2022 12 14 Hoop en perspectief - The Gesualdo Six

Wo 14 dec 2022
Grote Zaal
20.15 uur
Serie Kerst
Hoop en perspectief
The Gesualdo Six
Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale
programmaboekje is een extra service
ter voorbereiding op het concert. Het is
uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie
tijdens het concert te raadplegen via je mobiele
telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de
andere concertbezoekers.
Bij voorbaat dank.

Programma
Hoop en perspectief
The Gesualdo Six
Serie Kerst
Wo 14 dec 2022
Grote Zaal
20.15 – 21.45 uur
ca. 35 minuten voor de pauze
ca. 35 minuten na de pauze
Gesualdo Six:
Guy James countertenor
Josh Cooter tenor
Joseph Wicks tenor
Michael Craddock bariton
Sam Mitchell bas
Owain Park bas
Staat je mobiele telefoon al uit?
Dank je wel.
2

Programma
Orlando di Lasso (1532 – 1594)
Conditor alme siderum (1580-1581)
Michael Praetorius (1571 – 1621)
Nun Komm, der Heiden Heiland
Jonathan Harvey (1939 – 2012)
The Annunciation (2011)
Thomas Tallis (ca. 1505 – 1585)
Videte Miraculum
Traditional
The truth sent from above (arr. Ralph Vaughan Williams en Owain Park)
Es ist ein Ros entsprungen (arr. Michael Praetorius)
Anononiem
Angelus ad virginem
Pauze
Traditional
Gaudete
Arvo Pärt (1935)
Morning Star (2007)
Judith Bingham (1952)
In Mary’s Love (2012)
Owain Park (1993)
Oh send out thy light
William Byrd (ca. 1543 – 1623)
Rorate Caeli
Traditional
Maria durch ein Dornwald ging
Veni, veni Emmanuel
3

Toelichting
Het hardnekkige verhaal gaat nog steeds dat Kerstmis is ontstaan om de heidense feesten
rond de winterzonnewende, de midwinterfeesten of de Germaanse Joelfeesten een
christelijk tintje te geven. Vandaar dat het pauselijk gezag in Rome Kerst op 25 december
situeerde. Hoewel de verleiding groot is dit voor waar aan te nemen, klopt het niet volgens
vele historici en wetenschappers.
De kerkelijke macht besloot tot een feest
rond de geboorte van Christus omdat er
ook al een feest rond zijn dood bestond.
Het paasfeest valt ongeveer samen met
het lentepunt, waarbij de zon precies in het
oosten opkomt en de dag en nacht even
lang duren. Dat ze voor het kerstfeest een
kosmologisch belangrijk moment kozen, dat
van de winterzonnewende, was vooral handig
en symbolisch, maar had niets te maken met
de kerstening van de Germanen.
Het was vooral de symboliek van licht
en nieuw leven die de rooms-katholieke
heersers goed uitkwam. Zo kon men het
magische verhaal van de onbevlekte
ontvangenis, de geboorte van een ‘Messias’
en de presentatie van Christus als brenger
van hoop en licht benadrukken. Een hoge
marketingintelligentie kan de kerkelijke
macht uit de vierde eeuw na Christus,
de periode waarin Kerstmis in het leven
werd geroepen, niet ontzegd worden. Die
marketingwaarde werd versterkt door vele
liederen die in de eeuwen daarna ontstonden
en de thema’s van verwachting, hoop, licht
en geboorte benadrukten. Ook vanaf de
tijd dat we componistennamen kennen is
de kerstthematiek altijd een gewild thema
gebleven. Of dat nu is vanuit religieus
plichtsbesef of vanuit pure inspiratie, maakt
daarbij niet zoveel uit.
Dat is precies wat The Gesualdo Six laten
horen in een reis van traditionals en werken
uit de Tudortijd naar de dag van vandaag.
In vroeger tijden is het vooral het geloof dat
uitgedragen diende te worden, al staat dat
geheel los van de pure schoonheid van de
werken. In recentere liederen komen thema’s
als reflectie, hoop op nieuw licht en vreugde
over nieuw leven in vele variaties langs.
Vroeger
Orlando di Lasso
In vroeger tijden was componeren vooral een
zaak van geloof uitdragen. In eerste instantie
door louter eenstemmige gregoriaanse
melodieën en later door deze melodieën
met meerdere stemmen te verrijken. Meteen
al in Conditor alme siderum klinkt een
historie van eeuwen. De hymne was een van
de meest bekende uit de adventtijd en de
geschiedenis van de tekst gaat terug tot de
zevende eeuw. De grote zestiende-eeuwse
componist Orlando di Lasso maakte van de
anonieme tekst over Christus als eeuwige
zoon van God en redder der mensheid
een vijfstemmig meesterwerk waarin de
oorspronkelijk gregoriaanse melodie het
uitgangspunt vormt.
4

