Deel A. inleiding in de algemene semiotiek - ComCom

Umberto Eco; Einführung in die Semiotik4. SEMIOTISCHE DEFINITION DER IDEOLOGIEN (168)4.I Semantisches System und Weltanschauung (168)4.I.1 Het Petrarca-schema laat o.m. zien dat, hoe opener het bericht staat t.o.v.decoderingen en hoe losser t.o.v. communicatieomstandigheden, hoe meer de selectievan codes en subcodes beïnvloed wordt door de ideologische premissen van deontvanger. Ideologie is - net als de omstandigheden - een buiten-semiotisch fenomeen,dat hier als semantische katalysator de zingeving bepaalt en kleurt.Waar 'kennis van de wereld' normaliter haar structurering vindt in semantische systemen,daar hoeft dat niet het geval te zijn bij de hoogst persoonlijke levenservaringen van eenafzonderlijk individu, want die houdt hij gewoonlijk voor zich. Maar met ideologie bedoeltmen "Weltanschauungen" die worden gedeeld door velen, soms door een samenlevingals geheel. Zulke Weltanschauungen zijn gepræconditioneerd.4.I.2 (168) Een semantisch systeem als Weltanschauung is één van de mogelijkemanieren om de wereld begrijpelijk te maken. Zo'n systeem is een partiële interpretatievan de wereld, die telkens herzien kan worden wanneer nieuwe berichten doorsemantische aanpassingen van de code nieuwe connotatieve ketens genereren en dusook nieuwe waardesystemen. Voorbeeld "Marsmenschen fressen Kinder" (168-169).4.I.3 (169) Het definiëren van zo'n partiële interpretatie van de wereld, van zo'nperspectivische segmentering van de realiteit, ofwel vals bewustzijn, heet Ideologie inMarxistische zin. Ideologie is hier een visie (eenzijdige beschrijving van de wereld,pogingen tot theoretische rechtvaardiging), die geleidelijk tot element van de code wordt.De semioticus vraagt zich in deze niet af hoe of op welke gronden een dergelijke visie aande man gebracht werd of moet worden, maar alleen in welk opzicht nieuwe codeelementen"ideologisch" genoemd kunnen worden.4.II Ein kommunikationsmodell (169)4.II.1 Model met demon van Maxwell, waarbij iets een signaal ontvangt. Is dat iets eenautomaat, dan blijft het signaal een zaak van stimulus-respons. Is de ontvanger eenmens, dan wordt het een teken. Het signaal van het model heeft een enkelvoudigedenotatie met elkaar wederzijds uitsluitende connotaties. De ontvanger moet dus eenstandpunt innemen.4.II.2 (171) Wat bepaalt de voorkeur van de ontvanger? Uit ervaring weet hij wat hij vande gedenoteerde situatie kan verwachten. Deze kennis (Wissensschatz, Kulturelle Erbe)blijft een buiten-semiotisch residu zolang die willekeurig en idiosyncratisch is en erovergeen maatschappelijke communicatie plaats vindt. Maar zodra deze kennis meeralgemeen en openbaar wordt, wordt hij een culturele grootheid en daarmee element vanhet semantisch systeem.Zo krijgen we reeksen semantische systemen van de tweede orde met opposities van hettype "maximum vs. minimum", "wenselijk vs. niet wenselijk" of "alles ok vs. gevaar!!". Deeenheden van deze systemen zijn connotaties van representamina, ontstaan uitdenotaties van elementen uit semantische systemen van de eerste orde. Zo verdwijnenindividuele ervaringen niet meer in de mist der buiten-semiotische residuën, maar wordenzij tot semiotisch georganiseerde "cultuur". Betekenissystemen zijn hier congruentgeworden met tekensystemen en dus voorspelbaar.Het moge enerzijds duidelijk zijn, dat semantische systemen voortkomen uit bepaaldelevensvoorwaarden, en anderzijds dat de semiotiek daar iets mee kan, wanneer deervaring met die voorwaarden tot code is geworden. Want pas dan kan de taal deelementen beschrijven als "cultuur".4.II.3 (171) Terug naar de kerntekst over ideologie. Het model met het monster vanMaxwell kende een signaal met eenduidige denotatie, maar met tegengesteldeconnotaties "maximaal wenselijk" vs. "maximaal ongewenst" o.b.v. twee gelijkberechtigdesubcodes. De keuze daartussen wordt door pragmatische factoren bepaald. Het is maarnet wat iemand het zwaarst laat wegen. Het totaal der oordelen vormt een ideologischbewustzijn en dus ook een nieuw buiten-semiotisch residu. Doch naarmate dit residuvermaatschappelijkt, wordt het toch weer semiotisch gestructureerd. Bijv.; de volgendeketen van connotatieve subcodes is denkaar; / maximum aan energie = max. aan productiviteit/ en ook; / max. aan productiviteit = max. maatschap. nut / en tenslotte; / max.