Natuurfotografie Magazine inkijkexemplaar

€9,75
editie 60 / nr. 4 - 2022
tweemaandelijkse inspiratie voor natuurfotografen
06022
8 719325 841596
Portfolio Edd Allen • Mijn project Birds
Interview Ruben Smit • Thema Camouflage
bp

Inhoud
6 Nieuws
12 Tipje van de sluiter Stefan Gerrits
14 Portfolio Edd Allen
20 Interview Ruben Smit
24 Mijn project Birds
30 Door het oog van Rob Severein
Tutorials
36 Basiscursus De wondere wereld
van de insectenfotografie
42 Next level Landschapsfotografie
met tilt-shift
48 Digitale kamer Selecties en masker
36
Marit van Ekelenburg
Tutorials
basis | next level | digitale kamer
Thema
56 To see or not te see
62 Wildcamera
64 Zien zonder gezien te worden
70 Mijn foto Waterspreeuw
71 De 5 van Rob Blanken
74 Weekchallenge Oogsnoepjes
Stefan Gerrits
12
14
Edd Allen
76 Hutspot Openbare fotohut Diependal
80 Editors pick Terug naar IJsland
84 Groene Camera 2022 De winnaars
90 Photo Challenge De mooiste vogelfoto
93 Column Marijn Heuts
95 Column Grieta Spannenburg
Tim Flach
24
48
Marijn Heuts
4 Inhoud - Natuurfotografie Magazine

Thema
Camouflage
54 74
Jolanda
Jelger Herder
Vlastuin
84
90
Mark Sikking
Photochallenge
1 e Mark Sikking
René Weterings
5

98mm; 1/640s bij f/9; ISO 200.
Portfolio
Edd Allen
Edd Allen is een Engelse fotograaf die (op sociale media) vooral opvalt door zijn ‘moody’
landschapsfoto’s. Wanneer je zijn website bekijkt, blijkt Allen ook een begenadigd macrofotograaf.
Dan kiest hij juist meer voor een dromerige sfeer.
Edd Allen www.eddallenphotography.com / www.instagram.com/eddallen82
14 Portfolio - Edd Allen

175mm; 1/1600s bij f/9; ISO 200.
"Ik probeer niet de exacte werkelijkheid vast te leggen, maar
laat juist zien hoe ik de wereld om mij heen beleef."
“Ik vind het moeilijk om mijn stijl te
beschrijven, omdat ik niet opzettelijk op
een bepaalde manier fotografeer. Mijn
foto moet uiteindelijk de uitstraling
krijgen van hoe ik me voelde op het
moment dat ik hem maakte, en ik hou
van zo sfeervol mogelijk werk. In mijn
landschappen probeer ik een gevoel van
angst en onheil over te brengen, maar wel
zodanig dat er ook licht in de duisternis
kan zijn. In de nabewerking probeer ik
dat gevoel kracht bij te zetten. Als het
op mijn macrowerk aankomt, voelt dat
heel anders dan het fotograferen van
landschappen. Ik probeer wel dezelfde
principes toe te passen, dus te werken
vanuit mijn gevoel. Macrofotografie
vormt voor mij een leuke onderbreking
van alle regenwolken en winderige
heuvels; ik geniet intens van de rust van
het hele proces dat erbij komt kijken.”
Dit portfolio beperkt zich tot de
surrealistische landschapsfoto’s van
Allen. “Ik probeer niet de exacte werkelijkheid
vast te leggen, maar laat juist zien
hoe ik de wereld om mij heen beleef. Als
ik buiten ben, word ik echt aangetrokken
door het landschap, alsof er meer aan
de hand is. Een soort onderbuikgevoel.
Steeds meer mensen lijken de evolutionaire
verbinding met de elementen te
missen. We brengen te veel tijd zittend
door, kijkend naar onze schermen,
omringd door muren. Ons gezicht is
alleen nog maar op de telefoon gericht
en we zijn ons niet meer bewust van wat
er om ons heen gebeurt. Zonder er veel
over na te denken, wil ik laten zien hoe
ik verbinding maak met mijn landschap.”
In zijn landschapsfoto’s is het vaak ‘slecht’
weer, wat natuurlijk direct zorgt voor de
onheilspellende sfeer. “Ik hou zeker van
het gouden licht aan de randen van de
dag, maar hier in Groot-Brittannië is het
nu eenmaal vaker bewolkt met regen
dan zonnig. In het begin voelde dat als
fotograferen onder ‘ongunstige’ omstandigheden,
maar met de jaren begon ik er
steeds meer van te genieten. Bijkomend
voordeel: je hebt het landschap helemaal
alleen voor jezelf. Ik omarm de sfeer die
het slechte weer met zich meebrengt.”
Dat doet Allen vooral in zijn eigen
omgeving. “Ik breng veel tijd door op de
South Downs. Daar verken ik de heuvels
en de bossen, of ben ik te vinden aan
de zuidkust. Het is heerlijk om je lokale
omgeving te leren kennen, te leren
wanneer bepaalde plekken zich van hun
beste kant laten zien en welke omstandigheden
dan ‘werken’. Na vele jaren
15

18mm; 1/200s bij f/9; ISO 100.
"Doe het voor jezelf, niet voor de likes, volgers of roem. Het enige
dat er echt toe doet, is buiten zijn, midden in de natuur."
snakte ik echter wel naar iets nieuws.
Ik bezocht onder andere Noord-Wales,
Dartmoor en Peak District. Door de
pandemie was ik genoodzaakt toch weer
lokaal te werken. Wederom ging ik op
verkenning en ik kon haast niet geloven
hoeveel mooie plekken ik ontdekte waar
ik eerder aan voorbij was gelopen. Wat
een geluk om dicht bij zoveel fotogenieke
locaties te wonen.” Allen bezoekt die
plekken vooral te voet, omdat hij geen
rijbewijs heeft. “De eerste jaren van mijn
fotografie liep ik uren. Later pakte ik de
bus om de kust te bereiken. Ik had het
geluk een oude vriend te ontmoeten
die mijn passie voor fotografie deelde.
Samen hebben we veel rondgereisd.
Daardoor werden ook andere,
verder weggelegen plekken voor mij
bereikbaar. Ik weet niet waar ik zou zijn
zonder zijn hulp.”
Een bijzonder moment beleefde Allen
onlangs toen storm Eunice ook daar hard
toesloeg. “Ik hou van de woeste golven
tijdens een storm en kon niet wachten om
ook die dag naar de haven te gaan. Door
de aantrekkende wind moest ik me terugtrekken
van het strand. Toen de zeespray
toesloeg, voelde het alsof iemand met 160
kilometer per uur een emmer water over
me heen gooide. Het was onmogelijk om
mijn spullen droog te houden. Om mij
heen waaiden mensen om en worstelden
ze om er weg te komen, maar ik bleef en
had een onvergetelijke ervaring!”
Op sociale media vallen Allens duistere
foto’s op tussen de massa’s foto’s met
zuurstokkleurtjes. Toch heeft Allen
een haat-liefdeverhouding met sociale
media. “Zeg maar gerust haatverhouding
… Wanneer is feedback bijvoorbeeld nog
oprecht? Sociale media lijken tegenwoordig
haast de enige ‘inspiratiebron’
te zijn voor fotografen, met de druk van
het altijd maar weer moeten presteren.
Ook ik betrap me er weleens op dat
mijn mening over mijn eigen werk wordt
beïnvloed door het online succesgehalte.
Dat kan nooit de bedoeling zijn. Ik
probeer me hiervoor af te sluiten en te
genieten van het platform dat het ook is,
om andere mensen te bereiken.”
Dat is dan ook meteen zijn belangrijkste
tip: “Blijf jezelf eraan herinneren waarom
je zo van fotografie houdt. Weet je nog
hoe het voelde toen je je camera voor het
eerst oppakte? Wat je voelde bij die zons -
ondergang, tot de hele hemel kleurde?
Doe het voor jezelf, niet voor de likes,
volgers of roem. Het enige dat er echt toe
doet, is buiten zijn, midden in de natuur.”
16 Portfolio - Edd Allen

135mm; 1/400s bij f/9; ISO 100.
17

18 Portfolio - Edd Allen
18mm; 1/2s bij f/9; ISO 1000.

18mm; 3s bij f/9; ISO 250.
86mm; 1/13s bij f/5.6; ISO 200. 19

365mm; 1/1000s bij f/8; ISO 400.
Interview
Vanuit gruttoperspectief
Eind 2019 spraken we Ruben over zijn worsteling
met de ziekte van Lyme en de invloed hiervan op zijn
fotografie. Noodgedwongen schakelde hij terug van
groot, groter, grootst naar een veel kleiner, intiemer
soort fotografie, heel dicht bij huis. Nu, drie jaar later,
blijkt het gelukkig weer bergopwaarts te gaan.
Ruben Smit www.rubensmitproductions.nl
Interview: Roeselien Raimond
20 Interview - Ruben Smit

