O Ulla, río de "patifas" e "baleiros".

ARDENTÍA
res de fin de semana, empuñando esas cañas tornadas en
lanzas; las remata el anzuelo poderoso y traidor.
Y a esta idolatría moderna del deporte ha de sacrificar
Manteiga los dos salmones que pescó, limpiamente. Los
lanza al río, pues no quiere delinquir. Tira la red de
nuevo y el Ulla paternal se los devuelve. Mas el marinero
no cae ni siquiera en la segunda tentación. Nuevamente
los va a lanzar al río, cuando oye, entre lágrimas
que dejan ciegos a los ojos y sordos a los oídos, decir a
su hijo, Manteiguiña:
- Déixame, papai, darlles un bico".
Tamén deu sempre o río anguías, preparadas con
esmero para ingrediente fundamental das empanadas
en moitos fogares ulláns, como reflite a novela Pensa
nao:
"[...] agora acugula a empanadeira con anguías. María
escribe e olla para as serpentiformes descabezadas que o
vello Rosende pescou do regato de Sernanselle e que
aínda parece que rebolen na empanadeira. María imaxina
o alfabeto sideral que as trague de distantes profundidades
do Atlántico, e que as volve levar en noite roxa e
ritmo cósmico ao útero inicial dos sargazos para desovaren
e morreren nas tebras [...]".
Outras capturas eran a solla (que se pescaba con francada),
a robaliza e o muxo, que se capturaban sobre
todo nos lombos do Ulla. Cóntanlle O Picafollas e
Moncho Barreiro ao propio Angueira, en Terra de Iria:
Masoira. Foto: X. Lois Pena Buceta
O Ulla, río de “patifas” e “baleiros”
72
"Andabamos moito ó muxe, peixe fino e rico daquela, e
tamén á solla, todo aquí no río e fóra, con redes dun pano
só. E andabamos a balar. Bum, bum, batendo os remos
na augua, tódalas noites, a noite enteira, balando no
muxe. Tamén andabamos ó muxo co aparello da talladas
nas marés vivas, unha rede menos fecheira cá de balar e
con máis chumbo. Andabamos nos lombos do Ulla e nas
praias. Cercabamos a quedar en seco na baixa. Caían
sollas e muxes e robalizas. E o que houbera. Nas marés
baixas iamos para Dena, que non tiña tanto cantil. Alí
había moito muxe, moito. O peixe mandabámolo en tren
desde Vilagarcía ou en coches de empresa. Dous ou tres
de nós viñan a terra co cesto de peix á cabeza e toda a
noite descalzos a Vilagarcía ou Cambados. Tempiños.
Agora que o muxe daquela aínda se quería mellor cá
robaliza. De muxes había catro castes. Os mellores eran
o batalleiro e o franco, que ten a cuncha dourada na
cabeza. Despois hai o galludo, o bochaco... pero xa son
máis de fondo, máis de fango. O que pasa é que este río
tiña as auguas limpísimas. Viñamos por el arriba e bebiamos
del co tanque de achicar. Pero empezaron cos deterxentes,
os alcantarillados, a contaminación das
fábricas... Todo pró río, e claro".
Mais a captura estrela do noso río é, sen lugar a dúbidas,
a lamprea (Petromyzon marinus), "lambepedras",
"serpe de mar" ou "culebra de río", que, en palabras de
Borobó, é o bicho que ten "más derechos adquiridos en
el Ulla, puesto que existían desde tiempo inmemorial
‘pesqueiras’ para su excesiva captura, que es el mayor
homenaje que se puede rendir a los peces". A lamprea
depende absolutamente da boa calidade e abundancia
da auga do río. A súa presenza ou non está en función
das choivas. Se son abundantes, entra polo río arriba
para desovar; se non, procura outro máis propicio. Por
iso un bo ano de lamprea no Ulla é, xeralmente, sinónimo
de mal ano para os/as recolectores/as de berberecho,
ostra e ameixa de Carril. A moita auga doce na
desembocadura do Ulla, indispensábel para o petromyzon,
acaba coa vida do marisco...
Un escritor do Salnés, Luís Bouza Brei (1905-1980),
irmán do autor de Nao senlleira, compuxo un curioso
poema, anecdótico, máxico, festeiro e descritivo todo
a un tempo, sobre a lamprea. Titúlase "Refenda do
trasgo e da lamprea" e comeza así: "Fai disto moitos
anos / cando eu era un cativo / que escoitaba nas rúas
/ apregoar a berros: / ¿Quen me compra unha lamprea?
/ Sen que adiviñara / que é o que unha mulleruca /
levaba na patela. [...]". Un día, a cociñeira da casa ensínalle
unha e prepáraa para comer:
"[...] e achegándose a min / espetoume nos ollos / unha
cóbrega longa / e preta coma un cóngaro / de corpo afuracado
/ atal como un punteiro. / ¿Ti sabes o que é isto /
rapaz? , preguntoume / acaneando a bicha / cal si estivese
viva. / ¡Principesa das cobras! / ¡Dona das samesugas!