O Ulla, río de "patifas" e "baleiros".

por los remos orgullosos de Venecia, el camino de los
Santos Lugares. Muchas no volverán. Ninguna será al
regreso bella y grácil".
Os mariñeiros cesureños que Angueira deixa falar no
seu Terra de Iria cóntannos que antigamente
"Había balandros e galeóns, os galeóns de Cesures traguendo
e levando para a fábrica de Sierra, para a da Nestlé,
con carbón, con tella, con barro, comestibles, ó sal, á
madeira. Con galeóns fixéronse barcos areeiros, adaptáronse:
fóra trapo, veña motor e veña chupona. Había
moito tráfico, moito, neste noso río. Subía a maré e velaí
viña unha procesión de faluchos, relingas, cuadras, latinas,
picos, trapos de trescentos quilos, trinquetas,
foques, cangarexos revolteando todos, barloventeando,
bolinan do polo río arriba, afogando a obra viva entre as
insuas. Cesures era de mariñeiros e calafates. Aquí facíanse
as dornas e os galeóns. Ós galeóns xa lle chamaban
por toda a ría "barcos de Cesures". Eran de dúas proas e
un mastro só, máis pequenos cós balandros, de pouco
máis de dez metros de eslora, vinte toneladas. E tamén
se vogaba neles cando non había vento. Iso si, cargaban
e descargaban en calquera lado".
E o propio Angueira, novelando na súa Pensa nao,
Premio Xerais en 1999, como foron na comarca ullán
os días previos á guerra incivil do 36, describe a estampa
das bucetas levando para Imo tella dos cabaqueiros
de Catoira e mais as dos galeóns cesureños remontando
o río cargados de madeira, ás veces tendo que ser
remolcados pola tripulación á sirga (tirando con cordas
desde a ribeira ou desde a braña), por non haber suficiente
calado ou por soplar o vento do leste:
"Achéganse máis trapos. Veñen de arca arrimadas á nosa
beira, sen corpo, cruzando por derriba de xunqueiras e
canedas, as velas maior e falucho dun balandro xigante
da madeira, da madeira dos fragueiros de Cesures, da
Ponte de Iria, que non poden co leste. Arrían co trapo.
Baixano os mariñeiros e turran como poden pola veta
atada alta no mastro, saltando nos esteiros, camiño de
sirga adiante".
Alén do transporte de mercadorías, contrabando incluído
(non en van Cesures tiña alfándega con carabineiros...),
non podemos esquecer que antigamente o río
Ulla precisaba de barqueiros e barcas para ser cruzado
en moitos puntos do seu curso. Algunhas da zona da
Ulla están presentes nas coplas recollidas ou recreadas
no século XIX por Valladares: "De Vilancosta a Santiago
/ non vaias pola Riveira; / non vaias por Sarandón;
/ vai pola barca de Neira"; "Bonita é a barca de
Neira, / barca de Valladares; / aposto a que máis bonita
/ n’a viron estes lugares"; "Pasei o San Xuan da
Cova / nunha barca pequeniña. / O estreito, dá medo; /
O Ulla, río de “patifas” e “baleiros”
67
ARDENTÍA
a auga corre mansiña"; "Na barca de Sarandón /
entrando coa miña prenda, / nun remo remaba eu, / no
outro remaba ela". Tamén Manuel García Barros se
refire no capítulo LV de As aventuras de Alberte Quiñoi
(1979), á barca de San Miguel de Sarandón:
"Coas primeiras luces do día chegaron ó río, un río
ancho, tan ancho que non o cruzarían dous adivales, e de
augas quedas, tan quedas que siquer sabían se corrían.
Aquilo xa era ver auga! Pol-as orelas, festoadas de xuncos,
mirtos, sanxoáns, gladiolos... nas que descansa o
martín-pescador dos seus voos a fror de auga, érguense
en apertado follaxe freixos e salgueiros, algarrobos,
vidueiros, ameneiros e negrillos polos que soben en gracioso
cinguimento as madresilvas olorosas, prácida
morada de verdeiróns, chincheiros e paporrubios reales.
Á outra banda, enfrente, unha espranada de campo verdecido,
i-ó termo a caseta do barqueiro [...] A barca estaba
da outra banda descargando unha barcada. Namentras
voltaba, Maruxa i-o Alberte adentráronse pol-as pedras
mirando o río, pasmándose co-il A aboa doulles unhas
Río Ulla