Toelichting
Michael Praetorius
Waar Di Lasso een geheel eigen werk schiep,
fungeerde Michael Praetorius vooral als
meesterarrangeur van bekende religieuze
kerstliederen. Zo maakte hij aan het begin
van de zeventiende eeuw van Nunn Komm,
der Heiden Heiland, een protestants lied
van Martin Luther, een zesstemmig werk
dat in kerk en kapel gezongen kon worden.
Ook de vierstemmige versie van Es ist ein
Ros entsprungen die Praetorius in 1609
componeerde groeide uit tot een Duitse
kerstevergreen. Praetorius paste daarbij de
oorspronkelijke katholieke tekst enigszins
aan. Waar de roos in de katholieke versie
symbool staat voor Maria, was het in het
protestantse Duitsland Maria die de roos als
symbool voor Christus kwam brengen. Een
detail dat niets afdoet aan de internationale
bekendheid van het lied.
Thomas Tallis
Net als Praetorius had ook Thomas Tallis
met meerdere geloven te maken. Hoewel
hij zijn leven lang katholiek bleef, voldeed
hij ook aan de regels van de anglicaanse
kerk en was hij een van de eersten die in
de zestiende eeuw religieuze werken op
Engelse teksten schreef. Dat hij daarnaast
ongestraft katholiek georiënteerde werken
op Latijnse teksten kon blijven schrijven
terwijl hij nota bene in dienst was van
koningin Elizabeth I, zegt iets over zijn
grootsheid. Zo’n katholiek werk is het
zesstemmige Videte miraculum. Tallis
schreef het voor Maria-Lichtmis, die in de
christelijke traditie op 2 februari plaatsvindt.
Het is de laatste christelijke feestdag die
aan kerst en de geboorte van Christus
gerelateerd is. Het draait om de ‘presentatie
van de heer in de tempel’ en in de katholieke
kerk ook om het zuiveringsoffer dat Maria
volgens de joodse wetten veertig dagen na
de geboorte van haar kind moest brengen.
In Videte miraculum staat het wonder van
de onbevlekte ontvangenis centraal. Tallis
maakte er een contrapuntisch meesterwerk
van waarbij de oorspronkelijke gregoriaanse
melodie in lange noten terug te vinden is in
de middenstemmen.
William Byrd
Net als Thomas Tallis greep zijn leerling
William Byrd ook regelmatig naar
gregoriaanse bronnen. Zo componeerde hij
in 1605 Rorate caeli door deze gregoriaanse
introïtus voor de vierde zondag van
de adventstijd uit te breiden tot een
vierstemmig gezang.
Anonieme kerstliederen
In het traditionele kerslied Angelus ad
virginem, dat waarschijnlijk ergens uit de
dertiende eeuw stamt gaat het weer om
de onbevlekte ontvangenis. Deze keer is
het de aankondiging door de engelen dat
Maria een kind, een Messias zal baren. De
aanstekelijke melodie was zo populair dat het
werk genoemd wordt in de Canterbury Tales,
de door Geoffrey Chaucer opgetekende
verzameling pelgrimsverhalen die aan het
einde van de veertiende eeuw verscheen.
Gaudette (Verheug u) is niet alleen een
gregoriaans introitusgezang en de naam van
de derde zondag van de adventtijd, het is
5

Toelichting
ook een kerstlied uit de Piae cantiones, een
in 1582 gepubliceerde collectie kerstliederen
uit voornamelijk Zweden en Finland.
Het traditionele Veni, veni Emmanuel is
daarentegen veel ouder. Sporen van deze
hymne voor de adventtijd gaan zelfs terug
tot de achtste eeuw.
Op weg naar nu
Volksliederen
Waar in vroeger tijden vooral het
gregoriaans als uitganspunt diende, werd
de collectie kerstliederen in de achttiende
en negentiende eeuw steeds vrijer.
Volksliederen en volksmuziek vormde
vooral in Duitsland en Engeland steeds
meer de basis voor stemmige kerstliederen.
Zo is Maria durch ein Dornwald ging een
adventslied waarin het gregoriaanse Kyrie
nog wel een rol speelt, maar volkomen
ondergeschikt is aan de verdere, vrije
melodische gang van zaken. De oudste
gedrukte versie stamt uit 1850. En hoewel
het lied waarschijnlijk ouder is, dankt het
zijn huidige bekendheid aan de opname
in de liedboeken Der Spielmann en Der
Zupfgeigenhansl die populair werden in de
katholieke Duitse jeugdbeweging.
Owain Park / Judith Bingham
Ook het Engelse The truth sent from above
heeft een folkloristische oorsprong. En
ook dit lied werd pas werkelijk opgenomen
in de canon van kerstliederen toen Ralph
Vaughan Williams het aan het begin van
de twintigste eeuw in oude Tudorstijl
arrangeerde. Owain Park, bas en dirigent
van The Gesualdo Six, arrangeerde
uiteindelijk het laatste vers in een
modernere stijl en refereerde daarbij aan
kenmerkende harmonische bewegingen van
Vaughan Williams. Ook in zijn zetting van Oh
send out thy light, gebaseerd op psalm 43,
een lied dat in de vroege negentiende eeuw
ontstaan is, combineert Park traditionele
harmonieën en modernere klanken tot een
werk dat onmiskenbaar de sfeer van de
Engelse caroltraditie behoudt. Dat is precies
wat de Engelse componiste Judith Bingham,
ondanks wat hedendaagse samenklanken,
ook doet in haar In Mary’s Love uit 2012.
Jonathan Harvey
Jonathan Harvey daarentegen greep in
The Annunciation op eigen wijze terug
op vroeger tijden. Uitgangspunt voor zijn
zetting van het gedicht van de Schotse
dichter en vertaler Edwin Muir is Palestrina’s
Stabat mater. Het werk begint schijnbaar
traditioneel en langzaam maar zeker neemt
de taal van Harvey het over. Zijn inspiratie
voor dit werk zou hij gehaald hebben uit het
schilderij De aankondiging van de vijftiende
eeuwse Florentijnse schilder Domenico
Veneziano. Het hele werk lijkt zo een visioen
van Maria die al voor het aardse leven
van Christus het einde aan het kruis voor
zich ziet en haar verdriet bezongen in het
Stabat Mater voorvoelt. Harvey schreef zijn
Annunciation in 2011 voor de vijfhonderdste
verjaardag van St. John’s College in
Cambridge waar hij zelf studeerde,
6

