Retour Nr.2-2007.pdf - Wecycle

Het MAgAzine OVer reCYCling VAn elektrisCHe AppArAten
willeM CAnneMAn
“VrOM is
teVreDen
OVer Ons”
OAVM en DeelneMerszAken
Wederzijdse afhankelijkheid
VerbeterDe website
NVMP gaat mee met de tijd
JerOen De rOOs en
MArtiJn MuiJser
Twee voorzitters, één gedachte
CAMpAgnetiJD in geMeenten!
Nieuwe aanpak inzamelactiviteiten
JAArgAng 3
Juli 2007

2
retOurtJe zAnen inHOuD
Voor uw informatie…
Informatie en communicatie staan centraal in deze Retour. Voor het welzijn van organisaties en samenwerkingsverbanden
is een goede communicatie cruciaal, dat moge duidelijk zijn. Dat blijkt ook uit ons
praktijkverhaal over de synergie tussen de afdeling Deelnemerszaken van de NVMP en het Onafhankelijk
Administratiekantoor Verwijdering Metalektroproducten. Twee losstaande administratieve systemen, die toch
op cruciale momenten met elkaar moeten kunnen samenwerken. Dat samenspel is belangrijk en daarvan
getuigen ook beide verantwoordelijke functionarissen die in het verhaal aan het woord komen. Het is bovendien
een mooi voorbeeld van hoe een organisatie buíten de NVMP gebruikmaakt van de kennis bínnen de
NVMP, zonder dat zij daardoor haar onafhankelijkheid verliest.
Wie zijn achterban wil informeren, ontkomt bijna niet aan een goede internetsite. Maar een site dient meer
doelen. Na enige tijd van experimenteren heeft de NVMP sinds kort de juiste internettoon gevonden. Behalve
informatief is onze site ook een referentiepunt geworden voor partijen die niet direct aan het systeem verbonden
zijn. Dat merk je vooral aan het grote aantal bezoekers van de site, met name als er nieuws is rond de
NVMP of rond één van de bij de NVMP aangesloten productstichtingen. Daaruit blijkt dat zo´n site meer dan
alleen een informatiefunctie heeft voor deelnemers.
Informatief is ook het rapport ‘Neveneffecten producentenverantwoordelijkheid in het afvalstoffenbeleid’ van
het Ministerie van VROM. In ons nieuwsinterview stelt NVMP-voorzitter Willem Canneman terecht dat het
rapport een bevestiging is voor het beleid van de Stichting NVMP. Opnieuw een bewijs voor het feit dat de
verwijderingsbijdrage een nuttig en effectief instrument is om milieuwinst mee te boeken!
Over de communicatie met Martijn Muijser, voormalig directeur van Stichting Witgoed, alle lof. Martijn
Muijser is een van de mannen van het eerste uur geweest, die de Stichting heeft helpen oprichten en een
belangrijke bijdrage heeft geleverd aan de totstandkoming van de NVMP. Onze dank gaat uit naar zijn verdiensten,
kritische inbreng en tegelijk hebben we er het volste vertrouwen in dat onze samenwerking met zijn
opvolger Jeroen de Roos (VLEHAN) even prettig en inspirerend zal zijn. Aan Jeroens kennis van de branche
zal het in elk geval niet liggen!
Deze en andere onderwerpen maken deze Retour weer tot een afwisselend en, last but not least, informatief
nummer. Ik wens u veel wijsheid toe!
JAN ZANEN
Directeur Stichting NVMP
8
14
20
COlOfOn
Retour is het kwartaalmagazine van Stichting Nederlandse
Verwijdering Metalektro Producten (NVMP) voor producenten,
leveranciers, detaillisten en andere betrokkenen bij de
inzameling en recycling van elektrische apparaten. Extra
exemplaren zijn op aanvraag gratis verkrijgbaar.
Gedrukt op milieuvriendelijk papier.
REDACTIE
Jan Zanen, Carla Bakker-Mattheyer
en Jacqueline Reinders
EINDREDACTIE
Carla Bakker-Mattheyer
REDACTIEADRES
Stichting NVMP, Postbus 190,
2700 AD Zoetermeer, jre@fme.nl,
(079) 353 13 10
INTERNETADRESSEN
www.nvmp.nl
www.lightrec.nl
www.scholenrecyclen.nl
www.indetas.nl
www.bea-indicator.nl
TEkST EN voRmgEvINg
Hansnel Communicatie, Utrecht
FoTogRAFIE
Voermans van Bree Fotografie, Arnhem
STRIp
Stephan Timmers, Oegstgeest
opLAgE
22.500 exemplaren
Op de cover: Willem Canneman, voorzitter Stichting NVMP
gesprek VAn De DAg
Willem Canneman geeft een toelichting op het onlangs gepubliceerde rapport
‘Neveneffecten producentenverantwoordelijkheid in het afvalstoffenbeleid’
blOnDie unpluggeD
Rondedans om gebruikte grondstoffen
prAktiJk
Hoe werken de afdeling Deelnemerszaken van de NVMP en het Onafhankelijk
4
Administratiekantoor Verwijdering Metalektroproducten (OAVM) samen?
retrOspeCtief
De website van de NVMP is verbeterd. Een reis naar een multifunctionele communicatietool
DubbelinterView
Founding Father Martijn Muijser gaat met pensioen. Jeroen de Roos volgt hem op
als directeur van de VLEHAN en als voorzitter van de Stichting Witgoed
resultAten
De inzamelcijfers tot en met april 2007 vergeleken met die van vorig jaar
kOrt nieuws
Met onder meer nieuws over onderzoeksresultaten van de VROM-Inspectie,
de richtlijn over grensoverschrijdend afval en de laatste SLA van de NVMP
ACHter De sCHerMen
Nieuwe campagne benadrukt de gezamenlijke maatschappelijke verantwoordelijkheid
producenten en importeurs, gemeenten, detaillisten en consumenten
prODuCtenOVerziCHt
Alle actuele verwijderingsbijdragen
CAnneMAn DOet Het liCHt uit
‘Meet & greet’ met onze nieuwe milieuminister Jacqueline Cramer
De AppArAtsikJes
WEEE-verwarring. Ben ik in beeld?
Retour nr.2 juli 2007 Retour nr.2 juli 2007
4
7
8
11
14
18
18
20
2
27
28

4
“Uiteindelijk
gaat het om
het milieu”
GeSPreK Van De DaG
VrOM OVer effeCten prODuCentenVerAntwOOrDeliJkHeiD
een wApen
in De striJD
Dat de producentenverantwoordelijkheid en ver­
wijderingsbijdrage nuttige uitvindingen zijn, wordt
duidelijk in het onlangs gepubliceerde rapport
‘neveneffecten producentenverantwoordelijkheid
in het afvalstoffenbeleid’. Het ministerie van
Volkshuisvesting, ruimtelijke ordening en milieu
(Vrom) is tevreden over het systeem van door
producenten georganiseerde inzameling en recycling
van afgedankte elektrische apparaten. nVmP­
voorzitter willem Canneman is gepast trots.
“De minister heeft me persoonlijk gezegd dat we
heel goed bezig zijn.”
In een in april gepubliceerd rapport stelt de minister van
VROM dat de verschillende productstichtingen succesvol meehelpen
aan efficiënt afvalbeheer. De organisaties die verenigd
zijn binnen de NVMP voldoen aan alle eisen die de minister
stelt. Ook de NMa ziet geen reden tot zorg: de economische
positie van het NVMP-systeem is vele malen getoetst en
goedgekeurd. Willem Canneman is met recht ‘fier’, zoals ze
in België zo mooi zeggen. Het liefst zou hij het goede nieuws
delen met heel Nederland, maar helaas “Positief nieuws is
eigenlijk geen nieuws”.
Het goede nieuws begint al bij de titel van het rapport.
Canneman: “Die luidt ‘Neveneffecten producentenverantwoordelijkheid
in het afvalstoffenbeleid’. Het betekent dat de producentenverantwoordelijkheid
zélf niet meer ter discussie staat,
en dat is wat mij betreft terecht. Het bedrijfsleven is heel goed
in staat zijn verantwoordelijkheid te nemen en zaken beter en
efficiënter aan te pakken dan de overheid. Dat er voornamelijk
positieve effecten van het systeem van producentenverantwoordelijkheid
zijn, betekent dat die overheid dat nu ook zelf erkent.”
BuRgERpANEL
Voor het rapport raadpleegde het Ministerie van VROM een
burgerpanel over het nut van de producentenverantwoordelijkheid
en de verwijderingsbijdrage. Het panel bleek de door
producenten georganiseerde inzameling van elektronische
apparaten toe te juichen. Vooral over de zichtbaarheid van de
verwijderingsbijdrage op de factuur was men te spreken. Het
zou bijdragen aan de bewustwording van de consument, aldus
de leden van het panel. “Wij hebben altijd al consumenten
geraadpleegd”, merkt Canneman op. “Toen we acht jaar geleden
begonnen met het systeem van inzameling en recycling
deden we een nulmeting. In de loop van de tijd bleek dat
steeds meer consumenten zich bewust waren van het bestaan
van de verwijderingsbijdrage. En van het nut ervan.” In 2011
vervalt waarschijnlijk de mogelijkheid om de verwijderingsbijdrage
zichtbaar te maken. De kosten voor inzameling en recycling
worden vanaf dat moment opgenomen in de kostprijs
Retour nr.2 juli 2007 Retour nr.2 juli 2007

