April nr 4 - Oud Bennekom

B I JEENKOMSTrrp DONDERDAG 2 1 APR I L 1 983 houdt de heer R. T. A. BORMANeen dialezing over rrHistorische bezienswaardigheden rondde oucle Zuiderzeett. De bijeenkomst begint om 20'00 uurin "De Brink", Brinkstraat 39 te Bennekom' en is voor ferJenen introducees vrij toegankelijk'De iteer Borman ís Verbonden aan de afdeling Historie enrrré-historie van het Gemeentemuseum te Arnhetn' Hii is au-:eur van meerdere boeken, Z]oals o.a. "Archeologie in Ge1-derLand" en "van Flevomeer tot TJsselmeer". Van laatStge-,roemd boek werd in 1982 een eerste exemplaar aangebodenaan H. lvl . de Koningin bi j ge legenheid van de viering van511 jaar Afsluitdijk. De bij de lezing te vertonen prachtigediaserie is ontstaan uit het voor dit boek bestemdefotomateriaal.De inleider za] de aanwezigen ceze avond leiden langs de,.,elemooieplekjesenhístcrischemonumentenwelkeernogrond het tegenwoordlge TJsselmeer aanwezig zijn' Dit dienttevens ter voorLrereiding op de excursie welke dit jaar isgericht op één van de mooiste plaatsen in deze streeK't.w. Enkhuizen. Aldus zullen )-ezing en excursie de gelegenheidbieden ons een beeld te tiarmen over het vroegereluiderzeegebied.EXCURS I EDe excursle 1s vastgesteld op WoENSDAG 25 AEI 1983 eni-reeft, zoals vermeld, als doel ENKHUIZEN'\/ertrek om 8.00 uur v.m. vanaf het Kijk en Luistermuseum,Kerkstraat 1 te Bennekom. Een tweede opstapgelegenheld isfieer aanwezig nabíj Berinchem, op de hoek Commandeurswegen de van Balverenweg om 8.05 uur'neafspraakis,datweuiterlijklg.00uurn.m.weerinlenneKom terug zijrt. De kosten bedragen f 43'- per persoon,inclusief bus, kop koffie, koffietafel' entree's'iloien en rondleidlngen. Betaling zoals gebruikelijk con-';ant in de bus I s. v. p. gepast geld meebrengen J 'l:\anmelden vanaf heden tct uiterli j k 21 mei via het f ormtlilerdat u op de laatste pagina van dit nummer aantreft',rladere bijzonderheden over het programma vindt u eldersriit rtlmmel'.

CONTR I BUT I EBETAL INGDe leden die vergeten hebben hun contributie voor 1gB3 tevoldoen, wot'den verzocht dlt alsnog ten spoedigste in ordete willen maken. Bfj voorbaat onze dank.De minimumcontributie bedraagt I 1!,- per persoon off lS, - voor een echtpaar per jaar (postrek. g0.gg.B0l.Gebruikt u bij voor-keur de acceptgiroKaart die u met hetrorlge nLlmmer werd toegezcnden.PROGRAMMA EXCURSIE ENKHUIZENBij de voor-bereiding van deze excursie hleeK ai gauw lar_het niet rnoeilijk is om een dag in Enkhuizen zoer re Dren,gen. Vooral a1s het gaat om de bezichtiging van monumen-1-en uit het ver-leden, 0m dan ook zo weinig mogelijk tijdt.e verllezen zullen we deze dag domicilie kiezen in hetmidden in de oude stad gelegen Hotel-Restaurant "Het wa-F-ren van Enkhlizen". Van hierlit gaan we in de voormiddaglret orde stadsgedeelte beki j ken en 's middags bezoeKen r^Jener- -an pas geopende Blitenmuseum van fret luiderzeemuseum,llet progr-mma za1 ongeveer als volgt verlopen.Aankomst te Enkhuizen om rrim 10.00 v.m. rn "Hel wapen VÊr.-rEnkhuizen" 2,,_)I1 en we ti j dens de kof f ie kennis maken metéén of meer besti.-',ursleden van de vereniging "0uci Enkhuizen". 