2019 10 13 Serie Oude Muziek - Web

Toelichting
Ich habe genug
Bach schreef de cantate Ich habe genug voor
zondag 2 februari 1727. De tekst, wederom
afkomstig van Christoph Birkmann, is
gebaseerd op het Bijbelverhaal waarin
moeder Maria haar zoon Jezus volgens
de destijds geldende joodse wetten in de
tempel presenteert aan de priesters.
Bij die gebeurtenis was een vrome joodse man
als toeschouwer aanwezig: Simeon. God had
hem beloofd dat hij niet zou sterven voordat
hij Jezus had aanschouwd. Vanavond hoort u
niet de oerversie voor bas, maar de versie die
Bach later voor alt maakte.
In de aria Schlummert ein,
ihr matten Augen wordt de
dood bijna als iets lieflijks
voorgesteld
De beginaria is feitelijk Bachs Nunc dimittis, de
Lofzang van Simeon. De stijgende sextsprong
waarmee eerst de hobo en later de alt inzet,
brengt een enorme melodische spanning met
zich mee. Dit interval markeert volgens de
muziektheorie een zogeheten ‘exclamatio’,
een uitroep (het beroemde ‘Erbarme dich’ uit
de Matthäus Passion begint met hetzelfde
interval). De Seufzer-figuren in de begeleiding
zorgen voor een melancholiek-berustende
sfeer. Het is duidelijk: Simeon heeft genoeg
van dit aardse bestaan, hij is klaar om de
hemelse oorden te betreden. In het daarop
volgende recitatief zingt de alt vanuit het
perspectief van iemand die reflecteert op de
houding van Simeon. Hij doet onder meer
een oproep tot navolging van Simeon, wat in
de muziek tot uiting komt door middel van
een canon tussen zanger en instrumentale
begeleiding.
De aria Schlümmert ein, ihr matten Augen is
van een ontroerende schoonheid. Je zou het
een ‘wiegelied voor het ontslapen’ kunnen
noemen. De dood wordt hier bijna als iets
lieflijks voorgesteld. Het voorlaatste deel,
een recitatief, gaat nog een stapje verder: het
hunkeren naar de dood wordt onrustig. Let op
de slotnoten, waarin het continuo symbolisch
naar de laagste regionen afdaalt. In de
slotaria heerst pure vreugde. Ook nu weer
tekstuitbeeldingen te over, zoals het woord
‘freue’ dat telkens een toontje hoger uitvalt. De
dood een ernstig onderwerp? Niet (meer) hier.
Bleibet nur in eurer Ruh
Ook in de Köthener Trauermusik (BWV 244a)
schijnt, door alle droefheid heen, het licht
van het eeuwige leven. Bach componeerde
deze reusachtige cantate in 1728 ter
gelegenheid van de begrafenis van zijn
vriend en vroegere broodheer, vorst Leopold
von Anhalt-Köthen.
De partituur van het werk is verloren gegaan,
maar onderzoekers ontdekten dat Bach hier
twee van zijn andere grote composities heeft
gerecycled: de Trauer-Ode (BWV 198) en de
Matthäus Passion. Zo klinkt de aria Bleibet nur
in eurer Ruh op de muziek van Mache dich,
6