Toelichting
Arvo Pärt
Arvo Pärt componeerde in 2007 zijn Morning
Star voor de honderdvijfenzeventigste
verjaardag van de Durham University
in Engeland waarvan hij in 2003 een
eredoctoraat had gekregen. Pärt baseerde
zich op de tekst van het gebed dat in 1970
boven het grafmonument van Sint Bede in de
Durham Cathedral was aangebracht.
De strekking ‘Christus is de ochtendster
die licht en hoop brengt na de duisternis
van deze wereld’, reflecteert het thema van
het complete programma. In de donkere
wintertijd heerst immers het verlangen naar
het licht en het nieuwe leven van de lente.
Het is in die zin dat de kerstliederen, die
vandaag op het programma staan, ook en
vooral liederen van hoop en verwachting zijn,
gezongen in een tijd van verwondering en
bezinning.
Paul Janssen
7

Liedteksten
Orlando di Lasso
Conditor alme siderum
Conditor alme siderum
aeterna lux credentium
Iesu, Redemptor omnium
intende votis supplicum.
Qui condolens interitu
mortis perire saeculum
salvasti mundum languidum
donans reis remedium.
Vergente mundi vespere
uti sponsus de thalamo
egressus honestissima
Virginis matris clausula.
Cuius forti potentiae
genu curvantur omnia
caelestia, terrestia
nutu fatentur subdita.
Te, Sancte fide quaesumus,
venture judex saeculi,
conserva nos in tempore
hostis a telo perfidi.
Sit, Christe rex piisime
tibi Patrique Gloria
cum Spiritu Paraclito
in sempiterna saecula.
Amen.
Gij, milde schepper van het sterrenleger,
Zelf eeuwig licht van wsie gelooft,
Christus, verlosser van het heelal,
Verhoor ons, smekend in gebed.
In Uw ermarmen met het lot
der schepping, tot de dood gedoemd,
redt Gij de zieke wereld
en schenkt aan de schuldigen een medicijn.
Toen de avond der tijden viel, tradt Gij,
als een buidegom uit de bruidskamer,
uit de zuiverreine kluis
der allereerbiedwaardigste moedermaagd.
Alles wat bestaat buigt
de knieën voor Uw kracht;
de hemel en de aarde, alles
erkent zich onderworpen aan Uw werken.
U bidden wij, hoogheilige,
die eens als wereldrechter komt:
bewaar ons in de tijd
tegen de pijlen van de verdorven vijand.
Lof, eer, kracht en heerlijkheid
Zij God, de Vader en de Zoon,
en ook de Heilige Geest
in alle eeuwen der eeuwen.
Amen.
Hymne uit de vespers van de advent
8

Liedteksten
Michael Praetorius
Nun komm, der Heiden Heiland
Nun komm der Heiden Heiland,
der Jungfrauen Kind erkannt,
daß sich wunder alle Welt,
Gott solch Geburt ihm bestellt.
Kom nu, Heiland van de volken,
als kind van de maagd bekend,
over wie heel de wereld zich verwondert,
dat God hem zo geboren laat worden.
Vertaling: Jaap van der Laan
Thomas Tallis
Videte miraculum
Videte miraculum matris Domini:
concepit virgo virilis ignara consortii,
stans onerata nobili onere Maria;
et matrem se laetam cognosci,
quae se nescit uxorem.
Haec speciosum forma prae filiis hominum
castis concepit visceribus,
et benedicta in aeternum
Deum nobis protulit et hominem.
Gloria Patri et Filio et Spiritui Sancto.
Aanschouw het wonder van de moeder van
de Heer:
een maagd is zwanger maar heeft geen
man gekend,
Maria, beladen met edele last,
wetende dat zij geen echtgenoot heeft,
verheugt zich een moeder te zijn.
Zij heeft in haar kuise schoot degene
ontvangen
die mooier is dan mensenkinderen,
en gezegend tot in eeuwigheid,
heeft zij God en mens voor ons
voortgebracht.
Ere zij de Vader en de Zoon en de Heilige
Geest.
Vertaling: Bert Nieuwenhuize
(www.liederennederlandsvertaald.nl)
9

Liedteksten
Jonathan Harvey
The Annunciation
Tekst: Edwin Muir (1887-1959)
The angel and the girl are met.
Earth was the only meeting place.
For the embodied never yet
Travelled beyond the shore of space.
The eternal spirits in freedom go.
See, they ave come together, see.
While the destroying minutes flow,
Each reflects the other’s face
Till heaven in hers and earth in his
Shine steady there. He’s come to her
From far beyond the farthest star,
Feathered through time. Immediacy
Of strangest strangeness is the bliss
That from their limbs all movement takes.
Yes the increasing rapture brings
So great a wonder that it makes
Each feather trembles on his wings.
Outside the window footsteps fall
Into the ordinary day
And with the sun along the wall
Pursue their unreturning way.
Sound’s perpetual roundabout
Rolls its numbered octaves out
And hoarsely grinds its battered tune.
But through the endless afternoon
These neither speak nor movement make,
But stare into their deepening trance
As if their gaze would never break.
De engel en het meisje troffen elkaar.
De aarde was hun enige ontmoetingsplek,
want niemand met een lichaam was ooit
de kust van de ruimte voorbij gereisd.
De eeuwige geesten gaan in vrijheid.
Zie, ze zijn samengekomen, zie.
Terwijl slopende minuten verstrijken,
spiegelt zich elk in het aangezicht van de
ander,
tot de hemel in het hare en de aarde in de zijne
stralend rust. Hij is naar haar gekomen
van ver voorbij de verste ster,
gevederd door de tijd. Noodzaak
van vreemdste vreemdheid is de heerlijkheid
die alle beweging van hun lichaam ontneemt.
Ja, hun toenemende vervoering brengt
zoveel verwondering dat het elke veer
op zijn vleugels doet trillen.
Buiten het raam klinken voetstappen
in de doodgewone dag
en met de zon langs de muur
keren ze nooit meer terug vanwaar ze kwamen.
In de mallemolen van het leven
slaat knarsend de bladmuziek om
en zingt een eeuwige stem.
Maar zij spreken noch bewegen
in deze eindeloze namiddag,
zij zien elkaar aan in steeds diepere trance,
alsof hun blik nimmer zou breken.
Vertaling: Bert Nieuwenhuize
(www.liederennederlandsvertaald.nl)
10

