2019 10 13 Serie Oude Muziek - Web

Zo 13 okt 2019
Grote Zaal
20.15 uur
Serie Oude
Muziek
PRJCT Amsterdam
+ Maarten Engeltjes
Nicht mehr hier
Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale
programmaboekje is een extra service
ter voorbereiding op het concert. Het is
uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie
tijdens het concert te raadplegen via uw mobiele
telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de
andere concertbezoekers.
Bij voorbaat dank.

Programma
PRJCT Amsterdam
+ Maarten Engeltjes
Nicht mehr hier
Maarten Engeltjes countertenor
Andreas Wolf bas
Rie Kimura viool, concertmeester
Tatjana Zimre hobo
m.m.v. Lette Vos sopraan, Jasper Dijkstra tenor
Maarten
Engeltjes
Serie Oude
Muziek
Serie
Zielsverwanten
Zo 13 okt 2019
Grote Zaal
20.15 - 22.20 uur
ca. 50 minuten voor de pauze
ca. 55 minuten na de pauze
PRJCT Amsterdam:
Rie Kimura, Lucia Giraudo, Anna Jane Lester 1e viool
Giorgos Samoilis, Rachel Stroud 2e viool
Francisco Bergamini, Simone Siviero altviool
Robert Smith cello/viola da gamba
Alon Portal contrabas / viola da gamba
Edoardo Valorz orgel/klavecimbel
Asako Ueda theorbe
Tatjana Zimre, Mario Topper, Rodrigo Lopez Paz hobo/
hobo d’amore / hobo d’accacia
Bent u niet vergeten uw mobiele
telefoon uit te zetten?
Dank u wel.
2

Programma
Dietrich Buxtehude (1637 - 1707)
Uit Mit Fried und Freud BuxWV 76 (1671)
··
Klaglied (alt)
Johann Sebastian Bach (1685 - 1750)
Ich will den Kreuzstab gerne tragen BWV 56 (1726)
1. Aria (bas): Ich will den Kreuzstab gerne tragen
2. Recitatief (bas): Mein Wandel auf der Welt
3. Aria (bas): Endlich, endlich wird mein Joch
4. Recitatief en Arioso (bas): Ich stehe fertig und bereit
5. Koraal (sopraan, alt, tenor, bas): Komm, o Tod, du Schlafes Bruder
Vergnügte Ruh, beliebte Seelenlust BWV 170 (1726)
1. Aria (alt): Vergnügte Ruh, beliebte Seelenlust
2. Recitatief (alt): Die Welt, das Sündenhaus
3. Aria (alt): Wie jammern mich doch die verkehrten Herzen
4. Recitatief (alt): Wer sollte sich demnach wohl hier zu leben wünschen
5. Aria (alt): Mir ekelt mehr zu leben
Pauze
Johann Sebastian Bach
Concerto voor viool en hobo in c BWV 1060R (1736)
1. Allegro
2 Adagio
3. Allegro
Ich habe genug BWV 82 (1727)
1. Aria (alt): Ich habe genug
2. Recitatief (alt): Ich habe genug
3. Aria (alt): Schlummert ein, ihr matten Augen
4. Recitatief (alt): Mein Gott! wenn kömmt das schöne: Nun!
5. Aria (alt): Ich freue mich auf meinen Tod
Uit Köthener Trauermusik BWV 244a (1729)
··
Bleibet nur in eurer Ruh (bas)
Johann Christoph Bach (1642 – 1703)
Es ist nun aus mit meinem Leben (sopraan, alt, tenor, bas)
3

Toelichting
Samen een programma maken rond Bach was voor countertenor Maarten Engeltjes en bas
Andreas Wolf de vervulling van een grote wens. Evenwel is de keuze voor de dood als thema
misschien niet het eerste wat je zou verwachten van twee jonge zangers en een nog jonger
ensemble.
Maar toch: is sterven niet juist een natuurlijk
onderdeel van het leven en, in geval van
een voltooid leven, een nobel iets – het
plaatsmaken voor een nieuwe generatie die
zich op haar beurt kan verwonderen over
de schoonheid van het leven? En is dat niet
juist wat deze ongekend mooie en troostrijke
muziek ons probeert te vertellen?
Dietrich Buxtehude
Klaglied
Het overlijden van Johannes Buxtehude in
1674 inspireerde zijn zoon Dietrich tot het
schrijven van een van zijn mooiste werken: de
cantate Fried- und Freudenreiche Hinfahrt.
Vanavond hoort u daaruit het tweede deel,
een aangrijpend en tegelijk wonderschoon
strofenlied waarin de componist zijn vader
bedankt voor alles en hem een zachte rust
wenst. Naast immense droefheid is ook een
zekere meditatieve berusting voelbaar.
Johannes Sebastian Bach
In het leven van Johann Sebastian Bach was
de dood een regelmatig terugkerend thema. Hij
werd als klein jongetje wees, verloor zijn eerste
vrouw op jonge leeftijd en maar liefst negen
van zijn kinderen stierven voor hun tiende
levensjaar. Het lijdt weinig twijfel dat Bach in
zijn muziek probeerde de dood een plaats te
geven, wellicht zelfs zich ermee te verzoenen.
Ich will den Kreuzstab gerne tragen
De cantate Ich will den Kreuzstab gerne
tragen schreef Bach voor zondag 27 oktober
1726. Het libretto, van de hand van zijn
leerling Christoph Birkmann, is gebaseerd
op het Bijbelverhaal waarin Jezus over het
Meer van Genezareth naar Kafarnaüm vaart
(Matteüs 9:1).
De tocht over het water staat hier symbool
voor de levensreis van de gelovige mens, over
woelige baren en door stormen heen, maar
met een behouden aankomst. Het in navolging
van Christus dragen van het kruis is een zware
opgave, maar de dood zorgt uiteindelijk voor
de eeuwige bevrijding. De tekstschrijver maakt
diverse nautische verwijzingen en Bach doet
in zijn muziek hetzelfde. Daarbij heeft het
woord ‘Kreuzstab’ een dubbele betekenis: het
verwijst enerzijds naar het kruis van Christus,
maar tevens naar een kruisvormig navigatieinstrument
uit die tijd.
In de openingsaria verbeelden de Seufzermotieven
(dalende secundes) de zware last
van het kruis. Ook het fysiek opnemen van
het kruis komt tot uiting in de muziek. Let
4

