You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Baleiors Foto: Anxo Abalo<br />
/ ¡Raíña das anguías! / ¡Ama das tartarugas! / ¡Inimiga<br />
<strong>de</strong>reita / do trasgo da lareira! / Se el me escoita, xa sabe<br />
/ on<strong>de</strong> ten <strong>de</strong> agacharse / e non me entrampullar / as cousas<br />
da cociña / pois ela po<strong>de</strong> chuchalo / como se fose un<br />
figo / e <strong>de</strong>ixalo morrer / para en<strong>de</strong>xamais, amén. / [...] /<br />
Nisto <strong>de</strong>ixou a bicha / drento dunha tarteira / lavándoa<br />
ben lavada, / con auga agurgullante, / e estendéndoa na<br />
táboa / rañouna cun coitelo, / enxurrándoa co pano / e<br />
<strong>de</strong>ixándoa pulida / coma trela <strong>de</strong> coiro. / Dempois, con<br />
moito tino / <strong>de</strong>sencoutoulle o fel, / que é un fol pequeneiro,<br />
/ <strong>de</strong> antre dos sangumiños, / guindándoa no polveiro.<br />
/ Dempois, nunha cazola, / verteu un pouco viño;<br />
/ unha cunca <strong>de</strong> aceite; / outro tanto vinagre; / a racha da<br />
canela / das Indias, e os cabezos / <strong>de</strong> dous allos picados,<br />
/ e un chisquiño <strong>de</strong> sal. / Logo curtoulle á bicha / unha<br />
tripa cagueira / que ten <strong>de</strong> banda a banda; / e naquela<br />
mestura / foi engadindo aos poucos / o sangue que escoaba,<br />
/ remexendo o conxunto. [...]".<br />
Dúas son as figuras máis características orixinadas<br />
arredor da activida<strong>de</strong> piscatoria no tramo final do <strong>río</strong><br />
<strong>Ulla</strong>. Por unha banda, as "patifas"; por outra, os "baleiros".<br />
As primeiras, inmortalizadas coas súas patelas <strong>de</strong><br />
peixe pola "Cerámica Celta" en diversas pezas <strong>de</strong>señadas<br />
nos anos 50 polo artista pontevedrés xordomudo<br />
José Mª Acuña, son aludidas xa polo ilustrado Lucas<br />
Labrada (1762-1842) na súa Descripción Económica<br />
<strong>de</strong>l Reino <strong>de</strong> Galicia, cando referíndose aos oficios<br />
que se daban nas dúas bandas da ría da Arousa, en<br />
localida<strong>de</strong>s como Rianxo e Carril, menciona a existencia<br />
<strong>de</strong> mulleres que se <strong>de</strong>dicaban a<br />
"comprar a los marinos el pescado, para dirigirlo en<br />
caballerías a la ciudad <strong>de</strong> Santiago. En este ramo <strong>de</strong><br />
industria se ejercitan más <strong>de</strong> cien mujeres <strong>de</strong> matriculados<br />
y terrestres <strong>de</strong> la Villa en esta forma: unas al <strong>de</strong>stino<br />
<strong>de</strong> lavar, preparar y componer en cestas el pescado que<br />
ha <strong>de</strong> extraerse para fuera <strong>de</strong> la villa; otras, en conducir<br />
por sí mismas y en cestas pequeñas el pescado menudo,<br />
O <strong>Ulla</strong>, <strong>río</strong> <strong>de</strong> “patifas” e “baleiros”<br />
73<br />
ARDENTÍA<br />
como sardinas, panchoces, etcétera, a las parroquias o<br />
pueblos inmediatos, vendiéndolo por las al<strong>de</strong>as, y aún<br />
llegando con él hasta la villa <strong>de</strong> Padrón que dista <strong>de</strong> aquí<br />
tres leguas".<br />
O propio Labrada engadía que en Iria e Padrón "no faltan<br />
lampreas en el <strong>río</strong>, que se ven<strong>de</strong>n en Santiago, La<br />
Coruña y otros parajes <strong>de</strong>l reino, ya en fresco, ya en<br />
empanadas que merecen mucha estimación" e que as<br />
mulleres <strong>de</strong> Carril "se ejercitan en el acopio y venta <strong>de</strong><br />
mariscos, que pescan sus maridos, hermanos, hijos y<br />
familia, y suelen ir a ven<strong>de</strong>r alguna parte <strong>de</strong> ellos a la<br />
villa <strong>de</strong>l Padrón y ciudad <strong>de</strong> Santiago especialmente en<br />
tiempos <strong>de</strong> cuaresma".<br />
A ben cortada pluma xornalística <strong>de</strong> Borobó explícanos<br />
que "cuando suena en la al<strong>de</strong>a la caracola <strong>de</strong> las<br />
patifas, diríase que suena la misma cornucopia; el eco<br />
repite una muiñeira <strong>de</strong> abundancia <strong>de</strong> valo en valo" e a<br />
que, no artigo "Las patifas celtas", nos ofrece, a<strong>de</strong>mais,<br />
unha cumprida <strong>de</strong>scrición do labor e circunstancia<br />
<strong>de</strong>stas mulleres:<br />
"[...] en la <strong>de</strong>sembocadura, se pesca el berberecho, y en<br />
las dornas es llevado hasta los muelles <strong>de</strong> Extramundi<br />
- en el Ullán - don<strong>de</strong> se escogen y lavan. Colaboran en<br />
esta faena los pescadores con sus mujeres y una vez terminada<br />
los varones se van a echar una taza o una siesta,<br />
<strong>de</strong>jando a las hembras <strong>de</strong>dicadas a la tarea mercantil.<br />
Ellas son las patifas, mujeres <strong>de</strong>cididas e incansables que<br />
recorren los campos <strong>de</strong> La <strong>Ulla</strong> - y <strong>de</strong> la Mahía y <strong>de</strong> La<br />
Estrada - llegando algunas hasta alcanzar la lejana Ulloa.<br />
Peza <strong>de</strong> Cerámica Celta con <strong>de</strong>seño <strong>de</strong> José M.ª Acuña