“Ik ben niet volledig fit, maar het gaat
beter. In november heb ik een boek
gemaakt over het verloop van mijn ziekte
en dat vond ik wel een mooie afsluiting.
Mijn hersens hebben veel te lijden gehad
en als ik even iets te veel doe krijg ik
dat meteen op mijn bordje. Dan kan ik
moeilijk computeren en word ik mistig in
mijn hoofd, dus ik moet het doseren.
Doseren en delegeren
Een nieuwe film van Rubens hand,
‘Grutto!’, kwam dan ook als een
verrassing. En het is niet zomaar een
film, maar een film waarin een vogel de
halve wereld over gevolgd wordt. Weer
terug naar de ‘bigger picture’ dus, dat
klinkt veelbelovend …
“Dat heb ik natuurlijk zelf niet gedaan,
dat is het voordeel van een goed team.
Dit project was in de winter van 2019 al
gestart, toen ik mijn eerste aanvallen
kreeg. Alles wat ‘we’ deden werd
gemonitord. Ik keek mee vanuit mijn
ziekbed, wat tegenwoordig gelukkig
heel goed kan.
Een beetje à la Erwin Olaf dus: Ruben
Smit als de man met de visie en een sterk
team dat dit idee in zijn straatje weet te
visualiseren. Al zal het noodgedwongen
delegeren wel even slikken zijn geweest.
“Absoluut. Je wilt niet alleen het
verhaal goed vertellen, je wilt het ook
vormgeven. Maar aan de andere kant heb
ik zo’n ervaren team. Melchert Meijer zu
Schlochtern en Ruurd-Jelle van der Leij
zijn helemaal ingepeperd met mijn visie
en manier van filmen, dus die weten
precies wat ik wil. Ook Lars Soerink van de
Vogelbescherming heb ik erbij gehaald.”
De grutto als verhalenverteller
De grutto, we kennen hem allemaal als
massaal aanwezig in plasdras weilanden,
alert wakend op een paaltje, luid zijn
naam schreeuwend in de lucht en
dapper stappend in het weiland met
zijn kleine pluizige jongen. Valt er nog
wel iets nieuws te vertellen over onze
nationale trots?
“Verhalen die ik zelf nog niet ken hebben
me altijd gefascineerd. Naast fotograaf
ben ik wetenschapper en ik weet veel van
het grutto-onderzoek. Ik ken de onderzoekers
en heb er ook aan meegewerkt
in Wageningen, maar ik miste in dat
verhaal het totaalbeeld. De grutto in
Afrika ontbrak, de grutto voordat hij in
Nederland weidevogel wordt, het verhaal
van de grutto in de toekomst. Ik maak
die films om zelf duidelijkheid te krijgen
en omdat ik vind dat het moet, vanwege
ons eenzijdige beeld van die grutto.
We hebben het onszelf wel moeilijk
gemaakt. Je kunt veel beter een film
maken over een zoogdier, want met een
vogel is het moeilijker een emotionele
connectie tot stand te brengen.
Uiteindelijk is dit wel gelukt, met veel
tijd en moeite. De film laat je voelen
dat de grutto menselijke trekjes heeft.
Je ziet de concurrentiestrijd die hij moet
leveren met zijn buren, de taal die man
en vrouw grutto onderling spreken en de
groepsdynamiek als ze weer bij elkaar
komen. Maar ook de band tussen de
man en vrouw, die soms al vijftien jaar
samen zijn.
We hebben scènes gefilmd die nog
nooit iemand heeft gezien, zoals het
leggen van een ei. En een heel mooie, in
Nederland gemaakte scène is die waarin
de eieren uitkomen en de onbegrensde
liefde van zo’n gruttomoeder zichtbaar
wordt. Je ziet haar verliefd kijken naar
21

138mm; 1/2500s bij f/7.1; ISO 1000.
een van de kuikentjes, met knipperende
ogen van een moeder die – helemaal
trots – haar kuiken voor het eerst ziet.”
Polderpanda of plaagvogel?
Anders dan de naam wellicht doet
vermoeden, gaat de film niet alléén over
de grutto, maar brengt ook de grote
mondiale crises in beeld. Want overal
waar de grutto kiest om met mensen te
leven wordt het spannend. Wat bij ons
een nationale knuffelvogel is, is voor
anderen een ware plaag.
“We hebben met een loep moeten
zoeken naar grutto’s in de hoogvenen
en laagveenmoerassen. Er was een tijd
dat grutto’s net als witgatjes en groenpootruiters
in de moerassen leefden in
Nederland en Noordwest-Europa. Kun je
het je voorstellen: een groot veengebied,
bijna ter grootte van een nationaal
park, met slechts één of twee stelletjes
grutto’s? Wij zochten ze in Estland,
waar ze nog op die manier leven, en we
hebben het – alle credits voor het team
– voor elkaar gebokst die grutto’s te
vinden en ook nog met jongen! Ze leven
daar in bomen; een beeld dat ik zelf ook
niet kende, dus daar ben ik heel blij mee.
Ook de kievit en de tureluur leefden
zo, totdat in Nederland, vanaf 1400, de
eerste polders werden aangelegd en
omgezet in weidegrond en hooiland.
Vanaf dat moment waren er vogels die
dachten: in die hooilanden kunnen we
veel meer insecten en wormen vinden
dan in die moerassen.
De grutto is natuurlijk meer een
Afrikaanse vogel dan een Nederlandse,
want de meeste tijd van zijn leven brengt
hij door in Senegal. Grutto’s leven daar
van muggenlarven in de mangrovemoerassen,
maar zodra het rijst-zaaiseizoen
begint, vliegen ze massaal de rijstvelden
op om die rijstkiemen op te eten. We
filmden een vierentwintigjarige boerin,
voor wie haar acht kinderen belangrijker
zijn dan de grutto. Hier geven we
miljoenen uit aan een vogel terwijl er
mensen hongerlijden door diezelfde
vogel. Dit maakt het verhaal zo sterk.
Het zegt veel over de huidige mondiale
problemen, over de klimaatcrisis, de
biodiversiteitscrisis en de voedselcrisis.”
Grutto als graadmeter
Natuur is nu eenmaal dynamisch.
Wereldwijd gaat het prima met de
grutto; moeten wij hem dan koste wat
het kost hier willen houden? Moeten
we niet gewoon accepteren dat natuur
verandert?
“Ik wil mensen vooral informeren, meer
dan dat ik stelling neem, en daar hoort
het volledige gruttoverhaal bij. In IJsland
zie je nu gebeuren wat er bij ons in
de twintigste eeuw gebeurde: in rap
tempo worden moerassen ontgonnen
en omgezet in hooiland. Dat betekent
22 Interview - Ruben Smit

ook dat de soorten die in moerassen
leven verdwijnen. Zo zie je in IJsland de
goudplevieren, regenwulpen, franjepoten
en roodkeelduikers plaatsmaken
voor IJslandse grutto’s.
Dat is ook een licht kritische noot die
mensen moeten kraken: de grutto wordt
nu neergezet als een soort die bij de
Nederlandse natuur hoort, maar het kan
best zijn dat hier over honderd jaar geen
grutto’s meer broeden, maar alleen nog
overwinteren.
Met name het agrarisch landschap
verarmt snel en dat wordt voor ons
mensen onderhand schadelijk. In
landschappen waar nog grutto’s
voorkomen is het nog relatief gezond.
Je hebt daar nog verschillende soorten
wormen en zweefvliegen en minder
intensieve landbouw en daardoor minder
fijnstof en insecticiden. Die grutto staat
dus symbool voor een duurzamer, biodiverser
en gezonder landschap. Hij is een
indicator geworden en alleen daarom al
zou hij hier moeten blijven.
Het zou mooi zijn als de intensiteit
van landbouwers en melkveehouders
een stukje minder wordt, waardoor
we misschien allemaal wat gezonder
kunnen leven en minder kans hebben op
allerlei nare ziektes.”
Het begint allemaal bij vraag naar
goedkoop voedsel. Logisch te veronderstellen
dat hierin ook de oplossing ligt.
“Je ziet twee boeren die hun stinkende
best doen om weidevogels te
beschermen. De één is een biologische
boer, de ander een reguliere boer
en beiden proberen ze op hun eigen
manier die grutto’s te beheren. Maar ze
zitten ook in een spagaat; er moet wel
gemaaid worden. Deze film volgt die
boerengezinnen en neemt je mee in
hun dilemma’s.
Een simpele stap is kiezen voor weidevogelvriendelijke
zuivel, die tegenwoordig
ook gewoon in de supermarkt
verkrijgbaar is. En als je al vlees
koopt, dan biologisch. Daarmee heb
je echter nog niet de grootschalige
export aangepakt. Veel van onze melk
gaat naar China voor de melkpoeder
en naar Afrika voor de koffiemelk en
dat is waar de economie en de vraag op
gebaseerd zijn.
‘Grutto!’ staat bol van de contrasten. Je
ziet vredige weilanden met veldleeuwerikjes,
maar ook de enorme machines die
op het land tekeergaan omdat we melk
moeten produceren. We moeten dat hele
plaatje eens goed in beeld krijgen, want
de grote macht ligt bij de supermarkten
en de multinationals.”
Meer dan een film over een vogel is dit,
zoals Ruben zelf zegt, een film vanuit een
roeping, met een urgentie. Het gruttoperspectief
biedt de kijker zicht op de
bigger picture.
“Je ziet het en je voelt het, tot je aan
het einde van de film denkt: jeetjemina,
wat een bekrompen beeld hebben wij
eigenlijk van die grutto. En oordeel
dan zelf maar!”
Videostill van een intiem moment.
23