1 oen rnen bij onze zustervereniging hoorde van hetplan voor een bezoek aan Enkhuizen, bood men ons sDontaar;een r-ondleiding aan langs de diverse monumenten.Uaaraan vr:orafgaande za1 men ons eersr ooK nog net één enander vertellen over de bezienswaardigheden van de stac.l,Jj j zi jn het besti-lur van de vereniging "0ud Enkhuizen',bij zonrler erkentelij K voor dit vriendelij ke gebaar.lloewe I ons Ce route nlet precies bekend is, wi I len v.;etoch graag de aandacht vestigen cp enKele van de meestmartrante bezienswaardigheden in de oude stad. Het bekencistebouwwerK is de Drommedaris t15401, een restant van devestingwerken. Dan zijn er ? monumentale kerken, de Zuicerkerk,oorspronkelijk St.pancraskerk, met gewelfschiliieringen,en de Westerkerk, oor-spronkelijk St.Gommarusrrerk,met een schitterend gesneden koorhek. De kerkenstammen beide uit de '1 5e en 16e eeuw. Verder het stadhui:.i.1 6BEl, de l.llaag t1!59l e. ,.,ele i7e sÊLlwse woorr- €rr lc.riirui:en.

Het stadsbeeld in zijn geheel wordt door kenners we1 beschrevena1s één van de mooiste van ons land.Enkhuizen heeft een gtorietijd beleefd in het begin vande 17e eeur^r. De stad stond toen bekend als een wereldhavenen nad meer dan 25.000 inwoners Ivg1'1980 ruim 15'000inw.l. In het ti.jdsbestek clat kwam na de gouden eelw iser veel afgebroken en verforen gefaarr' Eerst gedurende delaatste 100 jaar is de stad, door de opkomst van de tuinbouw en de zaadteelt, weer tot bloel gekomen'Na de rondwandeling staat om 12.30 uur in "Het wapen vanEnkhrizen" cJe koffietafel gereed. 0m'l 3.30 ulr begeven weons dan (per busl naar het Zuiderzee Buitenmuseum. Dltzullen we bererken na een Korte overtocht met een veerpont.Het was de bedoeling dat dit muselm irr 1982' precies 50jaar na het gereedkomen van de Afsluitdijk, zoLl worden geopend.Hoewel alies gereed vtas, bleek dit om l'inancië1eredenen niet haalbaar-. Nu .zal ilan op vri jdag 6 rnei a, s 'de of f icië 1e opening door H . I'l . Koningin Beatrir p laatsvirrDe doelstelling van dit museum is heh behold van de Zuiderzeeculturr:.Het m!seum is buitendijks ingericht en opgebouwd in de vorm van een dorp. i'1et het hierloor verkrege-eiger er autf enrieke Kore^ ter Ls geproDeL I d een 'i 'rdrrrk le se\/en over het leven van de vissersbevol King ronJ".-b"de Zuiderzee . Uit vers chl I lende p laat sen zij n oorspror Ke1 ij Ke wonlngen en bedrij fj es overgebraclrt 'Het idee voor dit museum stamt reeds lit''l93U, dus a1 voorhet geceedkomen van de AfsluitdijK' Eerst irr '-le zestiger'jaren is men daadwerkelijk met de opboi.tw begcnnen. 0m eetrzo goed mogelijke inCruk van het geheel te Krijgen zl1,1cneen tweetal rondleiders ons begeleiden.Tot besluit van hel bezoek aan Enkhuizen verzamelen weom 15.30 uur opnieuw in "Het wapen van EnKhlizen". Dan iser nog gelegenheid tot gebruik van b.v. een kcpje thee'(voor eigen rekening) . 0m 16.30 uL.lr zal de bls dan weerklaar staan om ons huiswaarts te rijden.MUS E UMJAARKAARTVoor onze leden verkrijgbaar rnet een korting van 50%,d.w..u. 't 7 ,aD. ResLcllingen ricr'c- dàn re- :ect p- at'io -, r-

