De maatschappij dat ben JIJ niveau voor BBL en BOL 2019_20

Methode Burgerschap
voor het mbo
BOL/BBL
DE
MAATSCHAPPIJ
DAT BEN
JIJ.

DE MAATSCHAPPIJ DAT BEN JIJ • BOL EN BBL
INHOUDSOPGAVE
WAAROM BURGERSCHAP?
1 ECONOMISCHE DIMENSIE
1.1 WERK EN INKOMEN 11
#01 Hoe reageer jij? 19
#02 Hoe zit het met je cao? 20
#03 Check je loonstrook 21
1.2 DE OVERHEID EN HET SOCIALE VANGNET 23
#04 Solidariteit, hoe werkt het? 34
#05 Sociale zekerheid voor jou 35
#06 Meer of minder sociale zekerheid? 36
1.3 IK BEN KRITISCH EN BEWUST 37
#07 Hoe ben jij te verleiden? 45
#08 Geld lenen 46
#09 Hoe duurzaam ben jij? 48
BEGRIPPEN 50
2 SOCIAAL-MAATSCHAPPELIJKE DIMENSIE
2.1 IDENTITEIT 55
#01 Kun jij jezelf zijn? 61
#02 Groepen en gedrag 62
#03 Je eigenschappen, je waarde 64
2.2 CULTUUR EN INVLOEDEN 66
#04 Mijn cultuur 75
#05 Hoe is de cultuur op je werk? 76
#06 DNA-reis 78
2.3 NORMEN EN WAARDEN 80
#07 Mijn normen-top 3 87
#08 Gedragsregels op straat en werk 89
#09 Welke waarden vind ik belangrijk? 91
BEGRIPPEN 94
4

INHOUDSOPGAVE • BOL EN BBL
3 POLITIEK-JURIDISCHE DIMENSIE
3.1 DEMOCRATIE EN VERKIEZINGEN 99
#01 Democratie op je werk 107
#02 Wie deelt jouw mening? 110
#03 Europa 111
3.2 DE NEDERLANDSE RECHTSSTAAT 113
#04 Grondrechten in de actualiteit 121
#05 Strafbaar 122
#06 Welke gevolgen heeft een strafblad? 125
3.3 VRIJHEID EN MEDIA 126
#07 Echt of nep? 133
#08 Filterbubbel en framing 135
#09 Sociale media op je werk 137
BEGRIPPEN 138
4 DIMENSIE VITAAL BURGERSCHAP
4.1 JOUW LEEFSTIJL 143
#01 Check je leefstijl 151
#02 Verbeter je leefstijl 154
#03 Wat zit er in mijn eten? 157
4.2 PSYCHISCH FIT 158
#04 Wat weet jij over verslavingen? 165
#05 Help, ik houd het niet vol! 168
#06 Geluk 170
4.3 VITAAL IN JE WERK 171
#07 Jouw ideale werkweek 177
#08 Fit in jouw branche 178
#09 Ziek, en nu? 179
BEGRIPPEN 180
DAAROM BURGERSCHAP!
5

DE MAATSCHAPPIJ DAT BEN JIJ • BOL EN BBL
WAAROM BURGERSCHAP?
In deze inleiding denk je na over waarom je Burgerschap krijgt. Wat betekent
het eigenlijk en wat heb je eraan? Burgerschap leert je de kennis, vaardigheden
en houding die je nodig hebt om in de maatschappij mee te doen. En ook om
mee te doen op je werk. Doel van het vak is eraan bij te dragen dat je een sociale,
zelfredzame burger wordt en dat je weet wat je rol in de samenleving is.
ECONOMISCHE
DIMENSIE
SOCIAAL-MAATSCHAP-
PELIJKE DIMENSIE
De Economische dimensie gaat over:
``
``
``
``
Werk en inkomen
Sociale zekerheid
Kritische en bewuste consumenten
Duurzaamheid
De Sociaal-maatschappelijke dimensie gaat over:
``
``
``
``
Identiteit
Culturen
Normen en waarden
Diversiteit, gelijkheid en discriminatie
Ik verwacht het volgende te leren:
Ik verwacht het volgende te leren:
6

Waarom Burgerschap
Wat verwacht je te leren?
In de digibordles heb je gezien dat
Burgerschap uit vier verschillende
dimensies bestaat. Elke dimensie gaat over
een bepaald thema. Je hebt filmpjes en een
plaatje bekeken en besproken bij welke
dimensie ze horen en waarom.
Hieronder hebben we voor elke dimensie
op een rij gezet welke onderwerpen er
aan de orde komen. Lees ze door en schrijf
onder iedere dimensie wat je verwacht te
leren. Bespreek de antwoorden kort met je
medestudenten.
POLITIEK-JURIDISCHE
DIMENSIE
DIMENSIE VITAAL
BURGERSCHAP
De Politiek-juridische dimensie gaat over:
``
Democratie
``
Totstandkoming van wetten
``
Misdaad en straffen
``
Jouw invloed op de politiek
De dimensie Vitaal burgerschap gaat over:
``
Jouw leefstijl
``
Balans tussen werk en privé
``
Verslaving, psychische problemen
``
Geluk
Ik verwacht het volgende te leren:
Ik verwacht het volgende te leren:
7

8
1

DE MAATSCHAPPIJ DAT BEN JIJ • BOL EN BBL
ECONOMISCHE
DIMENSIE
In de economische dimensie onderzoek je het economische
aspect van werken, zoals je rechten en plichten als
werknemer, je contract en je salaris. Je verdiept je in sociale
zekerheid: wat zijn bijvoorbeeld de mogelijkheden als je
ziek of werkloos wordt? Daarnaast onderzoek je je rol als
consument. Je krijgt inzicht in het begrip duurzaamheid
en wordt je bewust van de kracht van reclame. Je denkt
na over kritisch en bewust kopen en rondkomen met
je geld.
9

DE MAATSCHAPPIJ DAT BEN JIJ • BOL EN BBL
INHOUD
ECONOMISCHE DIMENSIE
1.1 WERK EN INKOMEN
THEORIE 11
KENNISVRAGEN 16
OPDRACHTEN 18
1.2 DE OVERHEID EN HET SOCIALE VANGNET
THEORIE 23
KENNISVRAGEN 30
OPDRACHTEN 32
1.3 IK BEN KRITISCH EN BEWUST
THEORIE 37
KENNISVRAGEN 42
OPDRACHTEN 44
BEGRIPPENLIJST 50
EXTRA (ONLINE) OPDRACHTEN
VOORBEREIDING DEBATLES WERK & ETHIEK
download op: ganaar.link/dbd01
XL PORTFOLIO-OPDRACHT MIJN BEROEP OVER 10 JAAR
download op: ganaar.link/dbx01
KENNISTOETS
10

ECONOMISCHE
DIMENSIE
1.3 1.1 IK WERK BEN EN KRITISCH INKOMEN
BEWUST
THEORIE
Het nut van werken
Voor je basisbehoeften zoals eten,
woonruimte en kleding, heb je geld nodig.
Dat geld krijgen de meeste mensen door
betaald werk te doen. Dat kan in loondienst
zijn, of als ondernemer met een eigen zaak.
Kortom: je werkt om geld te verdienen.
Voor een deel klopt dat natuurlijk, maar dat
betaalde werk levert ook iets op dat niets
met geld te maken heeft. Werk kan ervoor
zorgen dat je je nuttig voelt en waardering
krijgt voor wat je doet. Als je je werk goed
doet, geeft dat zelfvertrouwen. En doordat je
collega’s hebt, heb je er sociale contacten bij.
eronder al in orde zijn. Het hebben van werk
kan in al deze behoeften een rol spelen: door
je inkomen kun je zorgen voor je lichamelijke
behoeften, en voor veiligheid en zekerheid.
Dit staat in de onderste twee lagen. Maar het
hebben van werk kan je meer geven, zoals
sociaal contact, erkenning, waardering en
persoonlijke ontwikkeling.
De piramide
van Maslow
behoefte
aan
ontwikkeling
behoefte aan
erkenning en waardering
5
4
De piramide die je op de afbeelding ziet, is
een soort top 5 van menselijke behoeften.
De psycholoog Maslow heeft deze piramide
bedacht. Hij gaat ervan uit dat je pas aan
‘hogere’ behoeften kunt werken, als de lagen
3
behoefte aan contact
behoefte aan veiligheid en zekerheid
lichamelijke behoeften zoals voeding en warmte
2
1
11