Een graafwespje verstopt in een dahlia. 65mm; 1/60s bij f/8; ISO 160.
Tutorial
De wondere wereld van
de insectenfotografie
Wespen, bijen, snuitkevers, wantsen en zweefvliegen. O, hoe fascinerend
zijn ze van dichtbij. Heel dichtbij. Met macrofotografie kun je details
vastleggen die je met het blote oog niet kunt zien. Hoe je dat doet? Ik neem
je mee in de wondere wereld van de insectenfotografie.
Marit van Ekelenburg www.macrobymarit.nl
36 Tutorial basic - De wondere wereld van de insectenfotografie

Opties te over
Kleine beestjes fotograferen kan op elk
moment van de dag, in elk seizoen en ook
nog eens heel dicht bij huis: op je balkon,
in een willekeurige berm, in je tuin, in
het bos of bij de vijver van de buren. Het
kan zelfs midden in de nacht en in de
winter. Of je zin hebt om ’s nachts in de
vrieskou een springstaartje op te sporen
tussen het bladafval is een ander verhaal,
maar het kán wel. Let wel, insectenfotografie
komt met haar eigen setje uitdagingen,
want hoe kom je zo dichtbij? Hoe
stel je handmatig scherp? Hoe zorg je
voor voldoende licht? Hoe krijg je mooie
kleuren? En hoe werkt dat focus stacking
eigenlijk? Geen zorgen, we duiken erin.
Yoga
Omdat ik alleen maar levende insecten
fotografeer in hun natuurlijke omgeving,
is dichtbij komen zonder ze te verstoren
een uitdaging. Ze zitten slechts een
centimeter of zes van mijn objectief (de
65mm MP-E met een vergroting van
1:1 tot 5:1). Als je de facetten van een
samengesteld oog van een zweefvlieg
wilt kunnen tellen, dan is een vergroting
van 1:1 eigenlijk niet voldoende. Vanaf
2:1 wordt het interessant, al werk ik het
liefst met 3:1. Hoe groter de vergroting,
hoe uitdagender het wordt om een
beestje scherp op de foto te krijgen.
Sommige insecten schieten bij het
minste of geringste al in een graspol,
terwijl andere een hevig zwiepende tak
prima dulden. Om te kunnen anticiperen
op hun gedrag observeer ik ze eerst een
tijdje. Zo kan ik zien hoe ze bewegen, of
en hoe ze op schaduw reageren, waar
ze naartoe gaan en of ze tussendoor
stilzitten. Vliegen of lopen ze volgens
een bepaald patroon? Keren ze constant
terug naar dezelfde bloem?
Vervolgens maak ik mijn ‘move’. In een
langzame, vloeiende beweging kom
ik dichterbij. Denk tai chi, denk yoga.
Dan pak ik voorzichtig dat vast waar
ze op zitten, zodat ik meer controle
heb over de invalshoek en het beestje
makkelijker kan vinden door de zoeker.
Eenmaal gevonden is het een kwestie
van handmatig scherpstellen. Dit kun je
doen door de camera naar voren of naar
achteren te bewegen. Omdat het met
een scherptediepte van minder dan een
millimeter allemaal nogal nauw komt,
vergt dit enige oefening. Een macrorail
kan uitkomst bieden, maar die gebruik ik
persoonlijk niet in het veld.
Spider-Man-pose
Dikwijls vind je me zittend, liggend,
hurkend of in soort Spider-Man-pose
tussen de bloemen. Mijn elleboog
fungeert daarbij als monopod voor wat
extra stabiliteit. Zo nu en dan maak ik
ook wel gebruik van een tripod, maar
niet op een manier die de handleiding
voorschrijft. Mijn apparatuur is tamelijk
zwaar, dus extra ondersteuning is wel
fijn. Vaak balanceer ik de tripod op mijn
bovenbeen, knie of heup. Toegegeven,
het ziet er niet uit, maar het werkt
verrassend goed en voorkomt kramp in
arm en hand.
Zweefvlieg in een cosmos. 65mm; 1/60s bij f/8; ISO 200.
Stack van 47 foto’s.
Een slapend bijtje (breedbandgroefbij) in een donkerrode dahlia. Hij liet zich
uitstekend fotograferen, waardoor het focus stacken een feestje was.
65mm; 1/60s bij f/9; ISO 160. Stack van 8 foto’s. 37

38 Tutorial basic - De wondere wereld van de insectenfotografie
Een springspin (schorsmarpissa) op een oranjekleurige bloem.
Hij was zo vliegensvlug dat focus stacken er niet bij was.
65mm; 1/60s bij f/9; ISO 200. Enkele foto.

Eendagsvlieg (gewone tweevleugel), met op de achtergrond het blauw van
vergeet-mijnietjes. De beige 'mist' is de steen waar hij op zit. 65mm; 1/60s bij f/8;
ISO 200. Stack van 3 foto’s.
Deze roodbaardroofvlieg zat heel stil in een opmerkelijke pose.
Nadeel was dat er een briesje stond en de stengel waar hij op zat
was allesbehalve stevig. Nabewerking van deze reeks foto’s heeft dan
ook uren geduurd. 65mm; 1/60s bij f/8; ISO 160. Stack van 32 foto’s.
Met behulp van de camera-instelling
‘focus peaking’ kan ik precies zien welk
gedeelte in focus is. Over het beeld
dat ik door de zoeker zie, zit een klein
laagje met gekleurde (in mijn geval rode)
stipjes. Hoe groter de vergroting, hoe
dunner dat laagje is. Als ik het gewenste
deel scherp in beeld heb, druk ik af. Flits.
Niet flets, maar flits
Dat een goede flitser onmisbaar is bij
het maken van gedetailleerde insectenportretten,
daar kom je snel genoeg
achter. Mijn eerste foto’s leken in niets
op de prachtige close-ups die ik online
voorbij zag komen. Die van mij waren
bewogen, donker en flets. Hoe stil ik
mijn camera ook hield, hoe goed ik
mijn instellingen ook voor elkaar dacht
te hebben, het wilde gewoon niet. Er
zat weleens een aardig plaatje tussen,
maar het slagingspercentage was een
lachertje. Bij de fotowinkel bleken
ze niet echt verstand te hebben van
deze niche. Na een beetje browsen
(lees: obsessief het internet afstruinen
voor oplossingen) kwam ik erachter
dat ik een flitser nodig had. Nog meer
apparatuur … Inmiddels was ik echter
zo verslaafd aan het zoeken en fotograferen
van beestjes dat ik het ervoor
overhad. Bij de eerste flits was ik
verkocht. Wat een details, wat een licht.
Zo scherp. En, zeker niet onbelangrijk,
de insecten trekken zich van de flits
geen snars aan.
Het gebruik van flitslicht biedt volop
creatieve ruimte en flexibiliteit. De
camera-instellingen zijn niet langer slaaf
van natuurlijk licht. Het diafragma kan
gerust wat kleiner, voor meer scherptediepte
(f/8-10 is mijn sweet spot), de
sluitertijd wat trager (1/60s) en de
ISO-waarde zo laag mogelijk. De weersomstandigheden?
Een donkere ochtend
is geen probleem; de flitser verlicht de
scène. Een zeer beweeglijk beestje? Het
flitslicht bevriest het beeld. Had ik al
gezegd onmisbaar?
Zelfgemaakte wolken
Een flitser heeft wel een beetje hulp
nodig. Want zelfs met beperkte lichtsterkte
zorgt direct flitslicht voor
storende hotspots. Een diffuser helpt
daarbij. Door de jaren heen heb ik er al
aardig wat in elkaar geknutseld. Van een
badmuts gevuld met keukenpapier tot
een kapje van karton met verpakkingsmateriaal
en bakpapier. Alles om het licht
beter te spreiden, om een zon achter
de wolken na te bootsen. Momenteel
gebruik ik de Godox MF12, een draadloze
flitser die je aan een ring bevestigt en met
een transmitter aanstuurt. Vier velletjes
keukenpapier tussen de flitser en de lens
in en voilà, zacht diffuus licht. Daarvoor
gebruikte ik de Yongnuo YN-24EX, een
flitser met twee flitskoppen aan de ring.
Ongewerveldenfotografie
Terug het veld in, terug naar de insecten.
Of eigenlijk ongewervelden, want
ik fotografeer ook graag slakken en
spinnen, maar ongewerveldenfotografie
39

