Download het pedagogisch dossier - LOGO Antwerpen

vinden is rond het thema. Na elk onderdeel wordt een notitieblad voorzien waarop deleerkracht eigen aanvullingen op de methodieken kan noteren.Per pedagogisch dossier is er een USB-stick voorzien. Op deze stick staan o.a. alle liedjes diegebruikt worden bij de werkvormen, alsook de werkbladen.Bezint eer ge begintDit dossier geeft de mogelijkheid om via films verschillende thema’s bespreekbaar te maken.Er kunnen leuke en levendige discussies ontstaan maar ook pijnlijke en moeilijke dingenkunnen op de voorgrond komen. Wanneer je als leerkracht dus met de oefeningen en deklasgesprekken aan de slag gaat, is het goed een aantal dingen in beschouwing te nemen.• Zorg dat elke leerling de mogelijkheid krijgt om tijdens deze sessies aan het woord tekomen. Het kan dat sommige leerlingen liever op de achtergrond blijven, maar het isbelangrijk dat ze toch de kans krijgen.• Wees alert voor leerlingen die uitzonderlijk stil worden of gedrag vertonen dat je nietgewoon bent. Wanneer je je echt zorgen maakt, dan meld je dit best aan de CLBcontactpersoon en/of kan je de leerling informeren over onderstaande instanties.• Bij het afsluiten van de nabespreking kan je onderstaande hulpverleningsinstantiesook vermelden.JAC, Jongeren Advies Centrumwww.jac.beKJT, Kinder-en jongerentelefoon www.kjt.be 102Teleblok www.teleblok.be 0800/13 14 4Zelfmoordlijn www.zelfmoordpreventie.be 02/649 95 99Holebifoon www.holebifoon.be 0800/99 533Veilig Vrijenlijn Sensoa www.sensoa.be 078/15 15 15Druglijn www.druglijn.be 078/15 10 20Tele-Onthaal www.tele-onthaal.be 106Wie contacteren in geval van een probleemsituatie bij een leerling? Vul de gegevens voorjouw school aan.Contactpersoon bij CLBNaam:Contactgegevens:Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 3

heel eenvoudige stappen die makkelijk begrijpbaar en makkelijk toepasbaar zijn. Deze 10stappen zijn ondanks hun schijnbare eenvoud gestoeld op wetenschappelijke evidentie envloeien voort uit een wetenschappelijke lijst van protectieve factoren voor de geestelijkegezondheid. De stappen klinken als volgt:1. Beweeg2. Probeer iets nieuws uit3. Maak vrienden4. Durf hulp vragen5. Gun jezelf rust6. Durf nee zeggen7. Vind jezelf oké8. Ga ervoor9. Hou je hoofd boven water10. Praat eroverHet tweede deel bestaat uit een zelfbeoordelingstest (16+) die iedereen online kan invullen.De test wil meer inzicht geven in je geestelijke gezondheid en persoonlijke sterktes entekorten. Aan de hand van een aantal vragenlijstjes komt je te weten op welke manier menomgaat met problemen en hoe je je weg vindt in het leven van alledag. De test wil iedereenmotiveren om je eigen geestelijke gezondheid te bewaken en bij te sturen als dat nodig is.OP het einde van test krijg je een score en advies om eventuele aandachtspunten aan tepakken. . De test geeft echter geen sluitende diagnose, maar geeft wel aan hoe het is gesteldmet je geestelijke gezondheid.Meer informatie over de stappen en de zelfbeoordelingstest: www.fitinjehoofd.be.Filmweek Fit in ons hoofdDe Logo’s van de provincie Antwerpen hebben de Vlaamse campagne rond de 10 stappenvertaald naar het lokale niveau, onder de naam ‘Fit in ons hoofd’. Zij worden hierinondersteund door OSPA.Met de provinciale campagne mobiliseren de Antwerpse Logo’s de lokale besturen,organisaties en verenigingen om activiteiten te organiseren die kaderen binnen de 10stappen. Alle informatie over deze campagne vind je terug op: www.fitinonshoofd.be.De Logo’s organiseren in samenwerking met OSPA ook zelf enkele activiteiten die decampagne en de 10 stappen onder de aandacht brengen. Een daarvan is de ‘Filmweek Fit inons Hoofd’.De filmweek heeft de bedoeling mensen samen te brengen rond het thema mentale fitheid.De geselecteerde films hebben allemaal een link met een van de stappen en/of met hetraamwerk positieve psychologie van Peterson en Seligman (2004). Elke film wordt ingeleiddoor een deskundig spreker.Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 7

Freedom WritersAchtergrondinformatieTitel: Freedom WritersRegisseur: Richard LaGraveneseRelease: Januari 2007 (USA) / Maart 2007 (België)Hoofdrollen: Hillary Swank, April L. Hernandez, Mario Barrett, PatrickDempsey, Scott GlennGenre: DramaDuur: 123 minutenPrijzen: Humanitas prijs in de Feature Film categorie (2007)SamenvattingErin Gruwell (gespeeld door Hillary Swank) is een beginnende lerares op de AmerikaanseWoodrow Wilson Classical High School. Ze krijgt één van de slechtst presterende klassentoegewezen. Haar klas lijkt weinig onder de indruk van haar pogingen om hen iets bij tebrengen maar gaandeweg het schooljaar weet ze daar dankzij ongewone lesmethoden tochverandering in te brengen.Erin Gruwell komt als een blanke vrouw uit een relatief rijke familie voor een klas metkansarme jongeren van verschillende etnische afkomsten te staan. Vanuit de schoolleidingwordt zij geadviseerd om geen al te hoge verwachtingen te hebben van haar leerlingen.Zowel de school, als de mensen in haar omgeving zijn van mening dat het om domme enongeïnteresseerde jongeren gaat. Gruwell is desondanks vastbesloten om haar leerlingen telaten slagen.In eerste instantie lijken de critici gelijk te krijgen. De leerlingen zijn niet erg geïnteresseerdin haar Engelse lessen, regelmatig ontstaat er onenigheid tussen de klasgenoten en enkelevan haar leerlingen raken zelfs betrokken bij een schietpartij in een winkel met een dodelijkslachtoffer.Als op een gegeven moment een zwarte leerling belachelijk wordt gemaakt door eenkarikatuur waarop hij afgebeeld wordt met erg dikke lippen vertelt Gruwell over deHolocaust en dat de nazi's destijds ook dat soort karikaturen gebruikten tegen de Joden. Danblijkt echter dat alleen de enige blanke leerling in de klas weet wat de Holocaust is en dat ermeer achter hun ongeïnteresseerde houding schuil gaat dan ze willen laten zien.Gruwell besluit hierop om op een andere manier les te gaan geven. Hierbij stuit zevervolgens op veel verzet van de school die vasthoudt aan vooroordelen. Boeken wordenniet uitgeleend omdat haar leerlingen ze toch niet zouden begrijpen, en omdat ze de boekenkapot zouden maken in plaats van ze te lezen. Vervolgens besluit Gruwell dan haarlesmethoden zelf te financieren. Ze koopt boeken als ‘Het Achterhuis’ en ‘Romeo en Julia’omdat dit hen meer aan zou spreken. Ook organiseert ze excursies, onder andere naar eenoorlogsmuseum over de Holocaust. Door haar leerlingen allemaal de opdracht te geven eendagboek bij te houden komt ze ook achter de redenen van hun vaak vijandige houding.Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 8

Hierdoor wint ze het vertrouwen van haar leerlingen die ook steeds betere resultatenbehalen.Vanuit de school en haar privéleven ondervindt Gruwell echter nog steeds veel weerstand.Het schoolhoofd vindt dat de leerlingen geen speciale behandeling verdienen en daardoorwordt ze gedwongen het schoolbestuur om toestemming te vragen. Doordat het succes vanhaar lesmethoden meermaals de aandacht van de pers trekt, wordt de vijandigheid tussenGruwell en het schoolhoofd alleen maar erger. Gruwells echtgenoot Scott Casey (gespeelddoor Patrick Dempsey) is het er niet mee eens dat ze twee bijbanen heeft om haar lessen tefinancieren. Als Gruwell weigert haar baan op te geven besluit Casey zijn koffers te pakken.Na het lezen van het dagboek van Anne Frank verzint Gruwell een opdracht om brieven aanMiep Gies te schrijven. De leerlingen stellen dan zelf voor om Miep Gies in hun klas uit tenodigen. Gruwell vertelt dat dat misschien niet lukt omdat ze oud is en de reis veel te duur.Haar leerlingen beginnen daarop met het inzamelen van geld met een braderie en eenbenefietconcert en ze weten het zo voor elkaar te krijgen dat Miep Gies alsnog in hun klaskomt vertellen over de tijd dat Anne Frank in het Achterhuis zat ondergedoken.Als het einde van het tweede jaar nadert en het de leerlingen duidelijk wordt dat Gruwellhen het daaropvolgende jaar geen les kan geven omdat ze als beginnende leerkracht alleenaan eerste- en tweedejaars leerlingen les mag geven, zijn de leerlingen verontwaardigd enbang om hun vertrouwde "room 203" op te geven. De klas besluit als protest om op basisvan hun eerder geschreven dagboeken samen een boek te schrijven. Dit boek geven ze detitel The Freedom Writers Diary. Het boek heeft als effect dat de onderwijsraad vervolgensbesluit om Gruwell haar klas ook in het derde en vierde jaar les te laten geven.Selectie scènes en link met de stappenVind jezelf okéScène: Als op een gegeven moment een zwarte leerling belachelijk wordt gemaakt door eenkarikatuur waarop hij afgebeeld wordt met erg dikke lippen vertelt Gruwell over deHolocaust en dat de nazi's destijds ook dat soort karikaturen gebruikten tegen de Joden. Danblijkt echter dat alleen de enige blanke leerling in de klas weet wat de Holocaust is en dat ermeer achter hun ongeïnteresseerde houding schuil gaat dan ze willen laten zien. Al snel blijktdat de leerlingen die op het eerste zicht weinig met elkaar gemeenschap-pelijk hebben juistmet dezelfde problemen worstelen. Heel veel draait om gerespecteerd worden en respectkrijgen. Er mogen zijn. Gruwell besluit hierop om op een andere manier les te gaan geven.Hierbij stuit ze vervolgens op veel verzet van de school die vasthoudt aan vooroordelen.Boeken worden niet uitgeleend omdat haar leerlingen ze toch niet zouden begrijpen, enomdat ze de boeken kapot zouden maken in plaats van ze te lezen. Vervolgens besluitGruwell dan haar lesmethoden zelf te financieren. Op deze manier geeft ze de leerlingenmisschien voor het eerst in hun leven het gevoel dat ze de moeite waard zijn. Door hen terespecteren verdient ze hun respect.Mogelijke aanknooppunten voor de leerkracht• Zelfbeeld en zelfwaardering• Respect krijgen, respect geven, respect verdienen• Thuiskomen: een plek waar je jezelf kan zijn• Vriendschap en culturele, maatschappelijke verschillenPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 9

Praat erover• Apartheid en rascismeScène: Gruwell organiseert excursies, onder andere naar een oorlogsmuseum over deHolocaust. Door haar leerlingen allemaal de opdracht te geven een dagboek bij te houdenkomt ze ook achter de redenen van hun vaak vijandige houding. Hierdoor wint ze hetvertrouwen van haar leerlingen die ook steeds betere resultaten behalen. In een sfeer vanveiligheid en vertrouwen leren de leerlingen dat ze met hun verhaal bij Gruwell terechtkunnen. Ze leren zich ook steeds meer open stellen voor elkaar waardoor hun vijandige,onverschillige houding langzaam verandert en ze steun vinden bij elkaar.Mogelijke aanknooppunten voor de leerkracht• Vertrouwen: wie neem jij in vertrouwen• Bij wie kan je terecht met je verhaal• CopingProbeer iets nieuwScène: Als Gruwell besluit om op een andere manier les te gaan geven, stuit ze op veelverzet van de school die vasthoudt aan vooroordelen. Vanuit de school en haar privélevenondervindt Gruwell veel weerstand. Het schoolhoofd vindt dat de leerlingen geen specialebehandeling verdienen en daardoor wordt ze gedwongen het schoolbestuur omtoestemming te vragen. Doordat het succes van haar lesmethoden meermaals de aandachtvan de pers trekt, wordt de vijandigheid tussen Gruwell en het schoolhoofd alleen maarerger. Gruwells echtgenoot Scott Casey (gespeeld door Patrick Dempsey) is het er niet meeeens dat ze twee bijbanen heeft om haar lessen te financieren. Als Gruwell weigert haarbaan op te geven besluit Casey zijn koffers te pakken.Toch laat Gruwell zich niet ontmoedigen. Ze blijft trouw aan zichzelf en doet wat voor haarklopt. Uiteindelijk slaagt ze in haar opzet en verdient ze het respect van haar leerlingen ende onderwijsraad.Mogelijke aanknooppunten voor de leerkracht• Iets nieuws proberen: hindernissen en kansen• Loslaten van oude gewoonten en tradities is niet makkelijk• Durf vertrouwen op je innerlijk kompas en je eigen-wijze weten• De kracht van creativiteit opent nieuwe deurenGa ervoorScène 1: Na het lezen van het dagboek van Anne Frank verzint Gruwell een opdracht ombrieven aan Miep Gies te schrijven. De leerlingen stellen dan zelf voor om Miep Gies in hunklas uit te nodigen. Gruwell vertelt dat dat misschien niet lukt omdat ze oud is en de reis veelte duur. Haar leerlingen beginnen daarop met het inzamelen van geld met een braderie eneen benefietconcert en ze weten het zo voor elkaar te krijgen dat Miep Gies alsnog in hunklas komt vertellen over de tijd dat Anne Frank in het Achterhuis zat ondergedoken.Scène 2: Als het einde van het tweede jaar nadert en het de leerlingen duidelijk wordt datGruwell hen het daaropvolgende jaar geen les kan geven omdat ze als beginnendePedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 10

leerkracht alleen aan eerste- en tweedejaars leerlingen les mag geven, zijn de leerlingenverontwaardigd en bang om hun vertrouwde "room 203" op te geven. De klas besluit alsprotest van hun eerder geschreven dagboeken samen een boek te schrijven. Dit boek gevenze de titel The Freedom Writers Diary. Het boek heeft effect als de onderwijsraad vervolgensbesluit om Gruwell haar klas ook in het derde en vierde jaar les te laten geven.Mogelijke aanknooppunten voor de leerkracht• Ga voor je dromen. Breek uit jezelf• Wat wil je bereiken en hoe doe je dat: thuis/op school• Je kan meer dan je denkt• Samen sterkPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 11

Akeelah And The BeeAchtergrondinformatieTitel: Akeelah and the BeeRegisseur: Doug AtchisonRelease: April 2006 (USA) / Mei 2007 (België)Hoofdrollen: Keke Palmer, Laurence Fishburne, Angela Bassett, CurtisArmstrong, J. R. Villareal, Eddie SteeplesGenre: Drama / FamiliefilmDuur: 112 minutenPrijzen: 4 Black Movie Awards, 1 Black Reel Award, 2 Image Awards, 1Young Artists AwardSamenvattingAkeelah Anderson (Keke Palmer) gaat naar Crenshaw Middle School, een zwarte school inZuid Los Angeles. Akeelah is een slim meisje dat nooit spellingsfouten maakt. Ze woontsamen met haar moeder (Angela Bassett), een weduwe, haar twee broers, zus en haar kleinenichtje. Haar oudste broer (Lee Thompson Young) is bij de luchtmacht en haar andere broerverkoopt drugs voor de lokale drugdealer (Eddie Steeples). Haar leerkracht adviseert haarzich in te schrijven voor de Crenshaw Schoolwide Spelling Bee, die ze gemakkelijk wint.Daarna test Dr. Joshua Larabee (Laurence Fishburne), een professor in Engels, haar spellingmet enkele moeilijke woorden en zegt hij dat ze het potentieel heeft om de National SpellingBee te worden. Maar nadat ze het woord ‘pulchritude’ fout spelt, wordt Akeelah door enkeleschoolgenoten uitgelachen en loopt ze weg.Wanneer Akeelah aan Dr. Larabee vraagt haar te coachen, weigert hij omwille van haaronbeleefdheid. Dus studeert ze zelf ter voorbereiding van de plaatselijke Spelling Beewedstrijd. Tijdens de wedstrijd betrapt haar zus, Kiana, een deelnemer op vals spelen,waardoor Akeelah de tiende plaats behaalt, die tevens de laatste plaats is om te kunnendeelnemen aan de regionale wedstrijd. Ze ontmoet ook Javier, een 12-jarige Mexicaans-Amerikaanse jongen die ook spelt. Javier nodigt Akeelah uit om zich aan te sluiten bij despellingclub van Woodland Hills.In Woodland Hills ontmoet Akeelah Dylan Chiu (Sean Michael), een Chinees-Amerikaansejongen die de tweede plaats gewonnen had bij de laatste twee nationale Spelling Bees. Hij isminachtend naar haar toe en hij vraagt haar ‘xanthosis’ te spellen. Wanneer ze begint met ‘z’onderbreekt hij haar en zegt haar dat ze een coach nodig heeft, omdat ‘xanthosis’ met een‘x’ begint en niet met een ‘z’.Op het einde van de spellingclub bijeenkomst nodigt Javier Akeelah uit voor zijnverjaardagsfeestje. Dylan speelt Scrabble met Akeelah en een aantal andere kinderen.Akeelah verslaat bijna Dylan, maar verliest met slechts twee punten. Later hoort ze DylansPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 12

vader hem berispen omdat hij bijna verloor van een ‘klein zwart meisje’ en maakt zijn vaderhem duidelijk dat hij de eerste plaats moet halen.Akeelahs moeder, Tanya, wil niet dat Akeelah deelneemt aan de regionale wedstrijd uitangst dat haar dochter verstoten zal worden door de typische spelling bee types en omdatze inschat dat Akeelah geen succeservaring zal opdoen. Ze weigert toestemming totdeelname te geven, maar de wedstrijd is zo belangrijk voor Akeelah dat ze de handtekeningvan haar vader vervalst.Naargelang de wedstrijd nadert, leert Akeelah alle winnende woorden van de vorigewedstrijden uit het hoofd en werkt met Dr. Larabee, niet alleen aan de woorden, maar ookaan levenslessen.Tijdens de regionale wedstrijd onderbreekt de moeder van Akeelah haar dochter om tevoorkomen dat Akeelah deelneemt. Ze dwingt haar van het podium te komen, ondanks hetfeit dat ze gediskwalificeerd zal worden als ze niet terugkeert voor haar volgende beurt. Naeen hevige discussie met de coach en schooldirecteur, geeft haar moeder toch toe, nadat zebeseft hoeveel werk anderen in Akeelah gestoken hebben om haar klaar te maken voor dewedstrijd. Onder de voorwaarde dat Akeelah de komende drie maanden dubbel zoveelklusjes moet doen, staat ze haar toe verder te doen. Ondertussen voorkwam Javier eendiskwalificatie voor Akeelah; hij wandelt traag naar de microfoon en vraagt telkens opnieuwom zijn woord (‘ratatouille’) te herhalen, te definiëren en te gebruiken in een zin, om tijd tewinnen voor Akeelah om terug te keren na de discussie. Wanneer hij vraagt om het woord tegebruiken in een liedje, keert Akeelah terug. Dylan eindigt eerst, Javier tweede en Akeelahderde. Ze gaan door naar de grote Scripps National Spelling Bee.Wanneer Kerstmis nadert, koopt Akeelah een cadeau voor Dr. Larabee, niet wetende dat hijvan plan is het coachen te stoppen, omdat ze hem teveel herinnert aan zijn overledendochter. In plaats daarvan geeft hij Akeelah 5000 kaartjes om te studeren.Zonder haar coach verliest Akeelah haar motivatie. Ze wordt afgewezen door haar vriendin,Georgia, en voelt de druk uit haar omgeving om hen fier te maken. Na een pep talk van haarmoeder, begint Akeelah coaches te zoeken in haar omgeving en begint ze zich ernstig voor tebereiden.Na een hereniging met Dr. Larabee gaat Akeelah naar Washington D.C. met haar moeder,oudste broer, beste vriendin, schoolhoofd en Dr. Larabee, niet wetende dat haar coachbetaalde voor 4 tickets. Haar prestatie is stevig en evenwichtig, dankzij de ‘jump rope’strategie van Dr. Larabee. Met enkel een aantal versprekingen wordt ze de publieksfavoriet.Javier en Dylan zijn er ook. Javier wordt uitgeschakeld door het woord ‘Merovingian’ eneindigt 5e. Uiteindelijk gaat het tussen Dylan en Akeelah, die als finalisten een korte pauzekrijgen voor de finale.Tijdens de pauze wil Akeelah Dylan succes wensen, maar ze hoort zijn vader hemuitdrukkelijk zijn verwachtingen uiten: de eerste plaats behalen, want niemand eindigt driekeer op de tweede plaats. Wanneer Dr. Larabee haar vertelt hoe fier hij is op haar, vraagt zePedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 13

hem of ze mag terugkomen als ze verliest. Hij antwoordt “natuurlijk”, maar zijn ogen latenzijn ongerustheid merken over wat ze van plan is.Akeelah probeert de overwinning te ontlopen door ‘xanthosis’ als ‘zanthosis’ te spellen.Dylan staat met zijn mond vol tanden, hij weet namelijk dat ze het woord kent, want hijheeft haar zelf verteld dat het met ‘x’ begint. Om tijd te winnen, spelt Dylan het woord‘xanthosis’ als ‘xanthoses’. Terwijl de commentators discussiëren over de rariteit dat tweespellingwonders hetzelfde woord fout spellen, gebruikt Dylan die tijd om Akeelah tevertellen dat hij alleen eerlijk wil winnen, dat ze haar best moet doen. Hij overtuigt haar vanhet feit dat hij niet bezorgd is om de reactie van zijn vader en dat hij zelf al trots is op wat hijbereikt heeft. Ze besluiten beiden hun best te doen en ze spellen allebei tot het 24e woord.Dylan spelt ‘logorrhea’ juist en Akeelah spelt ‘pulchritude’ juist, waardoor ze beiden deeerste plaats behalen als co-kampioenen.Selectie scènes en link met de stappenGa ervoorScène 1: In het begin van de film wanneer haar grote broer aan Akeelah’s bed staat en zijnvertrek aankondigt. Hij polst bij haar naar de Spelling Bee die in haar school gehouden wordten waarvoor haar leerkracht naar haar mama gebeld heeft. Hij spoort haar aan om toch deelnemen en ervoor te gaan, met de belofte dat hij boven Washington uit een vliegtuig zalspringen als ze de nationale finale haalt.Mogelijke aanknooppunten voor de leerkracht:• Externe motivatieScène 2: Naar het einde van de film toe wanneer Dr. Larabee gezegd heeft dat hij stopt methaar coach te zijn. Akeelah komt thuis en wilt ermee stoppen. Ze wil opgeven en niet naar denationale finale gaan. Haar mama vertelt haar dat zij zelf ooit universiteit heeft opgegeven,en daar spijt van heeft. Ze zegt Akeelah dat ze niet wilt dat ze dezelfde fout maakt, dat zeervoor moet gaan. Akeelah vraagt haar mama of zij dan ook terug aan de universiteit zalbeginnen, en de mama zegt dat ze dat misschien wel zal doen…Mogelijke aanknooppunten voor de leerkracht:• Opgeven VS ervoor gaan• Spijt van gemiste kansen VS ervoor gaanAlle scènes waarin Akeelah met haar overleden papa spreekt. Ze put hoop en rust uit die‘contacten’ met hem. Ze denkt ook vaak terug aan de momenten waarin ze met haar papaScrabble speelde.Mogelijke aanknooppunten voor de leerkracht:• Belang van een steunfiguur in het leven• Nood aan begrip/ondersteuning om ervoor te gaanPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 14

Vind jezelf okéScène 1: In het begin van de film wanneer Akeelah de wedstrijd op haar school wint.Uiteindelijk spelt ze één van de woorden die Dr. Larabee haar voorschotelt verkeerd, enwordt ze uitgelachen door 2 andere tieners omdat “ze toch niet zo slim is”. Dr. Larabee zegthaar dat ze haar uitlachen omdat ze zich geïntimideerd voelen door haar, en dat ze beterhad blijven staan in plaats van weg te lopen. Zo zou ze hen wel de mond snoeren.Mogelijke aanknooppunten voor de leerkracht:• Pesten• Opkomen voor jezelfScène 2: In het begin van de film wanneer Akeelah voor het eerst langsgaat bij Dr. Larabee.Hij stuurt haar terug weg na haar erop gewezen te hebben dat ze ghetto taal spreekt, en datze een onbeschoft meisje is. Akeelah vertrekt, maar komt eerst op voor zichzelf door de Dr.op eenzelfde wijze aan te pakken. Zij voelt zich onterecht beledigd, en dus beledigt ze hemdoor hem o.a. een ordinaire tuinman te noemen.Mogelijke aanknooppunten voor de leerkracht:• Opkomen voor jezelf VS onbeschoft/arrogant zijnScène 3: de scène in het bureau van Dr. Larabee waar Akeelah de quote van MarianneWilliamson voorleest. “Our deepest fear is not that we are inadequate. Our deepest fear isthat we are powerful beyond measure. We ask ourselves, Who am I to be brilliant, gorgeous,talented, fabulous? Actually, who are you not to be?” Larabee vraagt haar wat dit betekentvoor haar. Voor Akeelah betekent het dat ze niet bang zou mogen zijn voor zichzelf.Mogelijke aanknooppunten voor de leerkracht:• Faalangst• Angst om ten volle zichzelf te zijn• Belang van wat anderen denken over ons VS zichzelf zijnMaak vriendenDe vriendschap tussen ‘rivalen’ Akeelah en Javier maakt deze stap duidelijk in verschillendescènes: op de eerste wedstrijd waar ze elkaar ontmoeten, op Javiers school in despellingsclub, op Javiers verjaardagsfeestje,…Mogelijke aanknooppunten voor de leerkracht:• Vriendschap VS rivaliteitDurf hulp te vragenScène 1: Wanneer Akeelah uiteindelijk teruggaat naar Dr. Larabee. Ze staat bij hem aan dedeur, en vraagt hem om haar toch te helpen. Ze excuseert zich voor haar gedrag van tevorenen ze smeekt om zijn hulp.Mogelijke aanknooppunten voor de leerkracht:• Je mening durven herzien / hulp durven vragen ondanks ‘verleden’Scène 2: Aan het einde van de film wanneer Dr. Larabee gestopt is als coach. Akeelah ziethet niet zitten om naar de finale te gaan zonder een coach. Haar mama zegt haar datPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 15

Akeelah wel ‘50000 coaches’ rondom zich heeft. Vanaf dan vraagt ze hulp aan iedereen inhaar omgeving, en iedereen steunt haar. Vanaf dan ziet ze het ook weer volledig zitten engaat ze er weer voor.Mogelijke aanknooppunten voor de leerkracht:• Hulp vragen in je dagelijkse omgeving• Belang van hulp durven vragen in het dagelijkse leven• Belang van hulp durven vragen voor je welbevindenGun jezelf rustScène 1: Op het einde van de film de avond voor de grote, nationale finale. Javier en Akeelahgunnen zichzelf rust op hun hotelkamer, terwijl Dylan verplicht wordt door zijn vader om nogte studeren. Akeelah gaat Dylan uitnodigen om mee te relaxen, en zegt tegen de vader vanDylan dat dit ook heel belangrijk is.Mogelijke aanknooppunten voor de leerkracht:• Stress VS ontspanning• PrestatiedrukDurf nee zeggenScène 1: Als Dylan op het einde bij de finale tegen Akeelah zegt dat hij al tevreden is met wathij bereikt heeft, zegt hij impliciet 'nee' tegen zijn vader, die er alles aan wil doen om deeerste plaats te behalen.Mogelijke aanknooppunten voor de leerkracht:• Eigen doelen VS wensen van naastenPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 16