DE MAATSCHAPPIJ DAT BEN JIJ • BOL EN BBL
En niet alleen jij hebt er belang bij om te
werken: je bent als werknemer ook van
belang voor het bedrijf of de organisatie
waarvoor je werkt. Zonder werknemers kan
een bedrijf zijn doelstellingen niet bereiken.
Tot slot is werk ook nuttig voor de
samenleving als geheel. Door jouw inzet
in de zorg, landbouw, industrie, dienstverlening
of het transport draag je bij aan onze
maatschappij en onze welvaart.
de werkgever. De leidinggevende heeft gezag
over jou: hij vertelt jou wat je moet doen en
hoe je dat moet doen.
De arbeidsovereenkomst kan gelden voor
bepaalde tijd (oftewel ‘tijdelijk’, bijvoorbeeld
voor zes maanden) of voor onbepaalde tijd
(‘vaste dienst’). Je kunt ook een oproepcontract
of nulurencontract krijgen. Hierin
staat niet hoeveel uur je gaat werken.
Werknemer zijn: een afspraak
Het hebben van een baan is eigenlijk een
simpele afspraak: jij levert arbeid aan
je werkgever en je werkgever betaalt je
daarvoor.
Meestal kom je aan een baan via een
sollicitatie op een vacature. Als je het na
een sollicitatiegesprek met je werkgever
eens wordt, sluiten jullie een arbeidsovereenkomst.
Daarin worden deze
dingen altijd vastgelegd:
••
je functie
••
je salaris
••
hoeveel uur je werkt
••
de plaats waar je je werk doet.
Vaak staan er in de arbeidsovereenkomst
ook nog afspraken over vakantietoeslag,
reiskostenvergoeding en soms nog andere
zaken. Een arbeidsovereenkomst betekent
dat er een gezagsverhouding is tussen jou en
Arbeidsovereenkomst • afspraak tussen
werk gever en werknemer, waarbij de werkgever
belooft loon te betalen en de werknemer
belooft werk te verrichten volgens aanwijzingen
van de werkgever
12

ECONOMische dimensie
Cao
In veel bedrijfstakken – denk bijvoorbeeld
aan horeca, gezondheidszorg of transport –
worden algemene afspraken gemaakt over
arbeidsvoorwaarden zoals salaris, toeslagen,
vakantiedagen, werktijden, reiskostenvergoeding,
scholing. Die afspraken worden
vastgelegd in een cao, (collectieve arbeidsovereenkomst).
Als de cao algemeen
bindend is, moet elke werkgever in de
branche zich eraan houden. De cao’s worden
afgesloten na onderhandelingen tussen
werknemers en werkgevers in de bedrijfstak.
Vakbonden onderhandelen uit naam van de
werknemers.
De vakbond
Op veel punten hebben werkgevers en
werknemers hetzelfde belang. Ze willen
allemaal dat het goed gaat met hun bedrijf
of organisatie, dat er voldoende geld
binnenkomt en dat er goed en veilig gewerkt
wordt. Maar soms hebben ze tegenstrijdige
belangen: een werkgever wil niet te veel
uitgeven, maar een werknemer wil graag
zoveel mogelijk verdienen. Zowel werkgevers
als werknemers hebben organisaties die
voor hun belangen opkomen.
De vakbonden onderhandelen met werkgevers
over een zo goed mogelijke cao. Als je
lid bent van een vakbond, kun je daar vaak
ook terecht voor individuele hulp, bijvoorbeeld
als je een conflict hebt met je werkgever.
Als een vakbond het niet eens is met
het beleid van een bedrijf of ontwikkelingen
in een branche, kan de vakbond
druk uitoefenen. Het belangrijkste middel
daarvoor is een staking. Werknemers
stoppen dan enige tijd met hun werk.
Rechten en plichten
Je hebt als werknemer in Nederland veel
rechten. Je hebt onder andere recht op een
redelijk salaris en een veilige en gezonde
werkplek. Dat laatste staat in de Arbowet.
In veel branches gelden naast de Arbowet
nog meer eisen over veiligheid en
gezondheid. Als het bedrijf waar je werkt
meer dan 50 mensen in dienst heeft, heb
je recht op inspraak in de vorm van een
onder nemingsraad (OR). In bedrijven met
10 tot 50 medewerkers kunnen de werknemers
zelf een OR of personeelsvertegenwoordiging
(PVT) opzetten. Als de
meerderheid van de werknemers daarom
vraagt, moet de werkgever hiermee akkoord
gaan.
Arbeidsvoorwaarden • voorwaarden waaronder
werknemers hun arbeid verrichten, zoals is vastgelegd
in een arbeidsovereenkomst
Cao • overeenkomst met afspraken tussen werknemers
en werkgevers in een bepaalde bedrijfstak
Vakbond • vereniging van werknemers in een
bepaalde branche, die opkomt voor de belangen
van haar leden
Arbowet • afkorting van Arbeidsomstandighedenwet;
bevat regels voor werkgevers en werknemers
om gezondheid, veiligheid en welzijn
te bevorderen
Ondernemingsraad • inspraak- en medezeggenschapsorgaan
in een organisatie
13

DE MAATSCHAPPIJ DAT BEN JIJ • BOL EN BBL
De Arbowet gaat over gezonde en veilige werkomstandigheden
Een PVT heeft minder rechten dan de OR.
Zo kan de OR zelf met een voorstel komen,
de PVT kan dat niet. Als de medewerkers
geen OR of PVT opzetten, moet de werkgever
personeelsvergaderingen (PV) houden. In
bedrijven vanaf 10 werknemers, zonder PVT,
moet de werkgever tenminste twee keer per
jaar een PV houden met de medewerkers.
Als werknemer heb je ook veel plichten,
die je kunt samenvatten met de term ‘goed
werknemerschap’. Bijvoorbeeld op tijd
komen, de instructies van je werkgever
opvolgen, je aan de regels van het bedrijf
houden, met respect over het bedrijf spreken
(ook op sociale media), en voorzichtig
omgaan met informatie over het bedrijf of
over klanten van het bedrijf.
Bruto- en nettoloon
Volg je een BBL-opleiding, dan heb je een
leerovereenkomst en meestal ook een
arbeidsovereenkomst met het bedrijf waar
je (drie of) vier dagen in de week werkt.
Wat jij aan loon op je bankrekening krijgt, is
niet gelijk aan wat jouw werkgever kwijt is
aan jouw loonkosten. De werkgever betaalt
de zogenaamde ‘werkgeverslasten’. Dit zijn:
delen van de premies voor sociale verzekeringen,
een reservering voor je vakantiegeld
en een pensioenpremie. Wat de werkgever
jou betaalt is het brutoloon. Daarvan gaan
de belastingen en premies af die jij als
werknemer moet betalen. De werkgever
houdt die in op je loon en draagt ze af aan
de overheid. Het bedrag dat overblijft, is het
nettoloon. Dat krijg jij uitbetaald.
Werkgeverslasten • de premies voor werknemersverzekeringen
die voor rekening van de
werkgever komen, de bijdrage van de werkgever
aan de sociale zekerheid
14

ECONOMische dimensie
Op je brutosalaris worden de volgende belastingen en premies ingehouden:
``
Loonheffing, bestaande uit:
• Loonbelasting
• Premie voor de volksverzekeringen AOW, Anw, Wlz
``
Premie voor de Zorgverzekeringswet (ZVW)
``
Premies voor de werknemersverzekeringen:
• Werkloosheidswet (WW)
• Wet op de arbeidsongeschiktheid (WAO)
• Wet werk en inkomen naar vermogen (WIA)
• Ziektewet (ZW)
Als je ouder bent dan 21 jaar betaal je in de
meeste branches ook pensioenpremie.
Meer verdienen
De meeste werkgevers betalen je salaris
per maand. Je krijgt het bedrag dat je met je
werkgever hebt afgesproken toen je in dienst
kwam. Daarnaast kun je toeslagen krijgen,
bijvoorbeeld als je onregelmatig werkt of
als je werk gevaarlijk is. Ook kun je recht
hebben op vergoedingen zoals reiskostenvergoeding.
Als je goed functioneert, gaat je
salaris vaak elk jaar iets omhoog. Als je een
nieuwe functie krijgt met meer verantwoordelijkheden,
bijvoorbeeld leiding geven, ga
je vaak naar een hogere salarisschaal. Maar
je kunt ook extra opleidingen doen, zodat je
nieuwe taken kunt krijgen in je huidige baan
of een nieuwe functie kunt krijgen. Denk aan
een nieuwe specialisatie of een BHV-diploma
(bedrijfshulpverlening).
15