Toelichting
vooral op het woord ‘Kreuz’, dat is geplaatst
op een cis (een c met een kruis dus) met
daaronder een uiterst wrange harmonisatie.
In het volgende recitatief imiteert de cello
met golvende bewegingen de woelige baren;
deze golfbewegingen eindigen telkens als
de pelgrim voet aan land zet. De tweede
aria bezingt het uitzicht op de naderende
bevrijding uit het aardse leven, waarna het
tweede recitatief een soort bereidverklaring
tot sterven is. In het rijk geharmoniseerde –
vierstemmige – slotkoraal is het ‘eind goed, al
goed’.
Vergnügte Ruh, beliebte Seelenlust
De cantate Vergnügte Ruh, beliebte
Seelenlust beleefde zijn eerste uitvoering
op zondag 28 juli 1726. De tekst, geschreven
door Georg Christan Lehms, belicht
kort gezegd het spanningsveld tussen
de wettische naleving van allerlei (vaak
zelfopgelegde) geboden en de christelijke
naastenliefde.
De gelovige ziel kan in die wereld geen rust
vinden en verlangt naar bevrijding door
middel van de dood. Opmerkelijk is dat het
orgelcontinuo in de tweede en derde aria
verplicht voorgeschreven melodielijnen heeft
(tot dan toe speelde de organist met de
linkerhand de basso continuo en mocht hij de
rechterhand naar eigen keuze – mits passend
bij de harmonisatie – invullen).
De beginaria schetst de hemelse vrede in
de vorm van een wiegenlied. In het daarop
volgende recitatief worden we weer ruw
teruggebracht naar het aardse, zondige
bestaan. De muziek doet soms bijna pijn
aan je oren. Het woord ‘schwerlich’ krijgt
extra lading door de overmatige kwart, een
onprettig interval dat destijds ‘diabolus
in musica’ (‘de duivel in de muziek’) werd
genoemd. Vertwijfeling heerst ook in de
tweede aria. Opmerkelijk is dat Bach het
continuo hier laat zwijgen – als hij dat doet,
is het echt goed mis. Een wereld met zoveel
onrechtvaardigheid heeft geen bodem meer,
geen grond onder het bestaan. Verder treffen
we ook hier de nodige Seufzer-figuren aan.
Maar er is hoop, zo blijkt uit het volgende
recitatief. De gelovige ziel verlangt naar het
hemelse koninkrijk en dat vooruitzicht wordt
voluit bezongen in de slotaria. Maar het gaat
niet zonder slag of stoot: eerst (‘Mir ekelt’)
moet opnieuw de muziekduivel overwonnen
worden.
Concerto voor viool en hobo
Het Concerto voor viool, hobo en orkest
dateert waarschijnlijk uit de periode 1717-
1723.
De doorgewinterde Bach-kenner zal bij het
catalogusnummer BWV 1060 denken: dat is
toch het concerto voor twee klavecimbels en
orkest? Dat klopt, Bach bewerkte het stuk
later voor die bezetting. De indeling van het
concerto is standaard voor die tijd: snellangzaam-snel.
De buitenste delen vertonen
verschillende vormen van dialoog tussen de
solisten en het ensemble. Ronduit betoverend
is het middendeel, waarin de twee ‘stemmen’
wondermooi op elkaar aansluiten.
5

Toelichting
Ich habe genug
Bach schreef de cantate Ich habe genug voor
zondag 2 februari 1727. De tekst, wederom
afkomstig van Christoph Birkmann, is
gebaseerd op het Bijbelverhaal waarin
moeder Maria haar zoon Jezus volgens
de destijds geldende joodse wetten in de
tempel presenteert aan de priesters.
Bij die gebeurtenis was een vrome joodse man
als toeschouwer aanwezig: Simeon. God had
hem beloofd dat hij niet zou sterven voordat
hij Jezus had aanschouwd. Vanavond hoort u
niet de oerversie voor bas, maar de versie die
Bach later voor alt maakte.
In de aria Schlummert ein,
ihr matten Augen wordt de
dood bijna als iets lieflijks
voorgesteld
De beginaria is feitelijk Bachs Nunc dimittis, de
Lofzang van Simeon. De stijgende sextsprong
waarmee eerst de hobo en later de alt inzet,
brengt een enorme melodische spanning met
zich mee. Dit interval markeert volgens de
muziektheorie een zogeheten ‘exclamatio’,
een uitroep (het beroemde ‘Erbarme dich’ uit
de Matthäus Passion begint met hetzelfde
interval). De Seufzer-figuren in de begeleiding
zorgen voor een melancholiek-berustende
sfeer. Het is duidelijk: Simeon heeft genoeg
van dit aardse bestaan, hij is klaar om de
hemelse oorden te betreden. In het daarop
volgende recitatief zingt de alt vanuit het
perspectief van iemand die reflecteert op de
houding van Simeon. Hij doet onder meer
een oproep tot navolging van Simeon, wat in
de muziek tot uiting komt door middel van
een canon tussen zanger en instrumentale
begeleiding.
De aria Schlümmert ein, ihr matten Augen is
van een ontroerende schoonheid. Je zou het
een ‘wiegelied voor het ontslapen’ kunnen
noemen. De dood wordt hier bijna als iets
lieflijks voorgesteld. Het voorlaatste deel,
een recitatief, gaat nog een stapje verder: het
hunkeren naar de dood wordt onrustig. Let op
de slotnoten, waarin het continuo symbolisch
naar de laagste regionen afdaalt. In de
slotaria heerst pure vreugde. Ook nu weer
tekstuitbeeldingen te over, zoals het woord
‘freue’ dat telkens een toontje hoger uitvalt. De
dood een ernstig onderwerp? Niet (meer) hier.
Bleibet nur in eurer Ruh
Ook in de Köthener Trauermusik (BWV 244a)
schijnt, door alle droefheid heen, het licht
van het eeuwige leven. Bach componeerde
deze reusachtige cantate in 1728 ter
gelegenheid van de begrafenis van zijn
vriend en vroegere broodheer, vorst Leopold
von Anhalt-Köthen.
De partituur van het werk is verloren gegaan,
maar onderzoekers ontdekten dat Bach hier
twee van zijn andere grote composities heeft
gerecycled: de Trauer-Ode (BWV 198) en de
Matthäus Passion. Zo klinkt de aria Bleibet nur
in eurer Ruh op de muziek van Mache dich,
6