BENNEKOM, DE BAKKERS EN DE KRUIDENIERS ANNO 1930De winkelontwikkeling in Bennekom is al vele jaren in discussieen in elke periode zijn er heel duidelijk veranderingente constateren. Al vele jaren is de ligging vanhet dorp tussen de centra van Ede, Wageningen, Veenendaalen zelfs Arnhem van invloed geweest op een stabiele winkelontwikkeling,ondanks een toch niet onbelangrijke groeivan het inwonertal. In 1930 telde Bennekom slechts 4000inwoners, in 1982 ruim 13000 'zielen'. Zo zielig overigensook weer niet, want statistisch schijnt het gemiddeld inkomenvan de Bennekomse belastir.gbetaler niet ver van hetWassenaarse af te wijken.Terug naar 1930 en de winkels toen; daarbij dan even bijzondereaandacht voor 2 onmisbare winkelbedrijfsvormen,de bakker en de kruidenier. Het klinkt misschien ongeloofwaardig,maar het was werkelijk. In 1930 waren er in Bennekomop 4000 inwoners 12 bakkers en 12 kruideniers. Deouderen zullen zich stellig de plaatsen nog herinneren,maar om alle onduidelijkheid te vermijden volgen hiernade namen en adressen van de bedrijfjes en winkeltjes, zoalsze in 1930 bestonden. Wat betreft de bakkers beginnenwe vanzelfsprekend eerst aan de Bakkerstraat: hoek Edesewegbakker Aalbers; hoek Brinkstraat bakker Job van Dusschotenen hoek Krulweg bakker Antoon Bothof. Aan de Veenderwegpunt Molenstraat bakker Mies van 't Land; aan deDijkgraaf - hoek Kraatsweg bakker Gaart Bothof (nu TenVeen); Brinkerweg - hoek Soetendaalseweg bakker Jan Aalbers(nu vogelzaak Rozeboom); hoek Schoolstraat- - Kerkhoflaanbakker Willem Meerdink (later Bram de Groot); Edesewegbakker G.Bak (nog steeds een echte bakker); aan deDorpsstraat bakker Piet Witteveen (nu Amrobank); eveneensDorpsstraat bakker Jan otten (nu Spaarbank) en daartegenoverbakker Aart Mekking (ook nu nog bakkerij Mekking).Als u tenslotte aan de Bovenweg bakker Maas van Dusschotenmeetelt (tegenover Dennenoord) dan is het twaalftalcompleet.Voor de kruideniers maken we een zelfde rondgang: vanafde Edeseweg ter plaatse van het accountantskantoor eBTBnaast fam.Storm het winkeltje van de fam.Hendriksen; opde hoek Molenstraat de fam.Heitink; aan de Dorpsstraat defam.Jacobs naast kapper Spannemaker; de fa. R.v.Schothorst5

naast garage van de Weerd; op hoek Kerkstraat tegenoverde Hervormde Kerk de fa. Johs. van Silfhout; aan de Bovenweg- hoek Bosweg juffrouw Kievit; aan de Bosweg - Alexanderweghet winkeltje van de fam.v.d.Weerd; vervolgensaan de Laarweg de fam.Gruil; aan de Veenderweg - hoekBrinkstraat de fam.van de Burg; aan de Brinkstraat tegenoverde Gereformeerde Kerk de fam.Aartsen; op hoek Molenstraat- Brinkstraat de fam.Van Bemmel en aan de Molenstraatde fam.Lieftink.Hiermee is het dozijn kruideniers eV8Qeens volgemaakt.Hoe het mogelijk was dat al deze 12 bakkers en kruideniersuit hun bedrijfjes een redelijk inkomen konden verkrijgenbij 4000 inwoners, die weliswaar wel een paar sneetjesbrood meer per dag zullen hebben gegeten dan nu in dezetijd, blijft een vraagteken.Voor veel gezinnen was het overigens een grote puzzel hoeze de leverantie van brood zo eerlijk mogelijk konden verdelenomdat ze zich veelal verplicht voelden