiek te worden en hier en daar zijn al diepgangsproblemen.In andere grotere watergangen in het bebouwde gebied zijn her en der lokale knelpunten.In het landelijke gebied wordt regulier gebaggerd.Voor de Veenkoloniale waterbodems ligt de enorme opgave om in 2015 voor ca. 510.000 m3 aanwaterbodems te baggeren en hiervoor ook verwerkingscapaciteit te vinden.Feit is dat de potentiële hoeveelheid vrijkomende baggerspecie de regionale verwerkingscapaciteitoverstijgen en derhalve tot de “probleemspecie” wordt benoemd. In de regio zal serieus gezochtmoeten worden naar geschikte locaties voor verwerking van baggerspecie. Het Regionaalbestuursakkoord waterbodems moet het (bestuurlijke) draagvlak vergroten om de problematiekvoortvarend aan te pakken.Brede maatschappelijk kijkHet voormalige kanalen en wijkenstelsel en de waterstaatkundige werken zijn ook vanuitcultuurhistorisch oogpunt van belang.Bij recreatieprojecten moet vooral gezocht worden naar meekoppelkansen. Voor het bevorderen vaneen positieve beleving en betrokkenheid door burgers speelt voorlichting en inrichting vanwaterpartijen een belangrijke rol. Burgers actief betrekken bij het water in de eigen omgeving.Het Onderhoudsbeheersplan geeft richting en beleid voor de wijze waarop het waterschap zijnonderhoud van de hoofdwatergangen wil uitvoeren. Voor de exoten en het belang van voldoendewateraanvoer zal met het waterschap Velt en Vecht overleg plaatsvinden.Overname van het stedelijk waterbeheer zal verder vorm krijgen en in overeenkomsten per gemeenteworden vastgelegd.• Strategie lange termijn (2050)De boezem dient te worden ontlast met extra water afkomstig uit o.a. de Veenkoloniën. Tevensrekening houdende met de bodemdaling en klimaatveranderingen, dient er in het totale watersysteemvan de Veenkoloniën ca. 3,8 miljoen m3 water vastgehouden worden voor 2050. Hiervoor dient in hetwatersysteemplan Veenkoloniën9

estaande watersysteem de nodige ruimte te worden gezocht. Nader onderzoek naar locaties enwijze van ontlasten zal tot 2015 verder plaatsvinden.Voor de lange termijn moet rekening worden gehouden met een eventuele wijziging in de klimaatscenario’s.Voordat voor de lange termijn dure maatregelen worden genomen, moet steeds recenteinformatie worden geanalyseerd.Op bepaalde plekken in de Veenkoloniën zal de bodem bij huidig landgebruik dalen als gevolg vanveenoxidatie. De bodemdaling bedraagt plaatselijk 40-50 cm. Het areaal dat zal inunderen bij eennorm van 1/75 jaar neemt door veenoxidatie toe tot ca. 500 ha in 2050 (indicatief).Lokaal kunnen door de bodemdaling als gevolg van gas- en zoutwinning problemen ontstaan.Problemen die kunnen ontstaan als gevolg van de gas- en zoutwinning worden door middel van eenpakket aan waterhuishoudkundige maatregelen ondervangen.De bodemdalingen zullen in de praktijk worden gecontroleerd en bij grotere dalingen zullenmaatregelen getroffen worden, door de veroorzaker, om de negatieve effecten te compenseren.Voor het op orde houden moeten knelpunten worden opgelost en zullen per (clusters van)peilgebieden oplossingen worden benoemd. Het uiteindelijke doel, ca. 3,8 miljoen m 3 watervasthouden in 2050, binnen het watersysteem van de Veenkoloniën.Door de klimaatsverandering zullen peilfluctuaties toenemen, waardoor lokaal van nature al natteplekken nog natter kunnen worden. Door peilbeheer op maat kan worden ingespeeld op deklimaatsveranderingen en bodemdalingen.Alle gemeenten hebben een inspanningsverplichting om kansen te benutten in het stedelijke gebiedom ruimte te benutten en water vast te houden. Bij nieuwbouwprojecten dient vanaf het beginvoldoende open water te worden ingepland. In herstructureringsprojecten moet naar berging wordengezocht om voorbereid te zijn op de klimaatsveranderingen en overlast te voorkomen.De oplossing voor het tijdelijk bergen van grote hoeveelheden neerslag in stedelijk gebied ligt in hetbepalen van een strategie hoe multifunctioneel om te gaan met de aanwezige open ruimten.Onderzoek zal moeten uitwijzen hoe groot het potentieel van deze gebieden is en wat een juistestrategie is.De waterkansenkaarten zullen mede bepalend zijn voor onder andere de locatiekeuzen en bouwwijzeom grondwateroverlast te helpen voorkomen. Daarnaast zal vervolgens voor de opvang van hetovertollig hemelwater ruimte in het oppervlaktewater aanwezig moeten zijn.De stedelijke wateropgave van alle gemeenten binnen het watersysteem Veenkoloniën zullen wordensamengevoegd en overzichtelijk gepresenteerd met de bijbehorende maatregelen.Samen met de Waterleidingmaatschappij Drenthe (WMD), het Waterbedrijf Groningen en deprovincies zal worden gekeken naar het maatschappelijk nut van eventuele verplaatsingen en zalonderzoek plaatsvinden naar alternatieve bronnen om droogte en verdroging tegen te gaan.De wateraanvoer en het efficiënt inzetten van het aanwezig oppervlaktewater kan nog verdergeoptimaliseerd worden met technische maatregelen en automatisering van het peilbeheer en dewateraanvoer. Onderzoek naar minder droogtegevoelige teelten in landbouw zal verder plaatsvinden.Daarnaast kan de bewustwording bij burgers verder bevorderd worden, zodat met water bewust wordtomgegaan en gebruikt. Schaarste in de zomer zal een bijdrage vragen van de burgers in het verlagenvan het waterverbruik, zowel voor het schone drinkwater als ook het hemel- en oppervlaktewater.Schoon (drink)water is nu nog vanzelfsprekend, maar zal steeds schaarser worden.Gemeente zullen bij bestemmingsplannen rekening houden met het waterbeheer voor aanwezigenatuurgebieden en compenserende maatregelen treffen als dat nodig is. Bij planvorming in hetbuitengebied ruimte voor water inplannen.Naar de toekomst toe is de noodzaak aanwezig om een regulier baggerprogramma in te stellen vooralle waterbodems en hiervoor de benodigde financiering structureel wordt geregeld. Het is essentieelwatersysteemplan Veenkoloniën10

en wenselijk dat de slibaanwas in evenwicht komt met het baggertempo. Op deze manier kan nietopnieuw achterstand ontstaan.Water heeft een belangrijke plaats bij verschillende vormen van recreatie en beleving hiervan. Dekanalen- en wijkenstructuur van de Veenkoloniën is uniek en is het waard te behouden en tebeschermen en te gebruiken bij de vele vormen van recreatie.Tijdens de planvorming wordt voldoende rekening gehouden met het beoogde beheer en onderhouden worden hiervoor principe afspraken gemaakt. Het is daarom van belang de voorwaarden voor eenoptimaal beheer en onderhoud, zoals functie, bereikbaarheid en inrichting waterpartijen, goed mee tenemen in de planvorming.De klachtenafhandeling van burgers kan verder worden geoptimaliseerd en de onderlingesamenwerking blijft noodzakelijk, conform de afspraken in het RBW en rond de KRW.Voor het afstemmen van waterzaken tussen gemeenten onderling en met het waterschap is een“contactpersoon water” bij iedere gemeente gewenst.Er is een start gemaakt met het waterloket dat de komende jaren verder zal worden uitgewerkt.Op dit moment wordt vooral op ad hoc basis samengewerkt tussen de communicatieafdelingen vanhet waterschap en gemeenten. Voor de diverse doelgroepen en strategie bepalen die effectief is enaanslaat. Naar de toekomst toe zal er meer gecommuniceerd gaan worden over hetwatersysteemplan en zijn wellicht combinaties mogelijk met de gemeentelijke waterplannen.• Maatregelen en kostenHet betreft maatregelen voor én na 2015, waarbij ook is aangegeven of de maatregel bijdraagt aaninvulling van kwantiteitsopgaven (WB21) of kwaliteitsopgaven (KRW). De maatregelen en kostenvolgen uit de inhoudelijke analyse van dit watersysteemplan, maar zijn ook getoetst op haalbaarheiden betaalbaarheid. Daaruit is gebleken dat de extra kosten die gemaakt moeten worden om dewateropgaven in te vullen uiteindelijk leiden tot een jaarlijkse lastenstijging die beneden 2% blijft.watersysteemplan Veenkoloniën11


Omstreeks 1740 Omstreeks 1851-1855Omstreeks 2000(in oranje ingetekend het vroegere Runde systeem)Omstreeks 1911Historische ontwikkeling van hetveenkoloniale landschap.(Omgeving Roswinkel en Ter Apel)watersysteemplan Veenkoloniën13

1. InleidingDe wateroverlast in de jaren negentig heeft laten zien dat het waterbeheer in Nederland nog niet wasvoorbereid op de toekomst. Door de klimaatverandering en de toename van het verhard oppervlakwordt de kans op wateroverlast steeds groter. Ook neemt door de temperatuurstijging de verdampingtoe, waardoor in de zomer steeds vaker een watertekort zal optreden. Het waterbeheer dient hieropvoor de 21 e eeuw voorbereid te zijn. Daarnaast is er voor waterkwaliteit extra regelgeving gekomendoor de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) vast te stellen.Binnen het beheersgebied van het waterschap Hunze en Aa’s worden 6 afzonderlijke watersystemenonderscheiden. Dat zijn; Duurswold, Oldtambt/Fiemel, Westerwolde, Drentse Aa, Hunze enVeenkoloniën. Naast deze 6 watersystemen vormt het boezemsysteem het centrale watersysteem datvoor de berging, af- en aanvoer van water zorgt voor al deze watersystemen.Dit plan betreft het watersysteem Veenkoloniën en is bedoeld om helder en concreet alle geplandedoelen te ordenen en de beoogde maatregelen in te plannen en te halen. Door het uitvoeren vanmaatregelen zal de inspanning aangegaan worden om het Veenkoloniale watersysteem op orde tekrijgen (in 2015) en daarna op orde te houden (naar 2050). In alles wordt daarbij rekening gehoudenmet de doelstellingen Waterbeheer 21 e eeuw (WB21) en de gestelde systematiek en Europese eisenvoor waterkwaliteit (KRW).We willen graag dat het watersysteemplan, in verband met gebiedsgericht en integraal werken,daarnaast gebruikt gaat worden om inzicht te krijgen in het regulier werk en het stellen van prioriteitenvan activiteiten van mensen en investeringen.1.1 De VeenkoloniënDe Veenkoloniën kent een unieke ontstaansgeschiedenis. De veenontginning, die in de 15 e eeuw al isgestart, heeft een landschap achtergelaten dat gekenmerkt wordt door grootschalige openheid enlanggerekte kanalen, wijken en lintbebouwingen. (figuur 1)Het grondgebruik is overwegend agrarisch. In het gebied liggen enkele grote stedelijke kernen zoalsEmmen, Stadskanaal, Veendam en Winschoten. Verder wordt de bebouwing vooral gekenmerkt doorlange linten parallel aan de grote kanalen.In de Veenkoloniën komt vrij weinig natuur voor. De meeste natuur is te vinden rondom Emmen; hetOosterbos en Valtherbos. Rondom Oude Pekela liggen het Emergobos en het Pekelderbos. De natuurin het Groninger deel is kleinschalig en versnipperd.1.2 VisieOp 14 mei 2001 presenteerde de Commissie Hoekstra 2 voor de Veenkoloniën haar rapport 'Van afhankelijkheidnaar kracht'. In dit rapport staan de oorzaken van de verzwakte sociaal-economische situatie in de Veenkoloniën,die in de loop van de 20 e eeuw ontstond. Het advies van de commissie luidde als volgt:'Een integrale aanpak is noodzakelijk om de kracht van de Veenkoloniën - rust, ruimte en nieuwemogelijkheden - optimaal te benutten en de zwakte - afhankelijkheid van de omgeving,eenzijdigheid, een negatief imago en sociaal-economische achterstanden - af te wenden'.watersysteemplan Veenkoloniën14

Het rapport en haar conclusies heeft geleid tot o.a. het instellen van de stuurgroep “Agenda voor deVeenkoloniën” en het verschijnen van een aantal visies en plannen. In de stuurgroep hebben zitting:de beide provincies (2), de betrokken gemeenten (11) en twee waterschappen (2).De visies en plannen hebben gemeen dat ze tot doel hebben het versterken van de sociale, ruimtelijkeen economische situatie en sfeer. Voor dit watersysteemplan is vooral het ruimtelijke aspectinteressant, omdat hierin ook met name een rol voor het water is weggelegd. Vanuit meerdereinvalshoeken zijn ook meerdere visies voor de Veenkoloniën opgesteld.1.3 DoelenDoel van het watersysteemplan Veenkoloniën is het maken van een afwegingskader en eenmaatregelenplan voor het waterbeheer in het stroomgebied van de Veenkoloniën. Het is ondermeereen uitwerking van de Stroomgebiedsvisie “Leven met water” (Grontmij, 2003). Het gaat om het ‘oporde krijgen en houden’ van het watersysteem voor de toekomst (korte termijn 2015, langere termijn2050). Het watersysteemplan vormt de onderlegger voor de gemeentelijke waterplannen en nieuweruimtelijke ontwikkelingen. Voor het waterschap vormt het een onderlegger voor het eigen Beheerplanen het stroomgebiedsbeheerplan. Het stroomgebiedbeheersplan dat mede wordt opgesteld tenbehoeve van de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW).Naast de Europese en eigen doelstellingen, zijn er eisen gesteld in het Regionaal BestuursakkoordWater (RBW). vastgesteld door het de stuurgroep Water 2000+:• Het plan dient afgestemd te zijn op de RBW- en KRW-doelen. Dit betekent in ieder geval:o Niet afwentelen in plaats of tijd: oplossingen van problemen mogen niet wordenafgeschoven op andere gebieden, maar moeten worden opgelost op de plaats en in detijd waar ze zijn ontstaan;o De trits: “vasthouden-bergen-afvoeren” is hiervan deels een praktische verwoording;o Evenals de trits: ”schoonhouden-scheiden-zuiveren”;o Dat het kostenveroorzakersprincipe (veroorzaker betaalt) wordt gehanteerd;o Dat als absoluut minimum het ‘stand still’ principe (huidige situatie mag nietverslechteren) wordt gehanteerd;• De bestaande wateropgaven dienen voor 2015 te zijn opgelost;• Multifunctionele oplossingen genieten de voorkeur;• De maatregelen mogen niet leiden tot maatschappelijk onaanvaardbare kostenstijgingen;• Het afwegingskader moet helder zijn en een duidelijke onderlegger zijn voor de ruimtelijkeontwikkelingen;• Het plan moet goed leesbaar, kort en krachtig zijn.Een nevendoel bij het opstellen van het watersysteemplan Veenkoloniën is het verbeteren van deonderlinge samenwerking tussen waterschap en gemeenten binnen de gehele watercyclus. Daarnaaststreven we naar een meer open communicatie met de omgeving, en het vergroten van debewustwording bij overheden, belangenorganisaties en burgers van de consequenties van deklimaatsveranderingen voor het beheer van het Veenkoloniën-watersysteem. Zoveel mogelijk sluitenwe aan bij bestaande samenwerkingsverbanden en ruimtelijke ontwikkelingen, zoals bijvoorbeeld: hetRunde-project, herstel vaarverbindingen Groningen en Drenthe en het plan Drentse Horn.watersysteemplan Veenkoloniën15

Doelstelling van het watersysteemplan Veenkoloniën:De wateropgaven zijn helder en inzichtelijk vertaald, zodat iedereen verbonden aan de Veenkoloniën,zich kan herkennen in de strategie en de maatregelen en deze breed geaccepteerd en gedragenworden door de omgeving.Nevendoelen:• Invulling van de wateropgaven voor o.a. veiligheid, wateroverlast, watertekort en waterkwaliteit;• Concrete maatregelen tot 2015, inclusief fasering en prioritering;• Een begroting en financieringsplan voor de korte termijn (2015);• Een breed gedragen afwegingskader voor de lange termijn (tot 2050);• Een basis voor het (stroomgebieds)beheerplan en voor het halen van de KRW doelen.Het uitvoeringsprogramma geldt voor de periode tot 2015, voor de periode erna worden de strategieënen oplossingsrichtingen opnieuw geëvalueerd en benoemd.1.4 AanpakDit watersysteemplan Veenkoloniën is een bijzonder plan, omdat hierin zowel de consequenties vanRBW-afspraken over klimaatverandering als eisen vanuit de Kaderrichtlijn Water zijn uitgewerkt.Hiertoe heeft een gedegen probleemanalyse plaatsgevonden, heeft afstemming met de gemeentenplaatsgevonden, zijn gebiedsbijeenkomsten georganiseerd met belanghebbende organisaties en zijnbenodigde onderzoeken uitgevoerd (zie Inventarisatienota).Voor de aanpak van het watersysteemplan Veenkoloniën zijn de volgende uitgangspunten opgestelden gehanteerd:o Het bevat een strategie voor de lange termijn (2027-2050) en een maatregelenplan voor de kortetermijn (2015).o Het maatregelenplan bevat zoveel mogelijk concrete uitvoeringsmaatregelen en afspraken en isniet uitsluitend een lijst van onderzoeken.o De strategie en het maatregelenplan komen in nauwe samenspraak met de omgeving tot stand,die daarvoor al vroegtijdig bij het proces is betrokken.o Voor de wateropgave “voorkomen stedelijke wateroverlast” zijn scenario-analysen uitgevoerd omzo knelpunten en ambitie ten aanzien van mogelijke oplossingen in beeld te brengen.1.4.1 Geldigheidsduur van het watersysteemplan VeenkoloniënHet watersysteemplan Veenkoloniën bestaande uit een korte omschrijving van het huidigewatersysteem, de strategie voor komen jaren met daarbij een maatregelenplan. Het watersysteemplanwordt voor 8 jaar vastgesteld (tot 2015) door het Algemeen Bestuur (AB) van het waterschap en krijgtinstemming van de gemeenteraden van de vijf deelnemende gemeenten.Bij vier van de direct betrokken gemeenten zijn de gemeentelijke waterplannen opgesteld envastgesteld (Emmen, Pekela, Borger-Odoorn en Winschoten). Voor de gemeente Veendam wordt hetopstellen van hun tweede generatie waterplan (actualisatie) opgepakt in 2008 en afgestemd met hetwatersysteemplan Veenkoloniën.watersysteemplan Veenkoloniën16