DE MAATSCHAPPIJ DAT BEN JIJ • BOL EN BBL
KENNISVRAGEN
VRAAG 1
1A Noem drie redenen om te werken, die
voor de werknemer van belang zijn.
VRAAG 3
Kruis aan welke zaken in elk geval in je
arbeidsovereenkomst moeten staan.
Functie
Reiskostenvergoeding
Afspraken over fooien en extra’s
De plaats waar je je werk doet
Salaris
Hoeveel uur je werkt
Aantal vakantiedagen
••
Sancties bij te laat komen
VRAAG 4
Lees de volgende zin uit een arbeidsovereenkomst.
1B Bedenk met behulp van de Maslowpiramide
nog een reden om te werken.
“Werknemer wordt aangesteld tot
31 december 2019. Voor die tijd zal de
werkgever bij ontslag een opzegtermijn
van een maand in acht nemen.”
1C Bij vraag 1A en 1B heb je redenen om
te werken genoteerd. Schrijf bij elke reden
het cijfer van de laag uit de Piramide van
Maslow waar deze reden bij kan horen.
VRAAG 2
Beschrijf in je eigen woorden de ‘ruil’
die er plaatsvindt tussen werknemer en
werkgever.
Wat weet je nu over het contract van deze
werknemer?
Hij/zij heeft een nulurencontract.
••
Hij/zij heeft een contract voor
onbepaalde tijd.
••
Hij/zij heeft een contract voor
bepaalde tijd.
••
Hij/zij heeft een fulltime contract.
16

ECONOMische dimensie
VRAAG 5
Cool Stuff BV is een webwinkel met
telefoonaccessoires. Er werken in totaal
22 mensen. Cool Stuff valt onder de cao
Homeshopping Bedrijven, die niet algemeen
bindend is.
5A Welke verplichtingen heeft Cool Stuff?
••
Ze zijn verplicht een ondernemingsraad
te hebben.
••
Ze moeten zich aan de cao houden.
Ze moeten zich aan de Arbowet houden.
VRAAG 7
Alex is 32 jaar. Hij werkt vier dagen in de
week van 8.00-16.00 als verpleegkundige
in een ziekenhuis. Zijn collega Sarah van
30 werkt net als Alex 32 uur en ze hebben
dezelfde functie. Zij werkt in wisselende
diensten, soms van 8.00-16.00, soms van
16.00-0.00 en soms van 0.00-8.00. Ze zitten
in dezelfde loonschaal, maar toch verdient
Sarah meer. Leg uit waarom.
5B
Leg je antwoord uit.
VRAAG 8
Noteer twee manieren waarop de vakbond
opkomt voor belangen van werknemers.
VRAAG 6
Maak de juiste combinaties, trek een lijn
tussen de woorden die bij elkaar horen.
Wat je werkgever
afdraagt aan de overheid
Wat je werkgever aan
loon betaalt
Wat jij aan loon
ontvangt
Nettoloon
Brutoloon
Belastingen
en premies
VRAAG 9
Bella werkt in een café-restaurant
waar in totaal 17 mensen werken, plus
de eigen aresse. Bella en haar collega’s
willen graag meepraten over de gang
van zaken in het bedrijf. Met een groep
van 12 medewerkers beginnen ze een
personeelsvertegenwoordiging (PVT).
Wat moet de eigenaresse doen?
Zij hoeft hier niet in mee te gaan.
••
van de PVT.
••
Zij moet een jaarlijkse personeelsvergadering
houden.
••
Zij moet een ondernemingsraad
Zij moet akkoord gaan met de oprichting
oprichten.
17

DE MAATSCHAPPIJ DAT BEN JIJ • BOL EN BBL
OPDRACHTEN
Bij dit thema WERK EN INKOMEN horen drie keuzeopdrachten. In overleg met je docent
kies je met welke opdrachten je aan de slag gaat.
Kruis aan welke opdracht(en) je hebt gemaakt:
CHECKLIST 1.1 WERK EN INKOMEN
OPDRACHT #01
Hoe reageer jij?
OPDRACHT #02
Hoe zit het met je cao?
FLYER: Hoe zit het met de cao? voldoet aan de gestelde eisen
OPDRACHT #03
Check je loonstrook
In te vullen door de docent:
onvoldoende
voldoende
goed
Paraaf docent
Datum
18

ECONOMische dimensie
OPDRACHT #01
HOE REAGEER JIJ?
Vul in hoe jij reageert.
Je leidinggevende vraagt of je wilt
overwerken op zondag, terwijl je
die dag al een privé-afspraak hebt.
Wat doe je?
Jouw collega verdient meer dan jij,
maar heeft dezelfde functie en is
net zo oud. Hoe reageer jij?
Je wilt een dag vrij nemen vanwege
een religieuze feestdag, maar je
leidinggevende vindt dat geen
goed idee. Hoe reageer jij?
Bespreek in de klas
Bespreek de situaties in de klas.
Wie heeft een van deze situaties al eens meegemaakt op het werk? Wat gebeurde er?
Check op je werk
Wat zijn je rechten en plichten op je werk in deze drie situaties? Kijk bijvoorbeeld in de cao voor
jouw bedrijfstak of in je arbeidsovereenkomst. Ook op internet is informatie te vinden.
Overwerken op zondag: • verplicht • vrijwillig •
anders, namelijk:
Ongelijke beloning op het werk: • toegestaan • niet toegestaan •
anders, namelijk:
Vrij nemen op religieuze feestdag: • toegestaan • niet toegestaan •
anders, namelijk:
Beschrijf
Beschrijf kort welke inzichten deze opdracht jou heeft gegeven in je rechten en plichten op het werk.
19

DE MAATSCHAPPIJ DAT BEN JIJ • BOL EN BBL
OPDRACHT #02
HOE ZIT HET MET JE CAO?
Werk alleen of in tweetallen.
Zoek voor jouw branche uit:
1 Is er een cao? Zo ja, waar kun je die vinden?
2 Van wanneer tot wanneer geldt deze cao?
3 Is de cao algemeen bindend?
4 Mogen werkgevers er op bepaalde punten van afwijken? Zo ja, op welke?
5 Wat is er afgesproken over:
a minimumsalaris
b uitbetaling van overwerk
c aantal vakantiedagen
d toeslag voor avonden en/of weekenden
Wat je moet maken
FLYER: HOE ZIT HET MET DE CAO?
``
``
Maak een flyer waarin je uitlegt hoe het zit met de cao in jouw branche. Gebruik in de flyer
de antwoorden op de (deel)vragen.
Bespreek de inhoud van de flyer met een of twee klasgenoten die ook een flyer hebben
gemaakt. Op welke punten verschilt de informatie in de flyers? Noteer de verschillen en
overeenkomsten.
Waar moet de flyer aan voldoen?
••
Je gebruikt duidelijke taal;
••
Formaat: A4 of A5;
••
In de flyer staan de antwoorden op bovenstaande (deel)vragen.
20

