September - Historische Kring Haaksbergen

Orgaan van de Historische Kring Haaksbergen44e jaargang nr. 3, september 2011Verschijnt 4x per jaar

Aold HoksebargeHISTORISCH CENTRUM HAAKSBERGEN:Souterrain gemeentehuistel. 053-5742374Correspondentieadres: Goorsestraat 31, 7482 CB HaaksbergenEmail: hist.centrum.hbg@hetnet.nlWebsite: www.historischekringhaaksbergen.nlOPENINGSTIJDEN:Maandag 19.00-22.00 uurDinsdag 13.30-17.00 uurDonderdag 19.00-22.00 uurVrijdag 13.30-17.00 uurLEDENADMINISTRATIE:BETALINGEN:K. Faber, K. Doormanstraat 17, 7482 BJ HaaksbergenPostbankrekening nr. 2547699 (alleen voor contributie)Bankrekening Rabobank nr. 32.42.29.917beide t.n.v. Penningmeester Historische Kring HaaksbergenBESTUUR VAN DE HISTORISCHE KRING HAAKSBERGENJ.H. ScholtenBizetstraat 31, 7482 AM Haaksbergenvoorzitter, hoofd archiveringJ.A.M, van der Zanden Goorsestraat 31, 7482 CB HaaksbergensecretarisJ.G. Hofste op Bruinink Blekerstraat 5, 7481 JT Haaksbergenvice voorzitter, voorz. wg. hist. onderzoekG.J. SlotmanKroonprins 4, 7481 CJ HaaksbergenpenningmeesterH.B. SlotmanKievitstraat 8, 7481 BW Haaksbergenhoofd interne zakenM.C. Waijerdink-Mentink Eibergsestraat 240, 7481 HP HaaksbergenlidC.W.M.J. WentinkFazantstraat 129, 7481 BJ Haaksbergenvoorz. wg. monumenten/archeologieG.W. OltwaterMolenstraat 89B, 7481 GL Haaksbergenlidtel. 5722937tel. 5722300tel. 5723553tel. 5724083tel. 5721999tel. 5724134tel. 5722711tel. 4786530"Aold Hoksebarge" wordt vier keer per jaar toegezonden aan de leden van de "HistorischeKring Haaksbergen". Zij betalen voor lidmaatschap en abonnement € 18,- per jaar.Publikatie of overname van artikelen, geheel of gedeeltelijk, is alleen toegestaan mettoestemming van de auteur(s) en bronvermelding. ISSN: 1384-76Druk: Hassink Drukkers HaaksbergenOplage: 1000 exemplarenlAmbachtsschool "St. Joseph"zie artikel op pag. 3370(Foto: Arch. Hist. Kr. Hbg)

RedactieREDACTIEJ.G. Hofste op Bruinink, redactiecoördinatorA. van Leeuwen, eindredacteurG.J. Leppink, redacteurF. de Lugt, redacteurAAN DIT NUMMER WERKTEN MEE:J.G. Hofste op Bruinink, A.v.Leeuwen, F. de Lugt, H.F. Mensink, E.J.H. Ooink,J.H. Scholten, G.P. Wes en J. v.d. ZandenREDACTIEADRESBlekerstraat 5, 7481 JT HaaksbergenInhoudINHOUD JAARGANG 44, NUMMER 3, SEPTEMBER 2011 PAGINA 3357 t/m 3396 PAG.1 VAN HET BESTUUR 33582 NIEUWE LEDEN 33593 AANWINSTEN 33594 SCHENKINGEN 33595 SCHRIJVEN? U KUNT HET NU LEREN 33606 UITNODIGING 33607 SLOT NORDKIRCHEN* 33618 HISTORIE VAN DE FAMILIE TEMMINK (boekrecensie) 33649 WEERZIEN NA 58 JAAR 336510 RICHT UW BLIK OMHOOG 336511 MIJN GEBOORTEHUIS 336612 RICHT UW BLIK OMHOOG 336913 DE STICHTING VAN DE TECHNISCHE SCHOOL "SINT JOSEPH" 337014 GENEALOGIEËN 337915 WIE DE KLOK HAALT UIT DE TOREN, HEEFT DE OORLOG AL VERLOREN 3379* Verslag van lezing/activiteit.'inleveren van kopij voor het volgende nummer kan tot 1 novenbera.s.* kopij in te leveren als volgt: tekst als worddocument, bijbehorende foto's los alsformaat JPEG meeleveren met vermelding van onderschrift en herkomst.N. B. foto's zonder vermelding van herkomst zijn gemaakt door H. J. Krooshof3357

verenigingsJVieuwsVAN HET BESTUURAl jarenlang heeft de Historische Kring Haaksbergen een goede relatie met Het Gilde.Zo hebben vrijwilligers van Het Gilde een belangrijk aandeel gehad in de inrichtingvan onze thuisbasis in het souterrain van het gemeentehuis. Ook heeft Het Gildede vitrines gebouwd voor de expositie over het textielverleden in TheeschenkerijJordaan en voor het veldwerkcentrum op Het Lankheet. Die samenwerking heeft nuook gestalte gekregen in een boekenlegger waarop de HKH en Het Gilde gebroederlijkstaan. Wij bieden u als lid die hierbij graag aan.Goed nieuws is er eindelijk over het 'Möl'npad', de wandelroute die in de buurschapHonesch/Langelo de mooiste plekjes met elkaar moet gaan verbinden. Het betrefteen traject van in totaal 11 kilometer. In 2007 wonnen de Historische Kring en dewandelvereniging DIO een Overijsselse prijs voor een 'ommetje'. Helaas wilde detotstandkoming van het beoogde pad niet vlotten, omdat het niet lukte alle grondeigenarenmee te krijgen. Gelukkig kon door een grondruil tussen de gemeente ende hervormde diaconie een haalbaar plan worden opgesteld. De markering van dieroute is door DIO ontwikkeld samen met de gemeente en het Landschap Overijssel.In het kader van het project 'Streekeigen Huis en Erf' doen nu 26 grondeigenarenmee aan de realisering van karakteristieke beplanting op hun erf. Dertien eigenarenhebben belangstelling voor het plaatsen van kleinere historische elementen als eenwashok, kapberg of landhekken. De wandelroute wordt voorzien van informatiebordenen bij de historische erven komen eikenhouten naamborden. Het streven is datde borden in het najaar geplaatst zijn. Een werkgroep bij onze Kring neemt dat opzich en DIO buigt zich over geschikte locaties voor bankjes langs de route.Vanaf 11 oktober zullen kinderen van de groepen 8 van de basisscholen inHaaksbergen ons Historisch Centrum bezoeken, om daar te kijken hoe zij meer kennisover de geschiedenis van Haaksbergen kunnen vergaren. Het is een onderdeelvan een schoolproject dat is opgezet met de Onderwijswerkplaats.Zaterdag 29 oktober vindt van 10 tot 16 uur in de Bovenkerk van Kampen de Dagvoor de Regionale Geschiedenis en Streekcultuur 2011 plaats. Behalve het dichterbijbrengen van de regionale geschiedenis voor een breed publiek, beoogt dezedag een plaats te zijn voor ontmoeting en informatie. Circa 40 verenigingen zullenzich presenteren. Ook de Historische Kring Haaksbergen zal met een stand daaraanwezig zijn. U bent uitgenodigd en de toegang is gratis.Tenslotte nog aandacht voor het plan om een herdenkingspark in te richten opeen gedeelte van de begraafplaats aan de Enschedesestraat. Met het succesvolachterhalen van steeds meer rechthebbenden van daar aanwezige graven, wint ditonderwerp ook voor ons aan urgentie. Mogelijk kan hier één van de grootste mysteriesin de Haaksbergse geschiedenis worden opgelost, namelijk over de vraagwaar havezate c.q. kasteel De Blanckenborgh heeft gestaan. Deskundigen hebbenuitgesproken dat de begraafplaats en het gebied richting de Blankenburg de plekgeweest zou kunnen zijn van dit voor de geschiedenis van Haaksbergen zo belangrijkehuis. Op advies van de werkgroep Monumenten/Archeologie heeft het bestuur3358

verenigingsJVieuwsbesloten om samen met de gemeente Haaksbergen voor dit hele gebied een radaronderzoekte laten uitvoeren. Zo hopen wij hierover meer zekerheid te verkrijgen.Wij wensen u met deze uitgave van Aold Hoksebarge weer veel leesplezier.Hendrik Scholten, voorzitterNIEUWE LEDENWij heten de volgende leden van harte welkom:Kapsalon Albert, Markt 13, 7481 HS HaaksbergenDhr. J. Assink, Goudbloemstraat 1, 7151 GB EibergenHistorische Kring Boekelo-Usselo-Twekkelo, Boekelosestraat400,7548 AWBoekeloDhr. G.P.S. Breukers, Fazantstraat 67, 7481 BH HaaksbergenDhr. A.F. Engelbarts, Waandersstraat 15, 7481 LK HaaksbergenMw. A. Gierman-van Heek, Marthalaan 3-51, 7511 AZ EnschedeDhr. T.A.M. Hansté, J. van Wassenaerstraat 1, 7482 AZ HaaksbergenMw. H.M.C, ter Huurne-ten Asbroek, Hondelink 15, 7482 KJ HaaksbergenDhr. J. de Kiewit, Scholtenhagenweg 19, 7481 VN HaaksbergenDhr. B.H.A. Klein Rot, Ds. van Kriekenstraat 15, 7481 DM HaaksbergenDhr. H.S.M. v.d. Kuil, Wissinkbrinkweg 52, 7482 RJ HaaksbergenMw. E. Leferink, Waalstraat 136, 7523 RM EnschedeDhr. H.A.M. Leussink, Noordeinde 41-U, 2514 GC Den HaagMw. M.M.A. Sak-ten Hag, Covert Flinckstraat 13, 7482 XD HaaksbergenDhr. R.H.M, ten Thije Boonkkamp, Scholtenhagenweg 10-A, 7481 VP HaaksbergenMw. M.J.J. Tuinte-Borggreve, Markiezenhof 67, 6715 LM EdeDhr. L.G.M. Weegerink, Zeedijk 27, 7481 EW HaaksbergenAANWINSTEN (Boeken)Oudheid van Twenthe.Hoe schrijf ik geschiedenis.Overijssel. Plaats van herinnering.SCHENKINGENIn de afgelopen periode mochten we de volgende schenkingen ontvangen, waarvoorwe ook nu weer de gulle gevers van harte willen bedanken:Voetbalver.HSC'21: Jubileumboek 90 jaar HSC'21 - Niets is er mooier dan zo'ndag.- 6 filmspoelen super 8. H.Molenveld: D.Jordaan & Zonen's TextielfabriekenN.V., Haaksbergen 1781-1956.Mevr.H.W.Reimelink, Sleen: Op zoek naar grenzen - Bevochten recht. In beideboeken worden de initiatieven beschreven van D.Reimelink m.b.t. de oorlogsslachtoffers.3359

verenigingsJVieuwsSCHRIJVEN? U KUNT HET NU LERENU heeft misschien ook wel eens een verhaal in uw hoofd, waarvan u denkt: dit zou ikeigenlijk moeten opschrijven. Maar helaas, u kunt niet schrijven, vindt u. Dan geeftde Historische Kring u nu de kans om zich de kunst van het geschiedenisschrijveneigen te maken.Er zijn mensen die vlot van de tongriem zijn gesneden, er zijn mensen die vlot eenverhaaltje op papier zetten. Zo is het nu eenmaal en zo zal het ook wel blijven. Tochzijn er vaardigheden die iedereen kunnen helpen om iets op papier te zetten. Binnenonze Kring zullen er zeker mensen zijn die graag iets op schrift zouden willen zetten.Voor zichzelf, voorde kinderen, voorde kleinkinderen, voorHet bestuur onderkent Deze wens van menig lid en wil daarbij vrijblijvend behulpzaamzijn. Het ligt in de bedoeling om in het najaar een minicursus"Hoe schrijf ik geschiedenis" van drie dagdelen te organiseren over hoe je een verhaaltjeschrijft. Praktische informatie over hoe je zonder al te veel rompslomp ietsop papier kunt zetten.Het bestuur nodigt haar leden uit deel te nemen aan deze minicursus. Het aantaldeelnemers moet minimaal 10 zijn. Zodra we dat aantal hebben, kunnen we verdergaan met de organisatie.Voor deze minicursus kunt u zich vóór 1 oktober aanmelden bij ons HistorischCentrum. Dat kan via de telefoon, via de email of via een briefje (zie voor adresgegevensde colofonpagina). Deelname aan deze cursus is gratis!Jan van der Zanden, secretarisUITNODIGINGBen je al eens in ons Historisch Centrum geweest? Zo nee, dan moetje dat beslisteens doen.Er is een schat aan informatie vrij beschikbaar: Doop-, Trouw- en Begraafboeken,archieven van personen, verenigingen, bedrijven, scholen enz., krantenknipsels,duizenden foto's, familieadvertenties en nog veel meer.De bibliotheek telt meer dan 4000 boeken en die gaan echt niet allemaal overHaaksbergen.Voor elk wat wils dus.Er is volop ruimte om in alle rust te werken of om gewoon een interessant boek doorte bladeren. En er is altijd wel iemand die je, indien gewenst, de helpende hand kanbieden.Dus wat let je!Je vindt het Historisch Centrum aan het voetpad van de Markt naar de parkeerplaatsachter het gemeentehuis. Je bent tijdens de openingstijden van harte uitgenodigd.Het Bestuur3360