Toelichting
mein Herze, rein. De bas wenst de overledene
een goede rust, waarna hij de overtuiging
uitspreekt dat het verdriet zal overgaan in
vreugde, de tranen zullen worden afgewist.
Johann Christoph Bach
Es ist nun aus mit meinem Leben
Het laatste woord is aan Johann Christoph
Bach, een volle neef van de vader van
Johann Sebastian.
In de ontroerende vierstemmige ‘sterfaria’
Es ist nun aus mit meinen Leben verklankt
de componist vier coupletten van een
zevenstrofig gedicht van Magnus Daniel
Omeis. De gelovige ziel is hier volledig
uitgeput (‘Des Lebens Licht ist ausgegangen’)
en verlangt vurig naar de dood, als doorgang
naar het eeuwige leven. ‘Dag wereld,
goedenacht!’
Tekst toelichting: Joost van Beek
Belangrijkste bronnen:
··
eduardvanhengel.nl
··
Gert Oost, Aan de hand van Bach
··
Alfred Dürr, Johann Sebastian Bach: Die Kantaten
7

Liedteksten
Dietrich Buxtehude
Klaglied (uit: Mit Fried und Freud ich fahr dahin)
Tekst: Dietrich Buxtehude
Muß der Tod denn auch entbinden,
Was kein Fall entbinden kann?
Muß sich der mir auch entwinden,
Der mir klebt dem Herzen an?
Ach! der Väter trübes Scheiden
Machet gahr zu herbes Leiden;
Wenn man unsre Brust entherzt,
Solches mehr als tödlich schmerzt.
Unsre Herzen sind die Väter,
Die bedencken was uns kränkt;
Sie sind unsre Seuffzer-Beter
Für das, was kein Kind nicht denckt,
Sie erkennen diese Seiten
Und der Erden Eitelkeiten:
Drum ihr Ach vom eitlem Loß
Hält der Höchste teur und groß.
Solcher ist mir auch gewesen
Mein Herr Vater, welcher mir
Tausend Segen hat gelesen
Vor der reichen Himmelstühr
Durch sein Flehen, dessen Lehren
Und sein Sorgen mich verehren
Täglich mit Vergnüglichkeit,
Die nach Gott Er mir bereit.
Waarom moet de dood ontbinden
Wat niet te ontbinden is?
Moet mij worden afgenomen,
Die mijn hart zo toebehoort?
Ach! Mijn vaders droevig scheiden
Zorgt bij mij voor bitter lijden;
Hoe kan ik zo verslagen zijn,
Door een dodelijke pijn.
In onze harten zijn de vaders,
Die bedenken wat ons plaagt;
En zij zuchten en zij bidden
Wat geen enkel kind bedenkt,
Zij herkennen de aardse strikken
En des werelds ijdelheden:
Daarom waardeert de Hoogste zeer
Hun klagen over ’t ijdele verlies.
Dat is wat ook mij gebeurde
Want mijn vader heeft mij zo
Duizend zegeningen geschonken
Toegang tot de hemeldeur
Door zijn pleiten, door zijn lessen
En zijn toegewijde zorg
Dagelijks en met veel genoegen,
Werd ik zo God toegewijd.
8

Liedteksten
Dieser nun wird mir entrissen,
Ach! wie hefftig ist der Schmerz,
Daß ich den nun muß vermissen,
Der war meines Herzens Herz!
Dieses soll mein Trost nun werden,
Weil ich lebe auf der Erden,
Daß ich sein in Lust und Pein
Dankbar eingedenk will sein.
Schlafe wohl, du Hochgeliebter,
Lebe wol, du seelge Seel;
Ich, dein Sohn, nun Hochbetrübter
Schreib auf deines Grabes Höhl:
‘Allhie liegt, des Spielens Gaben
Selbsten Gott erfreuet haben:
Darumb ist sein Geist beglückt
Zu des Himmels-Chor gerückt.’
Mijn vader wordt mij nu ontnomen
Ach! hoe heftig is de pijn,
Dat ik hem nu zo moet missen,
Die mijn hart was toegewijd!
Maar ik zal getroost mijn weg gaan,
Terwijl ik hier op aarde leef,
Omdat hij, in mijn vreugde en pijn
Dankbaar in mijn herinnering zal zijn.
Slaap in vrede, zeer geliefde,
Het ga u goed, zalige ziel;
Ik, je zoon, zo zeer bedroefd
Schrijf de woorden op je grafsteen:
‘Hier rust nu, wiens schone klanken
Zelfs zijn God deden genieten:
Daarom is zijn geest gelukkig
Deelgenoot van het hemels koor.’
Vertaling: Roel Steenbergen
9

