Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
ARDENTÍA<br />
Ellas o sus maridos son <strong>de</strong> Porto, la al<strong>de</strong>a marinera<br />
don<strong>de</strong> los constructores navales <strong>de</strong> Génova y Pisa hicieron<br />
la Escuadra <strong>de</strong> Gelmírez".aba, / remexendo o conxunto.<br />
[...]".<br />
Ocupándose no artigo "De castro en castro" das orixes<br />
<strong>de</strong>ste duro oficio reservado ás mulleres ullás, Borobó<br />
menciona as súas diversas modalida<strong>de</strong>s e recoñece a<br />
presenza <strong>de</strong> numerosos elementos que o vinculan aos<br />
tempos medievais, mais aposta finalmente por retrotraelas<br />
ata a propia etapa castrexa ou celta:<br />
"En el comercio <strong>de</strong> las patifas se distinguen tres modalida<strong>de</strong>s<br />
diversas según el medio <strong>de</strong> locomoción que utilicen<br />
para transportar las panelas colmadas <strong>de</strong> mercancía.<br />
El más rudimentario consiste en llevarlas en la cabeza,<br />
para lo cual se entrenan <strong>de</strong>s<strong>de</strong> chiquillas carretando<br />
pesados tablones. El tipo medio es a base <strong>de</strong> la colabora<br />
ción <strong>de</strong>l asno, que permite una mayor autonomía y llevar<br />
triple carga. El más cómodo utiliza un carricoche tirado<br />
por un caballo, emparejado a veces con un burro <strong>de</strong> su<br />
misma estatura; este último medio ya casi no se pue<strong>de</strong><br />
incluír <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l tráfico patifo, es un medio progresivo<br />
que oculta propósitos monopolizadores y que por utilizar<br />
un vehículo ya no es propiamente patifo, es <strong>de</strong>cir a patas<br />
(es la etimología popular más ocurrente). Ha <strong>de</strong> tenerse<br />
en cuenta que las patifas que llevan jumentos nunca<br />
montan y por lo tanto, por andariegas, son tan patifas<br />
como las <strong>de</strong> la primera clase; a<strong>de</strong>más se pasa <strong>de</strong> una a<br />
otra con la mayor facilidad.<br />
Foto: Ruth Matilda An<strong>de</strong>rson, c.a. 1935<br />
O <strong>Ulla</strong>, <strong>río</strong> <strong>de</strong> “patifas” e “baleiros”<br />
74<br />
Todo el radio <strong>de</strong> difusión <strong>de</strong> este comercio está compartimentado<br />
en pequeñas zonas, en cada una <strong>de</strong> las cuales<br />
cada patifa tiene su clientela. En ningún caso pue<strong>de</strong><br />
invadir una el terreno <strong>de</strong> las <strong>de</strong>más; los puestos se heredan<br />
<strong>de</strong> madres a hijas, <strong>de</strong> suegras a nueras, <strong>de</strong> tía a sobrinas.<br />
No hay mejor dote para una muchacha <strong>de</strong> estos<br />
contornos que recibir una <strong>de</strong> estas exclusivas para la<br />
venda. Supone una fuente <strong>de</strong> ingresos para toda la vida.<br />
La venda pue<strong>de</strong> realizarse por compra-venda, o bien por<br />
permuta; ultimamente goza esta última manera <strong>de</strong> un<br />
reflorecimiento. Las panelas que cuando no llevan berberechos,<br />
llevan pescados <strong>de</strong> Rianxo o <strong>de</strong> Marín, vuelven<br />
cargadas <strong>de</strong> grano: maíz, centeno, algún trigo... Con<br />
ese tráfico se compensa el <strong>de</strong>snivel existente entre la<br />
economía agraria <strong>de</strong>l interior y la pescadora <strong>de</strong> las rías.<br />
Pero en este verano los hórreos estaban vacíos, los campesinos<br />
pobres no tenían nada que dar a cambio, y sin<br />
embargo las patifas les llevaban como siempre el pescado.<br />
Venían con las manos, con las panelas vacías, pero<br />
contentas; el sacrificio momentáneo, la solidaridad con<br />
las <strong>de</strong>sventuras <strong>de</strong> su clientela, no tardaría en recibir su<br />
correspon<strong>de</strong>ncia. Cuando reviente a los hórreos la soberbia<br />
cosecha <strong>de</strong> maíz que se espera, los pollinos <strong>de</strong> las<br />
patifas y ellas mismas retornarán, agobiadas por la dorada<br />
carga <strong>de</strong> las espigas.<br />
Las características <strong>de</strong> este comercio son perfectamente<br />
medievales: el trueque, lo andariego, la herencia <strong>de</strong>l oficio,<br />
el reparto <strong>de</strong> zonas. Tiene por lo tanto nobleza, la<br />
que le da la pátina <strong>de</strong> los siglos; sin embargo, remontarlo<br />
hasta el Medievo quizá sea quedarse en la mitad <strong>de</strong>l<br />
camino, y las patifas (aunque caigan rayos y centellas)<br />
jamás se quedan en él. Llegan siempre porque vienen <strong>de</strong><br />
muy lejos, son las hembras castreñas, <strong>de</strong>cididas e incansables,<br />
que ya iban <strong>de</strong> castro en castro con sus panelas a<br />
la venda, antes <strong>de</strong> que se amarrase, en el pedrón, al costado<br />
<strong>de</strong> sus dornas, aquella otra con el cuerpo <strong>de</strong>l Hijo<br />
<strong>de</strong>l Trueno".<br />
Xosé Mª Castroviejo evocaría nas súas Memorias<br />
dunha terra (1973) a figura <strong>de</strong>sas "patifas" que,<br />
remontando a pé o curso do <strong>Ulla</strong>, chegaban até as<br />
inmediacións do Pico Sagro para trocar o seu peixe e<br />
marisco por produtos agrarios:<br />
"As sardiñeiras viñeran <strong>de</strong>n<strong>de</strong> Carril, pasando por<br />
Padrón, Carcacía e Pontevea, botáranse por toda a terra<br />
da <strong>Ulla</strong>, coa patela na cabeza. Descalzas, airosas, bimbeantes,<br />
<strong>de</strong> breve cintura e corpo <strong>de</strong>lgado, pregoaban<br />
polas portas a súa mercadoría salgada: "¡Quen merca<br />
sardiñas!"... Andaban leguas <strong>de</strong> distancia, <strong>de</strong>n<strong>de</strong> o mar<br />
ao val da <strong>Ulla</strong>, <strong>de</strong> maneira incrible. Voando coma se<br />
fosen paxaros. Eran en efecto aves mariñas, que nos traían<br />
<strong>de</strong>n<strong>de</strong> o asubío salgado das ondas atlánticas un<br />
recendo <strong>de</strong> frescura a mar aberto, ata os millos crepitantes<br />
<strong>de</strong> agosto e os pradais on<strong>de</strong> croaban as ras nos regos<br />
húmidos e ferruxinosos. Cando batían no portalón <strong>de</strong><br />
Paizás co seu agudo pregón salgado, iamos miralas coma<br />
se fose unha festa. Contaban axilmente as sardiñas,<br />
unha, dúas, tres, catro ducias, e tiraban da saia a bolsiña<br />
on<strong>de</strong> gardaban os cartos para as voltas. Eran mouras e