2024 02 21 Verdriet en hoop - Cappella Mariana + Goeyvaerts String Trio

Wo 21 feb 2024
Grote Zaal
20.15 uur
Serie Oude
Muziek
Verdriet en hoop
Cappella Mariana
+ Goeyvaerts String Trio
Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale
programmaboekje is een extra service
ter voorbereiding op het concert. Het is
uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie
tijdens het concert te raadplegen via je mobiele
telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de
andere concertbezoekers.
Bij voorbaat dank.

Programma
Verdriet en hoop
Cappella Mariana
+ Goeyvaerts String Trio
Serie Oude
Muziek
Wo 21 feb 2024
Grote Zaal
20.15 – 21.35 uur
ca. 80 minuten zonder pauze
Cappella Mariana:
Lina Lopez Sanchez sopraan
Filip Dámec countertenor
Vojtěch Semerád tenor en artistieke leiding
Tomáš Lajtkep tenor
Jaromír Nosek bas
Goeyvaerts String Trio:
Fedra Coppens viool
Vincent Hepp altviool
Pieter Stas cello
Catalina Vicens organetto
Dit concert is mede mogelijk
gemaakt door
Funded by
the European Union
NextGenerationEU
Staat je mobiele telefoon al uit?
Dank je wel.
2

Programma
Anoniem
Alle caeleste nec non (sequens)
Perotinus Magnus (ca. 1160 - ca. 1230)
Alleluia Pascha nostrum immolatus
Guillaume de Machaut (ca. 1300 - 1377)
Ma fin est mon commencement
Johannes Ockeghem (ca. 1410 - 1497)
Mort, tu as navré de ton dart
Josquin des Prez (?) (ca. 1450/55 - 1521)
Proch dolor
Arvo Pärt (1935)
Da pacem Domine (2004)
Martin Smolka (1959)
Maria je (2022)
Arvo Pärt
Stabat Mater (1985)
3

Toelichting
Het verhaal van vandaag is niet alleen een reis door de geschiedenis van zo’n duizend jaar
zingen over lijden, hoop en vrede. Het is ook een historische vertelling over belangrijke
inspiratiebronnen van de hedendaagse componisten Arvo Pärt uit Estland en zijn jongere
collega Martin Smolka uit Tsjechië.
Toen Pärt het keurslijf van het modernisme, dat
na de Tweede Wereldoorlog het alfa en omega
was, steeds meer voelde knellen, laste hij een
compositiepauze in. Hij bestudeerde vooral
gregoriaanse hymnen en de meerstemmige
muzikale bouwwerken van de renaissance. De
weg die Pärt ter inspiratie aflegde is te horen
in de ontwikkeling van de meerstemmigheid
die in het werk van Perotinus tot Josquin des
Prez organisch tot klinken komt. De werken
van Pärt en Smolka dragen die geschiedenis
in zich en zijn daarom niet alleen revolutionair
hedendaags, maar ook een welhaast
nostalgische herinnering aan het verleden.
Anoniem
Alle caeleste nec non
Dat verleden gaat vandaag helemaal terug
naar de eerste in notatie overgeleverde
westerse religieuze muziek, het gregoriaans.
Het was paus Gregorius I die in de 6e eeuw
een hervorming van de Romeinse liturgie
doorvoerde en daarmee ook meteen een
grotere eenheid schiep in de katholieke kerk.
Hij legde een aantal eenstemmige hymnen
en sequenzen, melodieën die vóór het lezen
van het evangelie gezongen worden, vast.
Deze melodieën werden in eerste instantie
mondeling overgeleverd. Pas in de 11e
eeuw kwam er een uniform notatiesysteem
dat uiteindelijk de ontwikkeling van de
meerstemmige muziek bespoedigde.
De sequens Alle caeleste nec non stamt uit
de 10e eeuw en is een zogenaamde troop. Om
de lange melismen (een lange melodische
versiering op één lettergreep) van het Alleluia
beter te onthouden zette men een nieuwe
syllabische tekst op de melodie. Het Alle
caeleste nec non bezingt vreugdevol de
geboorte van de maagd Maria.
Perotinus Magnus
Alleluia Pascha nostrum immolatus
Al snel werden de eenstemmige sequenzen
aangekleed door een tweede stem die op een
andere toon (in eerste instantie meestal de
kwint of de kwart) dezelfde melodie zingt
of die een bourdontoon, een drone onder de
melodie legt.
Die vorm van meerstemmigheid ontwikkelde
zich in de 12e en 13e eeuw geleidelijk tot een
werkelijke meerstemmigheid, waarbij aan
de gregoriaanse basismelodie één of twee
tegenmelodieën werden toegevoegd.
De basis daarvoor werd gelegd in de
zogenaamde Parijse of Notre Dame School
4