op grond vanzakelijke of kerkelijke verhoudingen van meerdere bakkersbrood te betrekken. Om de week een andere bakker en dan's woensdags nog één die een broodje kwam bre~gen. Wantalles werd bezorgd, halen was er nauwelijks bij.Hoe interessant het ook was in die oude bakkerijen rondte kijken en de korsten van het zelfgebakken roggebroodte kunnen oppikken, of we dit nog "de goede oude tijd"kunnen noemen, moet een ieder zelf maar beoordelen.Oe eerste zondag van de maand oktober was het zogenaamdBennekomse Kermis. Geen grote festiviteiten maar wel verschillendeBennekomse bakkers die hun klanten extra koekprobeerden te verkopen, waarbij door bakker Dtten een specialeharde platte koek werd verkocht, de zogenaamde Bennekomseknapkoek.Het zou stellig de moeite waard zijn om dit recept nogeens op te zoeken. Er is vast nog wel een echte bakkerdie dit nu nog wil bakken.H.Alberts.NaschriftIn de jaren 1952/1955 heeft de vereniging "Oud Bennekom" op initiatief van deheer M. M. van Hoffen geprobeerd de bakkerstraditie in ere te herstellen. De Bennekornsebakkers werkten hieraan mee en hielden een wedstrijd wie de beste knap­6

koek kon bakken. Ter gelegenheid hiervan heeft de vereniging zelfs aan a1le ledeneen Bennekomse knapkoek thuis bezorgd.De oude Bennekommers hielden toen echter stug vol dat de koek die zij woegeraten veel lekkerder was geweest.Dat gold echter niet alleen voor de koek, zoals blijkt uit hetgeen de Bennekomselconiekschrijver Gaart Derk omstreeks die tijd schreef.'rWaor rt nou an lig weetk nie, mar wógger scheen tt br6ód be'ter te smake dantegeswoordig. As vr6gger bij Arris Dusschóte rt bróód uit de ove kwam, danginge de schó6ljonges al wóg op pad um de kantk6rste en dan mos de meesterop schóóI dtr In end an make, want anders zette ze de hele marge op die Kórstete knabbele. "dv.DI POLDERATLAS"Polderat 1as rjes Di j cKstoels van \dageningen en Bennekom1752 1753, opgemeten en getekend door rje gebroeders iLenF.Reijerlnck".In het hoofdstuk "Toponomie van Bennekom,'van dr.A.W.Ede1man-Vlam en prof.rir.C.H.Edelman in een "Vellws Dorp',,wordt herhaaldelijk verwezen naar de bovengenoernde at1as.DoK in "De duizendjarige geschiedenis van het landgoed"De Nergena" temidden van de polders van l.t/agenlrrgen enBenneKoTn" door ir, J . J. Dij kveld Stol, Komt deze atlassteecs Ier spraKe.Vlor rje geschiedenis van Bennekom is deze atlas can ooKvan veel belang. De otlas bestaat uit 26 kaarteit van rerwestelij ke deel van \,^,lagenlngen en Bennekom. 0p deze kaartenstaat ieder perceel grond in dit gebied ingetekendmet de naam van de eigerraar en dikwijls ook nog met debenamlng van het perceel. Tevens \^lorden er boerderijnamenop vermeld. Zo 1s b.v. te zien, dat de boerderljen deEijckelhoff, Harn en Raven in j752/53 eigendom waren vanLrbbert Adolf I'orck, Blrgerneester van Wageningen, Ambts-.jonKer van Ede en Landdrost van de Veluwe,Nergena was in die tijd in bezit van Baror-t Jchan Carelvan Eck, ook Ambtsjonker van Ede.Tevens heb ik ontdekt, dat de Kierkarnperweg op deze atl.:sstaat vermeld als KERKEKAtlP.Dank.zij de welwillende medewerking van de huldige Rentmeestervan het Waterschap Wageningen en Ede, in,N.A.de