ECONOMische dimensie
OPDRACHT #03
CHECK JE LOONSTROOK
Salarisspecificatie
Je ziet hier het loonstrookje van leerling-werknemer Merten. Bij verschillende termen en bedragen
Meneer M. Wander
Van der Valk
op de loonstrook Dr. Abbinkspainkstr staat 31 een uitleg. Er is echter Hoofdveste een foutje 25, Houten gemaakt. Welke uitleg klopt niet?
3401 NZ 3992 DH
Zet daar IJsselstein een kruisje en schrijf de juiste uitleg Houten erbij.
Salaris periode 2017-10
Pers nr: 191 In dienst: 12-09-2017 Kleur/Tabel: wit/maand
BSN: 38394029 Uit dienst: - LH/LHkorting: Ja/Nee
Geb. datum 30-04-1999 Stam salaris 0 Run nummer 9
Salarisspecificatie
Functie leerling-werknemer Periode: 2017-10
Meneer M. Wander
Van der Valk
Dr. Abbinkspainkstr 31
Hoofdveste 25, Houten
3401 NZ 3992 DH
IJsselstein
Houten
Code Omschrijving Waarde Uitbetaling Inhouding Tabel Cumulatief
Bruto
1100 Salaris 1100,00 1100,00 1100,00
Salaris periode 2017-10
Loonheffing
8800 Pers nr: Loonheffing 191 Tabel In dienst: 1100,00 12-09-2017 Kleur/Tabel: 197,00 wit/maand -197,00
BSN: 38394029 Uit dienst: - LH/LHkorting: Ja/Nee
9100 Bijdrage Zvw 86,90
Geb. datum 30-04-1999 Stam salaris 0 Run nummer 9
-86,90
9845 Functie Premie leerling-werknemer werknemersverzekeringen Periode: 2017-10
43,50 -43,50
Merten zou ook
pensioenpremie
moeten betalen, want
hij is al 18 jaar
Totalen
9900 Totaal netto 772,60
Code Omschrijving Waarde Uitbetaling Inhouding Tabel Cumulatief
Bruto
1100 Salaris 1100,00 1100,00 1100,00
Loonheffing
8800 Loonheffing Tabel 1100,00 197,00 -197,00
9100 Bijdrage Zvw 86,90 -86,90
9845 Premie werknemersverzekeringen 43,50 -43,50
Loonbelasting
en premie
volksverzekeringen
Totalen
9900 Totaal netto 772,60
Fiscaalloon 1100,00 SVW Loon 1100,00 Franchised d.p. 0,00
Dagen gewerkt 11 Uren gewerkt 92 Arbeidskkorting d.p 0,00
Nettosalaris van
Merten
Check je toeslagen
De overheid geeft toeslagen aan mensen die weinig verdienen. Vaak kun je ook belasting
terugvragen.
Fiscaalloon 1100,00 SVW Loon 1100,00 Franchised d.p. 0,00
Dagen gewerkt 11 Uren gewerkt 92 Arbeidskkorting d.p 0,00
Bereken
Bereken op welke toeslagen van de overheid je recht heb. Check het op
ganaar.link/db13. Houd je eigen loonstrook bij de hand.
Heb je recht op toeslagen? Zo ja, welke?
ganaar.link/db13
21

DE MAATSCHAPPIJ DAT BEN JIJ • BOL EN BBL
Soorten werkloosheid
Werkloosheid komt altijd wel voor, want
het gebeurt nooit dat 100 procent van de
beroepsbevolking ook echt aan het werk is.
Er zijn verschillende soorten werkloosheid.
••
Conjuncturele werkloosheid
Het gaat slecht met de economie en mensen
kopen minder. Bedrijven verlagen hun
productie en ontslaan daarom mensen.
••
Structurele werkloosheid
Ook als de economie goed draait, is er
niet voldoende werk voor iedereen die
wil werken, bijvoorbeeld omdat bepaalde
taken door machines of computers worden
overgenomen.
••
Frictiewerkloosheid
Als je ontslagen wordt en je bent een paar
maanden bezig een nieuwe baan te vinden,
dan hoort dat bij frictiewerkloosheid. Vraag
en aanbod van werk sluiten nooit naadloos
op elkaar aan.
••
Seizoenswerkloosheid
In sommige sectoren is er in het ene
seizoen meer werk dan in het andere. Denk
bijvoorbeeld aan de landbouw of de schilderbranche.
In de zomer is daarin meer werk, in
de winter komt wat meer werkloosheid voor.
Ontslagen worden
Een werkgever mag je niet zomaar ontslaan.
Je mag bijvoorbeeld niet ontslagen worden
tijdens de eerste twee jaar dat je ziek bent
of als je zwanger bent. Je mag ook niet
ontslagen worden omdat het bedrijf wordt
overgenomen of omdat je niet op zondag
wilt werken.
Als het slecht gaat met een bedrijf en er moet
bezuinigd worden, kun je wel ontslagen
worden. Soms vraagt een werkgever dan
collectief ontslag aan voor een groep
werknemers tegelijk. Vaak wordt er dan
een sociaal plan gemaakt. Daarin wordt
beschreven waar deze werknemers recht op
hebben. Hierbij worden de vakbonden en de
Ondernemingsraad betrokken.
Een contract kan ook automatisch eindigen.
Als je bijvoorbeeld een contract voor 6
maanden hebt. Ontslag op staande voet
kan een werkgever alleen in bijzondere
gevallen toepassen, bijvoorbeeld bij diefstal
of seksuele intimidatie.
Je inkomen bij werkloosheid
Als je werkloos bent, hangt het af van je
situatie of je aanspraak kunt maken op
sociale voorzieningen.
Als je helemaal of voor een deel werkloos
raakt – buiten jouw schuld – nadat je
minstens een halfjaar een baan had, kun je
een WW-uitkering krijgen. Je moet dan wel
als werkzoekende staan ingeschreven bij
Werkloosheid • de situatie waarin iemand
beschikbaar is voor werk, maar geen werk kan
vinden. Ook: de hoeveelheid mensen die geen
werk hebben.
Collectief ontslag • ontslag voor een groep
mensen, bijvoorbeeld alle medewerkers van een
bedrijf of afdeling
Ontslag op staande voet •ontslag dat
meteen ingaat
26

ECONOMische dimensie
het UWV en je moet direct
beschikbaar zijn voor werk.
Heb je nog niet gewerkt
of stopt je recht op een
WW-uitkering? Dan kun je terecht bij de
gemeente waar je woont voor het aanvragen
van een bijstandsuitkering.
Je inkomen bij ziekte
Als je ziek wordt en je hebt een baan, moet
je werkgever je nog een tijdlang doorbetalen.
Dit valt niet onder de sociale voorzieningen,
de werkgever betaalt dit zelf. In twee wetten
is geregeld dat je de eerste 2 jaar van je
ziekte wordt doorbetaald: de Wet uitbreiding
loondoorbetaling bij ziekte (Wulbz) en de
Wet verlenging doorbetalingsverplichting
bij ziekte (VLZ). Soms moet je de eerste
twee ziektedagen zelf betalen. Als je een
contract voor bepaalde tijd hebt, dan word je
doorbetaald zo lang als je contract duurt. Dus
als je een jaarcontract hebt en je wordt na
10 maanden ziek, krijg je nog twee maanden
doorbetaald. Je moet minimaal 70 procent
van je laatstverdiende loon krijgen en altijd
minstens het minimumloon. Veel werkgevers
vullen dit aan tot 100 procent van je laatstverdiende
loon.
De werkgever is soms niet verplicht om je
door te betalen. Dit geldt bijvoorbeeld voor
uitzendkrachten en mensen in de WW.
Dan kun je een uitkering krijgen vanuit de
Ziektewet. Na twee jaar kun je als het nodig
is een uitkering uit de WIA krijgen.
UWV • de instantie die zorgt voor de uitvoering
van werknemersverzekeringen, zoals de
WW, WIA, WAO, WAZ, Wazo en Ziektewet
ZORGVERZEKERINGSWET
Een zorgverzekering werkt net als elke
andere verzekering: je betaalt voor de
zekerheid dat áls je zorg nodig hebt, je
BIANCA 3
deze ook krijgt. Met een verzekering
koop je dus zekerheid.
Je betaalt de zorgverzekering op twee
manieren. Je sluit zelf een zorgverzekering
af en betaalt premie aan je
ziektekostenverzekeraar. Als je een laag
inkomen hebt, kun je bij de overheid een
zorgtoeslag aanvragen om de premie te
kunnen betalen. Daarnaast betaal je een
bijdrage voor zorgkosten via je inkomen.
Hoe meer je verdient, hoe meer premie
je betaalt.
Bijstandsuitkering • uitkering die je krijgt van de
gemeente, vanuit de Participatiewet, als je geen
andere inkomsten of vermogen hebt
27