verenigingsJVieuwsDAGEXCURSIE NAAR NORDKIRCHEN EN SELM-BORKDe uitnodiging en het programma voor het zomeruitstapje van onze vereniging op27 juni jl. was vermoedelijk zeer aanlokkelijk beschreven; meer dan 100 leden gavenzich aanvankelijk op voor deze 'Ausflug'.Twee bussen vol overwegendHaaksbergenaren, vergezeldi E a EB Eldoor een tiental leden van deHeimatverein Ahaus, die op deKirmesplatz waren ingestapt,kwamen rond 10 uur aan bijSchloss NordkirchenSchloss Nordheim om in het'Fachhochschule für Finanzen NRW- restaurant van de prachtigeSchlosskeller te genieten vankoffie met zeer smakelijke enSetiloss Nordkirchen. das WssKSiieeha Varaalles, sröfltes BffloefcKNiissgevarieerde lekkernijen.Westfatens: ert.au! 1703 -1733 durch. GortfiiKl taurenz Pictorlis unaJchann Conrad Schlatin lürtfer FürslIjiBehol vort Munster. FrledHOi Na deze koffieronde metCfircstian van Pteltenbetg.prachtig uitzicht op de slotgrachtbegonnen voor het in 3groepen gesplitste gezelschapde rondleidingen door het sloten de tuinen.Het huidige barokke slotNordkirchen staat op degrondvesten van een oudeburcht, die in de 15 e eeuw isomgebouwd door een telguit het geslacht Morriën. HetSlot werd in de periode 1703Het informatiebord bij het slottot 1734 in opdracht van dekunstminnende vorst-bisschopvan Munster Friedrich Christian von Plettenberg - Lenhausen gebouwd. Begin 20 eeeuw kwam Schloss Nordkirchen in het bezit van Hertog Engelbert von Arenberg,die er bouwkundige veranderingen in aanbracht en o.m. een tuin in Engelse stijl lietaanleggen.In 1958 kocht de deelstaat Nordrhein-Westfalen het intussen sterk vervallen complexen vestigde er - na grondige restauratie - haar Fachhochschule für Finanzen.Dit waterslot wordt door velen als het mooiste en grootste van de ca. 200 Westfaalsekastelen en burchten beschouwd.De plannen voor het te bouwen complex werden aanvankelijk op papier gezet doorde architecten gebr. Pictorius. Deze plannen bevatten ook elementen van bouwinzichtenvan de hofarchitect van Stadhouder Willem van Oranje, de Hagenaar Jacob3361

verenigingsNïeuwsRoman, die ook betrokken was bij het ontwerp van het Slot Het Loo bij Apeldoorn.De hoefijzervormige sterk symmetrische bouw van het complex in Franse stijlgecompleteerd met de kunstig ontworpen tuinen heeft het slot de benaming "HetVersailles van Westfalen" opgeleverd.Het interieur van het huidige slot kent vele rijk gedecoreerde en goed gerestaureerdevertrekken. Onze gids wilde ons graag deelgenoot maken van haar uitgebreidekennis tijdens de rondgang door o.m. de Jupiterzaal, de Vestibule, de eetkamer naarontwerp van de bekende architect Johann Conrad Schlaun, de sfeervolle SlotkapelMaria Himmelfahrt en de vele andere vertrekken. Maar ik vermoed, dat voor veelvan haar toehoorders haar uitleg net iets te uitvoerig en te gespecialiseerd was.Toch hebben vast alle deelnemers door deze rondleiding een onuitwisbare indrukopgedaan van de rijkdom aan stucwerk in plafonds en op muren, gecombineerdmet kleurrijke schilderingen en tapijten, de houten lambriseringen in naturel of grijzetinten, soms met Hollandse tegels of kunstig houtsnijwerk versierd, de vele schilderijenen beelden van kasteelbewoners en familieleden, de betoverend mooie kristalluchtersvan Venetiaanse oorsprong, het kostbare meubilair, de antieke kasten enwandkleden.Om ca. 10.30 uur werden we vanuit de relatief koele vertrekken in het slot door eennieuwe gids uitgenodigd de hitte te trotseren (30 graden) en hem te volgen op eenwandeling rond het slot. Ook nu weer werden we getrakteerd op een schat aan informatieen kwamen we opnieuw onder de indruk van de rijke historie van dit waterslot.Een deel van het gezelschap tijdens de rondleiding in het slot3362

verenigingsNïeuwsIn het s/otrestaurantNa een smakelijk 'Mittagessen' in het restaurant vertrokken we rond 14.00 uur naarSelm-Bork, waar de Fa. Kanne Brottrunk een brood- en banketfabriek exploiteerten tevens een drankje uit brood produceert, het zgn. 'Brautwasser', dat vroeger alsdorstlesser meeging naar het werk en tegenwoordig als gezondheidsdrank onderhet merk KANNE BROTTRUNK verkocht wordt. Het was even 'doorbijten' toen wemeteen bij aankomst al weer aan tafel gingen voor koffie met (2 soorten) Kuchen ental van drankjes, alle samengesteld op basis van de Brottrunk. Na een uitvoerigeuiteenzetting over de Fa. Kanne en haar producten volgde de rondleiding door defabriek, over het fabrieksterrein en langs de vijvers, waarna we tenslotte nog evendoor de bedrijfswinkel flaneerden, voordat we om ca. 17.15 uur voldaan en vol indrukken,maar vermoeid onze terugtocht aanvaardden.Harry Mensink3363

BOEK "HISTORIE VAN DE FAMILIE TEMMINK"Liefst 550 pagina's inclusief 40 pagina's bronnen en namenregister telt het boekover de familiehistorie van het geslacht Temmink, afkomstig van het erve GrootTemmink in de marke Brammelo/Brammelerbroek. Drs. A.H. (Fons)Temmink heeft vijftien jaar al zijnenergie gestoken in deze familiebijbel.Hij kreeg hierbij ondersteuningvan leden van de Historische KringHaaksbergen, o.a. Hendrik Scholten,Theo Meijerink en Eric Ooink. Hetresultaat is indrukwekkend. De wijdevertakking van de bewoners van erveGroot Temmink en vervolgens de ervenWitbreuk, Eeftinken 'n Stien'nboergaat totver buiten de regio, tot in Amerika.Boeken waarin opeenvolgende generatiesgenealogisch worden nageplozen,zijn naar hun aard vooral bestemden interessant voor personen die totde familie en bekenden behoren. Ofze ook voor een breder publiek belangwekkendkunnen zijn, hangt in sterke mate af van wat de onderzoeker/auteuraan zijn publicatie weet toe te voegen. Fons Temmink is daarin heel goed geslaagddoor de familielijnen te plaatsen in het tijdsbeeld van de regio.Dit algemene deel beslaat ruim 80 pagina's, waarin Twente en de Achterhoek wordenbeschreven vanaf de vroegere historie tot in onze tijd, met veel aandacht voorde ontwikkelingen in Neede, Haaksbergen en de buitengebieden. In het voorwoordschrijft HKH-voorzitter Hendrik Scholten dan ook: "Het bestuur ziet de verschijningvan dit omvangrijke boek als een bijzonder waardevolle uitbreiding van de kennisover de mensen die in de regio woonden en wonen". Wie zou denken dat met dezedikke uitgave alles is gezegd over de Temminks, vergist zich. De auteur benadruktdat hij zich heeft beperkt tot de generaties van erve Groot Temmink. Slechts marginaalheeft hij zich bezig gehouden met de generaties die afstammen van het erveKlein Temmink. Daarover zou volgens hem een apart boek te schrijven zijn.Afwachten dus.('Historie van de familie Temmink', 30 euro, verkrijgbaar bij de Historische Kring.)Frans de Lugt3364

WEERZIEN NA 58 JAARHet verhaal over de twee Zeeuwse zusjes Willy en Nellie Dane in het meinummer vanAH (pag. 3337 e.v.) kreeg op 1 juni een mooi vervolg. Op die zonnige middag was erbij boerderij Het Stepelerveld een weerzien tussen Willy (links) en Nellie (midden) enhun toenmaligevakantievriendinnetjeAnneke vanHeek (rechts). Datwas 58 jaar na devakantie die debeide meisjes inde zomer na deWatersnoodrampmochten doorbrengenbijAnneke en haarouders Ebs enEmmy van Heek.Al die jaren had-Anneke van Heek en de gezusters Dane den ze elkaar(Foto: F. De Lugt)niet meer gezienen ook geen persoonlijkcontact gehad. De ontmoeting tussen de dames, nu in de zestig, was totstand gekomen via Clemens Wentink van onze Historische Kring. Er was directsprake van wederzijdse herkenning en er werd enthousiast teruggeblikt op die paarbijzondere weken waarin de meisjes zo ver van huis waren in een totaal vreemdeomgeving. Ook hadden ze veel bij te praten over hoe het in de voorbije halve eeuwin hun leven was gegaan. Het weerzien trok ook de aandacht van De TwentscheCourant Tubantia, die er bijna een hele pagina aan wijdde.RICHT UW BLIK OMHOOGWeet u waar het huis staat met deze fraaiedakkapel?De oplossing vindt u op blz. 3369(Foto: Gerard Hofste op Bruinink)3365

MIJN GEBOORTEHUISDit is de tweede aflevering in een serie over Haaksbergenaren en hun geboortehuis.In het vorige nummer vertelde Gerard Vaanhold over zijn verdwenen ouderlijkhuis op Erve De Weerd aan de Oude Boekeloseweg 75, nu Nachtegaalstraat. Aande overkant van de Veldmaterstraat is de oude straatnaam gehandhaafd. Daar, opnummer 72, is Gerhard Diepenmaat geboren. Voor deze serie over geboortehuizenhebben wij nog enkele inzendingen liggen. Die komen in volgende edities van AoldHoksebarge aan de beurt. De herinneringen van Gerhard Diepenmaat zijn opgetekenddoor AH-redacteur Frans de Lugt.Gerhard Diepenmaat van de Poet'nMet een weemoedige blik poseert Gerhard Diepenmaat (83) voor het in verval geraaktelege woonhuis waar zijn wieg stond. "Ons ma zou zich omdraaien in haargraf als ze zou weten dat ik hier in deze nu door onkruid overwoekerde tuin zoustaan. Hier verbouwde zij destijds de groenten; we moesten het als kinderen nietGerhard Diepenmaat voor de verbouwde woning, kort voordat die gesloopt zou worden(Foto: auteur)3366