Een hommel met pollen aan haar snuit. 65mm; 1/60s bij f/8; ISO 160.
Stack van 7 foto’s.
Twee strontvliegen hebben de tijd van hun leven. Tijdens de paring
bewegen ze niet of nauwelijks, en zijn ze goed te benaderen. 65mm; 1/60s
bij f/8; ISO 200. Stack van 7 foto’s.
klinkt ook zo krampachtig. Afijn. Twee
momenten op de dag zijn zeer geschikt
voor insectenfotografie: vlak voor
zonsopgang en na de avondschemering.
Dat zijn de momenten dat insecten niet
actief foerageren in het felle zonlicht.
Vlinders bijvoorbeeld zijn op de vroege
ochtend heel benaderbaar. Het is dan
buiten nog niet warm genoeg om rond
te fladderen. Ze staan als het ware in de
spaarstand en reageren niet of nauwelijks
op prikkels van buitenaf. Ook de
dauwdruppels maken het aantrekkelijk
om vroeg uit de veren te gaan. Die
maken de van nature al prachtige dieren
nog een tikkeltje mooier.
Bloemen in de bijrol
Terwijl insecten de hoofdrol spelen
in mijn fotografie, is de belangrijkste
bijrol toevertrouwd aan de bloem. Als
rekwisiet of als achtergrondkleur. Ik heb
het geluk dat mijn moeder een prachtige
pluktuin heeft met veel verschillende
soorten dahlia’s. Boeketten zijn
in de zomer altijd voorradig, dus loop
ik dikwijls met een paar bloemen in
verschillende kleuren rond in de tuin,
speurend naar insecten.
Vaak maak ik eerst wat testshots van
de bloem die ik wil gebruiken. Ik kijk op
welke afstand ik de bloeier van de lens
moet houden om het beste bokeh-effect
of de mooiste kleurtonen te krijgen.
Indien nodig pas ik de instellingen aan.
Is er eenmaal een beestje gespot, dan
bedenk ik welke kleur het beste past en
breng ik de desbetreffende bloem als
achtergrondkleur in het frame.
Scherpschutter
Tegenwoordig zijn veel van mijn foto’s
gestackt. In het begin is het scherp
in beeld brengen van een insect al
een opgave op zich, maar hoe vaker
het lukt, hoe meer je kunt kijken naar
andere manieren om een goed beeld te
creëren. Door foto’s te stacken, krijg je
meer scherptediepte in het uiteindelijke
resultaat, terwijl de achtergrond
toch mooi zacht blijft. Je neemt dan een
reeks foto’s waarbij je alleen het scherpstelpunt
verschuift. Met een fotobewerkingsprogramma
– ik gebruik zelf Affinity
Photo – voeg je de reeks foto’s samen
om er één beeld van te maken. Zo zijn
bijvoorbeeld de voelsprieten, kaken én
ogen van een graafwesp scherp in beeld
– iets wat je met een enkele foto niet
voor elkaar krijgt. Je kunt op goed geluk
40 Tutorial basic - De wondere wereld van de insectenfotografie

Een huiszebraspin enigszins verscholen in een blauwe druif.
65mm; 1/60s bij f/8; ISO 200. Enkele foto.
The making of.
in burst-mode veel foto’s maken en heel
precies van achter naar voren bewegen
om alle lagen mee te pakken, maar dat is
als schieten met hagel. Ik ben toch meer
een scherpschutter: rustig alle lagen één
voor één fotograferen.
Als je heel secuur, laagje voor laagje
fotografeert en het insect zit voorbeeldig
stil, dan is stacken een feestje. Er komt
dan een prachtig gedetailleerd beeld
tevoorschijn met veel scherptediepte en
de foto’s passen perfect op elkaar. Niks
meer aan doen. Maar ja … de meeste
beestjes zitten nu eenmaal niet stil.
Bovendien is het best even oefenen om
uit de hand geen enkel scherpstelpunt
te missen. Zeker als je net begint met
focus stacken, is het verstandig om eerst
te oefenen met bijvoorbeeld een bloemblaadje.
Als dat lukt, kun je de moeilijkheidsgraad
voor jezelf iets opvoeren
door een stilzittend beestje te fotograferen.
Maak dan niet meteen een reeks
van vijftig foto’s, maar begin gewoon
eens met drie of vier. Geduld is het
toverwoord hier.
Nabewerking
De tijd die ik spendeer aan het bewerken
van foto’s verschilt enorm per beeld.
Soms is het een kwestie van croppen
en kleuren wat meer laten spreken. Dat
is gepiept in een minuutje. Een stack
van tientallen foto’s waarbij het beestje
niet helemaal stilzat, kan echter uren in
beslag nemen. Gelukkig hou ik wel van
een beetje priegelen. Bovendien, als het
resultaat ervoor kan zorgen dat mensen
– al is het maar voor even – anders tegen
insecten aankijken, dan heb ik dat monnikenwerk
er dubbel en dwars voor over.
Wat is het?
Het komt nog weleens voor
dat ik niet weet met wat
voor beestje ik te maken
heb. Mijn close-upfoto’s
lenen zich verrassend slecht
voor identificatie-apps, dus
maak ik dan nog snel even
een foto met mijn mobiel.
Ik gebruik ObsIdentify,
iNaturalist en Google Foto.
In die volgorde.
Hopelijk sta je nu te trappelen om aan
de slag te gaan met insectenfotografie.
Let wel, verslaving ligt op de loer.
Je bent gewaarschuwd …
41

Thema
Zien zonder
gezien te worden
De onzichtbare wildlifefotograaf
Niets is zo leuk als helemaal zelf tot mooie foto’s komen die jouw persoonlijke stempel
dragen. Natuurlijk is fotograferen vanuit gehuurde hutten leuk en is alles top geregeld,
maar voor een meer natuurlijke en unieke manier van wildlifefotografie moet je zelf
op pad. Daarbij wil je in het veld zo min mogelijk opvallen.
Tekst: Jurgen Sloots www.instagram.com/jurgensloots
Voor velen van ons is ‘niet opvallen’ een
vanzelfsprekende werkwijze. Toch wordt
er vaak, in alle enthousiasme, tegen
gezondigd. Als je alleen bent is het gemakkelijker,
maar vaak gaan we samen met een
maatje of zelfs een groepje fotografen op
pad. In fotohutten die verhuurd worden
hoef je minder voorzichtig te zijn, maar in
de vrije natuur is het een ander verhaal.
Wil je optimaal onzichtbaar zijn, ga dan
in je eentje het veld in en let op dat je niet
gezien, gehoord of geroken wordt. Hoe
onopgemerkt je moet blijven is wel afhankelijk
van de doelsoorten; zoogdieren
reageren anders dan vogels. Over het
algemeen is het altijd het beste als de
dieren je niet zien, niet merken dat je
beweegt, jou en je apparatuur niet horen,
en bij zoogdieren je zeker niet ruiken.
Camoufleren is echter niet alleen nodig
om de dieren voor de gek te houden,
maar ook om je onzichtbaar te maken
voor andere mensen. Niets is zo erg als
wanneer er na uren wachten eindelijk
iets komt en je dan plots opgeschrikt
wordt door een voorbijganger met
de vraag: “Wat bent u aan het doen?”
Wachten is niet erg, maar wel dat jouw
mooie plannen vroegtijdig om zeep
worden geholpen.
Geschiedenis van camouflage in
wildlifefotografie
Het fotograferen van vogels en zoogdieren
gebeurt al net zo lang als de
fotografie oud is. Vroeger waren de
sluitertijden erg lang door de laaggevoelige
emulsie op de glasplaten en later
van het foto- of diamateriaal. Daardoor
werd er in de vroege jaren vooral in de
buurt van vogelnesten gefotografeerd,
omdat die nu eenmaal erg stil zitten. Dit
werd toen al vaak gedaan vanuit schuiltentjes
van zwaar canvasdoek.
Verder werd er al veel camouflagemateriaal
gebruikt, naar het voorbeeld vanuit
de jacht. De jacht en wildlifefotografie
zijn in die zin aan elkaar verwant dat
ze het gezamenlijke doel hebben om
de dieren zo goed en dicht mogelijk te
benaderen en met een ‘trofee’ naar huis
te gaan.
Statische en dynamische fotografie
Een belangrijk verschil in aanpak is of
je vanuit een vaste locatie werkt en de
dieren naar je toe laat komen of dat je
zelf naar de dieren toe gaat. Bij beide
moet je zo onzichtbaar mogelijk zijn.
Bij de statische vorm, dus langere en
onzichtbaardere aanzitten in de wildlifefotografie
en voor het fotograferen van
sommige vogelsoorten, zijn schuiltenten
de ultieme oplossing. Zorg voor
een goede plek waar je jouw schuiltent
neerzet. Na een goede voorbereiding
wacht je geduldig af tot de dieren voor je
schuiltent verschijnen. Bij de dynamische
aanpak lijk je meer op een jager uit
vroegere tijden: je sluipt rond totdat je
een dier tegenkomt.
Een tussenvorm is het werken met
een ‘bag hide’ of boerka, waarbij je wel
rondstruint, maar zodra je bijvoorbeeld
een ree ziet, ga je onder de bag hide
zitten en wacht je af tot het dier dichter
naar je toe komt. Succes is hiermee goed
mogelijk bij vooral zoogdieren zoals vos,
ree, das en edelhert.
Belangrijk bij al deze benaderingen van
wildlife is een perfecte camouflage, om
de dieren niet te verstoren (denk daarbij
aan zicht, gehoor en reuk).
Deze hulpmiddelen zijn nog aan te vullen
met natuurlijke materialen die je in het
veld tegenkomt. Of ga voor een levensechte
aanpak en gebruik zelfs alleen
maar natuurlijke materialen om jezelf te
camoufleren. Al deze manieren gaan we
hierna nog meer uitlichten.
64 Thema - Camouflage