Joncheere, hebben wij fotocopieën vanlote' Ta(en voo.r- ons ar-chjeF. lK hoopr^iat meer over deze atlas te vertellendeze atlas Kunnenu t. z. t. nog eensfi . Gij sbert s en .GROND- EN POLDERBELASTINGIn deze tijd van het jaar Imaart l3B3l, waarin ha]f Nederlandzich buigt over zijn of haar aangiftebiljet troor deinkomstenbelasting, is het wel aardig eens te zien hoeveelbelasting men eind vorige eeuw moest betalen'I,rle kregen voor het archief van 0ud Bennekom n ' 1' een aanta1aanslagbiljetten Grondbelasting en Polderlasl'en uitdevorigeeeUW.i']etr:udsteaanSlagbiljetGrondbelastingis sedateerc "15 Februarij 1875". Den on1-vanger IBroersIuras Kennelij k een vriendelij k rnens. Hij schrlift tenminste:"Gij wordt uitgenoodigd tot bet;:ling uwer belastingvóór of op de vervaldagen".l"laar toch hac hij ook een stok achter- ile deLlr', rvarlt lri.ivervolgt met: "f n gebreKe blljvende , z-aI rle n \'/erp1igl- zi lningevotge de wet, tot vervolgingen over te gi:an''. Iiet t,ebetalen bedrag arl I 3,'1 2 mccht zelf s in tlen inaandeli.l Ksetermijnen van I o,:t voldaan worden. ilet tarieJ' iroor dezeGrondbelasting was-voor het RijK- Joor dp Provin -j --voor de GemeenteVoor de betalingencp "federe tweeden'2 u-e". f^:a.t *-ljr"rermeld.21 : cent ongebouwu;5i ient gebouwd en 6] renl. ongebouw:l;40 cenl gebouwd en 10 reni. ongeboLlwLl ''Éet Poldercjisl-rir:t van |,n/ageningen en Bennekom stllurlle -e''KennisgevingvanrlenaanslagindePotc]eriastenrlanlJulij 1882 tot 30 Junij 1883". Deze balasting werrl "Vorderbaargesteld in 2 termijnen, op 1 0ct'ober 1882 erl 'lAprillBS3,telkensdehelft''.Hettariefhlerbedroegt Z,ZA per hectare "Beneclen den Di.i ngraaf " en I 1' 10 pethectare "Boven den DijKgraaf". Voor 3l-lA' 0''1 A en 30 tlAmoest op deze aanslag I A,O: worden bei-aa1d. Deze PoldeI'-i-asten kon men betalen in ldageningen elKen [.t/oensdag ImaI'i''lag J van 10 i.rt i ullr j n de lvlarKtstraat No ':148 'rn ReTlneKilnrhield de ontvanger zii-tlngDinsdag der maand van voorniddags :l toldan in Bennekom zit.ting hield is nlcf

De Grondbelasting is intussen opgegaan in de 0nnoerendsnedhelastjne"*'è* en het Polderdistrict Wageningen en Bennekomheet nu l,riaterschap Wageningen en Ede. Het tarief vande Polderlasten is ook enigszins verhoogd, nl. Lot f 75'-per ha. (Algemene lasten f lZ,* en Dijklasten I 3,- perL^ )\ni j ontvingen deze aanslagbil je tten van de 78- jarÍge lteerJ.van de Steeg ult Hilverslim, die op 7 maart 1983 een veriaarsbezoekbracht aan zijn 1D2-iarige vader in Berinchem.H. Gij sbentsen ""EEN VELU\,JS D0RP"Zolang de voorraad strekt is het boek "Een Veluws Dorp",ook wel bekend als "het boek van Van Hoffen", verkrijgbaarbij het secretariaat voor de sterk gereduceerde prljsvan I 35, -.Dit bekende boek bevat 22 biidragen over de geschiedenisvan Bennenom. Beschreven zijn het landschap, de geologie,.r- ---h-ó r nn i o :- l-nnnnnmi o -1e folKlOre en Vefe andereuc d-L ul iuu-LUËlu, uE LUPUI lulllfu, uEzaken. 