Nr 4 November 2000 - Byhistorisk forening

More documents

Recommendations

Info

Kvar &g Eikanes? Au Leiv Ohm Kvar låg d a opphavlege Eikanes? Der det no heiter Eiganes, finst det ikkje nes som kan ha gitt staden slikt namn, så det må ha ligge ein annan stad. Forskarane meiner byen Stavangeri.oks fram på grunnen til ein eldre sentralgard kalla Eikanes, som grensa mot Tasta mot nord, mot Stokka i nordvest, mot Madla i vest og kanskje mot Hinna i sør. Grovt sett same område som Stavanger før storkommunen blei danna i 1965, men sentralgarden rekte tdeg lenger mot sør, og omfatta ikkje byøyene. Ein stad innanfor dette området må vi leita etter det opphavlegc eikaneset. På 1500-taiet fanst det to Eikanes-gardar i området, ein der Eiganes no er og ein annan, øydegarden Eikanes, i bakkane frå Storhaugmarka ned mot Paradis og Hillevågsvatnet. I teorien kan desse to nabogardane ha Wtt namn etter kvart sitt nes (Kalhammaren i nord og Sørnes i sør?), men dei har sikkert frå Qrst vorc ein og same garden. Knut Helle, forfattar av det mest anerkjendc verket om oppkomsten til Stavanger, meiner Skagen var det opphavlege eikaneset (Helle 1975:48f). Språkforskaren Gosta Holm awiser dette, han trur halvøya som Hetlandsmarka ligg på, var det oppphavlege eikaneset (Holm 1991:79). Vi kan rekna med at namnet er svært gamalt, kanskje frå eldre jernalder. På dei tider var sjøvegen hovudtrafikkåra, og mange namn blei sette frå sjøsida. Kva slags nes ville folk merka seg dersom dei
passerte Stavanger sjøvegen i eldre jernalder? Dei mest markerte ville vera Kalhammaren, Skagen og Sørncs. Men Sørnes er bare spissen på det største av alle nesa: Landtunga som Hetlandsmarka ligg på, og som skyt mot sør ut i Gandstjorden. Eg kan ikkje skjøna anna enn at folk som passerte sjøvegen ville oppfatta denne landtunga som citt stort nes. Helle hevdar at både Kalhammcrcn og Sørnes ligg så avsides i forhold til den gamle sentralgarden at ingen av dei kan ha gitt namnet. Han tenker seg at tunet på sentralgarden låg i området der Kongsgård og Domkyrkja ligg i dag, og då peikar Skagen scg ut som det opplagde eikaneset. Holm innvender at i så fall burde den seinarc kyrkjebyen Btt namn etter sentralgarden, og ikkje etter vågen. Vi kan legga til at det ikkje er så opplagt at heimebøen på den eldste garden ville bli liggande ved botnen i Vågen. Dei som anla dei eldste gardane, hadde god kjennskap til området og visste kvar den beste jorda var. Skulle dei velja fritt, ville dei truleg ha valt det området som både hadde den beste jorda og den lunaste hamna: området rundt Hillevågsvatnet. Her møtest markene til det som cin gong heitte Bispelagård mcd markene i bakkane ned frå Storhaug. Hamna her er godt skjerma av det store neset som Hetlandsmarka dannar. På toppen av bakkane opp frå Hillevågsvatnet ligg jernaldergravene på Storhaugmarka. Bør ikkje sentralgarden ha ligge i nærleiken av denne gjeve gravhaugen? Det var her den seinare øydcgarden Eikanes lag, i dei slake og solvende skråningane ned frå Storhaugmarka. Namnet kan garden ha fatt etter det neset som verna mot v& og vind: Hetlandsmarka med Sørnes. Dette trur eg må ha vore den opphavlege Eikanes-garden Dersom dette er rett, er busettinga i Vågen yngre enn denne antatte opphavsgarden ved Storhaugmarka. Vågen var - og er - den beste hamna på heile Jæren, ypparleg for langvegs skipsfart, den er djup og brei og vernar mot dei fleste vindar (men ikkje mot nordvcsten). Hillevågsvatnet hadde lunare hamn og var god nok for ein enkeltgard, men strcktc knapt til for stortrafikk. Langvegs skipsfart førte til at det det i botnen av Stafangr, som vi no kallar Vågen, voks b ein hamncplass, kanskje marknadsplass, som frå rundt 1100 blei hrkjeby. Sidan denne staden voks fram utanfor sentralområdet til garden som grunnen låg til, trong staden til eit eige namn, og tok det - heilt naturleg - etter vågen: Stavanger. Framveksten av Stavanger som kyrkjeby delte den gamle Eikanes-garden i to, og slik var det gjennom heile middelalderen: Eikanes i vest, kyrkjebyen Stavanger med bispelagården i sentrum, og Eikancs i aust, saman med Hetland, som truleg blei skilt ut som eigen gard alt i jernalderen. Seinare blei modergarden i aust liggande øyde, og til slutt blei den slukt av Hetlands-garden. Etter det har namnet Eigancs bare vorc brukt i vest. Kjelder Hellc, Knut. 1975. Stavanger fra våg til by. Utg. av Stavanger kommune. Holm, Gosta. 199 1. De nordiska angernarnnen. Det Norske Videnskaps-Akademi. 11. Hist.-Filos. Klasse. Skrifter. Ny serie no. 18. Lund University Press.
Page 1 and 2: Nr 4 November 2000 ISSN 0806184~ ST
Page 3 and 4: Dette var tittelen på den tredje a
Page 5 and 6: Av foranstående vil man se at man
Page 7 and 8: gjerdet omkring Kanniks åker (Jern
Page 9 and 10: dens at noen bil forstyrret. Da tra
Page 14 and 15: Ennu en mann og to gater? Da jeg le
Page 16 and 17: Gjenreuing av KieIhndbrlset - en go
Page 18 and 19: Ekserserpiassen påEipes og Ekserse
Page 20 and 21: nem ved loddkastelse lovlig er tilf
Page 22 and 23: for å se de kongelige spise. Lauri
Page 24 and 25: le Tanangerveden tent og stadskapte
Page 26 and 27: ikert av smågutter med kosteskaft.
Page 28 and 29: Ingvald Enersen - en stavaingerskGj
Page 30 and 31: IDENTIFIKASJON AV I 1875 flynet for

Nr 4 November 2000 - Byhistorisk forening

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?