He? geboortehuis van Gerhard Diepenmaat zoals het er oorspronkelijk uitzag(Foto: familie Diepenmaat)wagen om er doorheen te lopen. De tijden zijn echter veranderd. Het huis dat 91jaar op deze plek heeft gestaan, wordt afgebroken om plaats te maken voor eennieuwbouwwijkje. Zoals het er nu bijstaat, ziet het er niet meer uit. Vroeger, voordathet omgebouwd werd naar twee woningen, was het een mooi pand. Na de splitsingveranderde de gevel en werd het huis aan de zijkanten uitgebouwd, waardoor hetzijn oorspronkelijke schoonheid verloor.Toen ik er als kind nog woonde, had de voorgevel vier langwerpige ramen, metbovenin loszetramen, eerst met gewoon glas, later met gekleurd glas in lood. Achterhet raam aan de linkerkant waren de slaapkamers, voor mijn zussen Grada enMarie, voor mijn ouders en een van vier bij twee meter voor mijn drie broers enmij. Achter de twee middenramen en de hoofddeur, die zelden werd gebruikt, wasde woonkamer, een soort pronkkamer die diende voor bijzondere gelegenheden,zoals kroamschudden, nieuwjaarsvisite en het uitstallen van de geschenken voorsinterklaasavond. Achter het rechtse raam bevond zich de opkamer, waarin naastde waardevolle documenten ook de paasbeste kleren van mijn ouders werdenbewaard. De keuken zat ook aan de rechterkant. Hier werd gekookt op een kolenfornuis.Er was ook een keldertje en een was-, spoel- en melkkamer, met eenwaterpomp en een fornuispoot. De wc zat in het huuske, een houten ton in de delle,door een muurtje afgescheiden van de koestal.Boven al deze leefvertrekken was een zolder, waarvan het hogere deel werd gebruiktvoor het hooi en het lagere deel voor de opslag van de rogge. Vooral de hooizolder3367

was een fijne speelplaats. In de schuur had vader een timmerkamer, waar wij alskinderen niet mochten komen: veel te gevaarlijk met al die scherpe gereedschappen!Mijn vader was Hendrik Jan Diepenmaat, mijn moeder Martina Leferink. Vaderwerkte eerst bij een aannemer in Hengelo en later in Huissen. Daar ging hij opzijn brommer naartoe; hij was toen alleen thuis van vrijdagavond tot zondagavond.Mijn moeder was Poet'n Martina. Haar bijnaam kwam van haar vader GerhardusLeferink, beter bekend als Poet'n Graads, de laatste nachtwaker en dorpsomroepervan Haaksbergen. Wij waren thuis met zes kinderen: Jan, Grada, Bernard, Gerhard,Herman en Marie. Mijn twee zussen trokken naar Enschede en Groenlo. Mijn broersen ik bleven hier. Bernard ging bij mijn ouders inwonen en voor Herman is het huishelemaal verbouwd teneinde het in tweeën te knippen. Voor mij en mijn broer Jan iseen dubbel huis gebouwd op de hoek met de Veldmaterstraat. Daar heb ik tot 2003gewoond, vanaf mijn huwelijk in 1954 met Mini Weeink uit Boekelo. Op de tegenoverliggendehoek staat café Mors, wat in mijn kinderjaren buurtkroeg Morsinkhofwas. Moeder overleed in 1964, vader in 1989. Bernard bleef er met zijn vrouw JokeKatier wonen tot 2000, het jaar waarin hij overleed. Joke besloot toen te verhuizen.Haar jongste zoon Erik is daarna het ouderhuis nog enkele jaren blijven bewonen,als laatste van drie generaties. Aardig om te weten: dit huis was ook het geboortehuisvan Erik's oudere broer Marcel, de huidige wethouder.Vader was een vakman, timmerman van beroep, een stoere harde werker. Hij hadkarakteristieke uitspraken, zoals: "Ie kunt better met 'n dom werken, as met 'n eigenwiesenkerel". En ook voorspelde hij: "Er komt nog gebrek aan geile groond endomme leu!" Moeder was een zorgzame vrouw, die steeds klaar stond voor eenander. Op onze woning en wat erbij hoorde was ze trots. Ze kon dan zeggen: "Datalles komp van oe va ziene botten en van oe ma ziene zorgen". We woonden alsvier broers Diepenmaat in de Veldmaten jarenlang op eikaars lip, maar we kondenhet uitstekend met elkaar vinden, ook de vrouwen. Alles bleef in de familie, het waseen tijd waaraan ik goeie herinneringen bewaar."Gerhard Diepenmaat werkte meer dan 40 jaar als elektrotechnisch tekenaar bijOdink en Koenderink. In 2003 verliet hij de Veldmaat en betrok hij met zijn vrouwMini een appartement aan de Telgengaarden op het voormalige KLM-terrein, metuitzicht op de Enschedesestraat. Voor de straat in het nieuwbouwwijkje dat op zijngeboortegrond gaat verrijzen, heeft hij nog enkele toepasselijke naamsuggesties:'de Deepenmoat', of 'Martinalaan'. Ook 'de Poetenhof zou hij wel mooi vinden.Frans de Lugt3368

RICHT UW BLIK OMHOOGOplossing van blz. 3365Deze fraaie dakkapelbevindt zich op het huisMarkt 11.In 1887/88 liet JohannesGijsbertus Jordaan(1852-1892), de oudstezoon van HendrikJordaan, het huidigestatige huis naar eenontwerp van architect A.Beltman bouwen.Zijn echtgenote mevr.Jordaan-Schaars bleefer met haar drie kinderen (Foto: Gerard Hofste op Bruinink)nog enkele jaren wonenna de dood van haar man Gijsbertus, tot ze hertrouwde met de sigarenfabrikantH.J. Wijnvelt in Deventer.Vervolgens woonde de gepensioneerde marineofficier Hajenius er enkele jaren.Notaris A. ten Cate kocht vervolgens het huis en ging er met zijn gezin wonen enhield er kantoor. In 1910 liet hij het rechter gedeelte verhogen met een verdieping.Na zijn dood in 1914 bleef zijn weduwe, Nicola Agatha Maria de Lorraine Holling, ernog enkele jaren wonen. Zij vertrok later met haar kinderen naar Deventer.Het pand werd daarna verkocht aan de Coöp. Zuivelfabriek en diende als woningvoor de directeur J. Zuidema.Zuidema bleef er wonen tot de nieuwe directeurswoning "Rispigne" aan deEnschedesestraat in 1938 gereed was.Het huis werd toen verkocht aan de arts G.B. Grooters, die er ging wonen en er zijnpraktijk uitoefende.Vanaf die tijd werd deze woning in de volksmond "Het Grooters Huis" genoemd.In 1970 werd de huisarts Grooters opgevolgd door de huisarts D.H. Wentink ook alsbewoner van dit huis.In 1973 werd de gemeente Haaksbergen eigenaar van dit pand; zij hadden plannenhet af te breken.In 1975 verkocht de gemeente Haaksbergen het pand door aan de nieuwe eigenaren(Brevink, Odink en Reysoo) die het geheel lieten restaureren, waarna er opde begane grond een kapperszaak en een podotherapeutische praktijk in werdengevestigd; op de bovenverdieping werden twee appartementen ingericht.Gerard Hofste op Bruinink3369

DE STICHTING VAN DE TECHNISCHE SCHOOL "ST. JOSEPH"Een donderslag bij heldere hemelHet ideeTot 1952 was er geen ambachtsschoolin Haaksbergen.Jongens die na de lagereschool een technische opleidingwilden volgen, waren aangewezenop een school in deregio. Zo gingen er eind jarenveertig ong. 48 jongens naarEnschede en 24 naar Hengelo.Dat betekende 's morgensom half acht de deur uit en 'savonds om zes uur er weer in.En dan kostte een jaartje ambachtsschoolhet gezin ook nogeen flinke duit.Voor veel ouders voldoende redenenom hun kind toch maarnaar de fabriek te sturen.Dat was Hendrikus JohannesHofste op Bruinink (HoB),zaakvoerder van de A.B.T.B.(C.A.V.V.) en kassier vande R.K. Boerenleenbank inHaaksbergen een doorn in het H. J. Hofste op Bruinink (1898-1951) Initiatiefnemer van deoog. Hij was er van overtuigd, stichting van de technische school en voorzitter van hetdat er veel meer jongens naar eerste schoolbestuur.de ambachtsschool zouden (Foto: Arch. Hist. Kr. Hbg.)gaan als die in het dorp stond.HoB was al eerder betrokken bij de stichting van de landbouwhuishoudschool.Een ambachtsschool zou daarop een mooie aanvulling zijn. En dat idee liet hemniet meer los.Een duwtje in de rugTijdens de eindles van de Huishoudschool in 1948 ontmoette HoB de heerEngelbertink.Die was secretaris van de afdeling Overijssel van de A.B.T.B, en lid van de TweedeKamer voor de Katholieke Volkspartij, de K.V.P.Natuurlijk kon HoB het niet laten om over "zijn" ambachtsschool te beginnen.Toen Engelbertink hem vertelde, dat een aanvraag bij het Ministerie van Onderwijs3370

een grote kans van slagen zou maken, wist HoB wat hem te doen stond: een ambachtsschoolvoor Haaksbergen!KatholiekDat het een katholieke school zou worden, stond voor HoB van meet af aan vast.Hij wilde zijn geloofsgenoten niet in gewetensnood brengen door hen de keus op tedringen hun kinderen naar een openbare of neutrale school in het dorp te sturen, ofnaar een katholieke school buiten Haaksbergen.Bovendien kon van de goed katholieke HoB in die sterk verzuilde maatschappij vantoen ook niet anders verwacht worden.Dat die keuze bij de protestantse Haaksbergse hoge heren niet in goede aardezou vallen, was hem op voorhand al duidelijk. HoB voelde er niets voor om bij devoorbereidingen hun hete adem in de nek te voelen.Daarom besloot hij alle voorbereidingen in het diepste geheim uit te voeren.Alle betrokkenen werden zeer vertrouwelijk benaderd en vergaderingen vonden danook in het geheim plaats.G.A.F. Huisintveld (1898-1954) secretaris van heteerste schoolbestuur(Foto: Arch. Hist. Kr. Hbg.)M.H. Zegers (1902 - 1967) penningmeester vanhet eerste schoolbestuur(Foto: Arch. Hist. Kr. Hbg.)Aan de slagHofste op Bruinink ging voortvarend aan de slag. Hij zocht contact met het Ministerieen begon in november 1948 met het formeren van een voorbereidingscommissie.3371

Daarin zaten J.M. Scaf, G.J. Slotman, H.J.J. ter Huurne en hij zelf. Op 17 december1948 kwam deze commissie ten kantore van de A.B.T.B, voor 't eerst in 't geheimbijeen. Op 22 dec. gingen HoB, Scaf en Slotman naar de ambachtsschool inOldenzaal voor informatie. Op 7 januari 1949 traden M.H. Zegers, hoofdcommiesbij de gemeente Haaksbergen (altijd gemakkelijk een mannetje bij de gemeente!) enG.A.F. Huis in 't Veld, architect, tot de commissie toe.Het voorlopige dagelijks bestuur bestond uit Hofste op Bruinink voorzitter, Huis in 'tVeld secretaris en Zegers penningmeester.De oprichtingDe oprichtingsvergadering werd gehouden op 11 februari 1949 in de r.k.-pastorieop de Markt.Daarbij waren naast het d.b. ook aanwezig notaris H.E.J. Berendsen, pastoorWiegerink, kapelaan M.A. Dijkman (Pancratius) en kapelaan W.P.A. van Koeverden(Bonifacius) en de reeds benoemde bestuursleden van het algemeen bestuur, diewaren voorgedragen door hun katholieke standsorganisatie, te weten:G.J. Slotman, textielarbeiderH.J.J. ter Huurne, aannemerH.J.L. Konings, huisschilderJ.H.G. Wildenborg, smid en winkelierH.A. Somhorst, huisschilderM.M. Evers, timmermanJ.H. Effink, elektricien/bankwerkerB.E. Asbreuk, landbouwer/fruittelerJ.M. Scaf, artsHet recht van deze r.k.-belangenorganisaties om een lid uit hun midden voor tedragen voor het Algemeen Bestuur werd in de Statuten vastgelegd.Pastoor Wiegerink werd als moderator aan het bestuur toegevoegd. De moderatorhad het recht om een bestuursbesluit, dat volgens hem niet strookte met dekatholieke opvatting, te blokkeren. Het besluit moest dan worden voorgelegd aande Aartsbisschop van Utrecht en kon pas na zijn eventuele goedkeuring wordenuitgevoerd.Daarmee was de katholieke grondslag van de school volledig dichtgetimmerd.Het moet een genoeglijke bijeenkomst zijn geweest, want het verslag eindigt met dezin:"Nadat pastoor Wiegerink alle aanwezigen gastvrij heeft getrakteerd op koffieen sigaren gaat de bijeenkomst uiteen en keren allen vol voldoening over dit totdusverre bereikte resultaat huiswaarts."De volgende vergadering vond plaats op 28 februari 1950! Dat wil niet zeggen, datmen in dat jaar heeft stilgezeten.De wind in de zeilenIn het jaarverslag van het Gewestelijk Arbeidsbureau Enschede over 1948 werd3372