1.4.2 Uitgevoerd onderzoekHet watersysteemplan Veenkoloniën heeft een relatief lange voorbereidingsperiode gekend, waarinveel onderzoeken zijn uitgevoerd. Hieronder wordt een kort overzicht gegeven van de onderzoekendie zijn uitgevoerd op watersysteem- en gemeentelijk niveau en met betrekking tot het proces.Tabel 1: Uitgevoerde onderzoekenWatersysteemniveauo Wateropgave ontlasting boezemo Knelpuntgebieden lokale watergangeno Analyse verdrogingo Analyse droogte(schade)o KRW-opgave ecologie en chemieGemeentelijk niveauo Klachtenanalyse voor:o grondwateroverlasto water op straato lokale knelpunteno overstorteno Berekening stedelijke wateropgave grotere kernen(5 Veenkoloniën-gemeenten)1.4.3 ProcesSamenwerking vormt een belangrijk onderdeel van het proces. Deze samenwerking heeft betrekkingop zowel de overheid als op de omgeving en de burgers.Zowel op ambtelijk als bestuurlijk niveau is samengewerkt en afgestemd, zowel intern als extern. Opbeide niveaus zijn (werk)groepen ingesteld om de samenwerking te coördineren en af te stemmen.Apart is met de betrokken gemeenten gesproken, om de afstemming met de vastgestelde of op testellen waterplannen te houden. Deze werkwijze beviel goed.De wijze waarop in de Veenkoloniën tussen organisaties wordt samengewerkt zal ondermeerresulteren in concrete inrichtings- en uitvoeringsprojecten. Voorbeelden hiervan zijn het InrichtingsplanRunde en de vaarverbinding Erica-Ter Apel. Hierin hebben waterschap, provincies, rijk en betrokkengebiedspartners (gemeente Emmen en Vlagtwedde, Agenda voor de Veenkoloniën, herinrichtingEmmen-Noord) zich via project- of inrichtingsplannen gecommitteerd aan inspirerende ambities vooreen sociaal-economische, waterhuishoudkundige en ecologische kwaliteitsimpulsen.De communicatie met de betrokken belangenorganisaties vormt een wezenlijk punt van deplanuitwerking. Een communicatieproces heeft plaatsgevonden met de overheden (gemeenten,provincies) en de vertegenwoordigers van o.a. landbouw, natuurbeheer, bedrijfsleven,woningbouwverenigingen, recreatie en (burger)belangengroepen.Op twee momenten in het planproces, tijdens de inventarisatiefase (bepaling kansen en knelpunten)en maatregelenfase (bepaling oplossingsrichtingen), zijn gebiedsbijeenkomsten georganiseerd.Afsluitend heeft een bijeenkomst plaatsgevonden, waarbij het waterschap voor de zes onderscheidenwatersystemen heeft laten zien welke keuzen zijn gemaakt en welke maatregelen tot 2015 metvoorrang worden aangepakt.Het doel van dit proces in samenwerking met het gebied;- inzicht te geven en draagvlak te verwerven voor de problemen,- lokale kennis te gebruiken om de strategie te onderbouwen met de praktijk,watersysteemplan Veenkoloniën17

- en concrete maatregelen voor het gebied te kunnen uitwerken.Hiervoor is al in een vroeg stadium, vanaf de probleemanalyse, een open interactief traject opgestart.Er hebben vier gebiedsbijeenkomsten plaatsgevonden. Twee in de Groningse Veenkoloniën en tweein de Drentse Veenkoloniën. De gebiedsbijeenkomsten zijn succesvol geweest, zowel op het gebiedvan het verschaffen van inzicht en het verwerven van draagvlak, als in het meedenken over strategieen de mogelijke oplossingen voor het gebied. Dat het waterschap dit op deze wijze initieerde werd alszeer positief ervaren.In het interne proces heeft een “team Veenkoloniën”, bestaande uit medewerkers met verschillendeexpertise en kennis van het gebied, bijgedragen aan het proces en de inhoud. Onderlinge afstemmingtussen de verschillende watersystemen heeft eveneens plaatsgevonden. Vanuit hetwaterschapsbestuur waren vier algemeen bestuursleden en één dagelijks bestuurslid actief betrokken.1.5 Opzet watersysteemplanDe visie, de doelen, status, het proces en de aanpak van het watersysteemplan worden besproken inhoofdstuk 1. Hoofdstuk 2 geeft een beschrijving van de autonome ontwikkelingen tot 2050 die zichafspelen en zullen afspelen binnen het beheersgebied van het waterschap Hunze en Aa’s. Vervolgensworden op regionale schaal de lopende ontwikkelingen in de Veenkoloniën aangehaald. Afsluitend hetwensbeeld van de Veenkoloniën in 2050.Het hoofdstuk 3 staat in het teken van de strategie, de wateropgaven en de maatregelen voor de kortetermijn tot 2015. In hoofdstuk 4 wordt ingestoken op de wateropgaven voor de lange termijn tot 2050,waarbij geen maatregelen zijn geformuleerd. Hoofdstuk 5 gaat in op de communicatie en deorganisatie rondom en voor het watersysteem Veenkoloniën. Hoofdstuk 6 geeft een beschrijving vande totale lijst van de 18 meest belangrijke maatregelen (Top-18) en de daarmee geraamde kosten.Daarnaast is er een totaallijst aan maatregelen en oplossingsrichtingen die worden voorgesteld en dievaak onderdeel zijn van de top-18 maatregelen en vaak mee kunnen liften.watersysteemplan Veenkoloniën18


2. Watersysteem Veenkoloniën2.1 Autonome ontwikkelingen tot 2050KlimaatveranderingenDe komende decennia zal de verandering van het klimaat doorzetten. Ook nu al is duidelijk te zien datde temperatuur langzaam stijgt. Op basis van deze KNMI-gegevens wordt verwacht dat detemperatuur toeneemt, dat het vaker zal regenen en dat de buien heviger zullen zijn, dat deverdamping toeneemt en de zeespiegel zal stijgen (het gaat hierbij om het middenscenario).Met name de 10-daagse neerslagtoename kan consequenties hebben voor de wateroverlast. Inaanhoudend natte perioden is het mogelijk dat het watersysteem de hoeveelheid neerslag niet kanverwerken. In het RBW is op basis van de klimaatcijfers van het KNMI afgesproken dat wordtuitgegaan van een toename van 10% voor de 10-daagse neerslagsom. In dit watersysteemplan wordtvooralsnog van deze 10% uitgegaan.Voor het stedelijk gebied is vooral de toename van de neerslag van extreme buien in de zomer vanbelang. Voor de toename van de extreme zomerbuien is in het RBW op basis van de klimaatcijfersvan het KNMI afgesproken dat wordt uitgegaan van een toename van 10%. Eventueel kunnenaanvullende berekeningen worden gedaan op basis van de nieuwste prognoses. Dit zal per gemeenteworden opgepakt.Tabel 2: Ontwikkeling klimaatverandering 2050 (bron: KNMI, 2006)Klimaatverandering 2050 Gemiddeld BandbreedteWinter Gem. neerslaghoeveelheid + 8% + 4% à + 14%10-daagse neerslagsom + 8% + 4% à + 12%Zomer Gem. neerslaghoeveelheid - 5% - 19% à + 6%Neerslag extreme buien + 14% + 5% à + 27%Verdamping + 8% + 3% à + 15%Zeespiegel Absolute stijging 25 cm 15 - 35 cmVolgens de klimaatscenario’s van het KNMI zal ook de verdamping in de zomermaanden toenemen.Dit betekent dat de watervraag in de zomer zal toenemen. Momenteel zijn er afspraken gemaakt overde maximale hoeveelheid water die uit het IJsselmeer onttrokken mag worden ten behoeve van dewaterbehoefte in Oost Groningen en Drenthe. De verwachting is dat die hoeveelheid water niet zalgaan toenemen, doordat ook in andere gebieden de watervraag zal toenemen en het IJsselmeervanuit de Rijn minder water aangevoerd zal krijgen.De zeespiegel zal naar schatting de komende 45 jaar ca. 25 cm stijgen. Hierdoor zal in de toekomstmogelijk steeds minder vaak onder vrij verval het overschot aan water kunnen worden geloosd bijDelfzijl.BodemdalingDe bodem in de Veenkoloniën daalt. Dit heeft drie oorzaken: gaswinning, zoutwinning enveenoxidatie. Voor de hieronder beschreven typen bodemdaling geldt dat deze ook samen voorkunnen voor komen in een gebied en elkaar versterken. (zie kaartjes bodemdaling)GaswinningSinds de jaren ’60 van de vorige eeuw wordt bij Slochteren gas gewonnen. Als gevolg van degaswinning ontstaat bodemdaling in grote delen van Groningen ook aan de noordzijde van deVeenkoloniën in de buurt van Veendam. In dit gebied daalt bodem tot 2050 met ca. 10 bij Winschotentot 4 cm bij Nieuwe Pekela. De bodemdaling door gaswinning heeft gevolgen voor dewaterhuishouding in het gebied. Zo verzakken kaden en kunnen grote verschillen ontstaan binnenwatersysteemplan Veenkoloniën20


peilgebieden en schade kan ontstaan aan kunstwerken. In de Veenkoloniën is door de gaswinningeen lokale bodemdaling ontstaan verder zuidelijk bij Roswinkel. Dit is een zeer lokale winning metgeringe uitstralingseffecten naar de omgeving. Bij Roswinkel daalt de bodem tot 2050 met ca. 2 tot 14cm.ZoutwinningNaast gaswinning vindt specifiek in de Veenkoloniën ook (magnesium)zoutwinning plaats. Dit gebeurtop een drietal plaatsen: ten westen van Veendam bij Tripscompagnie, bij Zuidwending en bijHeiligerlee. Ook hierdoor daalt de bodem. Deze daling voor de drie locaties bedraagt in 2002 ca. 4 tot14 cm.VeenoxidatieEen groot deel van de boven- en ondergrond in de zuidelijke Veenkoloniën bestaat uit veen. Door dehuidige relatief diepe ontwatering wordt een groot deel van het bodemprofiel van het veenblootgesteld aan de lucht waardoor het oxideert en de bodem geleidelijk daalt. Veenoxidatie is, doormenselijk ingrijpen, een zichzelf instandhoudend proces. Op de bodemdaling volgt vaak eenpeilaanpassing naar beneden, waardoor weer veen wordt blootgesteld aan de lucht, oxideert en debodem weer verder zal dalen. In de Groninger Veenkoloniën is de verwachte maaivelddaling over hetalgemeen lokaal van aard. In de Drentse Veenkoloniën speelt veenoxidatie veel sterker. Met namelangs de Hondrug liggen grote arealen waar de maaivelddaling in 2050 ca. 30-40 cm bedraagt en opsommige plaatsen zelfs meer dan 40 cm.2.2 Regionale ontwikkelingen tot 2015Masterplan KadenMet de uitvoering van het project Masterplan Kaden worden kaden langs het boezemwatersysteemopgehoogd en/of versterkt. Aanleiding voor het aanpassen van de kaden is de wateroverlast van1998, toen duidelijk werd dat de boezem van Hunze en Aa’s niet bestand was tegen extreem veelwater. Tot 2015 wordt 200 km. kaden aangepakt langs het boezemsysteem. Op deze manier wordteen veiligheidsniveau van 1/100 jaar gerealiseerd. Rekening wordt gehouden met het combineren vanandere gebiedsontwikkelingen als het realiseren van (nood)bergingsgebieden, ecologischeverbindingen en natuurontwikkelingen.Tabel 3: Project Masterplan Kaden in de VeenkoloniënProject Aantal km. UitvoeringPekel Aa 11 km Project is in 2006 afgerondA.G. Wildervanckkanaal 14 km 2007-2009De Rensel 4,1 km 2006-2008BergingsgebiedenAanleiding voor het inrichten van bergingsgebieden is, net als voor hetMasterplan Kaden, de wateroverlast van 1998. Doel van het inrichtenvan bergingsgebieden is het vergroten van de boezemcapaciteit inextreme (nood) en reguliere situaties. Voor beide situaties (nood enregulier) worden verschillende typen bergingsgebieden ingericht. Ookin de Veenkoloniën liggen (delen van) bergingsgebieden.Op de luchtfoto het gerealiseerde waterbergingsgebied Winschotenzuid.watersysteemplan Veenkoloniën22

Tabel 4: Waterbergingsgebieden in de VeenkoloniënBergingsgebied Type Inhoud m3 UitvoeringBlauwestad Regulier 4 miljoen 2005Zuiderwuppen Nood 0,7 miljoen 2015Winschoten-zuid Nood 1,7 miljoen 2008HerinrichtingenHerinrichting is een belangrijk middel voor de verbetering van met name de werkomstandigheden ende inkomenssituatie in de land- en tuinbouw. In een oorspronkelijk en overwegend kleinschaliglandbouwgebied, zoals de Veenkoloniën zich heeft ontwikkeld na de veenontginning, zijn deafgelopen decennia veel herinrichtingen uitgevoerd. Enkele zijn nog niet afgerond en zijn nog inuitvoering (Herinrichting Emmen blok noord en zuid en de Landinrichting Odoorn).Project RundeIn 2000 en 2004 hebben provincie, rijk en betrokken gebiedspartnerszich middels het projectplan voor de Runde gecommitteerd aan eeninspirerende ambitie voor een economische en ecologischekwaliteitsimpuls voor het beekdal van de Runde. De thema’s van deRunde richten zich op een kwaliteitsimpuls voor natuur, recreatie,landschap, waterbeheer, cultuurhistorie en organisatie & financiering.Deze thema’s en de bijbehorende projecten vertonen een nauweonderlinge samenhang en versterken elkaar. Het Rundeproject is deafgelopen 5 jaar voortvarend uitgewerkt en tot uitvoering gebracht. Eind 2007 is circa 80% van hettotale traject hersteld. Op de luchtfoto de Runde ter plaatse van het Veenpark en het te realiserenglastuinbouwgebied Rundedal bij Barger-Compascuum.Herstel recreatieve vaarverbindingenHerstel van de recreatieve vaarverbindingen in Oost-Groningen en ZuidoostDrenthe, geeft impulsen aan de sociaal-economische situatie van deVeenkoloniën en is één van de agendapunten van de Agenda voor deVeenkoloniën. De oude kanalen welke vroeger voor de turfvaart werdengebruikt, worden hersteld en voor de recreatieve toervaart geschikt gemaakt.Naar verwachting zal het herstel van de vaarverbinding Erica-Ter Apel voor2015 zijn gerealiseerd. Bestuurlijke instemming heeft plaatsgevonden door allepartners in de “Agenda voor de Veenkoloniën” in 2007. De provincie Drentheheeft hierin het initiatief genomen als trekker op te treden. In 2008 zal vanaf TerApel weer gevaren kunnen worden tot aan Emmer Compascuum. De verwachting is dat in 2010 alweer gevaren kan worden tot aan Barger-Compascuum en het Veenpark bereikbaar is.Ecologische verbindingszones (EVZ)Natuurgebieden in Groningen en Drenthe zijn kleinschalig en liggen verspreid. Enkele natuurgebiedenhebben zich na de ontginning kunnen ontwikkelingen met een eigen dynamiek.Het tussenliggende landschap is vaak ook niet ingericht om uitwisseling van flora en fauna tebevorderen.De ‘versnippering’ van natuurgebieden wordt voor een deel ondervangen met de aanleg van deecologische verbindingszones. In de Veenkoloniën liggen weinig natuurgebieden en geen EcologischeHoofdstructuur (EHS). Wel zijn er door de provincie Drenthe EVZ's aangewezen in de DrentseVeenkoloniën om de EHS gebieden met elkaar in verbinding te brengen. De aangewezen EVZ’s zijn:watersysteemplan Veenkoloniën23

• EVZ Runde (tussen het Bargerveen en de EHS Westerwolde);• EVZ Valtherdiep (tussen de Runde en het Valtherdiep);• EVZ Oosterbos (tussen de Runde en het Hunzedal).De provincie Drenthe heeft zich ten doel gesteld dat de EVZ's in 2018 zijn gerealiseerd.Plan Drentse HornDe Drentse Horn is vanuit een Europees subsidiefonds aangewezen als een pilotgebied. Doel is in deeigen waterbehoefte van de wijk te voorzien, maar ook om te kunnen voldoen aan de watervraag vande omgeving. De intentie hierbij is alle neerslag binnen het plangebied vast te houden en tehergebruiken in tijden van droogte. In eerste instantie voor het plangebied zelf en zo mogelijk voor hetomliggende landbouwgebied. Het vernieuwende karakter van het plan zit in het water vasthouden instedelijk gebied om watertekorten in het landelijk gebied aan te vullen.De Groen SterDe Groene Ster Veenkoloniën heeft tot doel een bijzonder gebied te ontwikkelen voor wonen, natuur,landschap en recreatie. Ook cultuurhistorisch is het een belangrijk gebied en vanuit dit perspectiefwordt ook ingestoken. Het project Groene Ster is bedoeld om plannen en initiatieven bij elkaar tebrengen door het opstellen van een integrale gebiedsvisie. De visie zal een ontwikkelingskadervormen en geen hard eindbeeld of blauwdruk opleveren. Het zal een inspiratiebron moeten vormenvoor bestaande projecten en particuliere initiatiefnemers.LandbouwontwikkelingenDe landbouw is sterk in beweging. Naast de voorzettende schaalvergroting en samenwerking wordtook naarstig gezocht naar een breder assortiment aan gewassen en combinaties aan teelten.Andere ontwikkelingen die al zijn ingezet of nog verder in de komende jaren zullen ingezet wordenzijn;• Inplaatsing melkveehouderijen in Drenthe (POP Drenthe, Agenda voor de Veenkoloniën),• ICT innovatie met betrekking tot beregening, bestrijdingsmiddelengebruik en bemesting,• Energieteelt en energieopwekking binnen agrarische bedrijven.WaterkwaliteitDe waterkwaliteit wordt via verschillende projecten en bestaande afspraken aangepakt. Deontwikkelingen die momenteel lopen en/of zijn afgerond zijn;• aanpassen RWZI’s,• realiseren basisinspanning,• risicovolle overstorten saneren,• plaatsen IBA’s in het buitengebied,• veranderende mestwetgeving en LOTV,• handboek bestrijdingsmiddelen,• functieveranderingen,• akkerrandenbeheer.2.3 Wensbeeld Veenkoloniale gebied 2050De oude hoofdkanalen, die vroeger voor de afvoer van turf werden gebruikt, worden niet meergedempt en zijn daar waar mogelijk hersteld. De karakteristieke kanalen en wijkenstructuur is eenblijvend onderdeel van het culturele erfgoed en beeldbepalend in het Veenkoloniale landschap.Binnen de kanalen en wijken wordt optimaal ingezet op:watersysteemplan Veenkoloniën24

- het vasthouden van water,- om buffers te creëren tussen conflicterende functies,- om verdroging en droogteschade te beperken- en om in extreme situaties wateroverlast te voorkomen.De recreatieve vaarverbinding tussen Erica en Ter Apel is gerealiseerd, waardoor verbinding metnoord Nederland en Duitsland is gemaakt. Deze ontwikkelingen zorgen voor een versterking van deleefbaarheid, de werkgelegenheid en de sociaal-economische binding in de regio en de Veenkoloniënin het bijzonder.De Runde zal hersteld zijn binnen een eigen stroomgebied en passend in het lokale landschap alseen vrij stromend beeksysteem met een in breedte wisselende robuuste natte ecologische zone.Rondom de Runde heeft de recreatie en de landbouw meer mogelijkheden gekregen om op eenaangepaste manier landbouw te kunnen bedrijven (beheersvergoedingen, blauw/ groene diensten) ente kunnen recreëren. Het is mogelijk geworden te wonen in een parkachtig landschap met eenstromende beek als centraal gegeven.In de gemeente Borger-Odoorn is een nieuwe woonwijk ingericht op ca. 150 ha landbouwgrond, ‘DeDrentse Horn’. In de nieuwe wijk(en) wordt voorzien in de eigen waterbehoefte (vasthouden enverdrogingsbestrijding) en wordt niet afgewenteld naar het omliggende landelijke gebied. Hetaantrekkelijke ‘Wonen aan het water’ is in deze wijk mogelijk gemaakt en dient als voorbeeld voorandere stedelijke uitbreidingen.De riooloverstorten zijn vrijwel allemaal gesaneerd of zodanig aangepast dat de vuiluitworp geenbelasting geeft voor de waterkwaliteit en de RWZI’s hebben geen invloed meer op de waterkwaliteitvan de beken en kanalen in de Veenkoloniën. Het areaal aan mogelijkheden om water vast te houdenin de Veenkoloniale kanalen en wijken optimaal wordt benut door inzet van een afgestemd peilbeheer,zodat de belasting van de boezem is gereduceerd tot een absoluut minimum.De landbouw ondervindt minder schade van droge perioden, doordat er uitgekiende innovatievemethoden en systemen zijn ontwikkeld en gebruikt worden. De teelten worden zodanig effectief enefficiënt in de gaten gehouden, dat het aanwezige gronden oppervlaktewater optimaal wordt benuten ingezet daar waar het water nodig is. Watergift op maat.watersysteemplan Veenkoloniën25