Liedteksten
Traditional
The Truth Sent From Above
This is the truth sent from above,
The truth of God, the God of love:
Therefore don’t turn me from your door,
But hearken all, both rich and poor.
The first thing which I do relate
Is that God did man create,
The next thing which to you I’ll tell,
Woman was made with man to dwell.
And at this season of the year
Our blest Redeemer did appear,
And here did live, and here did preach,
and many thousands he did teach.
God grant to all within this place
True saving faith, that special grace
Which to his people doth belong:
And thus I close my Christmas song.
Dit is het ware verhaal, van God gezonden,
de waarheid van de God van Liefde.
Wijs me daarom niet de deur,
maar luister allen, rijk en arm!
Het eerste wat ik u vertel, is dat God
de mensheid schiep. Het volgende wat
ik tot u zeg is, de vrouw werd geschapen
om met de man te leven.
En in die tijd van het jaar
kwam de gezegende Verlosser.
Hier leefde Hij en predikte
en onderwees Hij vele duizenden.
God schenkt aan allen hier aanwezig
het ware reddende geloof, die speciale genade
die zijn volk toekomt:
En zo sluit ik mijn kerstlied.
11

Liedteksten
Es ist ein’ Ros’ entsprungen
Es ist ein Ros entsprungen aus einer Wurzel
zart,
wie uns die Alten sungen, von Jesse kam die
Art
und hat ein Blümlein bracht
mitten im kalten Winter, wohl zu der halben
Nacht.
Das Röslein, das ich meine, davon Jesaia
sagt,
hat uns gebracht alleine Marie, die reine
Magd.
Aus Gottes ew’gem Rat
hat sie ein Kind geboren wohl zu der halben
Nacht.
Das Blümelein so kleine, das duftet uns so
süß,
mit seinem hellen Scheine vertreibt’s die
Finsternis:
Wahr’ Mensch und wahrer Gott,
hilft uns aus allem Leide, rettet von Sünd und
Tod.
Een roze, frisch ontloken, uit teeren wortel
kwam,
want d’oudheid had gesproken: “Zij bloeit uit
Jesse’s stam”
Die heeft een bloem gebracht
al in den kouden winter te midden van den
nacht.
Die bloem van wond’ren luister, waarvan
Jesaja sprak,
bloeid’ op, toen door het duister het licht der
wereld brak.
Toen is in stillen nacht
Maria’s kind geboren, dat ons Gods
heilwoord bracht.
Die bloem, zoo klein en teder, met haren
geur zoo zoet,
brengt ons de zonne weder, die ‘t duister
wijken doet.
O Jezus, mensch en God,
bij U is wel geborgen ons aardsch en
eeuwig lot.
Nederlandse hervormde versie (1938)
Anoniem
Angelus ad Virginem
Angelus ad Virginem
subintrans in conclave
Virginis formidinem
demulcens inquit: “Ave!”
Ave, Regina virginum,
Een engel bezocht de maagd
In de beslotenheid van haar kamer,
De maagd schrok,
Maar de engel stelde haar gerust en sprak:
‘Gegroet!
Wees gegroet, koningin van de maagden,
12

Liedteksten
caeli terraeque Dominum
concipies et paries intacta
salutem hominum,
tu porta caeli facta
medela criminum.
Quomodo conciperem
quae virum non cognovi?
Qualiter infringerem
quod firma mente vovi?
Spiritus Sancti gratia
perficiet haec omnia;
ne timeas, sed gaudeas, secura
quod castimonia
manebit in te pura
Dei potentia.
Ad haec virgo nobilis
respondens inquit ei:
“Ancilla sum humilis
omnipotentis Dei.
Tibi caelesti nuntio,
tanti secreti conscio
consentiens et cupiens videre
factum quod audio;
parata sum parere
Dei consilio.”
Eia Mater Domini,
quae pacem reddidisti
Angelis et homini,
cum Christum genuisti:
tuum exora Filium
ut se nobis propitium
exhibeat et deleat peccata:
praestans auxilium
vita frui beata
post hoc exsilium.
Je zult de Heer van hemel en aarde ontvangen,
Als maagd zul je zwanger worden,
En Hem baren, ter verlossing van de wereld.
Je maakt de weg naar de hemel vrij,
Om de zonde te genezen.’
‘Hoe kan ik nu zwanger worden,
Ik heb immers geen man?
Waarom zou ik een belofte breken,
Die ik uit overtuiging deed?’
‘De genade van de Heilige Geest
Zal dit alles bewerkstelligen.
Vrees niet, Maar verheug je,
Je bent veilig, Want je kuisheid
Zal in jou puur blijven,
Dat is de wil van God.’
Op deze woorden sprak
De edele maagd:
‘Ik ben slechts de nederige dienstmaagd
Van de almachtige God.
Door jouw hemelse verkondiging
Word ik bewust van dit geheim.
Ik stem ermee in,
En ik wil het zien,
Dat wat ik hoor moet gebeuren,
Ik ben klaar om Gods wil te gehoorzamen.’
Kom, moeder van de Heer,
Je hebt vrede teruggegeven
Aan engelen en mensen,
Toen je Christus voortbracht,
Bid tot je zoon,
Dat hij goed voor ons is,
Laat hem ons zien,
En onze zonden wegwassen,
En help ons,
Opdat ons een gelukkig leven te wachten staat,
Na deze ballingschap.
13