vermeld, dat de economische bedrijvigheid dankzij de Marshallhulp toenam en erbehoefte was aan geschoold personeel.Dat werd nog eens bevestigd door een statistiek in de Bode van de Heilige Familie,Maandschrift voor het Katholieke huisgezin, juli 1949. Ook daar is te lezen, dat devraag naar geschoold personeel aanzienlijk groter is dan het aanbod, ook in detextiel.Die berichten zullen de heren zeker gestimuleerd hebben hun plannen uitte voeren.De opmerkingDe leden van het d.b. bezochten enkele keren het Ministerie van Onderwijs.Tijdens één van die vergaderingen maakte A. van der Tol, referendaris van de afd.Nijverheidsonderwijs en secretaris van de vergadering een opmerking, waarop Huisin 't Veld, thuisgekomen, nadrukkelijk terugkomt. Hij vindt dat de opmerking toch nogeens een punt van ernstige overweging moet uitmaken in het dagelijks bestuur. Hoede opmerking luidde is mij niet bekend, maar die moet iets te maken hebben gehadmet de katholieke identiteit van de school.Huis in 't Veld geeft zijn medebestuursleden dan ook in overweging een aantal artikelenin de Statuten te wijzigen. Hij heeft zelf al enkele wijzigingen op papier gezet:Art. 1 thans:De Stichting draagt de naam "Stichting Katholieke Nijverheidsschool voorHaaksbergen en Omgeving...Art. 1 nieuw:De Stichting draagt de naam "Stichting Technisch Onderwijs voor Haaksbergen enOmgeving...Art. 2 thans:De Stichting heeft ten doel het verstrekken van nijverheidsonderwijs op Roomsch-Katholieken grondslag voor de bevolking van de gemeente Haaksbergen enOmgeving...Art. 2 nieuw:De Stichting heeft ten doel de vorming tot bekwame technici...In art. 3 verandert Huis in 't Veld "...het oprichten en in standhouden van eenRoomsch-Katholieke dagambachtsschool" in "het oprichten van een lagere technischedagschool op Katholieken grondslag".De voorstellen van Huis in 't Veld hebben het niet gehaald, maar geven wel aan,dat er kennelijk verschil van inzicht bestaat binnen de organisatie. En dat blijft nietbeperkt tot de eenmansactie van Huis in 't Veld.3373

De naamNatuurlijk moet de nieuwe school een passende naam hebben. Maar die naamgevingverliep allesbehalve gemakkelijk. De hamvraag was: moet in de naam al ofniet tot uitdrukking worden gebracht, dat het gaat om een katholieke school of omeen school op katholieke grondslag? Een subtiel verschil, dat de pastoor een iederongetwijfeld heeft duidelijk gemaakt.Een meerderheid van het Bestuur kiest er voor de naam "Technische School" ophet gebouw te zetten. Men acht het doel evengoed bereikbaar zonder "nodeloosde toegang voor de niet-katholieken moeilijker te maken. Men wil zeker het principeniet verdoezelen en handelt niet uit bangheid voor de andersdenkenden, maar menwil de scheiding niet groter maken"."...Haaksbergen is wel voor 75% katholiek, maar de kleinere en grotere fabrikanten,hun bedrijfsleiders enz. zijn niet katholiek. Niet door hun getal, maar door hun meerdereontwikkeling en hun financiële positie hadden de andersdenkenden voordieneen machtige positie in onze gemeente."Tenslotte is de school ook wettelijk en feitelijk bestemd voor andersdenkenden.Moderator pastoor Wiegerink heeft bezwaar tegen deze gedachtengang.Kapelaan Donders van de Pancratiusparochie had in een donderpreek al kritiekgeuit op het voorgenomen besluit van het Bestuur. Hij vond dat de school gewoonkatholieke ambachtsschool genoemd moest worden. Wiegerink had wel begripvoor zijn standpunt, maar vond het niet zo'n tactische zet van zijn kapelaan. HetBestuur was woedend en eiste rectificatie. Men besloot het probleem voor te leggenaan mgr. Op de Coul, directeur van het r.k.-Centraal Bureau voor Onderwijs enOpvoeding. Men kon van te voren al wel bedenken wat het antwoord zou zijn: Laatde Haaksbergse bevolking duidelijk zien dat het hier gaat om een katholieke school.Een minderheid in het Bestuur is het eens met de pastoor en de vier pastores van deomliggende parochies. Zij zijn ook van mening, dat in alles waarmee de school naarbuiten treedt tot uitdrukking moet komen dat het gaat om het geven van nijverheidsonderwijsop katholieke grondslag in een katholieke ambachtsschool.Uiteindelijk komen er twee namen op tafel: Katholieke Technische School ofTechnische School "St. Joseph". Men wordt het eens over de laatste naam.Een donderslag bij heldere hemelBijna alle stukken zijn nu gereed voor de aanvraag bij het Ministerie. Er ontbreekter nog één: De zgn. noodzakelijkheidsverklaring. Die moet worden afgegeven doorde Gemeenteraad.Op 4 februari 1949 heeft het dagelijks bestuur een vertrouwelijk onderhoud metB&W.Op 25 februari gaan de stukken naar de Raad en besluit het Bestuur tot publicatievan de voorgenomen stichting in de krant. Dat betekent voor veel niet-katholiekeHaaksbergenaren een donderslag bij heldere hemel. Na een katholieke ulo vorigjaar nu alweer een katholieke school voor voortgezet onderwijs! Het protest breektlos.3374

ProtestDat begint al in de Raad als op 10 maart 1949 de noodzakelijkheidsverklaring aande orde komt. De niet-katholieke raadsleden verwijten hun katholieke collega's alleenmaar te preken voor de eigen parochie en totaal niet te denken aan het algemeenbelang. De r.k.-raadsleden zeggen niets anders te doen dan waartoe deOnderwijswet hen de gelegenheid biedt, namelijk het stichten van een bijzondereschool. Als jullie ook een ambachtsschool willen, dan stichten jullie er ook maar een.Daar kon natuurlijk helemaal geen sprake van zijn. Met meerderheid van stemmenbesluit de Raad: "...te verklaren, dat de oprichting en instandhouding van een dagambachtsschoolvoor Haaksbergen en omgeving door vorengenoemde Stichtingwel nodig wordt geoordeeld."In de ledenvergadering van de Haaksbergse afd. van de Vereniging voorVolksonderwijs, de pleitbezorgster van het openbaar onderwijs, had men geengoed woord over voor de ambachtsschoolplannen. Een citaat uit de vergadering:"De leden van Volksonderwijs weten een ieders overtuiging te respecteren, maartegen één ding tekent Volksonderwijs verzet aan n.l. tegen drijverij van bepaaldeovertuigingen." "...maar zij verzet zich met hand en tand tegen het opdringen vanbepaalde richting. Meestal besluiten de ouders niet vrijwillig, maar wordt er doorkerken dwang of drang op hen uitgeoefend."Op zaterdagmiddag 2 april 1949 komen vertegenwoordigers van alle protestantseverenigingen, corporaties en bedrijven bij elkaar in hotel Centraal om zich te beradenop de plannen van Hofste op Bruinink.Men besluit een adres te richten tot de Raad der Gemeente met een afschrift naarde Gedeputeerde Staten van Overijssel.De belangrijkste punten:- Sinds de bevrijding wordt de verhouding tussen Roomsch-Katholieken enProtestanten van R.K.-zijde steeds meer vertroebeld en op de spits gedreven.- De voorzitter van de R.K.-Raadsfractie laat weten dat een r.k.-ambachtsschoolzal worden gesticht en als de Protestanten er ook een willen hebben, ze dat maarmoeten proberen.- Er breken moeilijke tijden aan voor ons land en voor Haaksbergen. Eendrachtigesamenwerking van alle burgers is noodzakelijk, ongeacht geloofs of politieke overtuiging.- Men adviseert het College de stichting van een neutrale ambachtsschool te onderzoekenen geen goedkeuring te verlenen aan het stichten van een r.k.-ambachtsschool.- De Gemeente dient de grootst mogelijke zuinigheid te betrachten bij de gemeenteuitgaven.- Het College moet zich niet laten leiden door motieven van groepsbelang, "...daaranders een controverse dreigt te ontstaan, welke iedere samenwerking onmogelijkmaakt en slechts schadelijke gevolgen voor de Gemeente en haar burgers kanhebben."3375

Het motief van enkele protestantse ondernemers, dat ze liever een volwaardigeambachtsschool met alle afdelingen zien dan een armetierig schooltje met tweeafdelingen snijdt natuurlijk geen hout en is kortzichtig gedacht. Men moet tenslotteergens beginnen en dat gebeurt dan ook.1.949Hamen van de ondertekenaren van het adres aan den Gemeenteraad ,„van het voor de actie tegen de stichting van een Aabaclrtssahool opKatholieken grondslag te Haaksbergen.J» C. v.d. Lof, Directeur T.K.F.J.P. Odink Lid v.d. raad:lid directie S.Prmkenhuis en Zoon H.V.J. ten Bruggencate D. J. ten Hoopen en Zn. >,,G, Molenveld, raadslid.G.H. Brunnenkreeft, Textielfabriek H.G. Brunnenkreeft MetaalwarenfabriekHibbelg. Direct. Textiel My HaaksbergenS..B..E.J.G.H. Jordaan, Directie ï). Jordaan en zonen.G. Koenderink. Directie Odink en Koenderink M.V.Joh. Jansen, gem. zang. ver. Volharding.J.H. BljvankH.J. LeppinkG.H. PasmanJ.A. ültwater,G.H. Hengerink,H. ToevankG.J. Smelt B.ü.O. afd:HudigJ. H. ïankinkT)s. G. CadeeMeinderinkH' J' BoersmanF. J. Tankinkf. G. KlandermanB.W.F. MengersW. ter SietJoha OltwaterB. RuardyAhrendsA-J- MolenveldF. EorsH.J. onleesbaarF. KorsG. J. Bosonleesbaardez.Ribbelsid,id.lig. Ked. Metaalbond.V.C.J.B.B.O.O- afd: Haaksbergenid.t. Harkel?E.H. v. HeekW. Groot ObbinkB.W.P. MengersG.H. BrunnenkreeftJoh. ültwaterG. J. Bos'"J»A- van KriekenG. A Wijlens?G. Nijenhuisvan VeenG.A- ter BeestB. J. LeuvelinkH. VersteegeJ. Vredenberg. (J. te Rietid, A.J. LeppinkJ. H. StokkinkH. J. JoossinkJong Buur s eïïed. Herv. Jeugdraad.Eed. Herv. Jeugdraad.Ked. H. Kerkerread voorzitterid.id.id.ia.id,id.ouderlingid.vara.voorzitter P.secretarispartij v. d. A.toneelverenigingv.d. A.id."Klimop"neutrale bewaarschoolld.secretarie 1\.V. tot afschaffing van Alcoh.dran-nbestuurslid Ver.voor volksonderwijs afd:Haaksf?Volkspartij v.vrijheid en Democratie afcU'Haaksbergen Ver.v. Vrijz. Hervormden. .,,Sociteit GentraalB.C.Ü. HaaksbergenVer.v. vrijz. HervormdenVer.v. Vrijz. Hervormdenver.v.vrijz. hervormdenidem.Bvangelise Maatschappij en Ver. ZiekenzorgEvengelise luaatschappijV.A.K.A.N.O.V. Hoofd der openbare L. school„•,-,.•Oudercommissie 0.L.school Honeschid. r,.'. ..Sociteit Centraal *,.,,K.O.V.oudercommissie Ü.L.s. Veldmaat ;id.partij v.d. A.Vara3376