3. Strategie korte termijn (tot 2015)3.1 Programma van eisen korte termijn (2015)Er is onderscheid gemaakt tussen het op orde krijgen van het watersysteem van de Veenkoloniën tot2015 en het op orde houden op de langere termijn (na 2015). In de volgende paragrafen is per themavooral uitgewerkt welke maatregelen en mogelijke pakketten aan maatregelen nodig zijn om hetsysteem op orde te krijgen (tot 2015).Zoals nu bekend, moeten op de lange termijn (tot 2050) maatregelen worden gezocht en uitgevoerdom de volgende doelen te bereiken:o VEILIGHEIDKaden en boezemkeringen zijn op peil.o WATEROVERLAST Ruimte voor water is gevonden binnen de Veenkoloniën omca. 3,8 miljoen m 3 water vast te houden ter ontlasting van de boezem;o WATERTEKORT Beperken van het watergebruik, de waterbehoefte en het waarborgenvan de wateraanvoer;o WATERKWALITEIT Bereiken van hoogst haalbare ecologische ambitie voor de KRWwaterlichamen (het ambitieniveau moet nog worden vastgesteld) eneen verbetering van de waterkwaliteit in zijn algemeenheid.De aanpak om tot maatregelen te komen, heeft bestaan uit de volgende stappen:1. Er is geanalyseerd in welke mate wateropgaven al invulling krijgen door al geplande maatregelen.2. Vervolgens is bekeken of de maatregelen meerdere doelen kunnen dienen, en bijvoorbeeld doorenige aanpassing van plannen een meerwaarde voor een andere opgave kan worden verkregen.Zoveel mogelijk is voortgeborduurd op het zoeken naar meerwaarden voor verschillende functiesin het oplossen van de wateropgaven.3. Hierna is onderzocht welke knelpunten nog overblijven.4. Er is zoveel mogelijk geprobeerd de maatregelen te concretiseren en op tijd en geld te zetten. Ditis niet altijd gelukt, omdat vaak de knelpunten en/of de oplossingen daarvoor nog nader studievragen.5. Steeds is getracht bij de oplossing van de maatregelen de aangedragen kennis en wensen van deomgeving mee te nemen.Deze strategie zal er toe leiden dat door uitvoering van de al geplande maatregelen een groot deelvan de doelen tot 2015 al gehaald kunnen worden.3.2 Regionale wateropgave3.2.1 Ontlasting van de boezemHet Veenkoloniale watersysteem maakt deel uit van de Eemskanaal-Dollardboezem. In deVeenkoloniën liggen de volgende boezemkanalen:• A.G. Wildervanckkanaal;• Pekelderhoofddiep (tot 1 e Verlaat);• Pekel A en;• Heerendiep.Deze kanalen wateren af op de Eemskanaal-Dollardboezem (EKDB). De EKDB wordt in grote lijnengevormd door het Winschoterdiep, het Eemskanaal en de Westerwoldse Aa. De EKDB vormt eenwatersysteemplan Veenkoloniën26


grote 'verzamelbak' voor al het water uit de Veenkoloniën, Westerwolde, deHunze en Drentse Aa. Dit systeem watert uit op de Eems bij Delfzijl en deDollard bij Nieuwe Statenzijl. Bescherming tegen het stijgende boezemwaterwordt geboden door kaden die langs de kanalen liggen. Deze kaden dienente voldoen aan de gestelde veiligheidsnormen.Onder de extreme omstandigheden van het najaar van 1998 (veel neerslagen opstuwing van de zee) kon met name de EKDB het water niet tijdig lozenop de Dollard en werd op een aantal plaatsen de kade doorgestoken omstedelijk gebied te beschermen (onder andere van Winschoten). Deopvangcapaciteit van de boezem bleek te klein te zijn en op diverse plaatsenwerden knelpunten met betrekking tot de hoogte en sterkte van de kadengeconstateerd. In 1998 is de situatie ook in de Veenkoloniën kritiek geweest. De kaden langs hetWinschoterdiep bij Winschoten en het A.G. Wildervanckkanaal en het Beneden Westerdiep bijVeendam, bleken juist hoog en sterk genoeg voor dat moment. De veiligsheidsmarge was echteronvoldoende. Hiervoor is de Tussenklappenpolder gebruikt om eventuele grotere economischeschade in woon en werkgebieden te voorkomen.Op orde krijgen van de boezem in 2015Om de veiligheid in de boezem op orde te krijgen worden maatregelen genomen, die bestaan uit:• Het op hoogte en sterkte brengen van de boezemkaden (Masterplan Kaden);• Het vergroten van de bergingscapaciteit van de boezem (inrichten bergingsgebieden).De veiligheidsnorm voor alle boezemwateren is 1/100 jaar. In de huidige situatie voldoenWinschoterdiep en het A.G. Wildervanckkanaal niet aan de gestelde veiligheidsnorm. Projecten om dekaden daar te versterken en verhogen zijn reeds in voorbereiding. De kaden langs de Pekel A zijn methet Masterplan Kaden op het gewenste veiligheidsniveau gebracht en er is een keersluis aangebracht.Wanneer alle projecten zijn uitgevoerd voldoet de boezem in 2015 aan de gestelde veiligheidsnormen.De boezemkaden zijn nog voor verschillende trajecten niet op sterkte en/of hoogte gebracht, maardoor de al geplande maatregelen (Masterplan Kaden) zullen de boezemkaden in 2015 op orde zijn.De veiligheidsnorm van 1/100 jaar wordt dan gehaald.3.2.2 Wateroverlast uit oppervlaktewaterOp orde krijgen in 2015Voor wateroverlast (inundatie) vanuit kleinere watergangen zijn landelijke NBW-normen opgesteld,waarbij rekening wordt gehouden met het landgebruik. Deze normen zijn berekend op basis vankosten/batenanalyses waarbij de kosten van eventuele maatregelen zijn afgewogen tegen de schadedie tijdelijke inundatie veroorzaakt.Tabel 5: Landelijke NBW-normen (inundatiefrequentie in 1/x jaar)LandgebruikNBW-normGrasland 1/10Akkerbouw 1/25Intensieve akkerbouw/ (glas)tuinbouw 1/50Stedelijk gebied 1/100Voorsteltoetsnorm1/75watersysteemplan Veenkoloniën28

Door de vele herinrichtingen die in de afgelopen jaren hebbenplaatsgevonden, in de Groningse en Drentse Veenkoloniën, is het gebied alzeer veilig ingericht. Een gemiddelde veiligheidsnorm in het landelijke gebiedvan 1/100 tot 1/150 jaar wordt gehaald.Volgens de landelijke NBW-normen zou de situatie in het beheersgebied vanHunze en Aa’s dan aanzienlijk mogen verslechteren. Het bestuur van hetwaterschap heeft daarom in maart 2006 besloten dat in het beheersgebiedvoor het landelijk gebied een voorlopige norm van 1/75 jaar zal wordenaangehouden en daarmee aansluit bij het huidige aanwezigeveiligheidsniveau. Een aanzienlijke aanscherping van de landelijkeveiligheidsnorm. De provincie moet met deze voorgestelde norm nog instemmen en deze vaststellen.In de huidige situatie voldoet in de Veenkoloniën ca. 290 ha van het totale gebied niet aan deze normvan 1/75 jaar. Een zeer klein oppervlak, aangezien de landelijke norm wel wordt gehaald voor deze290 ha. Het waterschap zal zich echter inzetten om de knelpunten, die zich eens in de 1/75 jaar tochkunnen voordoen, aan te pakken (inspanningsverplichting).3.2.3 Reguliere wateropgaveIn de vorige paragrafen is vooral ingegaan op het op orde krijgen en houden van het watersysteemonder extreme omstandigheden. De klimaatverandering zal echter ook effect hebben op het regulierepeilbeheer. Ook hiervoor zijn wellicht aanpassingen nodig, zowel vanuit het waterschap als vanuit degrondeigenaren zelf in hun detailontwatering (sloten, greppels, drainage).Op orde krijgen tot 2015Het huidige peilbeheer in de Veenkoloniën is afgestemd op de functies landbouw en stedelijk gebieden in enkele gevallen op natuur, recreatie en scheepvaart. Met behulp van kunstwerken zoals stuwen,gemalen en sluizen wordt het peilbeheer verzorgd voor de afzonderlijke peilgebieden. Per peilvakwordt een belangenafweging gemaakt tussen de hoger en lager gelegen delenvan een peilvak. Daarbij kan niet altijd worden voorkomen dat in de lage delenvan een peilgebied een peil wordt gehanteerd waardoor natschade optreedt,omdat anders de hoge delen te droog zouden worden. Op basis van klachtenen op initiatief van het waterschap worden van tijd tot tijd maatregelengenomen om peilen aan te passen. In de huidige situatie zijn op basis vanklachten een aantal knelpunten geconstateerd:• Het dempen van sloten en wijken heeft geleid tot hogere grondwaterstanden en in de stedelijkegebieden geleid tot een vertraagde afvoer van hemelwater en een toename van klachten;• Het onderhoud van (hoofd)watergangen is afgestemd op de functie grondgebruik en eenverantwoord peilbeheer;• De optimalisatie van het peilbeheer, het anticiperen op ontwikkelingen en de controle van depeilen is een constante zorg van het waterschap en zal regelmatig om ingrijpen en maatregelenvragen. Afstemming op het grondgebruik is daarbij richtinggevend.Voor de reguliere wateropgave kan worden geconcludeerd dat in de huidige situatie er geenknelpunten voorkomen en er geen urgente maatregelen zijn om aan te pakken tot 2015. Wanneerkansen zich voordoen wel meeliften met projecten en er voor zorg dragen dat het watersysteem vande Veenkoloniën verder wordt verbeterd en met de ontwikkelingen in het landelijk gebied blijftmeegroeien.watersysteemplan Veenkoloniën29

Wat te doen … de regionale wateropgaveOntlasting van de boezemA.01 Voor 2015 Water vasthouden in wijken en sloten zonder overstromen (peilbeheer).A.02 Voor 2015 Onderzoek behoud en mogelijk herstel van karakteristieke wijken- enkanalenstructuren.A.03 Voor 2015 Meekoppelkans: Ruimte voor Water in nieuwe kanalen als onderdeel vanrecreatieve vaarverbindingen.A.04 Tot 2050 Meekoppelkans: Ruimte voor Water bij aanleg natuurvriendelijke oevers(o.a. bij KRW).A.05 Tot 2050 Meekoppelkans: Ruimte voor Water bij grote gebiedsontwikkelingen, zoals:- Verdubbeling N33,- Uitbreiding Veendam (Langebosch, De Dallen II)- Uitbreiding Pekela (Compagniesterwijk),- ‘Drentse Horn’ (Nieuw Buinen/ Stadskanaal)Wateroverlast oppervlaktewaterA.06 Voor 2050 Geen inundaties op maaiveld treden op vanuit de hoofdwatergangen.A.07 Voor 2010 Door grondgebruikers wordt niet overgegaan tot het eigenhandig leggen vandammen en het afsluiten van duikers in natte perioden.A.08 Voor 2015 Grondgebruikers worden geïnformeerd in het lokale watersysteem en degevolgen van het eigenhandig aanleggen van dammen en afsluiten vanduikers.A.09 Tot 2050 Bodemdalingen door gas- en zoutwinning worden gevolgd. Adviseringinitiatiefnemers bij het nemen van maatregelen (veroorzaker betaald).A.10 Tot 2050 Gevolgen van bodemdaling (zout- en gaswinning en veenoxidatie) op hetwatersysteem worden opgevangen door technische maatregelen.Reguliere wateropgaveA.11 Vanaf 2009 Jaarlijks budget tot 2015 voor maatregelen om aangepast peilbeheer teimplementeren.A.12 Voor 2015 Inventariseren mate van acceptatie van het voorkomen van niet optimalesituaties (waterhinder, wateroverlast en waterschade) in het landelijk gebied.3.3 Stedelijke wateropgaveDe stedelijke wateropgave staat geformuleerd in het NBW en het RBW. Er is afgesproken dat allegemeenten een overzicht maken van de huidige knelpunten, maatregelen formuleren en dat dezemaatregelen voor 2015 zijn uitgevoerd. Zowel de gemeente als het waterschap zijn verantwoordelijkvoor het uitvoeren van maatregelen. Kostenverdeling bij de maatregelen vindt plaats conform deafspraken in het NBW en RBW.Voor de gemeenten is ofwel tijdens het opstellen van het waterplan onderzoek gedaan naar destedelijke wateropgave ofwel er is onderzoek geprogrammeerd. Tevens is de intentie opgenomen degekozen maatregelen voor 2015 uit te voeren. Het waterschap heeft een adviserende rol bij destedelijke wateropgave.De stedelijke wateropgave bestaat uit drie onderdelen, namelijk:watersysteemplan Veenkoloniën30

o Wateroverlast vanuit het oppervlaktewater (toetsing aan de NBW-inundatienorm van 1/100 jaar instedelijke gebied en water vasthouden om niet af te wentelen);o Water op straat (riolering);o Grondwateroverlast.WateroverlastAls algemene term wordt “wateroverlast”gebruikt.Een nuancering kan daarbij gemaakt worden. Zo kan gesproken worden over:• “Waterhinder”: voor een korte periode (enkele uren) hemelwater op straat binnen detrottoirbanden, plantsoenen en tuinen, geen belemmeringen voor de ontsluiting van straten,water in de kruipruimte zonder optrekkend vocht.• “Wateroverlast”: voor een korte of langere periode water op straat vanuit een gemengdrioolstelsel (hemelwater en afvalwater) binnen de trottoirbanden, tuinen. Belemmering vanwegen (tunnels) voor het lokale doorgaande verkeer (wijken).• “Waterschade”: hierbij wordt door water schade toegebracht aan eigendommen. Te denkenvalt aan langere tijd inundatie van landbouwgronden en natuurgebieden, water boven hetvloerpeil van woningen en bedrijven en een belemmerde ontsluiting van belangrijkedoorgaande wegen (dorpen en industrie).3.3.1 Wateroverlast uit oppervlaktewaterOp orde krijgen tot 2015Voor het hele watersysteem in het beheersgebied is een globale toetsing uitgevoerd. Hierbij isgetoetst aan de NBW-inundatienorm voor stedelijk gebied: 1/100 jaar. Voor de Veenkoloniën zijndaaruit de volgende knelpunten naar voren gekomen:• Heemsloot Stadskanaal en Musselkanaal: als bekend knelpunt zijn hiervoor al maatregelengeformuleerd.• Valthermond: de gemeente heeft recentelijk voor dit knelpunt maatregelen getroffen door hetaanleggen van een bergingssloot.• Emmer Compascuum: hier wordt het areaal open water vergroot in de omgeving (Runde), wat hetknelpunt zou kunnen oplossen door aansluiting te zoeken met het Rundesysteem. Binnen hetstedelijk gebied worden herstructureringen uitgewerkt, waarbij het waterprobleem opgelost dientte worden.Na inventarisatie en toetsing aan de NBW-inundatienorm kan geconcludeerd worden dat voor enkelestedelijke gebieden knelpunten naar voren zijn gekomen voor Stadskanaal/Musselkanaal,Valthermond en Emmer Compascuum. Hieraan zal aandacht moeten worden besteed en bij voorkeurmeeliftend bij herstructurering van wijken of rioolrenovatie.In de toekomst zal de extra waterafvoer als gevolg van de klimaatverandering in het stedelijk gebiedzelf moeten worden vastgehouden, daarom ook bij geen aanwezige knelpunten toch nagaan of erextra ruimte voor water in de plannen meegenomen kan worden.3.3.2 Water op straatBij extreme neerslag kan het rioleringssysteem van de gemeente het water soms niet snel genoegafvoeren. Het water kan vanuit het riool en/of de watergangen op straat terecht komen of het kan nietwatersysteemplan Veenkoloniën31

snel genoeg het riool in stromen. Oorzaken hiervan kunnen zijn: een te krap bemeten rioleringsstelsel,technische mankementen of een te klein ontvangend watersysteem.Op orde krijgen tot 2015Uit een klachteninventarisatie bij de gemeenten is gebleken dat in de huidige situatie in allegemeenten, behalve in de gemeente Veendam water op straat voorkomt. In de meeste gevallen leidtdit niet tot schade. In de waterplannen en de GemeentelijkeRioleringsplannen (GRP) van gemeenten zijn veelal maatregelengeformuleerd om de overlast op te lossen. Specifiek in degemeente Borger-Odoorn speelt het probleem vaneswateroverlast in de esdorpen. Hierbij stroomt het water van dehoger gelegen delen (es) naar de randen waar vaak uitbreidingenop de bestaande dorpskernen hebben plaatsgevonden.Voor alle gemeenten kan geconcludeerd worden dat water op straat voorkomt ten gevolge vanonvoldoende berging in de riolering. In sommige waterplannen en Gemeentelijke Rioleringsplannenzijn maatregelen geformuleerd om deze knelpunten op te lossen. Volgens het NBW en RBW dienendeze knelpunten voor 2015 te worden opgelost. Het komt er daarbij op neer dat het afstromendehemelwater van verharde oppervlak kort in rioleringen (HWA) verblijft en zo snel mogelijk kanafstromen naar het oppervlaktewater. In de toekomst kunnen door de voorspelde klimaatveranderingmogelijk nieuwe knelpunten ontstaan.intermezzoStedelijke wateropgaveIn het RBW is een tabel opgenomen waarin de stedelijke wateropgave is gebaseerd op het kunnenopvangen van een extreme zomerbui van 60 mm/uur. De stedelijke wateropgave is vooral gekoppeldaan de capaciteit van rioleringssystemen. Rioleringssystemen zijn echter niet berekend op dergelijkeextreme situaties (ze zijn gedimensioneerd op een maximumbui van 19,8 mm/uur). Voor de stedelijkewateropgave wordt net als in de regionale opgave uitgegaan van 10% extra neerslag bovenop dehuidige situatie. In toekomstige rioleringsplannen moet daarom rekening worden gehouden met eenbui van maximaal 25 mm/uur. In de huidige situatie zal bij een extreme bui van 60 mm waarschijnlijkieder rioleringssysteem overlopen. Dit gebeurt al bij buien van een veel kleinere omvang enintensiteit.3.3.3 GrondwateroverlastOp orde krijgen tot 2015In de huidige situatie is sporadisch voor enkele wijken bekend waar structureel grondwateroverlastzich voordoet. In de gemeentelijk waterplannen zijn maatregelen geformuleerd om degrondwateroverlast beter te inventariseren of op te heffen.Grondwateroverlast kan veelal door middel van technische maatregelen zoals drainage engrondverbeteringswerken worden opgelost. De technische maatregelen worden door diverse partijenuitgevoerd. De grondeigenaren zijn zelf verantwoordelijk voor ontwatering (drainage) van de tuinen,de gemeente is verantwoordelijk voor de afvoer van drainagewater naar ontvangende sloten en hetwaterschap is verantwoordelijk voor afwatering van het slootwater. (conform Notitiegrondwateroverlast van de VNG/UvW) De grondeigenaren moeten via de daarvoor toepasselijkecommunicatiemiddelen van hun verantwoordelijkheden op de hoogte worden gesteld.watersysteemplan Veenkoloniën32