Toelichting
door Leoninus en zijn opvolger Perotinus.
Het Alleluia Pascha nostrum immolatus van
Perotinus is hier een prachtig voorbeeld van.
Het is een zogenaamd driestemmig organum,
waarbij de oorspronkelijke gregoriaanse
melodie twee tegenstemmen krijgt. Door een
notatiesysteem voor het ritme werd ook de
ritmische verhouding tussen de stemmen
steeds verfijnder. Het resultaat is een
hoopvolle jubelzang over het feit dat Christus
geofferd is.
Guillaume de Machaut
Ma fin est mon commencement
Dat er veel gebeurde op muziekgebied in die
tijd moge duidelijk zijn na het horen van Ma
fin est mon commencement van Guillaume de
Machaut.
Hoewel we ons slechts een eeuw na het werk
van Perotinus bevinden, klinkt er een andere
wereld. Vooral op melodietechnisch en ritmisch
gebied heeft deze ars nova, met De Machaut
als zijn belangrijkste vertegenwoordiger, zich
enorm ontwikkeld ten opzichte van de ars
antiqua waarvoor Perotinus de basis legde. Er
ontstonden nieuwe vormen, de zogenaamde
formes fixes, zoals de ballade, de virelai en het
rondeau. Machauts rondeau Ma fin est mon
commencement (Mijn einde is mijn begin) is
een driestemmig technisch hoogstandje. De
basisstem, de cantus firmus, is een palindroom
en blijft zowel van voor naar achter als van
achter naar voren uitgevoerd hetzelfde. De
twee tegenstemmen vormen een zogenaamde
canon in kreeftgang waarbij de ene stem van
voor naar achter en de andere van achter naar
voren klinkt. Ondertussen vormt alles een
prachtig geheel.
Johannes Ockeghem
Mort, tu as navré de ton dart
Weer een eeuw later is het de Franco-
Vlaamse componist Johannes Ockeghem
die als een van de eersten het zogenaamde
imitatieve contrapunt tot grote hoogte
brengt.
De meerstemmigheid waarbij de stemmen
na elkaar met hetzelfde motief of dezelfde
melodie inzetten zou later uitgroeien tot
de instrumentale fuga, maar in de 15e eeuw
was het vooral een manier om beweging te
brengen in een lied. Met Mort, tu as navré de
ton dart, een klaagzang over de dood van zijn
collega Gilles Binchois die in 1460 overleed,
combineert hij ook verschillende teksten. Naast
de hoofdtekst in de sopraanstem klinkt in de
andere stemmen het Latijnse Miserere, om de
klaagzang kracht bij te zetten. Ondertussen
verstopte Ockeghem verschillende citaten uit
het werk van Binchois in de muziek.
Josquin des Prez
Proch dolor
De meerstemmige vocale muziek, en ook
de instrumentale uitvoeringen daarvan,
5

Toelichting
ontwikkelde zich in de 15e en 16e eeuw tot
grootse proporties ontwikkelde, waarbij
er nauwelijks maat leek te staan op het
aantal verschillende stemmen. Tegelijkertijd
bleef de klaagzang een geliefd middel om
componisten en notabelen te eren.
Johannes Ockeghem viel na zijn dood zelf de
eer te beurt om bezongen te worden in het
prachtige Nymphes de bois van Josquin des
Prez. Ook een ander klaaglied dat aan Des Prez
is toegeschreven is een juweel van melodische
inventie en constructie. Het zevenstemmige
Proch dolor is een motet ter nagedachtenis aan
keizer Maximiliaan I. De drie middenstemmen
zingen een canon op basis van het begin van
Pie Jesu Domine uit de requiemmis en de twee
hoogste en twee laagste stemmen bezingen de
wens dat de keizer met alle egards in de hemel
ontvangen mag worden.
Arvo Pärt
Da pacem Domine / Stabat Mater
Het is niet zo gek om Arvo Pärt, verreweg de
bekendste componist uit Estland, een van
de erfgenamen van de ontwikkeling van de
meerstemmigheid in de middeleeuwen en
renaissance te noemen.
De kenmerkende tintinnabuli-stijl van de
componist is immers een persoonlijke
interpretatie van deze vroegste ontwikkelingen
in de westerse muziek. Pärt, een leerling van
Heino Eller, begon als een avant-gardist en
liet zich beïnvloeden door de werken van
onder anderen Sjostakovitsj, Stravinsky en de
twaalftoonstechniek van Schönberg. Naast
tegenstand van het Sovjetregime kreeg Pärt
ook te maken met persoonlijke onvrede. In de
late jaren 60 trok hij zich terug en bestudeerde
hij intens het gregoriaans, de muziek uit de
middeleeuwen en de meerstemmige werken uit
de renaissance.
Pärt hervond zijn weg met een ‘eenvoudige’,
spirituele muziek die hij tintinnabuli
noemde, muziek die gebruikmaakt van
simpele harmonieën die klinken als klokken
(tintinnabuli is Latijn voor klokjes). In 1976
schreef hij Für Alina, een pianowerk waarin
hij voor het eerst gebruik maakte van deze
nieuwe stijl. Al snel volgden zijn tot nu toe
bekendste werken: Fratres, Cantus In Memory
Of Benjamin Britten en Tabula Rasa, alle uit
1977. Daarnaast is het Stabat Mater uit 1985,
dat dit concert afsluit, een mooi voorbeeld
van de pure tintinnabuli-stijl. De meditatie
over de dood van Christus is hierdoor
een bijna statisch meditatief werk waarbij
glinsterende dissonanten af en toe voor een
prettige spanning zorgen. ‘De invloed van de
oude muziek is geen imitatie of oppervlakkig
plagiaat’, zei Paul Hillier al eens over de stijl
van Pärt. ‘En al helemaal geen verwerping
van de moderniteit, maar wel een hervonden
link met ons collectieve muzikale onbewuste.
Zo is dit zowel een stap vooruit als een stap
achteruit.’
Ook met Da pacem Domine, zijn beknopte
schreeuw om vrede uit 2004, bleef Pärt
zijn hervonden stijl trouw en refereerde
hij met verschillende technieken aan de
6