van producten. Canneman is het niet eens met die beslissing.
Velen vinden met hem dat de verwijderingsbijdrage in de huidige
vorm behouden moet blijven. “Ik denk dat dit rapport kan
bijdragen aan het besef dat de verwijderingsbijdrage zichtbaar
moet blijven voor consumenten. De bewustwording van de
consument is een essentieel gegeven dat gemakshalve regelmatig
over het hoofd wordt gezien. Gelukkig gaan er in Brussel
al steeds meer stemmen op dat de verwijderingsbijdrage zo
moet blijven als hij is.”
oNBEDoELDE NEvENEFFECTEN
Punt van kritiek van minister Jacqueline Cramer in het rapport
is de financiering van het systeem. De transparantie van de
financiering laat volgens VROM te wensen over en de fondsvorming
zou in een paar gevallen buitenproportioneel zijn.
Canneman: “We hebben elk jaar opnieuw al onze cijfers aangeleverd
zodra het ministerie daar om vroeg. En we zijn het jaren
geleden al eens geworden over een berekeningswijze waarmee
ook na 2011 alle afgedankte apparaten gerecycled kunnen
worden. Er is een pensioenvoorziening ontstaan waarmee het
systeem tot 2020 veilig is. De minister heeft zich akkoord verklaard
met die regeling.”
Canneman benadrukt dat het niet makkelijk is de hoogte van
de voorzieningen te bepalen. “Het gaat om de zekerheidstelling
op lange termijn. Want wat nu wordt verkocht, komt
gemiddeld pas over vijftien jaar terug. En dan moeten we ook
nog zorgen voor de afgedankte apparaten waarvan geen producent
of importeur meer bestaat. Daarom is de stelling dat de
verwijderingsbijdrage spoedig kan worden afgeschaft en in de
aankoopprijs kan worden verborgen te voorbarig.”
ouDE hoBBy vAN DE mINISTER
De nieuwe minister van VROM is goed op de hoogte van
de werking van het inzamel- en recyclingsysteem, zo heeft
Canneman gemerkt. ‘Het is een oude hobby van me’, vertrouwde
ze hem toe. “De minister werkte tijdens het opzetten
van het systeem, nu negen jaar geleden, bij Philips. Ze zei naar
aanleiding van het rapport dat we goed bezig zijn. Het is een
compliment voor het werk van de NVMP. En het geeft vertrouwen
in de toekomst. Overigens is er geen volmaakte wetgeving
op het gebied van onze producten. Er wordt als je niet oppast
in feite een premie gegeven op het zo min mogelijk inzamelen.
Als je weinig inzamelt, heb je weinig geld nodig. Dat is een
verkeerde redenatie. De wetgeving moet juist geconcentreerd
zijn op zoveel mogelijk inzamelen en zo min mogelijk laten
wegstromen! Dat is én blijft de doelstelling.”
EuRopEES pRoBLEEm
“Een effect waar VROM nauwelijks aandacht aan besteedt in
het rapport, maar dat voor mij als voorzitter juist héél zwaar
weegt, is de export van afgedankte elektrische en elektronische
apparaten”, vervolgt Canneman. “Uit proefnemingen in
de Rotterdamse haven door de VROM-Inspectie is gebleken
dat er containers met afval naar Sjanghai verscheept worden,
veelal onder het mom van ‘gebruikte’ apparatuur. In het rapport
wordt dit reguliere handel genoemd, en de effecten ervan
worden niet als ongewenst beschouwd. Maar het onderscheid
tussen tweedehands producten en afval is een hele lastige.
Het betekent dat je elk apparaat zou moeten testen of het
nog werkt. De minister stelt dat we niks aan het probleem
van lekstromen kunnen doen en heeft het onderwerp laten
liggen. Maar wat mij betreft krijgt een groot aantal apparaten
– zeker die met voor het milieu gevaarlijke onderdelen – een
exportverbod. VROM mag daar best eens naar kijken. Het is
in feite een Europees probleem, zowel qua wetgeving als qua
Met de discussies over lekstromen van waardevolle materialen
voel ik mezelf heel erg rijk. Als ik zo eens om me heen kijk, zit
ik op een goudmijn. Wasautomaat, droogautomaat, vaatwasser,
magnetron, gereedschap, computer, tv’s, koelkasten, radiatoren,
telefoons, etc. Zou de inboedelverzekering daarmee ook rekening
houden? Toch eens navragen. Als een van die apparaten gestolen
wordt, dan loopt het wel op. Want niet alleen de nieuwwaarde,
maar ook de opbrengstwaarde is belangrijk.
Chinese schroothandelaren proberen (illegaal) zoveel mogelijk
afgedankte apparatuur te importeren. Alternatieve grondstoffen
voor de productie van nieuwe dingen voor tig miljoen Chinezen.
Sommige multinationals zetten een eigen inzamelsysteem op,
“Zo min mogelijk afval
laten wegstromen is én blijft
onze doelstelling”
herkomst van de apparaten. Wat er in Rotterdam verscheept
wordt is écht niet alleen afkomstig van Nederlandse bodem.”
Dit probleem moet bij voorkeur bij de bron aangepakt worden,
vindt de voorzitter. “Als de apparaten in de Rotterdamse haven
liggen, is het eigenlijk al te laat. We moeten dit probleem
oplossen. Het moet duidelijk worden wat wel en wat niet verhandeld
mag worden. En de regelgeving moet Europees vastgesteld
worden.”
Canneman is constant bezig om het Nederlandse inzamel- en
recyclingsysteem ook in Brussel aan de man te brengen. Hij
moet andere Europese landen overtuigen van het belang en
het nut van producentenverantwoordelijkheid en een zichtbare
verwijderingsbijdrage. “Dit rapport is een krachtig wapen in die
strijd. Vooral het exportprobleem ligt me zwaar op de maag.
Ik probeer de ambtenaren van de Europese Commissie duidelijk
te maken hoe het eigenlijk zou moeten. En wie weet gaat
het nog eens lukken. Hoewel we er weinig aan kunnen doen,
voelen we ons toch best een beetje verantwoordelijk. Want uiteindelijk
gaat het om het milieu. Als iedereen zich daar maar
bewust van is!”
unpluggeD
puur om aan grondstoffen te kunnen komen. De toekomst is
dichtbij. Nog even en producenten gaan betalen om het oude
apparaat terug te krijgen vanwege de grondstoffen, in plaats
van het milieu. Of doen ze dat nu al? Ik ben benieuwd hoe
deze multinationals omgaan met lekstromen van hun apparaten.
Want er zijn genoeg kapers op de kust die hierin lucratieve
handel zien.
Sciencefictionachtige toestanden in een rondedans om
gebruikte grondstoffen. De reden van conflicten in de toekomst.
Wat nou milieu?
BLoNDIE
CoLumn
H o e z o S C i e n C e f i C t i o n ?
Retour nr.2 juli 2007 Retour nr.2 juli 2007
7