Liedteksten
Traditional
Gaudete
Gaudete, gaudete! Christus est natus
Ex Maria virgine, gaudete!
Tempus adest gratiæ
Hoc quod optabamus,
Carmina lætitiæ
Devote reddamus.
Deus homo factus est
Natura mirante,
Mundus renovatus est
A Christo regnante.
Ezechielis porta
Clause pertransitur,
Unde lux est orta
Salus invenitur.
Ergo nostra concio
Psallat iam in lustro;
Benedicat Domino:
Salus Regi nostro.
Verheugt u, verheugt u! Christus is geboren
uit de maagd Maria. Verheugt u!
De tijd van genade, waar we voor
gebeden hebben, is gekomen,
laten we ingetogen liederen van
vreugde zingen.
God is mens geworden
terwijl de natuur zich verwondert,
De wereld is herboren
Door Christus de koning.
De gesloten poort van Ezekiel
heeft doorgang verleend,
het licht dat verlossing heeft
gebracht is daaruit verrezen.
Laten wij daarom een lofzang
zingen ter ere van deze verlossing,
gezegend zij de Heer,
gegroet zij de Koning.
Arvo Pärt
Morning Star
Christ is the morning star,
who when the night of this world is past
brings to his saints the promise of the light
of life
and opens everlasting day.
Christus is de Morgenster
Die wanneer de nacht van deze wereld
voorbij is
Aan zijn heiligen de belofte van het
levenslicht brengt
En toegang tot het eeuwig leven.
14

Liedteksten
Judith Bingham
In Mary’s Love
Tekst: Ben Kaye
In Mary’s love, you were the light,
Earth and heaven with one voice
show the waiting world the way,
Wondrous newborn life rejoice,
Crown the sky with gleaming star,
angels filled the void with joy,
Voices gathered, swelling, soared,
joined in praise for Mary’s love.
Humble shepherds, noble Magi,
knelt in honour of your birth,
Holding high their golden treasure,
Frankincense and scented myrrh.
Behold unveiled the jewel of heaven,
Stars, as clouds are swept away,
sing as souls proclaim their presence,
Cast aside the shroud of night.
Such an overwhelming joy
could no stumbling tongue express
How then beat the heart of Mary?
Afire with starlit happiness.
In Maria’s liefde was U het licht,
dat aarde en hemel eenstemmig
de weg wees naar een nieuw bestaan;
een wonderbaarlijk nieuw leven
kroonde de hemel met stralend licht;
engelen vulden wat leeg was met vreugde,
hun stemmen zwelden aan, stegen op,
in samenklank met Maria’s liefde.
Nederige herders en edele wijzen
knielden ter ere van wat u baarde,
de geur van hun gouden schat,
wierook en mirre, steeg op.
Aanschouw ontsluierd het juweel van de
hemel:
sterren die, nu er geen wolken meer zijn,
zingen als zielen, die hun aanwezigheid
kenbaar maken
door de lijkwade van de nacht van zich
werpen.
Zo een overweldigende vreugde
is niet in woorden uit te drukken;
hoe anders kon Maria’s hart nog kloppen
dan aangevuurd door de ster van geluk?
Vertaling: Bert Nieuwenhuize
(www.liederennederlandsvertaald.nl)
15

Liedteksten
Owain Park
Oh send out Thy Light
Oh send out thy light and thy truth, that they
may lead me,
and bring me unto thy holy hill, and to thy
dwelling.
Zend Uw licht en Uw waarheid, dat die mij
leiden;
dat zij mij brengen tot den berg Uwer
heiligheid, en tot Uw woningen.
Psalm 43:3, statenvertaling.net
William Byrd
Rorate caeli
Rorate caeli desuper, et nubes pluant justum:
aperiatur terra, et germinet salvatorem.
Benedixisti, Domine, terram tuam:
avertisti captivitatem Jacob.
Gloria Patri, et Filio, et Spiritui Sancto.
Sicut erat in principio,
et nunc, et semper,
et in saecula saeculorum.
Amen.
Dauwt, hemelen, van boven, gij, wolken,
beregene de rechtvaardige.
Opdat de aarde zich zal openen en de
Heiland eruit zal ontspruiten.
Gezegend hebt Gij, Heer, uw land.
Gij hebt de gevangenschap van Jakob
afgewend.
Eer aan de Vader en de Zoon en de Heilige
Geest.
Zoals het was in het begin,
en nu en altijd,
en in de eeuwen der eeuwen.
Amen.
16

Liedteksten
Traditional
Maria durch ein Dornwald ging
Maria durch ein’ Dornwald ging.
Kyrieleison!
Maria durch ein’ Dornwald ging,
Der hat in sieben Jahr’n kein Laub getragen!
Jesus und Maria.
Was trug Maria unter ihrem Herzen?
Kyrieleison!
Ein kleines Kindlein ohne Schmerzen,
Das trug Maria unter ihrem Herzen!
Jesus und Maria.
Da haben die Dornen Rosen getragen.
Kyrieleison!
Als das Kindlein durch den Wald getragen,
Da haben die Dornen Rosen getragen!
Jesus und Maria.
Maria door een doornwoud ging,
Kyrie eleison
Maria door een doornwoud ging,
Dat had in zeven jaar geen loof gedragen!
Jezus en Maria.
Wat droeg Maria onder het hart,
Kyrie eleison,
Een klein Kindje zonder smart,
Dat droeg Maria onder ’t hart.
Jezus en Maria.
Toen hebben de doornen rozen gedragen,
Kyrie eleison.
Toen het kind werd door het woud gedragen,
Toen hebben de doornen rozen gedragen!
Jezus en Maria.
17