In het verleden is het voorgekomen dat er wijken/straten zijn aangelegd met het vloerpeil beneden dekruin van de weg of op van nature lage gronden met risico tot overstroming. Gemeenten moeten er optoezien dat aangegeven vloerpeilen ook daadwerkelijk worden aangelegd. De waterkansenkaarten alshulpmiddel inzetten voor de bepaling van de hoogte van het maaiveld om drooglegging (minimaal 1,20m) en ontwateringsdiepte (minimaal 0,70 m-mv) na te streven. Op (nieuw)bouwlocaties wordt voor deoplevering van het project de dichtgereden bodemstructuur weer los gemaakt, zodat de neerslag in debodem kan infiltreren of via grondwater kan afvoeren.Binnen het stedelijk gebied wordt creatief omgaan met de groen ruimte en zomogelijk gecombineerdmet ruimte voor water. Steile oevers langs stedelijke waterpartijen bieden minder ruimte dan flauweovergangen.In enkele gemeenten is sprake van structurele grondwateroverlast. In de waterplannen van degemeenten worden maatregelen geformuleerd om de knelpunten op te lossen.In de toekomst wordt bij nieuwbouw, zowel bij herstructurering, inbreiding- als uitbreidingslocaties,rekening gehouden met eventuele grondwateroverlast. De waterkansenkaart is daarbij een belangrijkhulpmiddelen en geeft inzicht in de geschiktheid van de bestaande of beoogde plangebieden.Wat te doen … de stedelijke wateropgaveWateroverlast uit oppervlaktewaterB.01 Voor 2015 Knelpunt Emmer-Compascuum oplossen door aansluiting te zoekenmet het Rundesysteem.Water op straatB.02 Voor 2015 Voorlichting grondeigenaren ten aanzien van voorkomende gevallen vanwaterhinder/overlast/schade in het stedelijk gebied.B.03 Voor 2015 Inventariseren mate van acceptatie voor “waterhinder/overlast/schade” in hetstedelijk gebiedB.04 Voor 2015 “Water op straat” als maatregelen acceptabel maken.B.05 Voor 2015 Een goede bodemstructuur (geen verdichting) nastreven bij het opleveren vanstedenbouwkundige projecten. Meenemen in bouwplannen en vergunningen.B.06 Voor 2015 Uitgangspunten waterbeheer opstellen en betrekken bij stedenbouwkundigeinrichtingsplannen. Ruimte voor Water in combinatie met multifunctioneelgroen.B.07 Voor 2015 Stimuleren afkoppelen hemelwater en laagwaardig hergebruik vanhemelwater.B.08 Tot 2050 Ruimte voor Water meenemen en multifunctioneel benutten bij nieuwbouw-,herstructurerings- en recreatieprojecten.B.09 Tot 2050 Stimulering grondeigenaren tot het aanleggen van (semi) openperceelverharding.GrondwateroverlastB.10 Voor 2015 De Waterkansenkaarten (WKK) en de onderbouwende basiskaartengebruiken bij nieuwe ruimtelijke plannen en grotere gebiedsontwikkelingen enprojecten.B.11 Voor 2015 Van bestaande grondwaterwinningen de effecten bepalen op het grondwaterin de omgeving.B.12 Voor 2015 Inventarisatie mate van voorkomen van grondwateroverlast en formulerenmaatregelen in samenwerking met gemeenten.B.13 Tot 2050 Herstellen waterberging door verwaarloosde en/of gedempte lokalewaterstructuren terug te brengen.watersysteemplan Veenkoloniën33



3.4 Watertekort3.4.1 Regionale droogteIn de zomer verdampt er meer water dan er aan neerslag valt en in de bodem kan wordenvastgehouden, waardoor in deze drogere periode een watertekort ontstaat. Daarnaast zijn er nietvoldoende mogelijkheden om water vast te houden, zodat er later in het seizoen pas droogte ofwatertekort kan optreden. Om in de zomerperiode toch over genoeg water te kunnen beschikken,wordt water aangevoerd vanuit het IJsselmeer via Groningen en Drenthe. Dit is voor delandbouwgebieden in droge zomers onmisbaar en van groot economisch belang, omdat anders groteopbrengstverliezen ontstaan.Op orde krijgen voor 2015In een gemiddelde zomer wordt naar het watersysteem Veenkoloniën ca. 15 miljoen m 3 wateraangevoerd vanuit het IJselmeer om aan de watervraag van het gebied te kunnen voldoen. Het waterwordt gebruikt voor het handhaven vanhet waterpeil, droogtebestrijding,verziltingsbestrijding, de bedrijfsvoeringvan fabrieken en peilhandhaving tenbehoeve van natuurgebieden. MetRijkswaterstaat (RWS) zijn afsprakengemaakt, met alle gebruikers rond hetIJsselmeer, over de verdeling enmaximaal hoeveelheid aan te voerenwater in de zomer. In een gemiddeldezomer wordt het maximaal aan te voerendebiet niet gehaald. In een droge zomerzoals 2003 is het aan te voeren debietechter, met veel inzet en gevoel voor hetsysteem, juist genoeg gebleken.Op de bodemkaart is te zien dat debodem in de Veenkoloniën grotendeelsbestaat uit zand en veen. Deze zand- enveenbodems zijn zeer droogtegevoelig.Op kaart droogteschade valt degemiddelde droogteschade in de huidigesituatie (referentiejaar 2003) af te lezen.In de zand/veengebieden kan degemiddelde droogteschade oplopen tot30%. Dit betekent dat in deze gebiedenhet opbrengstverlies per hectare in eendroog jaar (als 2003) tot 30% kunnenbedragen.De zand- en veenbodems in de Veenkoloniën zijn zeer droogtegevoelig en kunnen in droge jarenleiden tot opbrengstenderving in de landbouw. In de toekomst zal er door de toenemende verdampingsteeds meer water nodig zijn in het gebied.De wateraanvoer vanuit het IJsselmeer is nog steeds gegarandeerd. Mogelijk kan dit in de toekomstveranderen, omdat het IJsselmeer ook afhankelijk is van de aanvoer van de Rijn.watersysteemplan Veenkoloniën36


3.4.2 Verdroging natuurVan verdroging is sprake wanneer in een natuurgebied de grondwaterstand onvoldoende hoog is ofde kwel onvoldoende sterk is om bescherming van karakteristiek grondwaterafhankelijke ecologischewaarden in dat gebied te garanderen. Een gebied met een natuurfunctie wordt ook als verdroogdaangemerkt als ter compensatie van een te lage grondwaterstand, water met een voor dienatuurfunctie onvoldoende kwaliteit moet worden aangevoerd.Op orde krijgen in 2015In het Veenkoloniale gebied zijn weinig natuurgebieden aanwezig. De natuurgebieden die zijn aan tewijzen zijn over het algemeen verdroogd. Deze verdroging is veroorzaakt door een waterhuishoudingdie na de ontginning van het veen grotendeels is ingericht voor de functies landbouw en stedelijkgebied (diepere ontwatering van de percelen). In onderstaande tabel staat de verdrogingsopgave voorhet totale watersysteem van de Veenkoloniën (2004). Omdat de provincies Groningen en Drentheieder een eigen rapportagesysteem hebben voor de verdrogingsbestrijding zijn deverdrogingsgegevens per provincie weergegeven.Tabel 6: Verdroogd areaal natuurgebied Veenkoloniën (ha) voor 2005.Watersysteem VeenkoloniënOppervlak watersysteem 46.500 ha Totaal opp. natuur 1.640 ha.Provincie GroningenProvincie DrentheGeheel hersteld 0 Geen herstel 470Gedeeltelijk hersteld 0 Herstel < 50% 935Niet hersteld 175 Herstel > 50% 0Geen verdroging 60 Volledig herstel 0Opgave 175 ha. Opgave 1.405 ha.Van de 1.640 ha natuurgebied is 1.580 ha (96%) geheel of gedeeltelijk verdroogd. In het Drentse deelgaat het onder andere om het Oosterbos, in Groningen onder andere om het gebied De Wiedentussen Veendam en Muntendam. De kaart verdroging toont de spreiding van de verdroging in deVeenkoloniën. De aanpak van verdroging is verschillend per provincie:Provincie Groningen:• Volledig of gedeeltelijk herstel van 50% van het verdroogde natuurgebied in 2010;• Volledig herstel van het verdroogde natuurgebied in 2020 (Provincie Groningen, 2000).Provincie Drenthe:• Afname van 40% van het verdroogde areaal in 2010 (Provincie Drenthe, 2004).Wel vindt er tussen Groningen en Drenthe coördinatie en afstemming in de verdrogingsbestrijdingplaats via het zogenoemde Verdrogingsforum.Duidelijk is dat er ook voor de Veenkoloniën nog een substantiëleopgave ligt ten aanzien van verdrogingsbestrijding. Daarbij liggen erkansen op het raakvlak van verdrogingsbestrijding en watervasthouden. In omvang en aard van het gebied, als overwegendlandbouwkundig grondgebruik, staat de verdrogingsbestrijdingechter niet hoog geprioriteerd.Van de in totaal 1.640 ha natuurgebied in de Veenkoloniën is 96% geheel of gedeeltelijk verdroogd.Het grootste areaal aan verdroogd natuurgebied ligt in de provincie Drenthe (ca. 1.400 ha). In detoekomst zal bij nieuwe ontwikkelingen met betrekking tot de natuurgebieden of in de directewatersysteemplan Veenkoloniën38

omgeving van de natuurgebieden, aandacht moeten zijn voor verdrogingsaspecten zodat doorverdroging de kwaliteit van de aanwezige natuur niet verslechterd en er niet opnieuw verdroogdenatuurgebieden ontstaan.Door recent uitgevoerde projecten (in 2007) is de verdroging aangepakt van het natuurgebied DeWiede (Veendam) en het natuurgebied Berkenrode (Barger-Compascuumt). In hoeverre deuitgevoerde maatregelen effect zal hebben op de verdroging zal uit monitoring moeten blijken.3.4.3 Watertekort stedelijkOp orde krijgen in 2015Bij verdroging of droogteverschijnselen in het stedelijk gebied kunnen eveneens problemen ontstaanmet betrekking tot het grondgebruik. Verdroging van openbaar en particulier “groen” in het stedelijkgebied, treedt op in perioden van droogte. Het stimuleren van bodeminfiltratie door gemeenten enparticulieren kan extreme verdroging mee helpen voorkomen door grondwaterstanden langer hoog tehouden.Het wonen aan het water is een nieuwe trend in de aanleg van woonprojecten. Juist hier kan deburger optimaal gebruik maken van het aanwezige water, door oppervlaktewater te gebruiken voor hetwassen van de auto/ramen, besproeien van de tuinen etc.Gekoppelde opvang van schoon hemelwater in straten (collectief) voor gebruik in huishoudens voorhet doorspoelen van toiletten en het wassen van kleding, ramen en auto zou in de toekomst mogelijkgemaakt moeten worden.Gemeenten kunnen het openbaar groen voorzien van water met water uit sloten en vijvers.Aanvoer van water via de Verlengde Hoogeveense Vaart is afhankelijk van de voorraad aan water inhet IJsselmeer. In zeer droge perioden kan het voorkomen dat er beregeningsverboden wordeningesteld, omdat er geen water meer beschikbaar is vanuit het IJsselmeer. De wateraanvoer zalgegarandeerd moeten zijn, om droogteschade te voorkomen of tot een minimum te beperken.Het water zal daarbij in prioriteit eerst worden ingezet voor het op peil houden van dehoofdwatergangen in het landelijk gebied, voordat het peilbeheer in het stedelijk gebied aan de ordeis.Het aanwezige oppervlaktewater binnen stedelijke gebieden zien als een kans voor de drogeperioden. Hemelwater dient daarbij zo optimaal mogelijk in het oppervlaktewatersysteem te wordeningebracht. Hierdoor zal de waterkwaliteit verbeteren en het draagt bij aan het minder belasten vanhet wateraanvoerstelsel.Wat te doen … watertekortRegionaal watertekortC.01 Voor 2015 Stimuleren efficiënter en effectiever gebruik van oppervlaktewater in delandbouw.C.02 Voor 2015 Onderzoek flexibel en natuurlijk peilbeheer naar daarvoor geschikte(peil)gebieden.C.03 Voor 2015 Voorlichting en bewustwording van de prognose waterschaarste.C.04 Tot 2050 Ruimte voor Water in natte perioden ook inzetten als extra ruimte in drogeperioden.Verdroging natuurC.05 Voor 2010 Ca. 40-50% van de verdroogde natuurgebieden zal volledig of gedeeltelijk zijnhersteld.C.06 Tot 2050 GGOR-peilbesluiten worden naast landbouw ook gericht op de natuurfunctie.C.07 Tot 2050 Gebiedseigen water zoveel mogelijk lokaal vasthouden.watersysteemplan Veenkoloniën39

Watertekort stedelijkC.08 Voor 2009 Afstemming waterschap Velt en Vecht en gemeente Emmen over beheer enonderhoud Verlengde Hoogeveense Vaart noodzaak aanvoer water in drogeperioden.C.09 Voor 2015 Stimuleren vasthouden en hergebruik schoon hemelwater door particulieren.C.10 Voor 2015 Stimuleren gebruik oppervlaktewater door particulieren en gemeenten.3.5 Waterkwaliteit3.5.1 Europese Kaderrichtlijn WaterHet waterlichamen “Kanalen Veenkoloniën” en “Runde” liggen in het internationalestroomgebieddistrict Eems. Hierbinnen worden twee deelstroomgebieden onderscheiden: Eems-Dollard en Nedereems. De kanalen en de Runde in de Veenkoloniën maken deel uit van hetdeelstroomgebied Nedereems. Volgens de Kaderrichtlijn Water dienen waterlichamen te wordeningedeeld in de categorie rivieren, meren, overgangswateren of kustwateren. De kanalen en anderelijnvormige stilstaande wateren worden ook tot de meren gerekend, aangezien ze hier veelovereenkomsten mee hebben. Verder dient de status te worden aangegeven. Hierbij is een keuzemogelijk uit natuurlijk, sterk veranderd of kunstmatig. Tenslotte dient het waterlichaam getypeerd teworden op basis van het rapport 'Typologie Nederlandse oppervlaktewateren (Elbersen et al., 2003).De Kaderrichtlijn richt zich op het behalen van een goede ecologische toestand van dewatersystemen. Deze goede ecologische toestand wordt beschreven in streefbeelden die zijnafgestemd op mogelijke en gewenste gebruiksfuncties van het water. Hiervan wordenkwaliteitsnormen afgeleid zoals morfologische (inrichting) en chemische normen. Binnen de chemiewordt onderscheid gemaakt tussen:- prioritaire chemische stoffen,- overige milieugevaarlijke stoffen- en stoffen die de ecologische toestand van de waterlichamen ondersteunen.De KRW wordt een resultaatsverplichting ten opzichte van de afgesproken maatregelen. Tot nu geldtin het Nederlandse waterkwaliteitsbeleid een inspanningsverplichting. In de toekomst zal een grotererol zijn weggelegd voor de vergunningverlening en handhaving (emissiebeheer) bij het waterschap omde gestelde maatregelen op tijd te halen.Voor de KRW worden in de Veenkoloniën twee waterlichamen (zie kaart KRW waterlichamen)onderscheiden:• Kanalen,• Beken.Naast de waterlichamen die voor de KRW worden onderscheiden, zijn er ook nog overige wateren.Voor de KRW zijn deze niet direct van belang; hierover hoeft niet te worden gerapporteerd. Voor hetbehalen van een goede waterkwaliteit zijn ze echter wel van belang, omdat ze in directe verbindingstaan met de waterlichamen.Naast het behalen van een goede waterkwaliteit met de KRW-methode zal ook het emissiebeleidonverminderd van kracht blijven.watersysteemplan Veenkoloniën40


Status kanalen (M6)Op grond van het feit dat de kanalen door de mens zijn aangelegd op plaatsen waar voorheen geenoppervlaktewater aanwezig was, wordt dit waterlichaam aangemerkt als 'kunstmatig'. De kanalenworden gerekend tot de categorie meren. Aan het waterlichaam is het watertype M6, grote ondiepekanalen, toegekend.Deelstroomgebied NedereemsStatusCategorieWatertypeKunstmatigMerenM6: grote ondiepe kanalenStatus Runde (R5)Het waterlichaam Runde, Ruiten Aa en Westerwoldsche Aa wordt gerekend tot de categorie Rivierenvanwege het stromend, lijnvormige karakter. Aan het waterlichaam is het watertype R5, langzaamstromend riviertje op zand toegekend. Het waterlichaam is een sterk veranderd verband met deonomkeerbaarheid van de hydromorfologische ingrepen kades, kanalisatie en normalisatie,tegennatuurlijk peilbeheer, de beïnvloeding van het natuurlijke afvoerpatroon en stuwen.Bij het waterlichaam Runde dient te worden opgemerkt dat de inrichting van de Runde nog volop inontwikkeling is. De Runde is een toekomstig waterlichaam dat zal zijn hersteld in directe relatie en dewensen van het nieuwe landschap waarin het aanwezig zal zijn.Deelstroomgebied NedereemsStatusCategorieWatertypeSterk veranderdRivierenR5: langzaam stromend riviertje op zandPrioritaire chemische stoffenOp orde krijgen tot 2015Voor de prioritaire stoffen (een aantal bestrijdingsmiddelen en zware metalen) zijn door Brusselvoorlopige normen opgesteld. Bij toetsing van de meetgegevens van 2005 aan deze voorlopigenormen, voldoen 33 van de 35 stoffen. Nikkel en lood voldoen mogelijk ook, maar van deze stoffenwordt nu niet de juiste fractie gemeten en kunnen de gegevens nog niet getoetst worden. In 2007wordt de juiste fractie gemeten, zodat voor deze stoffen pas daarna bekeken kan worden of zijvoldoen aan de norm. Op termijn zal de emissie van deze stoffen moeten worden afgebouwd. Tot dietijd kunnen eenvoudige emissieverlagende maatregelen worden getroffen, zoals maatregelen op hetgebied van het eigen gedrag en de wijze van gebruik van milieuvervuilende stoffen door particulieren,bedrijven en overheden. Communicatiemiddelen kunnen mensen meer bewust maken vanalternatieven op het gebied van duurzaam bouwen, gebruik bestrijdingsmiddelen en dergelijke.Op basis van de huidige normen en met de huidigemeetgegevens zijn geen overschrijdingen bekendvoor nikkel en koper en zullen de normen hoogstwaarschijnlijk nog worden aangepast.Het waterschap gaat agrarische natuurverenigingenbenaderen om samen te werken aan alternatieve methodenen/of emissiereductie. Naar verwachting worden de KRWnormenin november 2006 vastgesteld. Eventueel zal dannog een aanvullende toetsing op de resultaten plaatsvinden.watersysteemplan Veenkoloniën42

Overige milieugevaarlijke stoffenNaast de prioritaire stoffen is er een lijst Overige Gevaarlijke stoffen vastgesteld (projectgroep KRW,2005). Dit is een aanvullende lijst van gevaarlijke stoffen die door de waterbeheerder moet wordengetoetst aan de landelijk geldende normen. Van deze stoffen geldt dat koper nu niet voldoet aan denorm, maar dat mogelijk de norm hiervoor wordt bijgesteld. Er worden nu nog geen maatregelenvoorgesteld. Waarschijnlijk komen er voor koper landelijke maatregelen.Stoffen die de ecologische toestand van de waterlichamen ondersteunenVolgens de KRW moet voor de waterlichamen worden gestreefd naar de hoogst haalbare ecologischetoestand. De komende jaren wordt het ambitieniveau voor de waterlichamen vastgesteld, waarbijbepaald moet worden welk ecologische ambitieniveau het hoogst haalbaar is. De haalbaarheid wordtsterk bepaald door de mate van afwijking van de autonome situatie (incl. geplande ontwikkelingen)van het maximaal gewenste niveau.Op basis van bestaande kennis een inschatting gemaakt van de maatregelen die nog nodig zijn omverschillende ambitieniveaus te bereiken. Deze mogelijke maatregelen worden met de omgevingbesproken. Een eerste inschatting wordt gemaakt van de kosten van de ambitieniveaus. De range vanmaatregelen wordt door het waterschap en de provincie vastgesteld na consultatie van de omgeving.Het proces van de KRW werkt zo dat het proces zich steeds verder verfijnt. Een grove schatting vande benodigde maatregelen en een keuze voor het ambitieniveau zal vervolgens worden gemaakt. Ditwordt steeds verder verfijnd, tot in 2008/2009 de ambitieniveaus en maatregelen definitief wordengemaakt.Nutriënten en chlorideVoor nutriënten en chloride zijn geen landelijke normen uit Brussel vanuit de KRW. Hiervoor geldt datdeze stoffen, met name fosfaat (P) en stikstof (N), zeer bepalend zijn voor de ecologie van dewateren, maar dat er ook grote regionale verschillen kunnen optreden. De regio kan zelf aangeven bijwelke fosfaat, stikstof en chloride gehalten zij denkt dat de ecologische doelen gehaald kunnenworden. Tot nu toe waren er landelijke normen (MTR waarden) geldig, maar sloten niet aan bijgebiedsspecifieke omstandigheden.Deze streefwaarden kunnen dus door de regio zelf worden vastgesteld, omdat de huidige landelijkenormen niet voldoen. Het waterschap heeft op basis van richtlijnen van de STOWA en andereonderzoeksrapporten een voorlopige range van streefwaarden voor nutriënten aangegeven, rekeninghoudend met de verwachte gewenste ecologie. Bijvoorbeeld in een beek als de Runde, komt eenlagere voedingswaarde voor dan in een kanaal (zie tabel). Daarnaast heeft het waterschap latendoorrekenen wat de verwachte autonome ontwikkeling van de gehalten is in de wateren. Er is namelijkoveral al jaren een dalende trend is voedingsstoffen aan de gang, die nog versterkt zal worden doorde komende mestwetgeving.Hieruit is te zien dat met name fosfaat naar verwachting gaat voldoen, of al voldoet aan devoorgestelde streefwaarden. Het is zeer moeilijk aan te geven of een extra reductie van P of N eenecologische meerwaarde oplevert. Met name in de beken lijken de inrichtingsmaatregelen voor deecologie veel meer bepalend dan de gehalten aan voedingsstoffen. Voor de ecologie van het water inde watersystemen is één beperkende voedingsstof voldoende. Als de waarde voor fosfaat laag is, isdat beperkend voor de groei van bijvoorbeeld schadelijke algen. Het is dan niet meer relevant ofstikstof dan toch te hoog is. Als het voor andere dan de waterlichamen anders is, moet daar nog overgepraat wordenEr is tot nu toe op totaal stikstof getoetst. Wanneer nog op nitraat moet worden getoetst, dan moet datnog gebeuren.watersysteemplan Veenkoloniën43

