Wie is de nieuwe architect?

is tussen de architect en eindgebruiker, maar
ook tussen de opdrachtgever en eindgebruiker
in het geval dat de opdrachtgever niet ook de
eindgebruiker is.
Figuur 1: User – needs gap, Blyth & Worthington,
2001
Er wordt gesteld dat architecten/ontwerpers
twee klanten hebben; de opdrachtgever en de
eindgebruiker, waarin de eindgebruiker geen
inspraak of keuze heeft. Door deze tweedeling
krijgen architecten te maken met het feit dat
hoeveel er ook onderhandeld word met de
opdrachtgever, er vaak te weinig invulling
gegeven kan worden aan de behoeftes van de
eindgebruiker omdat ze ofwel niet bekend zijn
ofwel moeilijk bereikbaar zijn. Simpel gezegd
heeft de opdrachtgever uiteindelijk de grootste
stem omdat dit de betalende partij is. De
welwillende architect kan dus nog zo dienstbaar
willen zijn, het ‘user-needs gap’ blijft vaak
aanwezig (Blyth & Worthington, 2001).
Naast de houding tegenover de gebruiker neemt
de uitspraak ‘Fuck the context’ ook een duidelijke
positie in t.o.v. de omgeving. ‘Wat past hier?’ moet
de eerste vraag zijn die gesteld wordt bij aanvang
van een ontwerpproces (Rohmer, De Haan, &
Keesom, 2016). Ofwel, het opzoek gaan naar de
genius loci. Tegenwoordig is de genius loci nog
maar moeilijk te horen. Met name in een land als
Nederland wat nog maar moeilijk te zien is als een
blank canvas, is er voornamelijk in steden sprake
van veel ruis:
‘De ‘geest van de plek’ is (…) een oorverdovende
kakofonie. (…) Vooral op dit soort plekken kan
architectuur haar heilzame kracht bewijzen. De
bouwmeester kan dan wel geen vrij componist
zijn omdat zovele anderen aan de compositie
willen bijdragen, maar als het goed is blijft hij
wel de dirigent: Degene die dit samenspel tot een
overtuigende uitvoering smeedt.’ (Rohmer, De
Haan, & Keesom, 2016, p. 43)
In deze uitspraak komt de positie van de architect
duidelijk naar voren: Het benadrukt de architect
als individu die alle partijen samenbrengt en
‘the big picture’ ziet. Echter blijkt deze positie
in werkelijkheid niet meer relevant. Waar de
architect een van de weinige is die het volledig
overzicht heeft gedurende de hele loop van
een project, wordt zij vroegtijdig van haar
taken ontlast. Dit bleek uit vele bezoeken aan
verschillende architectenbureaus in Amsterdam
en Rotterdam.
Wat de oorzaak van de kleiner wordende positie is,
is moeilijk vast te stellen. Houdt het verband met
de mate van aansprakelijkheid die de architect
voor haar kiezen neemt, is het een direct gevolg
van de crisis van 2008 of hebben we onze positie
verspild door in de jaren ‘90 de architect als god te
vereenzelvigen?
Een voorbeeld waarin een duidelijk compromis
zichtbaar is tussen gebruiker en opdrachtgever is
het project Fusion van Marlies Rohmer, figuur 2.
Dit gebouw is een multifunctionele accommodatie
voor gebruik door Turkse en Marokkaanse
culturele stichtingen te Amsterdam (2006-2009).
De opdrachtgever is in dit geval de gemeente
Amsterdam.
Figuur 2: Fusion ‘Moskeeverzamelgebouw, rohmer.
nl
Het gebouw is geïnspireerd op woningblokken
uit de late Amsterdamse school. In de detaillering
is islamitische cultuur terug te zien. Denk hierbij
aan het licht doorlatende metselwerk en de
baksteenpatronen. Het gebouw past qua uiterlijk
goed in de bestaande context, iets wat een
44