O Ulla, río de "patifas" e "baleiros".

ARDENTÍA
"Estamos no Lapido e a paisaxe púxose brava nun súpeto.
O río, encanado entre dous pinos montes, virou outro.
Baixa pola gorxa impetuoso, potente, desfacéndose en
laxes e ousados petoutos, cimbreando salgueiros, derramando
cadoiros, escumas indecisas, por riba dos petóns
e poios das pesqueiras. Acolá as están [...] Hai un paseo
nemoroso entre o Ulla e os muros do convento [de Herbón].
O noso río vén do vibrante estrépito da gorxa
fonda do Lapido e agora, a partir de aquí, xusto do lugar
ó que chegan as marés, será sempre un plácido ir baixando
cara a morte. E entón dámos nunha ponte estreita.
Postos no medio dela podemos ve-las pesqueiras á
esquerda e unha presa para unha vella caseta á dereita.
As pesqueiras son canles ás que o pescador aplica unha
rede de especial malla que se lle axusta ó ancho. Actualmente,
a pesca da lamprea por este sistema tradicional
está estrictamente regulamentada. Págase a correspondente
licencia extractiva e cómpre someterse a uns horarios
- nocturno, de oito a oito - que deixan fóra a fin de
semana. O período de captura varía. Nas pesqueiras máis
baixas - estas de Ares, Vellas e Beas - ocupa de xaneiro
a marzo, incluídos. Nas máis altas, ata Sinde, retrásase
un pouco e van de febreiro a abril. Sobre todas elas tiña
o cairo o cabido de Iria".
A pesca practícase todo ao longo do curso do río, mais
adquire fasquías ben distintas segundo se trate do
tramo medio, na Ulla, ou do tramo final, no Ullán.
Autores como o Marqués de Figueroa (Xoán Armada
Losada) ou Xosé Mª Castroviejo, membros de familias
con avoengo fidalgo nas terras da Ulla, deixáronnos
interesantes mencións literarias á actividade piscatoria
no noso río no tramo medio. Así, o primeiro escribiu
en Del solar Galaico (1917):
"[...] era para mí superior satisfacción la de vagar por los
campos [...]. Muy para rememoradas también las excursiones
de pesca, las redadas en el Ulla, generalmente
O Ulla, río de “patifas” e “baleiros”
70
frente a los campos de Arnois, donde, a lo largo del río,
corren alamedas de alisos y álamos [...]; durante la noche
habían caído truchas salmonadas en los trallos grandes y
en las nasas, anguilas, cosecha aquélla y ésta siempre
escasa, y en cambio siempre abundosa la de unos pececillos
llamados escalos, de captura sobremanera entretenida,
que presenciábamos estimulando, desde la orilla, a
los hombres cuando batían el río llevando la red hasta
cercar una rinconada, donde otra red, la envolvente, lanzada
sobre los haces de los peces, los recogía y levantaba
en profusión".
Entanto o segundo, en Memorias dunha terra (1973),
relataba: "De vez en vez, chegabamos ao río grande,
que así lle chamaban ao Ulla, para ‘lanzar’ ás troitas e
ao salmón, no seu tempo, que entón subían moitos".
Paralelamente, Angueira ten feito especial fincapé na
vocación mariñeira das xentes que habitan o derradeiro
Ulla:
"[...] Ollamos desde aquí toda unha vida, o Ulla. E agora
o estrepitoso paso, a canle profunda de pedra de Lapido,
onde brincan reos, troita e salmón. Despois Herbón
esmaltado por unha fita esmeralda que torce e vira ata
cega-los ollos cinguidores da ponte de Cesures. Toda
unha vida, cara o mar, ollamos a súa liña ilusoriamente
dereita [...] Falo do Ulla polo que sobe a maré ata o límite
das pesqueiras de lamprea do Convento Franciscano
ou polo Sar arriba, moito máis alá do miliario que adorna
a lenda xacobea, e que no devalar se nos perde polos
derradeiros remuíños de Catoira, cara os lombos salgados
máis ricos do mundo [...]. Falo do Ulla que navegaron
os cousos celtas, romanos, suevos, Prisciliano,
viquingos e mouros e as arcas dos mercadeiros de Anveres
de Flandria; do Ulla que deu o porto de Iria e Compostela,
quen nos deu e nos levou de todo. Por iso
Padrón e Cesures son vilas de mareantes e mariñeiros,
por iso a Ponte, Infesta, Requeixo e Porto, sobre todo