Slumdog MillionaireAchtergrondinformatieSamenvattingTitel: Slumdog MillionnaireRegisseur: Danny BoyleRelease: November 2008 (USA) / Januari 2009 (België)Hoofdrollen: Dev Patel, Freida Pinto, Madhur Mittal, Anil Kapoor,Ayush Mahesh Khedekar, Tanay Chheda, Rubina Ali, Tanvi GaneshLonkar, Azharuddin Mohammed AsmailGenre: DramaDuur: 121 minutenPrijzen: 8 Academy Awards (=Oscars), 7 BAFTA Awards, 4 GoldenGlobe AwardsDe film begint midden in het verhaal, in 2006 te Mumbai, waar een politieagent Jamal Malik(Dev Patel) foltert. Jamal was een straatkind van de Juhu sloppenwijken. In deopeningsscène van de film wordt een titelkaart getoond: “Jamal Malik is één vraagverwijderd van het winnen van 20 miljoen roepies. Hoe deed hij dit? (A) hij speelde vals, (B)hij had geluk, (C) hij is een genie, (D) het was zo voorbestemd”Jamal is een deelnemer aan de Indische versie van ‘Wie wordt multimiljonair?’,gepresenteerd door Prem Kumar (Anil Kapoor). Hij heeft reeds 10 000 000 roepiesgewonnen en heeft het tot de laatste vraag gehaald, voor 20 000 000 roepies, die devolgende dag uitgezonden wordt. Door een tip van Prem Kumar, vermoedt de politie nu datJamal vals speelt, omdat het hen ongeloofwaardig lijkt dat hij de antwoorden zou kennen ofgewoon geluk zou hebben.Jamal legt hen vervolgens uit dat de vraag over Bollywood superster Amitabh Bachchan heeleenvoudig was en hij de andere antwoorden meestal bij toeval wist, omwille van dingen diehem overkomen zijn in zijn leven. Hij vertelt dit in een aantal flashbacks die gaan over hoe hijde handtekening van Bachchan bekwam, de dood van zijn moeder tijdens anti moslimgeweld en over hoe hij en zijn broer, Salim, bevriend raakten met Latika (Rubina Ali). Hijverwijst naar Salim en zichzelf als Athos en Porthos en Latika als derde Musketier, wiensnaam ze niet kennen.In Jamals flashback worden de kinderen uiteindelijk ontdekt door Maman (Ankur Vikal)terwijl ze op een vuilsnisbelt leven. Maman is een gangster (wat de kinderen niet wetenwanneer ze hem ontmoeten) die beweert een weeshuis te hebben om zo straatkinderen terecruteren die hij traint om te bedelen voor geld voor hem. Salim is uitgekozen om deel teworden van de operatie van Maman en hem wordt gevraagd zijn broer bij Maman tebrengen om hem blind te maken (wat zijn inkomen als zingende bedelaar zou bevorderen).Salim beschermt zijn broer en samen met Latika proberen ze te ontsnappen, maar alleen hijen Jamal slagen erin om op een vertrekkende trein te springen. Wanneer Latika het handPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 17

van Salim kan grijpen, laat hij haar bewust los, waardoor ze terug wordt gevangen door demannen van Maman.De broers verdienen geld terwijl ze op het dak van treinen meereizen, goederen verkopen,portefeuilles stelen en naïeve toeristen bij de Taj Mahal bedriegen door te pretenderen datze gidsen zijn. Jamal staat er uiteindelijk op terug te keren naar Mumbai omdat hij Latika wilterugvinden, wat Salim verveelt. Ze vinden haar en ontdekken dat ze grootgebracht werddoor Maman die haar opvoedde tot een cultureel getalenteerde prostituee wiensmaagdelijkheid veel geld zal opbrengen. De broers trachten haar te redden, maar Mamankomt tussen en Salim schiet hem neer. Die moord gebruikt Salim om aan een job te gerakenbij Javed (Mahesh Manjrekar), een tegenstander van Maman.Wanneer Salim terugkeert naar de kamer waar de drie verblijven, draagt hij Jamal op dekamer te verlaten. Jamal weet dat zijn broer Latika voor zich alleen wil en valt hem aan,waarop Salim hem bedreigt met een revolver. Latika komt tussen beide en zegt Jamal weg tegaan, waarmee ze zijn hart breekt en zichzelf opgeeft voor zijn veiligheid. Omdat dehandlangers van Maman Salim zoeken, moeten hij en Latika vluchten naar een onbekendeplaats, waardoor Jamal alleen achterblijft.Jaren later heeft Jamal een job als “chai wallah” (thee bezorger) bij een call center. Wanneereen collega hem vraagt een aantal minuten zijn job over te nemen, zoekt hij naar Salim enLatika in de database en slaagt erin in contact te komen met zijn broer, die zich opgewerktheeft binnen de organisatie van Javed. Jamal vraagt hem waar Latika is. Salim is het beu en istevens verbijsterd dat zijn broer nog altijd om haar geeft en antwoordt dat ze reeds langetijd weg is. Salim nodigt zijn broer uit om bij hem te komen wonen en nadat Jamal hem volgtnaar het huis van Javed, ziet hij Latika (Freida Pinto) daar. Zij merkt hem ook op. Hij praatzich naar binnen door zich eerst voor te doen als een afwasser en daarna als kok. Het is eenemotioneel weerzien. Maar opgetogenheid verandert snel in wanhoop nadat Jamal ontdektdat Latika iets heeft met Javed. Nadat hij dit ontdekt heeft, probeert hij haar te overtuigenom weg te gaan. Zij scheept zijn voorstel af en staat erop dat hij haar vergeet en weggaat. Inplaats daarvan bekent Jamal zijn liefde voor haar en belooft haar elke dag op haar tewachten om 17u in het grootste station van Mumbai, het Chhatrapati Shivaji Terminus (CST),tot ze komt. Op een dag, wanneer Jamal daar wacht, probeert Latika hem te ontmoeten,maar ze wordt gevangen genomen door Salim en de handlangers van Javed. Javed haalt haarkaak open met een mes terwijl Salim wegrijdt en een woedende Jamal achterlaat in eenmassa omstanders.Jamal verliest opnieuw contact met Latika wanneer Javed verhuist naar een huis buitenMumbai. In een nieuwe poging haar te vinden, speelt hij mee met het populaire spel ‘Wiewordt multimiljonair?’, omdat hij weet dat ze zal kijken. Hij haalt het tot de laatste vraag,ondanks de vijandige houding van de presentator, die Jamal een fout antwoord voorzegttijdens de pauze. Op het einde van de eerste dag van het spel is er slechts één vraag over omde hoofdprijs, 20 miljoen roepies, te winnen, maar de presentator belt de politie en Jamalwordt opgepakt. Hij wordt gefolterd tijdens het verhoor, waarin de politie wil weten hoe hij,een ‘slumdog’, de antwoorden op zoveel vragen kent. Nadat Jamal zijn hele verhaal vertelt,waarin hij uitlegt hoe zijn levenservaringen hem de antwoorden boden, laat de inspecteurhem terugkeren voor de laatste vraag. Hij vindt de uitleg van Jamal weinig plausibel, maarziet dat Jamal niet wil meedoen om het geld te winnen.Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 18

In de schuilplaats van Javed ziet Latika het nieuwsbericht over de uitzonderlijke prestatie vanJamal. Salim geeft zijn autosleutel en GSM aan Latika en zegt haar te gaan en hem tevergeven voor wat hij gedaan heeft. Kort nadat Latika het huis verlaten heeft, vult Salim hetbad met geld en gaat hij erin zitten, wachtend op zijn dood. De laatste vraag voor Jamal is dederde naam te noemen van de Drie Musketiers. Als Jamal de hulplijn ‘bel een vriend’gebruikt en zijn broer probeert te bereiken, slaagt Latika er maar juist op tijd in om deoproep te beantwoorden. Ze weet het antwoord op de laatste vraag niet, maar vertelt Jamaldat ze veilig is en zegt ‘ik ben de jouwe’. Jamal gokt toevallig de juiste naam (Aramis) van dederde musketier, wiens naam ze nooit kenden, en hij wint de grote geldprijs. Tegelijkertijdwordt ontdekt dat Salim Latika heeft helpen ontsnappen. Javed en zijn handlangers brekende badkamerdeur open en Salim schiet Javed neer, waarop Salim zelf meerdere kerenbeschoten wordt. Zijn laatste woorden zijn ‘God is geweldig’. Later op de avond ontmoetenJamal en Latika elkaar in het station en ze kussen elkaar. Tijdens de aftiteling van de filmdansen Jamal en Latika, met honderden omstanders, op het lied ‘Jai Ho’.Selectie scènes en link met de stappenMaak vriendenScène 1: Salim en Jamal zijn nog kleine kinderen. Ze hebben hun moeder verloren door antimoslim geweld en moeten zonder haar verder. Ze schuilen voor een stortbui en op enkelemeters van hen, in de regen staat een meisje. Jamal noemt hen de drie musketiers. Dekinderen vinden troost bij elkaar en overleven door samen te blijven en elkaar te helpen.Mogelijke aanknooppunten voor de leerkracht:• Nieuwe vrienden maken• Vriendschap en steunScène 2: Wanneer de drie kinderen op een vuilnisbelt door Maman ontdekt worden, denkende kinderen dat ze gered zijn. Maman is een gangster, maar hij beweert dat hij een weeshuisheeft. Wat de kinderen niet weten is dat Maman straatkinderen recruteert om voor hem tebedelen. Salim wordt uitgekozen om Maman te helpen en op een bepaald moment moet hijzijn broer gaan halen zodat Maman hem blind kan maken. Dit zou zijn inkomen als zingendebedelaar bevorderen. Wanneer Salim dit plan doorkrijgt beschermt hij zijn broer en samenslaan ze op de vlucht. Maar Latika blijft achter doordat Salim haar hand lost, terwijl zeprobeert bij hen op de trein te springen.Mogelijke aanknooppunten voor de leerkracht:• Vriendschap en steun• Vriendschap en verraadDoorheen de hele film zien we voorbeelden van Salim die telkens opnieuw Jamalteleurstelt. Salim probeert op zijn manier te overleven, maar dit is heel vaak ten nadele vanJamal en Latika. Op cruciale momenten staat Salim toch weer klaar om het goede te doenvoor zijn broer. Zo helpt hij Latika te redden van Maman en schiet uiteindelijk Maman dood.Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 19

Maar wat later in de film komt Jamal er achter dat Latika bij Javed woont. Jamal spreekt afmet Latika dat hij elke dag om 17u op haar zal wachten in het station. Op een dag probeertLatika om Jamal te ontmoeten , maar ze wordt gevangen genomen door Salim en dehandlangers van Javed. Terwijl Salim wegrijdt, ziet Jamal nog hoe Javed met een mes Latikahaar kaak open haalt.Naar het einde van de film zien we hoe in de schuilplaats van Javed, gekeken wordt naar“Who wants to be a millionaire”. Latika ziet de uitzonderlijke prestatie van Jamal en besluitnaar hem toe te gaan. Salim ziet wat ze van plan is en geeft zijn autosleutel en GSM aanhaar. Hij zegt dat ze moet gaan en vraagt haar hem te vergeven voor wat hij gedaan heeftMogelijke aanknooppunten voor de leerkracht:• Grenzen in vriendschap, hoe ver kunnen vrienden bij jou gaan• Vriendschap en verraad• Vriendschap en begrip• Vriendschap en vergiffenisGa ervoorDeze stap loopt doorheen de hele film. Jamal en Salim zijn heel creatief in hun strijd om teoverleven. Ze verdienen geld terwijl ze op het dak van treinen meereizen, ze gevenrondleidingen aan toeristen,… En als hij wat ouder is heeft hij een job als thee bezorger bijeen call center.Jamal heeft een doel voor ogen, de liefde voor Latika zorgt er uiteindelijk voor dat hij zijnkans waagt om mee te doen aan het spel “Who wants to be a millionaire”.Doorheen de film zien we ook hoe hij dankzij zijn opgedane ervaringen, de juisteantwoorden op de vragen kan geven waardoor hij het spel wint. Je weet dus maar nooitwanneer bepaalde info je van pas zal komen, het leven is een grote leerschool.En op het einde van de film is zijn doel bereikt, hij is herenigd met zijn grote liefde Latika.Mogelijke aanknooppunten voor de leerkracht:• De kracht van creativiteit• Het leven als leerschool• Waar droom je van, wat drijft je, wat houdt je recht?Hou je hoofd boven waterHet leven in de sloppenwijken draait enkel rond overleven. Wie zien in de film hoe dehoofdpersonages van dag tot dag leven.Ondanks hun moeilijke leven en de tegenslagen, hebben ze toch nog plezier. Ze geven nietop. Hun vriendschap haalt hun er telkens weer door. Wanneer Jamal besluit om mee te doenaan “Who wants to be a millionaire” , wordt zijn hoop hernieuwd. Wanneer hij dan de finalehaalt en uiteindelijk wint, is hij op zijn beurt een bron van hoop voor al de mensen in desloppenwijken.Mogelijke aanknooppunten voor de leerkracht:• Vriendschap als drijfveer, kracht van vriendschap• De kracht van hoopPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 20

The Boy In The Striped PyjamasAchtergrondinformatieSamenvattingTitel: The Boy in the Striped Pyjama’sRegisseur: Mark HermanRelease: November 2008 (USA) /Hoofdrollen: Vera Farmiga, David Thewlis, Rupert Friend, AsaButterfield, Jack ScanlonGenre: DramaDuur: 94 minutenPrijzen: 1 British Independent Film Award, 1 Chicago International FilmFestivalSS officier Ralf (David Thewlis) en zijn vrouw Elsa (Vera Farmiga) hebben een 12-jarigedochter, Gretel (Amber Beattie) en een 8-jarige zoon, Bruno (Asa Butterfield). Hetvoorbeeldige gezin moet verhuizen naar het platteland wanneer vader promotie maakt. Hetnieuwe huis blijkt langs een concentratiekamp te liggen, waarvan Ralf de nieuwecommandant is. Bruno weet dit niet. Hij houdt niet van het nieuwe huis omdat hij steedsbinnen moet blijven en niet verder dan de tuin mag. Er zijn ook geen andere kinderenwaarmee hij kan spelen, behalve zijn zus. Vanuit zijn slaapkamerraam merkt Bruno een hekuit prikkeldraad op met daarachter mensen in een ‘gestreepte pyjama’. Hij denkt dat het eenboerderij is, maar het is een joods kamp. Er wordt hem verboden erheen te gaan omdatvolgens zijn vader het geen echte mensen zijn; er wordt gezegd dat ze op zijn minst tochvreemd zijn, omwille van hun kleren.Bruno gaat er stiekem toch naartoe en wordt vrienden met een joodse jongen, de 8-jarigeShmuel (Jack Scanlon), die hij ontmoet aan het hek. Shmuel vertelt Bruno dat hij joods is, datde joodse mensen opgesloten zijn door soldaten die hun kleren afgenomen hebben, en hendeze gestreepte kampkleren gaven en dat hij honger heeft. Bruno raakt verward en begint tetwijfelen aan het feit dat zijn vader een goed persoon is. Later is hij opgelucht wanneer hijeen (misleidende) propaganda film over het kamp ziet. Bruno gaat vaak terug naar het hek.Hij brengt eten voor Shmuel en ze praten en spelen samen.Een oudere joodse man, Pavel (David Hayman), is dienaar in het huis van Bruno, hij wordthard aangepakt door de luitenant van Ralf, Kotler (Rupert Friend). Pavel was vroeger eendokter en hij behandelt de wonden van Bruno wanneer die van zijn zelfgemaakte schommelvalt.Ralf huurt meneer Liszt (Jim Norton) in om Gretel en Bruno te onderwijzen, maar in realiteitbrainwasht hij hen met anti-semitische Nazi propaganda. Gretel gaat hier gretig op in enwordt een nog fanatiekere Nazi dan ze al was, ook omdat ze Kotler leuk vindt. Maar Brunoraakt in de war omdat Shmuel en Pavel vriendelijk zijn.Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 21

Ondertussen ruikt Elsa een vreemde geur die ze blijft ruiken buiten het huis, terwijl luitenantKotler passeert. Hij denkt dat ze weet wat er echt in het kamp gebeurt en zegt “ze stinkennog harder wanneer ze branden”. Elsa, die dacht dat het een werkkamp was in plaats vaneen dodenkamp, is gechoqueerd en maakt ruzie met Ralf. Uiteindelijk breekt ze.Kotler wordt berispt door Ralf en zijn vader (ook een overtuigd Nazi) omdat hij niet verteldedat zijn vader geëmigreerd is naar Zwitserland, wat ingaat tegen het bijdragen aan de‘nationale heropleving’. Kotler, die gefrustreerd is, reageert op een klein voorval – Pavelmorst wijn – door Pavel zwaar toe te takelen. Pavel wordt niet meer teruggezien in het huis.Later in de film zien we Maria, de meid, bloed opkuisen op de plaats waar Pavel in elkaargeslagen werd.Ralf, wiens moeder ook tegen de oorlog is, berispte Kotler waarschijnlijk uit wraak, omdat hijzijn mond voorbij praatte tegen Elsa.Shmuel verschijnt als nieuwe dienaar in het huis en in zijn enthousiasme geeft Bruno hemeen cakeje om te eten. Kotler begint te roepen tegen Shmuel omdat hij met Bruno praat eneten steelt. Shmuel vertelt de officier dat hij een vriend van Bruno is en dat hij de cakekreeg. Bruno is bang en ontkent alles, hij zegt dat hij Shmuel niet kent. Kotler zegt dat hijlater wel zal praten over wat er gebeurt met ratten die stelen. Shmuel wordt niet meergezien in het huis en in eerste instantie ook niet meer aan het hek. Uiteindelijk keert hijterug naar het hek met een gewond rechteroog. Bruno verontschuldigt zich. Shmuelvergeeft hem en ze worden al snel terug vrienden. Later wordt Kotler naar het frontgestuurd omdat hij niet vertelde over zijn vaders weerstand tegen het nazi-regime.Elsa beslist te verhuizen met de kinderen; Ralf gaat niet akkoord en vertelt Bruno dat Elsaniet aanvoelt dat het een goede omgeving is voor kinderen om in op te groeien. Bruno wilniet meer weggaan, omwille van zijn vriend Shmuel.Shmuel vertelt aan Bruno dat hij zijn vader niet meer vindt. Bruno vertelt hem het slechtenieuws dat hij de volgende dag, na het middageten, zal verhuizen. Bruno wil het goedmakendat hij zijn vriend in de steek liet en niet wetende dat Shmuels vader waarschijnlijk vermoordis, beslist hij Shmuel te helpen zijn vader terug te vinden. Hij komt de volgende dag terugmet een schop om een gat te graven onder het hek om zo in het kamp te geraken. Shmuelbrengt een gestreepte pyjama mee. Shmuel suggereert dat Bruno het kamp terug kanverlaten door het gat, maar Bruno weigert doordat hij gefocust is op het terugvinden vanShmuels vader.Bruno kleedt zich om en kruipt onder het hek. Hij ontdekt dat het kamp helemaal anders isdan wat hij zag in de film en hij wil terugkeren. Maar Shmuel moedigt hem aan verder tehelpen zoeken naar zijn vader. Terwijl ze zoeken in de hut van Shmuel komen bewakersbinnen en leiden ze alle aanwezigen naar een laag gebouw. De jongens en mannen moetenzich uitkleden, zogezegd voor een douche en tegen elkaar gedrukt in de gaskamer worden zevermoord.Ondertussen meldt Elsa aan Ralf (die – ironisch genoeg - in vergadering is over hetuitbreiden van de capaciteit van het creatorium) dat Bruno vermist is. Samen met GretelPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 22

lopen ze naar het kamp om hem te vinden. Ze vinden de kleren van Bruno naast het gatonder het hek. Ralf loopt door het kamp en treft een lege hut aan en beseft dat Bruno,samen met een groep joden, naar de gaskamer gebracht is. Als Ralf aankomt, zijn de jongensreeds dood en hij is er kapot van. Gretel en Elsa horen Ralf ‘Bruno!’ roepen, beseffen wat ergebeurd is en vallen in tranen op hun knieën. Een laatste shot op de kleedkamer, met velekampuniformen, wijst de kijker erop dat niet alleen Bruno en Shmuel dood zijn, maar dat ervele andere joodse mensen vermoord werden in de Holocaust tijdens W.O.II.Selectie scènes en link met de stappenMaak vriendenScène 1: In het begin van de film, wanneer de ouders aankondigen dat de vader promotiegemaakt heeft, en dat ze zullen verhuizen. Ze bevinden zich in de woonkamer, Bruno alleenin de zetel, met tegenover zich zijn ouders en zus. Bruno wil zijn vrienden niet achterlaten.Hij krijgt als antwoord dat hij in zijn nieuwe woonplaats snel nieuwe vrienden zal maken.Even later komt er een scène waarin de familie definitief wegrijdt, en de vriendjes van Brunonog even de wagen achterna lopen, totdat ze uit het zicht verdwijnen.Mogelijke aanknooppunten voor de leerkracht:• Vriendschap en afscheid (verhuizen,…)• Nieuwe vrienden makenScène 2: Alle scènes die zich afspelen aan de omheining van het concentratiekamp, tussenShmuel en Bruno, zijn een mooi voorbeeld van ‘vrienden maken’. Het gaat om eenvriendschap die alle culturele verschillen overschrijdt. Zeker de scène na het incident in hethuis, waar Bruno Shmuel verraden had, waarin Bruno vraagt of ze nog vrienden zijn. Shmuelvergeeft Bruno, en hun vriendschap wordt nog hechter.Mogelijke aanknooppunten voor de leerkracht:• Vriendschap en culturele/maatschappelijke verschillen• Vriendschap en verraad• Vriendschap en begrip• Vriendschap en vergiffenisScène 3: Naar het einde van de film toe, wanneer de vader opnieuw de verhuis aankondigt,dit keer van Bruno, zijn moeder en zijn zus. Bruno wil niet terug verhuizen, hij is gindsgelukkig nu hij een nieuw vriendje heeft, in tegenstelling tot in het begin wanneer hij Shmuelnog niet kende. Toen verveelde hij zich, wilde hij weg,…Mogelijke aanknooppunten voor de leerkracht:• Het effect van vriendschap op ons welbevindenScène 4: Op het einde van de film, wanneer Shmuel en Bruno in de gaskamer staan, elkaartrachten moed te geven en elkaars hand vastnemen.Mogelijke aanknooppunten voor de leerkracht:• Vriendschap en steunPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 23

Durf nee zeggenScène 1: In het begin van de film wanneer de vader zijn promotie viert tijdens een feest bijhen thuis. De grootmoeder zegt duidelijk nee tegen alles wat haar zoon doet voor zijn job enzijn vaderland, nee tegen de hele politieke beweging die bezig is, ondanks het gevaar datschuilt in het openbaar maken van deze mening in die periode. Dit in schril contrast met dedochter die duidelijk meegaat in alles wat haar voorgeschoteld wordt door haar vader endoor haar privé onderwijzer verder in de film. Verder in de film verandert ook de moedervan mening. Eerst is er de scène waarin ze verneemt hoe kortbij het kamp is en een eerstekeer duidelijk nee zegt tegen haar man. Later volgt de scène waarin de moeder verneemtdat de joden er ook vergast en verbrand worden, en waarin ze een afkeer krijgt van haareigen man. Vanaf dan gaat ze duidelijk in tegen zijn mening, en verandert ze van een vrolijke,optimistische en steeds opgemaakte vrouw in een sombere, sceptische en moedelozevrouw.Mogelijke aanknooppunten voor de leerkracht:• Nee zeggen VS censuur• Kritisch zijn VS volgzaamheid• Opkomen voor je mening• Belang van een eigen visie en mening in geestelijk gezond zijnScène 2: De scène midden in de film waarin Bruno in zijn hoofd alle dingen hoort die zijnvader, moeder en zijn zus zeggen over ‘de mensen op de boerderij’, de joden (“Ze zijn raar,het zijn geen mensen, het is uitschot,…”) versus het beeld dat hij in zijn hoofd heeft vanShmuel, de leuke jongen met de rare naam die een jood is maar ook zijn vriend is. Het enebeeld strookt niet met het andere. Hij laat zich de woorden en meningen van zijn ouders enzus niet zomaar volgzaam opdringen.Mogelijke aanknooppunten voor de leerkracht:• Moeilijkheid van dilemma’s• Hoe omgaan met een mening/beeld die/dat afwijkt van het gangbareScène 3: De scène waarin Shmuel in het huis van Bruno aan het helpen is en waarin BrunoShmuel een broodje aanbiedt. De soldaat betrapt hen, en Bruno ontkent dat hij bevriend ismet Shmuel en dat hij hem het eten heeft aangeboden. Hij zegt dat hij hem zelf betraptheeft, waarop Shmuel moet boeten. Bruno zit vervolgens op zijn kamer te wenen, heeft eengroot schuldgevoel en gaat op zoek naar Shmuel.Mogelijke aanknooppunten voor de leerkracht:• Ontkenning en schuldgevoel• Hoe omgaan met schuldgevoel• Eigen mening VS overmacht/druk/angstHou je hoofd boven waterIn de hele film komt het thema ‘hou je hoofd boven water’ naar boven. Bruno zoekt eenmanier om om te gaan met hun nieuwe leven en de nieuwe situatie. Hij houdt zich vast aanzijn avonturenboeken, en gaat op ontdekkingstochten. Hij bouwt een schommel, verkent deomgeving, sluit vriendschap met Shmuel,… Maar ook zijn zus probeert bijvoorbeeld haarPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 24

hoofd boven water te houden. Zij stort zich op de privélessen, op politiek en actualiteit, enzoekt toenadering tot de jonge soldaat.Mogelijke aanknooppunten voor de leerkracht:• (Op verschillende manieren) Omgaan met veranderingen• Weerbaarheid en aanpassingsvermogenGa ervoorIn de hele film komt het thema ‘ga ervoor’ naar boven. Bruno komt van een onbezorgdevrijheid terecht in nieuw, omheind huis waarin hij gevangen is. Hij breekt los, en gaat voorzijn ‘carrière’ als avonturier, ondanks het feit dat hem dit verboden wordt. Hij gaat voor zijndromen en herwint zijn vrolijkheid.Mogelijke aanknooppunten voor de leerkracht:• Het belang van dromen/doelen in geestelijke gezondheidPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 25

Geestelijke GezondheidEigenlijk is het te gek om los te lopen: over ernstigepsychische problemen wordt amper gepraat, terwijl éénop vier personen in België er mee te maken krijgt. Alleswat met psychische problemen te maken heeft, blijftzelfs dezer dagen taboe. En wat is geestelijkegezondheid eigenlijk? Is het louter de afwezigheid vanzo’n psychische problemen? Of is het meer dan dat?Geestelijke gezondheid versus psychische problemen“Gek zijn doet geen pijn.” Is dat wel zo? En wat is gek zijn dan? Slechts weinig mensenkunnen hier een antwoord op geven. Ondanks het feit dat velen onder ons ooit in ons levengeconfronteerd worden met psychische problemen, bij onszelf of bij een van onze naasten,heerst er nog veel onduidelijkheid over. De hele geestelijke gezondheidszorg, maar ookmentale fitheid in de meest brede betekenis van het woord, baadt nog in de taboesfeer.Onwetendheid speelt hierin zeker een belangrijke rol. Iedereen weet wel wat griep is enkent de symptomen ervan. Maar wat is schizofrenie exact en hoe uit dit zich? Heeft iedereendie zich een dagje down voelt een depressie?Minstens even belangrijk zijn de vooroordelen die vaak door dit gebrek aan kennis gevoedworden. Iedereen die naar een psychiater gaat, is zot. Als je een depressie hebt, moet je nietflauw zijn en maar wat harder worden. Enzovoort. Vooroordelen die bij velen onder ons nogleven. Juiste beeldvorming over psychische ziekten en geestelijke gezondheidszorg helpt onsom de onwetendheid te verkleinen en stapje per stapje het taboe te doorbreken.Daartegenover staat dat we niet mogen radicaliseren, of medicaliseren. Iedereen heeft weleens een mindere dag. Iedereen voelt zich wel eens sip, triest, teleurgesteld,terneergeslagen, machteloos, wanhopig,… Dat maakt je niet direct depressief of psychischziek. Die dipjes horen bij het leven. De 10 tips van de campagne Fit in je hoofd, die verderopaan bod komen, kunnen je helpen om met deze dipjes om te gaan en om je mentale fitheidte bewaren en te vergroten.Want geestelijke gezondheid is meer dan alleen maar de afwezigheid van psychischestoornissen. Net zoals je dankzij bijvoorbeeld Start to run aan je fysieke conditie kan werken,kan je ook altijd aan je geestelijke gezondheid werken. Daarvoor hoef je echt niet eerst ziekvoor te zijn.Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 26