8
tineke VAn Der gOOt (DeelneMerszAken nVMp) en
DeliA giesselbACH (MAnAger OAVM)
“ Het OAVM fungeert
Als een blACk bOx”
Tineke van der Goot en Delia Giesselbach
Hoe werkt de synergie tussen de afdeling Deelnemerszaken van de nVmP en het onafhankelijk
administratiekantoor Verwijdering metalektroproducten (oaVm). Het oaVm is een aparte uitvoerder die
garandeert dat er geen commerciële marktgegevens bij derden terechtkomen. tineke van der Goot en Delia
Giesselbach vertellen uitgebreid over de tweemaandelijkse opgave, sleutelproducten en freeriders.
Het staat producenten en importeurs van elektrische en
elektronische apparatuur vrij om zich aan te sluiten bij
een collectief systeem als de NVMP. Aansluiting geschiedt
volgens een zogeheten deelnemersovereenkomst. De
NVMP zorgt niet alleen voor de inzameling, het transport
en de milieuvriendelijke verwerking, maar verzorgt ook
de registratie, de rapportages en de garantieverplichting
van de productstichting richting de overheid. De afdeling
Deelnemerszaken en het OAVM werken intensief samen
als het gaat om registraties en rapportages.
Wat kunnen jullie vertellen over jullie samenwerking in het proces?
Tineke van der Goot (Deelnemerszaken NVMP): “Het proces
begint bij mij, ik ben verantwoordelijk voor het registreren
van de deelnemers en de producten die zij op de Nederlandse
markt afzetten. De tweemaandelijkse periodieke opgaven
worden alleen verstuurd naar deelnemers die ‘sleutelproducten’
op de markt brengen. Dat zijn producten waarover een verwijderingsbijdrage
geheven wordt. Elke twee maanden wordt een
lijst met deelnemers die sleutelproducten voeren gegenereerd
ten behoeve van het OAVM. Aan de hand hiervan worden door
het OAVM de opgavenlijsten verstuurd.”
Delia Giesselbach (manager OAVM): “Het OAVM wordt door
twee mensen gevoerd; naast mij is er een medewerker voor de
administratieve verwerking. Aan de hand van het bestand van
Deelnemerszaken versturen wij de opgavenformulieren naar de
verschillende deelnemers. Er zijn zes deelnemersgroepen:
Stichting Witgoed, Bruingoed, Verwijdering Elektrische
Gereedschappen, Verwerking Centrale Ventilatoren, Metalektro
Recycling en LightRec Nederland. Totaal worden tussen de 900
en 1.000 formulieren per periode verstuurd. Dat gebeurt binnen
drie dagen na aanlevering van het bestand. Deelnemers
hebben dan nog veertien dagen de tijd om hun respons terug
te sturen. Het OAVM houdt in de gaten of deelnemers reageren.
Als na dertig dagen niets is ontvangen, versturen we een
herinneringsbrief. In deze situatie wordt Deelnemerszaken nog
niet ingelicht. Deelnemers krijgen nogmaals veertien dagen
de tijd om hun opgave te doen. Daarna gaat er een derde brief
uit, een in gebreke stelling. En daarvan maken we melding
aan Deelnemerszaken. Inmiddels zitten we dan al twee weken
PraKtijK
voor het versturen van de volgende tweemaandelijkse opgave.
Deelnemerszaken heeft dan nog twee weken de tijd om contact
op te nemen met deelnemers om te vragen waarom ze niet
aan hun verplichting voldoen.”
Van der Goot: “Er zijn ook deelnemers die een product op de
Nederlandse markt brengen dat wel onder de wetgeving valt,
maar waarover geen verwijderingsbijdrage wordt geheven.
Deze krijgen één keer per jaar een opgavenbrief, dat is de
VROM-opgave. Een krultang is bijvoorbeeld zo’n product.
Een consument betaalt bij aankoop geen verwijderingsbijdrage.
De recycling van dit soort apparaten wordt gefinancierd met
de opbrengsten van de verwijderingsbijdragen die worden
geheven over andere kleine huishoudelijke producten.”
Wat moeten deelnemers invullen op het opgavenformulier?
Giesselbach: “Algemeen kun je zeggen dat de omzet over een
periode van 2 maanden van producten waarover een verwijderingsbijdrage
wordt geheven, moet worden ingevuld. De
precieze gegevens zijn afhankelijk van de desbetreffende
Stichting. Het gaat om één of twee A4-tjes waarop 21 vakjes
staan. Hierin moeten de aantalen die zijn afgezet komen te
staan. Als een bedrijf met een goed financieel pakket en een
goede voorraadadministratie werkt, zijn deze cijfers gemakkelijk
boven water te halen. De cijfers worden bij het OAVM verwerkt,
we hebben onze eigen automatisering geoptimaliseerd
om dat zo efficiënt mogelijk te kunnen doen.”
Van der Goot: “In principe is de afdeling Deelnemerszaken verantwoordelijk
voor de documenten. Het OAVM voert alleen
onze opdracht uit. Belangrijk om te weten is bovendien dat het
OAVM fungeert als een Black Box. Zij rapporteert alleen de
afgezette aantallen op productcategorieniveau. Er worden
geen unieke gegevens verstrekt aan de NVMP.”
Wat is daarvan de reden?
Giesselbach: “Daarvoor moeten we even een stukje terug in
de tijd. De verwijderingsbijdrage is er om ervoor te zorgen
dat afgedankte producten goed gerecycled kunnen worden.
Degene die het product als eerste op de Nederlandse markt
brengt, is verantwoordelijk voor de inzameling en verwerking
van dat product. De NVMP is opgericht om ervoor te zorgen
Retour nr.2 juli 2007 Retour nr.2 juli 2007

dat de wettelijke verplichting van de producenten en importeurs
uitgevoerd kan worden, collectief voor alle producenten
en importeurs. Destijds hebben producenten en importeurs
direct duidelijk gezegd: ‘We willen best onze krachten bundelen,
maar we willen niet dat onze afzetgegevens bij elkaar
bekend zijn’.”
Van der Goot: “Het OAVM is de enige instantie die inzicht
heeft in de gegevens. Zelfs de productstichtingen mogen
niet zien wat de omzetten zijn per bedrijf. Wij zien alleen het
totaalplaatje, per productcategorie.”
Wat gebeurt er met de cijfers?
Giesselbach: “Als een producent of importeur producten op
de Nederlandse markt brengt en dit aan ons opgeeft, sturen
wij een verkoopnota die binnen dertig dagen betaald moet
worden. De totaalcijfers worden aan de betreffende productstichting
gegeven. Per productstichting wordt gerapporteerd
wat de inkomsten aan verwijderingsbijdragen zijn.”
Van der Goot: “Het afgedragen geld gaat in de pot van de desbetreffende
productstichting die wordt beheerd door de NVMP.
Op het moment dat iemand bijvoorbeeld een oude koelkast
inlevert die gerecycled moet worden, wordt dat betaald uit de
Groot Witgoed pot.”
Doen deelnemers netjes wat er van hen gevraagd wordt?
Giesselbach: “Het proces loopt nu beter dan voorgaande jaren.
Er is ooit begonnen met twee productstichtingen, Witgoed en
Bruingoed. Dat was in 1999, destijds waren alleen die producten
verwijderingsbijdrageplichtig. Na 2000 zijn er vier productstichtingen
bijgekomen. Dat betekende een hele groep nieuwe
deelnemers die niet precies wisten wat er van hen verwacht
werd. Dat veroorzaakte de nodige opstartproblemen.
Sommige deelnemers betalen zodra ze de factuur hebben
ontvangen. Er zijn er ook die wachten op de eerste aanmaning.
Dat is de afgelopen anderhalf jaar verbeterd. Je ziet dat deelnemers
op alle fronten meer in het gareel komen.”
Van der Goot: “De laatste anderhalf jaar loopt het proces goed.
We hebben veel gecommuniceerd naar deelnemers en je ziet
dat het scheppen van duidelijkheid zijn vruchten afwerpt. Ook
onderling communiceren we veel. We hebben elke dag wel
even contact om elkaar op de hoogte te houden van de stand
van zaken en de ontwikkelingen omtrent deelnemers.”
“Er is sprake
van wederzijdse
afhankelijkheid”
Giesselbach: “Er is sprake van wederzijdse afhankelijkheid.
Voor het versturen van de formulieren is het OAVM afhankelijk
van de bestanden en de accuratesse van de database van
Deelnemerszaken. Veel deelnemers geven bijvoorbeeld adreswijzigingen
door aan het OAVM. Die moet op haar beurt dit
soort informatie goed terugkoppelen naar Deelnemerszaken.”
Hebben jullie veel contact met deelnemers?
Van der Goot: “Ik ben contactpersoon voor alle deelnemers. Ze
bellen met allerhande vragen over de wet- en regelgeving, het
deelnemersschap, de opgavenformulieren. Soms zijn er ook
best moeilijke telefoontjes, al was dat een jaar geleden meer
dan nu het geval. Er zijn bedrijven die de opgave zien als de
zoveelste administratieve verplichting. Maar dat is natuurlijk
geen reden om het formulier niet in te vullen. Als men is ingeschreven
bij de NVMP, moet aan die verplichting worden voldaan.
De meeste deelnemers melden zich vrijwillig aan. Maar
er is nog heel veel werk te doen, zolang niet duidelijk is of alle
importeurs en producenten aan hun wettelijke verplichting
hebben voldaan. Daarom worden aspirant-deelnemers benaderd.
Via informatie van de Kamer van Koophandel wordt met
potentiële deelnemers contact opgenomen en gevraagd wat voor
producten ze voeren, of ze die als eerste op de Nederlandse
markt brengen en of ze zijn aangemeld bij VROM met een
eigen inzamelsysteem. Ook de samenwerking met VROM is de
afgelopen jaren enorm verbeterd met als resultaat dat freeriders
die worden gerapporteerd aan VROM, deelnemer worden van
het NVMP-systeem. Dit is steeds weer opnieuw een succes
voor de afdeling Deelnemerszaken.“
Giesselbach: “Dat soort successen hebben wij als OAVM nooit.
Wij doen alleen de administratieve verwerking, het verhaal
achter de deelnemers kennen wij niet.”
retroSPeCtief
Arjen van der Hauw, Carla Bakker-Mattheyer en Jacqueline Reinders
een DigitAle snelweg VOl
MOgeliJkHeDen
10 Retour nr.2 juli 2007 Retour nr.2 juli 2007 11

