Hoe boeren het bolwerken - Zuivelhistorie Nederland

gebouwd er kapitaalsvernietiging zou plaats vinden en dat de afschrijving van het verloren geïnvesteerdekapitaal in mindering gebracht diende te worden op de te verwachten voordelen. Hetrapport werd op verschillende wijze vertaald. Sommigen meenden, dat de commissie duidelijkhad aangetoond dat grotere fabrieken voordeliger werkten dan kleinere, anderen vonden er eenbevestiging in dat een kleine fabriek bepaald geen slechtere resultaten behoefde te boeken dangrotere. Wat bij sommigen bleef hangen, was het cijfer twaalf miljoen. Voorlopig was dat voorhen bij de bestaande toestand het streefcijfer. Een klein aantal van de 72 Friese kaasfabrieken wasreeds groter, maar 46 verwerkten nog minder dan 10 miljoen kg. Met een gemiddelde omvangvan 9,4 miljoen lag Friesland overigens nog voor op Noord-Holland, Groningen, Drenthe, Gelderlanden Overijssel.Het bestuur van de Bond zond het rapport naar de fabrieksbesturen, met daarbij een vingerwijzingvoorzichtig te zijn met investeringen. Indien fabrieken in elkaars nabijheid gelegen waren enbelangrijke verbouwingen moesten doorvoeren, werd geadviseerd hierover overleg te plegen, teneindena te gaan in hoeverre door combinatie voordelen voor de veehouderij te verkrijgen waren.De Bond onthield zich van een beleid ter zake van de ontwikkeling van de zuivelcoöperatie.Eventuele pogingen om fabrieken tot elkaar te brengen moesten met de grootst mogelijke voorzichtigheidgeschieden. „Het merken van een fabriek met het kruis des doods”, was gevaarlijk enzou de weerstand tegen concentratie wel eens kunnen vergroten.Nog onverwacht kwam er beweging. Er was in de zuivelcoöperatie beroering toen er bij de fabriekte Langweer moeilijkheden waren ontstaan. Er was een tekort en dat bracht de coöperatie ineen [059] ongunstige positie. De zuivel-toporganisaties ontfermden zich over de patiënt en stoptenhet gat, echter onder voorwaarde dat de tegenslag zou resulteren in een versterking van dezuivelcoöperatie in Doniawerstal. Die moest bestaan uit een samenwerking met ‘St. Nicolaasga’.Er werd een nieuwe vereniging opgericht met twee bedrijven. Hoewel daardoor rationeler konworden gewerkt, betekende de samenwerking nog geen concentratie. Daarop werd echter welaangestuurd door te bepalen dat met 2/3 meerderheid één fabriek zou kunnen worden gesloten.De nieuwe vereniging kreeg de naam: ‘De Iendracht’, veelzeggend voor een streek waarin vantegenstellingen nogal eens sprake was geweest.Nieuw en oud voor concentratie.Hoewel uit de nood geboren, was er dan toch een aanzet gekomen tot concentratie. Ongeveer tegelijkertijdwas er een tweede aanzet in het zuiden van de provincie. Maar deze had een geheelandere achtergrond. In de Noordoostpolder was de veehouderij tot ontwikkeling gekomen. Depolderboeren realiseerden zich dat ze de melk in eigen hand moesten houden. Ruim 150 van henverenigden zich in 1951 in een coöperatieve vereniging voor de afzet en verwerking van melk inde Noordoostpolder, de ‘Melco’.Melco sloot voor de melklevering een overeenkomst voor drie jaar met de fabrieken te Blokzijl,Munnekeburen en Oosterzee. Maar nog voor de beëindiging van de overeenkomst werd een verderstrekkendbesluit genomen. De vier verenigingen van Nieuw en Oud verklaarden zich vooragrarische concentratie. Eind 1953 was de ‘NOVAC’ een feit en traden ruim 900 veehouders inéén verband. Bijna 20 miljoen kg melk uit het nieuwe land werd gevoegd bij 36 miljoen uit hetoude land. De eerste zuivelcombinatie van enige omvang was tot stand gekomen en daarmee wasde Friese zuivelcoöperatie buiten de Friese grenzen getreden. De Bond, CCF en Frico kregen ereen fabriek bij, maar moesten twee verenigingen uitschrijven en kregen er één voor terug.Heruitgave zuivelhistorienederland.nl 29© I.L.C. in Friesland - 1986