O Ulla, río de "patifas" e "baleiros".

ARDENTÍA
frangullas de pan para que as botasen á auga. Botáronas
e deseguida apareceron nubes de troitas pequeniñas que
acodían a comelas. Lourenzo díxolles que non eran troitas,
que eran escalos. Chegou a barca, unha barca grande
na que pasaban tamén as bestas e hastra carros coas
vacas postas, cargados ou valeiros. O barqueiro saltou
fóra e, tirándolle por unha cadea, fíxoa chegar ben á
orela [...]".
E Xosé Mª Castroviejo, no seu Memorias dunha terra
(1973), evocará a figura do tolo Daniel, que vivía
nunha cova "no monte que cae a escuadro no río Ulla,
mesmo enriba do grande pozo que chaman da Dorna,
onde a barca cruza o río" e que un bo día tivo a ocorrencia
de empuxar unha pedra enorme monte abaixo,
"e alá foi o pedrolo afastando todo o que atopaba por
diante, ata caer na mesma poza do río, onde levantou un
tremendo chafarís de auga, que se chega a coller aló a
barca cos que ían nela para a feira da Estrada, morrían
todos; menos mal que a barca estaba na outra orela, a
onde, nembargantes, chegaron alteradas as ondas do pai
Ulla, coma se tivera habido unha marea. O tolo no intre
lanzaba berros e risadas semisalvaxes".
O Ulla é, ademais, río de tradición alfareira, pois nas
súas beiras traballaron a Fábrica de Ladrillos de Campaña
e a "Cerámica Artística Gallega" (1925), de
Eugenio Escuredo; as "Caleras del Ulla" e a "Cerámica
Celta" (1926) de Ramón Diéguez Carlés e mais a
Fábrica de Cerámica de Eloi Domínguez, en Catoira,
actual "Cedonosa". As areeiras, en troques, depredaron
gravemente o río nos anos 60, 70 e parte dos 80, como
lle relata o baleiro Moncho Barreiro ao autor de Terra
de Iria:
Baleiros. Foto: Anxo Abalo
O Ulla, río de “patifas” e “baleiros”
68
"Aquí o que estragou o río foi tamén o tema da area. Alá
polos sesenta empezaron a sacar, a sacar. Onde antes se
pasaba a pé na baixa mar agora haiche seis ou sete
metros. Desfiguraron o río, comeron insuas e praias [...]
Se os deixan cómenvos a vosa braña de Laíño. E o que
deixaron foi fango. Dicían que cunhas cantas cheas xa
estaba, que xa volvía o río ó seu. Pero é mentira. Deberon
de deixar por volta do oitenta e cinco. O ano pasado
viñeron ben boas riadas. Nada. ¡Sabe Deus os miles, os
millóns de anos que fan falta para que volva o natural do
río. Porque claro, aquí os peixes entran a desovar. Entra
o salmón, entra a robaliza, a lamprea, a troita, a anguía,
a solla. E o peix ten que ter areas para desovar, cría na
area. E outra cousa tamén: o tema dos encoros. Os encoros
non deixan baixa-la area, soltan a auga, ou soltábana,
sen control ningún e así... Estás a traballar e aí che
ven de repente medio metro de augua [...]"
Capítulo á parte merece a industria, asentada na ribeira
cesureña desde mediados do século XX, con factorías
de empresas como a "Nestlé", "Finsa", etc.
Borobó, levado polos mellores desexos de progreso
económico para a súa vila, sen dúbida, mais coidando
inxenuamente que o custe ecolóxico desa industrialización
do río sería mínimo, avogou en varios artigos
durante a primeira metade dos anos 50 do século pasado
pola instalación no río Ulla dunha Papeleira/Celulosa,
a que hoxe emporca a ría de Pontevedra da man
de "Ence-Elnosa", porque eran escasos, ao seu ver,
"los perjuicios que a la economía de Galicia causaría la
desaparición de la pesca del Ulla". Nin que dicir ten o
moito que o entrañábel xornalista cesureño se trabucaba,
vista a experiencia posterior e visto o tremendo
dano que, en forma de vertidos, infrinxen ao río as
diversas factorías existentes... O propio Borobó tería
que emendar opinións pasadas e protestar, durante o pregón
da III Festa da Lamprea, en Pontecesures, porque
"Xa non é o Ulla aquel río da miña xuventude, en cuia s
limpas augas nadaban mozos e rapaces, tirándose de
cachafondo, no pozo da cova, cheo de misterio, ou dende
a rampa de don Víctor. Agora creo que baixan as augas,
sucias e cheirentas, arranxando o lixo industrial. Xa non
é doado atopar as crías das lampreas [...]".
E neste apretado repaso aos principais aproveitamentos
do río, debemos mencionar as actividades marisqueira
e pesqueira, dunha importancia enorme no
pasado histórico e aínda hoxe resistentes aos profundos
cambios sociolóxicos e ás intervencionistas lexislacións
e regulamentacións autonómicas, estatais e
eurocomunitarias.