Buizerds zijn schuwe vogels. Ze zien de minste beweging. Foto: Jurgen Sloots.
Locatie bepalen
De keuze voor de plek waar je gaat
fotograferen, struinen of aanzitten is
een belangrijke. Kies voor het beste
resultaat een natuurlijke setting met
een mooie achtergrond. Let op de
stand van de zon gedurende de dag
(gebruik eventueel een app als TPE) en
hoe de wind staat. Check verder hoe
de aanvlieg- of aanlooproutes van de
dieren zijn, waar de wandelpaden zijn
(vanwege verstorende wandelaars) en
of er werkzaamheden in het gebied
zijn. Het gebied van tevoren verkennen
en soorten bestuderen zal je succes
positief beïnvloeden. Denk er ook over
na of en waar je in het gebeid mag
komen en vraag zo nodig toestemming
aan eigenaars of gebiedsbeheerders.
Eenmaal ter plaatse zet je een schuiltent
het liefst tegen een donkere achtergrond
of zo dat hij opgaat in de natuurlijke
omgeving. Of maak gebruik van
opvallende natuurlijke zaken of menselijke
bouwsels, om zo min mogelijk op
te vallen.
Schuiltenten
Met een schuiltent maak je als het
ware een cocon om je heen waarin
je onzichtbaar bent voor de dieren.
Een ander groot voordeel is dat je een
prettige en aangename werkruimte
hebt waarin je het, indien nodig, lang en
comfortabel uithoudt.
Er zijn een aantal typen schuiltenten:
pop-upversies, ‘retro’ vierkante tenten
met tentstokken, ‘chair hides’ (met
geïntegreerde stoel), ‘dome hides’ (met
kruislingse stokken) en ‘umbrella style
hides’ (met een parapluframe). Daarnaast
bestaan er ook drijvende schuiltenten
en ligtenten. Ligtenten zijn ideaal voor
een extra laag standpunt, maar niet erg
comfortabel voor een langere periode.
De basis is bij allemaal een tent met
Bag hide snow. Foto: Joonas Nieminnen.
65

fotovensters en kijkgaten. Vaak zitten er
ook nog openingen in om een statiefpoot
naar buiten te steken, waardoor er meer
ruimte aan de binnenzijde over is voor
jezelf met stoel en rugzak.
Pop-uptenten zijn het snelst op te
zetten. Ook bij de andere typen ben je
echter snel klaar; het scheelt meestal
maar een paar minuten en dat zal het
verschil niet maken: door jouw aanwezigheid
is er toch al een korte verstoring.
Bedenk dat pop-uptenten wel gevoeliger
zijn voor de wind.
Camouflageprint in riet/gras gaat perfect op in de omgeving. Foto: Patrick Palmen.
Schuiltenten zijn gemaakt van polyester,
katoen of poly-katoen met of zonder
coatings voor waterdichtheid. Allemaal
hebben ze hun eigen voor- en nadelen
voor wat betreft kleurvastheid, waterdichtheid
en levensduur. Polyester is
bijvoorbeeld lichter, maar ritselt sneller,
terwijl katoen het geluid juist wat
dempt. Daar staat wel een wat groter
gewicht tegenover.
Het uiterlijk wordt bepaald door de kleur
en het camouflagepatroon. Voor dieren
maakt dit over het algemeen niet veel
uit, maar des te meer is dit van belang
als je je wilt camoufleren tegen menselijke
pottenkijkers. De stoffen kunnen
uni-groen zijn of met camouflagevlekken,
getekende bosprint of fotorealistische
bosprint, allemaal aan te passen
aan de omgeving en de jaargetijden.
Ligtent voor low-level opnames. Foto: Patrick Palmen.
Let bij de aanschaf tevens op de volgende
aspecten:
• Hoogte: of je er zonder problemen
rechtop in kunt zitten (wel zo
comfortabel).
• Het aantal fotografievensters en de
hoogte ervan.
• Het aantal personen: er bestaan ook
tweepersoonstenten.
Camouflagenetten en -schermen
Wil je wat flexibeler opereren en niet
opgesloten zitten in een schuiltent, dan
is een camouflagenet of camouflagescherm
een goed alternatief.
Extra camouflage met camouflagenet in riet/gras print. Foto: Patrick Palmen.
Camouflagenetten zijn er in allerlei
maten, vormen en kleuren. De basis is dat
er een bladerpatroon wordt nagebootst:
uit een lap stof worden vormpjes gestanst
zodat een bladereffect ontstaat. Er zijn
varianten met of zonder ondernet van
touwtjes, die dienen voor extra sterkte
66 Thema - Camouflage

xxxxxxxx
Oeverloper met laag standpunt. Foto: Patrick Palmen.
van het net. Je kunt de netten gebruiken
om er een gecamoufleerde schuilplaats
mee te maken of om bijvoorbeeld een
schuiltent verder mee te camoufleren.
Bij camouflageschermen is een camouflagenet
opgespannen tussen een frame
of stangenconstructie. Daar kun je
gemakkelijk achter gaan zitten om een
goede fotoplek te maken.
Bag hide
De ‘bag hide’ of boerka is een soort
schuiltent zonder stokken. Fotografen
die graag door het gebied rondlopen,
maar toch zichzelf willen camoufleren
als zich een kans voordoet, zullen een
bag hide zeker waarderen.
Een bag hide is licht van gewicht, zeer
flexibel in inzet en heeft een kleine
pakmaat zodat hij altijd in een rugzak
past. Er zijn varianten van stoffen die
ook bij schuiltenten gebruikt worden,
terwijl andere van een meer ademende
stof gemaakt zijn. Een bag hide gebruik
je wanneer nodig: als je door het veld
loopt en een vos ziet aankomen, verstop
je jezelf onder de bag hide. Je kunt erin
staan, hurkend fotograferen of in een
zittende positie plaatsnemen.
De kunst is hierbij om de dieren vroegtijdig
te spotten, de richting waarin het
dier zich verplaatst goed in te schatten
en dan rustig het goede moment af
te wachten.
Camouflagepakken
Camouflagepakken zijn vaak gemaakt
van ‘ghillie strings’, een soort gekleurde
touwtjes, of van een stof waar levensechte
blaadjes aan hangen.
Er zijn poncho’s, broeken, jassen, hoeden,
gezichtsmaskers en handschoenen van
dit materiaal, zodat je als een volledige
‘struik of bosschage’ door de natuur
kunt lopen.
Het ziet er misschien raar uit, maar
de resultaten zijn verbluffend en veel
fotografen zweren erbij. Een bijkomend
voordeel bij de blaadjeskleding is dat die
superlicht van gewicht is, van ademende
stof en heel klein op te vouwen, waardoor
het altijd in jouw rugzak past.
Natuurlijke camouflagematerialen
Denk bij natuurlijke camouflagematerialen
aan grassen, bladeren en takken
die je ter plekke aantreft. Die zijn los
te gebruiken of als een ‘topping’. Let er
hierbij wel op dat je niet onnodig vernielingen
aanricht, ‘tuinier’ dus met beleid.
Je gedrag
Als je kiest voor de dynamische aanpak
(rondlopen), zorg dan dat je zelf goed
gecamoufleerd bent. Dat begint al bij
kleding met een kleur die bij de omgeving
past. Tegen het geluid is ritselvrije
kleding aan te bevelen. Let vooral ook
op handen en gezicht, dat zijn vaak de
meest oplichtende en dus opvallende
plekken. Verplaats jezelf rustig door het
veld en stop regelmatig om de omgeving
te scannen.
Fotografeer je zoogdieren, let dan op
dat je geen sterk ruikende geuren met je
meedraagt van bijvoorbeeld deodorant
of aftershave. Zelfs net gewassen kleding
kan door de dieren opmerkt worden.
Was je kleding dus niet te kort vooraf,
of laat het een tijdje buiten hangen. Hou
bij zoogdieren ook rekening met de
67