Liedteksten
Johann Sebastian Bach
Ich will den Kreuzstab gerne tragen (BWV 56)
Tekst: Christoph Birkmann (1703 - 1771)
1. Aria
Ich will den Kreuzstab gerne tragen,
er kömmt von Gottes lieber Hand.
Der führet mich nach meinen Plagen
zu Gott in das gelobte Land.
Da leg ich den Kummer auf einmal ins Grab,
da wischt mir die Tränen
mein Heiland selbst ab.
2. Recitatief
Mein Wandel auf der Welt
ist einer Schifffahrt gleich:
Betrübnis, Kreuz und Not
sind Wellen, welche mich bedecken
und auf den Tod
mich täglich schrecken;
mein Anker aber, der mich hält,
ist die Barmherzigkeit,
womit mein Gott mich oft erfreut.
Der rufet so zu mir:
Ich bin bei dir,
ich will dich nicht verlassen noch versäumen!
Und wenn das wütenvolle Schäumen sein
Ende hat,
so tret ich aus dem Schiff in meine Stadt,
die ist das Himmelreich,
wohin ich mit den Frommen
aus vieler Trübsal werde kommen.
Ik ben bereid de kruisstaf te dragen,
hij komt van Gods liefdevolle hand.
Die voert mij na al mijn bezoekingen
tot God in het beloofde land.
Dan leg ik mijn verdriet in één keer in het graf,
dan wist mijn Heiland
zelf mijn tranen af.
Mijn levenstocht op deze wereld
is als een scheepsreis:
droefenis, kruis en nood
zijn golven die mij bedekken
en mij dagelijks
dodelijke angst aanjagen;
maar mijn anker, dat mij vasthoudt,
is de barmhartigheid
waarmee mijn God mij vaak verblijdt.
Hij roept zo tot mij:
Ik ben bij je,
ik zal je niet verlaten en je mij niet laten
ontgaan!
En wanneer het woeste schuimen geëindigd
is,
dan stap ik uit het schip mijn stad binnen,
die het Hemelrijk is,
waarheen ik met de vromen
na veel tegenspoed zal komen.
10

Liedteksten
3. Aria
Endlich, endlich wird mein Joch
wieder von mir weichen müssen.
Da krieg ich in dem Herren Kraft,
da hab ich Adlers Eigenschaft,
da fahr ich auf von dieser Erden
und laufe, sonder matt zu werden.
O gescheh es heute noch!
4. Recitatief
Ich stehe fertig und bereit,
das Erbe meiner Seligkeit
mit Sehnen und Verlangen
von Jesus Händen zu empfangen.
Wie wohl wird mir geschehn,
wenn ich den Port der Ruhe werde sehn:
Da leg ich den Kummer auf einmal ins Grab,
da wischt mir die Tränen
mein Heiland selbst ab.
5. Koraal
Komm, o Tod, du Schlafes Bruder,
komm und führe mich nur fort;
löse meines Schiffleins Ruder,
bringe mich an sichern Port.
Es mag, wer da will, dich scheuen,
du kannst mich vielmehr erfreuen;
denn durch dich komm ich herein
zu dem schönsten Jesulein.
Eindelijk, eindelijk zal mijn juk
weer van mij moeten wijken.
Dan krijg ik kracht in de Heer,
dan ben ik als de adelaar,
dan stijg ik op van deze aarde
en wandel zonder moe te worden.
O, moge het vandaag nog gebeuren!
Ik sta klaar en ben bereid
om het erfdeel van mijn zaligheid
met smachten en verlangen
uit Jezus’ handen te ontvangen.
Hoe gelukkig zal ik zijn
wanneer ik de haven van de vrede zal zien.
Dan leg ik mijn verdriet in één keer in het graf,
dan wist mijn Heiland
zelf mijn tranen af.
Kom, o dood, gij broeder van de slaap,
kom en voer mij maar weg;
maak het roer van mijn scheepje los,
breng mij in veilige haven!
Wie u ook moge schuwen,
gij kunt mij verblijden;
want door u kom ik binnen
bij mijn allerdierbaarste Jezus.
Vertaling: Henk Pijlman
11

Liedteksten
Vergnügte Ruh (BWV 170)
Tekst: Georg Christian Lehms (1684 - 1717)
1. Aria
Vergnügte Ruh, beliebte Seelenlust!
Dich kann man nicht bei Höllensünden,
wohl aber Himmelseintracht finden,
du stärkst allein die schwache Brust,
vergnügte Ruh, beliebte Seelenlust!
Drum sollen lauter Tugendgaben
in meinem Herzen Wohnung haben.
2. Recitatief
Die Welt, das Sündenhaus,
bricht nur in Höllenlieder aus
und sucht durch Haß und Neid
des Satans Bild an sich zu tragen.
Ihr Mund ist voller Ottergift,
der oft die Unschuld tödlich trifft,
und will allein von Racha, Racha sagen.
Gerechter Gott, wie weit
ist doch der Mensch von dir entfernet;
du liebst, jedoch sein Mund
macht Fluch und Feindschaft kund
und will den Nächsten nur mit Füßen treten.
Ach! diese Schuld ist schwerlich zu verbeten.
Zalige vrede, waarnaar de ziel zozeer verlangt,
men vindt jou niet bij zonden der hel,
maar wel waar hemelse harmonie heerst;
jij alleen maakt het zwakke gemoed krachtig.
Zalige vrede, waarnaar de ziel zozeer verlangt,
daarom moeten louter gaven van
deugdzaamheid in mijn hart wonen.
De wereld, dat huis van de zonde,
barst enkel uit in helse liederen
en streeft ernaar door haat en nijd
zelfsprekend beeld van satan te zijn.
Haar mond is vol van addergif,
dat vaak onschuldigen dodelijk treft
en alleen ‘racha’ [‘nietsnut’] wil roepen.
Rechtvaardige God, hoe ver
is toch de mens van U vervreemd;
Gij bent enkel liefde – maar zijn mond
braakt vloeken uit en vijandschap
en wil de naaste alleen maar vertrappen.
Ach! wie kan deze schuld met bidden delgen?
12