Tabel 7: Streefwaarden P (fosfaat) en N (stikstof) voor KRW-waterlichamenWaterlichaamHuidigesituatieVerwachtingneerwaartsetrendVerwachtingna uitvoeringmaatregelenVoorlopigeStreefwaarde(huidig P = 0,15 en N = 2,2)Parameter P N P N P N P NKanalenVeenkoloniënBekenDe Runde0,12 3,3 0,10 3,2 0,09 2,9 0,05 - 0,10 2,0 - 2,50,12 3,5 0,09 2,7 0,08 2,4 0,05 - 0,15 2,0 - 4,5Voor chloride geldt dat op basis van de trendanalyse wordt verwacht dat chloride gehalten van dewateren in de bandbreedte van de huidige normen vallen.De gehalten voor fosfaat en stikstof vallen voor alle waterlichamen te hoog uit.3.5.2 KRW – methode VeenkoloniënOp basis van chemische meetgegevens van verschillende meetpunten in de waterlichamen van dejaren 2000-2005 zijn gemiddelde waarden voor de huidige situatie bepaald voor een aantal belangrijkeparameters. Ook zijn de huidige ecologische en hydromorfologische kwaliteiten bepaald.Vervolgens zijn de verschillende waterlichamen streefbeelden opgesteld voor chemie,hydromorfologie en ecologie. Deze streefbeelden beschrijven de gewenste toestand van eenwaterlichaam in 2015 of uiterlijk 2027 (na doelverlaging- en fasering).Om de verwachte waarden in 2015 voor de chemische parameters te bepalen is gebruik gemaakt vaneen trendanalyse. Hierin is rekening gehouden met de verwachte effecten van toekomstigeontwikkelingen zoals mestbeleid, teeltvrije zones en emissiereductie bijvoorbeeld door optimalisatievan RWZI's. In de huidige situatie kennen bijna alle waterlichamen knelpunten op het gebied vanchemie, hydromorfologie en ecologie.Hieronder volgt per waterlichaam (kanalen en beken) een beschrijving van:- Kenmerken en functies,- Gemiddeld Ecologisch Potentieel (GEP)- en de belangrijkste knelpunten (Arcadis, 2006).Kanalen Veenkoloniën (M6)Kenmerken en functiesHet waterlichaam Kanalen Veenkoloniën bestaat uithet Kanaal Veendam-Musselkanaal, het A.G.Wildervanckkanaal, de Pekel Aa, hetPekelderhoofddiep en het Stadskanaal. Volgens deKRW-systematiek zijn ze getypeerd als kunstmatigen gekarakteriseerd als 'grote ondiepe kanalen'.De belangrijkste functies zijn wateraan- en afvoer,beroepsscheepvaart, recreatievaart, boezemwater,beroeps- en sportvisserij en ontvangend water voor 4RWZI’s.watersysteemplan Veenkoloniën44


GEPHet GEP kan als volgt worden geformuleerd: recht kanaal met vast peil en verharde, niet natuurlijkeoevers. Primaire functie van deze kanalen is afvoerkanaal en scheepvaart. Het water is troebelvanwege opwerveling van bodemdeeltjes door scheepvaart en door natuurlijke processen. Er zijn zeerweinig wateren oeverplanten aanwezig. Waar mogelijk zijn achter de beschoeiing zones metoevervegetatie of inundatiezones aangelegd. Hier kan de vegetatie redelijk tot ontwikkeling komen. Dekanalen die in de Visie Vismigratie als prioritair zijn aangewezen zijn visoptrekbaar. Dit zijn het A.G.Wildervanckkanaal en de Pekel Aa. Het viswatertype is Blankvoorn-Brasem. De wijken vormen inpotentie een geschikte paai- en opgroeigebied voor soorten als snoek en blankvoorn. De groterekanalen zijn de verbinding tussen deze gebieden. De ecologie ondersteunende stoffen en parametersvormen geen belemmering voor het halen van de ecologische doelstelling en voldoen derhalve aan degebiedsgerichte streefwaarden. Hierdoor is er geen overlast van blauwalg, draadalg, kroos ofvissterfte. Van de oevers is 25 % natuurvriendelijk ingericht (aanbeveling plas-dras).Knelpunten hydromorfologie, chemie en ecologieKnelpunten hydromorfologie• Vismigratie: 5 knelpunten (3 sluizen, 1 gemaal en 1 stuw).• Vast zomer- en winterpeil (tegennatuurlijk: zomer hoog, winter laag).• Inlaat IJsselmeerwater via de Friese Boezem en de Verlengde Hoogeveense Vaart.• Oeverinrichtingen zijn overwegend steil en niet natuurlijk.Knelpunten chemie• Te hoge fosfaat en stikstofconcentraties (m.n. Pekel Aa).• RWZI’s vuilvracht verminderen en proces optimaliseren.• Verontreinigde waterbodems.Knelpunten ecologie• Ecologische toestand is onvoldoende bekend.• Weinig tot geen watervegetatie. Lokaal redelijke bedekking.• Fungeert als doortrekroute voor lokale vissoorten i.v.m. open verbinding met zee.• 50% van de kanalen heeft oeververdediging en het overige deel is overwegend nietnatuurvriendelijk ingericht.Runde (R5)Kenmerken en functiesMet betrekking tot de Veenkoloniën behoort alleen deRunde tot dit waterlichaam. In Westerwolde liggen deoverige wateren Ruiten Aa, Bosbeek, Westerwoldse Aazuid en Veelerdiep. Dit waterlichaam is getypeerd alssterk veranderd en wordt gekarakteriseerd als een'langzaam stromend riviertje op zand'. De belangrijkstefuncties zijn natuur, landbouw en wateraan- en afvoer.GEPMatig stromende beek op zand/veen met beekspecifieke wateren oeverplanten, macrofauna envissen. Typische beekprocessen als stroming, sedimentatie (binnenbocht) en uitschuring(buitenbocht) treden op. De beek heeft een natuurlijk oeverprofiel. Fosfaat en stikstof komen in lageconcentraties voor en er is door de stroming ruim voldoende zuurstof. Ook het doorzicht is voldoendevoor het voorkomen van allerlei ondergedoken waterplanten. De gehele beek is verbonden met deDollard en passeerbaar voor allerlei diadrome vissen. Het viswatertype is Winde-Rivierprik.De ecologie ondersteunende stoffen en parameters vormen geen belemmering voor het halen van deecologische doelstelling en voldoen aan de gebiedsgerichte streefwaarden.watersysteemplan Veenkoloniën46

Knelpunten hydromorfologie, chemie en ecologieKnelpunten hydromorfologie• Variatie in stroming (beekprocessen) ontbreekt.• Beek is grotendeels gekanaliseerd en genormaliseerd.• Door de stuwen is de beek grotendeels niet optrekbaar voor vis.• Vast zomer- en winterpeil.• Inlaat water vanuit de Verlengde Hoogeveense Vaart.Knelpunten chemie• Fosfaat en stikstof nog te hoog.• Doorzicht te laag.Knelpunten ecologie• Stromingsminnende macrofauna ontbreekt.• Weinig ondergedoken watervegetatie aanwezig.• Macrofauna voldoet in de huidige situatie niet aan de GEP.• Macrofyten voldoen in de huidige situatie niet aan de GEP.• Vissen voldoen in de huidige situatie niet aan de GEP.• Viswatertype in huidige situatie is Blankvoorn-Brasem.Wat te doen … waterkwaliteitPrioritaire stoffenD.01 Voor 2010 Evaluatie en inzet Convenant duurzaam bouwen (DuBo)D.02 Voor 2010 Implementatie landelijke maatregelen.D.03 Voor 2010 Vastleggen rol vergunningverlening en handhaving in relatie tot KRW.D.04 Voor 2015 Nieuwe toetsing nadat normen definitief zijn vastgesteld .D.05 Tot 2050 Doorgaande monitoring en evaluatie prioritaire stoffen.Nutrienten en chlorideD.06 Voor 2010 Maken keuze ambitieniveau nutriënten en chloride.D.07 Voor 2010 Vaststellen gebiedsgerichte normen voor fosfaat en stikstof.D.08 Voor 2010 Kosten en baten analyse van ambities.D.09 Voor 2010 Vaststellen benodigde maatregelen.D.10 Vanaf 2010 Uitvoering maatregelen.Kanalen Veenkoloniën (KRW)D.11 Voor 2012 Onderzoek voedselrijkdom slib en de invloed op het bereiken van het GEP.D.12 Voor 2015 Visvriendelijke passages in Molenwijk (stuw), Pekeler Hoofddiep (3 sluizen)en Veendam-Musselkanaal (gemaal Veendam).D.13 Voor 2015 Verdere aanpak van puntlozingen, saneren overstorten en aanleg IBA’s.D.14 Voor 2015 Kosten/baten analyse toepassingsmogelijkheden flexibel peilbeheer.D.15 Voor 2015 Onderzoek naar mogelijkheden om effecten van peilfluctuaties teverminderen.D.16 Voor 2021 Realiseren natuurvriendelijke oevers (25% van 31 km).D.17 Voor 2021 Meekoppelkans: Realiseren natuurvriendelijke oevers bij aanleg EVZ’s en devaarverbinding Erica- Ter Apel.De Runde (KRW)D.17 Voor 2015 Uitvoering Inrichtingsplan Runde. De Runde passend in het lokale landschap,rekening houdende met de functies en natuurvriendelijk ingericht.D.19 Voor 2018 Meekoppelkans: Aanpak hydromorfologische knelpunten bij aanlegEcologische Verbindingszones (EVZ).watersysteemplan Veenkoloniën47

3.6 GrondwaterkwaliteitOp orde krijgen in 2015In het kader van het op te stellen Stroomgebiedbeheersplan wordt ook gerapporteerd over detoestand van de grondwaterlichamen. Een concept-eindrapport is opgesteld voor de grotegrondwaterlichamen (GWL) Rijn-Noord, Rijn-Oost en Nedereems opgesteld (Royal Haskoning, 2006).In de Veenkoloniën ligt 1 type grondwaterlichaam: zand. In dit grondwaterlichaam overschrijdt geenenkele parameter de toetswaarde. Dit zijn de uitkomsten van de toestand van het grondwatergemiddeld over de diepte.Er zijn in de Veenkoloniën geen wateronttrekkingen voor menselijke consumptie doorwaterleidingbedrijven of industriële doeleinden. Wel zijn er particuliere, ondiepe onttrekkingen vangrondwater.In de provincie Groningen zijn er zeven lokale grondwateronttrekkingen door de industrie. Dat zijnonttrekkingen van >100.000 m 3 /jaar. Deze onttrekkingen vinden plaats in Veendam, Winschoten,Wildervank, Oude Pekela en Nieuwe Pekela.Er zijn nog geen maatregelen voorgesteld voor de grote grondwaterlichamen. Deze voldoen aan detoetswaarde.3.7 Stedelijk waterOp orde krijgen tot 2015Door aanwezige gebiedskennis van de gemeenten aangevuld met de kennis vanuit het gebied zelf, isverder inzicht verkregen in de knelpunten.Voor het stedelijk water wordt over het algemeen aangegeven dat er weinig of geen doorstroming inde vijvers is. Daarbij versterkt met meestal smalle en ondiepe aangelegde waterpartijen, die al snelweer door aanwas van slib en het dichtgroeien met waterplanten geen aantrekkelijk beeld geven.Doordat waterpartijen vaak smal en ondiep zijn, ontstaat snel een toename van voedingsstoffen invijvers (organisch materiaal/riooloverstorten).Aan particulieren zal meer voorlichting gegeven moeten worden om het gebruik vanbestrijdingsmiddelen en het afspoelen daarvan richting het oppervlaktewater tot een minimum tebeperken. De gevolgen van de bestrijdingsmiddelen op het watersysteem is vaak onbekend bij degebruikers. Een verantwoord gebruik is noodzakelijk. Dat geldt eveneens voor het gebruik vanuitlogende milieu-onvriendelijke bouwmaterialen die met oppervlaktewater of hemelwater in aanrakingkomen en zo afspoelen naar het oppervlaktewater. Verontreinigde waterbodems kunnen daarvan hetresultaat zijn. Nadrukkelijk inzetten op voorlichting voor milieuvriendelijke alternatieven voor o.a.bouwmaterialen, onkruidbestrijding, tijdstip groenonderhoud en acceptatie van enig “overmatig” groen.Robuuste waterpartijen worden aangelegd. Breed, diep met natuurvriendelijke flauwe oevers. Hetafstromende hemelwater van daken, erf- en straatverhardingen wordt schoon gehouden en in hetstedelijke watersysteem gebracht.Voorlichting aan particulieren en grondgebruikers is nodig, om particulieren er zich bewust van te latenworden welke acties vermeden moeten worden om een verslechtering van de waterkwaliteit te krijgen.Wat te doen … stedelijk waterE.01 Vanaf 2008 Baggerknelpunten meenemen in baggerplannen en uitvoeringsplannen.E.02 Vanaf 2008 Waterpartijen onderling koppelen en/of afgekoppelde schone oppervlakken opwatersysteemplan Veenkoloniën48


strategische plaatsen inbrengen.E.03 Vanaf 2008 Saneren/opheffen van overstorten. Voor het kwaliteitsspoor: goede registratievan overstorten.E.04 Vanaf 2008 Aanleggen van robuuste waterpartijen met meer variatie in breedte en diepte(inrichtingsplannen gemeenten).E.05 Voor 2015 Regulier onderhoudsprogramma opstellen (baggeren en maaien) voor destedelijke wateren. (baggeren onderhoudsprogramma stedelijk water).E.06 Voor 2015 Voorlichting aan particulieren over gebruik alternatieve bouwmaterialen,onkruidbestrijding en mate van onderhoud.E.07 Voor 2015 Onderzoek naar effecten van oeverinrichting op de waterkwaliteit en debeleving, door inzet van natte zones met helofyten, ondergedokenwaterplanten en het toestaan van verlandingsprocessen.3.8 WaterbodemsHet Algemeen Bestuur van het waterschap heeft in 2006 het Integraal Baggerbeleidsplan(Waterschap Hunze en Aa’s, april 2006) vastgesteld. Het Baggerbeleidsplan beschrijft de wet- enregelgeving aangaande waterbodems en formuleert uitgangspunten die zullen worden gebruikt bijtoekomstig uit te voeren baggerwerkzaamheden. Daarnaast zijn de bestaande knelpuntenaangegeven en een overzicht van verwerkingslocaties voor baggerspecie. Ook is een overzichtgemaakt van beschikbare en ontbrekende kennis. Het Baggerbeleidsplan heeft een zichtjaar tot 2010.Het waterschap is wettelijk verplicht te baggeren als waterkwantiteits-, waterkwaliteits- envaarwegbeheerder.Op orde krijgen tot 2015Het op orde krijgen van de waterbodems is geen eenvoudige opdracht. Door voortdurende aanwas enachterstallige onderhoud, in de loop der jaren ontstaan, zal er tot 2015 met name worden ingezet opde meest urgente baggerlocaties. De opgevoerde locaties betreffenhet baggeren door het waterschap. Naast het waterschap hebbende gemeente en de provincie ook hun eigen verantwoordelijkhedenmet betrekking tot de wateren in hun beheer. Het stedelijk water valtover het algemeen tot de verantwoordelijkheid van de gemeente enzal ook door de gemeente gebaggerd moeten worden, conform hetstedelijk baggerplan.Naast de specifieke waterbodemknelpunten voor de Veenkoloniën zijn er een tweetal algemeneknelpunten aan te halen:• De “blinde vlekken” in het beheersgebied van Hunze en Aa’s• en te weinig verwerkingscapaciteit voor baggerspecie.Blinde vlekken zijn er zowel voor het regionale watersysteem als voor de lokale, stedelijkewatersystemen. Voor de watergangen in het landelijke gebied heeft het waterschap een regulieronderhoudsprogramma. De afgelopen jaren (2003-2005) is in watergangen rond Winschoten, Emmen,Nieuw Weerdinge en het Stadskanaal onderhoud gepleegd. Voor de overige gebieden is onderhoudingepland voor 2007-2011. Wellicht dat door waterbodemonderzoek nog knelpunten naar vorenkomen. Verder worden met enige regelmaat ook waterbodemonderzoeken uitgevoerd op locatieswaar werken worden uitgevoerd. (zie kaart: Regulier baggerprogramma waterschap)watersysteemplan Veenkoloniën50

Op het lokale niveau zijn enige gegevens bekend over de toestand van de waterbodems. In hetplangebied hebben de gemeenten Emmen, Pekela en Veendam een vastgesteld baggerplan. Degemeente Borger-Odoorn heeft in 2007 een gemeentelijk baggerplan opgesteld. In de gemeenteWinschoten is tijdens het opstellen van het waterplan een Ecoscan uitgevoerd, waarbij ook is gekekennaar de dikte van de sliblaag. In alle gemeenten komen sliblagen voor in de watergangen - en partijen.In de meeste gevallen betreft het klasse 2 slib, hetgeen op de kant mag worden verwerkt. In eenaantal gevallen betreft het klasse 3 en 4 slib.Te weinig verwerkings- en bestemmingslocaties voor baggerspecie is een groot knelpunt. Omdat er teweinig verwerkingslocaties zijn, ontstaat een groeiende baggerachterstand. Op dit moment is er éénactuele verwerkingslocaties voor baggerspecie in het watersysteem Veenkoloniën: de locatieAVEBE/DWM te Veendam. De verwerkingsmogelijkheden daar zijn het ontwateren en rijpen van debaggerspecie tot en met klasse 2 en deels categorie 3. De restcapaciteit bedraagt ca. 175.000 (natte)m 3 .De intentie ligt er om eind 2008 een Regionaal Bestuursakkoord Waterbodems opgesteld, waarinondermeer gemeenten dringend locaties voor doorgangsdepots dienen aan te wijzen. Een alternatiefis dat per project lokale oplossingen worden gezocht (maatwerk).In het verleden zijn in de Veenkoloniën een zestal belangrijke locaties gebaggerd, die met name omnautische of milieuhygiënische redenen aangepakt moesten worden. Voor projecten op deze schaalen met waterbodems in klasse 3 en 4, is het lastig depotruimte te vinden. Binnen de Veenkoloniën isca. 187.000 m3 baggerspecie verwijderd op locaties waarvoor dat urgent nodig was.Tabel 8: Baggerprojecten Veenkoloniën uitgevoerd (nautisch, sanering en/of achterstallig) tot 2008.LocatieJaar vanbaggerenm3KlasseAlteveerkanaal 1998 33.000 2, 3 en 4Stadskanaal 4 e Verlaat 1999 68.300 4Pekelderhoofddiep (ged.) 2000 8.800 2, 3 en 4Oosterdiep Wildervank 2006 22.000 2 en 3Pekelderhoofddiep (ged.) 2006 43.000 2, 3 en 4Doorsnee Nieuwe Pekela 2006 12.000Totaalca. 187.000 m3In voorgaande jaren zijn, in het kader van de inventarisatie waterbodemgesteldheid, van veelwatergangen in het beheersgebied van Hunze & Aa’s de waterbodems onderzocht. Hieruit komendiverse knelpunten naar voren die de komende jaren aandacht zullen krijgen, om de situatie terplaatse op orde te brengen.In de provinciale vaarwegen zijn op diverse plekken nautische ondieptes aanwezig. De provincies zijnverantwoordelijk voor het op (vaar)diepte houden. De provincie Groningen heeft al eens ingezet ophet afkondigen van diepgangsbeperkingen. Deze zijn aangevochten.De onderhouds- en beheerssituatie van watergangen liggen vaak ook complex. Het kan op delen vantrajecten een schouwsloot betreffen en op delen een hoofdwatergang. Er liggen dan taken voor;• de gemeente (vanuit de schouw),• het waterschap (als kwantiteitsbeheerder voor het deel hoofdwatergang)• en/of het waterschap (als waterkwaliteitsbeheerder voor het saneringsdeel).watersysteemplan Veenkoloniën51