De Stichting nVmP streeft naar nieuwe vormen
van dienstverlening, om nog meer tegemoet te
komen aan specifieke wensen van de opdrachtge­
vers. Belangrijke kernwaarden daarbij zijn profes­
sionaliteit, kostenbeheersing en hoge service. De
afdeling Beleid, Pr & Communicatie stelt zich ten
doel een fundamentele bijdrage te leveren aan
het behalen van deze doelstellingen. Belangrijk
daarbij is het uitbouwen van de functionaliteit
van de nVmP­website. immers iedere stakeholder
ziet papierstromen graag vervangen worden door
een efficiënte ingang via een website.
Niet de techniek is leidend,
maar de behoeften
van de eindgebruikers
Een wereld zonder internet is nauwelijks meer voor te stellen.
Ook de afdeling PR & Communicatie maakt volop gebruik van
internet, om deelnemers en andere belanghebbenden optimaal
voor te lichten en het gebruik van papier als overdrachtsmedium
terug te dringen. Als uitvoeringsorganisatie communiceert de
NVMP voor en namens de opdrachtgevende productstichtingen.
Soms wil een productstichting een meer eigen signatuur. Was
de NVMP-site in het verleden slechts een middel om informatie
te verstrekken over de verwijderingsbijdrage, de inzameling en
recycling van elektrische apparatuur en de wetgeving, momenteel
gebruikt de NVMP de sites die onder haar beheer vallen,
steeds vaker als een multifunctioneel, interactief communicatiemiddel.
Niet de techniek is leidend, maar de behoeften van
de eindgebruikers. Naast de NVMP-site beheert en onderhoudt
de NVMP de scholensites en de LightRec-site. De NVMP-site
is afgestemd op alle NVMP-deelnemers en de LightRec-site
specifiek op LightRec-deelnemers. De scholensites maken deel
uit van een educatief project en zijn gericht op basisschoolscholieren,
hun ouders en leerkrachten. Het blijkt echter dat
de opzet zodanig is dat ook andere partijen hun informatiebehoefte
gedekt zien door de websites.
oNTwIkkELINgEN
Mogelijkheden als digitale deelnemersaanmeldingen, het
melden van freeriders, en het doen van ophaalverzoeken van
ingenomen elektrische apparatuur, maken reeds geruime tijd
deel uit van de functionaliteit van de NVMP-website. Verdere
optimalisatie en nieuwe toepassingen, zoals webwinkels en
forums waarbinnen deelnemers ervaringen en informatie kunnen
uitwisselen, worden dit jaar geïmplementeerd.
Zo is begin 2007 het Online Forum van de Stichting LigtRec
Nederland van start gegaan. Doel van het Forum is het bevorderen
van de interactie tussen de Stichting en haar deelnemers.
Binnen een speciaal afgeschermd deel kunnen de deelnemers
na aanmelding vragen stellen en stellingen plaatsen.
Zowel de NVMP-site als de LightRec-site vormen een informatiebron
voor deelnemers en potentiële deelnemers. De sites moeten
uiteraard zo actueel mogelijk gehouden worden. De informatie
over de deelnemers wordt daarom wekelijks bijgewerkt.
EDuCATIEvE DoELEINDEN
De scholensites zijn meer gericht op bewustwording van en kennis
over recycling van elektr(on)ische apparaten bij de jeugdige
basisscholieren en hun ouders. Scholen zamelen ook apparaten
in en leveren die in bij de NVMP. Het afgelopen jaar is ook de
scholensite aangesloten op de internetportals, zodat ook zij hun
ophaalverzoeken voor ingenomen elektrische apparatuur digitaal
kunnen aanmelden. Er is via een puntensysteem voor scholen
iets te verdienen in de vorm van leermiddelen. Daarom is de
site voorzien van een webshop waar artikelen met de gespaarde
punten besteld kunnen worden. De activiteiten in 2007 richten
zich op een zo aantrekkelijk mogelijke site voor scholieren. Deze
site biedt recyclegames en studiemateriaal voor werkstukken.
Bovendien kunnen docenten hier achtergrondinformatie vinden
over het nut en de route van het recyclen van afgedankte elektronische
apparaten. Jong geleerd is nu eenmaal oud gedaan!
mETEN IS wETEN
Via Webstats wordt het aantal hits bijgehouden. Ook wordt gemeten
welke pagina’s het minst en het meest worden geraadpleegd.
Aan de hand van de uitkomsten en aan de hand van raadplegingen
via polls, zullen pagina’s worden uitgebreid of ingekrompen.
Ook bij de verschillende communicatiecampagnes die de NVMP
in opdracht van de productstichtingen verzorgt, vormt een website
vaak het hart van de actie. Door deze ‘campagnesites’ een
strategische plaats te geven binnen het bestaande netwerk, kan er
effectiever en efficiënter worden gewerkt.
ovERIgE ACTIvITEITEN
Naast de websites begeleidt de afdeling zowel conceptueel,
tekstueel als grafisch de verschillende uitgaven en PR-campagnes
van zowel de Stichting NVMP als die van de verschillende
productstichtingen. Voorbeelden hiervan zijn de PR- en
Consumentencampagnes inclusief de onderzoeken, het kwartaalmagazine
Retour, divers foldermateriaal, de uitgave van
persberichten en het jaarverslag.
Tenslotte zijn vorig jaar ook communicatieactiviteiten gestart
op verzoek van het WEEE Forum, een Europees Forum van
40 inzamelsystemen in Europa. Non-profit organisaties die in
opdracht van de industrie collectieve inzamelsystemen hebben
ontwikkeld en via dit Forum informatie met elkaar uitwisselen.
Eind november vond in Dublin het tweede internationale WEEE
Congres plaats, het WEEE Forum Dublin 2006. Op verzoek
van de organisatie van het WEEE Forum is onder regie van de
NVMP een congresboek samengesteld met daarin een samenvatting
van alle presentaties en verschillende foto-impressies
van de sprekers.
Door de aanwezige kennis, vaardigheden en het netwerk binnen
de afdeling te bundelen, is het mogelijk om snel en slagvaardig
te reageren. Geheel in lijn met de nieuwe kwaliteitseisen van de
NVMP.
Een wereld zonder internet
is nauwelijks
meer voor te stellen
1 2 Retour nr.2 juli 2007 Retour nr.2 juli 2007
1

Vast onderdeel van retour is het Dubbelinterview: twee gezichtspunten aan één tafel. in dit nummer een
gesprek tussen martijn muijser – voormalig directeur van de VLeHan en vertrekkend voorzitter van de
Stichting witgoed – en jeroen de roos, die hem sinds 1 juli van dit jaar heeft opgevolgd. Sinds 1 juli vorig
jaar is De roos reeds directeur van de VLeHan (Vereniging Leveranciers van Huishoudelijke apparaten in
nederland). Gezamenlijk blikken zij terug én vooruit.
Martijn Muijser is één van de founding fathers van de Stichting
NVMP. Toen hij in 1998 directeur van de VLEHAN werd, lag er
meteen een omvangrijk ‘recycling-project’ op zijn bureau. Samen
met een projectgroep zette hij in zeer korte tijd een plan voor
een uitvoeringsorganisatie op. Hij vertelt: “De introductie van
de producentenverantwoordelijkheid was dé grote verandering.
Persoonlijk heb ik hierbij altijd mijn vraagtekens gezet. Ik vind het
een verhulde methode om kosten weg te halen bij de overheid.
Als je een bananenschil in de kliko gooit, is meneer Chiquita
toch ook niet verantwoordelijk voor de verwerking daarvan? In
1998 kwam de wetgeving (Besluit Verwijdering Wit- en Bruingoed,
red.) tot stand. Vanaf toen hebben we eraan gewerkt om iets op
poten te krijgen. De Stichting Witgoed werd geformeerd, dat is
twee
VOOrzitters,
één geDACHte
Martijn Muijser (voorzitter Stichting
Witgoed): “Als je een bananenschil in de
kliko gooit, is meneer Chiquita toch ook
niet verantwoordelijk voor de verwerking
daarvan?”
een organisatie waarbij alle bedrijven die zich met de productie
of import van witgoed- of kleine huishoudelijke producten bezighouden,
zich kunnen aansluiten. Onze vrienden van Bruingoed
deden hetzelfde. De NVMP is ontstaan als een uitvoeringsorganisatie
van deze twee Stichtingen. Daarmee concentreerden we het
aanbod van afgedankte apparaten en konden er scherpe contracten
worden afgesloten met verwerkers en transporteurs omdat
het aanbod van afgedankte apparaten daarmee zo groot mogelijk
werd. Een andere belangrijke én zeer succesvolle operatie was de
invoering van de verwijderingsbijdrage. Want dankzij de verwijderingsbijdrage
was er direct geld en dus waren er ook mogelijkheden
om het systeem in te richten.”
DuBBeLinterView
een gezamenlijke
terug- en vooruitblik
Jeroen de Roos (directeur VLEHAN):
“De campagne wecycle is bedacht”
mARkT vAN mILJoENEN pRoDuCTEN
Niet geheel zonder trots blikt Muijser terug. De eerste jaren
waren spannend en uitdagend, elke dag dienden zich nieuwe
vragen en problemen aan. “Ik kan niet anders zeggen dan dat
het allemaal goed verlopen is, het succes heeft zichzelf bewezen.
De NVMP heeft zich voorspoedig ontwikkeld. Maar het
is geen geheim dat ik het een beetje jammer vind dat zij zich
ook buiten de paden van Wit- en Bruingoed zijn gaan bewegen
en zich zijn gaan bezighouden met andere ‘branchevreemde’
productgroepen. Ik heb het gevoel dat het voor de Stichtingen
Wit- en Bruingoed beter was geweest als de NVMP zich enkel
op deze productgroepen – inclusief elektrische gereedschappen
– had toegelegd omdat daar nog zoveel in te ontwikkelen
was. Het feit dat ze zich ook moesten concentreren op branchevreemde
producten heeft ertoe geleid dat ze in mijn ogen
tijdelijk de aandacht verloren voor de hoofdzaken. Inmiddels
is het allemaal weer redelijk goed gekomen, maar in de overgangsperiode
heeft men op z’n zachtst gezegd wat steekjes laten
vallen.” De Roos merkt op: “We moeten niet vergeten dat we
het hier hebben over een markt van miljoenen producten. Per
jaar worden bijna twee miljoen witgoedapparaten verkocht die
in principe na gemiddeld tien jaar worden ingeleverd. Dat zijn
enorme aantallen.”
NIET RECyCLE, mAAR wECyCLE
Ondanks dat de NVMP goed werk verricht en de processen
soepel verlopen, is het werk nog niet gedaan. De Roos: “Wij
blijven verantwoordelijk en dat brengt altijd werk met zich
mee.” Muijser legt uit wat dat inhoudt: “Veranderingen in wet-
en regelgeving vereisen continue aandacht en beheer. Om een
voorbeeld te noemen: na 2011 wordt de zichtbare verwijderingsbijdrage
afgeschaft. Dit heeft nogal wat effect op de financiering
voor het systeem en daar moeten we de komende tijd
aan werken.” Ook op korte termijn is er genoeg te doen. “Nog
steeds worden afgedankte apparaten niet altijd even netjes
aangeleverd. Daarom is de campagne wecycle bedacht”, vertelt
De Roos. “We, daarmee wordt bedoeld burgers, gemeenten
en de NVMP, moeten het gezamenlijk goed doen. De sortering
van het afval begint bij de bron. Als alles door elkaar in de
container wordt gegooid die de NVMP op de gemeentewerven
laat plaatsen, kost het extra werk om alles uit te sorteren.
Daarom zijn grote pictogrammen gemaakt die opgehangen
worden in of bij de containers waarmee in één oogopslag duidelijk
wordt wat waar hoort te staan.” Muijser gaat verder: “Het
is een trapsgewijze campagne. Eerst worden de gemeenten
benaderd om hen aan te zetten tot het verbeteren van de kwaliteit
van het sorteren op de milieustraat. In fase twee worden
14 1
Retour nr.2 juli 2007 Retour nr.2 juli 2007