3D blaadjes camouflagepak maakt je haast onzichtbaar. Foto: Patrick Palmen.
windrichting. Probeer zoveel mogelijk
tegen de wind in te lopen of te zitten,
zodat het wild je niet kan ruiken.
Als je in een schuiltent gaat zitten of
achter een camouflagenet of -scherm,
draag dan het liefst donkere kleding,
beweeg rustig, maak weinig geluid en
kom niet te dicht vooraan het fotovenster
met je gezicht (en draag een face mask!).
Misschien een van de belangrijkste tips
is om niet constant naar alle kanten te
spieken. Kies ook een bepaalde kant om
vanuit te fotograferen en wissel niet van
plek. Verplaatsen gaat vaak gepaard met
veel geluid en beweging, waardoor de
dieren eerder schrikken. In een grotere
schuiltent kan het nog weleens lukken
om te verplaatsen naar een andere kant.
Voor meer kans op resultaat kun je extra
attributen gebruiken zoals voer, water,
lokfluiten en lokmiddelen zoals reeënfiepen
tijdens de reeënbronst. Let hierbij
echter wel op wat er wettelijk is toegestaan
en wat verantwoord is. Verontrust
de dieren nooit en zet niet aan tot
onnatuurlijk gedrag.
Als je klaar bent met jouw fotosessie,
ruim dan rustig de fotoapparatuur op,
vouw de schuiltent in, ruim eventuele
props op en zorg ervoor dat je de plek
net zo achterlaat als je hem aantrof. Zorg
dat anderen ook achteraf jouw aanwezigheid
niet zien.
Scan de QR-code
of ga naar webshop.
natuurfotografie.nl
Laatste tips voor
succes:
• Plaats de schuiltent
eerder, zodat dieren
kunnen wennen.
• Gebruik ‘silent mode’ of
klap de spiegel op tegen
geluid.
• Houd de schuiltentdeur
dicht, in verband met
lichtinval van achteren.
• Check de achtergrond
vooraf.
• Onthoud: de aanhouder
wint!
68 Thema - Camouflage

Boomleeuwerik zit heerlijk rustig te zingen. Foto: Patrick Palmen.
Bosruiter, een schuwe waadvogel. Foto: Patrick Palmen.
69

Hutspot
Koekoek. 1400mm; 1/200s bij f/8; ISO 400.
Openbare fotohut
Diependal (Drenthe)
Het kost een beetje moeite - een wandeling van ruim een kilometer,
een donkere, smalle tunnel van 162 meter, een wenteltrap van twee
verdiepingen - maar dan heb je ook wat! Wat heb je dan? Lees verder.
Tekst en foto's: Arno ten Hoeve
Normaal gesproken recenseren wij betaalde fotohutten in deze
rubriek. Dit keer bezoeken we echter een openbare (gratis)
vogelhut. Ik zal uitleggen waarom. Als mensen zich ergens
terugtrekken, neemt de natuur het over en ontstaan soms
prachtige dingen. Dat is het geval met Diependal. Van bovenaf
ziet het er allemaal vrij rechttoe rechtaan uit: rechte dijken
die het water vasthouden. Tot in de jaren tachtig gebruikte de
nabijgelegen aardappelzetmeelfabriek deze vloeivelden om het
afvalwater te lozen en te zuiveren. Toen Het Drentse Landschap
dit gebied in beheer nam, veranderde er veel. Het credo werd:
alles voor de vogels! En dit wierp duidelijk zijn vruchten af. Dit
gebied herbergt een aantal bijzondere broedvogels, zoals de
schitterende roodhalsfuut. Dat deze vogel hier broedt, is voor
Nederlandse begrippen zeer uniek. Misschien nog wel unieker
is de hier broedende wilde zwaan, een uitgesproken wintergast.
In het oude riet vindt de grote karekiet genoeg dekking en in de
76 Hutspot - Openbare fotohut Diependal

omliggende bossen zingen wielewalen. Maar ook de kraanvogel
probeert hier vaste voet aan de zompige grond te krijgen en in
het vroege voorjaar worden hier soms baltsende vogels gezien.
Grofweg in april en september-oktober is de visarend een regelmatige
gast en ook de zeearend komt hier graag langs. Verder
wemelt het hier van de geelgorzen, blauwborsten, koekoeken
en grasmussen. Dit lijkt me toch genoeg reden om hier eens
een kijkje te nemen. De belangrijkste vraag is natuurlijk: zijn al
deze en andere soorten hier goed te fotograferen?
Voor mijn doen vroeg in de ochtend ergens half mei parkeer ik
mijn auto op de aangegeven parkeerplaats. Tijdens de wandeling
van ongeveer een kilometer hoor ik meerdere veldleeuweriken
zingen. Heerlijk. Langs het pad worden soms patrijzen en
blauwborsten gezien. Ik zie een prachtige mannetjesgeelgors
in de akker. Boven de dijk uit zie ik de hut al: een zeskantige,
vrij ruime hut op een meter of zes hoogte. Aan het eind van het
pad is de ingang van de tunnel. Als je claustrofobie hebt of niet
van duisternis houdt, dan is een ‘meewandelaar’ gewenst. Ik
trotseer al mijn potentiële angsten en betreed de tunnel. Vanaf
1 maart tot 30 november is de tunnel vrij toegankelijk. Drie
maanden lang niet, dan overwinteren hier vleermuizen. Ook
aan deze tunnel komt een eind en de laatste hindernis is een
stalen wenteltrap van zo’n twintig treden. Eenmaal boven heb
ik meteen last van keuzestress. Er zijn zes brede kijkgaten die
allemaal een fenomenaal uitzicht bieden. Ik word geholpen
door het geluid van een ratelende camera die door gleuf
noordwest steekt. Ik richt mijn camera door gleuf zuidwest
en ontwaar een zingende blauwborst boven in een pluizige
wilg. Het grote voordeel is dat je bijna op ooghoogte met de
vogels zit. De achtergrond is riet, dus heel rustig. Tjonge,
lekker begin dit.
Er zit nog een fotograaf bij gat noord. Dit gat kijkt uit op een
plasje met wat riet en wilgen. Hier zitten wat dodaarzen met
jongen, een paartje tafeleenden, ruziënde meerkoeten en een
mannetjeszomertaling. Je kijkt behoorlijk van bovenaf en de
afstand is vrij groot, waardoor het lastig is om interessante
foto’s te maken. Hier leer je noodgedwongen wat anders kijken.
Ik probeer combinaties te maken van verschillende vogels bij
elkaar of een mooie rietkraag als achtergrond te gebruiken. Een
jagende grote zilverreiger pal onder de hut heeft geen creatieve
ingeving nodig. Dit standpunt is zonder idee al interessant.
De noordoostgleuf kijkt uit op een grote plas waar ik een
wilde zwaan ontwaar. Een vogel-in-het-landschap-foto is
snel gemaakt. Hoor ik daar een grote karekiet? Ik schuif naar
zuidoost en dan naar zuid en in de verte, in de rietkraag met
wat wilgen, zit hij inderdaad te zingen. Te ver voor een foto,
maar het genieten is er niet minder om. Wat een lekker geluid
is dat toch. De plas ten zuidzuidoosten van de hut is de plek
voor de broedende roodhalsfuten. Ik hoor een schorre reuzenwaterral
vanuit het riet schreeuwen, maar even later blijkt dat
de roodhalsfuut te zijn. Leuk, een nieuw geluid geleerd! Over
geluiden gesproken, plotseling landt er een ‘jodelende’ (ken
je dat geluid?) roodbruine koekoek bij gat zuidwest. Wat een
feest! Een paar minuten later zit er een grijze koekoek op een
nog mooiere tak. Nu ben ik blij met mijn 1400mm (effectief na
alle cropfactoren, extenders en maximaal uitgeschoven zoom
bij elkaar opgeteld).
Na een paar uur maak ik even een wandeling richting een
kijkscherm. Uit de tunnel komend direct links bereik je na
ongeveer zestig meter een kijkscherm dat uitkijkt op de grote
plas Diependal. Hier zijn de fotografiemogelijkheden niet groot
Uitzicht richting noordwesten.
De tunnel van 162 meter.
Geelgors man.
77

