De-ondernemende-burger

De grote vraag was welke burgerinitiatieven we zouden gaan bekijken. Om ze ookonderling te kunnen vergelijken, moesten we die enorme berg van zeer uiteenlopendeinitiatieven terugbrengen tot een enigszins coherente en zinvolle categorie.De eerste selectiestap was de beperking tot initiatieven die publieke takenuitvoeren met een collectief karakter – zorg, welzijn, sociale participatie, openbareruimte; taken dus die klassiek eerder door de overheid dan door de markt wordengeleverd. Daarmee lieten we onder andere de energie- en voedselinitiatievenafvallen, evenals alles wat onder ‘sociaal ondernemen’ wordt verstaan.Vervolgens kozen we voor robuuste initiatieven, dat wil zeggen initiatieven met eenformele organisatie, financieel van enige omvang en bedoeld om te blijven. Hierdoorvielen onder andere de vele mantelzorg- en goednabuurschapsactiviteiten afen de op ontmoeting gerichte, eenmalige activiteiten als buurtfeesten. Ten slottewas een belangrijk criterium dat het een initiatief was ván en dóór burgers; daarophadden we uiteindelijk twee interessante uitzonderingen.Dan houden we over: de categorie niet al te kleine burgerinitiatieven die zich richtenop een collectief goed en zich bevinden tussen overheid en markt. Daarbinnenhebben we gezocht naar een variatie in thema’s en organisatievormen (stichting,vereniging, coöperatie) en een geografische spreiding over het land en initiatievenuit steden én dorpen.Initiatieven gericht op beleidsverandering zitten er niet bij, omdat de praktijk vande ‘doe-democratie’ het kader was van dit onderzoek. Daarmee lieten we ‘oude’actiegroepen afvallen. ‘Hedendaags’ was ook een criterium, omdat we de aandachtwilden vestigen op nieuwe initiatieven; dus niet het natuuronderhoud, maar wel dewijkonderneming.Door deze laatste twee criteria versterkt onze eindselectie het idee dat burgerinitiatieveneen geheel nieuw fenomeen zijn. Dat beeld is onjuist. De term ‘burgerinitiatief’is misschien nieuw (in deze context), maar maatschappelijke deelnamevan burgers is dat niet. In de eerste helft van de vorige eeuw heette het ‘particulierinitiatief’. Bijna al onze instellingen op het terrein van zorg, welzijn, wonen enonderwijs zijn begonnen als particulier initiatief. In de tweede helft van de twintigsteeeuw verstatelijkten veel van deze instellingen. Het maatschappelijk initiatiefverschoof naar bemoeienis met beleid en politiek via actiegroepen en bewegingen.Die zijn inmiddels geïnstitutionaliseerd en vanaf begin deze eeuw verschuift hetmaatschappelijk initiatief opnieuw en nu naar het praktisch handelen van dedoe-democratie. Burgers bemoeien zich met de kwaliteit van hun buurt en halenoverheidstaken als welzijn en delen van de zorg terug naar de samenleving. Daarmeeis de cirkel rond.Nu eerst de burgerinitiatieven. Met de volgende vragen zijn we op pad gegaan: vanwie zijn de initiatieven, hoe zijn ze ontstaan, wat zijn de doelen, voor wie zijn ze er,hoe verloopt de besluitvorming, hoe zijn ze gefinancierd en hoe zijn andere aspectenvan continuïteit geregeld, hoe gaan ze om met in- en uitsluiting, hoe verhouden6