De Middensloot te Wildervank is een voorbeeld van een dergelijke situatie. Het betreft eenschouwsloot die over delen sterk verontreinigd is (klasse 3 en 4) door vroege bedrijvigheid en eencomplexe beheer situatie kent tussen vele particulieren, gemeente en waterschap. De locatie isdaarbij slecht tot vrijwel niet toegankelijk voor groot onderhoud en het verwijderen van verontreinigdeslootbodem.Voor de gevallen van ernstige verontreiniging van de waterbodem in stedelijk gebied, zijn de klassiekemaatgevende verontreinigende stoffen vaak zink en PAK-10.Tabel 9: Baggerlocaties Veenkoloniën nog uit te voeren door het waterschap tot 2015.Locatie Klasse 0, 1 en 2(in m3)Klasse 3 en 4(in m3)A.G. Wildervanckkanaal 165.000 70.000 NautischBeneden Westerdiep Veendam 18.600 SaneringWesterdiep Wildervank 16.000 23.000Middensloot Wildervank 1.000 SaneringSportterrein Wildervank 1.000 HydraulischVijver Nijveenlaan 1.200 HydraulischWinschoterdiep (km 31,34 en km 35,76) 100.600 NautischIndustrieterrein De Rensel e.o. 61.000 14.000 NautischStadskanaal(herverontreiniging door Ceresmeer)400 SaneringCeresmeer Stadskanaal / Dideldomleiding ? saneringVaarverbinding Erica – Ter Apel 13.500 NautischTotaal ca. 383.500 m3 ca. 127.000 m3In het deelstroomgebied de Veenkoloniën zijn al grote inspanningen geleverd om (achterstallig)baggeronderhoud weg te werken. De recreatieve vaarwegen zijn inmiddels op orde en zijn goedbevaarbaar. Van de beroepsvaarwegen (Winschoterdiep en A.G. Wildervanckkanaal) begint denautische diepte voor de beroepsvaart kritiek te worden en hier en daar zijn al diepgangsproblemen.In andere grotere watergangen in het bebouwde gebied zijn her en der lokale knelpunten.In het landelijke gebied wordt regulier gebaggerd.Voor de Veenkoloniale waterbodems ligt de enorme opgave om in 2015 voor ca. 510.000 m3 aanwaterbodems te baggeren en hiervoor ook verwerkingscapaciteit te vinden.Feit is dat de potentiële hoeveelheid vrijkomende baggerspecie de regionale verwerkingscapaciteitoverstijgen en derhalve tot de “probleemspecie” wordt benoemd. In de regio zal serieus gezochtmoeten worden naar geschikte locaties voor verwerking van baggerspecie. Het Regionaalbestuursakkoord waterbodems moet het (bestuurlijke) draagvlak vergroten om de problematiekvoortvarend aan te pakken.Wat te doen … waterbodemsF.01 Vanaf 2008 Locaties zoeken en aanwijzen voor verwerking baggerspecie.F.02 Vanaf 2008 Op orde brengen en houden van stedelijke waterbodems.F.03 Voor 2010 Onderzoek en uitvoering van nautisch baggeren in beroepsvaarwegen.F.04 Voor 2010 Uitvoeringsprogramma baggeren Veenkoloniën opstellen.watersysteemplan Veenkoloniën52


3.9 Recreatie & BelevingOp orde krijgen voor 2015RecreatieRecreëren op, in en om het water kan in de Veenkoloniën op dit moment op verschillende manierenen plaatsen. Centraal in de waterrecreatie staat het uitgebreide wijken en kanalenstelsel. Waar dezekanalen vroeger voor de afwatering en transport van turf zorgden, hebben ze nu ook een recreatievefunctie. Op het Oosterdiep, Pekelderhoofddiep en het Stadskanaal kan recreatief worden gevaren.Deze vaarwegen staan in verbinding met het Winschoterdiep, en daarmee ook op het landelijkvaarwegennet. Ten behoeve van de vaarrecreatie zijn er ondermeer jachthavens in Veendam, Pekelaen Ter Apel.In het huidige vaarwegennet in Noord-Nederland ontbreken een aantal schakels. Voor devaarrecreatie is het van belang dat deze ontbrekende schakels worden gerealiseerd. In de Agendavoor de Veenkoloniën zijn twee reconstructieplannen opgenomen om vaarverbindingen binnen deVeenkoloniën te herstellen:• Recreatieve vaarverbinding Zuidlaardermeer-Oost-Gronigen ('Van Turfvaart naar Toervaart'):maakt het mogelijk om via het Zuidlaardermeer door te varen en zorgt ervoor dat er verschillenderondvaartroutes in de Veenkoloniën ontstaan. Het herstel bestaat uit het weer bevaarbaar makenvan het kanalenstelsel tussen het Zuidlaardermeer, Hoogezand en Bareveld en een nieuwverbindingskanaal tussen het Langebosschemeer en het Kieldiep.• Recreatieve vaarverbinding Erica-Ter Apel: betekent het opheffen van de belangrijksteontbrekende schakel in het landelijke recreatieve toervaartnet en daarmee een aanzienlijkevergroting van de mogelijkheden voor de pleziervaart in Noord-Nederland én richting Duitsland.Deze twee plannen worden ook ondersteund vanuit de POP's Groningen en Drenthe en de stuurgroepAgenda voor de Veenkoloniën.Naast varen kan ook op andere manieren worden gerecreëerd in de Veenkoloniën. Zozijn er zes aangewezen zwemplassen. Daarnaast zijn er zes visplassen waar jaarrondkan worden gevist. De kwaliteit van het zwem- en viswater wordt regelmatig gemeten enis over het algemeen goed. Voor actuele informatie over de zwemwaterkwaliteit wordtverwezen naar www.hunzeenaas.nl.Langs de kanalen worden op diverse locatie viswedstrijden gehouden.Tabel 10: Zwem- en viswaterlocaties in de VeenkoloniënZwemwater/ -plassenBorgerswold/Koetshuis VeendamLangebosch VeendamHeeresmeer Nieuwe PekelaPlan Zuid Oude PekelaHet Verlaat ValthermondRecreatievijver Emmer CompascuumViswater/ -plassenVisvijver DrouwenermondVisvijver Nieuw BuinenVisvijver ExloërkijlWitte Dobber VeendamBorgerswold VeendamGroote Gat NieuwediepHet voormalige kanalen en wijkenstelsel krijgt een uitbreiding van het recreatieve vaarnetwerk innoord Nederland, opgewaardeerd met twee nieuw vaarverbindingen: Zuidlaardermeer-Bareveld enErica-Ter Apel.Het recreatieve medegebruik van de maaipaden langs de hoofdwatergangen is onder voorwaardenmogelijk voor wandelen, fietsen en hippische sport.watersysteemplan Veenkoloniën54


Beleving landelijk gebiedHet kanalen- en wijkenstelsel in de Veenkoloniën is ook belangrijk vanuit cultuurhistorisch oogpunt. Zevormt de ruggengraat van het landschap. Ook de aanwezige waterwerken, zoals sluizen en bruggenzijn van cultuurhistorisch belang. In 2004 is bij het waterschap een inventarisatie gemaakt vancultuurhistorische waterwerken. In de veenkoloniale kanalen liggen ca. 18 (voormalige) schutsluizen.Deze zijn vaak niet meer in gebruik als schutsluis en aangepast met een stuwvoorziening voor hetnoodzakelijke peilbeheer.Voor de beleving (fietsen en wandelen) zijn niet alleen de wijken en kanalen interessant, ook de(herstelde) restanten van beeklopen als de Runde en het Valtherdiep zijn van belang. De Runde iseind 2007 voor ca. 80% weer hersteld en ingepast in het landschap en de lokale behoeften. Bij deinrichting wordt eveneens rekening gehouden met de toeristisch-recreatieve aspecten.Het is zaak dat alle partijen van de multifunctionele inrichting, gebruik en aanpak een noodzaakmaken en doordrongen worden van de kansen die daarin in liggen. Water kan bijvoorbeeld meeliftenmet recreatieprojecten of recreatie kan meelift bij andere (water)projecten. Niet alleen draagt het bijaan beleving van het water, ook kan zo water worden vastgehouden in tijden van overlast of als buffervoor tijden waarin er een watertekort is. Voor het op orde houden is dit een belangrijke opgave: bijieder recreatieproject dient te worden onderzocht of en hoe water kan meekoppelen. Aan de anderekant dient ook bij technische, inrichtings- en beheersmaatregelen gekeken te worden hoerecreatieaspecten meegenomen kunnen worden.Beleving van water kan ook worden gestimuleerd door het benadrukken van archeologie encultuurhistorie. Ten noordwesten van Emmen, op de (uitlopers van de ) Hondsrug, liggen enkelelocaties van zeer hoge archeologische waarde. (zie kaart: Archeologie & watererfgoed)Het voormalige kanalen en wijkenstelsel en de waterstaatkundige werken zijn ook vanuitcultuurhistorisch oogpunt van belang.Bij recreatieprojecten moet vooral gezocht worden naar meekoppelkansen.Beleving stedelijk gebiedBeleving van water is een aspect dat steeds belangrijker wordt, met name ook in het stedelijk gebied.De laatste jaren worden nieuwe woonwijken vaak gepland in combinatie met één of meerderewaterpartijen. Naast het feit dat hierin water kan worden geborgen draagt water ook bij aan debelevingswaarde van een gebied. Hiervoor is het wel noodzakelijk dat het water toegankelijk,zichtbaar en veilig is.Tijdens de gebiedsbijeenkomsten zijn een aantal aandachtspunten naar voren gekomen die alsongewenst of voor verbetering vatbaar werden aangemerkt in met name het stedelijk gebied.Ondermeer is genoemd:• tegengaan algenbloei, drijfvuil en kroos,• geleidelijke overgangen in de oevers (veiliger en meer ruimte voor water),• meer variatie in oeverinrichting,• meer “aankleding” langs oevers met planten en voorzieningen (bv. spelen en vissen),• ongewenste waterplanten en dichtgroeien van waterpartijen,• maar ook dat ecologisch beheer als rommelig kan worden ervaren.Voor het bevorderen van een positieve beleving en betrokkenheid door burgers speelt voorlichting eninrichting van waterpartijen een belangrijke rol. Burgers actief betrekken bij het water in de eigenomgeving.watersysteemplan Veenkoloniën56

Wat te doen … recreatie & belevingG.01 Vanaf 2008 Bij (her)inrichting van stedelijk oevers, meekoppelkans met functiesrecreatie, cultuur en natuur (spelen met water).G.02 Vanaf 2008 Veiligheid en biodiversiteit bevorderen door aanleg flauwe taluds enuittreeplaatsen voor mens en dier.G.03 Vanaf 2008 Voorkomen dichtgroeien van waterpartijen door waterplanten.(richtpercentage

Het Onderhoudsbeheersplan geeft richting en beleid voor de wijze waarop het waterschap zijnonderhoud van de hoofdwatergangen wil uitvoeren. Voor de exoten en het belang van voldoendewateraanvoer zal met het waterschap Velt en Vecht overleg plaatsvinden.Overname van het stedelijk waterbeheer zal verder vorm krijgen en in overeenkomsten per gemeenteworden vastgelegd.Wat te doen … beheer en onderhoudH.01 Voor 2010 Voorkomen dat exoten zich verder verspreiden in het watersysteem(bestrijdingsplan). Verlengde Hoogeveense Vaart is een belangrijke bron vanwaaruit de exoten binnen komen.H.02 Voor 2015 Overdracht stedelijke wateren vastleggen met de gemeenten.3.11 Monitoring en EvaluatieOp orde krijgen tot 2015De monitoring en evaluatie van het watersysteemplan zal gericht zijn op gestelde doelen op hetgebied van veiligheid, wateroverlast, watertekort en waterkwaliteit. Daarnaast zal meer aandachtkomen voor de rol van water bij recreatie en beleving.De voortgang en naleven van de geplande maatregelen en het nakomen van de gemaakte afsprakentussen de overheden zal een doorlopend proces en een structureel karakter moeten krijgen .MonitoringOp dit moment is al een monitoringsprogramma opgesteld en operationeel voor het reguliere(waterkwaliteits)meetnet en de Europese Kaderrichtlijn Water.Deze monitoringsprogramma´s hebben beiden vooral te maken met waterkwaliteit. Naast concreteextra metingen die worden gedaan, zorgen ook reguliere werkzaamheden van handhavers envergunningverleners (waterschap) voor de monitoring en evaluatie van de emissies (lozingen).Voor het waterkwantiteitsbeheer vindt monitoring vooral plaats binnen het reguliere werk van depeilbeheerders van het waterschap. Veiligheid van het totale watersysteem (incl. de dijken en kaden)is een constante zorg van het waterschap, de provincie en het Rijk.EvaluatieVoor de evaluatie wordt voorgesteld om aan te sluiten bij al lopende evaluaties vanuit het RBW (via deStuurgroep Water 2000+). Voor de KRW zal nog een evaluatie (methode) moeten worden opgesteld.In de voortgangsrapportage van het actie en uitvoeringsprogramma van het RBW wordt de voortganggeëvalueerd van de volgende zaken:• Doelrealisatie verdroging;• Doelrealisatie kleinschalige waterberging;• Doelrealisatie stedelijke wateropgave;• Nakomen afspraken uit de water(systeem)plannen.Voor de KRW moet het evaluatieplan nog worden opgesteld.Deels is al invulling gegeven aan de monitoring en evaluatie. De evaluatie van de KRW moet nogworden opgesteld.watersysteemplan Veenkoloniën58

Wat te doen … monitoring en evaluatieI.01 Vanaf 2008 Jaarlijks monitorings- en evaluatiegegevens aanleveren voor devoortgangsrapportage RBW.I.02 Voor 2015 Afspraken moeten worden gemaakt over evaluatie KRW, zodra hieroverlandelijk meer bekend is.watersysteemplan Veenkoloniën59

4. Strategie lange termijn (tot 2050)Voor de lange termijn moet rekening worden gehouden met een eventuele wijziging in de klimaatscenario’s.Voordat voor de lange termijn dure maatregelen worden genomen, moet steeds recenteinformatie worden geanalyseerd.4.1 Ruimte voor water4.1.1 Landelijk gebiedOntlasting van de boezemOp orde houden na 2015Vanwege de kritieke situaties in 1998 is voor de boezem in het RBW afgesproken dat ieder gebied detoekomstige toename van neerslag zelf moet kunnen opvangen en niet direct naar de boezem magafvoeren. Daarom geldt voor ieder gebied de opgave van opvang van 10% extra neerslag tot 2050 tengevolge van de klimaatverandering.Er is berekend dat in de Veenkoloniën ca. 3,8 miljoenm 3 water moet worden vastgehouden om de boezemtot 2050 op orde te houden. In tegenstelling totwatersystemen Hunze en Westerwolde, waar ook eenbehoorlijke wateropgave ligt, vindt er in deVeenkoloniën geen grootschalige natuurontwikkelingin de vorm van een Ecologische Hoofdstructuur (EHS)plaats. In Westerwolde kan de wateropgave voor dehelft worden gerealiseerd in de EHS, in de Hunzewordt zelfs de totale wateropgave gerealiseerd in deEHS en is er nog ruimte over. De wateropgave voor deVeenkoloniën dient dus op andere manier te wordengerealiseerd.Om toekomstige aanpassingen aan de boezemkadente kunnen opvangen zijn in de keur gebods- enverbodsbepalingen vastgelegd voor de kern- enbeschermingszone van secundaire waterkeringen. Dithoudt in dat de waterkering en de naastgelegen strookvan 5 meter (beschermingszone) gevrijwaard moet zijnvan onder andere bebouwing.De boezem dient te worden ontlast met extra water afkomstig uit o.a. de Veenkoloniën. Tevensrekening houdende met de bodemdaling en klimaatveranderingen, dient er in het totale watersysteemvan de Veenkoloniën ca. 3,8 miljoen m3 water vastgehouden worden voor 2050. Hiervoor dient in hetbestaande watersysteem de nodige ruimte te worden gezocht. Nader onderzoek naar locaties enwijze van ontlasten zal tot 2015 verder plaatsvinden.watersysteemplan Veenkoloniën60

intermezzoOplossingsrichtingen “Ruimte voor Water”Inzet van “slimme stuwen”In dat deel van het gebied waar nog veel ruimte in het systeem zit en op dit moment een lage kans op overstroming aanwezigis, kan nog water worden vastgehouden door het aanleggen van “slimme stuwen”. Dit zijn stuwen waarmee het water inreguliere omstandigheden snel kan worden afgevoerd, maar die bij extreem hoog water het water kunnen vasthouden. Opdeze manier wordt achter de stuw bewust het peil verhoogd om de lagere gebieden te ontlasten. De overlast wordt hiermeeevenredig verdeeld en gevoeld. Daarbij zal ervoor worden gezorgd dat het waterpeil niet tot in het maaiveld zal komen, detijdsduur van hogere peilen zal dan tot een minimum worden beperkt en zal minder dan 1/75 jaar plaatsvinden. Deze aanpakzal, in toch al natte perioden, tot geen extra problemen opleveren in de landbouw. Op basis van ervaringen elders is algeconstateerd dat het optreden van deze situatie tot 1/75 jaar geen extra landbouwschade zal opleveren.Benutten van komvormige laagtenOp de lange termijn zouden bestaande laagten zoals de beekdalen op vrijwillige basis kunnen worden ingezet voor hetvasthouden van water.Het huidige provinciale beleid voorziet hier echter niet in, een mogelijke herijking hiervan vindt plaats vanaf 2008, waarbij ookde gevolgen van de Kaderrichtlijn Water voor dit beleid worden bezien.Gebruik van voormalige vloeivelden voor bergingIn totaal ligt er bij Blekslage langs het Mussel Aa kanaal ca. 150 ha voormalig vloeiveld. Hiervan is ca. 120 ha inlandbouwkundig gebruik. Momenteel wordt overleg gevoerd met de AVEBE (eigenaar van de vloeivelden) ten aanzien van demogelijkheden van de vloeivelden voor berging. Een eerste inschatting is dat hiermee nog eens 600.000 m 3 berging is terealiseren. Het huidige provinciale beleid voorziet hier echter niet in, een mogelijke herijking hiervan vindt plaats vanaf 2008,waarbij ook de gevolgen van de Kaderrichtlijn Water voor dit beleid worden bezien.Wateroverlast uit oppervlaktewaterOp orde brengen tot 2050Door de klimaatverandering zal het areaal dat inundeert toenemen tot ca. 360 ha bij een norm van1/75 jaar. Wanneer daarbij ook nog rekening wordt gehouden met veenoxidatie voldoet in 2050 ca.500 ha. (indicatief) niet aan de norm. Daarnaast kan ook de bodemdaling door gas- en zoutwinninglokaal gevolgen hebben. De bodemdaling vindt plaats in de omgeving van Veendam, Zuidwending enRoswinkel. De gevolgen hiervan op het waterbeheer zijn wel modelmatig berekend (Veendam enZuidwending) en als zodanig meegenomen in maatregelen om de voorgenomengebiedsontwikkelingen mogelijk te maken.Bij de verdere analyse per peilgebied wordt nagegaan hoeveel hectare zal voldoen aan de norm van1/75 jaar. Bij deze berekening zal rekening worden gehouden met bodemdaling door veenoxidatie,gas- en zoutwinning. Op de lange termijn (tot 2050) kan bodemdaling door veenoxidatie lokaaloplopen tot ca. 40 cm.Op bepaalde plekken in de Veenkoloniën zal de bodem bij huidig landgebruik dalen als gevolg vanveenoxidatie. De bodemdaling bedraagt plaatselijk 40-50 cm. Het areaal dat zal inunderen bij eennorm van 1/75 jaar neemt door veenoxidatie toe tot ca. 500 ha in 2050 (indicatief).Lokaal kunnen door de bodemdaling als gevolg van gas- en zoutwinning problemen ontstaan.Problemen die kunnen ontstaan als gevolg van de gas- en zoutwinning worden door middel van eenpakket aan waterhuishoudkundige maatregelen ondervangen.De bodemdalingen zullen in de praktijk worden gecontroleerd en bij grotere dalingen zullenmaatregelen getroffen worden, door de veroorzaker, om de negatieve effecten te compenseren.watersysteemplan Veenkoloniën61

