De steur terug in de Rijn - ARK Natuurontwikkeling

28oorspronkelijke soort genetisch vervuild raakt of zelfsin zuivere vorm verdwijnt. Vooral als exotische soortenzich voortplanten zijn de risico’s groot (Gessner et al.,1999). Tot nu toe is er in de rivieren van de Noordzeeen de Oostzee echter nog geen natuurlijke reproductievan exotische steursoorten waargenomen (mondelingemededeling Gessner, 2010). Sommige experts zijn daarvooralsnog ook niet bang voor (mondelinge mededelingEric Rochard, cemagref 2010).29De Waal ter hoogte van Kekerdom: Dankzij de inspanningen van het ‘Rijnactieplan’ is inmiddels de waterkwaliteit weer op een vooroorlogspeil. Vele vissoorten en andere waterorganisme vinden weer geschikt voortplantings- en opgroeigebiedvan de steur op gang komt zal een samenwerking metvisserijorganisaties opgezet moeten worden, waarbijgezamenlijk opereren het uitgangspunt vormt. Ookde visserij moet zich trots en verantwoordelijk voelenvoor de terugkeer van zo’n bijzondere vissoort in onzerivieren. Het is natuurlijk ook gewoon een enorme kickvoor een sportvisser om een grote steur te vangen envervolgens weer levend los te laten.Of de intensieve sleepnetvisserij op de Noordzeeproblematisch is voor een bodemfoerageerder als deAtlantische steur, zal nog moeten blijken. Uit Fransonderzoek is gebleken dat vooral de oudere dieren zeergrote afstanden afleggen en vermoedelijk een deel vanhet jaar in de diepzee verblijven. Vooral onvolwassendieren en migrerende volwassen dieren lopen dushet risico in en rond het estuarium weggevangen teworden. Ook over dit onderwerp moet overlegd wordenmet de visserij. Het Franse voorbeeld laat zien dat goedevoorlichting en samenwerking het mogelijk maken omproblemen met als bijvangst gevangen steuren grotendeelsop te lossen (zie 6.1.2).5.4 nog openstaande problemenDe Nieuwe Waterweg is momenteel het enige permanentopen zeegat dat de Atlantische steur ter beschikkingheeft om van de Noordzee de Rijn op te zwemmenen omgekeerd. Via het Haringvliet kan de Atlantischesteur wel het rivierengebied verlaten, maar (nog) nietbinnengaan. Als de Haringvlietsluizen vanaf eind 2013in meer of mindere mate ook bij vloed open zijn, is ookhier optrek van vissen mogelijk. Tegelijkertijd zal daneen grotere brakke getijdenzone ontstaan dan nu hetgeval is. Het is dus voor steuren en andere trekvissenvan groot belang dat de Haringvlietdam opengaat. Hetrecente besluit hiertoe is mede genomen onder internationaledruk, vooral ook omdat in het buitenland bovenstroomsal veel geld gestoken is in optrekmogelijkhedenvoor zalm en andere trekvissen. Daarnaast bleek uitonderzoek dat er geen goed (technisch) alternatief voorde Kier is om (internationale) doelstellingen op hetgebied van vrije vismigratie te realiseren.Het open zetten van de kier is een prachtige eerstestap. Op de lange termijn zullen er meerdere stappengenomen moeten worden, indien men wilt werkennaar een gezonde en leefbare delta. Het open zetten vande Haringvliet of kijken naar andere oplossingen moetworden overwogen. Hierdoor vergroot men niet alleenhet leefgebied van de steur en de kansen van deze soort.Het hele natuurlijke systeem met zijn bijbehorende processenen soorten zal hierdoor meer compleet worden(wnf rapport, 2008 & 2010).Toekomstbeeld: steuren die weer via het Haringvliet de rivier opzwemmen naar hun paaigronden.5.5 nieuwe problemen: exotenIn de Nederlandse binnenwateren