100 år med forskning i Norge - Nysgjerrigper
100 år med forskning i Norge - Nysgjerrigper
100 år med forskning i Norge - Nysgjerrigper
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
FOTO: SCANPIX<br />
Oppfi nnsomme dyr<br />
TEKST: HANNE S. FINSTAD<br />
Ikke bare vi mennesker, men også dyr<br />
kan fi nne opp noe nytt. De kan også<br />
lære av hverandre. Laboratorieforsøk<br />
<strong>med</strong> akvariefi sken guppy, også kalt<br />
millionfi sk, viser for eksempel at den<br />
kan lære andre fi sker hvordan de fi nner<br />
veien gjennom en hinderløype for å få<br />
Verdifulle metallklumpar<br />
TEKST: HANNE S. FINSTAD<br />
mat. Da en engelsk blåmeis lærte seg<br />
å åpne aluminiumsfolien på toppen av<br />
melkefl asker for å stjele melk, tok det<br />
ikke lang tid før andre blåmeiser lærte<br />
seg det samme. Har du selv lyst til å<br />
teste dyrs oppfi nnsomhet og læreevne,<br />
kan du forsøke å lage et fôringssystem<br />
I eit bombesikkert kvelv under jorda i London fi nst ein sylinder<br />
av platina som er 4 centimeter høg. I sylinderen er talet 18 inngravert.<br />
I USA fi nst ein heilt lik sylinder <strong>med</strong> namnet 20. Begge er<br />
kopiar av originalen som blir kalla store K. Den har vore oppbevart<br />
i eit strengt vakta kvelv i Paris i 120 <strong>år</strong>. I Noreg har vi eit tilsvarande<br />
lodd, som <strong>med</strong> jamne mellomrom blir kontrollert mot<br />
loddet i Paris. Alle desse metallsylindrane veg 1 kilo, og dei blir<br />
brukte n<strong>år</strong> nokon skal kontrollere at ei vekt verkar som ho skal.<br />
No er mange bekymra for lodda. Dei vart nemleg laga i London<br />
i 1880-<strong>år</strong>a, på ei tid då det var mykje ureining. Det kan tenkjast<br />
at molekyl frå stoff som ureina London, sette seg i lodda<br />
den gongen. I så fall har desse dampa vekk <strong>med</strong> <strong>år</strong>a. Det betyr at<br />
lodda ikkje er så tunge som dei ein gong var. Men det er òg mogleg<br />
at lodda har vorte tyngre <strong>med</strong> <strong>år</strong>a fordi kvikksølv frå lufta<br />
har bunde seg til lodda. Uansett er det umogleg å sjekke om dei<br />
forandrar seg, for det er berre desse lodda som bestemmer kva<br />
ein kilo er. Vi har ingen annan sikker metode for å bestemme<br />
kor tung ein kilo eigentleg er. Derfor jobbar forskarar for å fi nne<br />
nye måtar som dei kan bruke til å bestemme ein kilo. I framtida<br />
tilsvarer ein kilo kanskje eit nøyaktig tal atom.<br />
Den originale K,<br />
slik han ser ut i<br />
eit bombesikkert<br />
kvelv i Paris.<br />
FOTO: BIPM<br />
for fugler eller ekorn som er litt innviklet.<br />
Deretter er det bare å følge <strong>med</strong><br />
for å se om et dyr klarer å løse problemet<br />
og lære bort trikset til andre dyr.<br />
Les mer om dyr og intelligens på<br />
nysgjerrigper.no, for eksempel om<br />
kråka Betty.<br />
30 rundt omkring nysgjerrigper – 1-2005, 12. <strong>år</strong>gang
Change language