Liedteksten
Veni, veni, Emmanuel
Veni, veni Emmanuel!
Captivum solve Israel!
Qui gemit in exilio,
Privatus Dei Filio,
Gaude, gaude, Emmanuel
nascetur pro te, Israel.
Veni o Jesse virgula!
Ex hostis tuos ungula,
De specu tuos tartari
Educ, et antro barathri.
Gaude, gaude, Emmanuel
nascetur pro te, Israel.
Veni, veni o oriens!
Solare nos adveniens,
Noctis depelle nebulas,
Dirasque noctis tenebras.
Gaude, gaude, Emmanuel
nascetur pro te, Israel.
Veni clavis Davidica!
Regna reclude coelica,
Fac iter Tutum superum,
Et claude vias Inferum.
Gaude, gaude, Emmanuel
nascetur pro te, Israel.
Veni, veni Adonai!
Qui populo in Sinai
Legem dedisti vertice,
In maiestate gloriae.
Gaude, gaude, Emmanuel
nascetur pro te, Israel.
O kom, o kom, Immanuël,
verlos uw volk, uw Israël,
herstel het van ellende weer,
zodat het looft uw naam, o Heer!
Weest blij, weest blij, o Israël!
Hij is nabij, Immanuël!
O kom, Gij wortel Isaï,
verlos ons van de tyrannie,
van alle goden dezer eeuw,
o Herder, sla de boze leeuw.
Weest blij, weest blij, o Israël!
Hij is nabij, Immanuël!
O kom, o kom, Gij Oriënt,
en maak uw licht alom bekend;
verjaag de nacht van nood en dood,
wij groeten reeds uw morgenrood.
Wees blij, weest blij, o Israël!
Hij is nabij, Immanuël!
O kom, Gij sleutel Davids, kom
en open ons het heiligdom;
dat wij betreden uwe poort,
Jeruzalem, o vredesoord!
Weest blij, weest blij, o Israël!
Hij is nabij, Immanuël!
O kom, die onze Heerser zijt,
in wolk en vuur en majesteit.
O Adonai die spreekt met macht,
verbreek het duister van de nacht.
Weest blij, weest blij, o Israël!
Hij is nabij, Immanuël!
Gezang 125, Liedboek voor de Kerken (1973)
18

Biografieën
Componisten
Orlando di Lasso (1532 -
1594) groeide uit tot de
belangrijkste Franco-
Vlaamse componist van
de late renaissance. Zijn
meerstemmige stijl staat
net als die van Palestrina
model voor de muzikale
kennis, kunde en inspiratie
van die periode. Onder de
naam Roland de Lâtre begon
hij als koorknaap aan de
Sint-Nicolaaskerk in Bergen.
Hij werd daar ontdekt als
zanger en kreeg zijn verdere
opleiding in Italië. Na diverse
korte betrekkingen werd hij
in 1556 lid en later leider van
de hofkapel van Albrecht
V in München. Hij zou er
tot zijn dood blijven en als
componist uitgroeien tot
de Vorst der Muziek en de
Belgische Orpheus.
De Duitse componist
Michael Praetorius (1571 -
1621) geldt als een van
de meest productieve en
origineelste toondichters van
de reformatie. Hij schreef
meer dan duizend werken,
haast zonder uitzondering
gebaseerd op protestantse
hymnen en op de Latijnse
liturgie van de toenmalige
lutherse kerkdienst.
Daarnaast maakte hij furore
als muziektheoreticus.
Zijn driedelige muziekencyclopedie
Syntagma
Musicum is in de historische
uitvoeringspraktijk een
belangrijke bron voor de
uitvoering van de muziek
tot aan het begin van de
zeventiende eeuw.
De Engelse componist
Jonathan Harvey (1939 -
2012) begon zijn muzikale
opleiding aan het St. John’s
College van de Universiteit
van Cambridge. Hij was
korte tijd cellist van het
BBC Scottish Symphony
Orchestra, maar de
nadruk lag al snel op het
componeren. In zijn werk
toont hij een breed scala
aan invloeden die lopen van
Arnold Schönberg en Olivier
Messiaen tot Karlheinz
Stockhausen en Pierre
Boulez. In de jaren tachtig
werkte hij op uitnodiging
van Boulez enige tijd aan het
IRCAM. Naast componist was
Harvey een veelgevraagd
docent.
19