Ik hield de schijn op“In alle drukte leek mijn leven mij te ontglippen. Ik greep naar de weegschaal: mijn gewichtwas het enige dat ik nog kon controleren. … Omdat mijn agenda bomvol stond, koos ik vooreen wekelijks bezoek aan een psycholoog. Maar aan het eind van die maand zei depsycholoog dat het beter was dat ik mij liet opnemen, weg van alles en iedereen om eensgoed aan mijn probleem te werken, want alleen kwam ik er niet uit. … Ik, als bekendeVlaming? Naar de psychiatrie? Wat zouden 'de boekskes' dan niet schrijven? En zelfs mijnvader wist nog van niets. Mijn eerste gedachte was: dat moet ik mijn familie besparen. Toenmijn bomma het hoorde, belde ze me onmiddellijk op: maar kind toch, dat kun je toch zelfwel oplossen? Ook zij zat met een groot vooroordeel."-- Kate Ryan (bron: pedagogisch pakket ‘Te Gek!?’)“… Op mijn zeventiende moest ik naar een gesloten instelling. Het dieetprogramma was eenmarteling. Wie zijn streefgewicht niet haalde, moest binnen blijven in het weekend en mochtgeen bezoek ontvangen. Ik leerde van andere meisjes hoe ik best mijn vinger in mijn keel konsteken, en welke laxeermiddelen het efficiëntst waren. Na die behandeling kwam ik thuis enplunderde voor het eerst de keukenkast. Anorexia werd boulimie. Twee uur na de eerste hap,nog voor de vertering begon, moest alles eruit. Als ik geen gal braakte, raakte ik in paniek.Dat ritueel herhaalde zich zo'n vijf keer per dag, bijna zes jaar lang. In de spiegel keek iknooit. Anders dan bij anorexia, was schoonheid niet belangrijk.Toen mijn vriend me verliet, dacht ik: ofwel verhang ik mezelf, ofwel kies ik voor altijd voorhet leven. Ik nam me voor om één behandeling volledig uit te zitten: tien maandenpsychoanalyse. Beetje bij beetje leerde ik mooie schilderijen en beelden maken die perfectweerspiegelden wat ik voelde. De ergotherapeut gaf me complimentjes, ik voelde mebelangrijk. Geen straf als het minder ging, niemand die in mijn bord meekeek. Ik kreeg veelsteun van de leefgroep. We mochten tot elf uur 's avonds uitgaan. Therapie werkt wel als jezoekt wat je ligt en er bewust voor kiest om je probleem aan te pakken.De dag na mijn ontslag vond ik werk. Ik werd smoorverliefd en ging in Brussel wonen. Deverdraagzaamheid van de grootstad en de band met collega's maakten me sterker. Ik gingmarketing studeren en haalde met glans mijn diploma.Ik kan nooit volledig uitsluiten dat ik bij een erge tegenslag weer dwangmatig ga eten. Maarik beschouw mezelf als genezen. Ik heb langzaam een druk sociaal leven opgebouwd. Door tegetuigen in scholen en universiteiten, hoop ik anderen te helpen.”-- Sophie (bron: pedagogisch pakket ‘Te Gek!?’)Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 27

Aan de slag in de klasStellingen (zie werkblad 1)Met de stellingen kan men op verschillende manieren aan de slag. Men kan dezemanieren ook combineren.De stelling wordt door de leerkracht geponeerd in de klas, en de leerlingen kunnen vrijhun mening geven. De leerkracht pikt hierop in en brengt een klasgesprek op gang.De leerlingen beschikken over een groen en rood papier, en steken na het horen van destelling het groen blad op als ze het eens zijn, en het rode blad als ze het oneens zijn. Deleerkracht polst naar verschillende meningen en brengt een klasgesprek op gang.De leerlingen kunnen ook in twee groepen verdeeld worden. De ene groep is het eensmet de stelling, en moet op zoek naar argumenten pro. De andere groep is het oneensmet de stelling, en moet op zoek naar argumenten contra. Na afzonderlijk overleg in elkegroep, wordt een debat gestart met de leerkracht als moderator.Nog een mogelijkheid is de carrouseldiscussie. Een aantal papieren met stellingen gaande klas rond. In groepjes noteren de leerlingen op elk blad wat ze van de stelling vinden.Het papier wordt doorgeschoven en dit tot het weer bij het eerste groepje komt. Destellingen met de commentaren worden voorgelezen en een eventuele groepsdiscussiekan ontstaan.- Psychisch ziek zijn kan iedereen overkomen.- Alleen marginalen kampen met depressies.- Alle mensen met een geestesziekte horen achter gesloten muren te zitten.- Eigenlijk zouden alle mensen wel psychische ondersteuning door een professionalkunnen gebruiken.- Mensen die psychisch ziek zijn, weten het meestal zelf niet.- Psychisch zieken worden in onze samenleving belachelijk gemaakt.- Als zou blijken dat één van mijn vrienden een psychisch probleem heeft, zou ik dezepersoon niet meer vertrouwen.- Geestesziekte is geen echte ziekte. Er bestaat dan ook geen oplossing voor.- Mensen met een psychisch probleem houden geen rekening met anderen.- Op school zou er ten allen tijde een psycholoog beschikbaar moeten zijn.- Geestelijke gezondheidszorg is net zo belangrijk als lichamelijke gezondheidszorg.- Wanneer ik zou vermoeden dat ik een psychisch probleem heb, zou ik dit meteen aaneen vertrouwenspersoon vertellen.- Mensen moeten in sommige gevallen gedwongen kunnen worden om een psychiaterof psycholoog te consulteren of opgenomen te worden in een instelling.- Eens je een psychisch probleem hebt gehad, raak je er nooit meer van af.- Psychisch zieken hebben vooral last van een zwakke wil.Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 28

Klasgesprek lied 1: “In mezelf” door Ronny Mosuse (zie werkblad 2)De leerkracht laat het lied horen of leest de tekst voor en/of geeft elke leerling een kopievan de tekst. Aan de hand van enkele vragen wordt een klasgesprek op gang gebracht.liefdeloos en naast elkaar - geen spoor van een mooi gebaar- nooit kleur bekennen, nooit eens tijd voor iets - woordenloosmaar gebruiksklaar - en passieloos, geen wonderbaarlijk toevalmeer dat opdoemt uit het nietsmoedeloos en steeds gehaast - uitgeput maar nooit uitgeraasd- en mateloos over-gestimuleerd - moe en boos want steeds telaat - een woedend hart, een kop vol haat - afgeleefd en ziekgeconsumeerdnee dat zie ik niet meer - nee dat hoor ik niet meernee dat voel ik niet meerwant, in mezelf zie ik miljoenen kleuren - in mezelf verlooptalles naar wens - in mezelf zijn enkel open deuren - in mezelf benik een prima mensdoelloos en gedreven - door een ziek geworden ideaal - de zielverloren en de levenslust - amper overleven als je - ziek wordt,word je marginaal - ten dode opgeschreven, uitgeblustnee ik zie het niet meer - nee ik hoor het niet meernee ik voel het niet meerwant, in mezelf zie ik de dingen zitten - in mezelf praat ik metiedereen - in mezelf laat niemand mij nog stikken - in mezelf benik een nummer éénmoeiteloos en razendsnel - een enkel richting naar de helgewetenloos en straffeloos - uitgekookt, mooi ingebliktde massa die het zomaar slikt - en vrijheid, ja vrijheid grenzeloosmaar, in mezelf hoef ik niets meer te vrezen - in mezelf ben jijaltijd bij mij - in mezelf ben ik al lang genezen - in mezelf ben ikal lang weer vrij - in mezelf ben ik al lang weer vrij- Welke gevoelens wekt dit lied op bij jou?- Herken je jezelf in deze tekst? Waarom (niet)?- Waarover gaat dit lied volgens jou?- Hoe ga jij om met de veeleisende en jachtige maatschappij?- Wat betekent stress voor jou?- Kan stress volgens jou tot psychische problemen leiden en hoe kan je dit proberen tevoorkomen?Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 29

Klasgesprek lied 2: “Gek zijn is gezond” door Stef Bos (zie werkblad 3)De leerkracht laat het lied horen of leest de tekst voor en/of geeft elke leerling een kopievan de tekst. Aan de hand van enkele vragen wordt een klasgesprek op gang gebracht.Hij loopt op straatRecht op z'n doel afHij ziet een vrouwHij kust haar op de mondZe schrikt, ze zegt'Jij moet gek zijn'Hij zegt 'Gek zijn is gezond'Zij wil hem slaanmaar hij kan nog net bukkenZe slaat misZe dondert op de grondZe zegt 'Há, jij moet gek zijn'Hij lachtEn danst wat in het rond, hij zegt:Gek zijn is gezondGek zijn is gezondMorgen ben ik GodVandaag ben ik NapoleonGek zijn is gezondHij kijkt haar diepDiep in de ogenHij zegt 'Jij moet de ware liefde zijn'Zij zegt 'Jij bent gek'Hij zegt 'Jij bent blond'En trouwens gek zijn is gezondZe laat zich langzaamLangzaam overwinnenZe spreekt opeens een andere taalZe zegt Ik wil vandaag opnieuw beginnenIk ben m'n hele leven al normaalGek zijn is gezondGek zijn is gezondMorgen ben ik GodVandaag ben ik NapoleonGek zijn is gezondOui, je zui, Napoleon. Mais je ne parle pas français. C'est une situationPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 30

misérable ! Et je pense,...je pense donc je suis et je suis fous, mais...Gek zijn is gezondGek zijn is gezondMorgen ben ik GodVandaag ben ik NapoleonGek zijn is gezond- Welke gevoelens wekt dit lied op bij jou?- Wat is ‘gek zijn’?- Wat betekent ‘normaal zijn’ voor jou?Mindmapping (zie werkblad 4)Elke leerling of een groepje leerlingen krijgt een groot vel papier en schrijfwaren. Zenoteren in het midden het thema, en maken van daaruit associaties en van daaruitvertakkingen naar meer verdiepende onderdelen van dit deelonderwerp. Dit wordtnadien klassikaal besproken met een grote mindmap vooraan in de klas, aangevuld doorde leerkracht of de leerlingen.- Gek- Psychische stoornissen- Depressie- Geestelijke gezondheid / mentale fitheid- Psychiatrie- VerslavingTien waarschuwingstekens van normaliteit (zie werkblad 5)Deze tien waarschuwingstekens, die eerder ludiek bedoeld zijn, kunnen het uitgangspuntvormen van een klassikaal gesprek over wat normaal en abnormaal is. Daarbij kan menmet heel concrete voorbeelden werken en de leerlingen laten nadenken over wat zij alsabnormaal beschouwen en waarom zij dit doen. Is iets abnormaal omdat het anders is,of is het dat omdat het bijvoorbeeld tegen de wet ingaat, of mensonterend is? Zijnpsychiatrische patiënten abnormaal en waarom? Men kan de leerlingen uitdagen omdatgene wat zij als abnormaal beschouwen eens voor even als normaal te zien en welkeffect dit zou hebben op het (maatschappelijk) leven.Wetenschappers over de hele wereld zwoegen op de remedie tegen 'normaliteit', eenserieuze en chronische mentale ziekte die een groot deel van de bevolking treft. Om zo snelmogelijk de ziekte bij zichzelf te constateren, bestaan de tien waarschuwingstekens vannormaliteit.Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 31

1. KOEL: Je bent koel, je houdt alles in en zet altijd een neutraal gezicht op. Je lacht of weentniet veel, en toont zelden emotie, vooral niet in het openbaar. Je psychiatrische label is"tranenloosheid".2. SERIEUS: Je doet altijd wat hoort, nooit iets ongewoons, speels, of spontaans, nooit iets"anders", iets wilds, of iets creatiefs. Je gelooft dat spelen en gek doen beneden jewaardigheid zijn en alleen voor kinderen gepast zijn. Je hebt een pychiatrisch label van"verhevenheid".3. VRIENDELIJK: Je gedraagt je altijd vriendelijk, zelfs wanneer je de persoon tegen wie jepraat niet kan uitstaan. Je zegt nooit wat je echt denkt. Je diagnose: "ongepast lachen".4. JUIST: Je doet altijd alles juist. Je draagt de juiste kleren, zegt de juiste dingen, gaat alleenom met de juiste mensen. Je weet dat er maar één juiste manier is, en dat is de jouwe. Jijwordt gediagnosticeerd als "conformiteitsziek".5. SAAI: Je conversaties, leven en leefruimte zijn saai en duf. Je gras is altijd mooi afgereden,wat er ook gebeurt. Jij bent eigenlijk een van de levende doden. Jouw psychiatrisch label is"hyperinactiviteit".6. GEHOORZAAM: Jij probeert steeds om anderen niet te beledigen, vooral mensen metmacht niet. Gehoorzaamheid staat bij jou boven je principes. Jouw psychiatrisch label is"aanpassingsziek".7. LICHTGELOVIG: Jij gelooft dat de dokter het altijd best weet, dat de media altijd dewaarheid vertelen en dat het medische model van geestesziekte wetenschappelijk bewezenis. Jouw diagnose is "normale naïviteitsstoornis".8. GEVOELENS VERMIJDEN: Jij bent niet verbonden met jezelf, met de wereld en met anderemensen. Je kiest een comfortabel pad waarbij je geen rekening moet houden met jegevoelens en je de ogen sluit voor ellende. Jij wordt gelabeld met "ernstige oogklep-itis".9. WANTROUWEN IN JEZELF: Je hebt op school geleerd dat het altijd belangrijk is om eerbiedte hebben voor hen die de macht hebben en niet te vertrouwen op je eigen gedachten. Jeleerde om 'het spel mee te spelen' en eigenlijk doe je dat nog steeds. Je gelooft in je eigenleugens en hebt een vergevorderd geval van 'schoolmanie', dat in ernstige gevallen kanleiden tot "hielenlikker-itis"10. INDOORISME: Je hebt het contact verloren met de natuur en met je eigen sterkegevoelens. Je rebelleert niet tegen de ecologische vernieling. Label: "tam".- Wat is het nut van deze waarschuwingstekens?- Waarom worden bepaalde gedragingen hier in een slecht daglicht geplaatst?- Wat wil men hier duidelijk maken?- Bestaat er een zogenaamde remedie tegen normaliteit?- Kunnen mensen té normaal zijn?Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 32

Linkswww.sad.be/SAD_TE_GEK/index.phpWebsite over Te Gek!?, een beeldvormingsproject rond geestelijke gezondheid. Te Gek!?heeft ook schoolvoorstellingen. Meer info vind je op de website.www.andersgewoon.beWebsite over beeldvorming rond geestelijke gezondheid en projecten hierrond inVlaanderen.www.ospantwerpen.beLocoregionale uitvoering Vlaams actieplan suïcidepreventie Antwerpenwww.geestiggezond.beLocoregionale uitvoering Vlaams actieplan suïcidepreventie Oost-Vlaanderenwww.preventio.beLocoregionale uitvoering Vlaams actieplan suïcidepreventie Vlaams-BrabantPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 33

NOTITIESPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 34

Vind jezelf okéVoel jij ook die behoefte om door iedereen gewaardeerd teworden? Streef je de perfectie na en wil je alles ondercontrole hebben? Dat is onmogelijk. Je hoeft helemaal nietperfect te zijn. Niemand is het. Je bent uniek en verdientrespect zoals je bent. Ook al zou je dat wel willen,veranderen kun je niet zomaar. Blijf voor ogen houden datje meer dan de moeite waard bent. Zoals je nu bent, mag jeer echt zijn.Waarom jezelf oké vinden?Jezelf aanvaarden is belangrijk. Wie zichzelf niet aanvaardt, voelt zich minderwaardig en kanzich daardoor niet gelukkig voelen. Veel mensen zijn ongelukkig omdat ze willen voldoen aanonrealistische verwachtingen. Laat je echter niet doen door een samenleving die van onsverwacht dat we allemaal mooi, slim, sexy, gezond, gelukkig en rijk zijn. Dat is niet mogelijk.Hou dus op met vergelijken. Er zijn toch altijd mensen die beter, mooier, slimmer of rijkerzijn dan jij. Doe er dus niet alles aan om beter te worden dan een ander, maar aanvaardjezelf.Mensen met een gebrek aan zelfvertrouwen denken doorgaans zeer negatief over zichzelf.Omdat ze zich zo focussen op het negatieve, krijgen ze nog een lager gevoel vaneigenwaarde. Heel vaak vergelijken ze zich met anderen en voelen zich daardoor onzeker. Zedenken dan voortdurend dat ze minder, slechter, lelijker of dommer zijn.Mensen met een gebrek aan zelfvertrouwen zijn ook steeds bezig met het lezen van degedachten van anderen. Ze interpreteren daarbij alles als een teken van afwijzing. Alsiemand hen voorbij loopt, denken ze bijvoorbeeld zoiets als: "Zie je wel dat hij/zij mij nietmag, hij/zij kijkt niet eens naar mij! Ach ja… ik zie er toch niet goed uit, dus waarom zouhij/zij naar mij moeten kijken?" Zoals je merkt denken mensen met een gebrek aanzelfvertrouwen zeer zwart-wit. Ofwel ben je een succes ofwel ben je een mislukking.Negatieve gedachten over jezelf zorgen ervoor dat je niet snel nog contact met iemand zalzoeken. Op die manier is er ook niemand die je van die negatieve gedachten kan af helpen.Integendeel, door je terug te trekken, worden je negatieve gedachten alleen maar sterker.Iemand die zich goed in zijn vel voelt, zichzelf respecteert en aanvaardt, krijgt vanzelf eenpositief zelfbeeld en zal makkelijker nieuwe mensen aanspreken.Geloof in jezelf. Schaam je niet. Focus je niet alleen op je beperkingen, maar ga ook uit vanje krachten. Denk positief. Er zijn vele zaken waar je echt goed in bent. Ga daarom maareens na wat jou bijzonder maakt. Iedereen kan aantrekkelijk zijn. Misschien ben je heelhandig of heel grappig. Misschien ben je zeer verstandig of ben je enorm sportief. Of ben jemisschien een muzikaal talent? Een kei in je vak? Zoek iets waarin je goed bent, en probeermet die eigenschap naar anderen toe te stappen.Weet dat je dikwijls veel te streng bent voor jezelf. Anderen bekijken je doorgaans veelpositiever dan je denkt. Dit komt omdat zij zich echt niet blindstaren op dat tekort van jou.Ze schenken aandacht aan jouw totale persoon met al je gebreken én vaardigheden. Probeerdus minder in te gaan op je negatieve gedachten, maar besteed meer aandacht aan dePedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 35

positieve signalen die je van anderen krijgt. Denk niet dat je weet hoe anderen over jedenken. Interpreteer reacties van anderen niet steeds negatief.Soms zijn je tekorten echt vervelend. En ja, het lijkt er soms op dat het voor jou echt moeilijkis om te geloven dat je waardevol bent. Ook al zou je dat zo graag willen, veranderen gaatniet zomaar. Dat wil daarom niet zeggen dat je je hier zomaar bij moet neerleggen. Je kan jedan misschien niet zelf veranderen, maar je kan wel je houding veranderen. Sluit je niet op,maar wees open en laat je zien.Vertrouwen hebben in jezelf komt er niet zomaar. Het is het resultaat van een langleerproces. Bepaalde ervaringen kunnen er echter voor zorgen dat het vertrouwen in jezelfvermindert. Mogelijk gevolg? Negatieve gedachten en een tekort aan zelfvertrouwen. Maarwat je hebt aangeleerd, kan je ook afleren. Hoe? Door op een andere manier te leren kijkennaar jezelf, naar de anderen en naar de wereld.Een voorbeeld. Je kan jezelf lelijk vinden, maar toch merken dat je een compliment krijgtover hoe goed je er vandaag wel uitziet. Nu kunnen er twee zaken gebeuren. Ofwel blijf je bijje overtuiging dat je lelijk bent, ("Het is puur toeval dat ik een compliment krijg want hij/zijmeent het toch niet.") ofwel stel je je zelfbeeld bij ("Gezien ik een compliment krijg, zal hetdus wel zo slecht nog niet zijn met mij.") Op basis van de reacties van anderen kan je jezelfbeeld bijstellen. Leer jezelf dus zo goed mogelijk kennen en sta open voorveranderingen!Iedereen verandert in zijn leven. Jij bepaalt echter in welke richting je verandert. Als jevooral onthoudt hoe anderen negatief op je reageren, dan word je ongelukkig. Onthoud jevooral de positieve zaken, dan ligt de weg naar geluk volledig open.Op mijn eigen benen“In 2001 ben ik uit Afghanistan naar hier verhuisd. Ik maakte veel mee in korte tijd: ik mistealles, huilde elke nacht bij het raam, zette twee maanden geen stap buiten en werd eenbeetje dik. In deze zwakke toestand was ik een geschikte prooi voor pestkoppen. Ik werddepressief. Op een dag was ik alles echt beu. Op TV speelde Linkin Park 'Somewhere I belong'.Ik zong mee, huilde en beloofde mezelf dat ik nooit meer zou afhankelijk zijn van anderemensen en dat ik mijn leven niet meer door hen zou laten leiden. Van die dag af probeer ikmezelf beter te leren kennen en mijn zelfbeeld te verbeteren. Ik lees over psychologie, doeaan woordkunst, sport. Ik doe dit omdat ik dit graag doe en om mezelf te bewijzen. Ik hebvrienden en familie. Ik vertrouw hen en hou van hen, maar ik weet nu dat ik op mezelf moetvertrouwen en dat de eerste stap tot geluk is jezelf aanvaarden zoals je bent. Je moetluisteren naar je hart en als er niemand is die je kan helpen, kun je altijd op jezelf rekenen,want je bent je eigen beste vriend..”-- SoniaPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 36

Aan de slag in de klasStellingen (zie werkblad 6)Met de stellingen kan men op verschillende manieren aan de slag. Men kan dezemanieren ook combineren.De stelling wordt door de leerkracht geponeerd in de klas, en de leerlingen kunnen vrijhun mening geven. De leerkracht pikt hierop in en brengt een klasgesprek op gang.De leerlingen beschikken over een groen en rood papier, en steken na het horen van destelling het groen blad op als ze het eens zijn, en het rode blad als ze het oneens zijn. Deleerkracht polst naar verschillende meningen en brengt een klasgesprek op gang.De leerlingen kunnen ook in twee groepen verdeeld worden. De ene groep is het eensmet de stelling, en moet op zoek naar argumenten pro. De andere groep is het oneensmet de stelling, en moet op zoek naar argumenten contra. Na afzonderlijk overleg in elkegroep, wordt een debat gestart met de leerkracht als moderator.Nog een mogelijkheid is de carrouseldiscussie. Een aantal papieren met stellingen gaande klas rond. In groepjes noteren de leerlingen op elk blad wat ze van de stelling vinden.Het papier wordt doorgeschoven en dit tot het weer bij het eerste groepje komt. Destellingen met de commentaren worden voorgelezen en een eventuele groepsdiscussiekan ontstaan.- Wees jezelf, niemand kan dat beter dan jij. En er zijn al anderen genoeg.- Echte schoonheid zit vanbinnen.- De kleren maken de man.- Wie er goed uitziet heeft altijd een streepje voor.- Schoonheid heeft niets te maken met objectieve kenmerken maar alles metuitstraling.- Lelijke eendjes horen nergens bij. Als je niet meedoet hoor je er niet bij.- Je diepste angst is dat je niet iemand bent om van te houden.Klasgesprek lied: “True colors” door Cyndi Lauper (zie werkblad 7)De leerkracht laat het lied horen of leest de tekst voor en/of geeft elke leerling een kopievan de tekst. Aan de hand van enkele vragen wordt een klasgesprek op gang gebracht.You with the sad eyesDon’t be discouragedOh I realizeIt’s hard to take courageIn a world full of peopleYou can lose sight of it allAnd the darkness inside youCan make you feel so smallBut I see your true colorsShining throughPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 37

I see your true colorsAnd that’s why I love youSo don’t be afraid to let them showYour true colorsTrue colors are beautiful,Like a rainbowShow me a smile then,Don’t be unhappy, can’t rememberWhen I last saw you laughingIf this world makes you crazyAnd you’ve taken all you can bearYou call me upBecause you know I’ll be thereAnd I’ll see your true colorsShining throughI see your true colorsAnd that’s why I love youSo don’t be afraid to let them showYour true colorsTrue colors are beautiful,Like a rainbow (when I last saw you laughing)If this world makes you crazyAnd you’ve taken all you can bearYou call me upBecause you know I’ll be thereAnd I’ll see your true colorsShining throughI see your true colorsAnd that’s why I love youSo don’t be afraid to let them showYour true colorsTrue colorsTrue colorsShining throughI see your true colorsAnd that’s why I love youSo don’t be afraid to let them showYour true colorsTrue colors are beautiful,Like a rainbow- Welke gevoelens wekt dit lied op bij jou?Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 38

- Waarover gaat dit lied volgens jou?- Hoe moeilijk of makkelijk is het om helemaal jezelf te zijn?- Wat kan iemand ervan weerhouden helemaal zichzelf te zijn?Klasgesprek gedicht: “Wees niet bang” door Freek de Jonge (zie werkblad 8)De leerkracht leest het gedicht voor en/of geeft elke leerling een kopie van het gedicht.Aan de hand van enkele vragen wordt een klasgesprek op gang gebracht.wees niet bangje mag opnieuw beginnenvastberaden doelbewustof aarzelend op de tasthoud je aan regelsvolg je eigen zinnenlaat die hand maar losof houd er juist een vastwees niet bangvoor al te grote dromenga als je het zeker weeten als je aarzelt wachthoe ijdel zijn de dingendie je je hebt voorgenomenhet mooiste overkomt jehet minste is bedachtwees niet bangvoor wat ze van je vindenwat weet je van een anderals je jezelf niet kentverlies je oorsprong nietdoor je te snel te bindenhet leven lijkt afwisselendmaar zelfs de liefde wentwees niet bangje bent een van de velenen tegelijk is ermaar een als jijdat betekentdat je vaak zult moeten delenen soms zult moeten roepenlaat me vrijPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 39

- Welke gevoelens wekt dit gedicht op bij jou?- Herken je jezelf hierin?- Ben jij bang om wat anderen van jou vinden? Waarom (niet)?- Hoeveel invloed hebben (de ideeën van) anderen wie jij bent?- Denk jij dat je jezelf kent? Kun je jezelf ooit echt kennen?- Wat betekent uniek zijn voor jou?Kringgesprek (zie werkblad 9)De leerlingen en leerkracht nemen plaats in een cirkelvormige opstelling. De leerkrachtleest een vraag voor. De leerkracht leidt het gesprek maar zorgt ervoor dat de leerlingenvrij hun zegje kunnen doen over het onderwerp.- Wat betekent schoonheid voor jou?- Kijk eens in jouw leven: wie vind jij ‘mooi’? Wat maakt hen bijzonder?- Wie bewonder je? Wat maakt die persoon in jou wakker? Heeft dat te maken metinnerlijk en/of uiterlijke kenmerken? Wat heeft die persoon dat je zelf ook zou willenhebben/zijn? Hoe anders zou je leven er uitzien als je ook zo was?- Wat vind je positief aan jezelf (sterke kanten)? Geef minstens 3 kenmerken. Somskunnen sterke kanten je ook in de weg staan. Zoek een voorbeeld.- Wat vind je niet zo goed aan jezelf (zwakke kanten – uitdagingen)? Zoek 1 eigenschapdie je niet zo goed vind. Kijk daarna eens of je in die eigenschap ook iets positief kanzien.- Omschrijf jezelf in 3 woorden.- Hoe zouden je vrienden je omschrijven in 3 woorden?- Hoe zou je willen dat anderen je omschrijven? Waarom?- Wanneer ben je oprecht trots op jezelf geweest? Wat maakte dat je zo’n goed gevoelhad over jezelf?- Wat is het mooiste compliment dat je ooit hebt gekregen? Wanneer en van wie? Watdeed het met je?- Bij wie kan je echt jezelf zijn?- Kan je echt van anderen houden als je niet van jezelf houdt?Linkswww.onaantrekkelijk.beWebsite over het overmatige belang dat aan het uiterlijk wordt gehechtwww.tijdvoorechteschoonheid.beWebsite over het overmatige belang dat aan het uiterlijk wordt gehechtwww.maggezienworden.beWebsite over het overmatige belang dat aan het uiterlijk wordt gehechthttp://www.vvm-vzw.beWebsite voor en over verlegen mensenPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 40

NOTITIESPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 41

Praat eroverIn je hoofd kan een muis een olifant baren. Je gevoelensoverweldigen je, ze dringen zich op, halen je uit jeconcentratie en verstoren je nachtrust. Door er met iemandover te praten, krijgen de dingen een naam en krijg jij er vatop. Je ziet beter wat er aan de hand is en wat je eventueelkunt doen. Een goede gesprekspartner kan daarbij helpen.Dat je erover durft te praten, ziet hij eerder als een tekenvan sterkte dan van zwakte.Waarom erover praten?Door met iemand te praten over je zorgen, is er een kans dat de ander jouw probleem kanverhelpen. Hij weet misschien iets waaraan jij nog niet gedacht hebt. Door zijn woorden kanje misschien anders gaan denken over het probleem. Misschien zegt je gesprekspartner weliets waarvan je dan denkt: "Zo had ik nog niet bekeken,", "Daar had ik nog niet aan gedacht,"of "Inderdaad, ik moet professionele hulp zoeken voor mijn probleem."Als twee mensen over een probleem denken, dan weten ze doorgaans een stuk meer. Als jeweet dat er iemand naar je luistert en begrip heeft voor jouw probleem, dan krijg je hetgevoel dat je er niet meer alleen voor staat.Praten over een probleem, is als het masseren van een pijnlijke spier. Problemen die andersdreigen vast te roesten, worden losgeweekt. Veel wetenschappers komen tot dezelfdeconclusie: door woorden te zoeken voor wat er in je omgaat, maak je vage gedachtenconcreet. Verwarde gevoelens worden ontrafeld en krijgen een naam. Wat zich binnen in jeafspeelt, wordt minder bedreigend. Stop je problemen dus niet weg. Lucht je hart als je hetnodig vindt. Deel je gevoelens met anderen. Het is een cliché, maar praten helpt echt.Door te praten over je problemen, bouw je een bepaalde relatie op. Je hebt contact metiemand en dat op zich kan al een leuk gevoel geven. Als je met iemand kan praten, kan het jehelpen om minder te piekeren.Misschien denk je dat je niet begrepen zal worden of dat de ander je maar vreemd vindt.Bang om uitgelachen te worden? Dikwijls fluistert je eigen angst je dat in. Het kan immersevengoed dat die ander echt met je meeleeft. Je hebt dan iemand gevonden die jouw kijk ophet leven apprecieert en ondersteunt. En net daardoor wordt het voor jou makkelijker omvervelende en verwarrende gedachten bij jezelf te aanvaarden. Als je niet praat over jeproblemen, dan blijf je er zelf mee rondlopen en raak je misschien geïsoleerd of depressief.Misschien denk je dat de anderen je een zwakkeling zullen vinden. Je schaamt je voor jeprobleem en het feit dat je er met iemand wilt over praten. Opnieuw ben je eigenlijk te bangom te praten. Toch moet je het proberen. Je probleem ter sprake brengen is zeker geenzwakte. Integendeel, het vergt moed toe te geven dat het even niet zo goed met je gaat.Anderen zullen je eerlijkheid waarderen en helpen zoeken naar een oplossing.Als je een schokkende gebeurtenis hebt meegemaakt, kan het gebeuren dat bepaaldebeelden je blijven achtervolgen. Je moet die beelden in woorden proberen te gieten. Dat kandoor te praten. Wat massief is, moet vloeibaar worden. Wees echter realistisch, als je vindtdat praten niet helpt, dan moet je beroep doen op een professionele hulpverlener.Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 42

Soms lijkt het of er niemand is waarmee je kan praten. Het lijkt er dan op alsof je er alleenvoor staat. Dat is niet zo. Kijk rond jou en durf naar mensen toe te stappen. Je vindt vastiemand die naar je verhaal wil luisteren. De eerste zorg zou je eigenlijk moeten kunnenvinden bij je buren, vrienden, familie of collega's. Stap dus niet meteen naar eenhulpverlener. Misschien lucht het gewoon op met een bekende te praten. Luisteren enelkaar helpen, dat zou eigenlijk de gewoonste zaak van de wereld moeten zijn. Helaas levenvele mensen een jachtig leven en hebben ze geen tijd meer om echt met elkaar bezig te zijn.Dat is jammer.Vind je dus toch niemand, dan kan je altijd naar je huisarts stappen of bellen of chatten naareen vrijwilliger van anonieme telefoondiensten. Tele-onthaal (tel.nr. 106) staat bijvoorbeeldopen voor jouw verhaal en zal jou zeker niet veroordelen. Alles kan je met deze mensenbespreken. Maak er dus gebruik van, ze zijn er voor jou.Je hoeft niet steeds uren en uren met iemand te praten. Gewoon eens kort je emotiestonen, kan al echt deugd doen. Soms is het heel moeilijk om je gevoel te verwoorden. Somszal de ander je ook niet goed begrijpen. Check dus of je gesprekspartner je begrepen heeft.Als de ander geen tijd of geen zin heeft om met jou te praten, respecteer dat dan. Dring nietteveel aan, want een zinvol gesprek zal je toch niet bekomen. Begrijp dat niet iedereen altijdtijd voor je heeft. Beschouw dat niet meteen als een afwijzing. Het kan gewoon zijn dat diepersoon echt geen tijd heeft. Vraag of hij misschien morgen een moment heeft om eens tepraten.Nog één druppel en de emmer loopt over…“Ik vertel niet veel over mezelf. Als iemand een grof woordje over me zegt dan komt dit hardaan. Mijn probleem is dat ik er met niemand kan over praten. Soms ga ik in mijn kamer enbegin hard te wenen omdat het me allemaal teveel is. De laatste druppel lijkt in de emmergevallen. Daarna is mijn emmer terug leeg, maar ik laat hem steeds weer vollopen. Ik hadeen gesprek met mijn papa. Hij zei dat ik iedere dag aan iemand moest vertellen wat er opschool is gebeurd. Ik heb het geprobeerd en het lukt. Mijn emmer blijft leeg!!!”-- CharlottePedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 43

Aan de slag in de klasStellingen (zie werkblad 10)Met de stellingen kan men op verschillende manieren aan de slag. Men kan dezemanieren ook combineren.De stelling wordt door de leerkracht geponeerd in de klas, en de leerlingen kunnen vrijhun mening geven. De leerkracht pikt hierop in en brengt een klasgesprek op gang.De leerlingen beschikken over een groen en rood papier, en steken na het horen van destelling het groen blad op als ze het eens zijn, en het rode blad als ze het oneens zijn. Deleerkracht polst naar verschillende meningen en brengt een klasgesprek op gang.De leerlingen kunnen ook in twee groepen verdeeld worden. De ene groep is het eensmet de stelling, en moet op zoek naar argumenten pro. De andere groep is het oneensmet de stelling, en moet op zoek naar argumenten contra. Na afzonderlijk overleg in elkegroep, wordt een debat gestart met de leerkracht als moderator.Nog een mogelijkheid is de carrouseldiscussie. Een aantal papieren met stellingen gaande klas rond. In groepjes noteren de leerlingen op elk blad wat ze van de stelling vinden.Het papier wordt doorgeschoven en dit tot het weer bij het eerste groepje komt. Destellingen met de commentaren worden voorgelezen en een eventuele groepsdiscussiekan ontstaan.- Praten over problemen is voor watjes.- Praten over problemen lucht op.- Vrienden en familie moeten altijd onbevooroordeeld luisteren.- Therapeuten en psychologen zijn er voor zieke/zwakke mensen.- Op school zou er te allen tijde een psycholoog moeten beschikbaar zijn.- Zeggen waar je mee zit, is gemakkelijk.- Wanneer ik me niet goed voel, vertel ik dat onmiddellijk aan iemand.- Praten over emoties maakt je kwetsbaar.- Praten helpt tegen eenzaamheid.- Over gevoelens praten is gemakkelijker bij vreemden dan bij vrienden of familie.- Vrouwen praten gemakkelijker over hun gevoelens dan mannen.- Het is moeilijk om te weten hoe je moet reageren als iemand zegt dat hij/zij zich nietgoed voelt.- Praten over hoe je je voelt helpt je niet vooruit, je moet gewoon doorgaan met jeleven.Klasgesprek gedicht 1: “Impasse” door Toon Hermans (zie werkblad 11)De leerkracht leest het gedicht voor en/of geeft elke leerling een kopie van het gedicht.Aan de hand van enkele vragen wordt een klasgesprek op gang gebracht.de man was moe, hij zag het leven niet meer zittenhij zag zichzelf alleen maar zitten op z'n stoelhij had geen kracht meer om z'n tuintje om te spittenen kreeg een grenzeloos, vereenzaamd, leeg gevoelPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 44

toen heeft hij heel lang aan zijn kamerraam gezetenalsof hij wachtte op een teken, een geluidvan buitenaf, dat hem weer nieuwe kracht zou gevenmaar tevergeefs keek hij er elke dag naar uitzo heeft hij héél lang aan dat stille raam gezetende tuin werd groen en toen weer grijs en toen weer groentotdat hij godzijdank ten slotte heeft begrependat er geen teken kwam ... dat hij het zelf moest doen- Welke gevoelens wekt dit gedicht op bij jou?- Wat moet hij zelf doen volgens jou?- Kan dit iedereen overkomen? Waarom (niet)?- Kan over je gevoelens spreken helpen?- Voel jij je soms eenzaam, en helpt erover praten dan om dat gevoel te doorbreken?Klasgesprek gedicht 2: “Vlinders” door Johanna Kruit (zie werkblad 12)De leerkracht leest het gedicht voor en/of geeft elke leerling een kopie van het gedicht.Aan de hand van enkele vragen wordt een klasgesprek op gang gebracht.Zoals de zachte nachtgeluidenstil komen dwalen in je droomraken gedachten je soms aan.Dat moeders ook dood kunnen gaan.Dat vaders ook wel eens kunnen huilenEn dat je nooit weet wat er komt.Hoe kun je een gedachte laten zwijgen?Het zijn net vlinders: kun je vlinders slaan?Je wilt gewoon dezelfde blijvenEn dat er niemand weg zal gaan- Welke gevoelens wekt dit gedicht op bij jou?- Hoe ga je om met piekeren of opflakkerende gedachten?- Als je piekert, helpt het dan om erover te praten?- Praat jij gemakkelijk over jouw gedachten en bekommernissen?Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 45

Mindmapping (zie werkblad 13)Elke leerling of een groepje leerlingen krijgt een groot vel papier en schrijfwaren. Zenoteren in het midden het thema, en maken van daaruit associaties en van daaruitvertakkingen naar meer verdiepende onderdelen van dit deelonderwerp. Dit wordtnadien klassikaal besproken met een grote mindmap vooraan in de klas, aangevuld doorde leerkracht of de leerlingen.- Emoties- Psycholoog- Geestelijke Gezondheidszorg- Assertiviteit- HulpVertelronde (zie werkblad 14)De leerlingen zitten in een kring. De leerkracht heeft een enveloppe waarop vragenstaan zowel rond het thema als dagdagelijkse en grappige vragen. De leerkracht start zelfdoor een kaartje te nemen en de vraag te beantwoorden. De enveloppe wordtdoorgegeven aan alle leerlingen. Hierna kan met het thema en de methodiek gestartworden.- Met wie praat je liefst als je(boos/verdrietig/bang/blij/opgelucht/eenzaam/ongelukkig/…) bent?- Praat jij gemakkelijk over je gevoelens?- Voel jij jezelf kwetsbaar als je over je gevoelens praat?- Vind je het gemakkelijk om over jouw mening te praten?- Pieker je vaak?- Vind je dat je een goed luisterend voor bent voor jouw vrienden/familie?- Zou je liever met vrienden, familie of ‘vreemden’ praten als je met een probleem zit?- Ken je Tele-Onthaal / Kinder- en jongerentelefoon en wat denk je hierover?- Heb je het gevoel dat anderen jou altijd begrijpen als je over jezelf/je emoties praat?- Voel je je opgelucht als je over jouw gevoelens/problemen/bekommernissen gepraathebt?Oefening Fit in je hoofd: voorbereiden op een intiem gesprekGeef de leerlingen volgende oefening in de klas of als huiswerk. Deze oefening helptmensen om zich individueel voor te bereiden op een moeilijk/intiem gesprek. Doel vandeze oefening is om de methodiek mee te geven aan de leerlingen: hoe kunnen zij zichvoorbereiden op een moeilijk/intiem gesprek. De bedoeling is niet om hunbekommernissen, problemen of gevoelens klassikaal te bespreken.Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 46

- STAP 1: Vraag aan de leerlingen om na te gaan of er iets is waar zij momenteel overpiekeren, waar zij het lastig mee hebben, en waarover zij wel met iemand zoudenwillen praten. Maak duidelijk dat de inhoud van deze bekommernis niet klassikaalgedeeld zal worden, ook niet in de loop van de oefening.- STAP 2: Vraag hen vervolgens na te denken met wie ze dat gesprek zouden willenvoeren. Deze oefening vindt eerst plaats in hun fantasie, dus ze kunnen hunverbeelding de vrije loop laten. Als het zou helpen dat gesprek te voeren met iemanddie ze amper kennen, met iemand die overleden is, met iemand met wie ze ruziehebben, met iemand die een andere taal spreekt, ... dan kan dat.- STAP 3: Geef de leerlingen de opdracht (thuis of in de klas) een brief te schrijven aandie persoon over datgene dat op hun maag ligt. Tips en opmerkingen diemeegegeven kunnen worden:• Het voordeel van een brief is dat je je ideeën volledig kwijt kunt zonderdat iemand je tegenspreekt. Ook kan je rustig nadenken over hoe je hetduidelijkst onder woorden kan brengen wat je wil zeggen. Achteraf kan jenalezen en eventueel corrigeren.• Bedenk goed wat je de ander duidelijk wilt maken en wat je daarmee wiltbereiken. Probeer heel duidelijk te omschrijven wat er precies gebeurd isen welk gevoel dat bij jou heeft teweeggebracht. Je beschrijft best hetgedrag van de andere persoon en het effect dat het op jou had in plaatsvan iets over de persoonlijkheid (het karakter, …) van de ander. Datkwetst minder.Een voorbeeld van hoe het niet moet:“Jan is ongelooflijk lui en arrogant.” Als Jan tegenover jou zit, wordt hijwaarschijnlijk boos en wil hij jou het tegendeel bewijzen. Maar ook eenderde kan dat in twijfel trekken en zeggen dat hij Jan toch anders kent.Een voorbeeld van hoe het wel kan:“Ik was heel bang dat er iets zou mislopen met het ophangen van datdure schilderij en dus vroeg ik Jan om me te helpen. Toen ik het hemvroeg, lachte hij en vroeg hij me of ik misschien nog nooit een hamer inmijn handen gehad had. Ik was razend en hopeloos tegelijk ...” Jan zalzich hierdoor minder aangevallen voelen.• Als je brief klaar is, herlees hem dan. Bedenk hierbij heel nadrukkelijk ofhet dat is wat je wilt zeggen en welk effect het op je gesprekspartner zoukunnen hebben. Corrigeer en blijf corrigeren tot je er zelf een voldaangevoel bij hebt.- STAP 4: Start nadien een gesprek met de leerlingen. Bedoeling is niet dat het gaatover de inhoud van de brief, maar over de oefening zelf. Enkele mogelijke vragenvoor dit gesprek:• Hoe heb je dit ervaren?• Was het makkelijk om dit neer te schrijven?• Heeft dit lang geduurd?• Heb je dikwijls correcties doorgevoerd in de brief?• Heeft dit jou opgelucht?• Zou je dit gesprek ook effectief willen aangaan met die (of een andere)persoon, of was het neerschrijven voldoende?Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 47

• Zou je jouw gevoelens gemakkelijker naar buiten kunnen brengen via eengedicht, een tekening, muziek,… dan een brief?- STAP 5: Eindig de oefening door de volgende tips mee te geven aan de leerlingenvoor het geval zij na het schrijven van de brief het gesprek ook écht willen aangaanmet die (of een andere persoon):• Denk na over de manier waarop jij dit gesprek wil hebben: onder 4 ogen,per telefoon, eerst de brief sturen en dan uitnodigen voor een gesprek, debrief versturen zonder gesprek,… Ga voor wat je zelf het liefst zou hebben,niet wat de andere misschien graag zou hebben. De kans dat het dan lukt,is immers groter.• Ga na wanneer je best met die persoon kan praten. Timing is heelbelangrijk, bedenk een moment waarop die persoon écht tijd voor jou kanmaken en tijd heeft om te luisteren.• Lees de brief nog eens na voor je aan het gesprek begint zodat het heelduidelijk is voor jou wat je wilt zeggen.• Wacht niet te lang met het onderwerp op tafel te gooien. Hoe langer jewacht in een gesprek, hoe moeilijker het wordt erover te beginnen.• Verifieer of je gesprekspartner jou goed begrepen heeft. Word niet boosals dat niet zo is. Je inleven in iemand anders is niet makkelijk. Zeggewoon dat je het anders bedoelt, en vertel eventueel een stuk van jeverhaal opnieuw.Linkswww.zelfhulp.beWebsite over zelfhulpwww.werkgroepverder.beWerkgroep Verder - Website voor nabestaanden van zelfdodingwww.tegenkanker.beWebsite van de Vlaamse Liga tegen Kanker over kanker en vooral hoe ermee om te gaanwww.prettiggeleerd.beWebsite met een overzicht van alle activiteiten die sociaal-culturele organisaties inVlaanderen aanbieden, zoals cursussen over persoonlijkheidsvorming, relatievorming,sociale en communicatieve vaardigheden. Kijk bij zoeken op thema.Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 48

NOTITIESPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 49

BeweegPieker jij je soms ook suf: dat stomme gepieker dat energievreet. Je kunt er echt iets tegen doen. Kies eenlichaamsactiviteit die je leuk vindt: fietsen, wandelen,joggen, voetballen, dansen,… Je gaat vanzelf minderpiekeren, je verhoogt je energiepeil en jedoorzettingsvermogen. Bovendien krijg je er een heerlijkontspannen gevoel van. Gezonde vermoeidheid verbetertook je slaap. Bewegen kan simpel zijn: met de fiets naar debakker, te voet naar het station, de trap nemen in plaatsvan de lift, …Waarom bewegen?Er zijn heel wat redenen om te bewegen! Als je dagelijks voldoende beweegt, voel je jepsychisch, lichamelijk en sociaal veel beter.Psychische voordelen• Je zal je minder neerslachtig of angstig voelen als je voldoende beweegt.• Je leert je beter afstemmen op je (fysieke) grenzen en hiermee rekening te houden.• Het maakt je energieker, verbetert je humeur en geeft je een prettig gevoel.• Het is ontspannend voor je geest en je kan ontstressen.• Na het sporten kan je makkelijker slapen.• Je hebt een betere concentratie.• Als je een sport kiest die je graag doet, wordt het vast een succes. Deze ervaringenfleuren je op en zorgen voor een goed zelfbeeld.Lichamelijke voordelen• Verminderde kans op hart- en vaatziekten, maar ook op ziekten of aandoeningen zoalsdiabetes, kanker, verhoogde bloeddruk of botontkalking.• Bewegen verlaagt je totale vetgehalte in je bloed en verbetert de verhouding tussengoede en slechte cholesterol in je lichaam.• Terwijl je gewrichten versoepelen, versterken je spieren en botten.• Je adrenaline verbetert en de elasticiteit van je longen neemt toe.• Het gaat beter met je spijsvertering.• Je uithoudingsvermogen bij fysieke inspanningen neemt toe.• Makkelijker om je gewicht onder controle te houden.Sociale voordelen• Je ziet vrienden, familie, buren, collega's,...• Je leert nieuwe mensen kennen die eenzelfde interesse delen. Je kan nieuwe vriendenmaken.• Als je een ploegsport kiest, maak je deel uit van een groep die zich samen inzet vooreen goed resultaat.• Als je afspreekt met vrienden om te sporten, word je gestimuleerd om de deur uit tegaan, zelfs als je er al eens minder zin in hebt.• Jezelf opleggen om de deur uit te gaan en te sporten is de belangrijkste en vaak ook demoeilijkste stap. Hou vol!Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 50

Volgens Van Dale betekent bewegen ‘het van plaats, stand of houding veranderen’. Datklinkt niet moeilijk, vandaar dat beweging eigenlijk een vast deel zou moeten zijn van iederslevensstijl. Sommige mensen willen graag sporten, maar ze vinden er de tijd niet meer voor.Je leven moet niet volledig omgekeerd worden of gereorganiseerd worden om voldoende tebewegen. Beweging zit vaak in de kleine dingen.Het komt erop neer om minder passief te leven. Denk eraan dat je om voldoende tebewegen echt geen atleet moet zijn. Als je dagelijks een half uur matig intensief beweegt, isdat eigenlijk al voldoende. Matig betekent dat je hartslag versnelt, maar dat je nog makkelijkmet iemand kan praten. Je mag het dus rustig aan doen. Stelselmatig een beetje bewegenhelpt een pak meer dan even heel intensief bewegen. Kies daarom een vorm van bewegenwaar je plezier aan beleeft. Dat helpt je om het lang vol te houden.Bouw regelmaat in je bewegingsactiviteit en zoek geen excuses om het een keer over teslaan. Bewegen vereist een zekere discipline.De bewegingsactiviteit hoeft niet in één keer te gebeuren. Ook kortere periodes waarin jebijvoorbeeld de trap neemt, een wandeling maakt of huishoudelijk werk doet, kunnen eenpositief effect hebben op de gezondheid. Kinderen en jongeren tot 18 jaar hebben dagelijkseen uur matig intensieve lichamelijke activiteit nodig. Daarbovenop zouden ze best nog tweekeer per week aan sport doen om hun lichamelijke fitheid te verbeteren of te handhaven.Jongeren zitten een hele dag stil in de klas, op hun stoel, in dezelfde houding. Het idealemoment voor bewegingstussendoortjes is tussen de lessen. Als leerkracht kan je kleineopdrachten geven die de leerlingen doen bewegen. De aandacht verbetert en het komt desfeer in de klas ook ten goede.Sporten is gezond, maar zoals dat meestal geldt is teveel niet meer gezond. Dus ook sportenmoet met mate, binnen de grenzen. Het is belangrijk dat de sporter aandacht heeft voor zijnmogelijkheden en beperkingen. Bouw je training langzaam op en las geregeld een rustdag in.Probeer niet sneller te gaan dan je lichaam kan volgen, dat geeft meer schade danverbetering aan je conditie. Wees dus waakzaam voor pijntjes en kwaaltjes en luister naar jelichaam. Denk niet ‘doorbijten!’, want je hebt sneller een blessure dan je denkt.Zoek een sport die bij jou en je lichaam past. Je zal het niet alleen langer volhouden, maarhet zal je fysiek ook meer baten. Indien mogelijk doe je beter aan meerdere sporten dantelkens dezelfde, zo worden niet telkens opnieuw dezelfde gewrichten en spieren belast.Sporten met vrienden helpt je erdoor“Vorig jaar verloor ik mijn vriendin aan een ander. Voor mij was dit een enorme klap. Ik slootme voortdurend op en zette geen stap meer buiten. Ik liet zelfs niemand meer binnen. Ik atbijna niets en zag het gewoon niet meer zitten. Enge gedachten spookten door mijn hoofd. Ikwilde niet meer verder. Tot… ik letterlijk ging lopen van al mijn problemen. Ik trok mijnloopschoenen aan en kon mijn gedachten verzetten door uren in de bossen te lopen. In hetbegin was dit alleen, maar omdat ik buiten liep, zag ik ook weer mijn vrienden. Zijbewonderden me, hadden misschien ook medelijden en zo begonnen ze mee te lopen. Nu hadik terug mensen om te praten over mijn problemen en zo werd ik zowel fysisch als psychischfit. Een aanrader dus.”-- T.Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 51

Aan de slag in de klasStellingen (zie werkblad 15)Met de stellingen kan men op verschillende manieren aan de slag. Men kan dezemanieren ook combineren.De stelling wordt door de leerkracht geponeerd in de klas, en de leerlingen kunnen vrijhun mening geven. De leerkracht pikt hierop in en brengt een klasgesprek op gang.De leerlingen beschikken over een groen en rood papier, en steken na het horen van destelling het groen blad op als ze het eens zijn, en het rode blad als ze het oneens zijn. Deleerkracht polst naar verschillende meningen en brengt een klasgesprek op gang.De leerlingen kunnen ook in twee groepen verdeeld worden. De ene groep is het eensmet de stelling, en moet op zoek naar argumenten pro. De andere groep is het oneensmet de stelling, en moet op zoek naar argumenten contra. Na afzonderlijk overleg in elkegroep, wordt een debat gestart met de leerkracht als moderator.Nog een mogelijkheid is de carrouseldiscussie. Een aantal papieren met stellingen gaande klas rond. In groepjes noteren de leerlingen op elk blad wat ze van de stelling vinden.Het papier wordt doorgeschoven en dit tot het weer bij het eerste groepje komt. Destellingen met de commentaren worden voorgelezen en een eventuele groepsdiscussiekan ontstaan.- Van sporten word je moe.- Ik sport alleen om te vermageren.- Sporten is gevaarlijk, je krijgt gemakkelijk blessures.- Door sporten voel je je beter in je vel.Klasgesprek gedicht: “Sportgek” door Johannes Steur (zie werkblad 16)De leerkracht leest het gedicht voor en/of geeft elke leerling een kopie van het gedicht.Aan de hand van enkele vragen wordt een klasgesprek op gang gebracht.Ik pak mijn schoenenStrik mijn vetersIk delf zuurstofEn maak metersIk ren geheelVerschoond van pijnAls een robotAls een trein!Ik snel nu voortVertrap de stenenZijn dit welMijn eigen benen?Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 52

Mensen, kijk danZie me gaanZie dit lichaamToch eens aan!Wanneer ik hoestDan proef ik bloedIk wil ook kotsenAls het moetIk ben nu werkelijkNiet te stuitenIk ga mezelfTotaal te buitenEn preciesZoals ik trainHaast ik ookDoor ‘t leven heen- Welke gevoelens wekt dit gedicht op bij jou?- Is dit gezond sporten volgens jou?- Wat is voor jou gezond zijn / gezond bewegen / gezond sporten?Klasgesprek lied: “Komaan met dat lijf” door Raymond van het Groenewoud (ziewerkblad 17)De leerkracht laat het lied horen of leest de tekst voor en/of geeft elke leerling een kopievan de tekst. Aan de hand van enkele vragen wordt een klasgesprek op gang gebracht.Dit lied kan ook gebruikt worden om bewegingstussendoortjes in gang te zetten.Zit daar niet te zitten (x2)Hef het lichaam, hef het lichaamZit daar niet te zittenKomaan met dat lijf, beweeg met dat lijfJe kreeg toch dat lijfJe kreeg het, beweeg het (x2)Komaan met dat lijf, beweeg met dat lijfJe kreeg toch dat lijfBeweeg het, komaan!Denk aan je kindertijd (x2)Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 53