Voor het op orde houden moeten knelpunten worden opgelost en zullen per (clusters van)peilgebieden oplossingen worden benoemd. Het uiteindelijke doel, ca. 3,8 miljoen m 3 watervasthouden in 2050, binnen het watersysteem van de Veenkoloniën.Reguliere wateropgaveOp orde houden na 2015De schommelingen in (grond)waterstanden zullen door de klimaatverandering naar verwachting groterworden. De waterstand in sloten kan in nattere situaties, die gemiddeld eens per jaar optreden, eenaantal centimeters hoger worden. Hierdoor zullen bestaande natte plekken tijdelijk nog natter kunnenworden. In veel gevallen betreft dit de 10% laagste delen van ieder peilgebied. In de praktijk zal inreguliere omstandigheden de klimaatverandering, zoals voorspeld voor de peilen in de watergangen,nauwelijks merkbaar zijn. Wel is het daarbij noodzakelijk dat de waterhuishoudkundige structuur in detoekomst goed blijft functioneren. Daarnaast zal in de omgeving van Veendam, Zuidwending enRoswinkel blijvend rekening worden gehouden met de ontwikkelingen van bodemdaling door gas- enzoutwinning.Door de klimaatsverandering zullen peilfluctuaties toenemen, waardoor lokaal van nature al natteplekken nog natter kunnen worden. Door peilbeheer op maat kan worden ingespeeld op deklimaatsveranderingen en bodemdalingen.4.1.2 Stedelijk gebiedWateroverlast uit oppervlaktewaterOp orde houden na 2015In het RBW is afgesproken dat de extra waterafvoer ten gevolge van de klimaatverandering niet magworden afgewenteld en in het gebied zelf moet worden vastgehouden. Dit geldt ook voor het stedelijkgebied. Grofweg kan de stedelijke wateropgave per kern worden berekend door het areaal tevermenigvuldigen met de verwachte neerslagtoename van 10% in 2050. Bij voorkeur binnen, maarmet onderbouwing kan ook buiten het stedelijk gebied ruimte voor water worden aangelegd om deverwachte neerslagtoename te kunnen opvangen. Detailberekeningen moeten uitwijzen of de ruimtein het bestaand stedelijk water kan worden geoptimaliseerd.Alle gemeenten hebben een inspanningsverplichting om kansen te benutten in het stedelijke gebiedom ruimte te benutten en water vast te houden. Bij nieuwbouwprojecten dient vanaf het beginvoldoende open water te worden ingepland. In herstructureringsprojecten moet naar berging wordengezocht om voorbereid te zijn op de klimaatsveranderingen en overlast te voorkomen.Water op straatOp orde houden na 2015Door de klimaatverandering neemt naast de hoeveelheid neerslag ook de intensiteit van de(zomer)buien toe en hiermee ook de kans op water op straat. Om het systeem in toekomst blijvend oporde te houden dienen maatregelen te worden genomen.Daarom zal in de toekomst nog meer moeten worden afgekoppeld (streven is bij nieuwbouw vrijwelalles afkoppelen, bij herstructureringen 60%). Bij nieuwe Gemeentelijke Rioleringsplannen (GRP)moet rekening gehouden worden met een neerslagtoename van 10% tot 2050. Richtlijn is dat in iedergeval deze 10% extra neerslag additioneel wordt afgekoppeld bovenop de bestaande afkoppelcriteria.watersysteemplan Veenkoloniën62

Voor de lange termijn is het noodzakelijk dat gemeenten gaan bepalen welke mate van water opstraat zij acceptabel vinden en op welke manier dit kan. Afkoppelen, het creëren van open water enberging, infiltratievoorzieningen, etc. zijn allemaal dure technische maatregelen om de verwachteextra neerslag te kunnen opvangen. In stedelijk gebied ligt echter een groot potentieel aan tijdelijkbergingsgebied, namelijk straten, bermen en groenstroken. Tussen stoepranden en in het opnebaargroen is een behoorlijke oppervlakte bergingsgebied aanwezig. Zeker is dat een bepaalde mate vanacceptatie van water op straat en/of in openbaar groen, dure technische maatregelen kan voorkomenof doen uitstellen.De oplossing voor het tijdelijk bergen van grote hoeveelheden neerslag in stedelijk gebied ligt in hetbepalen van een strategie hoe multifunctioneel om te gaan met de aanwezige open ruimten.Onderzoek zal moeten uitwijzen hoe groot het potentieel van deze gebieden is en wat een juistestrategie is.GrondwateroverlastOp orde houden na 2015Grondwaterstanden zullen door de klimaatverandering sterker gaan fluctueren. Hogegrondwaterstanden kunnen vaker voorkomen. Om het systeem op orde te houden, zal bij nieuw aante leggen woon-, bedrijven- en industrieterreinen de waterkansenkaarten als middel gebruikt worden.Op deze manier worden kan bij de locatiekeuze en bouwwijze rekening worden gehouden metgrondwaterstanden en bodemkenmerken.De waterkansenkaarten zullen mede bepalend zijn voor onder andere de locatiekeuzen en bouwwijzeom grondwateroverlast te helpen voorkomen. Daarnaast zal vervolgens voor de opvang van hetovertollig hemelwater ruimte in het oppervlaktewater aanwezig moeten zijn.Stedelijke wateropgaveOp orde houden na 2015De stedelijke wateropgave staat geformuleerd in het NBW en het RBW. De stedelijke wateropgavebestaat uit grondwateroverlast, water op straat ten gevolge van de beperkte rioleringscapaciteit en dekwantitatieve stedelijke wateropgave. Er is afgesproken dat alle gemeenten een overzicht maken vande huidige knelpunten, maatregelen formuleren en dat deze maatregelen voor 2015 zijn uitgevoerd.Zowel de gemeente als het waterschap zijn verantwoordelijk voor het uitvoeren van de maatregelen.Kostenverdeling bij de maatregelen vindt plaats conform de afspraken in het NBW en RBW.Voor de gemeenten is ofwel tijdens het opstellen van het waterplan onderzoek gedaan naar destedelijke wateropgave ofwel er is onderzoek geprogrammeerd. De stedelijke wateropgave is bekend.De stedelijke wateropgave van alle gemeenten binnen het watersysteem Veenkoloniën zullen wordensamengevoegd en overzichtelijk gepresenteerd met de bijbehorende maatregelen.4.2 Droogte en verdrogingVoor de lange termijn dient de wateropgave er op gericht te zijn om meer en meer duurzaam om tegaan met water in de directe omgeving. Ook voor de korte termijn zal hier al op worden ingezet.Deze duurzaamheid kan worden uitgelegd in termen van watergebruik en –verbruik, maar ook intermen van hoe en waar (drink)water wordt geproduceerd. In de Veenkoloniën wordt geen grondwateronttrokken voor drinkwater.watersysteemplan Veenkoloniën63

Uit het oogpunt van duurzaamheid vraagt het waterschap zich af of een grondwateronttrekking, voordrinkwater of industrie, op een plaats met bijvoorbeeld waterafhankelijke natuur wel gewenst is. Eenoplossing kan zijn het verplaatsen van de grondwateronttrekking naar een minder droogtegevoeligeplaats. Een dergelijke ingrijpende verandering zal tijd kosten, zal niet altijd realiseerbaar zijn en isdaarom bij de lange termijn opties geplaatst.Wanneer uit onderzoek is gebleken dat beregening uit grondwater technisch mogelijk is enbeleidsmatig is geaccepteerd, zal vanaf 2015 hier op in kunnen worden gezet. Een strategie zalworden opgesteld om te bepalen op welke wijze in de toekomst de wateraanvoer naar een gebied kanworden gewaarborgd. De aanvoer van IJsselmeerwater kan immers niet worden gegarandeerd en kantot een minimum wordt beperkt.Samen met de Waterleidingmaatschappij Drenthe (WMD), het Waterbedrijf Groningen en deprovincies zal worden gekeken naar het maatschappelijk nut van eventuele verplaatsingen en zalonderzoek plaatsvinden naar alternatieve bronnen om droogte en verdroging tegen te gaan.DroogteOp orde houden tot 2050Bij de huidige afspraken over de maximale wateraanvoer zal door toenemende verdamping dewaterbehoefte toenemen. Het toenemende neerslagtekort kan veel schade veroorzaken aanlandbouwgewassen. Er is berekend dat in 2050 de wateraanvoer, met huidig beleid en landinrichting,naar de Veenkoloniën met 10 miljoen m 3 zal moeten toenemen. In het beheersgebied van Hunze enAa's heeft de Veenkoloniën daarmee de grootste wateropgave voor droogte. Hieruit blijkt nogmaals dedroogtegevoeligheid van de zand- en veenbodems.Het vraagstuk over de toekomstige waterbehoefte wordt omgeven door een aantal onzekerheden.Wanneer de verdamping zal toenemen zal ook de wateraanvoer vanuit het IJsselmeer minder wordendoordat ook daar minder water wordt aangevoerd door de grote rivieren. Het is de vraag hoe zich datin de toekomst zal ontwikkelen en hoe dan zal worden omgegaan met de afspraken met RWS.Er zijn afspraken met Rijkswaterstaat over het maximaal te onttrekken debiet uit het IJsselmeer. Ineen gemiddeld jaar wordt dit maximum niet gehaald, maar in droge jaren is er onvoldoende water omaan de watervraag te voldoen.De wateraanvoer en het efficiënt inzetten van het aanwezig oppervlaktewater kan nog verdergeoptimaliseerd worden met technische maatregelen en automatisering van het peilbeheer en dewateraanvoer. Onderzoek naar minder droogtegevoelige teelten in landbouw zal verder plaatsvinden.Daarnaast kan de bewustwording bij burgers verder bevorderd worden, zodat met water bewust wordtomgegaan en gebruikt. Schaarste in de zomer zal een bijdrage vragen van de burgers in het verlagenvan het waterverbruik, zowel voor het schone drinkwater als ook het hemel- en oppervlaktewater.Schoon (drink)water is nu nog vanzelfsprekend, maar zal steeds schaarser worden.VerdrogingOp orde houden na 2015Door de toename van de verdamping kan op de lange termijn de verdroging weer toenemen. Om denet herstelde gebieden op de lange termijn op orde te houden is blijvende aandacht voor de natuurfunctienodig in bijvoorbeeld de GGOR-peilbesluiten. Bij nieuw in te richten natuurgebieden dient hetwaterbeheer op de klimaatsverandering te worden afgestemd zodat niet over een aantal jaren weerproblemen met verdroging ontstaan. Verder dient zoveel mogelijk gebiedseigen water te wordenvastgehouden om natuurfuncties zo goed mogelijk tot hun recht te laten komen. Gemeenten dienenverder bij planvorming in het buitengebied rekening te houden met natuurgebieden en eventueelcompenserende maatregelen te treffen.watersysteemplan Veenkoloniën64

Gemeente zullen bij bestemmingsplannen rekening houden met het waterbeheer voor aanwezigenatuurgebieden en compenserende maatregelen treffen als dat nodig is. Bij planvorming in hetbuitengebied ruimte voor water inplannen.4.3 KRW ambitieniveau Kanalen en RundeUitgaande van de kosteneffectiviteit zijn vier maatregelenpakketten geformuleerd die als ambitie voorde Veenkoloniën worden aangehouden, te weten:Pakket 1 … Huidig beleidHet pakket bestaat uit het generieke (landelijke) beleid en de maatregelen uit het Beheersplan 2003-2007 van Waterschap Hunze en Aa's. Samengevat omvatten de pakketten de volgende maatregelen:Hydromorfologische maatregelen• aanleg natuurvriendelijke oevers in de kanalen (25% van de totale lengte waterlichaam)• oplossen migratieknelpunten in kanalen (5 locaties) en Runde• herprofilering en hermeandering van de Runde en aansluiten op de Ruiten Aa (conforminrichtingsplan Runde)• verwijderen gecreosoteerde oeververdedigingEmissiebeperkende maatregelen• uitvoeren landelijke mestwetgeving,• optimalisatie RWZI’s,• saneren overstorten conform basisinspanning• plaatsen IBA’s, conform beleid lozingen buitengebied• afkoppelen hemelwaterafvoer (herstructurering en nieuwbouw)• baggeren conform huidig Baggerbeleidsplan.Bij de emissiebeperkende maatregelen wordt er vanuit gegaan dat het ingezette landelijke enregionale beleid wordt voortgezet conform huidige planning en voortgang. Deze emissiebeperkendemaatregelen vallen hiermee automatisch in het maatregelpakket “Huidig Beleid”. Voor het behalen vanhet bijbehorende chemische doel in 2015 zijn deze maatregelen van belang.Pakket 2 … GEPHet pakket “GEP” (Goed Ecologisch Potentieel) is vergelijkbaar met het pakket ‘Huidig beleid’. Metandere woorden wordt verwacht dat met het huidige beleid de beoogde ecologische doelstellingengerealiseerd kunnen worden voor de kanalen en de Runde.Pakket 3 … Maximale variantIn aanvulling op de pakketten “GEP” en “Huidig beleid” worden bij het pakket “Maximale variant”overstorten aangepakt conform het waterkwaliteitsspoor. De afkoppeling hemelwater sluit aan bij dezebeleidslijn. Daarnaast wordt voor de RWZI's een bovenwettelijke inspanning gedaan om hetzuiveringsrendement te verbeteren.Pakket 4 … Beleidsdoelstelling tot 2015De doelstellingen om het watersysteem op orde te krijgen voor 2015, voor de waterlichamen Kanalen en deRunde, staan aangegeven in hoofdstuk 3.5 Waterkwaliteit.watersysteemplan Veenkoloniën65

4.4 WaterbodemsOp orde houden na 2015Als onderdeel van een rivierendelta, zal in Nederland altijd aanwas van het baggerslib plaatsvinden.Dat betekend dat er over het algemeen zodanig lage stroomsnelheden in de rivieren, kanalen ensloten aanwezig zijn dat het aanwezige zwevende sediment in het water de gelegenheid krijgt zich afte zetten op de waterbodem en daardoor in volume toeneemt. Door de voortdurende aanwas van hetslib en het onvoldoende bijhouden van het baggeren, is er een achterstand ontstaan in debaggerwerkzaamheden. Op basis van de inventarisatie van 10JS (het 10 jarenscenario waterbodems)is de verwachting dat zelfs met een forse inspanning en structurele budgetverhoging en verhoging vanhet reguliere baggertempo, de achterstand waarschijnlijk pas in 40 jaar is ingelopen.Naar de toekomst toe is de noodzaak aanwezig om een regulier baggerprogramma in te stellen vooralle waterbodems en hiervoor de benodigde financiering structureel wordt geregeld. Het is essentieelen wenselijk dat de slibaanwas in evenwicht komt met het baggertempo. Op deze manier kan nietopnieuw achterstand ontstaan.4.5 Recreatie & belevingOp orde houden na 2015In de toekomst is het noodzakelijk dat er blijvende aandacht is voor het koppelen van dewaterbelangen aan recreatieprojecten en vice versa. Naast het positieve effect op de beleving van hetwater draagt dit ook bij aan de bewustwording van water als belangrijk onderdeel van onzeleefomgeving.Benadrukt zal worden het belang van het karakteristieke watersysteem en de ontstaansgeschiedenisvan de Veenkoloniën voor de archeologie en de cultuurhistorie. Water heeft in het verleden en zal inde toekomst weer een belangrijke rol spelen in onze samenleving. Ondanks de klimaatsveranderingenen de overlast die dat ongetwijfeld met zich mee zal brengen, zal er een sterke betrokkenheid bij alleaspecten van het water blijven. Recreatie en recreatief medegebruik van het water en de directeomgeving zijn hier nauw bij betrokken.Water heeft een belangrijke plaats bij verschillende vormen van recreatie en beleving hiervan. Dekanalen- en wijkenstructuur van de Veenkoloniën is uniek en is het waard te behouden en tebeschermen en te gebruiken bij de vele vormen van recreatie.4.6 Beheer en OnderhoudOp orde houden na 2015Het waterschap heeft in 2005 het Onderhoudsbeheersplan (OBP) vastgesteld met als doel om testreven naar een meer gedifferentieerd en extensief onderhoud. In het OBP is gekeken naar:- de kwaliteit van onderhoud binnen een gebied,- de prijs-kwaliteit verhouding van het onderhouden hoe beter gestuurd kan worden op efficiency en effectiviteit.Hierbij wordt het beheer en onderhoud beter afgestemd op de functie(s) van water en de lange termijndoelstelling. Het OBP is een ontwikkelplan; periodiek wordt gekeken of de gekozen vorm vanwatersysteemplan Veenkoloniën66

onderhoud geen problemen oplevert voor de functie van het water. Daarbij is goede doorstroming vanhet water; het doorstroomprofiel, een belangrijk element.Op sommige plekken leidt het aangepaste onderhoud tot problemen met de afvoer. Ook zijn erklachten uit het gebied dat maaipaden verdwijnen in de watergangen (inzakken taluds) en datzandpaden worden kapot gereden door het grote en zware materieel.In stedelijk gebied is het beheer van het oppervlaktewater gedifferentieerd en niet eenduidig. Tussende verschillende beheerders kunnen grote verschillen ontstaan in de manier waarop beheer enonderhoud wordt uitgevoerd. In sommige gevallen is het niet efficiënt dat verschillende organisatiesnaar eenzelfde gebied moeten om onderhoud te plegen. Bij verschillende gemeenten liggeninitiatieven en lopen projecten om het beheer van het stedelijk water over te dragen naar hetwaterschap.Ten aanzien van beheer en onderhoud in stedelijk gebied kunnen ook knelpunten ontstaan bij deruimtelijke ontwikkeling.Het is mogelijk dat in de KRW ook afspraken worden gemaakt over het beheer en onderhoud van hetoppervlaktewater. Hier kunnen mogelijk maatregelen uit voortkomen, deze worden pas in 2008-2009vastgesteld.Tijdens de planvorming wordt voldoende rekening gehouden met het beoogde beheer en onderhouden worden hiervoor principe afspraken gemaakt. Het is daarom van belang de voorwaarden voor eenoptimaal beheer en onderhoud, zoals functie, bereikbaarheid en inrichting waterpartijen, goed mee tenemen in de planvorming.watersysteemplan Veenkoloniën67