DE MAATSCHAPPIJ DAT BEN JIJ • BOL EN BBL
BEGRIPPEN
1.1 WERK EN INKOMEN
Arbeidsovereenkomst •afspraak tussen werkgever
en werknemer, waarbij de werkgever belooft
loon te betalen en de werknemer belooft werk te
verrichten volgens aanwijzingen van de werkgever
Arbeidsvoorwaarden •voorwaarden waaronder
werknemers hun arbeid verrichten, zoals is vastgelegd
in een arbeidsovereenkomst
Arbowet •afkorting van Arbeidsomstandighedenwet;
bevat regels voor werkgevers en
werknemers om gezondheid, veiligheid en welzijn
te bevorderen
Cao •overeenkomst met afspraken tussen werknemers
en werkgevers in een bepaalde bedrijfstak
Ondernemingsraad •inspraak- en medezeggenschapsorgaan
in een organisatie
Vakbond •vereniging van werknemers in een
bepaalde branche, die opkomt voor de belangen
van haar leden
Werkgeverslasten •de premies voor werknemersverzekeringen
die voor rekening van de werkgever
komen, de bijdrage van de werkgever aan de
sociale zekerheid
1.2 DE OVERHEID EN HET SOCIALE VANGNET
Beroepsbevolking •iedereen tussen een bepaalde
minimumleeftijd en de pensioenleeftijd die
kan werken
Bijstandsuitkering •uitkering die je krijgt van de
gemeente, vanuit de Participatiewet, als je geen
andere inkomsten of vermogen hebt
Collectief ontslag •ontslag voor een groep
mensen, bijvoorbeeld alle medewerkers van een
bedrijf of afdeling
Ontslag op staande voet •ontslag dat
meteen ingaat
Sociale voorzieningen •voorzieningen voor
mensen die niet op een andere uitkering terug
kunnen vallen
Solidariteit •het idee dat je als mens verbonden
bent met andere mensen en verantwoordelijk bent
voor elkaar
UWV •de instantie die zorgt voor de uitvoering
van werknemersverzekeringen, zoals de WW, WIA,
WAO, WAZ, Wazo en Ziektewet
Verzorgingsstaat •een land waar de overheid
primair verantwoordelijk is voor het welzijn van
de burgers
Werkloosheid •de situatie waarin iemand beschikbaar
is voor werk, maar geen werk kan vinden. Ook:
de hoeveelheid mensen die geen werk hebben
Sociale zekerheid •wettelijke maatregelen die
zorgen voor financiële zekerheid van mensen
bij ziekte, arbeidsongeschiktheid, overlijden van
naasten, pensioen of werkloosheid
50

ECONOMische dimensie
1.3 IK BEN KRITISCH EN BEWUST
Arbeidsomstandigheden •de omstandigheden
waarin je werkt
Betalingsverplichtingen •de verplichting om iets
(terug) te betalen
BKR • Bureau Krediet Registratie, organisatie die
bijhoudt welke leningen mensen aangaan
CO 2 -uitstoot •uitstoot van het gas kooldioxide
(CO 2 ), door bijvoorbeeld auto’s of fabrieken
Consument •iemand die een product of
dienst koopt
Dierenwelzijn •hoe goed het gaat met dieren of
hoe goed er voor dieren gezorgd wordt
DUO •Dienst Uitvoering Onderwijs, de overheidsinstantie
die studiefinanciering verstrekt
Duurzaamheid •een manier van handelen die
langdurig respectvol is voor mens, dier en milieu
Formele schulden •schulden bij een instantie
Informele schulden •schulden bij familie
of vrienden
In termijnen •in gedeelten, bijvoorbeeld steeds
een bedrag per maand
Koop-beslissingsproces •de stappen die je bewust
of onbewust doorloopt voor je een aankoop doet
Koopmotief •reden om iets te kopen
Maatschappelijk verantwoord ondernemen
(MVO) •ondernemen om winst te maken, waarbij
rekening wordt gehouden met het milieu en het
welzijn van mensen
Milieu •het geheel van lucht, bodem, water en
geluiden die van invloed zijn op het welzijn van
plant, dier en mens
Schuldhulpverlening •ondersteuning voor
mensen met met problematische schulden
Uitgaven •al het geld dat je uitgeeft
Vaste lasten •uitgaven die je steeds weer moet
doen, omdat je een verplichting bent aangegaan
Variabele lasten •uitgaven die per maand
verschillen, bijvoorbeeld boodschappen of kleding
Inkomsten •al het geld dat je ontvangt uit werk,
uitkeringen, toeslagen et cetera
51

52
2

DE MAATSCHAPPIJ DAT BEN JIJ • BOL EN BBL
SOCIAAL-
MAATSCHAPPELIJKE
DIMENSIE
In de sociaal-maatschappelijke dimensie ga je aan de
slag met jouw identiteit en hoe die gevormd is. Je leert
over rollen in een groep en groepsgedrag. Je ontdekt
hoe culturen verschillen en hoe ze kunnen samenleven.
Je verdiept je in normen en waarden en hoe die kunnen
botsen. Je onderzoekt de Nederlandse cultuur en
samenleving. Je denkt na over diversiteit, gelijkheid
en discriminatie.
53

DE MAATSCHAPPIJ DAT BEN JIJ • BOL EN BBL
OPDRACHT #02
GROEPEN EN GEDRAG
Wat zijn de groepsregels op je werk en op school? Welke regels gelden thuis? En bij je vrienden?
In deze opdracht ga je na wat de groepsregels zijn in deze vier groepen. Je presenteert de
uitkomsten op een flip-overvel.
Vul in
Je ziet hier verschillende foto’s. Omschrijf de groepen die je op de foto’s ziet. Zet bij elke groep of
je die zelf kiest of dat je er automatisch onderdeel van bent.
Omschrijving:
Zelf gekozen: ◦ JA ◦ NEE
Omschrijving:
Zelf gekozen: ◦ JA ◦ NEE
Omschrijving:
Zelf gekozen: ◦ JA ◦ NEE
Omschrijving:
Zelf gekozen: ◦ JA ◦ NEE
62

sociaal-maatschappelijke dimensie
Wat moet je maken
FLIP-OVERVEL: GROEPSREGELS
``
Maak een overzicht Groepsregels op een flip-overvel:
a Deel het flip-overvel in vieren. Zet in vak 1 WERK, in vak 2 SCHOOL,
in vak 3 VRIENDEN en in vak 4 HUIS.
b Schrijf bij elke groep twee regels die in die groep gelden, of die de groep belangrijk vindt.
c Geef bij elke regel aan of je je er makkelijk aan houdt, of dat je dat moeilijk vindt. Doe dat
met een plus (+) een plus/min (+/-) of een min (-).
d Licht in elk vak toe waarom je het moeilijk of makkelijk vindt om je aan de groepsregels
te houden.
Waar moet het flip-overvel aan voldoen?
••
Je gebruikt duidelijke taal.
••
Je bent volledig.
••
Je beschrijft alles beknopt.
Bespreek in de klas
Bespreek de flip-overvellen in de klas.
Welke inzichten heeft de opdracht je gegeven?
63

SOCIAAL-
MAATSCHAPPELIJKE
DIMENSIE
2.2 CULTUUR EN INVLOEDEN
THEORIE
Onder cultuur verstaan we alle dingen
die mensen denken, doen en hebben,
bijvoorbeeld:
••
gebruiken, zoals het vieren van
Koningsdag;
••
godsdiensten, zoals het christendom,
hindoeïsme of de islam;
••
normen en waarden, bijvoorbeeld respect
voor ouderen;
••
kunst, van hiphop tot Rembrandt.
Wereldwijd zijn er veel verschillende
culturen. Die zijn vaak langzaam gevormd,
eeuw na eeuw. Cultuur bestaat uit tastbare
zaken zoals kleding en bouwstijlen, maar ook
uit niet-tastbare zaken als normen, waarden
en tradities. Culturen beïnvloeden elkaar
door contacten tussen mensen, maar ook via
de media.
Cultuur •alle dingen die een groep mensen
denkt, doet en heeft: gewoonten, godsdienst,
normen, waarden, muziek, eetgewoonten,
kleding, bouwwerken, taal, kunst enzovoort
Media •middelen voor communicatie, bijvoorbeeld
krant, radio, tv en internet
Gebruik •vaste gewoonte of manier van doen
66