De absolute hoogtepunten van dit gebied en deze hut: broedende roodhalsfuut en wilde zwaan. Ver weg, maar daarom niet minder mooi.
door de afstand. Wel zie ik in de verte nog een roodhals- en
een geoorde fuut. In de dode boom vooraan zit soms een visof
zeearend. Vandaag niet. Ik loop weer terug naar de hut. Uit
ervaring weet ik dat een saai moment zomaar om kan slaan in
iets moois. En dat gebeurt ook nu. Een reebok staat tussen het
fluitenkruid vanuit gleuf noordwest. Door het beeld schiet nog
een oranje dier: een vos! Hij pakt een dode ringslang, knabbelt
er wat aan, doet een uitval naar een grote zilverreiger en
verdwijnt in het riet.
In totaal zie ik vandaag zeven personen langskomen. Boven
de kijkgaten hangen bordjes die om stilte vragen en de meeste
mensen houden zich daar netjes aan. Tot slot: beneden is een
commerciële hut. Deze kijkt uit op het noordnoordoosten
en is ingegraven, zodat je foto’s met een laag standpunt kunt
maken. De hut heeft zeer wisselende resultaten en wat jij ziet
vanuit deze betaalde hut is hetzelfde als wat je van boven kunt
zien. Het nadeel is dat je afhankelijk bent van de rust van de
mensen boven je. Vandaar die ‘stilte’-bordjes. De stilte wordt
plots wreed verstoord; het lawaai van een accuboormachine
en ander gereedschap komt uitgerekend uit de hut beneden!
Een paar minuten later komt de beheerder de wenteltrap op en
legt uit dat er een ringslang onder een ijzeren plaat in de hut is
verdwenen. Ik bied mijn hulp aan. Samen lopen we naar beneden
en verwijderen de ijzeren plaat en nog wat houten beschoeiing.
Geen ringslang. Conclusie: ringslangen kunnen goed klimmen.
De beheerder is zo vriendelijk om mij plaats te laten nemen voor
een van de twee kijkgaten in de betaalde hut. Erg fijn dat je op
ooghoogte zit. Een dodaars komt even poolshoogte nemen en
staat mij toe hem uitgebreid te fotograferen. Prachtig!
Pluspunten
• Enorm mooie locatie.
• Er is altijd wel een kijkgat te vinden met het gewenste licht.
• Veel vogels, zowel in aantal als in soorten, en kans
op diverse zoogdieren.
• Natuurlijke setting.
Minpunten
• De gaten zitten net iets te hoog (ik ben ca 1,80m), waardoor
het fotograferen vermoeiend is. Volgende keer neem ik een
kussentje mee om wat hoger te zitten.
• De afstand tot de vogels is vrij groot.
• Je kijkt voor de meeste vogels van bovenaf. Hoewel, is dit een
minpunt? Nee, ik noem het liever een uitdaging.
• Je hebt geen invloed op hoe druk het is (met fotografen).
Tips
• Hier heb je bij de meeste foto’s vrij veel millimeters nodig: voor de zangvogels effectief toch wel
minimaal 900mm (dat is dus een 600mm op een cropcamera). Sommigen kiezen hier voor digiscoping.
• Neem als het kan twee body's of twee objectieven mee. Dit is ook een plek om mooie (vogels in)
landschapsfoto's te maken.
• Neem de tijd. Er gaan soms uren voorbij zonder enige interessante fotomogelijkheid, maar het
volgende moment kun je zomaar ogen en oren (en camera’s) tekortkomen.
• Vanaf 1 december tot 1 maart is de tunnel en dus ook de hut niet toegankelijk in verband met
de overwinterende vleermuizen.
78 Hutspot - Openbare fotohut Diependal

Blauwborst lekker op ooghoogte vanuit kijkgat zuidwest.
1400mm; 1/800s bij f/8; ISO 800.
Grasmus vanuit kijkgat noordwest, de hele dag door zingend. 1400mm;
1/1600s bij f/8; ISO 800.
Zomertaling (kijkgat zuidwest), zelfs pal van boven is hij bloedmooi.
1400mm; 1/1600s bij f/8; ISO 800.
Klein spektakel vanuit kijkgat noord met een goede afloop (voor de
grote zilverreiger). 770mm; 1/640s bij f/8; ISO 400.
Openbare vogelhut Diependal
Waar: Oranje, Hijkerveld Drenthe (Nederland)
Wie: Het Drentse Landschap
Kosten: De openbare hut is gratis (de betaalde hut €60,- p.d.)
Afmetingen hut: circa 6 x 6 m (6 vensters circa 1,50 x 0,40 m)
Comfort en accessoires: Geen comfort aanwezig, wel brede
planken waar je makkeljk alles op kwijt kunt.
Maximaal aantal personen: 12 (2 personen per kijkgat is te doen)
Wat: Grote variatie aan vogels, daarnaast kans op ree, vos en
zelfs otter
Meer info: www.drentslandschap.nl/natuurgebied/hijkerveld
Meer info en reserveren betaalde fotohut:
www.drentslandschap.nl/fotohut-diependal
NFM waardering openbare hut: 4 sterren
Dodaars vanuit de betaalde hut. 1400mm; 1/1600s bij f/8; ISO 800.
79

Editor's pick
11mm; 0,3s bij f/13; ISO 320.
Terug naar IJsland
Niet lang nadat ik had besloten om een tweede fotoboek over IJsland uit te
brengen, begon het te rommelen op het schiereiland Reykjanes. Duizenden
aardbevingen werden geregistreerd, waarvan sommige heel goed voelbaar
waren in de nabijgelegen hoofdstad Reykjavik. Ik volgde de ontwikkelingen
op de voet, want uit ervaring wist ik waartoe het kon leiden: een nieuwe
vulkaanuitbarsting! Het zou natuurlijk geweldig zijn als ik daarnaartoe kon en
nog wat spectaculair nieuw materiaal kon maken voor het boek. Mijn bezoek
aan de Eyjafjallajökull in 2010 stond nog altijd met stip op één op de lijst van
mijn meest indrukwekkende natuurervaringen ooit en ik wachtte al jaren op
een nieuwe kans.
Theo Bosboom www.theobosboom.nl
80 Editor's pick - Theo Bosboom

Op 19 maart 2021 was het dan eindelijk zover en barstte de
vulkaan bij Fagradalsfjall uit. Al snel bleek de eruptie overzichtelijk
en niet bijzonder explosief of gevaarlijk. De IJslanders
hebben hier een naam voor: een toeristeneruptie! Vanaf dat
moment begon ik heel onrustig te slapen en werd ik chagrijnig,
omdat ik door allerlei verplichtingen niet onmiddellijk weg
kon. Gelukkig kon ik me na een dag of tien alsnog vrijmaken en
vertrok ik richting de vulkaan. Door een eerder doorgemaakte
coronabesmetting was ik een van de weinige buitenlanders die
IJsland binnen mocht zonder eerst tien dagen in quarantaine
te moeten.
Na aankomst op het vliegveld bracht ik snel mijn spullen naar
het hotel, maakte mijn fototas klaar, kocht een broodje en reed
richting de vulkaan. Ik was best moe door de reis en het lange
wachten op het vliegveld, maar ik wilde absoluut niet het risico
lopen dat de vulkaan er die nacht mee op zou houden terwijl ik
25 kilometer verder op mijn bed lag. Ik had pech omdat er een
weg was afgesloten, zodat de toch al stevige wandeling naar de
vulkaan nog met acht kilometer verlengd werd. Die avond was
er echter niets dat mij tegen kon houden; ik voelde me ineens
geen vijftiger met een zware rugzak, maar een jonge gazelle
die door het bergachtige terrein zo snel mogelijk naar boven
richting de vulkaan rende.
In zekere zin lijkt het bijwonen van een vulkaanuitbarsting op
het krijgen van een kind. Je kunt je er van tevoren van alles bij
voorstellen, maar pas als je het zelf hebt meegemaakt, weet je
echt hoe het voelt. Voor mij was het een emotionele ervaring.
Ik voelde me kleiner en nietiger dan ooit en had het gevoel alsof
ik dezelfde oerkrachten aanschouwde als die waaruit IJsland
twintig miljoen jaar geleden is ontstaan. Ook voelde ik me meer
dan ooit verbonden met IJsland, de plek die altijd zoveel voor
mij betekend heeft en die er mede voor verantwoordelijk is dat
ik professioneel landschapsfotograaf werd.
Een kleine uitdaging vormde het feit dat ik niet alleen was,
integendeel! Er waren die avond honderden andere bezoekers
en dat aantal liep de dagen erna, tijdens het lange paasweekend,
op tot duizenden personen per dag. Dat was even slikken en
schakelen voor me. Normaal gesproken zoek ik in de natuur
graag de stilte op. Dat lukt natuurlijk niet altijd, zeker niet op een
populaire plek als IJsland, maar meestal kun je met een handige
planning en een beetje moeite de massa’s wel vermijden. In dit
geval niet. En het was niet alleen druk, de mensen maakten ook
heel veel herrie! Ze hadden radio’s en gitaren mee naar boven
gesleept, zongen luidruchtig mee en schreeuwden uitgelaten
naar elkaar. Drones vlogen af en aan en er cirkelden continu
helikopters en kleine vliegtuigen rond de kraters. Al met al was
het een bizarre en af en toe ronduit surrealistische ervaring.
215mm; 1/160s bij f/5.6; ISO 200. 81

