pdf - Etymologiebank

More documents

Recommendations

Info

— 37 — Dauw, van den Sanskr. wt. dhav = vloeien, stroomen ; het woord ziet dus op de vochtigheid. Deeg van den Germ. wt. dig= kneden; in't Got. bestond deigan = uit klei vormen en de Idg. wt. dhigh bet. bestrijken, besmeren. Deeg is dus het kneedsel, evenals de klei. Dijgen, dijen en ter deeg zijn hiermee niet verwant. Zie dijen, waartoe ook deesem behoort, en dicht. Deemoed, 't Eerste lid bet. oorspr. knecht, dienaar ; Got. thius (zie Dienaar) ; 't tweede lid moed bet. : gesteldheid van 't gemoed, gezindheid. Het woord w. d. z. : de gezindheid van den dienaar, m. a. w. : onderworpenheid. Het kwam door de kerktaal in gebruik, om vooral het schuldgevoel van den zondaar tegenover God uit te drukken. Deftig. In 't Angelsaksisch was 't w.w. dafan = passen, betamen ; 't Engelsche deft is fraai, geschikt, gepast. Vgl. Brandt: „Dit was een deftig gedicht". Verwant is 't 17 e eeuwsche ondieft = zeer aardig, lief, schoon ; on is bier dezelfde versterking als in van inzoet, indroog, enz. Delven van den Idg. wt. dhelbh = graven. (Vgl. 't Gr. delpha = varken, d.i. het gravende dier.) Een delf of delft is dus een gegraven water, evenals gracht van graven. Dempen, zie Damp. Denken is een caus. van dunken, dat oorspr.: schijnen, toeschijnen, voorkomen bet., vgl. : het dunkt mij goed. Denken (of: doen dunken) is dus : zich iets doen voorkomen, zich er een voorstelling van maken. Deugd van deugen, Os. dugan, van den Germ. wt. dug — nuttig, voordeelig, bevorderlijk zijn; misschien van den Idg. wt. dheugh = geluk. Vgl. 't Mnl. : ,,Wapene die hem doghen" = wapenen, die voor hem deugen = nuttig, gepast zijn. Deun (zangdeun) van 't Oudgerm. dun jan = dreunen, in bet. gewijzigd door het Lat. tonus = toon, zangtoon. Vgl. 't Mnl. : ,,D' erde duende onder die calcoene" = de aarde klonk, dreunde onder de paardenhoeven. Zie ook Donder. Deur, reeds in 't Skr. dur, dvâr, en in de Veda's dur. Bijna alle Idg. talen hebben een vrijwel gelijkluidend woord. De wt. is nog in 't Skr. bewaard als dhur = wat tegenhoudt. Dicht, evenals dik, verwant met dijen = ontwikkelen, uitzetten, op elkander dringen.
- 3» - Dichter (poëet) van 't Lat. dictare = spreken, opstellen, waarbij later kwam : verzinnen, fantaseeren. Diefstal is een dubbelvorm, immers stal komt van stelen en zegt 't zelfde als dief. 't Woord dief schijnt op heimelijk te duiden, in 't Got. althans was dief: thinbi en heimelijk: thüibja. 't Woord dief is alleen tot de Germ, talen beperkt; misschien is 't afgeleid van den Idg. wt. dup: ineengedoken zijn (om zich te verbergen). Dienen is gevormd van een woord, dat knecht bet. (Got. thius = knecht ; zie Deemoed) ; evenals bijv. heerscheu bet. heer zijn, zoo was dan dienen : knecht zijn. Diep van den Germ. wt. dup en den Idg. wt. dhub = diep zijn ; verwant is : doopen = in de diepte doen, evenals dompelen (de Voorgerm. wt. was : dhumb). Ook dop behoort hiertoe : het woord wijst op de diepte, de holte, evenals het Hgd. Topf een pot beteekent. Diets maken, van