G. H. UlenbeltJhr. v. CouverdenJ. Ï.IolenveldH.G. lerpinkA.J. MeddelerG.J. MolenveldT). MolenveldJ.W. NijhuisF.Yf.J. de Bruingym. vlugheid en krachtid,Algem.Ked. Bond van kl.in de textiel en klefling-TDedrijven He ïïendracht.Algem. Ked. Bond.kl.en textiel de eendracht.toneelver, tot steun in de strijdVolkonderwljsvolksonderwijsïi.ü.V.G. «x. Kuipers ».,*.ujy=x~lekenzorgJ.Geselsoh&p-IvIinderhotit Ver. ziekenzorgJ.H.M. Steutel-Sijgenstein Eeutrale tewearsohoolonleesbaar (voorzitter) af-5: Haaksbergen voor Volksonderwijs.H.V.-l. KolkJ . gweers(Arch. Hist. Kr. Hbg.)i

De bronzen gedenkplaat die bij de opening op 6 november1952 werd onthuld.(Foto: Arch. Hist. Kr. Hbg.)De eerste voorzitter van het Bestuur overleed op Hemelvaartsdag 3 mei 1951.Hij werd herdacht op de gedenkplaat, die ter gelegenheid van de opening onthuldwerd door de Commissaris der Koningin ir. J.B.G.M. Ridder de Van der Schueren.Bram van LeeuwenOpm.Tot ong. 1950 werd de naam Huisintveld geschreven als Huis in 't Veld. Maar in een ouder trouwboekjeontdekte men dat de laatste schrijfwijze onjuist was. De naam luidde inderdaad Huisintveld.Een foutje van de Burgerlijke Stand.Bronnen:Archief Tech. School "St. Joseph", HKH."Van 12 tot 1", uitgave t.g.v. de scholenfusie voortgezet onderwijs in Haaksbergen,ISBN 90-90 162 135, 2002.Honderd vijfentwintig jaren arbeid op het Onderwijsterrein 1836 - 1961Prof. Dr. l.J. Idenburg, Wolters, Groningen.3378

GENEALOGIEËN (deel 20)Schoolkate. "Genealogie Ten Schootkate-Schoolkate". Formaat A4 , ca. 270 gedeeltelijkgenummerde pagina's, eenzijdig bedrukt. Gebonden hard kaft. Uitg. 2001Schrijver: Ir. G.H.H.Schoolkate, St.Michielsgestel.Eerste indruk: Een zeer uitvoerig en overzichtelijk genealogisch boekwerk met duidelijkevermelding van de vele bronnen. Het Schootkate was de naam van een erf,gelegen in het noord-oosten van de marke Eppenzolder-Stepelo in het richtersambtHaaksbergen. Dit erf heet nu Schoolkate. Het ligt tegen de grens met Ambt Deldenen niet ver van de grens met Beckum, gem. Hengelo.De oudst bekende gegevens dateren van 1567. De naam Schoolkate is ontstaan in1811 tijdens de invoering van de Burgerlijke Stand. Tussen het Schoolkate en hetdorp Haaksbergen ligt een lange rechte weg, de huidige Schoolkaterdijk.Door naamsveranderingen en huwelijken ontstonden na 1600 uit de naamSchoetkatte de nazaten met de namen Schoetkaete -Schootkate - Schoolkate -Oostendorp - Wolterink - Schonenborg en Goselink. Wat genealogie betreft zijn inhet boek zeer uitvoerig de hoofdtakken beschreven. Zeer veel gegevens zijn doorde schrijver gehaald uit notarisakten en rechterlijke archieven. Te veel om in ditartikel te noemen.Ook de vele boedelbeschrijvingen geven mooie verhalen. Denkt u nazaat te zijnvan genoemde voorouders, dan zult u uw eigen naam snel vinden in de ruim 40pagina's met indexen met zeer veel gegevens die verwijzen naar de pagina's in hetboek waar u zelf genoemd wordt, vaak met uw naaste familieleden. Ook dat kunt uallemaal vinden in het Historisch Centrum in Haaksbergen.Gerrit Wes.WIE DE KLOK HAALT UIT DE TOREN, HEEFT DE OORLOG ALVERLORENDeel 3: De aankoop van nieuwe klokken in de gemeentetoren van HaaksbergenTerugblikDe voorgaande twee afleveringen gingen over de klokkenroof in Haaksbergen tijdensde Tweede Wereldoorlog. In maart 1943 was Haaksbergen van haar kerkklokkenberoofd. Later dat jaar werden ook de niet-kerkklokken gevorderd. Enkele maandenna de bevrijding doet het gemeentebestuur vergeefse pogingen de geroofde klokkenuit de gemeentetoren op te sporen. Men besloot uiteindelijk nieuwe klokken aante schaffen. Hoe dit proces tot en met het inluiden in april 1949 is verlopen wordt indit slotartikel beschreven.Van schaderapport tot -enquêteRuim een jaar na de bevrijding beseften Burgemeester en Wethouders dat pogingen3379

om de klokken terug te krijgen vergeefs zijn geweest. Men liet toen een schaderapportopstellen, waaraan de volgende gegevens kunnen worden ontleend:Het totale gewicht van de drie klokken bedroeg 2300 kg.De kostprijs van de geroofde klokken werd door de gemeente-architect opf 6900,- (f 3,- per kg) geraamd.Op 16 oktober 1946 schreef het college van B & W van Haaksbergen een briefaan "het Bureau Financiering Wederopbouw Publiekrechtelijke Lichamen van deafdeeling Begrootingszaken van het Ministerie van Financiën te 's Gravenhage",waarin opgave wordt gedaan van de schade veroorzaakt door het vorderen van degemeentelijke torenklokken door de Duitsers tijdens de bezetting. Het college hadop dat moment al het voornemen om nieuwe klokken aan te schaffen. B & W: "Hetis begrijpelijk dat met het aanschaffen van nieuwe torenklokken een veel grooterbedrag gemoeid gaat. De kosten van het plaatsen der nieuwe klokken, alsmede deherstelkosten van de door de verwijdering ontstane beschadigingen aan den toren,worden door den gemeente-architect begroot op f365,-." De totaal geleden schadedoor de klokkenvordering bedroeg voor de gemeente Haaksbergen f 7265,-. Dit isook het schadebedrag dat B & W heeft gemeld in Den Haag.Maandenlang werd er over de klokken gezwegen, totdat de gemeentebode eindmei 1947 een brief van de Gelders-Overijsselse Courant tussen de poststukkenvond. De krant, die kantoor hield te Lochem, schreef: "naar ons ter ore is gekomenzal binnenkort de schade-enquête-commissie het onderzoek en de schaderegelingter hand nemen ter vervanging van de duizenden klokken, die door de Duitsers uitons land zijn geroofd." De krant wilde hieraan een artikel wijden en had hiervoorde gemeentebesturen in de regio aangeschreven om over de juiste en zo volledigmogelijk gegevens te kunnen beschikken. De gemeenten kregen een aantal vragenvoorgelegd over alle geroofde (kerk)klokken in de desbetreffende gemeente en hetverzoek deze schriftelijk te beantwoorden. Het gemeentebestuur van Haaksbergenbeantwoordde de brief op 2 juli van dat jaar en gaf aan dat er in de gemeente achtkerkklokken waren geroofd. Eveneens werden gegevens gemeld over de groottevan de klokken en de waarde die ze vertegenwoordigden. Zo waren de luidklokkenvan de gemeentetoren f 9100,- waard. Dit is dus meer dan de kostprijs diede gemeente-architect in 1946 raamde. De waarde van de drie klokken van deBonifatiuskerk bedroeg f 6900,-, die van de Buurser klok f 1900,- en die van hetexemplaar uit 'De Hoeve' f 2100,-. Volgens het college waren de klokken niet vanhistorische betekenis.Offertes klokkengietersTwee dagen voor Kerstmis 1947 vroeg burgemeester Eenhuis offertes aan voorhet leveren van de nieuwe klokken in de gemeentetoren. De schriftelijke offerteaanvraagvolgde op een telefoongesprek dat hij met de klokkengieters had. Driegerenommeerde Nederlandse klokkengieterijen kregen een kans in Haaksbergen.3380

Dit waren:Firma B. Eijsbouts te Asten(N.-Brabant) 1 ;Firma H.T. en A.H. vanBergen te Heiligerlee(Groningen) 2 ;Firma Petit en Fritsen teAarle-Rixel (N-Brabant) 3 .In de offerte-aanvraag komenenkele details naar voren,zoals de grootte van detussenruimte voor de klokken.Deze bedragen voor:klok l: diameter 1.15 mhoogte 1.88 mklok II: diameter 1.33 mhoogte 1.88 mklok III: diameter 1.43 mhoogte 1,83 mVerder blijken de galmgaten1.20 meter breed en 2 meterhoog te zijn. De burgemeesterschreef dat er grotere Burgemeester Mr. J.H. J. Eenhuis (1910-1971)klokken gegoten mochten (Foto: Arch. Hist. Kr. Hbg.)worden dan de oude exemplaren.De klokkengieters ontvingen eveneens een adviesverzoek betreffende demeest geschikte maten en gewichten. Voor het eerst wordt er gerept over het stichtenvan een klokkenfonds. In verband hiermee stelde de burgemeester het op prijsde duur van levering en de prijs per kg te weten.Nog in het oude jaar verschenen er drie offertes op het bureau van onze eersteburger. De offertes bleven voorlopig even liggen, niet omdat de geur van oliebollende burgemeester op dat moment uit de concentratie hield, maar omdat hij, alvorensover te kunnen gaan tot opdrachtverlening, eerst een advies over de tonen vande aangeboden klokken nodig had. Daarnaast moest hij zich nog wenden tot degemeenteraad voor de financiering.Driemaal is scheepsrecht. Of toch niet?Voor het advies met betrekking tot de toonhoogtes van de klokken ging burgemeesterEenhuis op zoek naar een musicoloog. In januari 1948 schreef hij een brief aan1 Sinds 1972 Koninklijke Eijsbout, zie www.eijsbouts.com.2 Zie www.midwolda.nl/vbergen.htm.3Zie www.petit-fritsen.nl/index.php.3381

de heer Vente uit Zwolle. De burgemeester: "Van dr. Hijszeler, conservator van hetRijksmuseum Twenthe, vernam ik dat U, als musicoloog, ons kunt adviseeren overhet aanschaffen van nieuwe klokken in de gemeentetoren. Van de Fa. van Bergente Heiligerlee, Eijsbouts te Asten en Petit en Fritsen te Aarle-Rixtel ontvingen wijaanbiedingen, doch we weten niet welke van de drie firma's de beste klokken encombinatie levert. Gaarne verneem ik van U of U zich op dit terrein beweegt." Deheer Vente blijkt niet de geschikte persoon te zijn, want hij schrijft enkele dagen later:"Het spijt mij u te moeten mededelen, dat mijn activiteit niet ligt op het terrein derklokken, maar op dat der orgels." Enkele weken later probeerde de heer Eenhuis hetnogmaals. Dit keer ging er een brief met hetzelfde verzoek naar mevrouw Van derEist te Utrecht. Het was niet mevrouw, maar meneer Van der Eist die begin februarimet een antwoord kwam. Deze was lid van de Rijkscommissie van Advies voor klokkenen klokkenspelen en moest om deze reden meedelen dat hij geen advies kongeven. De burgemeester had hem misschien beter kunnen bellen want hij schreefdat hij mondeling wel iets had kunnen vertellen over het werk van de drie gieters,maar "ook daarin zou ik de nodige voorzichtigheid betracht hebben".Bij het lezen van deze brief zal de heer Eenhuis gedacht hebben dat hij op zoek kongaan naar een derde persoon en driemaal is meestal scheepsrecht, ware het nietdat de heer Van der Eist de brief afsloot met de volgende opmerking die voor deburgemeester doorslaggevend is geweest: "de combinatie van Van Bergen gis, fis,dis, trok mij persoonlijk het meeste aan, omdat deze harmonischer is."Een dag later stuurde de burgemeester een dankbriefje naar Utrecht met de mededelingdat hij kon begrijpen dat het voor de heer Van der Eist moeilijk was een advieste geven. Hij schrijft: "wat ik echter gaarna wilde weten, hebt U in uw schrijven neergelegd.Ik wist namelijk niet welke combinaties een harmonisch geheel vormden".Hiermee kwam er een eind aan 'de actie musicoloog' en kwam de firma Van Bergenals beste uit de bus. De klokkengieter adviseerde in zijn offerte de volgende klokkenvoor de prijs van f4,73 per kg:toon: diameter: gewicht:gis 96 cm 575 kgfis 108 cm 800 kgdis 129 cm 1350 kgtotaal 2725 kg x fl 4,73 = f 12.889,25Voor opschriften werd f 0,50 per letter gevraagd.Van Bergen merkte in de offerte op dat de door zijn firma geleverde klokken zuiverworden gestemd, waarbij alle hoofd-en neventonen in een klok zuiver en harmonischaanwezig zijn, zodat zich geen storende zwevingen voordoen. Ook attendeerde VanBergen op een stukje kostenreductie. "Wij nemen aan dat de luidas met luidwiel enlagers nog in de toren van Haaksbergen aanwezig zullen zijn, zoodat deze wederomkunnen worden toegepast." Binnen 14 maanden na bestelling wilde Van Bergen deas met lagers franco naar Heiligerlee gezonden hebben voorzien van plaatsnaam,liefst geschilderd. De as werd in de fabriek op de juiste wijze aan de klok gemon-3382

