De steur terug in de Rijn - ARK Natuurontwikkeling

1617Jonge steuren in de kweekbakken bij cemagref inFrankrijkSteur levend gevangen door beroepsvisser en weer vrijgelaten,België, 2007.deze rivieren zijn voor de laatste periode vrij nauwkeuriggedocumenteerd en o.a. beschreven in de Jaarverslagenvan de Visserij, door Verhey (1949) en Mohr (1952).Ze laten zien dat als de visserij dan waarschijnlijk nietde hoofdoorzaak voor uitsterven was, deze activiteit incombinatie met andere factoren mogelijk wel een versnellendeinvloed had op de afname van de populaties.Historisch werd op steuren gevist met steken (fuikenmet keerwant van wilgentenen), drijfnetten en zegens.In het estuariumgebied was vooral de steekvisserij vanbelang (o.a. Biesbosch).In het midden van de 19e eeuw kwam de mechanischezegenvisserij op vooral de zalm op. Deze zorgde vooreen toename van de steurvangsten in het benedenrivierengebied.De steur werd vooral gevangen in demaanden juni en juli. Vanaf 1870 is op de visafslag vanKralingse visafslag een vangststatistiek bijgehouden,later ook bij andere afslagen. Van deze visafslagen wasMoerdijk met minder dan 50 vangsten verreweg dekleinste. Kralingse Veer fungeerde als centrale, openbareafslag voor vrijwel alle grote zegenvisserijen. In 1893werden in Kralingse veer 313, Hardinxveld 476 en Moerdijk43 exemplaren aangevoerd. In de jaren die volgdennam dit gestaag af tot 16 in 1918 en nog slechts 5 in 1930.Op de zegenvisserij ‘Nieuwe Merwede’ (Noordwal enZuidwal) werden de meeste elften en steuren gevangen.Dit wijst op een primaire optrekroute via het Haringvlieten secundair via Brielse Maas en Nieuwe Waterweg,zoals dat voor de zalm het geval was tot circa 1910(Quak, 2011).De meeste steuren werden gevangen met de drijfnetvisserij.Centrum hiervan, Hardinxveld en Woudrichem.De vissers visten op de Merwede, maar vooral ookop de Amer, Hollands Diep en Haringvliet (Jong et al.,1988). Ook dit wijst op een toenmalige, primaire optrekvia het Haringvliet.Tussen 1903 en 1915 werden in IJmuiden jaarlijks ongeveer100 tot 150 steuren aangevoerd vanuit zee (Verhey,1961), terwijl in de riviermondingen de aantallen alzeer laag waren. Hoewel er sinds 1921 een minimummaatgold voor de steur van 1,2 m, lijkt er sprake te zijngeweest van veel overtredingen, waarbij ondermaatsesteur via het illegale circuit is verhandeld, buiten deafslag om (mededeling Visserij-inspectie). In 1952 werdende laatste Atlantische steuren uit de Nederlandserivieren gevist: op 26 juni een exemplaar uit de NieuweMerwede bij Hardinxveld en op 25 juli een uit de Waalbij Tiel. Beide waren 2,60 meter lang en wogen meerdan 100 kg (Verhey, 1963). Sinds 1955 is de Atlantischesteur definitief uit de Nederlandse rivieren verdwenen(Nijssen & de Groot 1987).Langs de Nederlandse kust is de Atlantische steur eveneensuiterst zeldzaam geworden. In de jaren na het verdwijnenuit de Rijn worden tot 1969 nog circa 15 dierenop zee gevangen. Twee daarvan werden geconserveerd.Deze waren gevangen in IJmuiden (1967) en Walcheren(1968) (Nijssen & de Groot 1987). Op 16 juni 1960 werdnog een volwassen Atlantische steur gevangen nabijIJmuiden, die 2 à 3 m lang was en 112 kg woog (Verhey1963). Ook in de laatste decennia worden sporadischnog Atlantische steuren gevangen. Aan de hand vangemerkte exemplaren is gebleken dat het om dieren vande Gironde-populatie gaat (cemagref, 1996). In 2007 isnog een door cemagref gemerkte steur gevangen voorde Nederlandse kust.Volwassen steuren trekken net als andere trekvissoortennaar hun eigen geboorteplek terug (homing).Met het verdwijnen van de Rijnpopulatie is ook hetpaaigeheugen voor de Rijn verdwenen. Een spontaneherkolonisatie vanuit de Gironde of de Elbe is daardoorerg onwaarschijnlijk.figuur 5 Verspreidingskaart van de Atlantische steur rond 1900. De letters geven de belangrijkste regio’s aan.De rivieren waar voortplanting plaatsvond zijn vetgedrukt. (Holcyk et al. 1989).3.5 actuele situatiePas sinds in 1998 de natuurbeschermingswet van krachtwerd, is de Atlantische steur in Nederland volledigbeschermd. Sinds 1981 is de Atlantische steur in Frankrijkwettelijk beschermd en is het vangen van Atlantischesteur verboden. De reproductie is de laatste jarenechter zeer beperkt; in de laatste 30 jaar heeft alleen in1988 en 1994 een geslaagde natuurlijke bevruchtingplaatsgevonden. In 1995 is een bevruchting geslaagd inde kweekvijvers van cemagref. Zowel het mannetje alshet vrouwtje waren kort daarvoor in de Gironde gevangen.Na de succesvolle bevruchting zijn circa 9000 jongedieren uitgezet in de Dordogne.Momenteel wordt de natuurlijke vrij levende populatiegeschat op een paar duizend dieren, die allemaalafkomstig van het Gironde estuarium. De dieren levenverspreid over een groot gebied: van de golf van Biscajetot de Noordzee. Natuurlijk voortplanting is voor delaatste keer in 1994 geconstateerd in de rivieren van deGironde, Frankrijk. Alles wijst erop dat de natuurlijkepopulatie met uitsterven is bedreigd.Vijfennegentig volwassen of bijna paairijpe Atlantischesteuren leven momenteel in de kweekbassins vande onderzoeksinstellingen cemagref in Frankrijk enigb in Duitsland. Ze zijn bestemd om deel te nemen aanprojecten voor kunstmatige voortplanting. Kunstmatigevoortplanting op basis van in gevangenschap geborensteuren was voor het eerst succesvol in juni 2007, metvervolgsuccessen in 2008, 2009 en 2011. Afgelopen jarenkonden hierdoor bijna 400.000 jonge vissen (pootvisjes)vrijgelaten worden in de buurt van de natuurlijkepaaigebieden in de Garonne en de Dordogne in Frankrijk.Eindelijk is er weer hoop voor deze soort.Sinds de steurvangst verboden is worden Atlantischesteuren alleen nog als bijvangsten gemeld. Jonge Atlantischesteur wordt vaak gevangen door garnalenvissersdie met sleepnetten het ondiepe deel van het estuariumbevissen, maar ook volwassen vissen lopen voor dekust het risico gevangen te worden in het bijzonderdoor boomkorvissers. Een groot deel van de steurenoverleeft het verblijf in het net, als ze maar niet te langsamengeperst in het net zitten. Het gedrag van de visserblijkt hierbij belangrijker voor de overlevingskansvan de steur dan het soort net dat wordt gebruikt. Elkegevangen steur moet namelijk onmiddellijk vrijgelatenworden. Medewerkers van cemagref en cnpmembesteden dan ook veel aandacht aan de voorlichting vande vissers van het Girondegebied en daarbuiten.