Dat was een mooie tijdToen je nog danste, vrij en blijKomaan met dat lijf, beweeg met dat lijfJe kreeg toch dat lijfJe kreeg het, beweeg hetKomaan met dat lijf, beweeg met dat lijfJe kreeg toch dat lijfBeweeg het, komaan!Je leeft maar één keerJe leeft maar één keerJe leeft maar één keer, één schamele keer (x2)Komaan met dat lijf, beweeg met dat lijfJe kreeg toch dat lijfJe kreeg het, beweeg hetKomaan met dat lijf, beweeg met dat lijfJe kreeg toch dat lijfBeweeg het, komaan!Komaan! Beweeg! (x2)Afwachten deed u genoegU lijkt wel een Belgische voetbalploeg (x2)Komaan met dat lijf, beweeg met dat lijfJe kreeg toch dat lijfBeweeg het, komaan!Maak met koortsig! (x7)Komaan met dat lijf, beweeg met dat lijfJe kreeg toch dat lijfJe kreeg het, beweeg hetKomaan met dat lijf, beweeg met dat lijfJe kreeg toch dat lijfBeweeg het, komaan!Eentje naar links, eentje naar rechtsEentje naar boven en eentje in ’t wilde wegEentje naar links, eentje naar rechtsEentje naar boven, of benedenEn één in ’t wilde wegKomaan met dat lijf, beweeg met dat lijfJe kreeg toch dat lijfJe kreeg het, beweeg hetPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 54

- Hoeveel beweeg jij elke dag?- Hoe en wanneer zou je meer kunnen bewegen?- Kom jij je goede intenties qua sport/beweging makkelijk na? Waarom (niet)?- Welke randvoorwaarden zouden gecreëerd moeten worden (op school, thuis, opstraat,…) om meer te kunnen bewegen?- Waarom is bewegen volgens jou gezond?Tips voor andere liedjes:- De lange groene stoet (Gordellied 1997) – Bart Van den Bossche- Gordellied 1999 – Mama’s Jasje- De gordel is er weer (Gordellied 2000) – K3- Gordellier (Gordellied 2001) – Voice Male- Als je gordelt, dan geniet je (Gordellied 2002) – Coco Junior- Fietsen en liefde (Gordellied 2003) – Yasmine- Spring op je fiets (Gordellied 2004) – Spring- Reik elkaar de hand (Gordellied 2005) – Will Tura, Isabelle A, Peter Van Laet- Tandje bij (Gordellied 2006) – Bart Peeters- Geef kleur! (Gordellied 2007) – Gene Thomas & Esther- Onderweg met jou (Gordellied 2008) - Bart Herman & Barbara DexVoor- en nadelen van bewegen (zie werkblad 18)Elke leerling vult de tabel verder aan met voor- en nadelen die op hem/haar vantoepassing zijn en schrapt eventueel diegene die niet van toepassing zijn.Elke leerling maakt de balans op en denkt na over welke sport hij/zij zou kunnenuitoefenen om de nadelen te vermijden. Dit kan klassikaal besproken worden. Leerlingenkunnen elkaar bepaalde sporten suggereren. Hieraan gekoppeld kunnen leerlingen ookde sport die ze zelf al beoefenen kort voorstellen en de voor- en nadelen ervanopsommen.VoordelenJe voelt je minder depressiefJe spanningen verminderenJe hebt meer zelfvertrouwenJe bent meer tevreden over je uiterlijkJe voelt je fitter en actieverJe hebt meer plezierJe kunt je uitlevenJe hebt meer controle over je gewichtJe leert nieuwe mensen kennenJe krijgt meer doorzettingsvermogenNadelenHet vergt een grote inspanning van jeNadien ben je moeJe bent bang voor blessuresMisschien zijn je spieren de volgende dag stijfJe hebt minder tijd voor familie en vriendenJe moet andere leuke activiteiten doenPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 55

BewegingskettingDe leerkracht zegt telkens een nieuwe beweging die de leerlingen om beurten moetenuitvoeren. Leerling 1 voert de eerste beweging uit, leerling 2 de eerste en tweede enz. Zoontstaat er een ketting die de leerlingen moeten onthouden. Een leerling die een foutevolgorde uitbeeldt of een beweging vergeet, valt af.Ideeën voor bewegingen: springen, ronddraaien, hielen tegen zitvlak, knieën hoogoptrekken, armen omhoog steken, ter plaatse huppelen,… Je kan het extra moeilijk makendoor kleine, subtiele verschillen in de bewegingen te steken. Bijvoorbeeld: links of rechts,naar voor of naar achter,…SpiegelbeeldDe leerlingen gaan per twee tegenover elkaar staan. De ene leerling maakt bewegingenen de andere leerling fungeert als spiegel, dus doet de bewegingen na. Je kangemakkelijk beginnen en de bewegingen steeds moeilijker maken.Hier kan ook een wedstrijdje aan vastgekoppeld worden. Wanneer een leerling eenbeweging niet goed nabootst, valt hij af.Linkswww.partena-partners.be/jsp/index.jsp?language=Nl&tmplt_folderid=656'Hup, beweeg je fit en gezond' Website met informatie over gezond bewegen. Je vindt opdeze websites veel praktische tips!www.cm.be/cm-tridion/nl/108/Resources/Boekje%202%20kwartier_tcm252-14460.pdf'Twee kwartier bewegen' - Folder over gezond bewegen met praktische tips.www.mloz.be/cms/Common/Health%20Promotion/MLOZ%20brochure%20bewegen%20NL.pdf'Gezond leven, actief bewegen' - Folder over gezond bewegen met praktische tips.www.gezondweb.be/GezondWeb/Rubrieken/sportbewegenDossiers over gezond sporten en bewegen op gezondweb.bewww.cm.be/nl/112/CM-fit/beweging/Fiets-je-fit/index.jsp'Fiets je fit!' - Website met vele praktische tips over fietsen.www.cm.be/nl/100/CM-fit'Wandel je fit!' - Website met vele praktische tips over wandelen.www.10000stappen.be/Website met praktische tips om voldoende te bewegen.Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 56

www.vigez.beVlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie - Website met toegankelijkewetenschappelijke informatie over hoeveel je per dag moet bewegen.www3.bloso.be/Bloso/SportinfrastructuurPublic/SpakkiZoek.aspxWebsite van BLOSO (o.a. Vlaanderen Sportland)www.gezondheidstest.beTest jezelf rond gezonde voeding en beweging! Op deze website vind je ook tips en adviesom gezond te eten en voldoende te bewegen.Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 57

NOTITIESPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 58

Probeer iets nieuwsMisschien droom je ervan om Chinees te leren? Of wil je detango leren dansen? Je hoeft geen kunstenaar te zijn omiets nieuws te creëren. Iedereen kan iets maken of onder deknie krijgen. Je huis opnieuw inrichten, bloemschikken, eentaart bakken, een leuke e-mail versturen, iemand aan hetlachen maken,… Doe iets of maak iets. Gebruik je fantasie.Het geeft je het gevoel dat je uniek bent en dat je leeft.Waarom iets nieuws proberen?Nieuwe ervaringen, nieuwe prikkels! Iets nieuw doen of iets nieuw leren, zorgt ervoor dat jehorizon verruimt. Je kunt er ook andere mensen door leren kennen. Geen paniek: je hoeftgeen meesterwerk te creëren of je hoeft geen vreemde dingen te doen. Een boeketveldbloemen schikken, een origineel gerecht bedenken, een brief schrijven, een cartoontekenen,… Inderdaad, het zijn misschien kleine dingen, maar ze kunnen toch een nieuwewereld voor je openen! Het zijn allemaal zaken die je zelf kunt doen en die je het gevoelkunnen geven dat je écht leeft.Hoe meer vaardigheden je verwerft, hoe meer je ze met elkaar kunt combineren waardoorje nog creatiever wordt. Door dingen te doen of zaken te maken, kun je trots zijn op jezelf.Je krijgt het gevoel dat je zelf de dingen bepaalt en dat je leven niet volledig van anderenafhankelijk is. Door nieuwe vaardigheden aan te leren krijg je dus meer vat op de wereld omje heen. Je krijgt het gevoel dat je er echt bij hoort! Dat is allemaal erg belangrijk voor jezelfbeeld.Iets bijleren betekent niet alleen dat je een vaardigheid of een inzicht onder de knie krijgt.Het betekent vooral dat je zinvol bezig bent. Als je iets leert, dan leer je ook iets over jezelf.Elk begin van een nieuwe activiteit veronderstelt immers een zoektocht: wie ben ik, wat wilik, wat kan ik, waarom wil ik dit,... Inderdaad, iets nieuws leren kan in het begin frustrerendzijn. Maak je echter niet te veel zorgen. Iets bijleren is voor iedereen in het begin moeilijk.Geef niet te snel op, want achteraf zul je des te meer tevreden zijn over jezelf.Denk je dat je het niet zal kunnen? Denk je dat iets nieuws leren niets voor jou is? Onthouddan vooral twee zaken.1. Geniet van de dingen die je goed kuntNieuwe vaardigheden aanleren doe je eigenlijk al van in de wieg. Je leertonophoudelijk bij! Je bent al een ervaringsdeskundige! Geniet van tijd tot tijd eensvan de dingen die je goed kunt. Vergeet immers niet dat al wat je nu kan, je ooit eensgeleerd hebt!2. Doe wat je graag doetWe hebben het hier niet per se over het leren van moeilijke rekensommen of vanmoeilijke taalopdrachten. Dat kan natuurlijk, maar het belangrijkste van het leren isdat je zinvol bezig bent en dat je er de sleur van je leven mee kunt doorbreken. Jehoeft niet noodzakelijk iets te kunnen of te doen met de opgedane kennis ofvaardigheden. Doe vooral iets wat je graag doet. Levenslang leren moet plezantblijven. Anders haak je toch af.Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 59

Zoek het niet te ver. Soms willen mensen wel iets nieuws doen, maar weten ze niet goedhoe ze dat dan moeten doen. Let er vooral op dat je zelf beslist wat je wil. Wat een andergraag doet, hoeft niet per se hetzelfde te zijn als wat jij graag doet. Je bent uniek en je hebteigen talenten. Zoek het niet steeds te ver. Je kan bijvoorbeeld iets nieuws doen door je huiseens te reorganiseren. Je kan zowel in je eentje creatief zijn, als in groep. Mensen leren aldoende, via zelfstudie of in groep. In Vlaanderen zijn er heel veel avondcursussen die je kuntvolgen. Waarom schrijf je je niet eens in voor een cursus over iets dat jou erg interesseert?Wees realistisch en ga niet over één nachtje ijs. Ga eerst na of wat je wil doen of wat je willeren wel voldoende past bij je leerwens, je leerstijl, je doelstelling, je verwachtingen, jesociale en financiële omstandigheden. Creatief zijn kan je echter ook op élk moment van dedag! Heb je bijvoorbeeld een agenda die je niet meer in de hand hebt? Wees dan creatief engoochel met je tijdsindeling. Voor je het weet ben je weer meester over je eigen tijd. Vind jeje kledij te saai? Ga voor iets nieuws en zoek naar kledij die jou opnieuw doet stralen! Ben jede weg naar je werk of naar je woning beu? Sla dan eens een andere weg in en wie weet zietje wereld er plots anders uit.Nieuwe hobby“Vroeger had ik niet echt een hobby. Maar ik ben 2 jaar geleden begonnen met notenleer enpiano. Nu kan ik al wel wat spelen en voel me daar heel goed bij. Door muziek te maken denkje even aan niets, enkel de muziek telt dan. Daarna ben ik helemaal opgekrikt en kan ik erweer tegen. Het is wel niet altijd gemakkelijk, want je moet heel veel oefenen en dat lukt nietelke dag even goed. Maar als je wat doorzet lukt het op een keer om dat stuk waar je al zolang op oefent foutloos te spelen. Dan krijg ik het gevoel dat ik alles aankan. Dat geeft danook energie en inspiratie om andere dingen te doen. En ik kan me dan ook beter op mijnschoolwerk concentreren.”-- C.Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 60

Aan de slag in de klasStellingen (zie werkblad 19)Met de stellingen kan men op verschillende manieren aan de slag. Men kan dezemanieren ook combineren.De stelling wordt door de leerkracht geponeerd in de klas, en de leerlingen kunnen vrijhun mening geven. De leerkracht pikt hierop in en brengt een klasgesprek op gang.De leerlingen beschikken over een groen en rood papier, en steken na het horen van destelling het groen blad op als ze het eens zijn, en het rode blad als ze het oneens zijn. Deleerkracht polst naar verschillende meningen en brengt een klasgesprek op gang.De leerlingen kunnen ook in twee groepen verdeeld worden. De ene groep is het eensmet de stelling, en moet op zoek naar argumenten pro. De andere groep is het oneensmet de stelling, en moet op zoek naar argumenten contra. Na afzonderlijk overleg in elkegroep, wordt een debat gestart met de leerkracht als moderator.Nog een mogelijkheid is de carrouseldiscussie. Een aantal papieren met stellingen gaande klas rond. In groepjes noteren de leerlingen op elk blad wat ze van de stelling vinden.Het papier wordt doorgeschoven en dit tot het weer bij het eerste groepje komt. Destellingen met de commentaren worden voorgelezen en een eventuele groepsdiscussiekan ontstaan.- Wanneer je tijdens het studeren even iets anders gaat doen, is dit puur tijdverlies.- Ik probeer niets nieuws want het zal toch niet lukken.- Je leert elke dag iets bij.- Als ik iets niet goed kan, is dat een uitdaging om het toch te leren.- Gewoontes creëren veiligheid en zekerheid.- Ik ben bang om te falen als ik iets nieuws probeer.- Zij die echt wijs zijn houden nooit op met leren.- Een goed begin is het halve werk.- Elk van ons is de auteur van zijn eigen verhaal en er is elke afzonderlijke dag eennieuwe bladzijde te schrijven.- Van je zwaktes kan je een sterkte maken.Kringgesprek (zie werkblad 20)De leerlingen en leerkracht nemen plaats in een cirkelvormige opstelling. De leerkrachtleest een vraag voor. De leerkracht leidt het gesprek maar zorgt ervoor dat de leerlingenvrij hun zegje kunnen doen over het onderwerp.- Waar ben je goed in? Naar wie kijk je op en waarom? Wat kan je doen om meer opdeze persoon te lijken?- Wat zou je nog willen leren?- Wie gaat altijd op dezelfde plaats zitten?- Wie neemt steeds dezelfde weg van en naar school, de bakker, de sportclub,…?- Waarom hebben we gewoontes?- Welke (dagelijkse) gewoontes zou jij willen doorbreken? Waarom?Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 61

Exploreren van gewoontes en deze doorbrekenDe leerkracht doorbreekt in de klas enkele dagelijkse gewoontes. Dit kan de aanleidingvormen om deze stap ter sprake te brengen en dieper in te gaan op het onderwerp.- Geef eens op een andere manier les.- Laat leerlingen eens per twee of in groepjes een test oplossen.- Laat de leerlingen eens op een andere plaats zitten.Linkswww.wordwatjewil.beEen overzicht van allerhande cursussen en opleidingenwww.vrijwilligerswerk.beEen database vol vrijwilligersjobs in allerhande sectorenwww.prettiggeleerd.beWebsite met een overzicht van alle activiteiten die sociaal-culturele organisaties inVlaanderen aanbieden, zoals cursussen over persoonlijkheidsvorming, relatievorming,sociale en communicatieve vaardigheden. Kijk bij zoeken op thema.www.vormingplus.beWebsite met een overzicht van activiteiten die regionale volkshogescholen aanbiedenPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 62

NOTITIESPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 63

Maak vriendenZolang je het zelf niet zegt, kunnen je vrienden ook nietweten hoe jij je voelt en hoeveel behoefte je hebt aancontact. Heb je het moeilijk, dan kost het meer energie omnaar hen toe te stappen, maar je moet het absoluut doen.Er is niets dat meer kracht geeft dan je door je vriendenaanvaard en begrepen te voelen. Mensen genoeg:collega’s, teamgenoten, kennissen, buren, kameraden,vrienden. Met iedereen deel je wel iets. Sociale contactenhouden je in leven.Waarom vrienden maken?Er is een spreekwoord dat zegt "Beter één goede vriend dan tien kameraden." Dat klopt niethelemaal. Hoe minder sociale contacten je hebt, hoe meer je ervan verwacht. Dat betekentdat je die contacten onder druk zet met het risico dat ze zullen afspringen. Het is belangrijkom altijd nieuwe vrienden te blijven maken. Er vallen immers om allerlei redenen mensenuit je vrienden- en kennissenkring weg. Leef daarom met een open geest: oordeel enveroordeel niet te snel. Er duiken altijd mensen op met wie je het kunt vinden; In desportclub, op school bij de jeugdbeweging,… Bij de één kan je terecht met je zorgen, bij deander gewoon voor een leuke babbel.Hoe meer mensen je kent, hoe meer kans om gevoelens te delen, steun te vinden, frisseideeën op te doen,… Het is dus goed om te variëren. Je mening over het leven zal ertrouwens ook minder snel door vastroesten. Van veel vrienden blijf je soepel! Natuurlijkmoet je ook hier doseren en ervoor zorgen dat je jezelf niet overlaadt met kameraden, verrevrienden en kennissen.Vrienden kunnen je helpen om betekenis te geven aan je ervaringen. Door erover te pratenmet iemand die je goed begrijpt, krijgen veel zaken zin. In je eentje betekenis verlenen aanhet leven is een zware opdracht. Je bent sneller uit je evenwicht. Ergens bijhoren is daaromessentieel.Uit onderzoek blijkt steeds vaker dat iemand die goed geïntegreerd is in zijn omgeving langerleeft: hij leeft gezonder, voelt zich beter, heeft minder lichamelijke en psychische ziektes,...Onderzoek toont ook aan dat hoe ouder je wordt, hoe belangrijker de fysiek nabijecontacten zijn. Voor oudere mensen zijn de buren de belangrijkste contactpersonen.Onderhoud dus je relaties, bijvoorbeeld door een nieuwjaarskaart of verjaardagskaart testuren. Probeer regelmatig contact met elkaar te hebben. Als je hem/haar niet kunt zien,stuur dan een brief, e-mail, sms of bel gewoon eens.Vergeet ook je losse contacten niet. Een hand opsteken kost je niets. Knik ook eensgoedendag tegen een vreemde. Dat doet deugd.Met vrienden kan je praten. Ze steunen je en je krijgt het gevoel dat je er niet alleen voorstaat. Vrienden helpen jou ook om jezelf te aanvaarden zoals je bent. Als anderen jou demoeite waard vinden, waarom zou jij je dan zelf niet de moeite waard vinden?Vriendschap kan je niet kopen, maar wel 'verdienen'. Steun gerust op iemand anders, maarzorg ervoor dat vrienden ook op jou kunnen rekenen. Hou het allemaal wat in evenwicht:Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 64

maak geen misbruik van iemands inzet en overstelp anderen ook niet met de jouwe. Durfeen beroep te doen op je vrienden, maar begrijp ook dat ze niet altijd tijd voor je hebben.Echte vrienden wijzen je al eens terecht, maar dat is nodig voor je eigen welzijn. Ze hebbenimmers het beste met je voor. Ze luisteren naar je, aanvaarden je en oordelen niet te rap.Denk dus goed na voor je een vriend afschrijft. Ook zij maken fouten en hebben je nodig.Vriendschap is wederzijds.Verwerking rouwproces“Dag iedereen. Een vijftal jaar geleden heb ik mijn partner verloren door een motorongeluk.Dit kwam voor mij heel zwaar aan. Ik zag niets meer zitten, was depressief en vond dat ikniets meer had om voor te leven. Mijn vrienden hebben mij er door getrokken en zonder desteun van mijn ouders was het ook niet gelukt. Beetje bij beetje begon ik te beseffen dat ikverder moest met mijn leven. Nu heb ik een nieuwe partner die mij steunt door dik en dun enwaarmee ik heel goed kan babbelen. De vrienden die mij toen geholpen hebben, zullen vooraltijd een speciaal plekje in mijn hart blijven hebben. Ook heb ik Tai-Chi leren kennen. In hetbegin geloofde ik er niet in, maar ik heb niet opgegeven. Nu kan ik niet meer zonder. Ik voelmij emotioneel zoveel beter. Onvoorstelbaar. Dankzij Tai-Chi heb ik het verlies van mijnpartner beter kunnen accepteren en verwerken. Ik wil nog aan iedereen zeggen. Je mag nooitde moed opgeven. Ooit komen er betere tijden. Op momenten dat je het moeilijk hebt,probeer positief te denken, praat erover met iemand, zoek hulp,… Blijf er niet alleen mee.Veel sterkte voor iedereen!!!”-- K.Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 65

Aan de slag in de klasStellingen (zie werkblad 21)Met de stellingen kan men op verschillende manieren aan de slag. Men kan dezemanieren ook combineren.De stelling wordt door de leerkracht geponeerd in de klas, en de leerlingen kunnen vrijhun mening geven. De leerkracht pikt hierop in en brengt een klasgesprek op gang.De leerlingen beschikken over een groen en rood papier, en steken na het horen van destelling het groen blad op als ze het eens zijn, en het rode blad als ze het oneens zijn. Deleerkracht polst naar verschillende meningen en brengt een klasgesprek op gang.De leerlingen kunnen ook in twee groepen verdeeld worden. De ene groep is het eensmet de stelling, en moet op zoek naar argumenten pro. De andere groep is het oneensmet de stelling, en moet op zoek naar argumenten contra. Na afzonderlijk overleg in elkegroep, wordt een debat gestart met de leerkracht als moderator.Nog een mogelijkheid is de carrouseldiscussie. Een aantal papieren met stellingen gaande klas rond. In groepjes noteren de leerlingen op elk blad wat ze van de stelling vinden.Het papier wordt doorgeschoven en dit tot het weer bij het eerste groepje komt. Destellingen met de commentaren worden voorgelezen en een eventuele groepsdiscussiekan ontstaan.- De mens is een groepsdier.- Vrienden zijn voor het leven.- Vrienden moeten dezelfde smaak en interesses hebben.- Vrienden zijn belangrijker dan familie.- Je kan maar 1 beste vriend hebben.- Als ik het moeilijk heb, reken ik altijd op mijn vrienden.- Mijn partner is belangrijker dan mijn vrienden.- Vriendschap vergt inspanning.- Nieuwe vrienden maken is makkelijk.Klasgesprek lied: “I’ll be there for you” door The Rembrandts (zie werkblad 22)De leerkracht laat het lied horen of leest de tekst voor en/of geeft elke leerling een kopievan de tekst. Aan de hand van enkele vragen wordt een klasgesprek op gang gebracht.So no one told you life was gonna be this wayYour job's a joke, you're broke, your love life's DOAIt's like you're always stuck in second gearWhen it hasn't been your day, your week, your month, or even your yearbut..I'll be there for youWhen the rain starts to pourI'll be there for youLike I've been there beforePedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 66

I'll be there for you'Cuz you're there for me too...You're still in bed at ten and work began at eightYou've burned your breakfast so far... things are goin' greatYour mother warned you there'd be days like theseOh but she didn't tell you when the world has broughtYou down to your knees that...I'll be there for youWhen the rain starts to pourI'll be there for youLike I've been there beforeI'll be there for you'Cuz you're there for me too...No one could ever know meNo one could ever see meSeems you're the only one who knowsWhat it's like to be meSomeone to face the day withMake it through all the rest withSomeone I'll always laugh withEven at my worst I'm best with you, yeahIt's like you're always stuck in second gearWhen it hasn't been your day, your week, your month,or even your year...I'll be there for youWhen the rain starts to pourI'll be there for youLike I've been there beforeI'll be there for you'Cuz you're there for me too...I'll be there for youI'll be there for youI'll be there for you'Cuz you're there for me too...- Welke gevoelens wekt dit lied op bij jou?- Herken je jezelf in deze tekst? Waarom (niet)?- Heb jij zo’n vriend(en) die er altijd is voor jou? Hoe voelt dat?- Is het mogelijk om er altijd te zijn voor je vrienden? Waarom (niet)?- Is het makkelijk om vrienden te steunen als ze het moeilijk hebben? Waaromwel/niet?Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 67

Klasgesprek gedicht: “Een vriend” door Toon Hermans (zie werkblad 23)De leerkracht leest het gedicht voor en/of geeft elke leerling een kopie van het gedicht.Aan de hand van enkele vragen wordt een klasgesprek op gang gebracht.Je hebt iemand nodigStil en oprechtDie als het erop aan komtVoor je bidt en voor je vechtPas als je iemand hebtDie met je lacht en met je grientDan pas kun je zeggenIk heb een vriend- Welke gevoelens wekt dit gedicht op bij jou?- Ben je het eens met de tekst?- Vind jij dat je zo’n vriend hebt als die in het gedicht?- Heeft de mens echt zo iemand nodig, of kom je er ook alleen?Kringgesprek (zie werkblad 24)De leerlingen en leerkracht nemen plaats in een cirkelvormige opstelling. De leerkrachtleest een vraag voor. De leerkracht leidt het gesprek maar zorgt ervoor dat de leerlingenvrij hun zegje kunnen doen over het onderwerp.- Wie legt vlot contact? Wie niet?- Waaraan ligt dit?- Hoe kan je vlot contacten leggen?- Hoe weet je dat het klikt met iemand?- Is het erg als het met iemand niet klikt?- Is het gemakkelijk om nieuwe vrienden te maken?Oefening om elkaar beter te leren kennenDe leerkracht legt een aantal prenten (uit tijdschriften…) kriskras door de klas. Deleerlingen krijgen even de tijd om een prent uit te kiezen. Hierbij is het de bedoeling datze iets kiezen wat hun aantrekt, of misschien afstoot. Welke prent maakt een indruk omwelke reden dan ook…Hierna vertelt elke leerling iets over de uitgekozen prent. Waarom ze die hebbenuitgekozen, wat is er mooi of lelijk aan. Wat voor gevoel geeft die prent hen. Aan dehand van de prent kunnen ze ook iets over zichzelf vertellen.Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 68

Waarheid of leugenDe leerkracht vraagt aan de leerlingen om een blaadje te pakken en daarop 3 stellingenover zichzelf te bedenken die waar zijn en 1 stelling te bedenken die niet waar is.Bijvoorbeeld: Ik heb 3 katten. Ik heb een blauwe fiets. Deze moeten door elkaar opgeschreven worden. Iedereen leest nu de stellingen voor die op het blaadje staan. Het isnu aan de klas om te bedenken welke stelling foutief is.Linkswww.feestinhetgebouw.be‘Feest in het gebouw’ – Website van een organisatie die contacten tussen buren wilstimulerenwww.jeugdwerknet.beJeugdorganisaties in Vlaanderen - Website met een adressenbestand van jeugdorganisatieswww.jeugdadviseurs.beJeugdadviseurs (JAC)www.vlaanderenknuffelt.be30 oktober - Vlaamse knuffeldagPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 69

NOTITIESPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 70

Durf nee zeggenOp lange termijn loont een nee. Nee tegen dat glas teveel,nee tegen iemand die iets vraagt waar je geen zin in hebt.Pas als je nee durft te zeggen, ervaar je jezelf als iemandmet eigen gevoelens en een eigen wil. Pas als je nee durft tezeggen, krijg je respect. Als nee kan, wordt ja een woordwaar je echt plezier aan beleeft. Dan doe je weer dingen involle vrijheid en geniet je ervan.Waarom nee zeggen?Het grootste voordeel van regelmatig durven weigeren is respect krijgen van anderen enzelfrespect voelen!Iets weigeren ten aanzien van een ander is een van de belangrijkste assertievevaardigheden. Je bent assertief als je je zowel zelfbewust, zelfzeker als vasthoudendgedraagt ten opzichte van anderen. Dit zijn basisvoorwaarden om goed te kunnen weigeren.Om ‘nee’ te kunnen zeggen, moet je eerst bewust zijn van jezelf: nadenken over wat je zelfwil, denkt en verlangt. In tweede instantie is ook zelfzekerheid belangrijk: hoe je je gedraagtmoet overeen komen met wat je van binnen denkt en verlangt. Je moet je zo gedragen datde buitenwereld ziet, hoort en voelt wat je wil en niet wil. Je moet tenslotte ookvasthoudend genoeg zijn: ervoor zorgen dat jouw weigering aankomt bij de ander en ditvoldoende lang volhouden dus niet terugkrabbelen bij eerste weerstand.Er zijn veel mensen die moeilijk voor zichzelf durven opkomen. Als jongere wil je er immersvooral bijhoren. Verschil maken met de vriendengroep door een voorstel of vraag teweigeren of door een andere mening te hebben dan anderen, kan soms aanvoelen als eenrisico om minder geliefd te zijn bij je vriend, of eventueel zelfs uit de groep te vallen. Somskan je (verkeerdelijk) veronderstellen dat je die vriend gaat kwetsen door te weigeren. Dezeveronderstellingen over hoe anderen reageren, kloppen echter meestal niet.Nee zeggen tegen iemand die je graag ziet, vraagt kracht. Weet dat een nee heel bevrijdendkan werken voor jezelf én voor de anderen. Je kan het leren!Ook voor je zelfbeeld en zelfvertrouwen is regelmatig ‘nee’ zeggen gunstig. Pas als je needurft te zeggen, ervaar je jezelf als iemand met eigen gevoelens en een eigen wil. Neezeggen is voeling krijgen met wie je bent. Je versterkt hiermee je identiteit door contact tehouden met je emoties en noden en je van daaruit af te grenzen. Je bouwt er zelfrespect enzelfvertrouwen mee op.Wie zich niet goed in zijn vel voelt, kan niet echt genieten van het leven. Kunstmatigegenotsmiddelen (alcohol, drugs, nicotine, voeding, pornografie) geven je vaak het idee dat jewel kan genieten. Je voelt je eventjes probleemvrij. Na een tijdje merk je echter dat hetfundamenteel niks verandert. Je lichaam went aan genotsmiddelen. Je hebt dan steeds meerof sterkere middelen nodig en kan op termijn controle over je gebruik verliezen. Dan kanproblematisch gebruik overgaan in een echte verslaving. Om van een verslaving af te raken,zoek je best hulp bij een professionele hulpverlener. Wat je dan nodig hebt is een krachtigPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 71

‘Nee!’. Ontwennen en nee leren zeggen is soms een moeilijk proces van bevrijding. Het loontechter de moeite: achteraf voel je je immers een stuk vrijer.Probeer je zoveel mogelijk bewust te zijn van wat je doet: weet wat je eet, wat je drinkt, hoeje leeft en waarom je iets doet. Laat je niet van de wijs brengen door onzeconsumptiemaatschappij die vooral wil aanzetten om te kopen en die teveel de zakenvoorstelt alsof er geen risico's zouden zijn.Als je je niet goed voelt, verlies je snel de kracht om nee te zeggen tegen elke verleiding: eensigaret, een glas, gadgets,… Omdat je hebt toegegeven aan de verleiding, voel je je nogslechter. Dit is een vicieuze cirkel die je enkel kunt doorbreken door nee te zeggen hiertegenen goed voor jezelf te zorgen. Een algemene gezonde levensstijl, met goede voedings- endrinkgewoonten is heel belangrijk. Je zou moeten kunnen nee zeggen tegen teveel alcohol,ongezonde voeding of nicotine.Natuurlijk drink je graag een alcoholisch drankje op een fuif en is een zakje friet heerlijk.Overdrijf gewoon niet. Stel je leven niet in functie van alcohol, fastfood of nicotine.Consumeer met mate en geniet met volle teugen!De 10 stappen helpen daadwerkelijk!“Vroeger trok ik trok me heel veel aan, ik wou voor iedereen goed doen. Ik sloofde me uitvoor vrienden maar toch kreeg ik in mijn ogen niet het respect of de vriendschap terug die ikwenste. Door altijd ja te knikken en dezelfde mening te hebben als hen, hielden ze zelfsweinig rekening met mij. Na verloop van tijd besefte ik dat anderen veronderstelden dat ikgeen mening had! Ik ben me ondertussen veel bewuster geworden van die gevolgen vanmezelf wegcijferen. Ik heb geleerd dat als ik me assertiever gedraag en voor mijn meninguitkom, ik meer geapprecieerd word. Het voelt ook beter voor mij, ik voel me sterker. Ikprobeer beter mijn grenzen te stellen en soms nee te zeggen als een vraag niet o.k. voelt voormij. 'Nee' zeggen blijft soms moeilijk, maar als je dit op een duidelijke maar vriendelijkemanier zegt, aanvaarden ze meestal het antwoord. Ik heb het gevoel dat ik er hierdoor meertoe doe, voor mezelf en anderen!”-- K.Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 72

Aan de slag in de klasStellingen (zie werkblad 25)Met de stellingen kan men op verschillende manieren aan de slag. Men kan dezemanieren ook combineren.De stelling wordt door de leerkracht geponeerd in de klas, en de leerlingen kunnen vrijhun mening geven. De leerkracht pikt hierop in en brengt een klasgesprek op gang.De leerlingen beschikken over een groen en rood papier, en steken na het horen van destelling het groen blad op als ze het eens zijn, en het rode blad als ze het oneens zijn. Deleerkracht polst naar verschillende meningen en brengt een klasgesprek op gang.De leerlingen kunnen ook in twee groepen verdeeld worden. De ene groep is het eensmet de stelling, en moet op zoek naar argumenten pro. De andere groep is het oneensmet de stelling, en moet op zoek naar argumenten contra. Na afzonderlijk overleg in elkegroep, wordt een debat gestart met de leerkracht als moderator.Nog een mogelijkheid is de carrouseldiscussie. Een aantal papieren met stellingen gaande klas rond. In groepjes noteren de leerlingen op elk blad wat ze van de stelling vinden.Het papier wordt doorgeschoven en dit tot het weer bij het eerste groepje komt. Destellingen met de commentaren worden voorgelezen en een eventuele groepsdiscussiekan ontstaan.- Assertief zijn is hetzelfde als agressief zijn.- Mensen die nee zeggen, zijn arrogant of betweterig.- Nee durven zeggen loont.- Consequent zijn is niet makkelijk.- Ik zeg vaak ja als ik nee bedoel.- Door nee te zeggen stel je mensen teleur.Klasgesprek gedicht: “Ja of nee” door Nafiss Nia (zie werkblad 26)De leerkracht leest het gedicht voor en/of geeft elke leerling een kopie van het gedicht.Aan de hand van enkele vragen wordt een klasgesprek op gang gebracht.Zeg: neeluid en sterkzeg ik tegen mezelf.Er valt niet te proberennee komt er niet makkelijk uit.nee durf ik niet te zeggen.En ja!Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 73

etekent geen smekengeen sympathie kopengeen hogerop komenJa betekent gewoon ja.Zeg geen jawanneer je nee wil zeggenzeg ik tegen mezelf.- Welke gevoelens wekt dit gedicht op bij jou?- Herken je jezelf in dit gedicht?- Dwingt ‘nee zeggen’ respect af?- Vind jij mensen niet sympathiek als ze nee zeggen?- Hoe moeilijk vind jij het om nee te zeggen?- Hoe vaak zeg jij ‘ja’ als je ‘nee’ bedoelt? Wat maakt ‘nee’ zo moeilijk?Klasgesprek lied: “Rehab” door Amy Winehouse (zie werkblad 27)De leerkracht laat het lied horen of leest de tekst voor en/of geeft elke leerling een kopievan de tekst. Aan de hand van enkele vragen wordt een klasgesprek op gang gebracht.They tried to make me go to rehab but I said 'no, no, no'Yes I've been black but when I come back you'll know know knowI ain't got the time and if my daddy thinks I'm fineHe's tried to make me go to rehab but I won't go go goI'd rather be at home with rayI ain't got seventy daysCause there's nothingThere's nothing you can teach meThat I can't learn from Mr HathawayI didn't get a lot in classBut I know it don't come in a shot glassThey tried to make me go to rehab but I said 'no, no, no'Yes I've been black but when I come back you'll know know knowI ain't got the time and if my daddy thinks I'm fineHe's tried to make me go to rehab but I won't go go goThe man said 'why do you think you here'I said 'I got no ideaI'm gonna, I'm gonna lose my babyso I always keep a bottle near'Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 74

He said 'I just think you're depressed,this me, yeah baby, and the rest'They tried to make me go to rehab but I said 'no, no, no'Yes I've been black but when I come back you'll know know knowI don't ever wanna drink againI just ooh I just need a friendI'm not gonna spend ten weekshave everyone think I'm on the mendIt's not just my prideIt's just 'til these tears have driedThey tried to make me go to rehab but I said 'no, no, no'Yes I've been black but when I come back you'll know know knowI ain't got the time and if my daddy thinks I'm fineHe's tried to make me go to rehab but I won't go go go- Welke gevoelens wekt dit lied op bij jou?- Hoe sta jij tegenover verslaving en verslavingszorg?- Is het makkelijker om nee te zeggen tegen de behandeling dan tegen de verslaving?Waarom (niet)?Oefening: Nee zeggen tegen jezelfGeef de leerlingen volgende oefening in de klas of als huiswerk. Deze oefening helptmensen om nee te leren zeggen tegen zichzelf. Het is een bewustwordingsoefening omte ontdekken tegen welke verlangens we moeilijk nee kunnen zeggen. Doel van dezeoefening is om de methodiek mee te geven aan de leerlingen: hoe kunnen zij nee lerenzeggen tegen zichzelf. De bedoeling is niet om hun bekommernissen, problemen ofgevoelens klassikaal te bespreken. Achteraf kan klassikaal besproken worden of zij baatgehad hebben bij deze oefening/tips. Waarom wel/niet.STAP 1: Neem een lijst ‘mijn onvrijheden’ en vul hier je grote en kleine verslavingen in.Klassieke voorbeelden zijn roken, drinken,... Maar er zijn ook veel minder klassiekevoorbeelden: schoenen kopen, snoepen, vrijen, computerspelletjes spelen, kraslotjes kopen,in je arm krassen, tv kijken, chatten, jezelf mooi maken, naar porno of naar wreedaardigefilms kijken, …Iets is pas een onvrijheid als het de controle over jou heeft genomen, als “nee” zeggen eeninspanning wordt en als het jezelf of anderen schade berokkent. Een mogelijk signaal is datje geïrriteerd bent of onredelijk wordt als het onmogelijk is om aan je behoefte te voldoen.Voorbeelden van schade aan jezelf of anderen zijn: dikker worden, geld uitgeven als je hetjezelf niet kunt permitteren, je nachtrust laten, je dagtaken verwaarlozen, je vriend(in) in dekou laten staan,…Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 75

STAP 2: Wat je nu hebt neergeschreven, zijn jouw onvrijheden. Stip de onvrijheden aan diejouw leven het meest hinderen en waar je jezelf het meest slecht bij voelt. Maak dus eenrangorde: wat wil je eerst aanpakken en wat erna?STAP 3: Spreek nu met jezelf een moment af waarop je dat gedrag wil veranderen. Schrijf datmoment op. Zoek een goed moment, waar je veel afleiding hebt of je je kan permitteren ereven wat slechter gezind bij te lopen. Weet dat het perfecte moment niet bestaat. Doe hetniet allemaal tegelijk. Als je moedig bent, spreek er dan over met anderen en zeg hoe enwanneer je die verslaving wilt aanpakken. Dat helpt. Maak een beloningsschema.Bijvoorbeeld: ‘Als ik vandaag niet gerookt heb, stop ik het uitgespaarde geld in een spaarpoten dat geld gebruik ik voor een aankoop, fuif, reis of voor cd’s.’ Zorg er wel voor dat je niet innieuwe patronen valt waar je geen nee tegen durft te zeggen. Als je gaat snoepen in plaatsvan roken kom je van de regen in de drop terecht.Geef niet te snel op. Als je vandaag hervalt, begin dan morgen opnieuw.Bij zware verslavingen of als je het gevoel hebt dat het je niet alleen lukt, zoek danprofessionele hulp. Vergeet niet te genieten van je herwonnen vrijheid en wees trots opjezelf.Linkswww.zelfhulp.beWebsite over zelfhulpwww.cm.be/nl/104/bewustgezond/gezondleven/stoppenmetroken/index.jspCM: dossier 'Stoppen met roken'nl.help-eu.com/pages/index-15.htmlEen initiatief van de Europese Unie met info en tips rond tabakspreventie en rookstopwww.gezondweb.be/GezondWeb/Rubrieken/gezondleven/Gezondgedrag/StoppenrokenDossier 'Stoppen met roken' op gezondweb.bewww.lml.be/jsp/content.jsp?l=Nl&r=101&d=123&o=Mut400Liberale mutualiteit: dossier 'Stoppen met roken'www.vnz235.be/cms/mut235/PDF/pdf/Tabac%20NL.pdfNeutraal ziekenfonds: folder 'Stoppen met roken. We hebben er allemaal belang bij'www.kanker.beStichting tegen Kanker: Website met info over stoppen met rokenwww.vrgt.be/rookstop.htmWebsite over tabakspreventie en rookstopbegeleidingPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 76

www.tegenkanker.beWebsite van de Vlaamse Liga tegen Kanker, met info over kanker en vooral hoe ermee om tegaanwww.gezondweb.be/GezondWeb/Rubrieken/gezondleven/Weetjes/Rokers+slank+maar+vroeg+oud.htmDossier 'Roken maakt vroeg oud' Website over hoe roken jouw huid kan beïnvloeden en jevlug oud kan makenwww.vad.beVereniging voor alcohol- en drugproblemen: informatie over alcohol en drugsproblemenwww.alcoholhulp.beDeze website richt zich tot alle geïnteresseerden, maar vooral tot iedereen die op één ofandere manier problemen ervaart met alcoholgebruik. Je vindt er informatie voor allebetrokkenen, een online zelfhulpprogramma voor wie zelf aan de slag wil gaan, alsook onlinebegeleiding voor wie beroep wil doen op hulpverlening bij het veranderen van hetdrinkgedrag.www.bekijkheteensnuchter.beBekijk het eens nuchter: Website met informatie over omgaan met alcoholwww.partywise.bePartywise: Website met informatie over fun en verstandig uitgaanwww.druglijn.beDe druglijn: Website met informatie over drugs, drank en pillenwww.vigez.beVlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie: Website met informatieover gezonde voedingwww.nice-info.beVoedingsinformatiecentrum NICEwww.gezondheidstest.beTest jezelf rond gezonde voeding en beweging! Op deze website vind je ook tips en adviesom gezond te eten en voldoende te bewegen.www.druglijn.be/info_drugs/drugsABC/gokken/wat.htmlDe druglijn over gokkenPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 77

NOTITIESPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 78

Ga ervoorDurf je te engageren. Wie opgaat in een activiteit, vergeeteven zijn beslommeringen en krijgt het gevoel dat hij echtleeft. Er bestaan 1001 manieren om je te engageren: eenfilm bekijken, vrienden opzoeken, een recept uitproberen, jedochter helpen bij haar huistaak, voetballen, poetsen,toneelspelen, actief zijn in een vereniging. De groep zorgtervoor dat je kunt opgaan in een activiteit. De activiteithelpt je om bij de groep te horen.Waarom ervoor gaan?Het leven voelt regelmatig aan als lastig, moeilijk en pijnlijk. Niet alles in het leven is teverklaren of is simpel op te lossen. Het is niet altijd even makkelijk om dit te aanvaarden. Alsje veel negatieve ervaringen hebt meegemaakt, dan blijf je daarmee rondlopen. Dat isnormaal. Helaas kan het ook gebeuren dat je aan niets anders meer kan denken. Je kan deknop niet meer afzetten. Je piekert je dan suf. Kan je daar iets tegen doen? Natuurlijk!Probeer je aandacht op iets anders te richten dan op je problemen. Dat lijkt simpel, maarprobeer het eens. Breek uit jezelf! Op die manier verplicht je jezelf om je op iets anders teconcentreren. Door in iets op te gaan, neem je afstand van je moeilijkheden. Daardoordoorbreek je je gepieker en ontspan je meer.Om je fit in je hoofd en goed in je vel te voelen, heb je vaak anderen nodig. Ze helpen jeimmers om je leven zin te geven. Als je iets voor een ander doet, dan help je meteen ookjezelf. Door het contact met anderen ervaar je betrokkenheid. Die verbondenheid is eenbelangrijke bescherming tegen vele ziekten. Het contact met anderen leert je de zaken ookte relativeren. Je zal immers snel zien dat iedereen zijn problemen heeft en dat veel mensenheel creatief omgaan met minder leuke gebeurtenissen. Wissel ervaringen uit en je merktmeteen dat je je gepieker en somberheid beter kan relativeren.Ben jij iemand die piekert? Iemand die constant nadenkt en maar niet tot een oplossingkomt? Onthoud twee zaken:1. Weet dat denken normaal gezien gericht is op het vinden van een oplossing. Het islogisch opgebouwd en beperkt zich in de tijd. Door te denken krijg je nieuwe inzichten,perspectieven en dat geeft je rust. Als je echter piekert, dan vertrek je vanveronderstellingen, vooroordelen en onrealistische verwachtingen. Een negatieve afloopvan de gebeurtenissen wordt bijvoorbeeld gezien als een haast zekere uitkomst. Datveroorzaakt onrust, angst en spanningen. Piekeren is vaak iets dat terugkomt bij heel watziektebeelden: angst, depressie, dwanghandelingen,…2. Tegen piekergedrag kun je je wapenen!Ervoor gaan, vergt moed. Je moet durven om je te engageren. Probeer het! Je zal zien dathet je kan helpen.Zoek het vooral niet te ver. Eigenlijk liggen de kansen voor het grijpen: in je gezin, buurt,gemeente, vriendenkring,… Mis je inspiratie? Kies dan bijvoorbeeld voor iets waar je vroegerveel plezier aan beleefde. De kans is groot dat het plezier terugkomt.Laat de wereld niet aan jou voorbij gaan. Doe iets! Wees betrokken bij de gebeurtenissenrondom je. Kruip in het verenigingsleven, doe vrijwilligerswerk, neem belangeloos jePedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 79

verantwoordelijkheid op in een politieke partij, sportclub,… Kies iets waarvoor je je wiltinzetten. Als je je verantwoordelijk voelt, dan gaat je aandacht naar positieve zaken.Engagement geeft je contact met iets tastbaars. Dat geeft rust.Echt gebeurd“Ik reed met mijn buurvrouw en haar toen zestienjarige dochter naar de nieuwe school vande dochter om haar te laten inschrijven. Omwille van wegenwerken werden we een veldwegingestuurd en we reden voorbij een boerderij met een plakkaat 'aardappelen en honden tekoop'. Om een lang verhaal kort te maken: een uur later reden we in de andere richting met50 kg aardappelen voor mij en met niet één, maar twee honden voor de buren. Niet een vanons had verstand van honden zodat, voor we thuis waren, ze beide al geplast hadden enovergegeven. De nieuwe eigenaars waren helemaal over hun toeren. De volgende dagen waser een nooit geziene drukte in het aanpalende huis: de komst van een iglohok, nog eentweede iglohok, de opvoeding of zeg maar geroep op de twee honden die aan de leibandmoesten leren lopen en die zich lieten meeslepen als een onhandelbaar stuk vlees, hetnachtelijk gehuil van de twee en de sussende woorden van de buurvrouw. De dochter startteop haar nieuwe school en de buurvrouw zocht en vond halftimewerk. Geregeld hoorde ik mijnbuurvrouw kwelen toen ze haar terras schoonmaakte. Toen ik hierover een opmerking woumaken, slikte ik gelukkig net op tijd mijn tong in. Op haar gelaat stond immers eengelukzalige glimlach. Een jaar later vertelde ze me dat de komst van de honden haar leven endat van haar dochter had gered. Plots waren daar twee levende mormels. Ze moesten er zorgvoor dragen. Ze moesten ervoor naar de winkel. Ze moesten hen alles aanleren en ooktroosten. Ze gingen naar de hondenschool en leerden er gelijkgestemden kennen. De dochterhad drie maand in het iglohok geslapen met de twee honden bij zich. Op die manier haddenze terug de draad opgenomen om van hun leven iets te maken. De aardappelen zijn al langopgegeten, maar de honden leven nog. Ondertussen is de dochter verpleegkundige. Mijnbuurvrouw heeft achteraf nog tal van nieuwe dingen opgezet, waarvan ze zelf zegt: 'mijnondernemingen waren niet altijd even succesvol, maar mijn honden hebben me geleerd datniets in een rechte lijn gaat'. 'Vallen en opstaan' is de boodschap of liever, in hondentaal,'slepen en trippelen'.”-- SarahPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 80

Aan de slag in de klasStellingen (zie werkblad 28)Met de stellingen kan men op verschillende manieren aan de slag. Men kan dezemanieren ook combineren.De stelling wordt door de leerkracht geponeerd in de klas, en de leerlingen kunnen vrijhun mening geven. De leerkracht pikt hierop in en brengt een klasgesprek op gang.De leerlingen beschikken over een groen en rood papier, en steken na het horen van destelling het groen blad op als ze het eens zijn, en het rode blad als ze het oneens zijn. Deleerkracht polst naar verschillende meningen en brengt een klasgesprek op gang.De leerlingen kunnen ook in twee groepen verdeeld worden. De ene groep is het eensmet de stelling, en moet op zoek naar argumenten pro. De andere groep is het oneensmet de stelling, en moet op zoek naar argumenten contra. Na afzonderlijk overleg in elkegroep, wordt een debat gestart met de leerkracht als moderator.Nog een mogelijkheid is de carrouseldiscussie. Een aantal papieren met stellingen gaande klas rond. In groepjes noteren de leerlingen op elk blad wat ze van de stelling vinden.Het papier wordt doorgeschoven en dit tot het weer bij het eerste groepje komt. Destellingen met de commentaren worden voorgelezen en een eventuele groepsdiscussiekan ontstaan.- Wie niet waagt, niet wint.- Onbekend is onbemind.- Brave meisjes komen in de hemel, stoute overal.Klasgesprek lied: “Take your parachute” door Something Happens (zie werkblad 29)De leerkracht laat het lied horen of leest de tekst voor en/of geeft elke leerling een kopievan de tekst. Aan de hand van enkele vragen wordt een klasgesprek op gang gebracht.Take your parachute and jump, you can't stay here foreverWhen everyone else is gone, being all alone won't seem that cleverTake your parachute and go, there's gonna have to be some dangerTake your parachute and jump, you're gonna have to take flightIf the wind don't catch you, I will, I willIf the wind's not there, I'm hereDon't look out before you, you know it's a long way downI'll make it safer for you, your parachute won't let you downTake your parachute and go, and maybe come back tomorrowTake your parachute, I am, stop you ever getting sorrowCause the winds might change, and the winds might blow over youAnd the winds might cut you in two, unless perhaps you get a raincoatPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 81

Take your parachute and go, and wave to me as you are fallingTake your parachute and jump, you'll hear a sound, it's just me callingIt's a beautiful day for jumping, and nothing's here to keep you backI'll make it safer for you, your parachute is on your backCause the winds might change, and the winds might changeTake a parachute, I amAnd jump (the wind should come and catch you)And jump (before you hit the ground)And jump (the wind should come and catch you)And jump (before you hit the ground)- JumpTake your parachute Jump – Take a parachute- Welke gevoelens wekt dit lied op bij jou?- Waarover gaat dit lied volgens jou?- Welke dingen in het dagelijkse leven kunnen het moeilijk maken om te springen,ervoor te gaan?- Is het voor jou moeilijk of gemakkelijk om je gedachten opzij te zetten en volop vooriets te gaan?- Ben jij een twijfelaar? Hoe doorbreek je het twijfelen?Klasgesprek gedicht: “Solo” door Ivo De Wijs (zie werkblad 30)De leerkracht leest het gedicht voor en/of geeft elke leerling een kopie van het gedicht.Aan de hand van enkele vragen wordt een klasgesprek op gang gebracht.Het was de laatste dag voor de vakantieEn hij, de stilste jongen van de schoolKreeg plotseling een zweem extravagantieEn speelde voor de klas op zijn vioolHij speelde de muziek waarop ik wachtteNa zoveel maanden tussen plus en minHij speelde en hij droeg me in gedachtenDe zomer tegemoet, de vrijheid inMijn voorraad oude-school-herinneringenBestaat uit dorre, dagelijkse dingen:Het hek, het krijt, de speelplaats en de klokMaar boven de rapporten en de bankenBespeur ik weer die felle klanken- Welke gevoelens wekt dit gedicht op bij jou?Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 82

- Zou jij dit durven, er zo voor gaan en voor de klas jouw hobby/talent ten toonspreiden?- Hoe moeilijk of gemakkelijk is het om de dagelijkse sleur te doorbreken en ervoor tegaan?- Heb jij ook zo’n goede, zoete herinneringen aan die keren dat jij (of iemand anders)de dagelijkse sleur doorbrak en ervoor ging?Klasgesprek filmfragment Susan Boyle (zie werkblad 31)De leerkracht toont het filmfragment. Aan de hand van enkele vragen wordt eenklasgesprek op gang gebracht.Susan M. Boyle is een Schotse kerkvrijwilligster en amateurzangeres die in 2009 in depublieke belangstelling kwam toen ze meedeed aan de derde serie van Britain’s GotTalent. Ze kwam wereldwijd in de schijnwerpers toen ze ‘I Dreamed a Dream’ uit LesMisérables zong in de eerste ronde. Uiteindelijk behaalde ze de tweede plaats. Voordat zezong, uitten zowel publiek als jury scepsis op grond van haar leeftijd en naar hun meningonaantrekkelijke voorkomen. Maar haar vocale optreden werd extreem goed ontvangen.Ze kreeg een staande ovatie van het publiek, en ‘yes’-stemmen van alle juryleden. Hetcontrast tussen haar eerste ontvangst en haar stem trok wereldwijd belangstelling.Eigenlijk is het levensverhaal van Susan best tragisch. Na lang gezongen te hebben, moestze daarmee stoppen toen haar moeder ernstig ziek werd en op sterven lag. Pas nadat haarmoeder in 2007 overleed, kon Susan zich weer gaan richten op haar eigen leven. Zo kwamze bij Britain’s Got Talent. Susan had de moed om ervoor te gaan. En dat veranderde haarleven.Link: http://www.youtube.com/watch?v=6PPlkOyaqaQ- Wat vind jij van Susan’s verhaal? Zou jij dit ook gedaan hebben?- Denk je dat het voor Susan een moeilijke beslissing was om deel te nemen aan dewedstrijd? Waarom (niet)?- Waarom zou zij ervoor gegaan zijn?- Welke factoren in het leven kunnen jou tegenhouden om ervoor te gaan?Kringgesprek (zie werkblad 32)De leerlingen en leerkracht nemen plaats in een cirkelvormige opstelling. De leerkrachtleest een vraag voor. De leerkracht leidt het gesprek maar zorgt ervoor dat de leerlingenvrij hun zegje kunnen doen over het onderwerp.- Hoe ziet jouw dag of week eruit? Maak een overzicht van alle activiteiten in een dagofweekschema.- Tegen welke activiteiten kijk je op? Wat gebeurt er dan met je energie? Geef eenscore van 0 (geen energie) tot 10 (veel energie).Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 83