Biografieën
Thomas Tallis (ca. 1505 -
1585) wordt beschouwd
als de grondlegger van de
anglicaanse kerkmuziek.
Ook was hij lange tijd samen
met zijn leerling William
Byrd organist van de Royal
Chapel. Hoewel Tallis zijn
hele leven katholiek bleef,
behoort hij tot de eerste
componisten die Engelse
teksten voor kerkelijk
gebruik op muziek zette.
De Estse componist Arvo
Pärt (1935) groeide, sinds
hij in 1980 Estland verliet
en zich vestigde in het
Westen, internationaal uit
tot de belangrijkste levende
componist van zijn land.
Met zijn kenmerkende
tintinnabulistijl, die hij in de
jaren zeventig ontwikkelde,
maakte Pärt school en
werd hij een voorbeeld voor
vele landgenoten. Sinds
hij Estland en de invloed
van de Sovjet-Unie achter
zich liet en zich vestigde in
Berlijn, is religie een van de
belangrijkste thema’s in de
werken van Pärt.
De Engelse componiste
en mezzosopraan Judith
Bingham (1952) begon haar
opleiding aan de High Storrs
Grammar School for Girls in
Sheffield en stroomde door
naar de Royal Academy
of Music waar ze zang en
compositie studeerde. Na
haar afstuderen had ze
van 1974 tot 1980 privéles
bij Hans Keller. Vanaf het
midden van de jaren tachtig
tot 1995 maakte ze deel uit
van de BBC Singers. Ook
doceert ze aan het Royal
Northern College of Music.
Bingham maakt vooral furore
met haar vocale composities,
al schrijft ze ook voor orkest
en kleine ensembles. Sinds
2020 mag ze zich Officer
in the Order of the British
Empire noemen vanwege
haar verdiensten voor de
muziekwereld.
20

Biografieën
foto: Hannah King
De jonge Engelse componist
en bas-bariton Owain Park
(1993) studeerde orgel
aan het Trinity College
Cambridge. Hij ontwikkelde
zich daarnaast als zanger
en componist en studeerde
onder andere orkestratie
en compositie aan de
Cambridge University waar
hij John Rutter tot zijn
docenten mocht rekenen.
Park ontwikkelde zich snel
als componist en schreef
onder andere werk voor
VOCES8, Rachel Podger
en Tenebrae. Hij is als
bas-bariton en dirigent
verbonden aan The
Gesualdo Six. Daarnaast
dirigeert hij ensembles als de
London Mozart Players, de
Academy of Ancient Music
en Cambridge Corale waar
hij ook artistiek leider is.
De Engelse componist
William Byrd (ca. 1540 –
1623) studeerde al als jonge
veelbelovende musicus bij
zijn grote voorbeeld Thomas
Tallis in de Chapel Royal
in Londen. Op 23-jarige
leeftijd werd hij benoemd tot
organist van de kathedraal
van Lincoln en in 1569 werd
hij beëdigd als Gentleman
van de Royal Chapel. Vanaf
1572 mocht hij zich samen
met Tallis organist van
de Royal Chapel noemen.
Ondanks zijn omvangrijke
geestelijke oeuvre met zowel
katholieke als anglicaanse
werken werd Byrd vooral
geëerd vanwege zijn ruim
honderdtwintig klavier
werken.
21

Biografieën
Uitvoerenden
The Gesualdo Six werd
in 2014 opgericht om
Gesualdo’s Tenebrae
Responsoria uit te voeren in
Cambridge. Het gezelschap
onder leiding van Owain
Park maakte snel furore
door de perfecte samenzang
en de tot de verbeelding
sprekende programma’s.
Inmiddels is het vocale
ensemble internationaal
veelgevraagd en werkt
het geregeld samen
met ensembles als het
Brodsky Quartet, de
London Mozart Players en
Fretwork. The Gesualdo Six
besteden veel aandacht
aan educatieprojecten en
hielden inmiddels twee
compositiecompetities met
honderden deelnemers van
over de gehele wereld. In
2018 bracht het ensemble
zijn eerste cd uit met Engelse
motetten, gevolgd in 2019
met de cd Christmas. Daarna
volgden meerdere albums
onder andere rond Josquin
en met de responsoriën van
Carlo Gesualdo. Hun zesde
album Lux Aeterna kwam
afgelopen september uit.
22

Biografieën
foto: Ash Mills
23

Verwacht
Serie Kerst
Zo 18 dec 2022
Grote Zaal
20.15 uur
Magnificat
Amsterdam Sinfonietta,
Håkan Hardenberger
+ Johanna Wallroth
Met de bijzondere bezetting van sopraan, trompet en
strijkorkest brengt Amsterdam Sinfonietta een veelzijdig
en vrolijk kerstprogramma rondom de Magnificat
Variations van Bernhard Krol. Met de Zweedse trompettist
Håkan Hardenberger werkte Amsterdam Sinfonietta al
eerder samen. Met Johanna Wallroth is hij te horen in
Eternal Source of Light Divine, dat Händel ter ere van de
verjaardag van koningin Anne schreef.
Uit de tekst van Eternal Source of Light Divine spreekt
een spirituele dankbaarheid, die gespiegeld wordt in
Beethovens Heiliger Dankgesang. Voor Beethoven waren
de omstandigheden anders: hij schreef zijn Vijftiende
strijkkwartet kort na zijn herstel van een heftige ontsteking.
De dankbaarheid hoor je ook in Finzi’s Salutation, uit zijn
vijfdelige kerstcantate op tekst van de Engelse theoloog en
dichter Thomas Traherne.
Johanna Wallroth
foto: Amélie Chapalain
Programma: Georg Philipp Telemann Trompetconcert in D
Ludwig van Beethoven Heiliger Dankgesang uit Strijkkwartet
nr. 15 op. 132 / Johann Sebastian Bach Jauchzet Gott in
allen Landen uit Cantate BWV 51 / Bernhard Krol Magnificat
Variations / Gerald Finzi Salutation uit Dies Natalis / Georg
Friedrich Händel Eternal Source of Light Divine / Thad
Jones A Child is Born (versie Bill Evans) / Max Reger Mariä
Wiegenlied / Traditional Zweedse kerstliederen
24