urgers weer aangespoord om zorgvuldig en bedachtzaam af te
danken. Het is tijd om mensen weer even bij de les te betrekken.”
gRENSovERSChRIJDEND AFvAL
Ook de Europese wetgeving behoeft aandacht. En dat zorgt
voor de nodige opwinding. Beide heren zijn fel over de wetgeving
met betrekking tot grensoverschrijdend afval. Muijser:
“Het is een lastige wet. Het komt erop neer dat wanneer ik
een container met afval in bijvoorbeeld Duitsland wil laten
recyclen, ik daarvoor allerlei plichtplegingen moet verrichten.
Vergunningen aanvragen voor in- en uitvoer, verklaringen
afleggen, ik vind het onzin.” De Roos vervolgt: “Als afval van
Groningen naar Maastricht wordt vervoerd, is er niets aan de
hand. Maar zodra je over de landsgrenzen heen gaat, moeten
Jeroen de Roos: “Als alle founding
fathers weg zijn, valt een heel
stuk historie weg”
er van de Europese Unie ineens allerlei formulieren worden
ingevuld.” Volgens Muijser komt dit soort wetgeving voort uit
een gevoel dat men land A niet het dumpland wil laten zijn
van land B. “Maar dat is een achterhaald verhaal. Het gaat
hier niet om dumpen, maar om reguliere afvalstromen die
onder controle staan en waarvoor de meest efficiënte plek
om verwerkt te worden gezocht wordt. Dat kán in eigen land
zijn, maar het kan volgens mij net zo goed in een ander land
gebeuren. Bovendien denk ik dat we met de hele papierwinkel
die de wet nu vereist, de gevreesde lekstromen toch niet kunnen
tegenhouden. Waar het om gaat is dat we moeten proberen
om ook één Europa voor elektr(on)isch afval te vormen. En
dus moeten we proberen de goederenstromen tussen de grenzen
vrij te laten. Dat is immers de grote gedachte van Europa.
Naar mijn oordeel is het principe dat, net zoals de markt voor
nieuwe producten een global markt is, de markt voor afval
dat ook is. Het is misschien zelfs heel verstandig dat er in de
toekomst in of zelfs buiten Europa geconcentreerde geprofessionaliseerde
high-tech verwerkingsbedrijven komen die van
een aantal landen bepaalde vormen van afval kunnen recyclen,
volgens de beste standaarden. Natuurlijk kost het transport
geld en is dat een belasting voor het milieu, maar het kan ook
per schip of per trein, juist omdat er geen leveringstermijnen
zijn. Maar om grote professionele sophisticated verwerkingsbedrijven
op te zetten, heb je grote investeringen nodig en
daarvoor is de markt van één land dan vaak niet groot genoeg.
Ik wil niet zeggen dat er in Nederland geen grote verwerkingscapaciteit
kan en mag ontstaan, maar voor mijn part mag daar
ook Frans, Belgisch en Duits afval worden verwerkt, om maar
wat voorbeelden te noemen. Net zoals ik vind dat afgedankte
Nederlandse producten ook over onze grenzen heen verwerkt
moeten kunnen worden.”
STokJE DooRgEvEN
Sinds 1 juli vorig jaar heeft De Roos het directeurschap van de
VLEHAN van Muijser overgenomen, sinds 1 juli van dit jaar
Martijn Muijser: “Ik vind dat
transport van afgedankte
Nederlandse producten over onze
grenzen heen eenvoudiger
moet worden”
is hij ook de voorzitter van de Stichting Witgoed. De Roos: “In
overleg met de besturen van de Stichting Witgoed en van de
VLEHAN, is besloten dat Muijser tot 1 juli 2007 een aantal
zaken afhandelt en dat ik tot dan de tijd heb om me in te werken
en om bedrijven en betrokkenen te leren kennen.
Sinds 1 juli heb ik ook dat stokje van hem overgenomen. De
overgangsperiode van een jaar was zeer prettig. Ik heb het meelopen
met Martijn als leerzaam en plezierig ervaren. Wat ik verwacht
als hij straks weg is? Nou, dat wij enorm ons best blijven
doen om ervoor te zorgen dat de apparaten in grote hoeveelheden
worden aangeleverd en deugdelijk worden gerecycled.”
Onlangs tekenden de NVMP en de Stichting Witgoed een
Service Level Agreement (SLA). De Roos zegt hierover: “De
mannen van het eerste uur naderen de leeftijd waarop ze vertrekken.
Zoals nu ook bij Martijn Muijser gebeurt. Als alle founding
fathers weg zijn, valt een heel stuk historie weg. En daarom
is het goed dat afspraken nu duidelijk op papier staan. Want
straks kunnen we niet meer zeggen ‘vroeger deden we het zo’.”
ACTIEF gEpENSIoNEERDE
Muijser kijkt uit naar zijn pensioen, hij heeft al veel plannen
gemaakt. “Ik ga allereerst van mijn vrije tijd genieten. Ik heb
een optrekje in Frankrijk waar ik wat meer zal zijn dan voorheen.
Bovendien ga ik me intensief inzetten voor een goed
doel. Ik ben een tijd geleden betrokken geraakt bij de Carolien
Bijl Stichting, dat is een organisatie die geld inzamelt voor
patiënten die geboren zijn met craniofaciale afwijkingen. Dat
gaat om ongeveer 100 tot 150 kinderen per jaar in Nederland.
Het zijn hele ernstige tot minder ernstige schedelafwijkingen.
Er is veel geld nodig om onderzoek te kunnen doen naar deze
afwijkingen. Daarvoor is inmiddels een hele campagne
opgezet. Vanuit de gedachte ‘Een gezicht is zeer belangrijk
voor mij’, leveren veel bekende Nederlanders een bijdrage.
Ik ga met twee andere mannen van Haarlem naar St. Blancard
in de Gers in Zuid-Frankrijk fietsen, om aandacht te generen
en zo geld op te halen. Ik hoop dat we een flink stuk boven
een ton uitkomen.” De Roos: “Toen hij erachter kwam dat we
bezig waren met een cadeau voor zijn afscheid, gaf Martijn aan
dat hij niets wilde. En als we dan toch iets wilden doen, had
hij graag dat we geld zouden overmaken naar de Carolien Bijl
Stichting. Dat gaat dus gebeuren.”
Muijser voegt nog even toe dat hij ook na zijn pensioen bezig
blijft met recyclewerk. “Maar dan wel in de zin van oude auto’s.
Ik ga oldtimers restaureren. Althans, dat ga ik leren, want in
deze recyclinghoek ben ik nog niet thuis. Bovendien blijf ik
projectmatig werken en me bezighouden met klussen die me
interesseren. Ik heb voor tientallen branche- en beroepsorganisaties
gewerkt en in die sfeer is altijd genoeg te doen.”
1 Retour nr.2 juli 2007 Retour nr.2 juli 2007
17