- Naar welke activiteiten kijk je uit? Bekijk welke invloed dat heeft op je energie. Geefopnieuw een score van 0 tot 10.- Bekijk eens op welke manier je meer energie zou kunnen krijgen? Kan je minder tijdbesteden aan minder leuke activiteiten. Kan je meer tijd besteden aan leukeactiviteiten? Of hoe kan je niet-leuke activiteiten toch leuker maken?- Waar droom jij van? Waar wil jij echt voor gaan? Waar gaat jouw hart van zingen?- Wat houdt je tegen om voor je droom te gaan? Hoe kan je alvast een eerste stapzetten? Wat heb je daarvoor nodig?Linkswww.vdab.be/magezine/juni05/piekeren.shtmlInformatie over piekeren op vdab.bewww.vormingplus.beWebsite met een overzicht van activiteiten die regionale volkshogescholen aanbiedenwww.wordwatjewil.beWebsite met een volledig overzicht van cursussen en opleidingen in Vlaanderenwww.vrijwilligerswerk.beWebsite waarop adressen voor vrijwilligerswerk terug te vinden zijnwww.vacature.com/scripts/indexpage.asp?headingID=26377Website met informatie over piekeren en werk op vacature.comwww.viavzw.beVIA organiseert interculturele uitwisselingen via vrijwilligerswerkwww.bouworde.beWebsite rond vrijwilligerswerk bouwkampen voor jongeren tot 30 jaar.www.uitinvlaanderen.beWebsite met tal van activiteiten, workshops, cursussen, uitstappen,... in VlaanderenPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 84

NOTITIESPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 85

Durf hulp te vragenJe kunt niet alles zelf. Hulp vragen getuigt vanbescheidenheid en zelfkennis. Het is helemaal geen tekenvan hulpeloosheid, maar het bewijst dat je jezelf kuntredden. Hulp vragen is dus helemaal oké. Je zult ervarenhoeveel deugd het doet dat iemand anders met jemeedenkt. Ga bij jezelf na waarvoor je precies hulp nodighebt en wie je daarvoor het best kunt aanspreken.Waarom hulp vragen?Hulp vragen betekent samen met anderen zoeken naar een oplossing, een oplossing die jevaak alleen niet vindt. Door je te laten helpen, valt dan een grote last van je schouders, jewordt ondersteund. Dit is niet alleen goed voor jezelf, maar ook voor de mensen in jeomgeving. Die zijn namelijk opgelucht omdat ze weten wat er in je omgaat (in plaats van teproberen gedachten te lezen), waardoor ze zich zich spontaner gedragen en zichzelfzekerder voelen in je gezelschap. Bovendien helpen mensen graag anderen, als ze wetenwat ze voor je zouden kunnen betekenen.Veel mensen hebben het gevoel dat ze alles alleen moeten kunnen en dat ze geen vragenmeer mogen stellen. Ze denken dat ze hun emoties niet meer mogen tonen. Onterecht.Omdat de wereld zeer complex is en iedereen wel eens problemen heeft, is het zeernormaal dat je hulp vraagt of je emoties toont. Je moet niet alles proberen alleen te doen enje hoeft zeker ook niet al je gevoelens in te slikken.Hulp vragen is iets anders dan hulpeloos zijn. Hulpeloze mensen zeggen: "Ik kan dat niet",en wachten tot iemand spontaan hulp biedt. Omdat we leven in een complexe en jachtigewereld waarin iedereen wordt opgeslokt door zijn bezigheden, vinden mensen dikwijls nietmeer de tijd om naar elkaar te luisteren. Zelden komt er spontaan hulp en de hulp die komtis misschien niet de juiste. Daarom is het belangrijk om te laten weten wat je nodig hebt.Er zijn maar weinig mensen die erin slagen om spontaan jouw gedachten te lezen en tebegrijpen. Als jij hen dus niet zelf om hulp vraagt, zullen ze wellicht niet naar jou toestappen. Daarom is het erg belangrijk dat je vragen durft te stellen en hulp durft in teroepen. Mensen die hulp vragen, zijn zelfredzaam. Ze nemen hun lot in eigen handen,zetten zelf de eerste stap en voelen zich verbonden met de anderen. Nee heb je, ja kan jekrijgen.Waarom hebben mensen moeite met hulp vragen? Misschien zijn ze bang om zwak over tekomen of zijn ze bang om een negatief antwoord te krijgen. De meeste mensen zijn gevleiddat je om hulp vraagt en hebben het beste met je voor. Je zal niet snel een ‘nee’ alsantwoord krijgen, als dat wel is, realiseer je dan dat mensen niet jou als persoon afwijzen,maar dat ze om de één of andere reden nu geen tijd of zin hebben.Iedereen heeft wel eens problemen. Problemen zijn pas echt problemen als ze je dagelijkseleven verstoren en/of je mentaal niet goed doen voelen. Maar… wanneer is er nu eigenlijksprake van geestelijk lijden en wanneer is je leven nu eigenlijk echt verstoord? Het isbelangrijk om te weten dat jij de enige bent die dat kan bepalen. Als jij vindt dat het nietPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 86

meer gaat, dan is dat zo. Als je hulp vraagt, dan getuigt dit van zelfkennis. Je moet immerszelf weten tot waar je zelf iets kan doen aan het probleem en wanneer je hulp moet vragen.Aan wie vraag je het best hulp? Het is logisch om hulp eerst in je nabije omgeving te zoeken:familie, vrienden, leerkrachten, mensen die je kent van de vereniging waar je bij bent. Als zijje niet kunnen helpen, dan kan je misschien terecht bij het JAC, CLB of bij je huisarts.Overwin je angst of wat voor weerstand je voelt. Problemen die je negeert of ontkent,hebben de neiging om groter te worden. Laat het niet aanslepen, maar doe er iets aan. Diemensen zijn gespecialiseerd om te helpen, dus maak er gebruik van.Dus vraag om hulp, want een ‘nee’ heb je als je niets vraagt en een ‘ja’ kun je krijgen.Scheiding“Vier jaar geleden is mijn vrouw na 22 jaar huwelijk van mij weggegaan. Mijn enige zoonging met haar mee. Iedere dag zakte ik dieper in de put. Op aanraden van vrienden ben iknaar de dokter geweest en die heeft mij doorgezonden naar het Centrum voor MoreleDienstverlening. Daar hebben ze mij uit de put gehaald alleen door met mij te praten en teluisteren. Ik wist dat die mensen niet meer konden doen. Maar je hart kunnen luchten en jeverdriet kunnen delen doen werkelijk wonderen. Ik heb de tien stappen gedaan zonder hetgoed te beseffen en ik ben nu terug een gelukkig man.”-- RolandPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 87

Aan de slag in de klasStellingen (zie werkblad 33)Met de stellingen kan men op verschillende manieren aan de slag. Men kan dezemanieren ook combineren.De stelling wordt door de leerkracht geponeerd in de klas, en de leerlingen kunnen vrijhun mening geven. De leerkracht pikt hierop in en brengt een klasgesprek op gang.De leerlingen beschikken over een groen en rood papier, en steken na het horen van destelling het groen blad op als ze het eens zijn, en het rode blad als ze het oneens zijn. Deleerkracht polst naar verschillende meningen en brengt een klasgesprek op gang.De leerlingen kunnen ook in twee groepen verdeeld worden. De ene groep is het eensmet de stelling, en moet op zoek naar argumenten pro. De andere groep is het oneensmet de stelling, en moet op zoek naar argumenten contra. Na afzonderlijk overleg in elkegroep, wordt een debat gestart met de leerkracht als moderator.Nog een mogelijkheid is de carrouseldiscussie. Een aantal papieren met stellingen gaande klas rond. In groepjes noteren de leerlingen op elk blad wat ze van de stelling vinden.Het papier wordt doorgeschoven en dit tot het weer bij het eerste groepje komt. Destellingen met de commentaren worden voorgelezen en een eventuele groepsdiscussiekan ontstaan.- Hulp vragen is een teken van zwakte.- Een probleem wordt sneller opgelost als je hulp vraagt.- Ik kan elk probleem alleen oplossen.- Andere mensen vinden het lastig als ik om hulp vraag.- Al wat je zelf doet, doe je beter.Klasgesprek lied: “Help” door The Beatles (zie werkblad 34)De leerkracht laat het lied horen of leest de tekst voor en/of geeft elke leerling een kopievan de tekst. Aan de hand van enkele vragen wordt een klasgesprek op gang gebracht.Help, I need somebody,Help, not just anybody,Help, you know I need someone, help.When I was younger, so much younger than today,I never needed anybody`s help in any way.But now these days are gone, I`m not so self assured,Now I find I`ve changed my mind and opened up the doors.Help me if you can, I`m feeling downAnd I do appreciate you being round.Help me, get my feet back on the ground,Won`t you please, please help me.And now my life has changed in oh so many ways,My independence seems to vanish in the haze.But every now and then I feel so insecure,Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 88

I know that I just need you like I`ve never done before.Help me if you can, I`m feeling downAnd I do appreciate you being round.Help me, get my feet back on the ground,Won`t you please, please help me.When I was younger, so much younger than today,I never needed anybody`s help in any way.But now these days are gone, I`m not so self assured,Now I find I`ve changed my mind and opened up the doors.Help me if you can, I`m feeling downAnd I do appreciate you being round.Help me, get my feet back on the ground,Won`t you please, please help me, help me, help me, oh.- Welke gevoelens wekt dit lied op bij jou?- Herken je jezelf in deze tekst? Waarom (niet)?- Waarover gaat dit lied volgens jou?- Hoe staan zelfzekerheid en onafhankelijkheid tegenover elkaar? Ben je onzeker enafhankelijk als je hulp vraagt?- Heeft iedereen soms hulp nodig of kan je het allemaal alleen?- Hoe gemakkelijk of hoe moeilijk is hulp vragen?Tips voor andere liedjes:“Help” - Anouk“Help me” - Herman Brood“Help me Rhonda”- The Beach Boys “Help mij” - Walter De Buck“I can help” - Billy Swan “With a little help from my friends” - Joe CockerKlasgesprek gedicht 2: “Verslaafd rondeel” door Jean-Pierre Rawie (zie werkblad 35)De leerkracht leest het gedicht voor en/of geeft elke leerling een kopie van het gedicht.Aan de hand van enkele vragen wordt een klasgesprek op gang gebracht.Ik kan dit leed met niemand delenal slaap ik niet meer van verdriet,Met drank en valium en speedlukt het nog wel mooi weer te spelen,zodat temidden van de velengeen sterveling mijn wanhoop ziet:ik kan dit leed met niemand delen,al slaap ik niet meer van verdriet.Ach God, verstrek mij duizend kelenwaar ik vergetelheid in giet,Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 89

want baat het niet, dan schaadt het niet,en wat kan mij de wereld schelen?Ik kan dit leed met niemand delen.- Welke gevoelens wekt dit gedicht op bij jou?- Waarover gaat dit gedicht volgens jou?- Kan jij makkelijk je verdriet delen?- Hoe moeilijk is het om hulp te vragen (bij rouw en verliesverwerking)?Informatief: Dit gedicht gaat over het wanhopen door verdriet van verlies. De dichter,Rawie, tracht de dood van zijn vrouw te verwerken en uit hier zijn emotie heel duidelijk.Hij slaapt niet meer van verdriet en hij kan zijn leed met niemand delen. Het gedicht heefteen expressieve functie.Mastermind vragen stellenIedereen schrijft een vraag op in verband met zijn/haar interesse. De briefjes worden ineen zak gestoken. Iedereen neemt er een briefje uit. De leerlingen lopen rond en stellende vraag aan zoveel mogelijk anderen om te achterhalen wie de vraag geschreven heeft.Als de juiste persoon gevonden is, mag de leerling gaan zitten. In een tweede rondevraag je om individueel een vraag neer te schrijven over het thema. Als de juiste persoongevonden is, laat je zijn/haar vraag verduidelijken. Hierna kan je het thema uitleggen ende activiteit starten.Schrijfopdracht rond hulp vragenGeef de leerlingen volgende oefening in de klas of als huiswerk. Deze oefening helptmensen om zich individueel voor te bereiden op het stellen van een hulpvraag, eneventuele reacties te voorzien. Doel van deze oefening is om de methodiek mee tegeven aan de leerlingen: hoe kunnen zij zich voorbereiden op het stellen van eenhulpvraag. De bedoeling is niet om hun bekommernissen, problemen of gevoelensklassikaal te bespreken.- Maak een lijst van alle dingen waar je hulp bij kunt gebruiken. Bijv. met een bepaaldeopdracht op het werk; bij het vinden van een vakantiejob; bij het veranderen van jeslaapkamer- Schrijf op wat voor hulp je specifiek nodig hebt. Bijv. waar je de nodige informatiekan vinden; hoe pak je dat aan; wie kan helpen behangen.- Bedenk aan wie je het gaat vragen en waarom je hulp nodig hebt. Bijv. je vraagt eenmedeleerling collega om een mooie powerpoint presentatie te maken omdat hij datveel sneller en beter kan dan jij.- Bedenk ook wat je evt. als tegenprestatie zal doen.Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 90

- Bedenk van te voren aan wie je het nog meer kan vragen mocht je toch een ‘nee’krijgen op je verzoek.- Bepaal een moment of tijdstip wanneer je het gaat vragen.RollenspelVerzin rollenspelen of opdrachten waarbij de leerlingen volgende tips om succesvol omhulp te vragen (afkomstig van Jack Canfield’s The 64 Success Principles) inoefenen :1) Wees specifiek: Hoe specifieker je bent, hoe duidelijker de ander weet wat jij vraagt.Dus zeg bijv. niet tegen je partner: “Ik wil dat je meer meehelpt in het huishouden,”maar vraag: “Kun jij voortaan iedere avond de afwas doen en in het weekend deboodschappen doen?”2) Wees oprecht. Als je open en eerlijk bent in de reden waarom je hulp nodig hebt, danreageert de ander daar altijd positief op. Als ze je om de een of andere reden nietkunnen helpen, vraag dan of ze iemand weten die je wel kan helpen. Laat ook jegevoelens van stress en ‘help ik zit met mijn handen in het haar’ zien. Mensen helpengraag iemand die echt hulp kan gebruiken.3) Blijf doorvragen als je een ‘nee’ krijgt. Vraag dan wat je kunt doen om een ‘ja’ tekrijgen. Of vraag het nog een keer maar op een ander moment wanneer de ander meertijd of zin heeft om naar je te luisteren. Vraag of de ander misschien weet wie jou danwel kan helpen of bedenk zelf aan wie je het nog meer kunt vragen.Linkswww.zelfhulp.beWebsite over zelfhulpwww.mantelzorg.beWebsite voor en over mantelzorgers (mensen die zorgen voor een zieke kennis)www.similes.beWebsite voor gezinsleden en nabij betrokkenen van personen met psychiatrische problemenwww.koppvlaanderen.beWebsite met een overzicht van het hulpverleningsaanbod in Vlaanderen voor kinderen ofjongeren van ouders met een psychiatrische stoornis. Ook ouders kunnen hier terecht voorinformatie en advies.www.jongereninformatie.beAlgemene website met doorverwijzingen rondom verschillende thema’sPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 91

NOTITIESPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 92

Gun jezelf rustSlorpen je werk, je kinderen, je ouders … haast al je tijd op?Zo krijg je stress. Je wordt er prikkelbaar enslechtgehumeurd van. Maak regelmatig een moment vrijvoor jezelf en las activiteiten in die je helpen om tot rust tekomen. Zo vermijd je dat de spanning zich ophoopt.Waarom jezelf rust gunnen?Er zijn eigenlijk heel wat redenen om gespannen te zijn: een moeilijke relatie, een onzekereperiode in je leven, een drukke baan,… Ook onze maatschappij draagt ertoe bij dat mensenzich gespannen voelen. We leven immers in een prestatiegerichte maatschappij. Dat wilzeggen dat iedereen constant onder druk staat om bepaalde zaken te realiseren. Rustinbouwen en even ontspannen lijkt niet meer te kunnen. Je moet altijd met iets bezig zijn.Het gemak om de zaken even hun beloop te laten, lijkt verdwenen te zijn. Slechts weinigmensen hebben dan ook nog de indruk dat ze volledig de heerschappij hebben over huneigen leven. Weinig mensen maken of vinden nog de tijd voor zichzelf. Een vaak gehoordeslogan is dat mensen worden geleefd…Gemiddeld word je een twintigtal keer per dag met een stressveroorzakende factorgeconfronteerd. Telkens is er dan in je lichaam een ophoping van spanning. Spanning heefteen dakpanstructuur: het ene moment van spanning zet zich op het andere. Zo'n pannetjeop zich merk je niet eens, maar de opstapeling van vele pannetjes dag na dag kan ertoeleiden dat je een grens overschrijdt en ziek wordt.Doorgaans verloopt de opeenstapeling van spanning volgens een drietal fasen. De eerstesignalen van spanning zijn: nagelbijten, moeilijk inslapen, minder of juist meer eetlust,verminderde concentratie,… Deze signalen kunnen leiden tot de tweede fase waarin jeklachten ervaart als hoofdpijn, maagpijn, huiduitslag, fouten maken op je werk, eengespannen relatie,… Spanningsklachten zoals hoofdpijn en zweten zijn erg vervelend. Je hebter niet alleen last van, maar je maakt je ook zorgen om je lichaam. Zo krijg je stress van destress. Dit is de derde fase. Wacht dus niet tot het te laat is, maar bouw regelmatig kleinevormen van ontspanning in. Luister goed naar je lichaam en ontspan op tijd.Hoe kun je tijdig ontspannen? Rust nemen is je hoofd leegmaken en even niet meer denkenaan je (dagelijkse) zorgen. Jezelf rust gunnen betekent voor iedereen iets anders. Voor deéén is het een warm bad nemen, voor de ander is het languit in bed blijven liggen, voor deander is het misschien een uurtje gewoon voor de televisie hangen of naar muziek luisterenen voor nog een ander betekent het eindelijk eens dat boek lezen dat al zo lang in deboekenkast ligt. Iedereen ontspant zich op zijn manier. Nog voorbeelden? Wel, je kan jeprima ontspannen met kleine, gewone activiteiten die je leuk vindt: dieren verzorgen, naarde sauna gaan, met de kinderen spelen, gezellig babbelen,... Ook creatieve expressie werktheel ontspannend: tekenen, schilderen, musiceren, iets bouwen, een gedicht maken of in jedagboek schrijven,… Doe je liever aan sport? Wandelen, fietsen, zwemmen, lopen,… doen despanning verdwijnen.Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 93

Maak elke dag tijd vrij voor jezelf. Elke ochtend, middag en avond zou je vijf à tien minutende tijd moeten hebben om helemaal niets te doen, alles los te laten en te ontspannen. Als jedenkt dat je dit niet lukt, dan is het goed om enkele eenvoudige technieken aan te leren dieje helpen om te ontspannen waar en wanneer je dat zelf wilt. Een aantal van dezeontspanningsmethoden werd wetenschappelijk goed onderzocht. Relaxatie is de meestbekende.Inspannen om te ontspannen“Ik had steeds de gewoonte om ontspanningsactiviteiten te plannen tot wanneer ik eenspreuk las van de Bond Zonder Naam: inspannen om te ontspannen maakt je overspannen. Ikkon mij volledig terugvinden in die spreuk. Door teveel op voorhand te plannen en het nieteens te laten komen zoals het kwam, was ik dikwijls teleurgesteld in het verloop van mijnontspanningsactiviteiten. Ik heb door die spreuk geleerd om op sommige momenten gewooneens alles te ondergaan en te zien hoe het wordt. Ook al is dit niet gemakkelijk, genieten vande kleine dingen maken je gelukkig en zorgen voor ontspanning!”-- AnoniemPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 94

Aan de slag in de klasStellingen (zie werkblad 36)Met de stellingen kan men op verschillende manieren aan de slag. Men kan dezemanieren ook combineren.De stelling wordt door de leerkracht geponeerd in de klas, en de leerlingen kunnen vrijhun mening geven. De leerkracht pikt hierop in en brengt een klasgesprek op gang.De leerlingen beschikken over een groen en rood papier, en steken na het horen van destelling het groen blad op als ze het eens zijn, en het rode blad als ze het oneens zijn. Deleerkracht polst naar verschillende meningen en brengt een klasgesprek op gang.De leerlingen kunnen ook in twee groepen verdeeld worden. De ene groep is het eensmet de stelling, en moet op zoek naar argumenten pro. De andere groep is het oneensmet de stelling, en moet op zoek naar argumenten contra. Na afzonderlijk overleg in elkegroep, wordt een debat gestart met de leerkracht als moderator.Nog een mogelijkheid is de carrouseldiscussie. Een aantal papieren met stellingen gaande klas rond. In groepjes noteren de leerlingen op elk blad wat ze van de stelling vinden.Het papier wordt doorgeschoven en dit tot het weer bij het eerste groepje komt. Destellingen met de commentaren worden voorgelezen en een eventuele groepsdiscussiekan ontstaan.- Niets doen is tijdverlies- Je moet het druk hebben, anders ben je een nietsnut- Relaxatie is voor zweverige mensen- Van ademhalingsoefeningen val je enkel in slaapKlasgesprek gedicht: “Twee paarden” door Remco Ekkers (zie werkblad 37)De leerkracht leest het gedicht voor en/of geeft elke leerling een kopie van het gedicht.Aan de hand van enkele vragen wordt een klasgesprek op gang gebracht.Twee paarden stonden tegenover elkaar.Het was lente en zomer tegelijk.Tegenover en naast elkaarlente en zomer tegelijk.Twee paarden met het hoofdtegen de hals van de ander.Verloren in de warmtevan het andere lijfkijkend naar de horizon.Zo staan en het gras vergeten.Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 95

- Welke gevoelens wekt dit gedicht op bij jou?- Waarover gaat dit gedicht volgens jou?Klasgesprek gedicht 2: “Van hier naar hier” door Erik Van Os (zie werkblad 38)De leerkracht leest het gedicht voor en/of geeft elke leerling een kopie van het gedicht.Aan de hand van enkele vragen wordt een klasgesprek op gang gebracht.Waar het stil isga daar rustig zittensluit je ogenneem een atlastussen je orenlaat je gedachtenkalmpjes door spannendelanden bladerentot ze ergens komenwaar het stil isdaar waar jerustig ging zittenom wat vande wereld te zien- Welke gevoelens wekt dit gedicht op bij jou?- Waarover gaat dit gedicht volgens jou?- Hoe vaak doe jij dit, ergens rustig gaan zitten en zo tot rust komen?- Hoe gemakkelijk of moeilijk is het voor jou om jezelf tot rust te brengen?- Hoe belangrijk zijn zo’n kalme momenten voor jou, wil je er meer of minder?- Begin jij vaak te dagdromen?- Is dagdromen ook tot rust komen?Klasgesprek lied: “Relax, take it easy” door Mika (zie werkblad 39)De leerkracht laat het lied horen of leest de tekst voor en/of geeft elke leerling een kopievan de tekst. Aan de hand van enkele vragen wordt een klasgesprek op gang gebracht.Dit lied kan ook gebruikt worden om bewegingstussendoortjes in gang te zetten.Took a ride to the end of the lineWhere no one ever goesPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 96

Ended up on a broken train with nobody I knowBut the pain and the longing’s the sameWhen you’re dyingNow I’m lost and I’m screaming for helpRelax, take it easyFor there is nothing that we can doRelax, take it easyBlame it on me or blame it on youIt’s as if I’m scaredIt’s as if I’m terrifiedIt’s as if I’m scaredIt’s as if I’m playing with fireScaredIt’s as if I’m terrifiedAre you scared?Are we playing with fire?RelaxThere is an answer to the darkest timesIt’s clear we don’t understand it, but the last thing on my mindIs to leave youI believe that we’re in this togetherDon’t scream – there are so many roads leftRelax, take it easyFor there is nothing that we can doRelax, take it easyBlame it on me or blame it on you (x4)It’s as if I’m scaredIt’s as if I’m terrifiedIt’s as if I scaredIt’s as if I’m playing with fireScaredIt’s as if I’m terrifiedAre you scared?Are we playing with fire?RelaxRelax- Relax… Hoe kom jij tot rust?- Wat is voor jou de ultieme ontspanning/relaxatie?- Kun jij je gedachten makkelijk ‘on hold’ zetten en tot rust komen?- Las jij bewust regelmatig ontspanningsmomenten in of komt dit er niet van?Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 97

AdemhalingsoefeningenDe ademhalingsoefeningen worden klassikaal uitgevoerd met de leerkracht als coach.Ademhalings-oefening 1- Adem in en denk ‘1’.- Adem uit en denk ‘ontspan’.- Adem in en denk ‘2’.- Adem uit en denk ‘ontspan’.- Herhaal dit tot aan 10 en tel dan weer af tot 1.- Concentreer je alleen op je ademhaling, op het cijfer en het woord “ontspan”.Ademhalings-oefening 2- Adem op een normaal, rustig tempo (10-12 ademhalingen per minuut).- Adem in door je neus (tel tot 3).- Hou je adem in.- Tuit je lippen en adem langzaam uit door je mond (tel tot 5).- Gebruik je middenrif (buikademhaling) – bij het inademen komt je buik naar voorterwijl je borst niet beweegt.- Bij het uitademen gaat je buik terug naar achteren en blijft je borst opnieuwonbeweeglijk.RelaxatieoefeningDe oefening wordt klassikaal uitgevoerd, met de leerkracht als coach.Tip: voorzie matjes en laat de leerlingen losse/sportieve kledij dragen.INLEIDENDVoor we met de oefening beginnen, gaan we eerst een gemakkelijke houding aannemen.Voel of je goed zit, met je rug tegen de leuning van de stoel, met je voeten vlak op degrond. Onze handen laten we rusten op ons bovenbeen, en laat je ogen dan maardichtvallen. Sluit je ogen zodat je je beter kan concentreren op de spanning en deontspanning van je spieren.RECHTERHANDAls je een gemakkelijke houding gevonden hebt, dan gaan we onze aandacht richten opde spieren van onze rechterhand. De spieren van je rechterhand kan je spannen dooreen stevige vuist te maken. JA NU! En voel hoe de spieren van je rechterhand gespannenzijn. Voel hoe de spanning trekt tot in je elleboog. EN ONTSPAN! Laat de spanninggewoon gaan. Je hoeft niets anders te doen dan je aandacht te blijven richten op jerechterhand en te voelen hoe die spieren van je rechterhand rustig ontspannen. Letvooral goed op het verschil tussen de spanning van daarjuist en hoe het nu aanvoelt: datde spieren van je rechterhand meer en meer kunnen ontspannen.LINKERHANDLaat je rechterhand maar rustig liggen en concentreer je nu op je linkerhand. De spierenvan onze linkerhand kunnen we opspannen door opnieuw een stevige vuist te maken. JAPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 98

NU! Voel hoe die spieren gespannen staan, voel hoe die spieren strak en stijf staan. ENONTSPAN! Blijf goed met je aandacht bij het gevoel in je linkerhand. Voel goed hetverschil met de spanning van daarjuist. Laat de spieren van je linkerhand maar rustigverder ontspannen.BOVENARMENDan laten we beide handen liggen en gaan we onze aandacht vestigen op onzebovenarmen. Onze bovenarm kunnen we opspannen door onze armen op te heffen,onze handen slap te laten hangen en ze voor ons uit te steken. Voel hoe die armengespannen zijn. Voel hoe je armen beginnen te wegen. EN LOS! Laat je armen gewoonvallen. Blijf goed met je aandacht bij het gevoel in die armen. Voel goed hoe de spanningin beide armen wegtrekt. Laat je armen maar liggen.VOORHOOFDNu gaan we de aandacht richten op ons voorhoofd. De spieren van ons voorhoofdkunnen we opspannen door onze wenkbrauwen hoog op te trekken, precies alsof jeverwonderd kijkt. Voel goed hoe je voorhoofd gerimpeld is. EN ONTSPAN! Laat dewenkbrauwen vallen. Voel goed hoe je voorhoofd glad en zonder rimpels is. Laat diewenkbrauwen gewoon verder en verder zakken.OGENNu gaan we de aandacht richten op onze ogen en onze oogleden. De ogen kunnen weopspannen door ze even heel hard dicht te knijpen. JA NU! Voel hoe de spieren van jeogen gespannen zijn. EN LOS! Laat de spiertjes los en voel hoe je voorhoofd enwenkbrauwen zakken, je oogleden zakken.KAAKSPIERENNu is het de beurt aan onze kaakspieren. Je kaken kan je opspannen door je beide kakenop elkaar te klemmen. JA NU! Voel goed hoe je bovenste rij tanden geklemd staat op jeonderste rij. Voel goed hoe die kaken gespannen staan. EN ONTSPAN! Laat los. Let goedop het verschil met daarjuist. Voel hoe die kaken verder van elkaar staan, hoe die spierenvan die kaken meer en meer kunnen ontspannen.LIPPENDan richten we nu onze aandacht op onze lippen. De lippen kunnen we opspannen doorde beide lippen op elkaar te persen. JA NU! Voel goed die spanning in je mond. Voelgoed hoe die lippen strak gespannen zijn. EN ONTSPAN! Let op het verschil met despanning van daarjuist. Voel goed hoe die lippen meer en meer kunnen ontspannen. Omnog meer ontspanning in het onderste gedeelte van je gezicht, je kaken en lippen tekrijgen, kan je ook proberen om de onderste lip een beetje te verwijderen van debovenste lip, zodat het je nog meer een ontspannen gevoel geeft. Laat die spieren vanhet gezicht gewoon verder ontspannen.NEKDan richten we onze aandacht op onze nek. De spieren van de nek kunnen weopspannen door onze nek naar onze borstkas toe te trekken, maar tegelijk ook eenbeetje tegen te trekken. JA NU! Voel hoe die spieren van de nek gespannen staan. Voelhoe je alle spieren van je nek ontspant. EN ONTSPAN! Probeer gewoon rustig te voelenhoe je nek je hoofd kan dragen, hoe je hoofd recht op je lichaam staat, zonder dat despieren van de nek gespannen staan. Voel goed dat die spieren van de nek meer en meerde tijd krijgen om te ontspannen.SCHOUDERSPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 99