Liedteksten
3. Aria
Wie jammern mich doch die verkehrten
Herzen,
die dir, mein Gott, so sehr zuwider sein:
Ich zittre recht und fühle tausend
Schmerzen,
wenn sie sich nur an Rach und Haß erfreun.
Gerechter Gott, was magst du doch
gedenken,
wenn sie allein mit rechten Satansränken
dein scharfes Strafgebot so frech verlacht!
Ach! ohne Zweifel hast du so gedacht:
Wie jammern mich doch die verkehrten
Herzen!
4. Recitatief
Wer sollte sich demnach wohl hier zu leben
wünschen,
wenn man nur Haß und Ungemach
vor seine Liebe sieht?
Doch, weil ich auch den Feind
wie meinen besten Freund
nach Gottes Vorschrift lieben soll,
so flieht mein Herze Zorn und Groll
und wünscht allein bei Gott zu leben,
der selbst die Liebe heißt.
Ach! eintrachtsvoller Geist,
wenn wird er dir doch nur sein Himmelszion
geben?
5. Aria
Mir ekelt mehr zu leben,
drum nimm mich, Jesu, hin.
Mir graut vor allen Sünden,
laß mich dies Wohnhaus finden,
wo selbst ich ruhig bin.
Wat heb ik toch verdriet van die verdorven
harten,
die U, mijn God, zozeer mishagen;
ik huiver heus en ik voel duizend pijnen,
wanneer zij zich enkel in wraak en haat
verlustigen.
Rechtvaardige God, wat moet er in U
omgaan,
wanneer zij alleen maar met ware satanslisten
uw strikte geboden zo grof bespotten.
Ach! ongetwijfeld hebt U gedacht:
Wat heb ik toch verdriet van die verdorven
harten!
Wie zou daarom hier graag leven,
wanneer je enkel haat en tegenwerking ziet
als antwoord op Gods liefde?
Maar omdat ik ook mijn vijand
zoals mijn beste vriend
naar Gods verordening moet liefhebben
vlucht mijn hart weg van woede en wrok
en verlangt alleen bij God te leven,
die de Liefde zelve is.
Ach, ziel, vervuld van harmonie,
wanneer toch zal Hij jou zijn hemelse Sion
geven?
Ik walg ervan nog langer te leven,
Neem mij, Jezus, daarom weg!
Ik gruw van alle zonden.
Laat mij die woonstee vinden,
waar ik in vrede leven kan.
Vertaling: Jaap van der Laan
13

Liedteksten
Ich habe genug (BWV 82)
Tekst: Christoph Birkmann
1. Aria
Ich habe genug,
ich habe den Heiland, das Hoffen der Frommen,
auf meine begierigen Arme genommen;
Ich habe genug!
Ich hab ihn erblickt,
mein Glaube hat Jesum ans Herze gedrückt;
nun wünsch ich, noch heute mit Freuden
von hinnen zu scheiden.
Ich habe genug!
2. Recitatief
Ich habe genug!
Mein Trost ist nur allein,
daß Jesus mein und ich sein eigen möchte
sein.
Im Glauben halt ich ihn,
da seh ich auch mit Simeon,
die Freude jenes Lebens schon.
Laßt uns mit diesem Manne ziehn!
Ach! möchte mich von meines Leibes Ketten
der Herr erretten;
ach! wäre doch mein Abschied hier,
mit Freuden sagt ich, Welt, zu dir:
Ich habe genug!
3. Aria
Schlummert ein, ihr matten Augen,
fallet sanft und selig zu!
Welt, ich bleibe nicht mehr hier,
hab ich doch kein Teil an dir,
das der Seele könnte taugen.
Hier muß ich das Elend bauen,
aber dort, dort werd ich schauen
süßen Friede, stille Ruh.
Ik heb niets meer te wensen,
ik heb de Heiland, de hoop van de vromen,
in mijn verlangende armen genomen;
ik heb niets meer te wensen,
ik heb hem gezien,
in geloof heb ik Jezus aan mijn hart gedrukt;
nu verlang ik vandaag nog,
met vreugde van hier te gaan.
Ik heb niets meer te wensen!
Ik heb niets meer te wensen!
Mijn troost is dit alleen,
dat Jezus van mij en ik van hem mag zijn.
In geloof houd ik hem vast,
en dan zie ik net zoals Simeon
nu al de vreugde van dat leven.
Laten wij deze man volgen!
Ach! mocht de Heer mij bevrijden
van de ketenen van mijn lichaam;
ach, was mijn afscheid maar hier,
dan zou ik, wereld, met vreugde tegen je
zeggen:
Ik heb niets meer te wensen!
Slaap maar in, vermoeide ogen,
val maar zacht en zalig dicht!
Wereld, ik blijf hier niet langer,
er is toch niets in je
dat goed voor mijn ziel zou kunnen zijn.
Hier moet ik het met ellende doen,
maar daar, daar zal ik aanschouwen
zoete vrede, stille rust.
14

Liedteksten
4. Recitatief
Mein Gott! wenn kömmt das schöne: Nun!
da ich im Friede fahren werde
und in dem Sande kühler Erde
und dort bei dir im Schoße ruhn?
Der Abschied ist gemacht,
Welt, gute Nacht!
5. Aria
Ich freue mich auf meinen Tod,
ach! hätt er sich schon eingefunden.
Da entkomm ich aller Not,
die mich noch auf der Welt gebunden.
Mijn God! wanneer komt het heerlijke ‘Nu!’
waarop ik in vrede zal heengaan
en zal rusten in het zand van de koele aarde
en daar bij u in uw schoot?
Het afscheid is genomen,
wereld, goede nacht!
Ik verheug mij op mijn dood,
ach, was hij maar vast gekomen.
Dan ontkom ik aan alle nood
die mij nog in de wereld gevangen houdt.
Vertaling: Jaap van der Laan
Bleibet nur in eurer Ruh (BWV 224a)
Tekst: Christian Friedrich Henrici (Picander) (1700 - 1764)
Bleibet nun in eurer Ruh,
Ihr erblaßten Fürsten Glieder;
Doch verwandelt nach der Zeit
Unser Leid
In vergnügte Freude wieder,
Schließt uns auch die Thränen zu.
Rust maar uit
verbleekte vorstelijke ledematen;
Want na verloop van tijd verandert
ons lijden
weer in gelukkige vreugde,
droogt ook onze tranen.
15