00
00
00
00
00
0
00
00
00
00
00
0
178.000
184.000
CijferS & taBeLLen
inzAMelresultAten
250.000
200.000
150.000
100.000
50.000
2006 2007
0
2006
0
2007 2006
(OWEB)
2007
0
2006
(OWEB)
2007
0
2006
0
2007 2006 2007
JANUARI T/M APRIL JANUARI T/M APRIL JANUARI T/M APRIL JANUARI T/M APRIL JANUARI T/M APRIL JANUARI T/M APRIL
97.000
78.000
100.000
250.000
250.000
elektr(On)isCHe AppArAten beter nAgeleefD
80.000
60.000
paar 40.000 jaar geleden. Dit blijkt uit onderzoek 100.000 van de 100.000 Vrom­inspectie.
20.000
178.000
97.000
50.000
184.000
78.000
0
100.000
80.000
60.000
40.000
20.000
17
1
2006 2007
(OWEB) 0
2006 2007
JANUARI T/M APRIL JANUARI T/M APRIL
97.000
78.000
6.500.000
6.000.000
4.500.000
3.000.000
1.500.000
6.500.000
6.000.000
4.500.000
3.000.000
1.500.000
0
0
0
2006 2007wees
uit dat 2006op grote 2007 schaal afgedankte elektronische 2006 2007 en 2006 2007
JANUARI T/M APRIL JANUARI T/M APRIL JANUARI T/M APRIL JANUARI T/M APRIL
200.000
150.000
50.000
6.071.000
188.000
6.291.000
201.000
200.000
150.000
50.000
6.071.000
188.000
1.500.000
regels VOOr inzAMeling AfgeDAnkte
De regels voor de inzameling van afgedankte elektr(on)ische apparaten worden veel beter nageleefd dan een
Een eerder onderzoek van de VROM-Inspectie uit 2004
elektrische apparatuur illegaal werd geëxporteerd, met
milieuproblemen in ontwikkelingslanden tot gevolg. Naar
aanleiding van dit onderzoek is de VROM-Inspectie tweejarige
handhavingsacties gestart die waren gericht op de
afvalketens van garantiegoederen, afgedankte apparatuur
en de verwerkingsketen. Samen met brancheorganisaties
zijn voorlichtingstrajecten gestart en zijn enkele honderden
bedrijven gecontroleerd. Door de handhavingsacties is het
nalevingniveau sterk gestegen. Het risico van ongewenste
milieu- en gezondheidseffecten in niet-OESO-landen is
daarmee afgenomen.
gARANTIEgoEDEREN
Garantiegoederen zijn apparaten die de gebruiker binnen
de garantietermijn terugstuurt. Vaak moeten deze apparaten
aangemerkt worden als afval. In 2005 werden veel
garantiegoederen in strijd met de EVOA geëxporteerd om
te verwerken of repareren. Veel bedrijven waren zich vaak
niet bewust dat ze overtredingen pleegden. Samen met de
brancheorganisaties heeft de VROM-Inspectie in 2006 voorlichting
gegeven. Als resultaat heeft een aantal bedrijven
kennis opgedaan voor export van garantiegoederen. Een
aantal andere bedrijven heeft het systeem van inname en
doorsturen van garantiegoederen zodanig aangepast dat er
geen sprake meer is van afvalstoffen.
250.000
200.000
6.291.000
150.000
100.000
50.000
201.000
188.000
201.000
50.000
0
100.000
80.000
60.000
40.000
20.000
AFgEDANkTE AppARATuuR
In de afvalketen van afgedankte apparatuur zijn in 2006 uitgebreide
handhavingsacties gehouden. Samen met andere diensten
werden controles uitgevoerd bij detailhandel en inzamelaars/
exporteurs. In vergelijking met voorgaande jaren gaven veel minder
bedrijven afvalstoffen af aan niet geregistreerde inzamelaars.
Het aantal overtredingen bij de detailhandel is in twee jaar tijd
sterk gedaald naar 11 procent. In 2004 bedroeg dit percentage
nog meer dan 60 procent.
vERwERkINgSkETEN
In de verwerkingsketen zijn controles uitgevoerd bij bedrijven die
apparatuur ontmantelen voor de collectieve terugnamesystemen
van producenten en importeurs. De nadruk lag daarbij op de deelstromen
die na de ontmanteling vrijkomen. Door het van kracht
worden van verwerkingseisen uit de Europese WEEE-directive,
hebben de bedrijven de verwerking verder geoptimaliseerd. Nader
onderzoek door de VROM-Inspectie naar de bestemmingen van
deze deelstromen heeft geen overtredingen aan het licht gebracht.
CoNTRoLES op uITvoER
Naast de drie afvalketens is ook de uitvoer van elektr(on)isch
afval gecontroleerd. Ook hier werd een sterke daling geconstateerd.
In 2005 zijn 69 partijen met afgedankte apparaten gestopt
met een totale massa van 1.000 ton. In 2006 zijn 44 zendingen
met een totale massa van 430 ton gestopt. Daarmee is het aantal
constateringen met een derde afgenomen en de totale massa
meer dan gehalveerd. Opvallend is dat bijna tweederde van de
zendingen die in strijd met de EVOA uitgevoerd werd, afkomstig
was uit andere Europese landen.
0
17
1
1.500.000
2006 2007
(OWEB) 0
2006 2007
JANUARI T/M APRIL JANUARI T/M APRIL
97.000
78.000
De nVMp Heeft De slA’s rOnD Met Alle OpDrACHtgeVers
Na het sluiten 250.000 van Service Level Agreements (SLA’s) met de
productstichtingen LightRec, SVCV, SVEG en SMR, heeft de
200.000
NVMP ook met de Stichting Witgoed en Stichting Bruingoed
een SLA 150.000 rond. In de SLA’s zijn duidelijke afspraken vastgelegd
over de kwalitatieve en kwantitatieve aspecten van de dienst-
2006 2007
Stichting Bruingoed, 0
2006 gezamenlijk 2007 de overeenkomst. Ook
JANUARI T/M APRIL JANUARI T/M APRIL
188.000
201.000
100.000
verlening van de NVMP aan haar opdrachtgevers.
Op 5 april j.l. tekenden de heer Muijser, voorzitter van
50.000
Stichting Witgoed, en de heer Habets, voorzitter van
deze opdrachtgevers van de NVMP hebben de samenwerking
in elk geval tot en met 31 december 2009 verlengd.
De heer A.L.M. Habets, voorzitter Stichting Bruingoed
en de heer J.G. Zanen, directeur Stichting NVMP
Diverse lidstaten van de Europese Unie hadden behoefte aan
meer duidelijkheid en een Europese aanpak bij grensoverschrijdend
vervoer van afgedankte elektrische apparaten. Dit
onderwerp is daarom uitgebreid in Brussel besproken. Uit dit
overleg is een richtlijn gekomen. Op grond hiervan zullen
Europese bevoegde autoriteiten en handhavende instanties
bepalen wanneer een overbrenging van afgedankte apparaten
wel of niet onder de bepalingen van de Europese Verordening
betreffende in-, uit- en doorvoer van afvalstoffen valt.
Met betrekking tot garantiegoederen is het volgende in de
richtlijn opgenomen:
‘Apparaten worden niet als afvalstoffen beschouwd wanneer deze
(bijv. onder garantie) teruggestuurd worden naar de producent of
reparatiecentra met het doel hergebruikt te worden’.
Dit wijkt af van de formulering zoals deze in juli 2006 is
gecommuniceerd. Het Nederlandse beleid is aangepast aan
deze richtlijn. De handhaving en inspectie wordt ook daarop
afgestemd.
Indien er twijfels zijn of er rechtmatig wordt gebruikgemaakt
van deze uitzondering zal de Inspectie nader onderzoek doen
Met het ondertekenen van deze
laatste twee SLA’s heeft de NMVP
met al haar opdrachtgevers
individueel overeenstemming
bereikt over de dienstverlening
van de NVMP.
Kort nieuwS
De heer M.P.J.A. Muijser, voorzitter
Stichting Witgoed en de heer J.G.
Zanen, directeur Stichting NVMP
wiJziging in De riCHtliJn OVer gArAntiegOeDeren
en grensOVersCHriJDenD AfVAl
in juli 200 zijn producenten en importeurs schriftelijk geïnformeerd over de afvalstoffenwetgeving in relatie
tot garantiegoederen. Het standpunt over garantiegoederen is recent gewijzigd.
en indien noodzakelijk bestuursrechtelijke maatregelen
nemen. Producenten en importeurs worden daarom geadviseerd
om bij de overbrenging:
• documentatie voorhanden te hebben waaruit blijkt dat de
apparaten op de bestemming gerepareerd worden
• de apparaten zodanig te verpakken dat geen schade ontstaat
tijdens het transport
De volledige richtlijn is te vinden op:
http://ec.europa.eu/environment/waste/shipments/guidance.htm
Voor meer informatie over de vraag afvalstof of niet en het
doen van kennisgeving:
SenterNovem (www.uitvoeringafvalbeheer.nl,
helpdesk 030-2147979).
Meer informatie over de handhaving van de EVOA:
afdeling Afval van de regionale VROM-Inspectie
(www.vrominspectie.nl).
Producenten en importeurs worden geadviseerd nevenvestigingen
in andere Europese landen van het voorgaande in
kennis te stellen.
18 Retour nr.2 juli 2007 Retour nr.2 juli 2007 1

we ziJn sAMen
VerAntwOOrDeliJk
De NVMP streeft
juist naar een zo
efficiënt mogelijk
systeem
Het nederlandse inzamelingssysteem is gebaseerd op de zogeheten productenverantwoordelijkheid. ofwel: de
producenten en importeurs zijn verantwoordelijk voor een milieuvriendelijke inzameling en recycling van de
door hen op de markt gebrachte apparatuur. maar om die verantwoordelijkheid inhoud te kunnen geven zijn
meerdere partijen nodig, waaronder gemeenten. Voelen die zich wel voldoende ‘medeverantwoordelijk’ voor het
groter milieubelang?
aCHter De SCHermen
In den beginne was er een fijnmazig landelijk netwerk van lokale,
door de overheid gedomineerde sorteer- en overslagpunten.
Zij vulden de containers met de apparaten die werden ingeleverd
door de consumenten en detaillisten. In de toenmalige
gedachte functioneerde de detaillist als ‘scharnierpunt’. Hij
inde de verwijderingsbijdrage van de consument, hij nam afgedankte
apparatuur in - oud voor nieuw - en leverde die af op
een lokaal overslagpunt dat niet verder dan 20 kilometer van de
winkel verwijderd was. Voor veel gemeenten pakte deze regeling
aantrekkelijk uit, omdat zij via een afrekenstelsel vergoedingen
ontvingen. Milieu en portemonnee gingen hand in hand. Er was
ook geen marktwerking. Vergoedingen naar gemeenten en overslagpunten
waren uniform en niet gekoppeld aan prestaties.
AANTREkkELIJkE INkomSTENSTRoom
De gemeenten hebben een wettelijk verankerde rol in de inzameling
van afvalstromen, en zijn verplicht kosteloos apparatuur
van consumenten in te nemen, maar ook van detaillisten (met
een maximum van zeven grote apparaten per keer). Aan de
‘achterkant’ van de gemeentelijke milieustraat is echter wat
veranderd: de NVMP ging in 2006 met vijf private en publieke
partners in zee. Deze vijf RSC-uitbaters beheren samen zeventien
regionale sorteercentra door het land. Zij verzorgen het
aanleveren van de containers bij de gemeentelijke milieustraat,
en halen die daar ook weer op om daarna de goederen verder
uit te sorteren. Er is nu wel marktwerking. De RSC-uitbaters
krijgen betaald op basis van de prestaties.
mERkBARE vERLAgINg vAN AANgEBoDEN AppARATEN
Het reorganiseren van de sorteer- en overslagstructuur heeft tot
gevolg dat de vergoedingenstructuur voor enkele gemeenten
ook veranderde. Veel gemeenten hebben daarom naast de inlevering
van apparaten via de NVMP ook een eigen handel opgezet.
Zij verkopen apparaten met veel ijzer, koper en aluminium
zelf aan schroothandelaren. Dit heeft tot een merkbare volumeverlaging
geleid van apparaten die worden aangeboden aan
de RSC’s. Er zijn ‘lekstromen’ ontstaan van apparatuur die nog
een bepaalde economische waarde vertegenwoordigt. Dat soort
apparatuur kan nu in handen komen van handelaren die er of
goede zaken mee doen in het buitenland, of het niet zo nauw
nemen met de regels inzake milieuvriendelijke verwerking.
2 0 Retour nr.2 juli 2007 Retour nr.2 juli 2007
21

