Bomen als leefruimte van nuttige insecten, Henk Vlug - Nationale ...

Biodiversiteitinsectenfaunavan bomenen hunomgeving

PLANTENRIJKDIERENRIJKONGEWERVELDENZOOGDIEREN GELEEDPOTIGEN VOGELS OVERIGE KLASSENSPINNEN EN MIJTEN INSECTEN KREEFTEN, KRABBEN ETC.vlinders vliegen wespen kevers Overige ordendagvlindersmuggenechte wespenloopkeverszoalsnachtvlindersvliegensluipwespenkortschildkeversLibellenkleinvlindersweekdierenbladwespengalwespenmierenbijenhommelsbladvretendekevershoutvretendekeversbastvretendeHomoptera(bladluizen,schildluizen etc.)Heteroptera(wantsen encicaden)kevers

schadelijke insecten in bomenopenbaar groenlarven van bladsprietkevers (engerlingen)larven en adulten van snuitkevers (o.a. de taxuskever)larven van houtbewonende kevers (bastkevers en boktorren)bladluizenwantsenbladvlooienlarven van vlinders (rupsen)nuttige insecten in bomenopenbaar groenloopkeverskortschildkeverssluipvliegenroofvliegenmierensluipwespendolkwespen (o.a. Tiphia femorata)

Biodiversiteit entomofauna van bomenboomsoortAantal soorten insectenQuercus spp. 284Salix spp. 266Betula spp. 229Crataegus spp. 149Populus spp. 97Malus spp. 93Pinus spp. 91Alnus spp. 90Ulmus spp 82Corylus spp. 73Fagus spp. 64Fraxinus spp. 41Picea spp. 37Tilia spp. 31Carpinus spp. 28Larix spp. 17Abies spp. 16Ilex spp. 7

284soorten insecten op eik7soorten insecten op hulst

Monocultuur van bomen veroorzaakt plaagsituaties:Eikenprocessierups:Vlinders zijn in staat om ver te vliegen maar hebben debeste kansen op de ‘buurboom’ in de eikenlaanEikenbladroller:Vlinders zijn goede vliegers maar breiden zich het snelstuit in gebieden (lanen) met eikenWintervlinder:Alleen de mannetjes kunnen vliegen. De vrouwtjes zijnvleugelloze ei-zakken. Zij kunnen zich wel in sommigegevallen kruipend verplaatsen van boom naar boom.De rupsen verplaatsen zich door middel van een langespinseldraad met behulp van de wind

Bastkevers:De kevers verplaatsen zich weinig dus zijn voor uitbreidingvan hun areaal gebonden aan hun ‘buurboom’De meeste soorten bastkevers zijn zwakte-parasieten.Bomen in een slechte conditie worden als eerste en insterke mate aangetast.Oude boombestanden hebben altijd bastkevers die in dezegezonde bomen geen grote rol spelen. Aanplant van jongebomen in de directe omgeving is een groot risico.Bij grote boommaten is de wortelkluit ‘aangepast’ dus deboom begint als zwakke boom.Beter: kleinere bomen met volledige kluit aanplanten. Vooreen snel effect kunnen andere, snel groeiende soortenerbij geplant worden. Dit zorgt tevens voor meer diversiteit.Ook hier geldt: rijke ondergroei van kruiden geeftvoedselbron voor parasieten en predatoren vanschadelijke insecten.

Ah! De nationalebomenbank doet graagin grote bomen.Pas dan op met bomendie gevoelig zijn voorschorsboorders. Dat zijnper definitie zwakteparasieten.foto geleend van site nationale bomenbank

Welke insecten zijn schadelijk opbomen?Bastvreters zoalsletterzetter, eikenspintkeverHoutboorders, zoalswilgenhoutrups, horzelvlinderStamzuigers zoalsessenschorsluis, beukenstamluisZaadvreters zoalseikelboorder, douglaszaadwespGalvormers zoalsbeukenbladgalmug, sparappelgalluisblad/naaldvreters zoalskleine wintervlinder, dennenbladwespblad/naaldzuigers zoalslindebladluis, douglaswolluisBladmineerders zoalspaardenkastanjemineermot,beukenspringkeverWortelvreters zoalsmeikever, grijze dennensnuitkever