Toelichting
meerstemmigheid van weleer. De Estse
componist schreef het werk in opdracht
van Jordi Savall voor een vredesconcert
in Barcelona. Het werd een intense
klaagzang ter nagedachtenis aan de bijna
tweehonderd slachtoffers van de terroristische
bomaanslagen in Madrid op 11 maart 2004,
die een ravage aanrichtten in vier volle
forensentreinen. De 7e-eeuwse hymne Da
pacem Domine bracht Pärt een passende
tekst. Met zijn ‘lang aangehouden noten’ en
‘nauwelijks harmonische beweging’ werd het
volgens The New York Times een ‘hypnotisch’
werk dat ‘de luisteraar onverbiddelijk naar
binnen zuigt’ en doet reflecteren over geweld,
oorlog en vrede.
Martin Smolka
Maria je
De Tsjechische componist Martin Smolka
verrijkt de aloude meerstemmigheid op net
zo’n eigenzinnige wijze. Geïnspireerd door
de natuur maakt hij veelvuldig gebruik van
microtonen en omgevingsgeluiden die hij
vertaalt naar conventionele instrumenten.
Zo componeerde hij in 2020 ook Maria je,
een gebed ter ere van Maria, in opdracht
van Cappella Mariana. In 2023 bewerkte hij
het voor strijktrio en vijfstemmig koor. Het
resultaat is een soms vervreemdende muziek
met een aura van hervonden klanken uit de
middeleeuwen.
Paul Janssen
7

Liedteksten
Anoniem
Alle caeleste nec non (sequens)
Alle caeleste nec non et perenne luia
Dic paraphonista cum mera symphonia
Turba et canora palinodias canta
Nam omnis usia hanc Christi genetricem die
ista
Congaudet exortam per quam sibi sublatam
capit vitam
Davidica stirpe sata Davidis
ad sceptra est regenda
prole fecundata
Nec gravidata viscera sunt tamen
per ulla patris membra sed ex fide sola
Ab arce summa angelus
astat Maria inquit alma
Ave plena gratia sacra et benedicta feminas
inter omnes paritura Regem qui dira mortis
vincula
damnabit mira cum potentia suum plasma
solvens sponte sua
atque beata donans vitam
Fit mox puella verbis credula
et puerperam stupet
et castam natum gestans speciosum forma
regentem cuncta orbis regna
Haec est virgo non irrigata
sed dei gratia florigera
Haec est sola cunctorum hera
materna obscurans piacula
Velut rosa decorans spineta
Alleluia, hemels en eeuwig.
Zeg, cantor, zing, met de onvervalste harmonie,
trompet en welklinkende herhalingen.
Want elk wezen verheugt zich op deze dag
over de geboorte van de moeder van Christus,
door wiens geboorte allen het [eeuwige] leven
verwierven
dat eens was weggenomen.
Afkomstig uit het zaad van David,
heeft zij met Davids scepter geregeerd,
omdat zij een kind heeft verwekt.
Haar lichaam werd niet bevrucht
door een vader, maar alleen door het geloof.
De engel uit de hoogste burcht staat hier,
hij zegt: Lieve Maria, wees gegroet,
vol van heilige genade, en gezegend onder alle
vrouwen,
die zal baren de koning, die de wrede grenzen
van de dood
veroordeelde met zijn wonderbaarlijke macht,
door zijn gevormde [lichaam] vrijwillig op te
geven,
en het gezegende leven te schenken.
Weldra geloofde het meisje in het woord,
en zij was verbaasd moeder en kuis te zijn
en een prachtig kind te baren,
dat alle koninkrijken van de wereld regeert.
Dit is de maagd die niet bevrucht is:
door de genade van God draagt zij bloemen.
Dit is de enige dame van allen,
die de zonden van onze moeder [Eva] bedekt.
Zoals een roos een doornige heg siert,
8