110mm; 120s bij f/22; ISO 100.
100mm; 1/20s bij f/14; ISO 2000. 278mm; 0,8s bij f/16; ISO 100.
Aanvankelijk ergerde ik me rot en probeerde ik tevergeefs
om mijn eigen stille stukje lavaveld op te zoeken. Gaandeweg
ebden mijn irritaties weg als sneeuw voor de lava. Ik realiseerde
me dat IJslanders gewoon heel trots zijn op hun eiland
en zij het feest vierden van het uitbarsten van een van hun
vulkanen. De zangeres Björk verwoordde dit heel mooi op haar
Instagram-account: “YESSS !!, eruption !! we in iceland are sooo
excited !!! we still got it !!! sense of relief when nature expresses
herself !!! enjoy , warmthness , Björk.”
Omdat ik een van de weinige aanwezige buitenlanders was,
voelde ik me steeds als een gast op hun feest. Ik begon zelfs de
festivalachtige sfeer te waarderen die op de heuvels rond de
vulkaan hing. Zoveel blije IJslanders, jong en oud, getraind en
niet zo getraind, die allemaal zonder klachten de nogal inspannende
wandeling (ongeveer tien kilometer heen en weer door
bergachtig terrein) hadden gemaakt en die allemaal trots zijn
op hun vulkaan. Het had zeker ook zijn charme.
82 Editor's pick - Theo Bosboom

Het zou vreemd voor mij voelen om geen mensen op te nemen
in ten minste sommige van mijn foto's. Ik vond het echter wel
moeilijk om de twee elementen mens en vulkaan esthetisch
te combineren in een foto. Mijn foto’s van de mensenmassa’s
waren in eerste instantie dan ook plat en registrerend. Tot de
avond viel. Getooid met een hoofdlampje begon iedereen aan
de terugweg, een lange sliert lichtjes in het donker. Al snel vond
ik een mooi standpunt om dit te fotograferen, met de vulkaan
op de achtergrond. Toen kwam het idee om het met een lange
sluitertijd te fotograferen, waardoor vloeiende lichtlijnen in het
landschap ontstonden en de richting van de bewegingen onthuld
werd. De rest was finetuning, waar ik een paar avonden aan
besteedde. Mijn sluitertijd was aanvankelijk met dertig seconden
nog te kort, waardoor de stroom hoofdlampjes op verschillende
plekken onderbroken werd en er minder fraai uitzag. Uiteindelijk
schroefde ik de sluitertijd op naar twee minuten en probeerde de
foto te maken op het drukste punt van de avond, met de grootste
stroom mensen. In het eindresultaat lijkt de mensenstroom op
witte lava. Mensen en lava kiezen allebei de makkelijkste weg
naar beneden! Dit werd een paar maanden later bevestigd toen
lava dit pad overstroomde en het ontoegankelijk maakte.
Het boek ‘Terug naar IJsland’ vormt een fotografische
ode aan de natuur van IJsland en bevat
materiaal van ruim vijftien jaar IJsland-reizen, met
de nadruk op de jaren vanaf 2013. Alle foto’s zijn
nieuw ten opzichte van mijn eerdere boek en veel
van de beelden zijn zelfs nog nooit eerder gepubliceerd.
Naast de foto’s bevat het boek een aantal
teksten met beschouwingen over IJsland en mijn
relatie tot het land, onder meer over de opkomst
van het massatoerisme, de aanwezige vulkanen
en IJslandse muziek. De vormgeving is kundig
verzorgd door Sandra Bartocha, net als bij mijn
boek ‘Shaped by the sea’.
Het fotoboek 'Terug naar IJsland' komt in twee
talen uit (NL en Eng) en is naar verwachting eind
augustus beschikbaar. In de voorverkoop kun je het
boek met 5 euro korting bestellen, desgewenst in
combinatie met een mooie print uit het boek. Kijk
hiervoor op theobosboom.nl. De voorverkoop sluit
op 10 juli 2022.
Voor mij is de foto belangrijk, omdat het een van de eerste
keren is dat ik blij ben met een foto waarop mensen in het
landschap staan. Inmiddels is het mijn best gewaardeerde
foto ooit op social media en het beeld viel in de prijzen bij de
Zilveren Camera en Asferico. Uiteraard staat de foto ook in het
nieuwe boek.
Het boek
Het is dit jaar tien jaar geleden dat ik mijn eerste fotoboek
publiceerde: ‘IJsland puur’. Hoewel IJsland ook al in 2012 geen
onbekende bestemming meer was, voelde ik me in dit boek nog
geroepen om te beschrijven wat me zo aantrok aan dit ruige
eiland in de Atlantische Oceaan:
“Het is niet moeilijk om uit te leggen waarom IJsland voor een
natuurfotograaf een aantrekkelijke bestemming is. IJsland
heeft de grootste ijskap van Europa, de mooiste en krachtigste
watervallen en de meeste actieve vulkanen. En ook nog
papegaaiduikers, harlekijneenden, woeste rotskusten en zwarte
lavastranden, verlaten hoogvlaktes en allerlei bizarre geothermische
verschijnselen. Bovendien zijn grote delen van het eiland
nagenoeg onbewoond en is het aantal toeristen vergeleken met
andere Europese bestemmingen nog altijd bescheiden.
Toch vormen deze indrukwekkende wapenfeiten van de IJslandse
natuur maar een gedeeltelijke verklaring voor mijn jarenlange
passie voor IJsland. Belangrijker is nog dat ik mij op IJsland veel
dichter bij de natuur voel dan op welke andere plek ook. Het is net
alsof ik de natuur hier intenser beleef. IJsland kruipt onder mijn
huid, het raakt me, het overweldigt me, iedere keer weer opnieuw.”
Deze woorden staan voor mij nog altijd rechtovereind, ook nu
ik inmiddels al bijna veertien maanden van mijn leven op het
eiland heb doorgebracht en ook nu het er een stuk drukker is
geworden. IJsland zit diep in mij. Misschien ga ik er ooit nog
eens wonen.
Specificaties:
Pagina’s: 176
Formaat: 24 x 30 cm
Hardcover
170 grams fotopapier
Prijs exclusief verzendkosten: € 59,-
83

Colofon
In ons volgende nummer:
Natuurfotografie Magazine is een uitgave van
PiXFACTORY en verschijnt 6 keer per jaar.
Coverfoto:
Marit van Ekelenburg
Redactieadres
Natuurfotografie Magazine
Postbus 7, 3860 AA Nijkerk | tel + 31 (0)33 2451260
redactie@natuurfotografie.nl | www.natuurfotografie.nl
facebook.com/natuurfotografienl
instagram.com/natuurfotografie.nl
Hoofdredacteur
Bob Luijks - bob@natuurfotografie.nl
Redactieteam
Arno ten Hoeve, Bob Luijks, Roeselien Raimond,
Kim Reijners en Daan Schoonhoven
Tutorial
Fotograferen in de heuvels
Foto: Bart Heirweg.
Tekstredactie
Tekstbureau Met rode letters
Ontwerp en vormgeving
Arno ten Hoeve, Jara ten Hoeve
Druk
Drukkerij Roelofs, Enschede
Aan dit nummer werkten mee
Edd Allen, Rob Blanken, Theo Bosboom, Marit van
Eekelenburg, Johan Elzenga, Tim Flach, Stefan Gerrits,
Jelger Herder, Marijn Heuts, Ronald Wilfred Jansen, Stijn
Madou, Rob Severein, Jurgen Sloots, Ruben Smit, Grieta
Spangenburg, Johan van der Wielen
Distributie
Aboland www.aboland.nl
VMB press www.vmbpress.nl
Abonnementen
De prijs voor een jaarabonnement bedraagt € 49,95 voor 6 nummers.
Abonnementen kunnen bij ieder nummer ingaan en worden automatisch
verlengd. U kunt uw abonnement maandelijks beëindigen. Aanmelding
kan via onze website (www.natuurfotografie.nl/abonneren) of bij Abonnementenland
via telefoonnummer +31 (0)251 257924. U kunt hier ook terecht
voor vragen over bezorging. Adreswijzigingen dienen schriftelijk te worden
doorgegeven aan Abonnementenland met vermelding van de oude en
de nieuwe adressering en het telefoonnummer. Opzeggingen kunt u
doorgeven via www.natuurfotografie.nl/klantenservice of via www.aboland.
nl. Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter via @Aboland_klanten.
Opgave en vragen over abonnementen in België: Abonnementenland,
Ambachtlaan 21 Ubit 2a, 3001 Heverlee, +32 (0)28 085523. www.bladenbox.
be voor abonneren of aboland.be voor adreswijzigingen en opzeggingen.
Voor een abonnement in België betaalt u € 5,- extra aan verzendkosten
voor 6 nummers. Abonnee worden vanuit een ander land? Neem contact
met ons op voor de verzendkosten. Deze bedragen gemiddeld € 10,- tot
€ 15,- voor 6 nummers. Beëindigen abonnement België: Opzegging dient 8
weken voor afloop van de abonnements periode in ons bezit te zijn.
Mijn project New Earth
Foto: Jeroen Van Nieuwenhove.
www.natuurfotografie.nl
© PiXFACTORY
Niets uit deze uitgave mag op welke wijze
dan ook worden verveelvoudigd en/of
openbaar gemaakt zonder voorafgaande
schriftelijke toestemming van de uitgever.
Natuurfotografie Magazine drukken we
op papier van verantwoorde herkomst.
FSC C116979.
Thema Authenticiteit
Foto: Daniël Laan.
98