5 Organisatie en communicatieIn voorgaande hoofdstukken is vooral gesproken over de technische kant van water(beheer). Naastdeze technische kant is er ook nog een organisatorische kant en daarmee samenhangend decommunicatie. Enerzijds zullen de maatregelen en oplossingen in het watersysteemplanVeenkoloniën vooral van technische aard zijn, anderzijds zullen ook door middel van samenwerken encommunicatie bepaalde knelpunten kunnen worden opgelost. Samen werken aan integraalwaterbeheer betekent dat er gestreefd kan worden naar optimale oplossingen voor knelpunten tegende laagst maatschappelijke kosten. Organisatie en communicatie worden daarmee niet alleen middelmaar ook doel.5.1 Organisatie samenwerkingSamenwerking gemeente-waterschapWaterschap en gemeente hebben ieder een eigen takenpakket op het gebied van waterbeheer. Deelsraken het takenpakket van gemeente en waterschap in die zin dat samenwerking vereist is.Taakvelden waar gemeente en waterschap elkaar raken zijn ruimtelijke ordening, zorg voor dewaterkering, zorg voor de waterhuishouding, waterkwaliteitsbeheer en waterkwantiteitsbeheer.Voor alle onderwerpen weten de overheden elkaar goed te vinden. Soms verloopt de samenwerkingniet geheel optimaal. Oorzaken hiervan kunnen zijn:• Onvoldoende inzicht in de onderlinge taken van gemeente en waterschap;• Onvoldoende inzicht in de verantwoordelijkheidsverdeling voor bepaalde taakvelden;• Verschil in benadering van water: voor het waterschap is water ‘de enige taak’, voor de gemeenteis het één van de vele facetten waarbij in de ruimtelijke inrichting rekening gehouden moetworden.In de huidige situatie is met name de klachtenafhandeling een knelpunt. Grondwater, zwemwater,drinkwater, het maakt voor de burger niet uit. Voor hen is het gewoon water. Toch zijn er in ieder gevaldrie partijen van belang in de zogenaamde waterketen: de gemeente, het waterschap en hetdrinkwaterbedrijf. Voor klachten over water weet de burger vaak niet wie de verantwoordelijkeinstantie is. En de betrokken partijen weten soms zelf ook niet altijd wie nu verantwoordelijk is voorwelk onderwerp. Daar komt bij dat intern bij de betrokkenen de procedures ook niet altijd helder zijnen optimaal verlopen. Dit komt de service naar de burgers niet ten goede. Met betrekking tot deklachtenafhandeling van burgers zijn er feitelijk drie knelpunten aan te wijzen:• De interne klachtenafhandeling en de procedures van de betrokken partijen verlopen niet altijdoptimaal en zijn onvoldoende afgestemd.• Tussen de partijen onderling is niet goed duidelijk wie verantwoordelijk is voor wat.• Naar burgers toe kan beter worden gecommuniceerd wie waarvoor verantwoordelijk is.Samenwerking naar de toekomstVoor het bewaken van een optimale aanpak van de wateropgaven is een goede toekomstigesamenwerking essentieel. Het doel van de samenwerking is dat waterschap en gemeente effectiefsamenwerken op basis van goede afspraken over ruimtelijke inrichting, klachtenafhandeling vanburgers, riolering en zuivering. Ook het waterbedrijf speelt hierin een belangrijke rol.Daarnaast is samenwerking in het kader van het RBW en de KRW ook van belang. Dit geldt zowelvoor de ambtelijke als voor de bestuurlijke samenwerking. Jaarlijks overleg kan de voortgang van deuitvoering bewaken. De gemeenten dienen daartoe ook één watercoördinator te hebben voor dewatersysteemplan Veenkoloniën68

RBW- en KRW-zaken, die steeds het eerste aanspreekpunt vormt voor het waterschap en deprovincie. Jaarlijks kunnen gemeenten en waterschap aangeven wat dat jaar is bereikt op het gebiedvan realisatie wateropgaven, betere inrichting, betere communicatie met de omgeving enkostenbesparing door zaken te koppelen.De klachtenafhandeling van burgers kan verder worden geoptimaliseerd en de onderlingesamenwerking blijft noodzakelijk, conform de afspraken in het RBW en rond de KRW.Voor het afstemmen van waterzaken tussen gemeenten onderling en met het waterschap is een“contactpersoon water” bij iedere gemeente gewenst.Er is een start gemaakt met het waterloket dat de komende jaren verder zal worden uitgewerkt.Wat te doen … organisatieJ.01 Vanaf 2008 Aanwijzen van een “contactpersoon water” per gemeente.J.02 Vanaf 2008 Jaarlijks ambtelijk en (eventueel) bestuurlijk overleg per gemeente.J.03 Vanaf 2008 Jaarlijks een bijeenkomst van de contactpersonen per provincie.J.04 Voor 2010 Opstellen processchema van alle klachtenbehandelingsprocedures.5.2 CommunicatieCommunicatie op dit momentIn het kader van dit watersysteemplan is het niet noodzakelijk dat de communicatieafdelingen van degemeenten en het waterschap samenwerken. Samenwerking in communicatie wordt opgepaktwanneer dat voor projecten noodzakelijk is. Dit is bijvoorbeeld het geval geweest bij het project ZuverNuver Noord (herstructurering Veendam-Noord), waarbij de gemeente Veendam en het waterschapsamenwerken. In dit soort communicatietrajecten staat de burger vaak centraal. Dit is hetgemeenschappelijk belang van zowel gemeenten als waterschap. De samenwerking zal vooral vanuitdit gezamenlijk belang wordt opgepakt.Communicatie in de toekomstIn de toekomst zal er gecommuniceerd moeten worden over zaken die voortvloeien uit hetwatersysteemplan. De toekomstige communicatie heeft tot doel om te zorgen dat de doelgroepenkennis hebben van de wateropgaven, de benodigde maatregelen accepteren en ernaar handelen. Decommunicatie zal zich richten op:• Bekendmaken van het watersysteemplan en de strategie voor aanpak van de wateropgaven.• Ontwikkeling en uitzetten van de communicatiemiddelen die in dit waterplan worden voorgesteld.• Strategie voor blijvende aandacht voor water.De gemeenten hebben waterplannen opgesteld waarbij communicatietrajecten zijn opgesteld.Aangezien er bij een aantal 'waterzaken' sprake is van overlap tussen gemeente en waterschap, kande communicatie wellicht gezamenlijk worden opgepakt.Op dit moment wordt vooral op ad hoc basis samengewerkt tussen de communicatieafdelingen vanhet waterschap en gemeenten. Voor de diverse doelgroepen en strategie bepalen die effectief is enaanslaat. Naar de toekomst toe zal er meer gecommuniceerd gaan worden over hetwatersysteemplan en zijn wellicht combinaties mogelijk met de gemeentelijke waterplannen.watersysteemplan Veenkoloniën69

Wat te doen … communicatieAmbtenaren waterschap en gemeentenK.01 Vanaf 2008 Aandacht voor cultuurhistorische waterwerken en erfgoed en de belangrijke rolvan water in de ontstaansgeschiedenis van de Veenkoloniën.K.02 Vanaf 2008 Inzetten op het informeren en betrekken van de jeugd.Watereducatie op scholen.K.03 In 2009 Excursies, lezingen/presentaties, folders en brochures informeren(nieuwe) bestuursleden (waterschapsverkiezingen november 2008).K.04 Voor 2010 Folders en brochures, persberichten, digitale nieuwsbrieven en de website zijninformatiebronnen voor organisaties.K.05 Voor 2010 Themagerichte folders en brochures, informatieavonden en de websitebetrekken en informeren burgers over actuele onderwerpen in hetwaterbeheer.K.06 Voor 2010 Inlegvel opstellen met waterinformatie voor in het gemeentelijkinformatiepakket (nieuwe) burgers.K.07 Voor 2010 Opstellen samenvattende notitie m.b.t. afspraken over de communicatie metalle gemeenten en het waterschap.K.08 Voor 2010 Afstemming en doorverwijzing internetsites van gemeenten en waterschap.watersysteemplan Veenkoloniën70


6 Maatregelen en kostenVan alle genoemde maatregelen in het watersysteemplan is uiteindelijk een top-17 samengesteld vanmaatregelen die tot 2105 met een hogere prioriteit worden aangepakt. Deze maatregelen zijn concreetuitgewerkt in bijlage 1 (maatregelenprogramma).Het betreft maatregelen voor én na 2015, waarbij ook is aangegeven of de maatregel bijdraagt aaninvulling van kwantiteitsopgaven (WB21) of kwaliteitsopgaven (KRW). De maatregelen en kostenvolgen uit de inhoudelijke analyse van dit watersysteemplan, maar zijn ook getoetst op haalbaarheiden betaalbaarheid. Daaruit is gebleken dat de extra kosten die gemaakt moeten worden om dewateropgaven in te vullen uiteindelijk leiden tot een jaarlijkse lastenstijging die beneden 2% blijft.In onderstaande tabel zijn alleen de maatregelen voor de korte termijn benoemd, met bijbehorendebenodigde totaalkosten.Tabel 11: Top-17 maatregelen watersysteemplan Veenkoloniën tot 2015Maatregelen vóór 2015 uit te voeren:Verhogen en inspectie boezemkaden WB21 landelijk € 1.000.000,-Onderzoek maatregelen wateroverlast door veenoxidatie WB21 landelijk € 25.000,-Toetsen 'dempingenbeleid' i.v.m. vasthouden (ruimte voor water) inde VeenkoloniënWB21 landelijk € 10.000,-Oplossen 5 tal migratieknelpunten (kanalen) KRW € 150.000,-Onderzoek en opheffen grondwateroverlast gemeenten WB21 stedelijk € 20.000,-Aanpassen rioolstelsel aan basisinspanningAfkoppelen hemelwater t.b.v. optimalisatie rwzi'sNautische baggeren (scheepvaartkanalen)Onderzoek voedselrijkdom slib KRW € 50.000,-Pilots vermindering waterkort landbouw en relatie beschikbaarheidwater IJsselmeerMaatregelen doorlopende ná 2015:KRWKRWWB21 landelijk € 150.000,-Oplossen wateroverlast landelijk gebied (290 ha) WB21 landelijk € 725.000,-Betrokkenheid en handhaving bij activiteiten gas en zoutwinning(bodemdaling)Optimalisatie peilbeheer extreme situaties (“slimme” stuwen) 1mln./ m3Bestrijding verdroogd gebied, meeliften met gebiedsontwikkelingenWB21 landelijk € 10.000,-WB21 landelijk € 1.500.000,-WB21 landelijkKnelpunten baggeren stedelijk gebied WB21 stedelijk € 3.000.000,-Realiseren beperkt oppervlak berging voor stedelijk gebiedWB21 stedelijkAanleg natuurvriendelijke oevers (7 km) KRW kanalen € 375.000,-TOTAAL € 7.015.000,-Gedekt € 3.125.000,-Niet gedekt € 3.890.000,-watersysteemplan Veenkoloniën72


Achtergronddocumenten• Europese Unie, Richtlijn 2000/60/EG, Europese Kaderrichtlijn Water, oktober 2003.• Commissie Waterbeheer 21 e eeuw, Nota Waterbeleid in de 21 e eeuw, 2000.• Staat der Nederlanden, de provincies, het Samenwerkingsverband Interprovinciaal Overleg, deVereniging van Nederlandse Gemeenten en de Unie van Waterschappen, NationaalBestuursakkoord Water, 2003.• Ministerie van VROM, Nota Ruimte, Ruimte voor ontwikkeling, mei 2005.• Ministerie van V&W, Vierde Nota Waterhuishouding, 1998.• Stuurgroep Water 2000+, Stroomgebiedsvisie Groningen en Noord- en Oost Drenthe, Over levenmet water, 2002.• Stuurgroep Water 2000+, Regionaal Bestuursakkoord Water, september 2005.• Provincie Groningen, Provinciaal Omgevingsplan Groningen II, juli 2006.• Provincie Drenthe, Provinciaal Omgevingsplan Drenthe II, 2004.• Waterschap Hunze en Aa's, Beheerplan 2003-2007, 2003.• Waterschap Hunze en Aa's, Notitie Stedelijk Waterbeheer, 2003.• Waterschap Hunze en Aa's, Onderhoudbeheerplan, 2005.• Waterschap Hunze en Aa's, Emissiebeheerplan, 2005.• Waterschap Hunze en Aa's, Integraal Baggerbeleidsplan, 2006.• Gemeente Borger-Odoorn, Waterplan gemeente Borger-Odoorn, Heldere afspraken, 2005.• Toekomstvisie veenkoloniaal gebied Borger-Odoorn/Stadskanaal.• Gemeente Emmen, Waterplan gemeente Emmen, 2006.• Gemeente Emmen, Kernkeuzen Structuurplan Emmen 2020, 2005.• Alterra/Wageningen UR, Koersen voor het agrarisch buitengebied, Casus Emmen gebiedsdeel'De Monden', 2006.• Gemeente Pekela, Structuurplan gemeente Pekela, 2003• Gemeente Veendam, Waterplan Veendam, Het versterken van de landschappelijke enecologische waarde van het watersysteem, 2001.watersysteemplan Veenkoloniën74

• Gemeente Winschoten, Waterplan gemeente Winschoten, 2006• Gemeente Winschoten, Structuurvisie gemeente Winschoten, 2004• Stuurgroep voor de Veenkoloniën, Agenda voor de Veenkoloniën, 2002• Stuurgroep Oost & Stuurgroep Agenda voor de Veenkoloniën, LandschapsontwikkelingsplanOldambt, Westerwolde en Veenkoloniën, 2006.• Stichting Innovatie Veenkoloniën, De nieuwe Veenkoloniën, 2006.• Grontmij, Visie Groene Ster van de Veenkoloniën, 2005• Commissie Structuurversterking Veenkoloniën, Van afhankelijkheid naar kracht, 2001.• Royal Haskoning, Eindrapport pilot Drentsche Horn voor vasthouden water in stedelijk gebied.• Royal Haskoning, Doelen, maatregelen en kosten voor de grondwaterlichamen van Rijn-Noord,Rijn-Oost en Nedereems, 2006• Future Water, Regionale analyse droogte, 2005• Nelen & Schuurman, Wateropgave waterschap Hunze en Aa's, 2005• Projectgroep Watersysteemplan Veenkoloniën, Plan van Aanpak watersysteemplanVeenkoloniën, 2006.watersysteemplan Veenkoloniën75

Bijlage 2:Hoogtekaartwatersysteemplan Veenkoloniën76

Bijlage 3: Kwel & Infiltratiewatersysteemplan Veenkoloniën77

Bijlage 4: Gemiddeld Hoogste Grondwaterstandwatersysteemplan Veenkoloniën78

Bijlage 5: Functiekaart POP Groningen IIwatersysteemplan Veenkoloniën79

Bijlage 6: Functiekaart POP Drenthe IIwatersysteemplan Veenkoloniën80

Bijlage 7: Ontwikkelingskaart POP Drenthe IIwatersysteemplan Veenkoloniën81

Bijlage 1:Maatregelenprogramma watersysteem Veenkoloniën (tot 2050)watersysteemplan Veenkoloniën82

Maatregelenprogramma watersysteem Veenkoloniën (tot 2050) waterschap Hunze en Aa'sMaatregel(pakket) Maatregel(pakket) Opgave WaterlichaamDoelwaterkwaliteitKRWDoelwaterkwantiteitWB21Doel overigUitgevoerd Totale kostenKostenwaterschapvóór 2015 ná 2015 in 2027 in 2050 vóór 2015 vóór 2015 ná 2015Indicatievekosten1oplossen wateroverlast landelijkgebied (290 ha)oplossen wateroverlast landelijkgebied (70 ha)WB21landelijkalle - opheffen wateroverlast -voor 2050 € 725.000 € 725.000 nihil2onderzoek maatregelenwateroverlast door maaivelddalingdoor veenoxidatiemogelijkheden instellen hogeregrondwaterstanden dooraangepast peilbeheerWB21landelijkalle - voorkomen wateroverlast -voor 2015 € 25.000 € 25.000 -3betrokkenheid en handhaving bijactiviteiten gas en zoutwinning(bodemdaling)betrokkenheid en handhaving bijactiviteiten gas en zoutwinning(bodemdaling)WB21landelijkalle - voorkomen wateroverlast instandhoudenwaterhuishouding regulieresituatiesvoor 2050 € 10.000 € 10.000 nihil4verhogen en inspectie kaden onderhoud en inspectie kaden WB21landelijkkanalen Veenkolonien(Tripcompagniesterdiep)- veiligheid -voor 2015 € 1.000.000 € 1.000.000 -5optimalisatie peilbeheer extremesituaties (slimme stuwen) 1 mln m3optimalisatie peilbeheer extremesituaties (slimme stuwen) 2,8 mlnm3WB21landelijkalle - vasthouden 3,8 milj. m3 optimalisatie regulierpeilbeheer(verdrogingsbestrijding)voor 2050 € 2.000.000 € 1.500.000 groot6toetsen 'dempingenbeleid' voorVeenkoloniën ivm vasthouden vanwaterdempingen niet toestaan bijafname Ruimte voor WaterWB21landelijkalle - behoud berging beleving veenkoloniaalgebied voor 2012 € 10.000 € 10.000 -78pilots vermindering waterkortlandbouw + beschikbaarheid waterIJsselmeerbestrijding verdroogd gebied,meeliften metgebiedsontwikkelingenmet kennis om watertekort teverminderen maatregelen inzettenbestrijding verdroogd gebied,meeliften metgebiedsontwikkelingenWB21landelijkWB21landelijkallemeekoppeling bijaanzienlijkebenuttinggebiedseigen waterverminderingdroogte/wateraanvoeralle - opheffen verdrogingnatuur ca. 1640 ha--voor 2015 € 150.000 € 150.000 ?voor 2050 ? (terreinbeh.) - groot9- beekherstel WB21landelijkValtherdiepkoppelkansstromende beekvasthouden en bergenherinrichting en EVZValtherdiep voor 2050 - - groot10knelpunten baggeren stedelijkgebiedonderhoud aanwas baggerspecieWB21stedelijkstedelijk watergoede chemischetoestandpeilhandhaving +belevingbelevingvoor 2027 € 5.500.000 € 3.000.000 € 11.500.00011onderzoek naar opheffengrondwateroverlast binnen 4gemeentenpreventieve maatregelen omwateroverlast te voorkomenWB21stedelijkstedelijk water - opheffengrondwateroverlast-voor 2010 € 100.000 € 20.000 beperkt12realiseren beperkt oppervlakberging voor stedelijk gebiedrealiseren beperkt oppervlakberging voor stedelijk gebiedWB21stedelijkstedelijk water - voorkomen wateroverlaststedelijk gebied-voor 2050 € 100.000 ? beperkt13141516aanpassing rioleringsstelsel aanbasisinspanningafkoppelen hemelwater t.b.v.optimalisatie rwzi'safkoppelen hemelwater t.b.v.optimalisatie rwzi'sKRW kanalen Veenkolonien goede chemischetoestandKRW kanalen Veenkolonien goede chemischetoestandnautische baggeren - WB21 kanalen Veenkolonien goede chemischetoestandaanleg natuurvriendelijke oevers: 2km Vaarverbinding Erica-Ter Apel,5 km Veendam-Musselkanaalaanleg 17 km natuurvriendelijkeoeversKRW kanalen Veenkolonien 24 kmnatuurvriendelijkeoever- -- -voor 2015 ? (gemeente) - -blijvend ? (gemeente) - -- scheepvaart, ziebaggerbeleidsplan voor 2015 ? (Provincie) - -meekoppelkans berging(hoeveelheden?)vaarverbindingErica-Ter Apelvoor 2027 € 375.000 € 375.000 € 1.300.0001718oplossen 5 tal migratieknelpunten - KRW kanalen Veenkolonien oplossen 5 talmigratieknelpuntenonderzoek voedselrijkdom slibaanpak om bronnen tegengaan,verminderen of sanerenKRW kanalen Veenkolonien goede chemischetoestand- -- baggerplanvoor 2015 € 300.000 € 150.000 -voor 2012 € 50.000 € 50.000 ?feb-08 € 10.345.000 € 7.015.000Betekenis: waarvan gedekt € 3.125.000KRW Kaderrichtlijn Water waarvan niet gedekt € 3.890.000WB21 Waterbeheer 21e eeuwlandelijk landelijk gebiedstedelijk stedelijk gebiedEVZ ecologische verbindingszoneRWZI rioolwaterzuiveringsinstallatie

Watersysteemplan Veenkoloniën - Hunze en Aa's

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?