Liedteksten
sic quod laedat nil habet Maria
Virgo Eva quod contulit
prima Christi sponsa effugat Maria
O virgo sola mater casta nostra crimina
Solve dans regna
quis beata regnant agmina
Potens enim cuncta ut mundi regina
et jura cum nato omnia decernis
in saecla et ultra subnixa es in gloria
Cherubim electa seraphim et agmina
nam juxta filium posita
sedes in dextera rutilat virtus lampas et socia
Nativitas unde gaudia nobis hodie affert
annua
Et resonat camoenis aula in laude tua virgo
Maria
Gaudet per climata orbis ecclesia dicens
alleluia
Quod et palatia caeli
clamant dindima usque dantia praeconia
zo heeft de Maagd Maria niets dat kwaad kan.
Wat Eva eerst opliep, heeft Maria,
de bruid van Christus, verdreven.
O enige Maagd, kuise Moeder, maak onze
zonden los.
Geef het koninkrijk,
[waarin] de gezegende scharen [van engelen]
regeren.
Want gij kunt alles doen als koningin van de
wereld,
en voor eeuwig oordeelt gij met de Zoon, en
zijt verder in heerlijkheid
dan de uitverkoren Cherubijnen en de
stralende drommen Serafijnen.
Want gij zijt geplaatst naast de Zoon,
zittend aan de rechterzijde, deugd, licht en
wijsheid.
Uw jaarlijkse geboorte brengt ons vandaag
vreugde,
En de Muzen zullen uw lof laten weerklinken, o
Maagd Maria.
Overal ter wereld zal de kerk zich verheugen,
zeggende: Alleluia.
Zo roepen de [hemelse] paleizen,
de lof zingend tot op de hoogste top.
9

Liedteksten
Magister Perotinus Magnus
Alleluia Pascha nostrum immolatus
Alleluia. Pascha nostrum immolatus est
Christus, alleluia.
Alleluia. Christus, ons Paaslam is geofferd,
alleluia.
Guillaume de Machaut
Ma fin est mon commencement
Ma fin est mon commencement
Et mon commencement ma fin
Est teneure vraiement
Ma fin est mon commencement.
Mes tiers chans trois fois seulement:
Se retrograde et einsi fin.
Ma fin est mon commencement
Et mon commencement ma fin.
Mijn einde is mijn begin
en mijn begin mijn einde.
Dit is werkelijk mijn teneur,
mijn einde is mijn begin.
Mijn derde regel drie keer slechts,
gaat terug op zichzelf en eindigt zo.
Mijn einde is mijn begin
en mijn begin mijn einde.
10

Liedteksten
Johannes Ockeghem
Mort, tu as navré de ton dart
Mort, tu as navré de ton dart
Le père de joieuseté
En desployant ton estendart
Sur Binchois, patron de bonté.
Rétoricque, se Dieu me gard,
Son serviteur a regretté.
Musique par piteux regard
Fait deul et noir a porté.
En sa jeunesse fut soudart
De honorable mondanité.
Puis a esleu la meilleure part,
Servant Dieu en humilité.
Son corps est plaint et lamenté
Qui gist sous lame.
Hélas plaise vous en pitié
Prier pour l’âme!
Pleurez, hommes de feaulté,
Faites reclame,
Vueillez vostre université
Prier pour l’âme!
Tant lui soit en crestienté
Son nom est fame
Qui détient grant voulanté.
Prier pour l’âme!
Miserere pie Jhesu Domine, dona ei requiem.
Quem in cruce redemisti precioso sanguine,
Pie Jhesu Domine, dona ei requiem.
Dood, met uw pijl hebt u hem geraakt,
de vader van de vrolijkheid
en uw grote vlag gespreid
over Binchois, het toonbeeld van goedheid.
De welsprekendheid, terwijl God over mij
waakt,
mist haar dienaar reeds.
De muziek klinkt treurig,
ze rouwt om hem en draagt zwart.
In zijn jeugd was hij soldaat,
werelds maar eerbaar.
Toen koos hij een nieuw en beter pad:
God in alle nederigheid dienen.
Wij treuren en weeklagen de man,
wiens lichaam nu in een graf rust.
Alstublieft, wees hem genadig
en bid voor zijn ziel.
Huil, trouwe mannen,
Voor hem die nu in een graf rust,
Ik hoop dat jullie allen
voor zijn ziel bidden.
En zo verwierf hij naam
in het christendom.
Iedereen van goede wil,
bid voor zijn ziel.
Heb genade, heilige Heer Jezus, gun hem
rust.
Hem die Gij verlost hebt aan het kruis met
Uw kostbaar bloed,
Heilige Heer Jezus, gun hem rust.
11