2 2
Een slechte zaak voor het milieu, hier of over de grenzen.
Bovendien wordt er ook niets geregistreerd op de wijze zoals
de overheid dit wettelijk heeft voorgeschreven. Er is ook bij een
aantal gemeenten de neiging slordig om te gaan met de voor
de NVMP bestemde afvalstromen. Hoewel de RSC-uitbaters
alle gemeentewerven voorzien van containers voor de diverse
afvalstromen, wordt daarvan niet altijd goed gebruikgemaakt.
Gevolg: hogere kosten in het vervolgtraject, omdat afvalstromen
‘vervuild’ of apparaten kapot zijn.
gEDEELDE vERANTwooRDELIJkhEID
De keuze voor het huidige inzamelingssysteem is ingegeven
door efficiencyoverwegingen en marktwerking. Omdat nu exclusief
wordt gewerkt met de meest efficiënte en kostenbewuste
partners en er bovendien sprake is van schaalvoordelen, kan in
theorie veel meer volume worden verwerkt tegen een duidelijk
lagere prijs. In theorie, inderdaad – want in de praktijk blijkt
de gemeente een belangrijke schakel bij het behalen van dit
resultaat. Wanneer de gemeente niet efficiënt gebruikmaakt van
containers en de specifieke indeling in de container, worden de
kosten hoger dan noodzakelijk is. De NVMP streeft juist naar
een zo efficiënt mogelijk systeem omdat zo het best recht wordt
gedaan aan de maatschappelijke verantwoordelijkheid van de
producenten en importeurs, gemeenten, detaillisten en consumenten.
Een gedeelde verantwoordelijkheid dus.
Een slechte zaak
voor het milieu, hier
of over de grenzen
NIEuwE ImpuLS
Om die gedeelde verantwoordelijkheid nieuw leven in te blazen,
gaan de producenten en importeurs de komende tijd
hun benadering naar de gemeenten wijzigen. Dit loopt via de
NVMP. Samen met de burger en gemeenten komen zij tot een
hernieuwde aanpak van de inzamelactiviteiten. De producenten
en importeurs beseffen dat het geven van goede voorlichting
aan gemeenten een taak is die bij hen kan worden neergelegd.
Actiematerialen om de medewerkers op de werf te betrekken bij
de doelstellingen, goede bewijzeringsborden in de containers,
folders, voorlichting op website, noem maar op. Ook worden
gemeenten in de gelegenheid gesteld de eigen prestaties te
vergelijken met andere gemeenten. Plannen en activiteiten die
tot een nieuw niveau van maatschappelijke bewustwording
leiden. De eerste gemeenten die zijn benaderd reageren zeer
enthousiast. In de komende Retour zal worden gerapporteerd
welke resultaten zijn bereikt met deze gemeenten. De landelijke
campagne naar alle gemeenten zal dan een feit zijn.
Een overzicht van elektrische apparaten
die onder het Besluit beheer elektrische
en elektronische apparatuur vallen
prOfessiOnele AppArAtuur
in dit productenoverzicht ziet u in één oogopslag alle sleutelproducten waarover nu een verwijderingsbijdrage wordt
geheven. Producten zonder verwijderingsbijdrage worden in dit overzicht niet vermeld.
PRODUCTCLUSTER: Medische-
en gezondheidsapparatuur
Productcategorie: Tandartsapparatuur
Sleutelproduct
VerwijDeringsbijDrage*
excl.BTW
Autoclaaf F 30,00
Röntgenapparaat F 50,00
Behandelstoel F 70,00
Sleutelproduct
ProDuCtenoVerziCHt
PRODUCTCLUSTER: Verkoopautomaten,
koeling en voedselverwerkende apparatuur
Productcategorie: Drank- en voedselautomaten
Sleutelproduct
VerwijDeringsbijDrage*
excl.BTW
Automaat zonder koeling < 100 kg F 3,00
Automaat zonder koeling > 100 kg F 7,50
Automaat met koeling < 100 kg F 7,50
Automaat met koeling > 100 kg F 12,50
Retour nr.2 juli 2007 Retour nr.2 juli 2007
2

PRODUCTCLUSTER: Verlichtingsapparatuur
Productcategorie: gasontladingslampen
Sleutelproduct
VerwijDeringsbijDrage*
excl.BTW
Fluorescentielamp (buislamp) F 0,12
Compact fluorescentielamp (spaarlamp) F 0,12
Metaalhalogenide lamp F 0,12
Hogedruk kwiklamp F 0,12
Hogedruk natriumlamp F 0,12
Lagedruk natriumlamp F 0,12
Productcategorie: Verlichtingsarmaturen**
Sleutelproduct
Armatuur met één lichtpunt F 0,42
Armatuur met meerdere lichtpunten F 0,42
Lichtlijn of -vlak (samen te stellen) per armatuur F 0,42
* Wijzigingen voorbehouden.
** Voor aansluiting op netspanning, bedoeld voor lichtbronnen die functioneren met een
2 4
magnetisch- of elektronisch voorschakelapparaat.
PRODUCTCLUSTER: Meet- en controleinstrumenten
en andere professionele
apparatuur
Productcategorie: garageapparatuur
Sleutelproduct
VerwijDeringsbijDrage*
excl.BTW
Motordiagnose apparaat F 5,00
PRODUCTCLUSTER: Centrale ventilatoren
Productcategorie: Luchttechnische apparatuur
Sleutelproduct
VerwijDeringsbijDrage*
excl.BTW
Muur/raamventilator (capaciteit > 150 m 3 /h) F 2,10
Buis/kanaalventilator (capaciteit > 150 m 3 /h) F 2,10
Centrifugaal ventilator (capaciteit > 150 m 3 /h) F 2,10
Dakventilator (capaciteit > 150 m 3 /h) F 2,10
Indirect gestookte luchtverhitter/verwarmer F 4,20
Luchtgordijn F 8,40
Luchtbehandelingskast met een factuurwaarde
- < F 5.000,00 F 10,50
- tussen F 5.000,00 en F 10.000,00 F 21,00
- > F 10.000,00 F 42,02
Ventilator convectoren F 4,20
Een overzicht van elektrische apparaten
die onder het Besluit beheer elektrische
en elektronische apparatuur vallen
COnsuMentenAppArAtuur
ProDuCtenoVerziCHt
in dit productenoverzicht ziet u in één oogopslag alle sleutelproducten waarover nu een verwijderingsbijdrage wordt
geheven. zoals u ongetwijfeld weet, zijn er ook nog vele producten waarvoor geen verwijderingsbijdrage verschul­
digd is, maar die wel onder het retoursysteem van de nVmP vallen. wilt u weten welke apparaten dat zijn, kijk dan
even in het bij deze retour meegezonden actuele totaaloverzicht of op www.nvmp.nl
PRODUCTCLUSTER: Groot Witgoed
Productcategorie: groot witgoed
Sleutelproduct
VerwijDeringsbijDrage*
incl.BTW excl.BTW
Absorptiekoelkast F 17,00 F 14,29
Airconditioner (excl. splitsystems
& vast ingebouwde) F 17,00 F 14,29
Koel- en vriescombinatie F 17,00 F 14,29
Koelkast F 17,00 F 14,29
Luchtontvochtiger F 17,00 F 14,29
Vrieskast en soortgelijke apparatuur F 17,00 F 14,29
Wijnkoeler (wijnkast) F 17,00 F 14,29
IJsblokjesmachine F 17,00 F 14,29
Sleutelproduct
Afwas- en droogautomaat F 5,00 F 4,20
Combi-oven (groot) F 5,00 F 4,20
Fornuis (incl. gasfornuis) F 5,00 F 4,20
Gasgrill (incl. infraroodgrill)
met kookplaat 4-pit of meer F 5,00 F 4,20
Magnetron (incl. combi) F 5,00 F 4,20
Oven F 5,00 F 4,20
Oven met kookplaat 4-pit of meer F 5,00 F 4,20
Was/droogautomaat F 5,00 F 4,20
Wasautomaat F 5,00 F 4,20
Zonneapparatuur combi
(zonnebank + -hemel) F 5,00 F 4,20
Zonnebank F 5,00 F 4,20
Zonnehemel F 5,00 F 4,20
PRODUCTCLUSTER: Huishoudelijke
apparaten
VerwijDeringsbijDrage*
Productcategorie: Klein huishoudelijk
Sleutelproduct
incl.BTW excl.BTW
Espresso/koffiezetapparaatcombinatie F 1,00 F 0,84
Espresso apparaat F 1,00 F 0,84
Friteuse F 1,00 F 0,84
Koffiezetapparaat F 1,00 F 0,84
Koffiezetapparaat/waterkokercombinatie F 1,00 F 0,84
Stofzuiger (incl. nat-, droog- en stoomstofzuiger) F 1,00 F 0,84
Retour nr.2 juli 2007 Retour nr.2 juli 2007
2