Liedteksten
Johann Christoph Bach
Es ist nun aus mit meinem Leben
Tekst: Magnus Daniel Omeis (1646 - 1708)
Es ist nun aus mit meinem Leben,
Gott nimmt es hin, der es gegeben.
Kein Tröpflein mehr ist in dem Faß,
es will kein Fünklein mehr verfangen,
des Lebens Licht ist ausgegangen.
Kein Körnlein läuft mehr in dem Glas,
es ist nun aus, es ist vollbracht.
Welt, gute Nacht!
Komm, Todestag, du Lebenssonne,
du bringest mir mehr Lust und Wonne,
als mein Geburtstag bringen kann,
du machst ein Ende meinem Leiden,
das sich schon mit den Kindtaufsfreuden
vor jenen hat gefangen an.
Nun ist es aus, es ist vollbracht,
Welt, gute Nacht!
Welt, gute Nacht! Behalt das Deine
und lass mir Jesum als das Meine,
denn ich lass meinen Jesum nicht!
Behüt euch Gott, ihr, meine Lieben,
lasst meinen Tod euch nicht betrüben,
durch welchen mir so wohl geschieht;
mein Leid ist aus, es ist vollbracht,
Welt, gute Nacht!
Mijn leven, het is nu voorbij,
God neemt terug, wat hij mij gaf.
Er is geen druppel meer in het vat,
Geen vonkje zal meer zichtbaar zijn,
het levenslicht is uitgegaan.
Geen korrel loopt meer in het glas,
het is voorbij, het is volbracht.
Wereld, goedenacht!
Kom, stervensdag, jij levenszon,
jij brengt meer vreugde, zaligheid,
dan mijn geboortedag mij brengen kan,
jij maakt een einde aan mijn lijden,
dat met de vreugde van de kinderdoop
voor iedereen begonnen is.
Nu is ’t voorbij, het is volbracht,
Wereld, goedenacht!
Wereld, goedenacht, behoud het jouwe
en laat Jezus dan voor mij,
want ik laat mijn Jezus niet gaan!
God behoede jullie, mijn geliefden,
laat dus mijn dood je niet bedroeven,
waardoor mij zoveel goeds geschiedt.
Mijn lijden is voorbij, volbracht.
Wereld, goedenacht!
16

Liedteksten
Was wollet ihr euch nach mir sehnen?
Ei, stillet, stillet eure Tränen,
weil meine schon gestillet sind,
mir wischt sie Jesus von den Augen,
was sollen denn die euren taugen,
und lachet mit mir als ein Kind.
Was Jesus macht, ist wohlgemacht!
Welt, gute Nacht!
Wat doet je nog naar mij verlangen?
Ach, stil, stil jullie tranen,
de mijne zijn toch al gestild,
want Jezus wist ze van mijn ogen,
waartoe zouden dan de jouwe dienen?
Lach dan met mij zoals een kind.
Wat Jezus doet, is welgedaan!
Wereld, goedenacht!
Vertaling: Roel Steenbergen (2019)
17

Biografieën
Componisten
Dietrich Buxtehude
een aantal jaren de opvolger
van haar vader. In de Duitse
Hanzestad domineerde hij
het muziekleven zo’n veertig
jaar. Werken van Buxtehude
hebben veel invloed gehad
op de muziek van Johannes
Sebastian Bach. Buxtehude
schiep een omvangrijk
oeuvre. Het grootste
deel van Buxtehudes
overgeleverde composities
bestaat uit vocale werken.
Johann Sebastian
Bach
De Duitse componist
en organist Dietrich
Buxtehude (1637 - 1707)
bracht zijn jeugd door in
Denemarken, onder andere
in Helsingborg.
Waarschijnlijk studeerde
Buxtehude bij de organist
en Sweelinck-leerling
Heinrich Scheidemann in
Hamburg. Hij trouwde met
Anna Margareta Tunder,
dochter van de componist
Franz Tunder, en werd na
18
Johann Sebastian
Bach (1685 - 1750) was
afkomstig uit een oud
muzikantengeslacht van
organisten, cantors en
stadsmuzikanten. Als
jongen leerde hij viool en
orgel spelen en hij zong
in het kerkkoor van zijn
geboorteplaats Eisenach.
Op negenjarige leeftijd
verloor hij zijn beide
ouders en zijn oudste
broer ontfermde zich over
hem. Van hem leerde hij
klavier spelen en op zijn

Biografieën
zeventiende begon zijn
leven als professional
waarbij de aanstellingen
elkaar in vrij snel tempo
opvolgden: Weimar, Arnstadt,
Mühlhausen, Köthen en
tenslotte Leipzig. Terwijl
in Köthen de nadruk lag
op de wereldlijke muziek,
was Bach vanaf 1722 in
Leipzig als cantor van de
Thomaskirche gefocust op
de kerkmuziek volgens de
Lutherse liturgie. De vele
partituren die bewaard zijn
gebleven vormen nog altijd
een enorme inspiratie en
deze muziek is voor velen ‘de
maatstaf’.
Johann Christoph
Bach
in arme omstandigheden.
In zijn belangrijk werk
over de genealogie van de
familie noemt Carl Philipp
Emanuel Bach hem een
‘groß und ausdrückend
Komponist’. Johann
Christoph schreef kerkelijke
werken, orgelmuziek,
klavecimbelmuziek en
kamermuziek.
Johann Christoph Bach
(1642-1703) was een volle
neef van Johann Sebastian
Bachs vader. Hij is met
Johann Sebastian Bach,
Johann Christian Bach en
Carl Philipp Emanuel Bach
een van de beroemdste
componisten uit de
componistenfamilie Bach.
Johann Christoph was
organist in Eisenach en
daarna lid van het hoforkest
daar. Als gevolg van
politieke situaties leefden
hij en zijn grote gezin vaak
19