Dan gaan we verder met de aandacht te richten op de spieren van de schouders. Deschouders kunnen we opspannen door onze beide schouders naar onze oren hoog op tetrekken en ze ook wat naar achter naar elkaar toe te brengen. JA NU! Voel hoe diespanning aanvoelt tussen de schouderbladen. Voel goed hoe de spanning in deschouders zit. EN LOS! Laat los. Laat die schouders gewoon vallen. Blijf goed met jeaandacht bij het gevoel in je schouders. Voel hoe die spanning wegtrekt en hoe je jeschouders nog meer kan laten zakken.BORSTKASDan brengen we onze aandacht naar de spieren van onze borstkas. De spieren van onzeborstkas kunnen we opspannen door diep in te ademen en onze longen vol lucht tezetten. JA NU! Hou die spanning even vast. Adem uit, ONTSPAN! Voel dat die spieren vande borstkas meer en meer kunnen ontspannen. Voel hoe het bovenste gedeelte van jelichaam meer en meer kan ontspannen.MAAG EN BUIKDan gaan we verder met de aandacht te richten op de maag en de buik. Die spierenkunnen we opspannen door als we inademen onze maag harder te maken, precies alsofje een stomp verwacht. JA NU! Voel hoe die spieren gespannen staan. Voel hoe die buiken maag hard zijn. EN ONTSPAN! Laat die spanning gewoon gaan. Je hoeft niks te doen,alleen met je aandacht te blijven bij het gevoel in je buik en je maag en te voelen hoe diespieren meer en meer kunnen ontspannen, meer en meer loskomen.BOVENBENENDan gaan we onze aandacht verplaatsen naar onze benen. We richten eerst onzeaandacht op het bovenbeen, het dijbeen. We gaan beide dijbenen spannen door dehielen op de grond te duwen. JA NU! Voel hoe die bovenste delen van het beengespannen worden. Voel goed die spanning. EN LOS! Blijf met je aandacht bij het gevoelin het bovenbeen. Voel goed hoe beide bovenbenen meer en meer kunnen ontspannenen hoe die spanning wegvloeit.ONDERBENENDan gaan we onze aandacht richten op de onderbenen, de kuiten. De kuiten kunnenwe opspannen door onze tenen op te trekken. JA NU! Voel als je je tenen optrekt, hoe jein je achterbeen spanning krijgt. EN LOS! Ontspan! Voel hoe de spanning uit de kuitenwegtrekt. Let goed op het verschil met daarnet. Laat die kuiten rustig verder ontspannenen loskomen.VOETENTen slotte richten we onze aandacht op onze voeten. Onze voeten kunnen weopspannen door ze iets naar binnen te draaien en de tenen te spreiden. JA NU! EN LOS!Laat die voeten gewoon rustig verder ontspannen. Ook al zitten ze in onze schoenen, kanje toch voelen dat spieren van onze voeten meer en meer ontspannen kunnenaanvoelen. Voel goed hoe de spanning wegebt uit je voeten. Nu hebben we heel hetlichaam kunnen ontspannen. Blijf nog even nagenieten van het gevoel van ontspanningin de spieren. Je ademt gewoon rustig en regelmatig. Dan gaan we nu het lichaam evenoverlopen. Als je nog wat spanning voelt in een lichaamsdeel, dan probeer je bij hetuitademen die spanning nog wat los te laten.De rechterhand is ontspannen, de linkerhand is ontspannen, onze armen zijn slap, onsvoorhoofd is glad, de ogen zijn ontspannen, de kaken, de lippen, de nek, onze schouderszijn ontspannen, de borstkas, onze maag- en buikspieren zijn ontspannen, debovenbenen, de kuiten, de voeten, en je ademt gewoon rustig in en uit. Nu gaan we dePedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 100

oefening beëindigen. We tellen van drie tot één en bij drie beweeg je eens met deledematen, je armen en je benen, bij twee beweeg je je hoofd en bij één open je je ogen.3, 2, 1.Linkswww.cm.be/nl/101/bewustgezond/gezondleven/ontspanningenstress/relaxatie/relaxatie.jsp?ComponentId=47166&SourcePageId=38457CM: dossier 'Relaxatie'www.cm.be/nl/101/bewustgezond/gezondleven/ontspanningenstress/stresshantering/stress.jsp?ComponentId=47163&SourcePageId=38457CM: dossier 'Stress'www.lml.be/jsp/content.jsp?l=Nl&r=101&d=121&o=Mut400Liberale mutualiteit: dossier 'Stress vermijden'www.mloz.be/jsp/internal.jsp?id=226&idDoc=4579&idFolder1=225&idFolder2=226&language=Nl&origin=CommonOnafhankelijk ziekenfonds: 'Op de bres tegen stress'users.skynet.be/sb221058/stupsy/advies/taprak.htmTips om met examenstress/tentamenangst om te gaanPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 101

NOTITIESPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 102

Hou je hoofd boven waterZit je in een periode dat alles tegenvalt? Dan kun je somsniks meer doen dan het hoofd boven water proberen tehouden: gewoon van dag tot dag leven en niet te hard zijnvoor jezelf. Als je verdrietig bent, huil dan eens uit, trek jeeven terug, bestel een kopje thee op een terrasje, ga destad in, wat frisse lucht snuiven of laat je koesteren.Misschien merkte je het al eens: ooit komen er beteretijden.Waarom je hoofd boven water houden?Zit je in een periode dat alles tegenvalt? Dan kun je soms niks meer doen dan het hoofdboven water proberen te houden: gewoon van dag tot dag leven en niet te hard zijn voorjezelf. Probeer je emoties te uiten, ze naar buiten te laten komen. Wellicht heb je dezeuitspraken al eens gehoord: "Willen is kunnen", "Niet opgeven, maar doorgaan!" Inderdaad,wilskracht is belangrijk. Maar toch… soms gaat het gewoon echt moeilijk en heb je zin om opte geven. In bepaalde periodes is het leven gewoon erg moeilijk en lastig. Het is nietmakkelijk om dan nog te geloven in al die bemoedigende uitspraken.Het is belangrijk te weten dat je absoluut niet alleen bent! Een ziektefonds becijferde dat50% van de Belgen ooit bij een psychiater op consultatie gaat. Tel je daar de mensen bij dieop consultatie gaan bij een psycholoog of die op gesprek gaan op een centrum voorgeestelijke gezondheidszorg, dan kom je uit bij een nog hoger cijfer. Dreig je dus helemaal‘kopje onder’ te gaan, doe dan een beroep op professionele hulpverlening.Iedereen is gemaakt is om te overleven: Hoe zwart je wereld vanbinnen ook lijkt, hoemoeilijk het ook is om je hoofd boven water te houden, er is meestal een stukje van jezelfdat de wil heeft om niet kopje onder te gaan. Het is dus in principe niet erg om er even niettegen te vechten maar te aanvaarden dat je een moeilijke periode doormaakt. Doorvoldoende te zorgen voor jezelf, kan je op termijn weer herbronnen.Wat is echter goede zelfzorg? Mensen verschillen in wat ze ervaren als helpend in moeilijkeperioden. Terwijl de ene meer sport, doet de andere meer beroep op vrienden of schrijft zijnemoties en gedachten op in een dagboek. Wat helpend is voor de ene, is niet noodzakelijksteunend voor de andere. Het is belangrijk om expliciet stil te staan bij wat jou helpt, wat depijn verzacht in moeilijke tijden.Hier volgen enkele tips voor als het even moeilijk gaat:1. Pak eerst het belangrijkste probleem aan. Soms lijken teveel problemen samen tekomen: ruzie thuis, je lief heeft het uitgemaakt, een onvoldoende op je rapport, eenopstoot van acné… Maak een rangorde in de moeilijkheden, kies wat voor jou hetdringendste of moeilijkste probleem is en pak dat eerst aan. Durf de rest even latenwachten.2. Word toeschouwer van jezelf. Laat jezelf toe om zo'n moeilijke fase mee te maken.Neem wat afstand van jezelf en probeer het gewoon te doorstaan. Meestal kom je erwel weer bovenop. Als die moeilijke fase blijft duren, raden we je aan om beroep tedoen op hulpverleners (meer info op www.fitinjehoofd.be).Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 103

3. Minimaliseer piekeren. Iemand die piekert denkt voortdurend aan negatieve dingenen problemen zonder dat hij daarbij tot een oplossing of beslissing komt. Hij denktvoortdurend in cirkels. Piekeren levert weinig op, men verliest er enkel energie door.Piekeren beïnvloedt ook gevoelens en handelen.4. Hou contact met mensen die je dierbaar zijn en die je aanvaarden zoals je bent. Eengoed gesprek kan enorm opluchten!5. Laat jezelf toe een beetje zachter te worden en de tranen de vrije loop te laten.Probeer contact te krijgen en houden met jouw beleving, probeer het juist tebenoemen en probeer wat er is, te verdragen en niet weg te duwen.6. Verwen jezelf een beetje of laat toe dat iemand voor je zorgt. Neem een warm bad,doe een terrasje, laat je onderstoppen,…7. Probeer zelfverwijten te vermijden. Spaar jezelf zo veel mogelijk. Moedig jezelf aan,geloof in jezelf en geef jezelf complimenten over zaken die je wel goed gedaan hebt.Blik terug op moeilijke periodes die je ook te boven bent gekomen.8. Kijk niet te veel vooruit. Leef hier en nu. Probeer er vandaag het beste van temaken.Stap voor stap“Ik ben Michelle. Ik kende een zorgeloze jeugd. Vanaf mijn 17de kwamen de sombere dagen.Ik kon niet meer genieten, stak vaak in bed, had regelmatig huilbuien, piekerde me suf envoelde me heel weinig waard. Ik ben nu 20 en kamp er nog altijd mee. Stapje voor stapje gaik evenwel vooruit. Ondertussen zijn er al mooie dingen op mijn weg gekomen die er nooitgeweest zouden zijn zonder die depressie, bijvoorbeeld een mooie vriendschap. Ik aanvaardnu dat ik mezelf tijd moet geven en niet te ver vooruit mag kijken. Als het echt moeilijk gaat,probeer ik uur voor uur en dag voor dag te leven. Sinds kort doe ik Afrikaanse dans. Ik kan ermij volledig in uitleven en dat voelt geweldig. Bewegen is inderdaad een tegengif. Ik hoop datik enkele mensen wat herkenning heb kunnen geven en graag zou ik afsluiten met hetvolgende "Il y a toujours un temps pour tout, où l'amour brillerà sur nos cous." Ook al zie ikhet zelf niet altijd, er is iets van aan.”-- MichellePedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 104

Aan de slag in de klasStellingen (zie werkblad 40)Met de stellingen kan men op verschillende manieren aan de slag. Men kan dezemanieren ook combineren.De stelling wordt door de leerkracht geponeerd in de klas, en de leerlingen kunnen vrijhun mening geven. De leerkracht pikt hierop in en brengt een klasgesprek op gang.De leerlingen beschikken over een groen en rood papier, en steken na het horen van destelling het groen blad op als ze het eens zijn, en het rode blad als ze het oneens zijn. Deleerkracht polst naar verschillende meningen en brengt een klasgesprek op gang.De leerlingen kunnen ook in twee groepen verdeeld worden. De ene groep is het eensmet de stelling, en moet op zoek naar argumenten pro. De andere groep is het oneensmet de stelling, en moet op zoek naar argumenten contra. Na afzonderlijk overleg in elkegroep, wordt een debat gestart met de leerkracht als moderator.Nog een mogelijkheid is de carrouseldiscussie. Een aantal papieren met stellingen gaande klas rond. In groepjes noteren de leerlingen op elk blad wat ze van de stelling vinden.Het papier wordt doorgeschoven en dit tot het weer bij het eerste groepje komt. Destellingen met de commentaren worden voorgelezen en een eventuele groepsdiscussiekan ontstaan.- Hoop doet leven.- Na regen komt zonneschijn.- Tijd heelt alle wonden.Klasgesprek gedicht 1: “Gij en wij saam” door Albert Verwey (zie werkblad 41)De leerkracht leest het gedicht voor en/of geeft elke leerling een kopie van het gedicht.Aan de hand van enkele vragen wordt een klasgesprek op gang gebracht.Wie is zo sterk dat hij de chaos temt?Wie kan het leed zien zonder schreiende ogen?Niet wij, maar daarom juist voelen wij onsvoorbestemd tot rustloos pogen.Gij en wij saam moeten doen niet overwijs,niet overkoen, naar ons vermogen.Wie waarlijk leeft heeft in zijn harteen onvernietigbare veer, een stille kracht,die ieder weerstand tart.Noem ons haar naam.Spreek uit en leer wat sterker is dan ramp en smart.Geen naam, geen leer, alleen de wilPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 105

sterker te zijn dan leed en tijd.Aanvaard Uw taak, volvoer haar stil,Heb lief en hoop en wees bereid...- Welke gevoelens wekt dit gedicht op bij jou?- Wat zou ‘waarlijk leven’ betekenen?- Kan onze wilskracht inderdaad elke ramp en smart aan?- Betekent ‘je hoofd boven water houden’ ook aanvaarden en berusten?- Denk jij dat aanvaarding inderdaad meer rust en kracht biedt dan ‘vechten’?Klasgesprek gedicht 2: “Veerkracht” door Roland Hainje (zie werkblad 42)De leerkracht leest het gedicht voor en/of geeft elke leerling een kopie van het gedicht.Aan de hand van enkele vragen wordt een klasgesprek op gang gebracht.Als seizoenen veranderen wijdragen nog lastenmaarminder zwaaranders in gewichtverandering moetkracht van het seizoenkleurverschil in `t groenvertrouwen in jouons!veranderen kanveerkrachtigals seizoenen doen- Welke gevoelens wekt dit gedicht op bij jou?- Wat betekent dit gedicht volgens jou?- Veranderen wij als seizoenen? Wat betekent dit volgens jou?- Hoe kan je de winter, lente, zomer en herfst vertalen naar onze gemoedstoestanden?- Hoe zie jij de link met ‘je hoofd boven water houden’?Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 106

Klasgesprek: Een pakket voor moeilijke dagenHet pakket voor moeilijke dagen is een lijst vol suggesties om in een moeilijke periodeanders met jezelf om te gaan. Geef de leerlingen de lijst met tips en bespreek ditklassikaal. Wat vinden zij van deze tips? Passen zij deze toe? Zo ja, in welke mate? Zonee, waarom niet? Bedoeling is de suggesties door te lezen en de leerlingen te latennadenken of ze hen zouden kunnen helpen. Het is ook een bron van inspiratie.Per stap kan een gesprek tot stand gebracht worden. Per stap staat hieronder meeruitleg die de leerkracht kan helpen richting te geven aan dit gesprek.1. Eet geregeld een lichte maaltijdOp moeilijke dagen kan het gebeuren dat je ’s avonds beseft dat je de hele dag nog nietshebt gegeten. Dat is best te vermijden. Het te lage suikergehalte in je bloed versterkt immersdepressieve en angstige gevoelens. Goed zorg dragen voor jezelf houdt dus in dat je op zijnminst op geregelde momenten een gezonde, lichte maaltijd eet. Denk nog eens terug aan jekindertijd: wat at je toen het liefst. Soms smaakt dat op zo’n moment nog het best. Hetgebruik van cafeïne, nicotine, alcohol of het eten van grote hoeveelheden zoetighedenvoelen op moeilijke momenten aan als een troost, maar in feite verergeren ze enkel jenegatieve gevoelens.2. Gun jezelf rustHet stond al vermeld als een stap, maar nu wordt het absoluut noodzakelijk. Bedenk eenshoe je de voorbije tijd hebt geleefd. Hoeveel sliep je nog? Als je echt heel weinig hebtgeslapen, ben je waarschijnlijk uitgeput en ook dat versterkt negatieve gevoelens. Verplichtjezelf om gedurende een periode op tijd naar bed te gaan. Het vele werk dat wacht, kun jetoch niet naar behoren uitvoeren. Als je weer fit bent, doe je het beter en in kortere tijd.3. Ga in badDe helft van de mensheid woont in de nabijheid van de kust. Water heeft een rustgevendeffect. Het klinkt als een oud medicijn: “Neem eens een uitgebreid bad.” De problemenlijken in het water op te lossen. Leuke alternatieven kunnen zijn: een zwempartij, een sauna,een Turks bad, ...4. Verzorg jezelfAls iemand niet goed in zijn vel zit, dan zie je dat niet enkel aan zijn gezicht, maar ook aanzijn kledij. Blijf niet in je pyjama lopen, scheer je, verzorg je nagels, poets je tanden en jeschoenen, doe geregeld schone kleren aan. Zorg dus dat je er goed uitziet. Ga naar dekapper, maquilleer je. Door er niet uit te zien als iemand die zich laat gaan, voel je toch eenklein beetje kracht in jezelf. Je durft jezelf beter aan te kijken.5. Neem geregeld pauzesMensen in goede conditie kunnen ongeveer anderhalf uur geconcentreerd werken. Dannemen ze best even een pauze, anders neemt hun concentratie toch af. Nu je je wat sombervoelt, werk je wellicht trager. Probeer die verloren tijd niet in te halen door de pauzes weg telaten. Hierdoor wordt het enkel maar erger. Neem daarentegen gewoon wat meer kortepauzes. Neem het jezelf niet kwalijk dat je tempo lager ligt. Het is al knap dat je het meestnoodzakelijke kunt doen.6. BeweegBewegen is voor iedereen belangrijk. Daarom ook hebben we er een apart stap aan gewijd.Ook op moeilijke momenten is beweging belangrijk. Al heb je er echt de fut niet voor, doetoch je jas aan en ga naar buiten. Inderdaad, waarschijnlijk slaag je er nu niet in om grotePedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 107

lichamelijke inspanningen te doen. Blijf er gewoon voor zorgen dat je toch nog iets vanbeweging hebt.7. Laat je masserenWat is er zaliger dan je te laten verwennen met een massage van je rug, je armen of je nek?Ook op zeer sombere dagen kan een massage een kort, zalig moment van ontspanningbieden. Misschien kan een van je huisgenoten je helpen, of ga je liever naar eenprofessionele masseur? Als je niet dadelijk iemand vindt, masseer dan zelf je voeten. Was zegoed en droog ze af. Wrijf in kringetjes op de onder- en de bovenkant van je voet. Dievoetmassage kan een dagelijks kort verwenmoment worden.8. Ga naar je huisartsSoms weet je waar je huidige vermoeidheid mee te maken heeft (je bent te druk geweest ente weinig geslapen). Soms weet je het helemaal niet. Als je je oververmoeid blijft voelen, gadan in elk geval langs bij je huisarts of doe een beroep op een andere hulpverlener (ziehiervoor de stap Durf hulp vragen). Misschien heb je een depressie? Misschien lijd je aaneen of andere lichamelijke ziekte die ook vermoeidheidsklachten geeft? Er bestaanverschillende ziektes waarvan je moe bent en door deze niet te behandelen, maak je hetjezelf wel heel moeilijk. Ga dus naar de hulpverlener want die kan je zeggen wat je te doenstaat.9. Denk terug aan andere moeilijke periodesIedereen maakt in zijn leven donkere periodes mee. Zeg dus niet te snel dat je nooit eerderzo’n donkere periode hebt doorgemaakt. Denk even terug aan die periodes.Wat zorgde ertoen voor dat je die gevoelens had? Wat heeft jou er toen weer bovenop geholpen? Trachtdat zo helder en concreet mogelijk voor de geest te halen. Wat heb je toen precies gedaandat je opnieuw kracht gaf? Geeft dat inspiratie voor wat je nu kunt doen?10. Laat je verwennenVelen onder ons hebben het er moeilijk mee dat een ander zomaar iets voor hen doet. Nietin staat zijn iets terug te doen, geeft hun een ongemakkelijk gevoel. Als je in een dipje zit,laat dat dan eens toe.De kans is groot dat anderen zien dat het niet zo goed met je gaat endat ze iets extra voor je willen doen: je onderstoppen, je lievelingsgerecht voor je bereiden,thee voor je zetten, samen een wandeling maken... Op die manier geef je anderen de kans telaten merken dat ze je graag zien. Het is belangrijk die krachtige ervaring te latenbinnenkomen.11. Doorbreek even je huidige patroonWaarschijnlijk verloopt je leven de laatste tijd monotoon (elke dag hetzelfde). Organiseereen dag voor jezelf, een dag die verloopt zoals jij het nu nodig hebt. Zet even alleverplichtingen aan de kant en zet je eigen behoeften op de eerste plaats. Wil je eens een dagin een bos gaan lopen, of net in een stad? Heb je behoefte aan veel vrienden rond jou ofeerder aan alleen zijn?12. Jezelf geen verwijten makenMisschien ben je kwaad op jezelf omdat het niet lukt om je beter te voelen of om meer tepresteren of om meer voor anderen te betekenen. Jezelf zo onder druk zetten heeft weinigzin. Het maakt de dingen erger. Het is belangrijk te aanvaarden dat het even moeilijker gaat.Andere mensen maken ook zulke periodes door. Weet dat er ooit beter tijden komen.Misschien herinnert een voorwerp in huis je eraan hoe je vroeger uit een dal bentgeklauterd. Geef dat voorwerp dan een meer centrale plaats in je kamer. Op moeilijkemomenten kan het je even kracht geven als je er een glimp van opvangt.Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 108

13. Kom uit bedMensen die zich niet goed voelen, zijn doorgaans erg moe. Moeheid wordt geassocieerd metslapen. Je zult echter snel merken dat hoeveel tijd je ook in je bed doorbrengt, die moeheidniet verdwijnt. Vaak is zelfs het tegengestelde waar. Hoe langer je in je bed blijft, hoevermoeider je overdag bent. Als je ’s morgens in je bed ligt te piekeren en als je niet opstaat,is de kans groot dat je enkele uren later met een nog veel neerslachtiger gevoel je bed haastniet meer uit raakt. Sommigen voelen zich ’s avonds het best en zo komen ze in de verleidingom heel laat te lezen, tv te kijken, ... Dat kan ervoor zorgen dat je dag-nachtritme verstoordraakt. Dat is niet enkel erg voor jezelf, maar ook voor je omgeving. Let hier dus mee op!Hoe slecht je je ook voelt, tracht jezelf een zekere regelmaat op te leggen. Op korte termijnvereist dat misschien energie, op lange termijn put je er kracht uit.14. Ga het huis uitJe opsluiten in huis of in bed is een haast natuurlijke reflex als je je niet goed voelt. Daar lijkthet veilig. Voor even is dat waarschijnlijk ook wel zo. Maar er zit een gevaarlijke kant aan. Jeontneemt jezelf immers iedere kans op een stimulus van de buitenwereld. En het zijn juistdeze stimuli die je opnieuw kracht kunnen geven. Hoe slecht je je ook voelt, zorg ervoor datje iedere dag toch even de deur uitgaat. Is het slecht weer, doe dan boodschappen, ... Maarga even een frisse neus halen.15. Doe iets dat veel energie vergtSoms zit je vanbinnen met hevige emoties. Je bent bijvoorbeeld razend op jezelf of opiemand anders. Razernij is energie en je moet er iets mee doen. Spit de tuin om, ga sporten,brul mee met luide muziek, …Probeer je energie kwijt te kunnen.16. Reken op je vriendenSoms heb je geen zin meer in mensen rond jou en wil je vooral rust. Hoe heilzaamalleen zijn ook kan zijn, hierin overdrijven is niet goed. Door je van de buitenwereld af tesluiten, ontneem je jezelf de kans op dat ene contact dat je nu net zo nodig hebt. Je kunt dustoch het beste contact opnemen met de persoon van wie je in je binnenste hoopt dat hij/zijeven verlichting kan brengen door te luisteren naar wat je beroert, door net over heelandere dingen te praten of door samen iets te doen.17. Luister naar je lievelingsmuziekKies de muziek die je nodig hebt, sluit je ogen en laat je drijven. Waarschijnlijk is er geenenkele kunstvorm die onze stemming beter kan bepalen dan muziek.18. Laat je emoties de vrije loopSchaam je niet voor tranen. Meestal luchten ze op.19. Schrijf jezelf een briefAls je het gevoel hebt dat je uit het diepste dal geklauterd bent, schrijf jezelf dan een briefvoor het moment dat je weer eens in een diep dal terecht zou komen. Je weet nu hoehulpeloos je toen was. Vermeld in die brief welke activiteiten je het meeste kracht hebbengegeven, welke contacten met familie of vrienden het meest deugd hebben gedaan enschrijf er hun telefoonnummer bij als je er lang naar hebt moeten zoeken. Schrijf ook neerhoe je nu naar jezelf kijkt en probeer een advies voor jezelf te formuleren. Bewaar deze briefop een goede plek zodat je hem snel terugvindt.Pedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 109

Linkswww.zelfhulp.beWebsite over zelfhulpwww.cm.be/nl/101/bewustgezond/klachtenenziekten/nr/neerslachtigheid/neerslachtigheid.jsp?ComponentId=48193&SourcePageId=38452CM: dossier over neerslachtig zijn .Je vindt hier ook veel tips!www.gezondweb.be/GezondWeb/Rubrieken/psychologie/Burnout/Informatie over burn-out op gezondweb.bewww.lml.be/jsp/content.jsp?l=Nl&r=130&o=Mut400&d=900Liberale mutualiteit: informatie over burn-outwww.mloz.be/jsp/internal.jsp?id=290&idDoc=3176&idFolder1=225&idFolder2=228&language=Nl&origin=CommonOnafhankelijk ziekenfonds: brochures geestelijke gezondheidPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 110

NOTITIESPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 111

MET SPECIALE DANK AAN:Werkten mee aan dit pedagogisch dossier:Jolien Mertens (CGG Andante)Suzy Van der Meeren (CGG Andante)Griet Geeraert (Logo Mechelen)Ellen Daly (Logo Mechelen)Sylvia Vande Broek (Logo Mechelen – Logo PRAAM)Anke Van Eeckeren (Logo ZuiderKempen – Logo Noorderkempen)Tom Vermeulen (Logo Antwerpen Noord)Famke Sillis (Logo Antwerpen Noord – Logo Stad Antwerpen)Elke Keyenberg (Coach Geestelijke Gezondheid provincie Antwerpen)Bron van inspiratie:Fit in je hoofd campagne (www.fitinjehoofd.be)Te Gek campagne (www.sad.be)Ondersteuning bij de organisatie van de filmweek en keuze van de films:Metropolis AntwerpenPedagogisch dossier “Fit in je hoofd, goed in je vel” (september 2009) 112