2
PRODUCTCLUSTER: Bruingoed
Productcategorie: bruingoed
Sleutelproduct
VerwijDeringsbijDrage*
incl.BTW excl.BTW
Digitale plasma-TV F 8,00 F 6,72
Interactief plasmabeeldscherm excl. tuner F 8,00 F 6,72
LCD-televisie F 8,00 F 6,72
Televisietoestel F 8,00 F 6,72
TV- DVD-combinatie F 8,00 F 6,72
TV- tunercombinatie F 8,00 F 6,72
TV- video-computercombinatie F 8,00 F 6,72
TV- videocombinatie F 8,00 F 6,72
TV- zakformaat F 8,00 F 6,72
Sleutelproduct
DVD- recorder F 3,00 F 2,52
DVD- speler (behalve ICT-omgeving
(computer) resp. caraudio) F 3,00 F 2,52
Video- DVD-combinatie F 3,00 F 2,52
* Wijzigingen voorbehouden.
** Afronding, volledig bedrag F 0,1428.
PRODUCTCLUSTER: Verlichtingsapparatuur
Productcategorie: gasontladingslampen
Sleutelproduct
VerwijDeringsbijDrage*
incl.BTW** excl.BTW
Compact Fluorescentielampen (spaarlampen) F 0,14 F 0,12
Fluorescentielampen (TL-buizen) F 0,14 F 0,12
Hogedruk kwikdamplamp F 0,14 F 0,12
Hogedruk natriumlampen F 0,14 F 0,12
Lagedruk natriumlampen F 0,14 F 0,12
Metaalhalogenide lampen F 0,14 F 0,12
Op de dag dat het nieuwe kabinet op driekwart van zijn fameuze honderd eerste dagen was, mocht ik onze
nieuwe milieuminister mevrouw Jacqueline Cramer ontmoeten. Het was een plezierige kennismaking. Zo wist
ze mij te verbazen met haar ontboezeming dat het NVMP-systeem een oude hobby van haar was. Ze bleek de
invoering van heel dichtbij te hebben meegemaakt uit hoofde van haar toenmalige functie bij Philips.
Ik hoefde haar dus niet veel uit te leggen. Typisch, zo’n echte vakminister, met naast haar bedrijfsachtergrond
ook nog een niet mis te verstane wetenschappelijke basis (gerespecteerd als hoogleraar milieumanagement
en duurzaam ondernemen). Mijn eerste ervaring is dat we bij haar een goed luisterend oor kunnen vinden,
maar wel met goede argumenten moeten komen.
Net als ikzelf heeft ze uitgekeken naar het rapport ‘Neveneffecten producentenverantwoordelijkheid in het
afvalstoffenbeleid’. Het is altijd een moeilijk verhaal om uit te leggen waarom fondsvorming nodig is, maar zij
begrijpt precies wat de overwegingen zijn. Een verwijderingsbijdrage zullen we hoe dan ook altijd nodig hebben,
want van de wind kunnen we niet leven. Maar of je er een zichtbare bijdrage van maakt of één in de prijs
verwerkt, dat is de discussie. En hoewel er vooralsnog op Europees niveau besloten is om de zichtbare bijdrage
per 2011 af te schaffen, wordt in Brussel nog druk gediscussieerd of we de zichtbare bijdrage toch niet
zouden moeten continueren.
Continueren heeft belangrijke voordelen: openheid, transparantie, je laat precies zien wat het systeem kost
en wat de consument daarvoor betaalt. Ook hierover heb ik met minister Cramer gesproken. Op dit moment
wil zij zich echter nog niet over een herziening van de wetgeving uitspreken.
Het gevoel bekruipt me dat als we met z’n allen niet voldoende ons best doen, er een inzamelverplichting
boven ons hoofd hangt. Dat zou het leven een stuk lastiger maken. Als bedrijfsleven moeten we dan helemaal
in de functie van vuilnisman kruipen en langs de voordeur gaan. Dat is niet eenvoudig en al helemaal niet
goedkoop! Op dit moment behoort Nederland nog altijd tot de goedkoopste systemen van Europa. En als we
de kosten nog verder omlaag krijgen, dan moeten we dat zeker niet nalaten. Maar we hebben ook politiek
begrip nodig bij zo’n ingewikkelde operatie.
Ik wens u een aangename zomer, met veel zichtbare zon.
wILLEm CANNEmAN
Voorzitter Stichting NVMP
CAnneMAn DOet
Het liCHt uit
ziCHtBaar of niet ziCHtBaar
Retour nr.2 juli 2007 Retour nr.2 juli 2007
2 7

2
PRODUCTCLUSTER: Bruingoed
Productcategorie: bruingoed
Sleutelproduct
VerwijDeringsbijDrage*
incl.BTW excl.BTW
Digitale plasma-TV F 8,00 F 6,72
Interactief plasmabeeldscherm excl. tuner F 8,00 F 6,72
LCD-televisie F 8,00 F 6,72
Televisietoestel F 8,00 F 6,72
TV- DVD-combinatie F 8,00 F 6,72
TV- tunercombinatie F 8,00 F 6,72
TV- video-computercombinatie F 8,00 F 6,72
TV- videocombinatie F 8,00 F 6,72
TV- zakformaat F 8,00 F 6,72
Sleutelproduct
DVD- recorder F 3,00 F 2,52
DVD- speler (behalve ICT-omgeving
(computer) resp. caraudio) F 3,00 F 2,52
Video- DVD-combinatie F 3,00 F 2,52
* Wijzigingen voorbehouden.
** Afronding, volledig bedrag F 0,1428.
PRODUCTCLUSTER: Verlichtingsapparatuur
Productcategorie: gasontladingslampen
Sleutelproduct
VerwijDeringsbijDrage*
incl.BTW** excl.BTW
Compact Fluorescentielampen (spaarlampen) F 0,14 F 0,12
Fluorescentielampen (TL-buizen) F 0,14 F 0,12
Hogedruk kwikdamplamp F 0,14 F 0,12
Hogedruk natriumlampen F 0,14 F 0,12
Lagedruk natriumlampen F 0,14 F 0,12
Metaalhalogenide lampen F 0,14 F 0,12
Op de dag dat het nieuwe kabinet op driekwart van zijn fameuze honderd eerste dagen was, mocht ik onze
nieuwe milieuminister mevrouw Jacqueline Cramer ontmoeten. Het was een plezierige kennismaking. Zo wist
ze mij te verbazen met haar ontboezeming dat het NVMP-systeem een oude hobby van haar was. Ze bleek de
invoering van heel dichtbij te hebben meegemaakt uit hoofde van haar toenmalige functie bij Philips.
Ik hoefde haar dus niet veel uit te leggen. Typisch, zo’n echte vakminister, met naast haar bedrijfsachtergrond
ook nog een niet mis te verstane wetenschappelijke basis (gerespecteerd als hoogleraar milieumanagement
en duurzaam ondernemen). Mijn eerste ervaring is dat we bij haar een goed luisterend oor kunnen vinden,
maar wel met goede argumenten moeten komen.
Net als ikzelf heeft ze uitgekeken naar het rapport ‘Neveneffecten producentenverantwoordelijkheid in het
afvalstoffenbeleid’. Het is altijd een moeilijk verhaal om uit te leggen waarom fondsvorming nodig is, maar zij
begrijpt precies wat de overwegingen zijn. Een verwijderingsbijdrage zullen we hoe dan ook altijd nodig hebben,
want van de wind kunnen we niet leven. Maar of je er een zichtbare bijdrage van maakt of één in de prijs
verwerkt, dat is de discussie. En hoewel er vooralsnog op Europees niveau besloten is om de zichtbare bijdrage
per 2011 af te schaffen, wordt in Brussel nog druk gediscussieerd of we de zichtbare bijdrage toch niet
zouden moeten continueren.
Continueren heeft belangrijke voordelen: openheid, transparantie, je laat precies zien wat het systeem kost
en wat de consument daarvoor betaalt. Ook hierover heb ik met minister Cramer gesproken. Op dit moment
wil zij zich echter nog niet over een herziening van de wetgeving uitspreken.
Het gevoel bekruipt me dat als we met z’n allen niet voldoende ons best doen, er een inzamelverplichting
boven ons hoofd hangt. Dat zou het leven een stuk lastiger maken. Als bedrijfsleven moeten we dan helemaal
in de functie van vuilnisman kruipen en langs de voordeur gaan. Dat is niet eenvoudig en al helemaal niet
goedkoop! Op dit moment behoort Nederland nog altijd tot de goedkoopste systemen van Europa. En als we
de kosten nog verder omlaag krijgen, dan moeten we dat zeker niet nalaten. Maar we hebben ook politiek
begrip nodig bij zo’n ingewikkelde operatie.
Ik wens u een aangename zomer, met veel zichtbare zon.
wILLEm CANNEmAN
Voorzitter Stichting NVMP
CAnneMAn DOet
Het liCHt uit
ziCHtBaar of niet ziCHtBaar
Retour nr.2 juli 2007 Retour nr.2 juli 2007
2 7