teerd. Deze kosten zouden in rekening worden gebracht.De levering van de klokken kon ongeveer 16 maanden na de bestelling plaatsvinden.Ook over de aflevering werd in de offerte duidelijke informatie gegeven. De klok metluidas zou per vrachtwagen naar Haaksbergen worden gebracht. Twee monteurszouden de klok met Van Bergens' takelwerk in de toren brengen. De kosten hiervanbedroegen f 950,- voor alle drie klokken. De gemeente Haaksbergen moest hulpverstrekken en 2 of 3 timmerlieden voor de tijd van hooguit 1 a 2 dagen beschikbaarstellen.Oprichting klokkenfonds-comitéOp de derde dag van 1948 ontvingen 15 manschappen uit het dorp een schriftelijkverzoek van burgemeester Eenhuis. Deze geselecteerde personen stonden bijnaallemaal hoog op de maatschappelijke ladder en werden hierdoor invloedrijk geacht.De burgemeester schreef hen als volgt: "Zooals u bekend is hebben de Duitscherszich niet ontzien om ook de klokken uit de gemeentetoren van Haaksbergen te roven.Helaas zijn deze klokken na de bevrijding niet teruggevonden. Noodgedwongenmoet Haaksbergen derhalve nieuwe klokken laten gieten. Het ligt in mijn voornemendeze klokken te laten schenken door de burgerij van het dorp Haaksbergen. Hiertoewil ik in het leven roepen een Klokkenfonds, waar aan het hoofd staat een Comitévan Aanbeveling uit alle geledingen van de bevolking van het dorp. De klokken, welkena overleg met het Comité zullen worden besteld, zullen per kg worden verkocht.De kooper van een of meer kg zal een certificaat van eigendom worden uitgereikt.Met de aankoop van de klokken zal circa f 20.000,- gemoeid zijn. Hiervan gaat afeen gering bedrag dat het Rijk betaalt voor het verloren gaan der oude klokken. Inverband met het bovenstaande moge ik U verzoeken zitting te nemen in dit Comitéen mij hiervan spoedig bericht te zenden."Het ging om de volgende Haaksbergenaren:1. Pastoor G.W.M. Wiegerink Markt 202. Ds. G. Cadee Markt 123. Ds. H. Retel (Gereformeerde kerk) Zeedijk 54. Hartog de Jong (winkelier, textiel) Spoorstraat 275. H.E.J. Berentsen, notaris Markt/6. A.J.W. de Groot, tandarts Enschedeseweg 267. J.G.H. Jordaan (fabrikant) Morssinkhofhofweg 36 (De Bleeck)8. E.K.H.J. van Heek E 218 (Stepelerveld)9. H.J. Hofste op Bruinink Molenstraat 24(zaakvoerder A.B.T.B. afd. Haaksbergen)10 H. Ribbels Enschedeseweg 20(directeur Textielmaatschappij Haaksbergen,nu Voith)11. G.A.F. Huis in't Veld Enschedeseweg 5(gemeentearchitect)3383

12. G.H. Nijhuis (aannemer)13. G.H.M. Banning(namens Haaksbergse Bestuurdersbond)14. J. Menkehorstlater J. Bouwhuis(namens K.A.B. afd. Haaksbergenparochie St. Pancratius)15. G.J. MeijerinkKlaashuisweg 24Op den Akker 47Eibergseweg 66 of 80E 349Enschedescheweg 66Als je gevraagd werd door de burgemeesterkon je natuurlijk geen neezeggen en daarom was iedereen bereidzitting te nemen in het comité. Demeeste personen meldden zich binnenenkele dagen aan, behalve pastoorWiegerink. Zijn schriftelijke aanmeldingvolgde na bijna 2 maanden. Opvallendis dat het alleen om mannen ging,maar daarover in de volgende tekstmeerHet oude gebruik moet in stand blijvenen de opbrengst bij collecterenis hoger als dit aan mannen wordtopdragenDe eerste vergadering van het Comitévan Aanbeveling voor het Klokkenfondsvond plaats op vrijdag 27 februari Pastoor G. W. M. Wiegerink (1890-1957)1948, waarbij 7 van de 15 leden aanwezigwaren. De burgemeester zat(Foto:Arch. Hist. Kr. Hbg.)de vergadering voor en heette iedereen van harte welkom. Hij deelde mee dat degemeentetoren van nieuwe klokken voorzien moest worden en dat hij daarom wasovergegaan tot het oprichten van een fonds, een zogenaamd klokkenfonds datzich speciaal hiermee zou belasten. Hij deelde verder mee dat door hem reedsbij verschillende firma's naar klokken was geïnformeerd. De beste aanbieding wasontvangen van de firma Van Bergen en hij vertelde een aantal details over de klokken.Opmerkelijk is zijn mededeling dat de nieuwe klokken met de hand moetenworden geluid. De vergadering voelde hier ook het meeste voor en stemde in methet volgende doel: "Het oude gebruik moet in stand worden gehouden". Eenhuisdeelde verder mee dat de prijs van de klokken rond f 15.000,- bedroeg, waarop f5000,- subsidie van het rijk zou worden ontvangen. De rest off 10.000,- moest dusnog op een andere manier bij elkaar gebracht worden. Volgens de voorzitter washiervoor de beste oplossing dat certificaten werden verkocht, ledere ingezetene van3384

het dorp kon dan 1 of meer kg gaan kopen. De prijs voor de goedkoopste certificatenmocht niet hoger worden gesteld dan f 1,-, omdat door verschillende personen uitde arbeidsklasse voorde klokken geen groter bedrag kon worden besteed. Volgensde vergadering moesten eerst de bedrijven en geestelijkheid worden bewerkt. Hetbedrag dat nadien nog bijeengebracht zou moeten worden zou dan kunnen geschiedendoor de verkoop van certificaten. Voor dit doel werd er voorgesteld eenfolder te laten drukken die huis aan huis moest worden bezorgd. Ook raambiljettenmoesten overal in winkels en dergelijke worden opgehangen. Tandarts De Grootbleek artistieke gaven te hebben want: "het ontwerp voor folder en raambiljettenwordt gratis ontworpen door Dr. de Groot". Inmiddels zal in de ruimte waar vergaderdwerd de sigarendamp flink zijn opgestegen toen de volgende opmerking werdgemaakt, waaruit blijkt dat de vrouwenemancipatie in Haaksbergen kennelijk nog inde kinderschoenen stond. Er werd op dat moment gesproken over het collecteren.Besloten werd dat het collecteren door de leden zelf werd uitgevoerd. Volgens deaanwezigen was "cte opbrengst grooter wanneer dit aan mannen wordt opgedragendan aan dames". Bovendien moesten deze dames daarvoor dan ook nog speciaalworden aangezocht. Het comité van aanbeveling werd die avond nog omgezet ineen werkcomité.Gemeenteraad geeft groen lichtEnkele weken later, op 11 maart om precies te zijn, stuurde het college van B & Whet raadsvoorstel "inzake het aankopen van drie nieuwe klokken voor de gemeentetorenaan de Markt" door naar de gemeenteraad. De raad werd in het voorstelgeïnformeerd over het gevormde comité voor het stichten van een zogenaamd klokkenfondsvoor de opgave van nieuwe klokken. B & W schreven verder dat er bijmeerdere Nederlandse klokkengieters prijsopgaves zijn gevraagd voor de leveringvan nieuwe klokken en dat er van drie bedrijven, zoals eerder genoemd, opgavenzijn ontvangen. B & W: "De aanbieding van de firma Van Bergen achten wij hetmeest aannemelijk. Het totale gewicht van de drie klokken bedraagt 2725 kg, dekosten f. 4,73 per kg. plus bijkomende kosten, zoals het aanbrengen van opschriften,vracht, montage enz. De totale kosten kunnen mitsdien geraamd worden op ca.f 15.000,-. Door het Rijk wordt een subsidie gegeven, welke kan worden geraamdop f. 5000,-". Het college stelde dat door het klokkenfonds en de gemeente gezamenlijknog een bedrag van f 10.000,- bijeen gebracht moest worden. In het voorstelwerd rekening gehouden met een levertijd van ongeveer 16 maanden. De raad werduiteindelijk voorgesteld een machtiging te verlenen tot het bestellen van de drieklokken bij de firma van Bergen te Heiligerlee. De gemeenteraad besliste uiteindelijkop 31 maart, zonder hoofdelijke stemming, het voorstel goed te keuren. Tijdens debehandeling van het voorstel werden door twee raadsleden vragen gesteld. De heerOdink vroeg of de collecte over de gehele gemeente werd gehouden. Het antwoordvan de burgemeester, als voorzitter van de raad, was dat deze alleen in het dorpwerd gehouden. "Buurse, de Hoeve en de Veldmaat worden er niet in betrokken".De heer Leferink stelde dat de vorige klokken niet mooi van klank waren en dat er3385

een instantie was die hierover advies kon uitbrengen. De burgemeester kon hemgeruststellen.Opdracht leveren luidklokkenHet Haaksbergse college kon dus tot uitvoering overgaan en stuurde 6 april de opdrachtvoor het leveren van de drie klokken naar klokkengieterij Van Bergen met devolgende opmerking: "wij zullen het zeer op prijs stellen indien de levering geschiedttegen Pinksteren 1949, zodat de klokken op die feestdag voor de eerste maal zullenkunnen luiden". Tien dagen later ontving het gemeentebestuur de opdrachtbevestigingvan de firma Van Bergen. Hierin werd meegedeeld dat het in verband met derijkssubsidie noodzakelijk was een contract op te stellen volgens de voorschriftenvan de Rijkscommissie. Bij het gereed zijn van de klokken zou de firma Van Bergenze laten keuren, waardoor de gemeente Haaksbergen in aanmerking zou komenvoor de rijkssubsidie van ongeveer f 2,25 per kg. Van Bergen verzocht verder dat zijde (klok)opschiften graag binnen twee maanden tegemoet wilde zien.Het contract, de leveringsovereenkomst van Van Bergen aan de gemeenteHaaksbergen, werd nog diezelfde week getekend. Het bestaat uit 10 artikelen metvoor specialisten interessante informatie over onze huidige 3 kerkklokken.Art. 1 te leveren:1 luidklok toon gis diameter 96 cm gewicht 575 kg1 luidklok toon fis diameter 108 cm gewicht 800 kg1 luidklok toon dis diameter 129 cm gewicht 1350 kgOpschrift a: f. 0,50 per letter: De opschriften worden binnen 2 maanden opgegevendoor het gemeente-bestuur aan den gieter,versiering: randLuidassen worden naar hier gezonden voor montage op de klokken,art. 2 materiaal brons (80 % koper, 20 % tin), afwijking 2 % toelaatbaarart. 3 toon vast, zuiver, voldoende tijd van uitklinken enz.art. 4 klokken in- en uitwendig homogeen, vrij van gallen en blazenVolgens de overige artikelen werd voor transpost, takelwerk en monteren f 950,-voor alle drie klokken in rekening gebracht en zou de opdrachtgever voor takelenen monteren gratis hulpkrachten beschikbaar stellen. Ook wordt duidelijk dat de supervisieen keuring door de rijkscommissie twee keer plaats zou vinden. De eerstekeer in de gieterij en de tweede keer in de toren. De levertijd werd vastgesteld op"zo mogelijk Pinksteren 1949", waarna de betaling direct zou plaatsvinden. Volgenshet laatste artikel had de opdrachtgever 5 jaar garantie.De klokopschriftenHoewel hierover geen notulen bewaard zijn gebleven zal het klokkencomité in deweken die volgden bijeen gekomen zijn om over de klokopschriften te vergaderen.In ieder geval is er voor half mei 1948 een oproep gedaan in kranten om opschriftenin te zenden. Velen hadden hieraan gehoor gegeven. Alleen van de drie uiteindelijkgekozen teksten zijn de inzendingen bewaard gebleven.3386