Liedteksten
Josquin des Prez (?)
Proch dolor
Proch dolor, amissum terris Germanica turba
Magnanimum regem defleat!
Ille jacet Atque ruit subito praeclarum,
Caesarum astrum
Vulnere non maior nunc dolor esse potest,
Fortia stelliferi pandantur lumina caeli
Excipiat magnum caelica turma virum.
Pie Jesu Domine, dona ei requiem. Amen.
Ach treurnis, moge de Duitse troep
die groothartige koning wegdragen, nu
verloren voor de aarde!
Hij ligt en plotseling is die wonderlijke ster
van de keizers gevallen
Nu kan er geen groter verdriet zijn dan deze
wond.
Laat de machtige lichten van de
sterrenhemel zich ontvouwen
Laat de hemelse gastheer die grote man
ontvangen.
Genadige Heer Jezus, schenk hem rust.
Amen.
Arvo Pärt
Da pacem, Domine
Da pacem, Domine, in diebus nostris,
quia non est alius
qui pugnet pro nobis
nisi tu Deus noster.
Geef vrede, Heer, in onze dagen,
want er is niemand anders
die voor ons ten strijde trekt
dan alleen Gij, onze God.
12

Liedteksten
Martin Smolka
Maria je
Maria je křišťál, Maria je samet,
Maria je modrojas, Maria je duna,
Maria je obzor, Maria je západ,
Maria je kapka krůpěj,
Maria je sníh v prosluněném ránu, bílé
jiskření,
Maria je důlek, drobný důlek pod patou
vodoměrky i nebe,
Alleluia
Maria je nádech, Maria je tón,
Maria je mír, Amen.
Maria is kristal, Maria is fluweel,
Maria is een blauwe lucht, Maria is een duin,
Maria is de horizon, Maria is het westen,
Maria is een druppel water,
Maria is sneeuw op een zonnige ochtend,
witte schitteringen,
Maria is een kleine holte onder de poot van
de schaatsenrijder* en onder de hemel,
Alleluia
Maria is de adem, Maria is de toon,
Maria is de vrede, Amen.
* langpotig insect dat op het water ‘loopt’
Met dank aan Paleis voor Schone Kunsten - Bozar,
Brussel voor bovenstaande vertalingen.
13

Liedteksten
Arvo Pärt
Stabat Mater
Stabat mater dolorosa
iuxta crucem lacrimosa,
dum pendebat filius.
Cuius animam gementem
contristatam et dolentem
pertransivit gladius.
O quam tristis et afflicta
fuit illa benedicta
Mater unigeniti
Quae maerebat et dolebat.
Et tremebat, cum videbat
nati poenas incliti.
Quis est homo qui non fleret,
Christi matrem si videret
in tanto supplicio?
Quis non posset contristari,
piam matrem contemplari
dolentem cum filio?
Pro peccatis suae gentis
vidit Iesum in tormentis
et flagellis subditum.
Vidit suum dulcem natum
moriendo desolatum
dum emisit spiritum.
Eia mater fons amoris,
me sentire vim doloris
fac ut tecum lugeam.
Fac ut ardeat cor meum
in amando Christum Deum,
ut sibi complaceam.
Naast het kruis, met wenende ogen,
stond de Moeder droefgebogen,
waar haar zoon te lijden hing.
Ach, hoe haar door ’t zuchtend harte,
medelijdend met zijn smarte,
’t zwaard van droefheid henenging.
O, hoe weende in pijn en rouwe,
die gebenedijde vrouwe,
Moeder van Gods enige Zoon.
Ach hoe treurde en hoe streed zij,
Ach wat moederangsten leed zij,
ziende hem ten spot en hoon.
Wie, die zonder mederouwen
Christus’ moeder kan aanschouwen
in zo wrede foltering?
Wie wil niet in droevig wenen
met Maria zich verenen,
lijdend met haar lieveling?
Voor de zonden van de zijnen
zag zij Jesus zo in pijnen
en door gesels wreed gewond.
Gans alleen zag zij hem lijden,
troosteloos de doodsstrijd strijden
in zijn laatste stervensstond.
Geef, o Moeder, bron van liefde,
dat ik voele wat U griefde,
dat ik met U medeklaag.
Dat mijn hart ontgloei van binnen,
in mijn Heer en God te minnen,
dat ik Hem alleen behaag.
14