sociaal-maatschappelijke dimensie
De cultuur van landen die naast elkaar
liggen, lijkt meer op elkaar dan de cultuur
van landen die ver uit elkaar liggen.
Maar de laatste vijftig jaar is dat door de
globalisering aan het veranderen. Culturen
van landen die ver uit elkaar liggen, gaan
steeds meer op elkaar lijken. De mensen
hebben via de media en door vervoersmiddelen
als het vliegtuig contacten over de
hele wereld.
Veel producten worden wereldwijd verkocht.
Zo vind je over de hele wereld Coca-Cola en
vieren we hier inmiddels ook Halloween.
Subcultuur
Binnen een grote groep mensen met dezelfde
cultuur vind je weer kleinere groepen met
eigen normen, kledingstijlen of gewoonten.
Zo’n groep noem je een subcultuur. Soms
vormt een subcultuur zich op basis van
afkomst, bijvoorbeeld de subcultuur van
Antillianen in Nederland.
Er zijn ook regionale subculturen. Zo vind
je in Limburg andere gebruiken (carnaval)
dan in Noord-Holland (Sint Maarten).
Subculturen kunnen ook ontstaan uit een
zelfde muzieksmaak, zoals hiphop of metal, of
een bepaalde leefstijl, denk aan fitgirls.
Culturen naast elkaar
De Nederlandse samenleving is al
honderden jaren in beweging. Nieuwe
groepen brengen hun eigen ideeën en
gewoonten mee. In Nederland leven
veel mensen met een andere culturele
achtergrond. Zijzelf, hun ouders of
grootouders zijn in een ander land geboren.
Door migratie zijn zij hier gekomen. Daarvoor
zijn verschillende redenen, bijvoorbeeld
••
werk: in het land van herkomst is geen of
weinig werk;
••
onveiligheid in het land van herkomst:
mensen vluchten bijvoorbeeld voor oorlog
of onvrijheid;
••
gezinshereniging: een lid van het gezin is
naar een ander land verhuisd, partner en
eventuele kinderen volgen later.
Nederland is een multicultureel land. De
multiculturele samenleving kan op verschillende
manieren vorm krijgen:
Globalisering •ontwikkeling waarbij economie
en cultuur steeds meer wereldwijd verbonden
worden
Subcultuur •deel van een grotere cultuur,
maar met afwijkende normen, regels, waarden
en doelen
Samenleving •een bevolking die een geheel
vormt, alle mensen samen en hoe ze met
elkaar omgaan
Migratie •verhuizing van (groepen) mensen over
een grens
Multicultureel •met mensen en gewoonten uit
verschillende culturen
67

DE MAATSCHAPPIJ DAT BEN JIJ • BOL EN BBL
OPDRACHT #05
HOE IS DE CULTUUR OP JE WERK?
De bedrijfscultuur is de manier waarop het er dagelijks aan toegaat bij een bedrijf. Of je je als
werknemer ergens thuis voelt, heeft veel met deze cultuur te maken. Pas je bijvoorbeeld in een
prestatiegericht, commercieel bedrijf, of presteer je beter in een sociaal bedrijf waar winst maken
niet belangrijk is?
In deze opdracht onderzoek je de cultuur in jouw bedrijf. Je kijkt daarbij ook naar de diversiteit
van het personeel en de manier waarop er met religie wordt omgegaan.
Wat is de bedrijfscultuur op je werk?
Beantwoord de volgende vragen. Bekijk eventueel eerst dit filmpje:
ganaar.link/db19 .
VRAAG ANTWOORD HOE VOEL JE JE DAARBIJ?
Wat is de verhouding tussen
werknemers en leidinggevenden?
Staat je leidinggevende duidelijk
boven je of is deze meer onderdeel
van het team?
Welk gedrag wordt van je
verwacht op het werk?
Is het belangrijk dat je op tijd komt?
Dat je klanten met u aanspreekt?
Dat je veel initiatieven neemt?
Hoe moet jij eruitzien op je werk?
Nette kleren of juist informeel?
Bedrijfskleding?
Wat zijn de arbeidsvoorwaarden
op het werk?
Heb je veel of weinig
vakantiedagen? Kun je pauze
nemen? Hoe is het salaris?
In welke mate mag je
meebeslissen?
Moet je vooral luisteren naar je
leidinggevende of heb je veel
invloed op besluiten?
76

sociaal-maatschappelijke dimensie
Bespreek in een groepje
1 Wat vind je positief aan de cultuur op je werk en waarom?
2 Wat zou je graag willen veranderen aan de bedrijfscultuur? Waarom wil je dat?
3 Hoe heb je tijdens je sollicitatiegesprek de bedrijfscultuur proberen in te schatten? Kwam
het beeld dat je toen kreeg van de bedrijfscultuur overeen met de praktijk van nu?
Hoe denk jij over religie op het werk?
Bespreek in een groepje de volgende situatie:
Een collega van jou wil niet op zondag werken, omdat dat tegen zijn geloof is.
Vind je dat je als werkgever en collega’s hier rekening mee moeten houden? Zijn er wat jou
betreft grenzen aan rekening houden met bepaalde wensen uit geloofsovertuiging?
Welke conclusies trekken jullie uit het gesprek?
Kruis aan: hoe zit het met diversiteit op je werk?
Diversiteit biedt kansen en mogelijkheden. Mensen met verschillen brengen allerlei eigen ideeën
mee. Uit onderzoek blijkt dat gemengde teams beter presteren. Een team met mannen én vrouwen
van verschillende etnische achtergronden en met variatie in leeftijd is het meest productief. Kruis
voor elk onderdeel aan hoe divers de cultuur op jouw werk is.
DIVERS ENIGSZINS DIVERS NIET DIVERS
Geslacht
• • •
Opleidingsniveau
• • •
Leeftijd
• • •
Moedertaal
• • •
Geloof
• • •
Culturele achtergrond
• • •
Seksuele geaardheid
• • •
Wat is jouw conclusie? Werk je bij een bedrijf met heel veel dezelfde soort mensen? Of juist in een
divers bedrijf?
In wat voor bedrijf voel jij je meer thuis: in een divers of homogeen bedrijf?
Wat is de reden dat je dit vindt?
77

DE MAATSCHAPPIJ DAT BEN JIJ • BOL EN BBL
POLITIEK-JURIDISCHE
DIMENSIE
In de politiek-juridische dimensie verdiep je je in allerlei
zaken die met politiek te maken hebben. Het gaat over de
inrichting van de democratie en het maken van wetten.
Het gaat ook over de verschillende lagen van bestuur en
over misdaad en straf. Je komt te weten op welke manier
je invloed kunt hebben op de politiek.
97

POLITIEK-JURIDISCHE
DIMENSIE
1.3 3.2 IK DE BEN NEDERLANDSE KRITISCH RECHTSSTAAT
EN BEWUST
THEORIE
De Nederlandse rechtsstaat
Nederland is een democratische rechtsstaat.
Een rechtsstaat is een land waarin de macht
van de overheid wordt beperkt met regels
en wetten. In een democratische rechtsstaat
beslissen burgers mee over de regels en
wetten. De vier belangrijkste kenmerken van
een rechtsstaat zijn:
••
Grondrechten: de inwoners hebben
fundamentele vrijheden en grondrechten.
••
Scheiding der machten: de wetgevende, de
uitvoerende en de rechtsprekende macht
horen bij verschillende instellingen.
••
Legaliteitsprincipe: alles wat de overheid
doet, moet gebaseerd zijn op de wet. En
wetten mogen niet met terugwerkende
kracht (dus niet achteraf) worden toegepast.
••
Onafhankelijke rechtspraak: rechters
werken onafhankelijk en zijn onpartijdig.
Alles wat de overheid doet, moet volgens de
wetten en regels van het land gebeuren. In
een rechtsstaat mogen overheidsdiensten
zoals de politie je niet zomaar oppakken en
opsluiten. Eerst moet bewezen worden dat je
een wet hebt overtreden. Je bent als burger
beschermd tegen de macht van de overheid.
Rechtsstaat •een land waarin de burgers door
grondrechten beschermd worden tegen de macht
van de overheid
Grondrechten •rechten van individuele burgers
tegenover de staat en tegenover elkaar
Fundamentele vrijheden •de belangrijkste
vrijheden van alle mensen of een groep mensen,
bijvoorbeeld de vrijheid van meningsuiting
113