0nmlsbaar voor ieder dle is geinteresseerd in oftírf' bez)ghor,dt met de geschiedenis van ons dorp.KI JK EN LUI STERMUSEUMIn het vorige nummer werd reeds stil gestaan bij het aanpeknnrliprleafscheid van de heer A'F.van lulaanen als dlrecteurvan het Kljk en Luistermuseum. Inmiddels is beKendgeworden dat tot zijn opvolger is benoemd de heer H.vanDiermen. Gezien zijn grote belangstelling voor de historievan Bennekom, geen onbekende in onze Kring en voor dedorpsbevolKing niet minder vanwege zijn jarenlange taaKbij het onderwijs. Graag wensen wij hem veel succes enhovenal plezier bij deze vrijwillig gekozen functie.Tn neL nuseum worden momenteel voorbereidingen gebroffenvoor een tweetal extra tentoonstellingen in het a.s. seizoen.Van 3 mei tot 11 juni a.s. Komt er een exposltie vanteKeningen, vervaardigd door onze plaaLsgenoob de heerrl.A.Loots. Deze toont in zijn werk een grote belangstellingvoor rustieke mooie plekjes rond ons dorp, met eenhijzondere voorliefde voor oude boerderijen. Een bezoeK\0

.rij.r ieiden tot herkenning van veel, vaaK al weer trerdwenenlunten in onze omgeving. De expostie heet dan ooKlreel toepasselij k: "Rond om BenneKom", en wordt, ter ver'-zelijking, aangevuld met fotomateriaal van "0ud Rennekom".,_/enyolgens Komt er van ',l juli tot 15 september opnielweÉr DOppententoonstelling. Dit Keer be1-reft het een bij-.toncler- nooie collectle Kleclerdrachtpoppen en daarnaastEen opmerkelijKe serie modepoppen.Gr-aag adviseren wl j onze leden orn de voorme lde exposi t-icl ' si.;: gaan beki j ken. Het museum is in de perlode 1 mei t'ot''1 5 september geopend op dinsdag-t /n'' ;:aterdagmiddag '"ii:rl14.00 tct 17.lltl uur.HERENGOEDEREN OP DE VELTJWEIn het archief van de Geldene Rekenkamer te Arnhem berusten een aantal protocollenbetreffende de Veluwse Herengoederen. Een 'T{erengoedI als hier bedoeldwas in de oudheid een argrarische bezitting, met daarop veelal een boerderij, weIkegeheel onderhorig was aan de landsheer. op de veluwe betrof dit in totaal ca'885 goederen, \{a,trvan 48 in Ede. In de periode na 1600, tot 1il95' waren dezeHerengoederen ook nog verplicht tot betaling van bepaalde lasten aan de gelÏestelijkeoverheid, De Gelderse Rekenkamer heeft in dit tijdsbestek een uitgebreideadministratie opgezet betreffende deze goederen. De meest uiteenlopende gegevens,zoa.ls namen van ber'r'oners, boerderijen, percelen etc" zijn geregistreerd'De werkgroep velurvse Geslachtent)is bezig om de protocollen hieromtrent doorte werken. Het resultaat zal naar men vert{acht voigend j:rar in de vorn van eenrepertoriunt kunnen worden gepubliceerd. Hiermede zal voor de onderzoekers ee]lbelangrijke inJormatiebron beter bereikbaar u'orden'1) p;/a A ,C.Zeten, Dassenboslaan 6, 6705 BS Wageningen"SAN,IENSTELLING BESTUURNa de verkiezing in de ledenvergadering op27 januati 1983, rvaarbij 55 ledenaanlvezig waren, is de sarnenstelling van het bestuur v3n onze vereniging als volgt:voorzitter : A. F. van Hattem, Lijsterbeslaan 15secretaris : M.A.de Vos, Margrietlaan 5penninm. esse : E. C. Nijsen-Ottor Margrietlaan 1Oleden : H.Gijsbertsen, Gasthuisbouwing 9aS. Minderhoud, Hof van Putten 26A.van Steenbergen Rm., Molenstraat 80.\. M. van de Weerdhof , Molenstraat 93 '