Liedteksten
Sancta mater, istud agas,
crucifixi fige plagas
cordi meo valide.
Tui nati vulnerati
tam dignati pro me pati,
poenas mecum divide!
Fac me tecum pie flere,
crucifixo condolere,
donec ego vixero.
Iuxta crucem tecum stare
et me tibi sociare
in planctu desidero.
Virgo virginum praeclara,
mihi iam non sis amara,
fac me tecum plangere.
Fac ut portem Christi mortem,
passionis fac consortem
et plagas recolere.
Fac me plagis vulnerari,
cruce fac inebriari
et cruore filii.
Inflammatus et accensus,
per te virgo sim defensus
in die iudicii.
Fac me cruce custodiri,
morte Christi praemuniri,
confoveri gratia.
Quando corpus morietur
fac ut animae donetur
Paradisi gloria.
Amen.
Heilige Moeder, ach verhoor mij,
des gekruistes wonden boor mij
diep en krachtig in het hart.
’k Zie Uw Zoon bedekt met wonden
talloos om mijn vele zonden,
laat mij delen in Zijn smart.
Doe mij in liefde met U wenen
en met Jezus mij verenen
tot mijn stervensuur zal slaan.
Diep bedroefd kom ik U vragen
met U Jezus leed te dragen
en met U bij ’t kruis te staan.
Maagd der Maagden, uitverkoren,
wil mij in uw goedheid horen,
laat mij wenend bij U zijn.
Laat mij al de wrede plagen
en de dood van Christus dragen,
laat mij sterven zoals Hij.
Met Hem aan het kruis geklonken,
maak mij van de smarte dronken
om de liefde voor Uw Zoon.
Moge ik in ’t vuur niet branden,
neem o Maagd mijn zaak in handen
in het oordeel voor Gods troon.
Met Hem aan het kruis geklonken,
maak mij van de smarte dronken
om de liefde voor Uw Zoon.
Als mijn lichaam weg zal sterven,
doe mijn ziele dan verwerven
’t glorievolle Paradijs.
Amen.
Vertaling: Hélène Nolthenius
15

Biografieën
Componisten
Perotinus Magnus
(ca. 1160 – ca. 1230) is
met zijn voorganger en
waarschijnlijke leermeester
Leoninus de oudste bekende
Europese componist.
Hoewel hij doorgaans als
vertegenwoordiger van de
Notre Dameschool in Parijs
genoemd wordt, is niet zeker
of deze Fransman ooit in
dienst is geweest van de
Notre Dame. Wel zeker is
dat Perotinus een groot
vernieuwer was en wordt hij
beschouwd als de grondlegger
van de ars antiqua. In die
hoedanigheid combineerde
hij gregoriaanse melodieën
met meerstemmige structuren
en ritmische vondsten die
veel levendiger waren dan
de vroegste vormen van
meerstemmigheid.
16
Guillaume de Machaut
(ca 1300 - 1377) was kanunnik
aan de kapittels van Verdun,
Arras en Reims, maar maakte
vooral furore als dichter,
componist en grondlegger van
de middeleeuwse ars nova. Hij
werkte enige tijd als secretaris
van hertog Jan van Luxemburg,
de koning van onder andere
Bohemen, en verkeerde ook
in zijn latere leven vooral
in de hogere kringen. Zijn
muzikale verdiensten zijn
groot. Hij hervormde hij de
middeleeuwse zangkunst
en voegde er een vergaande
ritmische complexiteit aan
toe. Naast kerkmuziek – onder
andere de Messe de Nostre
Dame, de eerste overgeleverde
mis door één componist
geschreven – schreef hij
vooral wereldlijke liederen en
stond hij aan de basis van de
ontwikkeling van het Franse
chanson.
Johannes Ockeghem (ca.
1410 - 1497) was de grote man
van de vroege Franco-Vlaamse
school. Vanaf 1452 tot aan zijn
dood was hij verbonden aan
het Franse koningshuis en
diende hij zowel onder Karel
VII en VIII als Lodewijk XI. Zijn
missen, motetten en chansons
gelden als eerste grote
meesterwerken op het gebied
van de meerstemmigheid. Ook
schreef hij met de Missa pro
defunctis het eerste requiem
dat bewaard is gebleven.

Biografieën
Josquin des Prez (ca.
1450/55 - 1521) groeide uit tot
de centrale componist van
de derde generatie Franco-
Vlaamse componisten. Hij
diende aan de pauselijke
hofkapel in Rome, was
kapelmeester in Ferrara en
uiteindelijk kanunnik van de
Notre Dame. Bij zijn missen,
motetten en chansons is
ondanks een zeer uitgewerkte
meerstemmigheid en een
complexe structuur de tekst
altijd leidraad en daarom ook
verstaanbaar.
foto: Kaupo Kikkas
De Estse componist Arvo
Pärt (1935) verliet in 1980
Estland en vestigde zich
in het Westen. Sindsdien
groeide hij internationaal uit
tot de belangrijkste levende
componist van zijn vaderland.
Met zijn kenmerkende
tintinnabuli-stijl die hij in de
jaren zeventig ontwikkelde,
maakte hij school en werd
hij een voorbeeld voor
vele landgenoten. Na een
persoonlijke crisis verdiepte
hij zich in de muziek van de
middeleeuwen en renaissance.
Sinds hij Estland en de invloed
van de Sovjet-Unie achter zich
liet is religie een belangrijk
thema in de werken van Pärt.
De Tsjechische componist
Martin Smolka (1959) is een
zoon van de Tsjechische
muziekwetenschapper en
componist Jaroslav Smolka,
Hij studeerde compositie
aan de Academie voor
uitvoerende kunsten in Praag
en vervolgens privé bij Marek
Kopelent. In 1983 richtte
hij mede Ensemble Agon
op, een gezelschap dat een
belangrijke factor werd in de
Tsjechische avant-gardescene.
Smolka richtte zich vanaf
1988 voornamelijk op het
componeren wat leidde tot
internationaal veelvuldige
uitvoeringen van zijn werk.
Sinds 2003 doceert hij
compositie aan de Janáček
Academie in Brno.
17