DE MAATSCHAPPIJ DAT BEN JIJ • BOL EN BBL
OPDRACHT #02
WIE DEELT JOUW MENING?
``
``
``
``
Hieronder staan acht stellingen. Kies vijf stellingen die jij belangrijk vindt.
Kruis aan of jij het ermee eens bent of niet.
Kies een politieke partij die volgens jou goed bij je past. Bekijk zo nodig het
overzicht van de politieke partijen in de tweede Kamer op ganaar.link/db27.
Welke mening heeft die politieke partij over de 5 onderwerpen die jij belangrijk vindt?
Kijk op de website van de partij om uit te zoeken welke standpunten ze hebben.
Kruis met een andere kleur aan of die politieke partij het eens of oneens is met de stelling.
EENS
ONEENS
1 Winkels moeten zelf kunnen bepalen of ze op zondag open of dicht zijn.
2
Iemand met een hoog inkomen moet minder kinderbijslag krijgen dan
iemand met een laag inkomen.
3 Euthanasie moet makkelijker worden gemaakt.
4 De huur voor een woning mag maar met max. 3% per jaar worden verhoogd.
5 Nederland moet uit de Europese Unie.
6
Agenten moeten meer dingen mogen op het gebied van aanhouden,
identiteitspapieren vragen en fouilleren.
7 Als je rookt, moet je een hogere premie voor je zorgverzekering betalen.
8 De overheid moet duurzame energie stimuleren.
Had je een linkse of rechtse partij gekozen? Aan de hand van welke ideeën of voorbeelden heb je
dat gedaan?
Als er verkiezingen zijn, kun je een StemWijzer invullen om te kijken welke partij het beste bij je past.
Vul de stemwijzer in op www.stemwijzer.nl.
Wat is jouw uitkomst? Had je die uitkomst verwacht? Zo nee, wat verrast je?
110

politiek-juridische dimensie
OPDRACHT #03
EUROPA
Bron: ProDemos
In de Europese Unie worden zaken geregeld die heel Europa aangaan. Maar er zijn ook zaken die
beter door één lidstaat zelf geregeld kunnen worden. In deze opdracht ga je kiezen of een zaak
van Europees of van nationaal belang is.
``
Vorm groepjes van 3 à 4 studenten. Je krijgt
of kiest als groepje een van de casussen.
Lees de casus.
Coffeeshops
De Nederlandse coffeeshops
zijn onze buurlanden
een doorn in het oog. Zij
hebben last van mensen die in Nederland
legaal drugs kopen en dit in eigen
land gebruiken. Zij vinden dan ook dat
de coffeeshops moeten verdwijnen.
Mag Nederland dit zelf regelen of
moet de EU dit regelen?
Minaretverbod
Zwitserland heeft het
bouwen van nieuwe
minaretten (torens
bij moskeeën) verboden. De vier
bestaande minaretten mogen wel
blijven staan. Zwitserland is geen
lid van de EU. In de EU zijn er ook
politieke partijen die het bouwen van
nieuwe minaretten willen verbieden.
Andere politieke partijen willen dit
tegenhouden. Mag een EU-land dit
zelf regelen of moet de EU dit regelen?
Kruisbeeld in de klas
Een moeder in Italië is
boos omdat een openbare
school in haar woonplaats
weigert een kruisbeeld uit de klas weg
te halen. De Italiaanse regering is het
eens met de school. Mag Italië dit zelf
regelen of moet de EU dit regelen?
Stierenvechten
Europese dierenactivisten
willen dat het stierenvechten
in Spanje stopt.
De Spanjaarden zien het
stierenvechten als een onderdeel van
hun cultuur, waar de EU zich niet mee
moet bemoeien. Mag Spanje dit zelf
regelen of moet de EU dit regelen?
Homohuwelijk
In Polen is het homo -
huwelijk niet toegestaan.
In Nederland is het homo -
huwelijk sinds 2001 toegestaan.
Nederlandse Europarlementariërs
vinden dat dit homohuwelijk in alle
lidstaten van de Europese Unie moet
gelden. Alle mensen zijn toch gelijk?
Mag Polen dit zelf regelen of moet de
EU dit regelen?
111

DE MAATSCHAPPIJ DAT BEN JIJ • BOL EN BBL
De Nederlandse Grondwet
De Nederlandse Grondwet is onze belangrijkste
wet. Hierin zijn de kenmerken van de
rechtsstaat vastgelegd. Er staat bijvoorbeeld
in hoe de macht verdeeld is en welke
rechten burgers hebben. De overheid moet
zich altijd aan de Grondwet houden en kan
deze niet zomaar veranderen.
In de Grondwet zijn de grondrechten van
burgers vastgelegd, zoals het recht op
vrijheid van meningsuiting, het recht op
gelijke behandeling, maar ook het recht op
onderwijs en huisvesting.
Als je vindt dat een van jouw grondrechten
is beschadigd, kun je als burger naar de
rechter gaan. Als je bijvoorbeeld vindt dat
je gediscrimineerd bent of dat de politie
onterecht tegen je heeft opgetreden.
Hoe komt een wet tot stand?
Het is de taak van de regering en het
parlement om wetten te maken. Het is een
lang proces om een nieuwe wet te maken en
in te voeren. In het schema zie je de route die
leidt naar een nieuwe wet.
Een wetsvoorstel wordt openbaar op het
moment dat het naar de Tweede Kamer
gaat. Het is dan al uitgebreid besproken en
gewijzigd door het ministerie en de
Raad van State.
In de Tweede Kamer wordt er vervolgens
over gedebatteerd. Na het debat wordt er
gestemd over eventuele wijzigingen en of
het wetsvoorstel wordt aangenomen. Als het
wetsvoorstel is aangenomen, gaat het naar
de Eerste Kamer.
De Eerste Kamer mag het wetsvoorstel
goedkeuren of verwerpen. Hebben
de Tweede en Eerste Kamer beide
PROBLEEM
Minister bereidt
wetsvoorstel voor
Ministerraad
bespreekt het voorstel
Er wordt advies
gevraagd aan de Raad
van State
Voorstel gaat naar
de Tweede Kamer:
er komt een debat
Kamerlid/
kamerleden bereiden
initiatiefvoorstel voor
Raad van State •adviesorgaan van de regering en
de hoogste bestuursrechter van het land
114

politiek-juridische dimensie
het wetsvoorstel aangenomen? Dan
ondertekenen de koning en de verantwoordelijke
minister de wettekst. De wet wordt
gepubliceerd in het Staatsblad en vanaf dat
moment geldt de wet.
Trias politica: drie machten
In Nederland zijn de macht en de taken van
de overheid in drieën verdeeld. Dit wordt
trias politica genoemd.
••
De rechterlijke macht
De mensen die zorgen dat wetten goed
worden toegepast. In Nederland zijn dit de
rechters en officieren van justitie.
De drie machten controleren elkaar. De
scheiding van machten voorkomt dat
één groep of één leider alle beslissingen
kan nemen.
••
De wetgevende macht
De mensen die wetten bedenken, schrijven
en erover stemmen. In Nederland zijn dit de
regering en het parlement.
wetgevende macht
••
De uitvoerende macht
De mensen die zorgen dat wetten worden
uitgevoerd. In Nederland zijn dat de regering,
ministeries en uitvoerings-organisaties zoals
de politie.
uitvoerende macht
Trias politica
rechterlijke macht
Tweede kamer gaat
akkoord of gaat niet
akkoord of vraagt
aanpassingen
Na akkoord Tweede
Kamer > naar de Eerste
Kamer
Eerste Kamer kan
instemmen of
verwerpen, maar niet
wijzigen
Eerste Kamer akkoord?
Koning en minister
ondertekenen de wet
De wet wordt
bekendgemaakt en
kan nu ingaan
WET
Trias politica •politiek systeem waarbij de macht
verdeeld is in drie machten die elkaar controleren:
de wetgevende, de uitvoerende en de
rechterlijke macht
115

DE MAATSCHAPPIJ DAT BEN JIJ • BOL EN BBL
DIMENSIE VITAAL
BURGERSCHAP
In de dimensie Vitaal burgerschap onderzoek je je eigen
leefstijl. Je denkt na over een gezonde balans tussen werk
en privé en ontdekt ook hoe je een vitale werknemer kunt
zijn en blijven. Je verdiept je in verslaving, psychische
problemen en mogelijkheden om je eigen geluk en
gezondheid te beïnvloeden.
141

DIMENSIE VITAAL
BURGERSCHAP
4.1 JOUW LEEFSTIJL
THEORIE
Leefstijl
Hoe gezond en gelukkig je bent, is een
kwestie van geluk én wijsheid. Je hebt er
deels invloed op, door de keuzes die je
maakt op het gebied van leefstijl.
Maar het is niet altijd even makkelijk om
verstandige keuzes te maken. Soms kan je
niet anders dan negatief denken. Het is dan
alsof je in een negatieve kring zit waarin je
steeds ongezonde keuzes maakt. Zit je in een
positieve kring, dan kies je eerder dingen die
een positieve invloed op je leven hebben. Je
eet gezond, bent fit en sport vaak. Daardoor
heb je energie en voel je je happy. En je
goede gewoontes kun je ook volhouden.
Positieve kring
Dagelijjkse keuzes
Leefstijjl
Levenshouding
Een bewuste levenshouding leidt tot een bewuste/
gezonde leefstijl en daaruit volgen goede dagelijkse
keuzes. Je gezonde patroon wordt steeds sterker.
Leefstijl •keuzes die je maakt op het gebied
van voeding, beweging, kleding, huisinrichting,
relaties en vrije tijd
143