diet is volk (zie Duitsch) ; oorspr. : voor het volk verstaanbaar maken, dus onderwijzen, evenals wijs maken ; later kregen beide uitdrukkingen de bet. van : op de mouw spelden. Dijen; d ij gen, van den Germ. wt. think (de η is bij ons uitgevallen) : genoeg hebben, genoeg krijgen, wassen, ontwikkelen. Verwant is dicht, dik en ter dege. Dikwijls. Dik = talrijk, vaak (Mnl. dicke, vgl.: „Dat heb ic dicke wel verstaen") en wijl is tijd, de s is de bijwoordelijke. Volkstaal nog ,,duk". Ding (gericht) van 't Idg. tenkós = termijn; het \voord ziet dus oorspr. op den vastgestelden tijd, waarop de rechtszittingen werden gehouden ; later verkreeg het de bet. van de rechtszittingen zelf en ook van het verhandelde : een ding, een zaak. — Het werkw. dingen was dus „rechtspraak houden", en verder ook : „een verdrag of overeenkomst sluiten" (als 't ware voor 't ding, d. w. z. met rechtskracht), vandaar nog ons : bedingen. Voor dading, z. d. w. ; hiervan is verdedigen afgeleid, n.1. verdadingen, d.i. voor het gerecht iemands zaak bepleiten. Zie ook Dinsdag. Dinsdag is een navolging van 't Lat. Martis dies = dag van Mars (Fr. mardi\ Engelsch Tuesday). Mars werd n.1.
Page 2: KEUR VAN NEDERLANDSCHE WOORDAFLEIDI
Page 5 and 6: — 4 — wege konden blijven evena
Page 7 and 8: — 6 — het gewoond heeft, bleef
Page 9 and 10: __ 8 — aanvankelijk met spot werd
Page 11 and 12: ΙΟ — Ter Toelichting. Onze taal
Page 13 and 14: Α. Aa of Α, de naam van sommige r
Page 15 and 16: — 14 — Aarts- (voorvoegsel: aar
Page 17 and 18: — ιό — den wortel ak, die dri
Page 19 and 20: — 18 Antwoord ; hier bet. ant (ev
Page 21 and 22: (dat op den spijker neerkomt), het
Page 23 and 24: 22 geweest te zijn. De η behoort v
Page 25 and 26: — 24 — Vondel nog: „God, die
Page 27 and 28: 20 — voor het gevecht in gereedhe
Page 29 and 30: Beweren van waar ----- overeenkomst
Page 31 and 32: — 30 — hun runen (letterschrift
Page 33 and 34: model in klei, op papier, enz. om e
Page 35 and 36: — 34 — vonden (± 1300), dat de
Page 37: 36 - D. Daalder, letterlijk : gulde
Page 41 and 42: — 40 — Dol (dwaas, onzinnig) va
Page 43 and 44: — 42 de diepte begeven : misschie
Page 45 and 46: 44 — dan wel een verkorting zijn
Page 47 and 48: — φ vat met één draaghengsel ;
Page 49 and 50: - 48 - Novgorod; Got. garda = stal,
Page 51 and 52: SO — vertrouwen. Zoo schrijft Von
Page 53 and 54: — 52 — betrekking tot de faam ;
Page 55 and 56: — 54 Gezag van zeggen (als getal
Page 57 and 58: 56 - Gort is de metath. van grut, a
Page 59 and 60: — 58 compar. in: „Wel Angeniet,
Page 61 and 62: óo want met 't Oudgall. dusius = d
Page 63 and 64: — 62 achter). Zoo had men in 't M
Page 65 and 66: 64 Ieder. Dit woord bevat in zijn e
Page 67 and 68: 66 — vaardig, passend, van jus =
Page 69 and 70: — 68 — Kapel (kerkje), Lat. cap
Page 71 and 72: _ ;o — Ketter, van 't Gr. katharo
Page 73 and 74: — 72 — tot den clerus behoort,
Page 75 and 76: — 74 — (eig. een pleonasme) en
Page 77 and 78: 76 - ontwikkelde zich vermoedelijk
Page 79 and 80: - 7$ - als licht, ζ. d. w. ; verko