worden jaarlijksenkele tientallen steurvangsten gemeld. Het gaat daarbijvrijwel altijd om exotische Russische steursoorten,zoals Acipenser baerii en A. gueldenstaedtii en soms omA. ruthenus. Ook elders in Midden-Europa neemt hetaantal vangsten van deze exotische steursoorten toe (o.a.Gessner et al., 1999; Arndt et al., 2000, 2002). Vangstenvan A. sturio zijn sterk in de minderheid. Er is een sterkesamenhang tussen de soorten die in het wild gevangenworden en de soorten die het meest worden verhandeldin tuincentra en aquariumwinkels. Gehouden steurengroeien hard en zijn na korte tijd zo groot, dat ze in eenaquarium of tuinvijver niet meer te handhaven zijn. Dedieren worden dan maar vrijgelaten in de natuur. Ookontsnappen exotische steuren soms uit viskwekerijen.Eind 1999 is er bijvoorbeeld in de Gironde in Frankrijktijdens een storm met springvloed een groep A. baeriiontsnapt uit een kwekerij. Het ging om circa 45.000dieren, waarvan er ongeveer 8000 niet teruggevangenzijn (Guerri, 2001B).Deze exotische soorten kunnen een bedreiging vormenvoor de inheemse steur. Ze kunnen ziekten introduceren,er kan competitie om voedsel of habitat plaatsvindenen er kan hybridisatie optreden, waardoor de5.6 acipencer sturio of Acipenceroxyrinchus in de Rijn?Tot voor kort werd gedacht dat Acipenser sturio, deAtlantische steur, de enige soort was die in recentetijden voorkwam in West-Europa, o.a. Van Winden etal. (2000). De laatste jaren heeft genetische onderzoekandere inzichten gegeven. Tien steuren in een museum,die in de Oostzee gevangen waren, bleken na genetischeanalyse van de soort Acipenser oxyrinchus. Van deze soortwerd gedacht dat hij alleen voorkwam in Noord-Amerika.Nu denkt men dat tussen 800 en 1200 jaar geledende Oostzee door A. oxyrinchus is gekoloniseerd, waarbijA. sturio geleidelijk is verdrongen. Van de geanalyseerdedieren uit de Noordzee bleek er 96% te behoren totA. sturio en slechts 4% tot A. oxyrinchus (Ludwig et al.,2002). Momenteel wordt er vanuit gegaan dat in derivieren, die uitmonden in de Noordzee, het leefgebiedzijn en waren van de Atlantische steur A. sturio. Derivieren die uitmonden in de Oostzee worden gezienals het leefgebied van de Amerikaanse Atlantische steurA. oxyrinchus. Vanwege deze nieuwe kennis is A. oxyrinchusuitgezet in de Oder en loopt er een onderzoeksprogrammanaar deze soort in de Oder van Duitse (igb) enPoolse instituten.A. oxyrinchus wordt gezien als een zeer nauw verwantezustersoort van A. sturio en lijkt hier zowel morfologischals ecologisch veel op. Het verspreidingsgebied vandeze soort ligt grotendeels aan de oostkust van Noord-Amerika. Op dit moment staat de soort A. oxyrinchus erbeter voor dan A. sturio. Gerichte visserijonderzoeken,uitgebreide genetische analyse, anekdotische informatie,verbetering van kunstmatige reproductie, experimenteleuitzettingen van juvenielen en onderzoek aande leefwijze en levenscyclus hebben daaraan bijgedragen(Waldman, 2000).Zeer recent bleek uit archeologisch onderzoek aande Frans Atlantische kust dat 5000 jaar geleden beidesoorten samen voor kwamen voor de Franse kust enook in het Gironde estuarium. A. sturio en A. oxyrinchusleefden zo’n 3000 jaar naast elkaar, tot +/- 200 A.D. Voorhet eerst werd de aanwezigheid van een andere steursoortin Frankrijk aangetoond (Desse-Berset, 2009).Als A. oxyrinchus ook in de Rijn voorkwam, dan zou eenherintroductie van deze soort eveneens tot de moge-