Biografieën
Andreas Wolf
Bas
Uitvoerenden
Maarten Engeltjes
Countertenor
De Nederlandse countertenor
Maarten Engeltjes
zingt zowel barok als
eigentijds repertoire. Hij
werkt regelmatig samen met
Ton Koopman en Amsterdam
Baroque Orchestra & Choir
en met Peter Dijkstra en het
Nederlands Kamerkoor.
Maarten Engeltjes zong met
verschillende toporkesten
de Matthäus Passion,
20
foto: Marco Borggreve
de Hohe Messe en het
Weihnachtsoratorium van
Bach. Hij vertolkte een
groot aantal verschillende
rollen in opera’s van
Händel, Mozart, Cavalli en
Monteverdi. Zijn eigentijdse
optredens omvatten diverse
wereldpremières, onder
andere bij de Nederlandse
Nationale Opera. Dit seizoen
is Maarten Engeltjes
Zielsverwant van het
Muziekgebouw.
foto: Dirk Schelpmeier
De Duitse bas Andreas Wolf
is een vaste gast in grote
operahuizen en orkesten
met optredens in de meest
prestigieuze concertzalen.
Wolf speelde verschillende
hoofdrollen in opera’s van
Mozart. Hij nam deel aan
verschillende Bach-projecten
met de International
Bachakademie Stuttgart
en zong de woorden van
Christus in de Matthäus
Passion van Bach met
diverse toporkesten.

Biografieën
Rie Kimura
Viool, concertmeester
Barokvioliste Rie Kimura
is afkomstig uit Japan.
Ze speelt regelmatig met
ensembles als Amsterdam
Baroque Orchestra, Bach
Collegium Japan, Apollo
Ensemble, Fantasticus
en De Nederlandse
Bachvereniging.
klavecinist en fortepianist
Pieter-Jan Belder een
kamermuziekduo.
Tatjana Zimre
Hobo
Barockorchester, de Wiener
Akademie en de Hofkapelle
München. In 2017 richtte
zij samen met haar zus,
barokcelliste Anna Zimre, het
ensemble Munich Baroque
op.
foto: Rudi Wells
Kimura studeerde barokviool
bij Lucy van Dael aan
het Conservatorium van
Amsterdam, waar ze cum
laude afstudeerde. Sinds
enige tijd vormt zij met
foto: Gregor Eisenmann
Tatjana Zimre is geboren in
Duitsland en begon al jong
met hobo- en vioolstudie.
In Nederland studeerde ze
aan het Conservatorium
van Amsterdam bij Alfredo
Bernardini en Josep
Domènech. Tatjana speelt
in verschillende orkesten,
naast PRJCT Amsterdam
onder andere bij La Folia
21

Biografieën
PRJCT Amsterdam
De instrumentalisten van
het in 2017 opgerichte
PRJCT Amsterdam
spelen op authentieke
instrumenten,
gerestaureerde oude
instrumenten, of
nagebouwde kopieën
daarvan. Artistiek leider
Maarten Engeltjes
zoekt daarbij steeds
samenwerking met andere
ervaren, internationaal
gevestigde topmusici, als
concertmeester en/of solist.
Tsoupaki, componiste
des vaderlands 2019,
gecomponeerd voor Maarten
Engeltjes , Marcel Beekman
en PRJCT Amsterdam.
Het eerste album van PRJCT
Amsterdam, Forgotten Arias,
begin dit jaar uitgekomen,
bevat een aantal ‘vergeten’
aria’s en sinfonia’s van
Bach. Aansluitend op de
tournee Nicht mehr hier
worden opnames gemaakt
voor een tweede album.
Komend seizoen staat
onder meer een programma
met songs en duetten van
Henry Purcell en John Blow
op het programma met
countertenors Maarten
Engeltjes en Andreas Scholl.
Eind 2019 staat het Bosch
Requiem op het programma,
speciaal door Calliope
22

Biografieën
23

Verwacht
Utopia
Lamentaties van Morales
Serie Oude
Muziek
Za 2 nov 2019
Grote Zaal
19.00 uur College
20.15 uur Concert
De klaagliederen van de profeet Jeremia om de
vernietiging van Jeruzalem behoren tot de meest
persoonlijke, introspectieve en dramatische teksten uit
de Bijbel. Cristóbal de Morales, de Spaanse tegenhanger
van Josquin, maakte een zeer geliefde zetting van deze
‘lamentaties’.
Het Belgische ensemble Utopia, bestaande uit vijf zangers
uit gerenommeerde formaties als Collegium Vocale Gent,
Huelgas Ensemble, Nederlandse Bachvereniging en Capilla
Flamenca, verweeft Morales’ virtuoze meditatie met
gregoriaanse gezangen en motetten van Frans-Vlaamse
tijdgenoten. Een betoverende soundtrack voor verstilling en
bezinning.
College ‘De Gouden Eeuw van de Spaanse polyfonie’ door
Jan Van den Bossche
1492: de val van Granada, de definitieve verdrijving van
de Moren en de ontdekking van Amerika luidden voor het
verenigde Spaanse koninkrijk een periode van politieke en
economische bloei in. De invloed van de componisten uit de
Lage Landenschool blijft bestaan, maar Spanje ontwikkelt
ook een geheel eigen muzikaal idioom.
Programma: Josquin Desprez Miserere mei Deus / Ave
verum corpus / Gregoriaans Passionarum toletanum
Cristóbal de Morales 3 Lamentationes de Jeremiae
Adriaen Tubal Tristis est anima mea / O vos omnes
Gaspar Van Weerbeke Tenebrae factae sunt
Cristóbal de Morales
i.s.m.
24