Page 81 and 82: _ 8ο — scheide ick onver leemt t
Page 83 and 84: — 82 — zijn. Hieruit ontwikkeld
Page 85 and 86: — 84 Loos, in de bet. van sluw, z
Page 87 and 88: — 86 — vgl. voormaals, toenmaal
Page 89 and 90:
_.__ 8 S — die zulk een opening d
Page 91 and 92:
— go — Mededoogen = mede-lijden
Page 93 and 94:
— 92 - Mannus (zie Man), den stam
Page 95 and 96:
94 Mist, van den lag. wt. migh = re
Page 97 and 98:
ç6 Romeinen overgenomen ; Lat. mus
Page 99 and 100:
98 - Naam (Os. namo) ; het Idg. woo
Page 101 and 102:
IOO — nood = gedwongen. „Ik doe
Page 103 and 104:
I02 stad van den wijnhandel) hogs h
Page 105 and 106:
— 104 een ongure morsebel ; en va
Page 107 and 108:
ιο6 - deren bet., van den Idg. wt
Page 109 and 110:
ιο8 met dranken ophemelen"; fig.
Page 111 and 112:
— Ι ί Ο een geestelijke : van
Page 113 and 114:
Pauze, van 't Fr. pause, van 't Gr.
Page 115 and 116:
E 14 Pleisteren staat voor 't Mnl.
Page 117 and 118:
- ι: 16 — vgl. ook nog prent: in
Page 119 and 120:
~- ιι8 — Ramen (de kosten ramen
Page 121 and 122:
— I20 — recht omhooggaan. Reis
Page 123 and 124:
—. { 2 2 Rivier, van 't Fr. rivi
Page 125 and 126:
124 man) wil gaan ruyteu, roven en
Page 127 and 128:
126 een denom. van een z.nw. dat in
Page 129 and 130:
128 — Idg. wt. sker stuksnijden,
Page 131 and 132:
l 3° Schijnen, denom. van schijn,
Page 133 and 134:
132 schoot (touw) vieren. Schootgaa
Page 135 and 136:
» .34 — datums gevierd worden, a
Page 137 and 138:
τ 3
Page 139 and 140:
_ ι38 — Slap, van den Germ. wt.
Page 141 and 142:
— Î4-0 — buigend gaan (denk aa
Page 143 and 144:
- 1-4-3 Smet, van smijten: wat gesm
Page 145 and 146:
144 — Sommige, afl. van 't Mnl. s
Page 147 and 148:
146 Spijt, van 't O fr. de spit (th
Page 149 and 150:
— ι48 — Staaf, staf, verwant m
Page 151 and 152:
150 — Standaard van 't It. stenda
Page 153 and 154:
Stoep, van den Germ. wt. stap — g
Page 155 and 156:
154 Stroopen bet. eig. trekken: ,,d
Page 157 and 158:
— 156 tare, frequ. van taxare —
Page 159 and 160:
— r58 — ,,Gelijck der Sonne sch
Page 161 and 162:
16ο - = Oud-Trecht, van 't Lat. Ul
Page 163 and 164:
162 Tulp, van 't Fr. tulipe, verkor
Page 165 and 166:
IÓ4 des levens", is een afl. van v
Page 167 and 168:
166 — ι Mei al op 30 April 's av
Page 169 and 170:
— 168 Verdwijnen, van 't Mni. div
Page 171 and 172:
— 170 Men leidt dit af van den Id
Page 173 and 174:
— 172 Vesper, van 't Lat. vesper
Page 175 and 176:
174 — vlot (= drijft) vrouwe Julo
Page 177 and 178:
— ij6 Vork, van 't Lat. furca = g
Page 179 and 180:
- 178 — Vroom, een afl. van voor
Page 181 and 182:
18ο — Wagen (voertuig), van den
Page 183 and 184:
— I82 — eveneens als loon, maar
Page 185 and 186:
— 184 — Welk? Os. whi-lik, waar
Page 187 and 188:
— ι86 — Wijken, van den Germ.
Page 189 and 190:
ι88 — Wonde, van den vermoedelij
Page 191 and 192:
— ΙΟ/Ο — Ζ. Zaad van zaaien
Page 193 and 194:
— 10,2 dus : zonder zorg, n.1. vo
Page 195 and 196:
— 194 — evenals zonder li η g
Page 197:
— 196 draaien, zie Zwijm. Vgl. :
show all

pdf - Etymologiebank

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?