Biografieën
Uitvoerenden
Cappella Mariana
Cappella Mariana,
opgericht in 2008, is een
van de weinige Tsjechische
ensembles dat zich toelegt
op de uitvoering van vocale
polyfonie, met name uit
de Italiaanse, Vlaamse en
Engelse renaissance en de
vroege barok.
Het ensemble wordt
geprezen om zijn
expressieve interpretaties
en aandacht voor de tekst.
De leden van Cappella
Mariana treden ook op
met ensembles als Bach
Collegium Japan, Collegium
Vocale Gent, Tiburtina
Ensemble, Collegium 1704
of Vox Luminis. Artistiek
leider van Cappella Mariana
is Vojtěch Semerád,
afgestudeerd aan de
Karelsuniversiteit in Praag
en aan het Conservatoire
national supérieur de
musique et de danse in
Parijs. Momenteel volgt hij
een postdoctorale studie aan
het pauselijk instituut Musica
Sacra in Rome, waar hij zich
18
richt op het gregoriaans en
renaissancepolyfonie. In het
Kruisridderklooster in Praag
organiseert Cappella Mariana
een eigen concertreeks.
Daarnaast geeft het
ensemble concerten op
belangrijke podia en festivals
in Tsjechië en Europa. De
discografie van Cappella
Mariana omvat vijf albums,
waarvan de laatste twee,
Johannes Tourout: Portrait
of an Imperial Cantor (2022)
en Philippus de Monte:
Madrigali Spirituali (2023)
verschenen op het Belgische
label Alamire Foundation
Editions.
foto: Petra Hajská

Biografieën
Goeyvaerts Strijktrio
Het Goeyvaerts Strijktrio
is in 1997 opgericht met
als doel uitsluitend 20een
21e-eeuws repertoire
uit te voeren. Het trio
ontleent zijn naam aan
de Belgische componist
Karel Goeyvaerts, die een
belangrijke rol speelde
bij de ontwikkelingen
binnen de Europese nieuwe
muziek.
Het ensemble speelt niet
alleen bestaand werk maar
verstrekt ook opdrachten
voor nieuwe strijktrio’s. De
opname die het trio maakte
van het Stabat Mater van
Arvo Pärt kreeg de Editor
Choice van Gramophone,
een ‘10’ in Luister, een Edison
en werd opgenomen in de
lijst van de 10 beste Arvo
Pärt-opnamen tot nu toe.
Het Goeyvaerts Strijktrio is
ensemble in residentie bij
het Koninklijk Museum voor
Schone Kunsten Antwerpen.
foto: Joost Joossen
19

Catalina Vicens
Organetto
De Chileense Catalina
Vicens studeerde piano aan
het Instituto de Música de
la Pontificia Universidad
Católica de Chile en
klavecimbel aan het Curtis
Institute of Music, aan de
Musikhochschule Freiburg
en aan de Schola Cantorum
Basiliensis, waar ze ook
middeleeuwse klavieren
studeerde.
Vicens geeft concerten
en maakt opnames als
lid van in oude muziek
gespecialiseerde ensembles
in Europa en Noord-Amerika.
Ook is ze actief op het gebied
van hedendaagse muziek.
In 2013 richtte Catalina
Vicens het ensemble Servir
Antico op. In 2021 werd zij
benoemd tot curator van
de klavierencollectie van
Tagliavini in Italië – een van
de grootste in Europa – en
tot artistiek directeur van
het Museo San Colombano in
Bologna. Catalina Vicens is
tevens docent klavecimbel en
onderzoek aan het Koninklijk
Conservatorium in Brussel.
20