DE MAATSCHAPPIJ DAT BEN JIJ • BOL EN BBL
Oefeningen – bijvoorbeeld krachttraining –
die je spieren en botten versterken zijn ook
heel gezond. En heb je een zittend beroep?
Haal dan altijd zelf koffie, thee of water, dan
heb je weer een loopje.
je dit eenvoudig uitrekenen. De uitkomst is
een getal. Is dat tussen 20 en 25 dan heb je
een gezond gewicht. Een getal onder 18,5
is te laag en bij een getal boven 30 heb je
overgewicht.
Energiebalans
Je lichaam is te vergelijken met een machine
die brandstof nodig heeft. Die brandstof is
voedsel. Gaan er net zoveel calorieën in
als eruit, dan blijf je op gewicht. Je bereikt
de energiebalans. Wil je afvallen, dan moet
je minder calorieën naar binnen krijgen
(minder eten), of meer calorieën verbranden
(meer bewegen). Je gewoonten veranderen,
kost soms tijd en moeite. Maar het kan je veel
opleveren: een gezonder en fitter lijf, waarin
je je beter voelt.
Of je op een goed gewicht bent, te licht of
te zwaar, kun je nagaan met behulp van de
BMI, de ‘body mass index’. Met een formule
bereken je of je een gewicht hebt dat past
bij je lengte. Op verschillende websites kun
Seks en gezondheid
De meeste vrouwen gebruiken anti ­
conceptie: de pil, een spiraaltje, condooms
of meerdere tegelijk. Condooms bieden,
naast bescherming tegen zwangerschappen,
ook bescherming tegen soa's. De meest
voorkomende soa’s zijn chlamydia, gonorroe,
genitale wratten en syfilis.
Bij een soa bestaat er kans op besmetting
als sperma, vaginaal vocht of bloed van de
één in aanraking komt met slijmvlies van de
ander, bijvoorbeeld in de mond, de vagina of
de penis. Weet je niet zeker of jij of de ander
wel of niet een soa heeft, wees dan heel
voorzichtig. Zorg dat er geen lichaamsvocht
tussen jullie wordt uitgewisseld en dat er
geen contact is tussen de geslachtsorganen.
BMI
BMI

Dimensie Vitaal burgerschap
Je kunt je op soa’s laten testen bij je huisarts
of bij de poli van de plaatselijke of regionale
gezondheidsdienst (de GGD). Er zijn ook
commerciële aanbieders van deze tests.
Sommige kun je zelf thuis doen.
Voor informatie over veiligheid en plezier
in seks, kun je bijvoorbeeld terecht op de
website www.sense.info.
Gezondheid tijdens zwangerschap
Ben je zwanger of wil je zwanger worden,
dan is een gezonde leefstijl extra belangrijk.
Roken vermindert de vruchtbaarheid van
zowel de man als de vrouw en is schadelijk
voor een ongeboren kind. Ook alcohol
brengt grote risico’s met zich mee. De lever
van een ongeboren baby kan alcohol nog
niet afbreken, waardoor bijvoorbeeld de
hersenen schade op kunnen lopen. Hetzelfde
geldt voor drugs zoals wiet of mdma.
Verder moet je tijdens de zwangerschap
extra goed letten op je voeding. Eet
gevarieerd en gezond en neem wat extra
producten waar veel calcium in zit
zoals melk, kaas en yoghurt. Foliumzuur
en vitamine D zijn ook goed voor de
ontwikkeling van de ongeboren baby.
Rauwe kaas, rauw vlees en rauwe vis
moet je niet nemen, omdat daar bacteriën
in kunnen zitten die gevaarlijk zijn
voor de baby.
Condoom
Vrouwelijk condoom De pil
Vaginale ring Spiraaltje
Sterilisatie Pleisterpil Periodieke onthouding Vaginale douche Zaaddodende pasta Prikpil
147

DE MAATSCHAPPIJ DAT BEN JIJ • BOL EN BBL
OPDRACHT #08
FIT IN JOUW BRANCHE
Hoe zorg je ervoor dat je fit blijft in jouw baan, dat je goed in je vel zit en veilig kunt werken? Dat
onderzoek je in deze opdracht. Je kunt deze opdracht eventueel in groepjes doen.
STAP 1 Risico’s in jouw branche
Bekijk het filmpje op ganaar.link/db60.
Schrijf eerst op in welke branche je werkt en wat voor werk je doet.
Welke risico’s voor gezondheid en welzijn komen in jouw branche voor?
Als je werkt met asbest, metaal, hout, machines of in de garage, doe dan de test over
veiligheid: www.veiligvakmanschap.nl.
Heb je op je werk al eens een (bijna-)ongeval meegemaakt? Schrijf op wat er gebeurde.
Branche:
Risico’s voor gezondheid en welzijn:
Soort werk:
(Bijna-)ongeval:
STAP 2 Risico’s verkleinen
Geef aan hoe gezondheidsrisico’s en (bijna-)ongevallen op je werk beperkt kunnen worden.
Wat kun jij doen? En wat kan de werkgever doen?
STAP 3 Fit blijven
Hoe zorg je dat je een vitale werknemer blijft in jouw branche? Beschrijf drie eisen waar je werk
altijd aan moet voldoen om een fitte werknemer te kunnen zijn. Licht je keuze toe.
STAP 4 Bespreek in de klas
Wie heeft een werkgever die veel doet aan het beperken van gezondheidsrisico’s? Welke ideeën
hebben anderen om gezondheidsrisico’s te beperken?
178

Dimensie Vitaal burgerschap
OPDRACHT #09
ZIEK, EN NU?
Iedereen is weleens ziek. Als je een baan hebt, heeft dit gevolgen voor je werk. Wat zijn jouw
rechten en plichten en die van je werkgever? Onderzoek het in deze opdracht.
Wat mag wel en wat mag niet?
Bekijk het filmpje ganaar.link/db68 en vul het schema in. Zoek de antwoorden zo
nodig op internet op.
SITUATIE MAG WEL MAG NIET
Je hebt een arbeidsovereenkomst met je werkgever. Zolang je ziek bent,
betaalt hij je geen loon.
Je blijft ziek thuis en belt na drie dagen de werkgever.
Je werkgever vraagt welke ziekte je hebt.
Je werkgever verzoekt je om naar de bedrijfsarts te gaan.
Je werkt met gevaarlijke stoffen en je werkgever heeft je geen instructie
gegeven over veilig werken.
Je bent met griep thuis en gebruikt de tijd om de kozijnen in je huis te
schilderen.
Door je ziekte kun je niet meer terugkeren in je oude functie. Je werkgever
weigert om een passende functie binnen of buiten het bedrijf voor je te zoeken.
Je werkgever wil je ontslaan omdat je ziek bent, terwijl je arbeidsovereenkomst
nog niet afloopt.
Je tijdelijke arbeidsovereenkomst loopt af, terwijl je ziek bent. Je werkgever
verlengt de overeenkomst niet.
Bespreek in de klas
Bespreek in de klas de stelling:
In Nederland is het goed geregeld
voor zieke werknemers.
Ben je voor of tegen de stelling?
Hoe ben je tot je antwoord gekomen? Waarom vind je dat?
179

DE MAATSCHAPPIJ DAT BEN JIJ • BOL EN BBL
DAAROM BURGERSCHAP!
“Op mijn werk heb ik te maken met
zo veel mensen, dat is toch ook
Burgerschap?
“Burgerschap heb ik dus nodig, omdat ik een
baan heb waar ik met verschillende mensen
in contact kom. Niet alleen mijn collega’s,
maar ook klanten en leveranciers.
182

Daarom Burgerschap
“Ik vond de politiek altijd onzin, maar toen ik
ontslagen werd, wist ik pas hoe belangrijk
het kan zijn. #rechten #burgerschap
“Mannen op mijn werk maken vaak
seksuele opmerkingen en tijdens de
burgerschapslessen ontdekte ik dat
dit niet alleen bij mij gebeurt.
183