Hoe boeren het bolwerken - Zuivelhistorie Nederland

De zuivelfabriek was zelfstandig en diende dat te blijven. Kooistra liet echter niet af pogingen tedoen de onderlinge verhoudingen te verbeteren. Hij bevorderde in 1932 de instelling van eenreeds eerder genoemde commissie inzake de organisatie van de zuivelcoöperatie in Friesland.Deze verklaarde “dat een technische en financiële aaneensluiting tot een geheel, de meest consequenteoplossing was”, die lag in de lijn van de economische ontwikkeling. De commissie ontkrachtteechter zijn eigen advies door er aan toe te voegen, dat “voorlopig geen voldoende medewerkingis te verwachten om tot concentratie van de gehele zuivelindustrie te kunnen geraken,hoezeer deze ook in het belang van de Friese boer zou kunnen zijn”.En daar bleef het voorlopig bij. De oorlog kwam en daarmee raakte de concentratie op de achtergrond.Dr. Frietema gaf zijn mening.In 1945 werd de discussie geopend door dr. H. J. Frietema. Deze kende de Friese zuivelcoöperatievan huis uit. Zijn vader, K. Frietema beheerde de zuivelfabriek te Wirdum, had zitting in heteerste bestuur van de Zuivel-Bank en gaf daaraan vele jaren leiding als voorzitter. De jongeFrietema studeerde economie en was later in dienst van de Frico. Als directeur van de NationaleCoöperatieve Raad (NCR), het samenwerkingsverband van de nationale coöperaties, waartoe hijin 1938 was benoemd, gaf hij in woord en geschrift zijn mening over de weg die de landbouw ende coöperatie zouden moeten gaan. 2Hij achtte het voor de coöperatie in het algemeen en voor de Nederlandse boer in het bijzondervan het allergrootste belang om de wisselende omstandigheden, die de coöperatie in gunstige danwel ongunstige zin beïnvloedden, te analyseren. In dat verband stelde hij dringende vragen waaronder:“Welke was vroeger en is thans de [025] optimale grootte van een boterfabriek, van eenboter- en kaasfabriek en van een condensfabriek.”Hier was de econoom aan het woord. En zijn oordeel was niet mals. Voor het onderzoek, datFrietema voor ogen stond achtte hij de medewerking van economisten onmisbaar. “Trouwens” -zo zei hij - “reeds lang hebben wij in onze coöperaties behoefte aan economisten en te langreeds hebben wij ons teveel op Wageningen georiënteerd”.Frietema was van mening dat veel energie was besteed aan organisatorische en technische vraagstukken,maar dat de bedrijfseconomische problemen te weinig aandacht kregen. Maar behalvede systematische aanpak van de economische problemen bepleitte hij die ook voor propagandanaar binnen en buiten. “Wat de propaganda naar binnen betreft” - aldus Frietema - “zal moeten[026] worden ingezien, dat te dien opzichte door verschillende groepen coöperaties meer dan totnu toe het geval was, zal moeten worden samengewerkt. Te vaak is nagelaten de Nederlandseboer ervan te overtuigen, dat de landbouwcoöperatie in het algemeen voor hen van de grootstebetekenis is”.Maar naast de propaganda vroeg hij ook aandacht voor de voorlichting aan hen, die bestuursfunctiesbekleedden. “Zijn zij in het bijzonder voor hun organisatorische taak berekend”, zo vroeg hijzich af. Het leek hem in hoge mate gewenst, dat het vraagstuk van de coöperatieve scholing tenaanzien van de besturen grondig werd aangepakt. 3 Deze gedachten vielen in Friesland in goede2 In 1940 werd dr. H. J. Frietema benoemd tot lector in de geschiedenis, theorie en praktijk van de coöperatie aan deGemeentelijke Universiteit te Amsterdam3 Dr. H. J. Frietema: ‘De Nederlandsche boer en de landbouwcoöperatie in de branding’, september 1945.Heruitgave zuivelhistorienederland.nl 11© I.L.C. in Friesland - 1986