Verwacht
HildegardDag
Zo 26 feb 2023
Grote Zaal
20.15 uur
Ordo Virtutum
Tiburtina Ensemble
Het oeuvre van Hildegard von Bingen bestaat voornamelijk
uit liturgische muziek. De uitzondering is Ordo virtutum:
een religieus theaterstuk met educatieve strekking of
‘moraalspel’. De plot: de oeroude strijd tussen goed en kwaad,
die wordt uitgevochten tussen de deugden en de duivel.
Om het drama tot leven te brengen, schreef Hildegard meer
dan tachtig melodieën in een stijl die meer down-to-earth
is dan we van haar gewend zijn. Het Tsjechische Tiburtina
Ensemble brengt het middeleeuwse spektakelstuk tot leven
in een gepast eerbetoon aan de legendarische kunstenares.
Programma: Hildegard von Bingen Ordo Virtutum
HildegardDag
Deze hele dag is gewijd aan zieneres, genezeres, dichteres,
componiste Hildegard von Bingen (1098 - 1179), een van de
meest intrigerende vrouwen uit de geschiedenis. Overige
activiteiten:
Hildegard von Bingen
10.30 – 15.00 uur / Kleine Zaal
HildegardScratch o.l.v. Maria Jonas (Ars Choralis Coeln)
13.00 – 14.30 uur / Atriumzaal
SoundLAB workshop – HildegardDag Special
15.20 – 15.50 uur / Entreehal
Presentatie HildegardScratch
16.00 – 16.50 uur / Kleine Zaal
Lezing Hendrik Vanden Abeele
17.00 – 18.00 uur / Grote Zaal
Concert Ars Choralis Coeln – Het vuur van de ziel
25

Verwacht
December 2022
za 17 dec / 15.00 + 19.30 uur +
zo 18 dec / 11.00 + 15.00 uur
Kerstspel
Nieuw Vocaal Amsterdam +
Holland Baroque
zo 18 dec / 20.15 uur
Magnificat
Amsterdam Sinfonietta,
Håkan Hardenberger +
Johanna Wallroth
ma 19 dec / 20.15 uur
Een Engelse Kerst
Tenebrae
di 20 dec / 20.15 uur
Stille Nacht am Silbersee
Silbersee + Bodil de la Parra
wo 21 dec / 20.15 uur
De geliefde Misa Criolla
Música Temprana
do 22 dec / 20.15 uur
Vox humana
Claron McFadden +
Alexander Melnikov
wo 28 dec / 19.30 uur
PAN 2022
Calefax
do 29 + vr 30 dec / 20.15 uur
Kleine Zaal
Maar wat er ook gebeurt er
klinkt muziek
Olga Zuiderhoek + Gerard
Bouwhuis
Januari 2023
wo 4 jan / 20.15 uur
At The Spot Where I Find
Myself
Genevieve Murphy
vr 6 jan / 20.30 uur
FIBER X The Rest is Noise
2023
Vincent Rang + Shoal +
Helena Basilova & Klara
Lewis + Nik Colk Void +
Pedro Maia
za 7 jan / 20.15 uur
Van Bach tot Eötvös
Momo + Mari Kodama
Kijk Muziek
zo 8 jan
13.30 + 15.30 uur /
Kleine Zaal
De koning bakt een huis
(2+)
De Witte Pomp
zo 8 jan / 13.30 uur
En nu stil… (6+)
Slagwerk Den Haag
SoundLAB Workshop
Maak je eigen muziek met de
wonderlijkste instrumenten.
Voor kinderen (7+) met
volwassenen. Elke zondag,
13.00 uur in de Atriumzaal.
Kaartjes via muziekgebouw.nl/
soundlab.
WannaSwing
Op de kade voor het
Muziekgebouw staat de
interactieve muziekinstallatie
WannaSwing van theatermaakster
Caecilia Thunissen
en scenograaf Jan Boiten. Acht
schommels sturen composities
aan van hedendaagse
componisten als Joey Roukens,
Mayke Nas en Rob Zuidam.
Zie voor meer informatie
muziekgebouw.nl/wannaswing
Huil van de Wolff
Elke 22e van de maand
klinkt om 20.00 uur het
geluidsmonument Huil van
de Wolff van Martijn Padding
ter herinnering aan oprichter
van het Muziekgebouw
Jan Wolff (1941 - 2012).
muziekgebouw. nl/
huilvandewolff
Geheimtips
Bijzondere concerten
die je niet mag missen.
muziekgebouw.nl/geheimtips
26

Foto: Erik van Gurp
4’33 grand café
Kom voor of na het concert eten
in 4’33 Grand café. Reserveren:
020 788 2090 of 433grandcafe.nl.
Bij de prijs inbegrepen
Reserveringskosten zijn bij de
kaartprijs inbegrepen.
Ook een drankje, tenzij anders
vermeld op je concertkaartje.
Rondom het concert
- Na aanvang van het concert heb je
geen toegang meer tot de zaal.
- Zet je mobiele telefoon uit voor
aanvang van het concert.
- Het maken van beeld- of
geluidsopnamen in de zaal alleen
met schriftelijke toestemming.
- Algemene Bezoekersvoorwaarden
zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Steun het Muziekgebouw
Inkomsten uit kaartverkoop dekken
ten dele onze kosten. Word vriend
of doneer: met jouw extra steun
kunnen we concerten op het
hoogste niveau blijven organiseren.
Meer informatie:
muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven?
Blijf op de hoogte van nieuw
geboekte concerten of ander
nieuws. Volg ons via onze
e-nieuwsbrief (aanmelden op
muziekgebouw.nl/nieuwsbrief),
Facebook, Twitter of Instagram.
Dank!
Wij kunnen niet zonder de steun van
onze vaste subsidiënten en Vrienden
van het Muziekgebouw. Wij zijn hen
daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
druk & printservice
27