Voorbeelden zwakte-parasieten(schorskevers)Eiken:eikenprachtkever (Agrilus biguttatus)eikenspintkever (Scolytus intricatus)Diverse loofbomen (o.a. eik)Chrysobothris affinisIepen (maar ook andere loofbomen)grote iepenspintkever (Scolytus scolytus)kleine iepenspintkever(Scolytus multistriatus).Beukenbeukenspintkever (Xyloterus domesticus)Essenessenbastkever (Leperisinus varius)Berkgrote berkenspintkever (Scolytus ratzeburgi)Naaldhout:letterzetter (Ips typographus) – vooral fijnspardennescheerder (Tomicus piniperda) – vooral pinus spp.larix bastkever (Ips subelongatus)grote larix bastkever (Ips cembrae)koperetser (Pitogenes chalcographus) – vooral spar

stippelmot

astkeversletterzetterdennescheerdereikenprachtkevereikenspintkever

Chrysobothris affinisiepenspintkeverbeukenspintkever (Xyloterus domesticus)

kastanjemineermot (Cameraria ohridella)Parasiet mineermotten

Eikenprocessie vlindereikenbladrollerWintervlinder. Links: mannetje, rechts: vrouwtje

15mmloopkevermonddelen0,8mm

ladluizen op lindebladluis predatorgaasvlieg larvenbladluis parasietbladluizen op esdoornbladluis predatorlieveheersbeestjeswollige dopluis op (Pulvinaria regalis) op linde

Biodiversiteit zorgt voor stabiliteitDit ecologische principe geldt ook voor bomenen hun insectenfaunaDiverse soorten laanbomen door elkaar plantengeeft diversiteitIn later stadium wijkers en blijversBij dunnen zorgen voor voldoende biodiversiteitZorg voor rijke kruidlaag in berm of bosplantsoenVermijdt kale boomspiegels

Wat men niet wil en wat toch zou moeten:Ruig begroeide bermen en openbaar groen onderbomenMeerdere boomsoorten door elkaar ingeplantBomen niet op een nette rij maar natuurlijker ingeplantZo weinig mogelijk maaienMaaien na de voorjaarsbloei van de meeste plantenNiet maaien vanaf midden juli (bloei wilde peen) tot eindaugustusGeen onkruidbestrijding onder bomenBiologische bestrijding van processierupsPubliek en overheden overtuigen van het nut van dezemaatregelenVerandering van starre filosofie groenbeheer

Rijke wegbermen: een basis voor ecologischebeheersbaarheid van plaaginsecten

Behoeften van parasieten en predatoren:Eiwitbronnen in de vorm van pollen.Nectar als energiebronPlanten die veel nectar en pollen leveren zijn vooralschermbloemen. Wilde peen (Daucus carota) is eenbekend voorbeeld.Rijke en ruige ondergroei geeft schuilgelegenhedentijdens niet aktieve periode.

kleine parasiet-larve (Tiphia femorata) aan onderzijde vanengerling van de rozekeverrozekeverdolkwesp (Tiphia femorata), hier op bereklauw

Carabus nitensloopkever (Carabus nitens)loopkever (Carabus granulatus)Belangrijke en beruchtepredator van deeikenprocessierupskleine poppenrover (Calosoma inquisitor)monddelen loopkeverloopkever (Pterostichus fasciatus)

kortschildkevers (Staphilinidae)kortschildkevers

oofwantsenroofwantsRoofwantsen

sluipvliegsluipvlieg (Tachinidae)roofvlieg (Asiliidae)

neushoornkever met larve

vliegend hert met larve

Biologische bestrijdingHet bevorderen van predatoren en parasieten is een passievevorm van biologische bestrijding.Aktieve biologische bestrijding is bijvoorbeeld het inzetten vanlieveheersbeestjes tegen bladluizen maar ook het verspuiten vaninsecten-parasitaire nematoden (aaltjes).Een afwijkende vorm van biologische bestrijding is hetverspuiten van biociden zoals Bacillus thuringiensis (o.a. tegenrupsen van eikenprocessierupsen).Aaltjes zijn microscopisch kleine organismen die verspotenkunnen worden met een aangepaste standaard spuitapparatuur.Ze kunnen gebruikt worden tegen engerlingen in de grondkluitmaar ook tegen rupsen. Recente toepassingen van aaltjes tegende eikenprocessierups is succesvol gebleken.

iologie aaltjesBiologie van het insecten-parasitaire aaltjeHeterorhabditis bacteriophora

ltjesvoorbeelden van microscopischeopnamen van insecten-parasitairenematoden (aaltjes)

engerling met aaltjesLinks: door aaltjes geïnfecteerde engerling.Rechts: gezonde engerling

Aaltjes in een engerling

uskevermetaaltjeslarven van taxuskeverlinks geïnfecteerd met aaltjesrechts: niet geïnfecteerd

wasmot met aaltjeswasmotlarve met uitkomende aaltjes