Wie is de nieuwe architect?

het socialistisch realisme won de jonge architect
Boris Iofan. Dat betekende tegelijkertijd het
letterlijke einde van het constructivisme. Het
ontwerp, weergegeven in Figuur 1, was een
‘hyper-Stalinist project van onderdrukkende
monumentaliteit’ (Levine, 2018, p. 18).
Het ontwerp van Iofan was meer dan 220
meter hoog, op dat moment het hoogste
gebouw ter wereld, en had een serie gestapelde
zuilengalerijen dat eindigde in een standbeeld van
de ‘bevrijde proletariaat’ (Sennott, 2004). Door
de arbeidersklasse zo op een pilarenstapel, wat
neigde naar een troon, te zetten benadrukte Iofan
nogmaals hoe de maatschappij een fantastische
toekomst wacht met Stalin als leider. Echter
verving Stalin het arbeidersstandbeeld met een
standbeeld van Lenin dat vier keer zo groot was
als het originele ontwerp, als uitdrukking van zijn
ultieme persoonsverheerlijking (Sennott, 2004).
Hiermee onderdrukt hij zelfs de creatieve impuls
van Iofan ten behoeve van zijn eigen politieke
idealen.
Uiteindelijk is door de oorlog in 1941 het gebouw
nooit gerealiseerd. Toch heeft het een significante
impact gehad op de Sovjet en internationale
architectuurgemeenschap. Het kondigde het
einde aan van het avant-garde constructivisme
en begon een nieuw tijdperk, waar de politieke
ideologie boven creatieve vrijheid stond.
In 1934 volgde de jonge architect Albert Speer zijn
voorganger op als de hoofdarchitect van Adolf
Hitler in het destijdse Nazi-Duitsland. Speer werd
verantwoordelijk voor de belangrijke gebouwen
en plannen, zoals de herontwikkeling van Berlijn
en het gebouw voor de Rijkskanselarij. Hij pleitte
voor een nieuwe stijl die de idealen van de Fuhrer
en het 1000-jarige Derde Rijk representeert. Er
ontstond een nieuwe nationale socialistische
architectuur, ontworpen voor de mensen vanuit
de nationale tradities (Lane, 1986). Daarnaast
bestond de overtuiging dat de Duitse cultuur
afkomstig is van de Grieken. Athene was de
modelstad voor een creatieve en progressieve
Duitse staat (Lebow, 2012). Dit geloof heeft
waarschijnlijk ook invloed gehad op de tradities
waar Speer op inspeelt.
Tijdens de eerste ontmoeting tussen Speer
en Hitler was er een wederzijdse fascinatie.
Speer bewonderde het charisma van Hitler en
Hitler was geïnspireerd door de ambities van
de jonge Speer. Vooral de kneedbaarheid van
Speer speelde hierbij een rol; hij was een jonge.
onsuccesvolle architect die Hitler naar zijn hand
kon beïnvloeden. Hitler werkte dan ook nauw
18
samen met Speer aan de projecten en had een
voorkeur voor publieke projecten op een zeer
grote schaal. In het ontwikkelingsplan voor Berlijn
ontwierpen ze twee grote verkeersassen, waaraan
de monumentale administratieve gebouwen
liggen. Ook zou er aan de ene eind van de as een
120-meter hoge versie van de ‘Arc de Triomphe’
staan. Aan het andere eind werd een gigantische
publieke dom gebouwd voor ontmoetingen tussen
Nazi-volgelingen: de ‘Volkshall’, ofwel Hal van het
Volk.
Naast deze gebouwen spraken Speer en Hitler
over enorme treinstations voor ‘oneindige
aantallen mensen’ (Lane, 1986). De architectuur
van Albert Speer en Hitler stond voor grote,
indrukwekkende en monumentale gebouwen
die de macht van het Derde Rijk moest uitstralen.
De architectuur van de gebouwen was strak, met
zichtbare Griekse invloeden van monumentaliteit:
elk gebouw is een ‘tempel’ op zich waarin Hitlers
macht aanboden zal worden. Het ontwerp is
daarmee in zijn geheel een symbool van de macht
van de staat.
Uit beide voorbeelden blijkt dat de architectuur
bepaalde politieke thema’s vertegenwoordigen.
In de Sovjet Unie vernietigde Stalin het
revolutionaire constructivisme ten gunste van zijn
socialistische realisme, waarbij hij als politieke
macht belangrijker is dan de creatieve vrijheid van
de architect. In Nazi-Duitsland werkte Hitler nauw
samen met zijn hoofdarchitect aan projecten van
gigantische orde, waarbij zijn idealen van het
Derde Rijk naar voren zouden komen. In beide
gevallen geeft de architectuur de relatieve positie
van het regime weer, in vergelijking tot andere
regimes, door de grootte en monumentaliteit van
de gebouwen en de relatie tussen de staat en zijn
burgers.
3 Moderne architectuur
Tijden veranderen. Zo ook in Duitsland. De
hedendaagse architectuur en uit de naoorlogse
periode vormen een stevig contrast de het
voorgaande beschreven thema’s. Ook in
21-eeuwse gebouwen zijn verschillende thema’s
verscholen, al dan niet in de architectuur zelf.
In deze paragraaf worden twee voorbeelden
toegelicht: Duitse moderne architectuur in
tegenstelling tot die van de Nazi periode; en
het volledig wegstrippen van architectonische
betekenis in China. Tot slot wordt ingezoomd
op een opvatting van moderne architectuur van
McLeod (1989).