Verwacht
Cantates van Alessandro
Scarlatti
Lucile Richardot + Philippe
Grisvard + college Jan Van
den Bossche
Serie Oude
Muziek
Vr 5 apr 2024
Grote Zaal
19.00 uur / College
20.15 uur / Concert
Een beetje componist anno 1700 waagde zich aan dé trend
van dat moment: de Italiaanse cantate. Maar weinigen
deden dat met zoveel brille als Alessandro Scarlatti.
Mezzosopraan Lucile Richardot heeft een stem uit
duizenden en is de heldin van Ensemble Correspondances.
Schouder aan schouder zet zij zich met klavecinist
Philippe Grisvard voor een drieluik dat de veelzijdigheid,
de onuitputtelijke fantasie en de poëtische inborst van
Scarlatti etaleert.
Alessandro Scarlatti, vader van de beroemde klavecinist en
componist Domenico Scarlatti, was in zijn tijd erg populair. Hij
kreeg opdrachten uit Rome, Venetië en Florence en was van
groot belang voor de Napolitaanse opera. Veel van zijn werk
is verloren gegaan, maar zijn naam is door de meer dan 600
cantates die hij schreef haast synoniem met de Italiaanse
cantate.
Lucile Richardot
foto: Marc Campa
Programma: Cantates van Alessandro Scarlatti
College ‘De Italiaanse cantate’
Jan Van den Bossche vertelt over de ontstaansgeschiedenis
en de eerste bloeiperiode van de cantate in het barokke
Rome, waar diverse rijke en machtige families elkaar
afwisselden op de Heilige Stoel en tegelijkertijd ook met
elkaar wedijverden op artistiek gebied.
i.s.m. Organisatie Oude Muziek
21

Verwacht
Februari
do 22 feb / 12.30 uur
Marigold Piano Quartet
Lunchconcert i.s.m. Nationaal
Muziekinstrumenten Fonds
do 22 feb / 20.15 uur
85 jaar Andriessen
I SOLISTI
vr 23 feb / 20.15 uur
Weinberg en Sjostakovitsj
Quatuor Danel, Virpi
Räisänen + Hannes Minnaar
za 24 feb / 19.00 uur
Sonic Acts
do 29 feb / 12.30 uur
English/American Song
Lunchconcert i.s.m.
Conservatorium van
Amsterdam
do 29 feb / 20.15 uur
Humanity and Nature
New European Ensemble
Maart
vr 1 mrt / 20.15 uur
Requiem Mozart en Kõrvits
Symfonieorkest Vlaanderen +
Ests Filharmonisch Kamerkoor
za 2 mrt / 20.15 uur
Ravel Remix
Para One x Alexandre
Tharaud
zo 3 mrt / 20.15 uur
Schumanns verhalen en
Schuberts Arpeggione
Kian Soltani + Martin James
Bartlett
do 7 mrt / 20.15 uur
A Dust in Time
Asko|Schönberg
do 7 mrt / 20.30 uur /
Bimhuis
Amsterdams Andalusisch
Orkest + Hind Ennaira
vr 8 mrt / 20.15 uur
But I like to sing ...
Carolyn Sampson +
Joseph Middleton
za 9 mrt / 14.15 uur
Carmen – The Hopelezz
Edition
IJ-Salon
SoundLAB Workshop
Maak je eigen muziek met de
wonderlijkste instrumenten.
Voor kinderen (7+) met
volwassenen in de Atriumzaal
om 13.00 uur op verschillende
zondagen. Kaartjes via
muziekgebouw.nl/soundlab
WannaSwing
Op de kade voor het
Muziekgebouw staat de
interactieve muziekinstallatie
WannaSwing van theatermaakster
Caecilia Thunissen
en scenograaf Jan Boiten. Acht
schommels sturen composities
aan van hedendaagse
componisten als Joey Roukens,
Mayke Nas en Rob Zuidam.
Zie voor meer informatie
muziekgebouw.nl/wannaswing
Huil van de Wolff
Elke 22e van de maand
klinkt om 20.00 uur het
geluidsmonument Huil van
de Wolff van Martijn Padding
ter herinnering aan oprichter
van het Muziekgebouw
Jan Wolff (1941 - 2012).
muziekgebouw. nl/
huilvandewolff
Geheimtips
Bijzondere concerten
die je niet mag missen.
muziekgebouw.nl/geheimtips
22

Foto: Erik van Gurp
Op de hoogte blijven?
Mis geen enkel concert en schrijf je
in voor onze nieuwsbrief! Scan de
QR-code of ga naar muziekgebouw.
nl/nieuwsbrief. Of volg ons via
Facebook, LinkedIn of Instagram.
4’33 grand café
Kom voor of na het concert eten
in 4’33 grand café. Reserveren:
020 788 2090 of 433grandcafe.nl.
Rondom het concert
- Na aanvang van het concert heb je
geen toegang meer tot de zaal.
- Zet je mobiele telefoon uit voor
aanvang van het concert.
- Het maken van beeld- of
geluidsopnamen in de zaal alleen
met schriftelijke toestemming.
- Algemene Bezoekersvoorwaarden
zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Bij de prijs inbegrepen
Reserveringskosten zijn bij de
kaartprijs inbegrepen.
Ook een drankje, tenzij anders
vermeld op je concertkaartje.
Word Vriend
Inkomsten uit kaartverkoop dekken
ten dele onze kosten.
Word vriend: met jouw steun
kunnen we concerten op het
hoogste niveau blijven organiseren.
Meer informatie:
muziekgebouw.nl/wordvriend
Dank!
Wij kunnen niet zonder de steun van
onze vaste subsidiënten en Vrienden
van het Muziekgebouw. Wij zijn hen
daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
druk & printservice
23