Een zekere heer H. Camstra teHaaksbergen zond op 26 mei de volgendetekst in:1. "De droeve en de blijde tijden,zal ik mijn gegalm geleiden"2 "Ik zingbij vreugd en feestgetijIk weenbij dood en rouw"3 "in smarte en verblijden,zing ik het lied der tijden"4 "bij vreugd en smartbij rouw en strijdklinkt uit mijn hartde klank der tijd"De kleine klok in de Pancratiustoren(Foto: auteur)Op 29 mei werd door N.N. het volgendegetypte briefje ingezonden:1. "Mijn voorganger door 's-vijands vlijtGeroofd, gesmolten tot kanon,Vervang ik thans; in grote dankOmvat mijn roep de vrijheidsklank"Sinds 2009 is deze inzender uit de anonimiteit. Het was de heer W.F.Hekhuysen dieons dit poëtische erfgoed heeft geschonken. 4Er volgde door een anonieme fanatiekeling nog een ongedateerde inzending:- "Blijdschap vertolk ik en smart; ik verkondig den krijg en den vrede,Kleinen en Grooten roep ik naar 't huis der gebeden."- "'t Ruwe geweld van den krijg mocht ontrooven de klok uit den toren,Vrijheid herwonnen met kracht vulde de ledige plaats".- "Levenden roep ik te saam en de dooden geleid ik ten Grave,met mijn vermanende stem wijs ik den mensch naar omhoog."- "Luidende roep ik het volk tot den dienst van den Hoogste te samen,Feesten bezing ik in koor, rouw verkondigt myn mond."Zie hiervoor Aold Hoksebarge 2010 nr. 2 blz. 3226-3236.3387

- "Klokkenklank ernstig van zin zal zich paren aan vreugde en droefheidMet mijn stemme van brons zing in het lied van den tijd."- "God, gij die alles gebiedt, schenk de wereld de weldoende eendracht,Hoed ons voor oorlog en twist, breng eens heel 't menschdom te zaam".- "'s Vijands roofzuchtige klauw strekte zich uit naar de klokken.Burgerzin, eendracht en trouw vulden de ledige plaats".Zoals in de overeenkomst vastgelegd zou Van Bergen binnen twee maanden deopschriften voorde klokken ontvangen. Deze planning is in ieder geval niet gehaald.Burgemeester Eenhuis stuurde op 18 augustus dat jaar een brief naar de leden vande commissie tot totstandkoming van het klokkenfonds te Haaksbergen. Eenhuisstelde voor in de tweede helft van september een vergadering te beleggen. Tweezaken moesten worden besproken. Er moest een beslissing worden genomen overde opschriften van de klokken. De leden kregen de inzendingen toegestuurd. Verdermoesten er stappen worden gezet met betrekking tot de te houden collecte. Er wasop dat moment nog altijd geen folder huis aan huis bezorgd. Hoewel er aanvankelijksprake van was dat tandarts De Groot zijn artistieke gaven zou kunnen tonen, bleeknu de bekende architect Jan Jans uit Almelo een tekening voor de folder beschikbaarte hebben gesteld.Begin september stuurde het commissielid de heer H.J. Hofste op Bruinink eenbriefje over het opschrift van de oude klokken naar de burgemeester. De heerHofste op Bruinink bleek executeur-testamentair te zijn geweest van de in 1941overleden pastoor Wienholts, die vanaf 1911 herder van de Pancratiusparochie wasgeweest. In het jaar van Wienholts benoeming werden de drie oude luidklokken vande Pancratiustoren vervangen door de exemplaren die tijdens de bezetting werdengeroofd. De parochieherder had de opschriften en kenmerken van deze klokkenzorgvuldig vastgelegd. Het document met deze notities is door de heer Hofste opBruinink beschikbaar gesteld voor het gemeentearchief van Haaksbergen. 5Een ander commissielid, hoogstwaarschijnlijk de heer Jordaan, stuurde 11 oktober1948 een briefje naarde heer A. Brom jr., oud-secretaris Ned. Klokken- en Orgelraadte Utrecht. Het commissielid schrijft: "Ik heb van de heer Dingeldein uit Denekampuw adres gekregen. Hier in Haaksbergen krijgen wij nieuwe klokken en heeft deburgemeester een oproep geplaatst in de couranten en gevraagd om toepasselijkeopschriften voor deze klokken." Het commissielid had de inzendingen bijgesloten enverzocht de heer Brom om advies over deze opschriften. De heer Brom antwoorddedezelfde week nog en was van mening dat er verschillende geslaagde teksten waren.Het verheugde hem dat Haaksbergen streefde naar een Nederlands opschrift. 656Zie voorde opschriften en kenmerken Aoid Hoksbarge 2011 nr. 1 blz. 3311.Brief 11 oktober 1948 naarde heer Brom zonder afzender en brief 16 oktober 1948 van de heer Bromnaar ??, Historisch Centrum Haaksbergen, archief Jordaan.3388

Uiteindelijk is de beslissing over de klokopschriften in het najaar van 1948 gevallen.Van alle drie bekende inzendingen zou een tekst worden toegepast. Alleen bij detekst van Hekhuysen werd een woord gewijzigd, namelijk vlijt in nijd. Op 29 november1949 stuurde de burgemeester de volgende definitieve klokopschriften naar defabriek in Heiligerlee:1. Ik zingbij vreugd en feestgetij.ik weenbij dood en rouw.2. Mijn voorganger door 's-vijands nijdGeroofd, gesmolten tot kanon.Vervang ik thans; in grote dankOmvat mijn roep de vrijheidsklank3. Levenden roep ik te saam en doodengeleid ik ten grave,Met mijn vermanende stem wijs ik den menschnaar omhoog.De eerste tekst zou komen in de kleine klok, de tweede in de middelste en de derdein de grote.Moeilijkheden klokkenfondscomitéUiteindelijk kwam de folder van het comité aan de burgerij van Haaksbergen tochnog gereed, echter pas begin december 1948. De krant van 23 november 1948berichtte hierover onder het kopje "De nieuwe klokken in de gemeentetoren".Volgens de krant zou de folder waarschijnlijk begin december huis aan huis verspreidworden, om alle ingezetenen van één en ander op de hoogte te stellen. Ophet voorblad van deze folder moet de gemeentetoren met de nieuwe klokken zijnafgebeeld met het onderschrift 'De klokken van Haaksbergen zullen luiden'.De folder begon met de volgende tekst: "In de oorlog hebben wij met lede oogenmoeten aanzien dat de vijand de klokken uit de gemeentetoren heeft geroofd. Deklokken waaraan wij zoo vertrouwd waren geraakt zijn na de bevrijding helaas nietteruggekeerd. De vrijheid kon niet worden ingeluid. Groote gebeurtenissen en feestelijkhedenverliepen zonder gelui. Hieraan wil Haaksbergen een einde maken. Drienieuwe klokken, beter van klank dan de vroegere, zijn besteld bij de bekende klokkengieterijte Heiligerlee". De burgers werden in de folder bekend gemaakt met degekozen opschriften. De leden van het comité deelden mee dat zij gemeend hebbeneen inzameling te moeten houden onder de burgerij, zonder onderscheid van rang,gezindheid, ouderdom of draagkracht, omdat de toren op de Markt een bezit is vande gemeenschap. Deze inzameling zou plaatsvinden in de vorm van een verkoop3389

van de klokken. Uit de tekst van de folder blijkt dan ook hoe het comité het had uitgedacht.De klokken zouden namelijk per kilogram a f 1 gulden verkocht gaan worden.Door kilo's van de nieuwe klokken te kopen kon men symbolisch mede-eigenaarvan de klokken worden, waarvoor men ook een eigendomsbewijs zou ontvangen.Er zouden certificaten van eigendom worden uitgegeven van 1 kg tot 1000 kg. en deverkoop zou begin 1949 gaan plaatsvinden. Het klokkenfondscomité, ondervoorzitterschapvan burgemeester Mr. J.H.J. Eenhuis sloot de folder af met de opmerking:"Wij verwachten dat iedereen spontaan medewerking verleent en opdat de klokkenactie,waarvoor f. 10.000,-noodig is, volledig slaagt".Hoe prachtig de folder ook was en daarnaast de vele werkzaamheden van het comitéten spijt het heeft in ieder geval niet mogen baten. Haaksbergen liep niet warm ombij te dragen aan het klokkenfonds. Het was de eerste jaren na de oorlog voor velenal moeilijk genoeg om het huishouden draaiende te houden. Het college van B & Wbesloot in haar vergadering van 14 januari 1949 de raad voor te stellen de kostenvan de aankoop van de nieuwe klokken voor de gemeentetoren voor rekening vande gemeente te nemen, "daar bij de ingezetenen weinig belangstelling bestaat voorhet bijeenbrengen van gelden door het houden van een collecte". Direct dezelfdedag schreef de burgemeester een korte brief aan alle leden van het Klokkenfondscomitémet onderwerp: einde klokkenfondscomité. Eenhuis stelde hen op de hoogtevan het besluit dat het college die dag had genomen. Als oorzaak benoemdeEenhuis de geringe belangstelling en (zonder details te noemen) de moeilijkhedendie zich hadden voorgedaan. Hij stelde dat hiermee een einde was gekomen aan devoorbereidende werkzaamheden van het comité en schreef: "wij zijn u zeer erkentelijkvoor hetgeen u reeds in verband met de aankoop van de nieuwe klokken hebtgedaan". De raad stemde later die maand in met het collegevoorstel.Van Pinksteren naar Pasen: datum inluiden in het ongewisAanvankelijk zou er naar gestreefd worden de klokken voor het eerst te kunnenluiden met Pinksteren 1949. Van Bergen deelde in januari echter mee dat de klokkennog voor Pasen in de toren konden worden gebracht. Pasen viel dat jaar op17 en 18 april. De burgemeester schreef 18 maart een brief naar Van Bergen ofhij op de belofte van Van Bergen van januari dat jaar kon rekenen. Het lag in debedoeling van Eenhuis op paaszaterdag 16 april om 12 uur de Pasen in te luidenmet de nieuwe klokken. Helaas voor hem kwam er vier dagen later een antwoordvan de klokkengieter met de volgende mededeling: "het spijt ons te moeten zeggen,dat wij de klokken niet meer gereed krijgen voor Paschen". Van Bergen gaf wel degarantie dat de klokken kort na Pasen gereed zouden zijn en sloot de brief af met devolgende zin: "wij hebben alle moeite gedaan Uwe klokken toch nog op tijd gereedte krijgen, doch wij stonden voor een te grote taak".Eenhuis stak zijn teleurstelling niet onder stoelen of banken en schreef een briefjeterug naar Van Bergen, waarin hij aangaf dat het voorde gemeente een grote teleurstellingwas dat de nieuwe klokken op paaszaterdag niet de Pasen konden inluiden.Eenhuis stelde in de briefde eerstvolgende feestelijke gelegenheid vast en dat zou3390