Verwacht
a nocte temporis +
Reinoud Van Mechelen
De charme van de hautecontre
Serie Oude
Muziek
Za 23 nov 2019
Grote Zaal
20.15 uur
De Belgische tenor Reinoud Van Mechelen heeft van de
Franse haute-contre, de hoge tenorstem, zijn specialiteit
gemaakt. ‘Helder, hoog, nooit schreeuwend’, aldus
de Standaard. Van Mechelen breekt een lans voor dit
stemtype aan de hand van het verhaal van de eerste grote
haute-contre uit de geschiedenis, de 17e-eeuwse zanger
Louis Gaulard Dumesny. Van Mechelen bezingt met zijn
ensemble a nocte temporis het leven en de charmes van
Dumesny, via de mooiste muziek uit de opera’s van diens
ontdekker Lully en van Charpentier en tijdgenoten.
Terwijl in Engeland en Italië de castraat hoogtij vierde, hield
Frankrijk het op de haute-contre, de tenor met een krachtig
ontwikkelde hoogte. Louis Gaulard Dumesny werkte als
kok, tot componist Jean-Baptiste Lully hem hoorde zingen
en danig onder de indruk was van zijn stem. Lully gaf hem
hoofdrollen in zijn opera’s. Dumesny was een uitstekend
acteur met een krachtige stem, maar leerde nooit noten lezen
en zong alle rollen op het gehoor uit het hoofd.
Reinoud van Mechelen
foto: Senne Van der Ven
Programma: aria’s van Jean-Baptiste Lully, Pascal Collasse,
Marin Marais / Louis de Lully, Henry Desmarest, Marc
Antoine Charpentier, Élisabeth Jacquet de la Guerre,
Charles-Hubert Gervais en André Cardinal Destouches
25

Verwacht
Oktober
wo 16 okt / 20.30 uur
Tim Hecker +
Caterina Barbieri
Amsterdam Dance Event
zo 20 okt / 20.30 uur
Mathias Eick Quintet
di 22 okt / 20.15 uur
De Vallei (een apocalyps)
Eric Sleichim, Hans Op de
Beeck en Muziektheater
Transparant
wo 23 okt / 20.15 uur
Christopher Maltman +
Joseph Middleton
Carnaval der Dieren
do 24 okt / 20.15 uur
Nieuw Ensemble
Thirty Situations
vr 25 okt / 20.15 uur
Cello Biënnale 2020
Sneak Preview
za 26 okt / 20.15 uur
Amsterdam Sinfonietta +
Harriet Krijgh
Concerti Vivaldi
Kijk Muziek!
zo 27 okt
13.30 + 15.30 uur / Kleine
Zaal
Waai (2-4)
SOIL Muziektheater
13.30 uur
Baboesjka en het Beest (6+)
Hexagon Ensemble
zo 27 okt / 20.15 uur
Noors Solistenkoor
Kristalheldere koorzang
wo 30 okt / 20.15 uur
Nederlandse Bachvereniging
Allerzielen
do 31 okt / 12.30 uur
Lunchconcert
i.s.m. Conservatorium van
Amsterdam
do 31 okt / 20.15 uur GT
New European Ensemble
De wereld van Turnage
November
za 2 nov / 20.15 uur
Utopia
Lamentaties van Morales
wo 6 nov / 20.15 uur
Alexandre Tharaud
Versailles
do 7 nov / 20.15 uur
Ensemble Modern
Ligeti en Ter Schiphorst
Ongehoord
Bruckner
vr 8 nov t/m 10 nov
WannaSwing
Op de kade voor het
Muziekgebouw staat de
interactieve muziekinstallatie
WannaSwing van theatermaakster
Caecilia Thunissen
en scenograaf Jan Boiten. Acht
schommels sturen composities
aan van hedendaagse
componisten als Joey Roukens,
Mayke Nas en Rob Zuidam.
Zie voor meer informatie
muziekgebouw.nl/wannaswing
Huil van de Wolff
Elke 22e van de maand
klinkt om 20.00 uur het
geluidsmonument Huil van de
Wolff van Martijn Padding ter
herinnering aan oprichter van
het Muziekgebouw Jan Wolff
(1941 - 2012). Zie voor meer
informatie muziekgebouw. nl/
huilvandewolfff
Geheimtips
Bijzondere concerten
die je niet mag missen
26

Foto: Erik van Gurp
4’33 grand café
Kom voor het concert eten in
Grand café 4’33. Reserveren:
020 788 2090 of 433grandcafe.nl.
Bij de prijs inbegrepen
Reververingskosten en garderobe
zijn bij de kaartprijs inbegrepen.
Ook een pauzedrankje, tenzij anders
vermeld op uw concertkaartje.
Bij concerten zonder pauze staan
drankjes klaar na afloop van het
concert.
Rondom het concert
- Na aanvang van het concert heeft
u geen toegang meer tot de zaal.
- Zet uw mobiele telefoon uit voor
aanvang van het concert.
- Het maken van beeld- of geluidsopnamen
in de zaal alleen met
schriftelijke toestemming.
- Algemene Bezoekersvoorwaarden
zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Steun het Muziekgebouw
Inkomsten uit kaartverkoop dekken
ten dele onze kosten. Word vriend
of doneer: met uw extra steun
kunnen we concerten op het
hoogste niveau blijven organiseren.
Meer informatie:
muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven?
Blijf op de hoogte van nieuw geboekte
concerten of ander nieuws.
Volg ons via onze e-nieuwsbrief
(aanmelden op muziekgebouw.nl),
Facebook, Twitter of Instagram.
Dank!
Wij kunnen niet zonder de steun van
onze vaste subsidiënten en Vrienden
van het Muziekgebouw. Wij zijn hen
daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
27