alsnog Pinksteren zijn. Hij zou het op prijs stellen indien zaterdag 4 juni om 12 uurde nieuwe klokken konden worden ingeluid.Van Bergen heeft zich de brief van Eenhuis kennelijk aangetrokken en heeft allehens aan de dek gezet om de klus sneller te kunnen klaren. De nieuwe klokken werdenuiteindelijk niet met Pasen, niet met Pinksteren, maar op een andere feestdagingeluid. Dit keer een niet Christelijke, namelijk Koninginnedag 30 april 1949. Ditwas de eerste Koninginnedag op die datum, aangezien Koningin Juliana de troon inseptember 1948 van haar moeder had overgenomen.Volgens de krant van vrijdag 29 april 1949 was men donderdagmiddag onder grotepublieke belangstelling begonnen met het aanbrengen van de drie nieuwe klokkenvoor de gemeentetoren. In de loop van de middag kon reeds een klok opgehesenworden en in de klokkenstoel worden gehangen. De beide andere zouden in deloop van vrijdag worden opgehangen. Zaterdagmiddag, Koninginnedag, "zullen deklokken voor het eerst geluid worden en wel van 12 uur tot 12.15 uur".Het aanbrengen van de klokken is spontaan op de gevoelige plaat vastgelegddoor Studio Staal uit Hengelo. De heer G.A. Staal stuurde 9 foto's naar B & W vanHaaksbergen aangezien de heer Staal had vernomen dat de drie geplaatste klokkeneen gift van het gemeentebestuur was. Enkele van deze fraaie foto's zijn bij ditartikel geplaatst.Financiële afwikkelingFinancieel is het uiteindelijk helemaal goed gekomen met de klokken. De rijkscommissievan advies voor klokken en klokkenspelen uit Utrecht had het werk vanVan Bergen goed bevonden en dit in een keuringsrapport vastgelegd. B & W vanHaaksbergen konden dit eind juni 1949 samen met de nota van Van Bergen inzendenbij de Hestelbank, Voldergracht te Den Haag. Het doel hiervan was uiteraardom in aanmerking te komen voor de rijksbijdrage in de kosten van de aankoop vande nieuwe klokken. Het ging om een bedrag van f 6131,25. Begin juli kwam er eenantwoord van de Herstelbank (voluit Maatschappij tot financiering van het nationaalHerstel N.V.). Helaas had Haaksbergen de documenten bij de verkeerde instantieingediend en kreeg ze retour gestuurd. Het gemeentebestuur moest zich wendentot het Bureau Financiering Publiekrechtelijke Lichamen, Alexanderstraat te DenHaag. Uiteindelijk ging er op 12 juli een brief naar dit Bureau om de rijksbijdragete verkrijgen. Dit keer bleek het de juiste instantie te zijn. Het Bureau bracht in augustus1949 een positief advies uit aan de Minister van Financiën om de gemeenteHaaksbergen een bedrag van f 6120,- toe te kennen en zo is het geschied.De klokken zullen luiden voor 3 gulden per keer en 110 sigarenBij het aanschaffen van luidklokken alleen ben je er nog niet. Om ze te laten horenzal je ook iets moeten regelen over het luiden. Aangezien het klokkencomité het eerderal aangaf moest het oude gebruik in stand worden gehouden. Dit hield dus in datde klokken in eerste instantie met de hand, dus door aan touwen te trekken, moes-3391

Collage van het ophijsen van de nieuwe klokken in de toren van de Pancratiuskerk op 29 april 1949(Foto's: Studio Staal, collectie gemeentearchief)3392

ten worden geluid. Op 29 april 1949 kreeg de heer G.A. Leussink, Enschedestraat15 7 , een brief van het college van B & W, waarin hij opdracht kreeg de klokken in degemeentetoren te luiden. Hij kreeg opgedragen de klokken voortaan te luiden op:zaterdag voor Pasen12-12.15 uur30 april verjaardag Koningin Juliana 12-12.15 uur4 mei Herdenking oorlogsdoden 's-avonds 7.45-8.00 uurzaterdag voor Pinksteren12-12.15 uur24 december daags voor Kerstmis 12-12.15 uurLeussink ontving hiervoor een vergoeding van f 3,- per keer. Hij moest zelf zorgdragen voor twee hulpen. Met ds. Cadee van de N.H.-kerk, pastoor G. Wiegerinkende heer H.H. Bos van de Gereformeerde kerk was overeengekomen, dat voortaande zondag zou worden ingeluid van 9.00-9.07 uur met de twee grootste klokken. 8Hiervoor ontving Leussink een vergoeding van 50 sigaren van de N.H.-kerk, 50sigaren van de R.K.-kerk en 10 sigaren van de Gereformeerde kerk per jaar. Hetgemeentebestuur liet weten dat indien gewenst de geestelijkheid van alle kerken bijhoge kerkelijke feestelijkheden gebruik kon maken van de gemeenteklokken. Welmoest er dan acht dagen van tevoren een vergunningaanvraag worden ingediendbij B & W tegen betaling van f 3,- per keer.Op 2 mei 1949 berichtte de krant over het nieuwe luidreglement van Haaksbergenmet een kleine aanvulling, namelijk dat het luiden bij overlijden ongewijzigd bleef.Leussink heeft kennelijk niet lang de beschikking gehad over zijn riante sigarensalaris.Een jaar later wijzigde er namelijk het één en ander in klokkenluidendHaaksbergen. In 1950 kreeg de N.H.-kerk twee luidklokken, die in december datjaar in werking werden gesteld. Daarnaast was de burgemeester kennelijk van zijngeloof gevallen en werd er in mei 1950 in het gemeentehuis reeds gesproken overhet aanschaffen van een elektronisch luidwerk in de gemeentetoren. Eind mei 1950ging hiervoor een offerte-aanvraag naar de Nederlandse Fabriek van Torenwerken,B. Eijsbouts te Asten. Deze leverde een offerte voor een "Electronisch luidapparaat"voor f 650,- per stuk. Eijsbouds maakte voor drie klokken een passende aanbieding,namelijk drie luidapparaten voor f 1800,-. Hiermee was men er nog niet, wanter moesten ook drie luidassen en een tijdschakelaar worden geleverd. Inclusiefvervaardiging en levering kwamen de kosten nu op f 3555,-. Eijsbouts ontving uiteindelijkin augustus 1950 de opdrachtverstrekking van B & W van Haaksbergen.De firma berichtte in oktober dat de montagewerkzaamheden van het door hengeleverde op 16 oktober zou starten. Op 19 december 1950 werd de elektronischeluidapparatuur in werking gesteld.78Gerhardus Antonius Leussink alias Bennink-Dreaier woonde op het punt waar de Benninkstraat nuuitkomt op de Blankenburgerstraat. Zijn bijnaam kreeg hij doordat zijn vader, wieldraaier van beroep,afkomstig was van het erve Bennink in Holthuizen (nu wijk Hassinkbrink l).Vanwege het gemeentelijke eigendom functioneerden de klokken aanvankelijk ook voor de Hervormdeen Gereformeerde kerk. Zie hiervoor ook Aold Hoksebarge 2010 nr. 2 blz. 3226 en 2011 nr. 1 blz.3309.3393

AfsluitendDe bezetter roofde in 1943 de drie luidklokken uit de gemeentetoren. Deze niethistorische klokken uit 1911 werden in 1949 vervangen door drie exemplarenmet een naar verluid betere klank. Ondanks rijkssubsidie heeft de klokkenroof deHaaksbergse gemeenschap f 10.000,- gekost en dan laten we de klokken uit deparochiekerken van Buurse, De Veldmaat en St. Isidorushoeve buiten beschouwing.Inmiddels hangen de drie klokken in onze trotse Pancratiustoren er alweer 62jaar. Met hun fraaie opschriften zijn ze inmiddels monumentaal en historisch te noemen.Het vertrouwde gebeier van de klokken is dagelijks in en rond Haaksbergente horen. Ze houden ons bij de tijd, roepen mensen samen bij aanvang van eenkerkdienst, 'zingen bij vreugd en feestgetij' en 'wenen bij rouw en dood'. Laten wehopen dat zij dit nog jaren mogen en kunnen doen. Hun voorgangers die in 1911werden vervangen hadden er gehangen sinds 1737 en één mogelijk zelfs vanaf1565. Of de huidige klokken dit record gaan verbreken zullen de generaties na onskunnen vertellen.EricOoinkVerantwoording bij dit artikel.Voor het schrijven van dit artikel, dat opgesplitst werd in meerdere afleveringen, zijndiverse bronnen geraadpleegd. Tenzij anders vermeld komt de meeste informatieechter uit het gemeentearchief van Haaksbergen, waarvan ik hieronder de archiefbestanddelennoem. Om voetnoten te besparen is voor deze verantwoording gekozen.Geraadpleegde archievenGemeente archief HaaksbergenNotulen B & W 1945-1950Notulen Gemeenteraad 1945-1950Archief 1927-1993. Hieruit:Map nr. 249 Vordering van klokken, alsmede aankoopnieuwe klokken 1942-1949Map nr. 2937 Gemeentoren 1938-1973Historische Kring Haaksbergen in het Historisch Centrum Haaksbergen- Dozen oorlogsdocumentatie- KrantenknipselsBedrijfsarchief Toine Daelmans, Klokken en Uurwerken te StiphoutArchief parochie H. Isidorus te Sint Isidorushoeve, met dank aan H. Mensink3394

LiteratuurlijstAsbroek, W.E. ten, e.a , Historie der Kerken van Haaksbergen (Hengelo 1973)Asbroek, W.E. ten, e.a., Historie van Haaksbergen, deel III (Haaksbergen 1978)Hagen, H.J. J. ten, e.a., Gouden jubileum parochie Bonifatiusen Gezellen, Veldmaat1934-1984 (Haaksbergen 1984)Morsinkhof, Betty, 'De Bonifatiuskerk: bron van geloof, hoop en inspiratie', in: 75 jaarVeldmaat 1934-2009 (Haaksbergen 2009)Reilink, G.J., 'Nogmaals de klokken van de St. Pancratiuskerk', in: Aold Hoksebarge(jaargang 3, nr. 3) 172Schuiten, H. e.a., Drieluik; een schets van Haaksbergen, 1940-1945 (Haaksbergen1995)Schuiten, H.G.M, e.a., Het uur der bevrijding is thans ook voor U aangebroken,Haaksbergen 1940-1945 (Hengelo 1975)Temmink, A.J., 'De klokken van de St. Pancratiuskerk te Haaksbergen', in: AoldHoksebarge (jaargang 2, nr. 4) 113-115Vredenberg, J., 'Nog eens: klok-opschriften', in: Aold Hoksebarge (jaargang 3, nr.4)181Wiegman, T., Enschede 1940-1945 (Enschede 1985)Woertman, G.J., Sint Isidorushoeve 40 jaar, 1927-1967 (de Hoeve 1967)Aanvulling n.a.v. aflevering 2.De tweede aflevering ging hoofdzakelijk over de roof van de niet-kerkklokken.Er waren in de oorlogsjaren in ieder geval nog twee klokjes die tot deze categoriebehoorden:Een klok bij boerderij het Stepelerveld van de heer E. van Heek. Deze is nog altijdaanwezig en hangt naast de voordeur van deze boerderij.Een klok bij boerderij 't Nijenhuis in Buurse, destijds eigendom van de Enschedesefamilie Elderink. Deze hing bij de jacht- of herenkamer, die aan de boerderij wasgebouwd en als buitenverblijf voor de familie fungeerde. Thans is de klok te vindenop landgoed Elderinkshave van de familie E. Jannink. Deze siert en functioneerthier naast de voordeur van het nieuw gebouwde landhuis aan de Zendvelderweg22 in Buurse.3395

ACCOUNTANTS• Enschede• HaaksbergenBlankenburgerstraat 417481 EA Haaksbergen(053)5741979www.smkaccountants.nlBONZETBOEKBINDERS V.O.RVoor het inbinden vanboeken, tijdschriften envervaardigen van dozenen mappenDe Osseboer 44 7547 SJ Enschede053-4314069— GRONDVERZET — DRAINAGE WERKZAAMHEDEN— (SIER) BESTRATINGEN — CULTUURTECHNISCHE WERKEN— GROENVOORZIENINGEN — LOON- EN SLOOPWERKZAAMHEDEN— LANDBOUWMECHANISATIE — AANLEG EN ONDERHOUD SPORTVELDENHazenweg 7 Haaksbergen Tel. 053 - 5721859 Fax 053 - 5729430*electro>Veldmaterstraat 75, 7481 AC HaaksbergenTel.: (053)572 15 38, Fax: (053)572 77 66Landelijk erkend Electro Technisch Installatie Bureauinfo@electrobreukers.nl www.electrobreukers.nlfrfr.UNETO-VNIaanleg en onderhoud vanelectrotechnische installaties,airco, ventilatie, stalbewaking,inbraak, brand, beveiliging,alle electrische app-, audio, video,SAT-schotels, antennes,telecom, ISDN, (mob.) telefonie,computers, netwerk, verlichting